Kornubiera
Kornubiera[1] (kornubieraz Kernowek edo Kernewek) Kornubia (edo Kornualles) konderriko berezko hizkuntza da. Mintzaira indoeuroparra da: multzo zeltikoko talde britonikoaren barruan dago, bretainierarekin eta galesarekin batera. Usadiozko azken hiztuna XIX. mendearen bukaeran hil zen arren, XX. mendean berpiztu zuten. Gaur egun, zailtasunik gabe hitz egin dezaketenak 3.000 inguru dira.
| Kornubiera | |
|---|---|
| Kernowek — Kernewek — kernewek | |
 Kornubieraren azken mendeetako bilakaeraren mapa. | |
| Datu orokorrak | |
| Lurralde eremua |  Erresuma Batua
Kornubia  |
| Hiztunak | 3.500 |
| Rankinga | - ez 100 mintzatuenen artean |
| Eskualdea | Kornubia |
| UNESCO sailkapena | 5: arrisku kritikoan |
| Araugilea | Keskowethyans an Taves Kernewek |
| Hizkuntza sailkapena | |
| giza hizkuntza indoeuropar hizkuntzak hizkuntza zeltak Uhartetar hizkuntza zeltak Britoi hizkuntzak Southwestern Brythonic (en)  | |
| Informazio filologikoa | |
| Hizkuntza-tipologia | subjektu aditza objektua, aditza-subjektua-objektua, V2 hizkuntza, nominatibo-akusatibo hizkuntza eta hizkuntza fusionatzailea |
| Alfabetoa | latindar alfabetoa |
| Hizkuntza kodeak | |
| ISO 639-1 | kw |
| ISO 639-2 | cor |
| ISO 639-3 | cor |
| Ethnologue | cor |
| Glottolog | corn1251 |
| Wikipedia | kw |
| Linguasphere | 50-ABB-a |
| UNESCO | 339 |
| IETF | kw |
| Endangered Languages Project | 4050 |
XIX. mendean galdu zen, ingelesak ordezkatua. Uste da Dolly Pentreath (1777an zendua) izan zela kornubiera ama hizkuntza zuen azkena. Kondairak dio haren azken hitzak Me ne vidn cewsel sawznek! («Ez naiz ingelesez mintzatuko!») izan zirela, eta badirudi bazekiela zerbait ingelesez. Azken hiztun elebakarra, berriz, Chesten Marchant (1676an zendua) izan zela jotzen da. Zenbaitek kornubiera XVIII. mendean galdu zela dioten arren, nolabaiteko erabilera mugatua izan zuen geroago ere: 1875ean oraindik baziren gutxienez sei hiztun, guztiak hirurogei urtez gorakoak; eta uste da usadiozko azken hiztuna John Davey (1891n hila) izan zela.
XX. mendean, hainbat taldek hizkuntzaren aldeko hautua egin zuten, eta ikasi eta erabiltzeari ekin: horretan dihardu, adibidez, Kesva an Taves Kernewek elkarteak. Era berean, eskoletan aukerako irakasgaia da.
2008ko maiatzean, Kornubiar Hizkuntzaren Elkarteak idazkera estandarra berretsi zuen.[2]
Wikipedia kornubieraz ere erabilgarri dago. kw.wikipedia.org.
