Sentsualismo

Sentsualismoa enpirismotik eratorritako korronte filosofiko bat da. Proposatzen du zentzumenen eta pertzepzioaren bidez jasotzen dugula dagoen informazio guztia. Sentsualismoan ideia abstraktuak arbuiatzen dira^[1]. XVIII. mendeko ezagutzaren teoria garrantzitsueneko bat izan zen.

Ideien genesiaren galdera greziar filosofian jada existitzen zen, estoizismo eta epikureanismoaren baitan. Aro Modernoan John Lockek eta David Humek garatu zuten Erresuma Batuan edo Étienne Bonnot de Condillacek Frantzian, baita Thomas Brown, David Hartley edo Joseph Priestley asoziazinisten artean ere. XIX. mendean Auguste Comte, Herbert Spencer, Hippolyte Taine edo Émile Littré positibistek hartu zuten lekukoa^[2].

Jatorria

Sentsualismoa enpirismoaren eragin handia duen doktrina bat da, bereziki Jan Amos Comenius (1592-1670) "Txekiar Ilustrazioko" filosofoarena, 1657an Opera didactica omnia (Obra didaktiko osoak) didaktikari buruzko bere tratatua idatzi zuena, eta ondoren Orbis sensualium pictus, hurrengo urtean Nurenbergen (1658) argitaratua, latina ikasteko liburu ilustratua. Bere obran zehar, Comeniusek filosofia baten oinarriak garatu zituen zientzia arrazional unibertsal gisa, XVII. mendean garaikidea izan zen Descartesekin paraleloan, antagonikoak ziren tesiak izan arren. Comeniusen filosofiaren postulatu sentsualistek pentsamendu enpirista baten aitzindari legitimo bihurtzen dute Europan, John Lockeren (1632-1704) Giza adimenari buruzko saiakera (1690) baino askoz lehenagokoa, zeinak, Comeniusek bezala, sentsazioak gure ezagutza osoaren iturri direla baieztatzen duen. Enpirismoa bezala, sentsualismoa ere bereziki garatu zen razionalismo kartesiarraren aurka (sortzetiko ideien nozioa), baina baita Malebranche eta Leibnizen aurka ere.

Ezagutzaren teoria

Sentsualismoa Lockeren enpirismotik haratago doa: sortzetiko ideiarik ez dagoela ez ezik, sortzetiko gaitasun mentalik ere ez dagoela baieztatzen du. Sentsualismoarentzat, sentipena eta ezagutza koestentsiboak dira, eta edozein ezagutza, gogoeta, judizio edo irudimen ekintza, azken batean, beste sentsazio batzuekin konparatutako, eraldatutako, lotutako edo memorizatutako sentsazio bat besterik ez da. Helvetiusek honela dio: "pentsatzea sentitzea da". Sentsazioak honela definitzen dira: "kanpoko objektuek gugan kitzikatutako inpresioak".

Condillacek bere sentipenen eta ezagutzaren teoria azaldu eta garatzen du, bost zentzumenez hurrenez hurren hornitutako estatuaren esperimentu mental ospetsuaren bidez, zeinak, jasotzen dituen sentipenen arabera, gero eta ideia gehiago eta adimen-ahalmen handiagoak hartzen baititu.

Sentsualismoak jorratutako gaiak sentipenen, ideien, judizioen eta hizkuntzaren arteko harremanei buruzkoak dira bereziki.

Eragina

Sentsualismoa izan zen ideologoen ideien abiapuntua (Destutt de Tracy, adibidez) XVIII. mendearen amaieran eta XIX. mendearen lehen herenean. Termino eta teoria arrunta izan zen XIX. mendearen amaiera arte, erabilerarik gabe geratu zen arte. Hala ere, Condillacen sentsualismoak eragina izaten jarraitu zuen Maria Montessoriren hezkuntza-teorietan. Nolanahi ere, Condillac izan zen psikologia kognitibo bat eta bere garaiari aurrea hartu zion garapenaren psikologia proposatu zuen lehenetarikoa.

Pio X.a Aita Santuak doktrina hori kondenatu zuen Pascendi entziklikan (1907), immanentismo forma bat zelakoan.

Erreferentziak

↑ (Ingelesez) Gasset, José Ortega y. (2000). Meditations on Quixote. University of Illinois Press ISBN 978-0-252-06895-9. (Noiz kontsultatua: 2023-11-09).
↑ (Ingelesez) «Philosophy - Encyclopedia Volume - Catholic Encyclopedia» Catholic Online (Noiz kontsultatua: 2023-11-09).

Kanpo estekak

Datuak: Q651205

[1] (Ingelesez) Gasset, José Ortega y. (2000). Meditations on Quixote. University of Illinois Press ISBN 978-0-252-06895-9. (Noiz kontsultatua: 2023-11-09).

[2] (Ingelesez) «Philosophy - Encyclopedia Volume - Catholic Encyclopedia» Catholic Online (Noiz kontsultatua: 2023-11-09).

[1]

[2]