Extremadurera
Extremadurera edo extremeñoa (estremeñu, artuestremeñu) Extremadurako ipar-mendebaldean eta Salamanca hegoaldeko herri batzuetan mintzatzen den hizkuntza modalitatea da. Extremadurako hizkuntzen artean, bertakoa kontsideratu daitezkeen bien artean bat da hau, bestea fala delakoa delarik.
| Extremadurera edo extremeñoa | |
|---|---|
| Lengua estremeña — Barranquênhu — Ehtremeñu | |
 Asturleonera hizkuntza-taldea. Behean, berdez, extremadureraren hedapena. | |
| Datu orokorrak | |
| Lurralde eremua | Espainia |
| Hiztunak | 200.000 Ethnologue-ren arabera (Ez dago estatistika zehatzik, eta hiztunak oso gutxi izatea daiteke) |
| Rankinga | ez 100 mintzatuenen artean |
| Eskualdea | Cáceresko ipar-mendebaldea eta Salamancako hegoaldeko herri batzuk |
| Araugilea | ez du |
| Hizkuntza sailkapena | |
| giza hizkuntza indoeuropar hizkuntzak hizkuntza italikoak hizkuntza erromantzeak mendebaldeko hizkuntza erromantzeak hizkuntza galo-iberiarrak hizkuntza ibero-erromantzeak Iberia Mendebaldeko hizkuntzak Castilic (en)  | |
| Informazio filologikoa | |
| Hizkuntza-tipologia | subjektu aditza objektua |
| Alfabetoa | latindar alfabetoa |
| Hizkuntza kodeak | |
| ISO 639-3 | ext |
| Ethnologue | ext |
| Glottolog | extr1243 |
| Wikipedia | ext |
| IETF | ext |
Extremadurera asturleoneraren hizkuntz eremuan sartu ohi da Kantabriera, mirandera, asturiera eta leonerarekin batera, gaztelaniarekin hainbat ezaugarri partekatuz. Zentzu honetan, kantabriera bezala, asturleonera eta gaztelaniaren arteko trantsiziozko hizkuntzatzat jo ohi da extremadurera.
Ez du inolako ofizialtasunik edo onarpenik, nazioarteko erakunde batzuek hizkuntzatzat jotzen duten arren (SIL zeinua badu, adibidez). Hala ere, badirudi extremadurera ez dela belaunaldi berrietara transmititzen ari eta, beraz, galtzeko arrisku larrian dagoela.
Extremadurera ez dugu castuoarekin nahastu behar, Extremadurako gaztelaniaren dialektoarekin, alegia.
Aldaerak
aldatuInoiz arautu edo idatzi gabeko mintzaira da. Horrekin batera, extremadurera hainbat dialekto desberdinetan banaturik dago. Aldaera nagusiak ondoko hauek dira:
- Rebollarreko hizkera, Salamancako hego-mendebaldean.
- Mendebaldeko goi-extremadurera.
- Hurdesetako goi-extremadurera.
- Sierra de Gatako Goi-extremadurera.
- Garrovillas eta Serradillako hizkerak.
- Ekialdeko goi-extremadurera.
- Chinatoa (Malpartida de Plasencia herriko aldaera berezia, gaur egun desagertua edo desagertzear dagoena).
- Hegoaldeko goi-extremadurera (Berzocana eta Madroñerako hizkerak).
Arautzea eta literatura
aldatuExtremadurerak ez du idaztarau zehazturik. 1995ean Pablo Gonzálvez González idazleak Primera Gramática Ehtremeña kaleratu zuen, extremadurera idatzia arautzeko lehen saiakera. 2006 eta 2007 urteetan, Ortografía del Extremeño liburua argitaratu zuen, gaztelaniaz, Ismael Carmona Garcia filologo eta idazle extremadurarrak. Bertan, extremadurerarentzako ortografia bat proposatzen zen, hizkuntza honen barneko aldaera desberdinak batzeko asmoaz. Extremadurera, hala ere, apenas idazten da.
Halaber, extremadurerak ez du historikoki literaturarik garatu. 2000ko hamarkadan batez ere, hala ere, idazle gazte batzuek extremadureraz idazteari ekin diote. 1999an Printze txikiaren extremadurerazko itzulpena kaleratu zuen Antonio Garrido Correas idazleak El Prencipinu izenarekin.
Alderaketa
aldatuEl úrtimu ombriren zatia asturieraz
| « | Un españíu fizo tremar el fayéu. El ñarbatu esnaló lloñe. L'esguil espaeció nel ñeru. Hebo otru españíu, y darréu otru. L'home, entós, mientres cayía coles manes abiertes, los güeyos nel infinitu y el so cuerpu remanando per tolos llaos abonda sangre, glayó una pallabra, una pallabra namás, que resonó y güei sigue resonando na biesca y en toa Asturies: «¡Llibertá!». | » |
| L'últimu home, Miguel Solís | ||
Extremadureraz
aldatuUn estrumpiu hizu rehilal el hayeu. El mielru voló largu. L'ardilla esapaició nel ñiu. Ubu otru estumpiu, i alogu algotru. El ombri, altonci, mentris caiba colas manus abiertas, los ohus nel enfinitu i el su cuelpu cayendu pol tolos laus albonda sangri, gañitó una parabra, una parabra namás, que resonó i anguañu acontina resonandu nel bosqui i en toa Astúrias: «Libertá!».
Gaztelaniaz
aldatuUn estallido hizo temblar el hayedo. El mirlo voló lejos. La ardilla desapareció en el nido. Hubo otro estallido, y luego otro. El hombre, entonces, mientras caía con las manos abiertas, los ojos en el infinito y su cuerpo vertiendo por todas partes mucha sangre, gritó una palabra, sólo una palabra, que resonó y hoy sigue resonando en el bosque y en toda Asturias: «¡Libertad!».
Euskaraz
aldatuEztanda batek pagadia dardarazi zuen. Zozoak urrunera hegan egin zuen. Katagorriak habiara ihes egin zuen. Beste eztanda bat gertatu zen, eta gero beste bat. Gizonak, orduan, eskuak irekita zituela erortzen zela, eta begiak infinitura begira eta bere gorputzari leku guztietatik odola zeriola, hitz bat oihukatu zuen, burrunbatu zuen hitz bakarra, eta gaur basoan eta Asturias osoan burrunban jarraitzen duen hitza: «Askatasuna!».
Ikus, gainera
aldatuKanpo estekak
aldatu| Hizkuntza honek bere Wikipedia du: Bisita ezazu. |
- Extremadureraren mapa[Betiko hautsitako esteka]
- (extremadureraz) Cántabru-Estremeñu[Betiko hautsitako esteka]
Datuak: Q30007
Multimedia: Extremaduran language / Q30007