Kornubiera batua
aldatu| « | Iraganeko zatiketek hizkuntzaren aldeko mugimenduaren garapena trabatu dute, eta haren sinesgarritasun publikoari kalte egin diote. Orain, forma idatzi estandarra onartuta, elkarrekin aurrera egin dezakegu. | » |
| Laurence Rule, Kowethas an Yeth Kernewek (Kornubieraren Lagundia) elkartearen ordezkaria[2] | ||
XX. mendean kornubiera berpizteko saioei ekin zietenean, hainbat kornubierazale multzo sortu ziren; multzo haietako bakoitzak garai bateko kornubieraren iturri jakin batzuk eredutzat hartu zituen, bere kornubiera eredua eratzeko. XXI. mendearen hasieran, kornubieraz idazteko lau eredu nagusi zituzten oraindik, bai eta bigarren mailako beste hainbat ere. Eredu nagusien arteko aldeak txikiak ziren, baina eredu bakoitzaren alde lerratutako kornubierazale multzoetatik inork ez zuen amore ematen. 2008an, azkenik, kornubiera batua (kornubieraz, Furv Skrifys Savonek, «forma idatzi estandarra») eratzeko adostasuna lortu zuten. Bi urte baino gehiagoko negoziazio sutsuen ondoren, Trond Trosterud norvegiarra buru zuen hizkuntzalari taldeak eredu idatzi estandarra zehaztu zuen, Kornubiar Hizkuntzaren Elkartearen babesean.[2][3]
Hezkuntzan, inprimakietan, argibide orrietan eta bide seinaleetan erabil dadin hitzartu den eredua da. Hartara, kornubieraren irakaskuntza eta erabilera hedatu ahal izango dute, eta Europar Batasuneko diru laguntzak eskuratu. Kornubierarentzat onarpen ofiziala lortze aldera aurrerapauso garrantzitsua izan da.[2][3]
Kornubieraren adibideak
aldatuBaliokidetza taula
aldatu| Kornubiera batua | Galesa | Bretoiera | Ingelesa | Euskara |
|---|---|---|---|---|
| Kernowek | Cernyweg | Kerneveureg | Cornish | kornubiera |
| gwenenen | gwenynen | gwenanenn | bee | erle |
| kador | cadair | kador | hip | aldaka |
| keus | caws | keuz | cheese | gazta |
| dhe-ves | y ffordd allan/mas | er-maez | exit | irteera |
| kodha | cwympo | kouezhañ | fall | erori |
| gaver | gafr | gavr | goat | ahuntz |
| chi | tŷ | ti | house | etxe |
| gweus | gwefus | gweuz | lip | ezpain |
| aber | aber, genau | aber | river mouth | (ibaiaren) aho |
| niver | rhif, nifer | niver | number | zenbaki |
| peren | gellygen, peren | perenn | pear | udare, madari, txermen |
| skol | ysgol | skol | school | eskola |
| megi | mygu | mogediñ | smoke | erre (pipatu) |
| steren | seren | steredenn | star | izar |
| hedhyw | heddiw | hiziv | today | gaur |
| hwibana | chwibanu | c'hwibanat | whistle | txistu egin (soinua) |
Oinarrizko esaldiak
aldatu| Kornubiera | Kornubierazko ahoskera (IPA) | Euskara |
|---|---|---|
| Myttin da | [ˈmɪttin ˈdaː] | Egun on (hitzez hitz, Egunak on) |
| Dydh da | [ˈdɪːð ˈdaː] | Egun on |
| Fatla genes? | [ˈfatla ˈɡɛnɛs] | Zer moduz? |
| Yn poynt da, meur ras | [ɪn ˈpɔjnt ˈdaː mœːr ˈraːs] | Ongi, eskerrik asko |
| Py eur yw? | [ˈpɪː ˈœːr ɪw] | Zer ordu da? |
| Ple'ma Rysrudh, mar pleg? | [ˈplɛː maː ˈrɪzryð mar ˈplɛːɡ] | Mesedez, non dago Redruth? |
| Yma Rysrudh ogas dhe Gambron, heb mar! | 'ima rizrooth ogas the Gambron hep marr' | Redruth Cambornetik hurbil dago, jakina! |
| Pandra vynn'ta dh'y eva? | [ˈpandra ˌvɪnta ðɪ ɛˑva] | Zer nahi duzu edateko? |
| Pinta korev mar pleg. | [ˌpinta ˈkoˑrɛv mar ˈplɛ:k] | Pinta bat garagardo, mesedez |
Itzulpenak
aldatu| Euskaraz | Kornubieraz |
|---|---|
|
Esklabo erremintaria
|
An Gov Keth
|
Erreferentziak
aldatu- ↑ 47. araua - Hizkuntza hilak eta klasikoak. Euskaltzaindia (Noiz kontsultatua: 2010-12-23).
- ↑ a b c d Juanma SARASOLA: «Argi berdea kornubiera batuari»[Betiko hautsitako esteka], Berria, 2008-05-24.
- ↑ a b Lucy COCKCROFT: «Cornish language makes a comeback», The Telegraph, 2008-05-21.
Ikus, gainera
aldatuKanpo estekak
aldatu| Hizkuntza honek bere Wikipedia du: Bisita ezazu. |
- (Ingelesez) Ferdinand, Siarl (2013). Brief History of the Cornish language, its Revival and its Current Situation. E-Keltoi, Vol. 2, abenduaren 2a, 199-227 orrialdeak.
- (Ingelesez) Cornish Language Partnership
- Jon MIRANDE: «Hizkuntza baten heriotzaz eta berpizkundeaz», Egan, 1959ko apirila. Klasikoen Gordailua.
- Kornubierazko Wikipedia. Azala.
Datuak: Q25289
Multimedia: Cornish language / Q25289