Jose Manuel Ostolaza

 

Jose Manuelen aitona Martin Feliz Ostolaza debarra zen: zezen-enpresaria, musikaria (Debako zezenketetan jotzen den hil-zortzikoaren egilea). Martin Feliz 1859ean hil zen, eta Debako "Okel Kalian"^[3] zegoen baserri baten jabea zen.^[1]

Jose Manuelen gurasoak Ascensio Ostolaza Larrea (Markina-Xemeinen jaioa, artezalea eta margolaria) eta Segunda Zabala Avellaneda zituen. Enkarterrian bizi ziren, baina handik Valladolidera egin zuten Karlistalditik ihesi, eta han jaio zen Jose Manuel. Gerra ostean Debara aldatu ziren; Jose Manuelek han pasatu zuen haurtzaroa, lehen ikasketak ere bertan eginez. 10 urte zituela, Urduñako barnetegian sartu zen batxilergoa egiteko; gero ikasketak Bilbon jarraitu zituen. 12 urte zituela, Francisco anaia jaio zitzaion (Bilbo, 1888-I-29).^[4]

 

Gaztetandik merkataritzan hasi zen: 5 urtez enplegatua izan zen. Gero nautika ikasi^[5] eta merkatal-itsasuntzietan sartu zen; lehen praktikak Bilbotik Ingalaterrara mea-garraioa egiten zuten barkuetan egin zituen.^[1]

Soldadutza ere itsasoan egin zuen: Kubako gerran tropak eta zaurituak garraiatuz, hain zuzen ere, Compañía Transatlántica Española enpresako untzietan. Filipinetan tropa garraioan ere aritu zen, baldintza kaskarretan; behin, zeramatzaten 3200 soldaduetatik 500 itxasora bota behar izan zituzten, hil zirelako; eta Ostolazak berak disenteria eta pulmonia harrapatu zituen.^[5] Gerra 1898an amaitu zenean, osasunez hondatua zegoen eta begi baten ikusmena kaltetua zuen; Cuban gelditu zen, eta lehengusu txiki baten negozioan lanpostua lortu zuen. Bizimodua ezin aterata, bere baliabide urriekin Mexikora jo zuen; han, Tehuacan herrian, Leonardo Aldamarentzat lanean hasi zen.^[4]

 

Tehuacanen bi urte pasatu eta gero, bere kontura lanean hasi zen: indigenei lastozko kapelak erosten hasi zen, Ameriketako Estatu Batuetako nekazariei salduz; larruzko generoaren salerosketan ere arituz. 1901erako negozioa ondo zihoan, eta bi soziorekin elkartu zen, kapelez gain kafearen merkataritzan ere sartuz; enpresaren zuzendaritza eta administrazioa Ostolazak berak zeraman ("taldeko intelektuala" zela zioen). Enpresak estualdi ekonomikoak igaro ostean, 1906ean Esteban Meaza Zaballarekin elkartu zen, Zaballa & Cia. enpresa sortuz; urte horretan Euskal Herrira bidaiatu zuen.^[1]

1907an, Jose Manuel Mexikora itzuli zen, oraingoan 19 urteko Francisco anaia eramanez. Honek ingelesez zekien, eta bere laguntzarekin AEB-etan finkatu ziren, Dallasko sozio bat hartuta (Caradine); han ezarri zuten lehen bulegoa, baina ez ziren sozioarekin pozik gelditu.^[5] Orduan Ostolazatarrak Saint Louisera (Missouri) aldatu ziren, eta bertan 1910ean "Mexican American Hat Company" sortu zuten; hasieran enpresak 3 langile zituelarik. Hasieran, Mexikon erositako oinarrizko kapela-fardelak saltzen zituzten, 88 zentabotan; erosleak saltzaile minoristak ziren; Ostolazatarrek buruaren neurrira ipintzeko xingola oparitzen zieten. Saltzaileek kapeluak muntatu eta 10-15 zentabotan saltzen zituzten; ohituraren arabera, nekazariek binan erosten zituzten: bat berarendako, eta bestea mandoei ipintzeko (belarriak pasatzeko zuloak eginda).^[3] Saint Louiseko langile gehienak asturiarrak eta euskaldunak ziren, eta lantegiaren inguruan 40 bat familiatako kolonia bat eratu zen.^[5] Kapelen negozioa merkatuaren premien arabera moldatu behar izan zuten: hasieran mandoentzat egiten zituzten; baina traktoreen hedapena zela eta animalien erabilpena murriztu zen. Ostean, garaua eultzitzen^[6] aritzen ziren nekazarientzat egiten zituzten: kuadrilla bakoitzak 30 pertsona inguruk osatzen zuten, eta lana amaitutakoan kapelak lasto-fardelak egiteko makinara jaurtitzeko ohitura zuten. Ostolazatarrena lastozko kapelak egiten zituen AEB-etako enpresa garrantzitsuena bihurtuko zen, 1945ean egunean 5.000 bat kapelu ekoitziz.^[4] Modu horretan diru asko egin zuten; "Harvest hat" modeloa izan zen arrakastatsuena, eta hainbat enpresak kopiatu zieten.^[7] Enpresaren beste berrikuntzetako bat kapelaren kaskoan airea sartzeko zuloak izan ziren.^[8]

Jose Manuelek, bide onean zihoala ikusita, enpresaren pisua Franciscoren esku utzi zuen (Frank-ek^[8] AEB-etako nazionalitatea hartuko zuen, eta baita enpresaren zuzendaritza ere 1920-1966 artean); bera negozioaren zuzendaritzatik erretiratu zen, Debarako gero eta joera handiagoa erakutsiz. Rosario Ostolaza debarrarekin ezkondu zen ahalordez (lehengusu baten alaba, bera baino 14 urte gazteagoa),^[5] eta 1914an berarekin Debara etorri zen, bidean I Mundu Gerraren eraginez estualdiak pasatu eta gero. 1917an joan ziren Saint Louisera, baina 1918an atzera Deban ziren. Artean herriak 3.900 biztanle zituen, eta Jose Manuel aberatsa herritar behartsu ugarien premiei erreparatzen hasi zen, herriko ospitaleari laguntza emanez^[1] eta formakuntza eta Ameriketarako emigrazioa sustatzea deliberatuz, zehazki gazteak komertzio ikasketetara bideratuz ("kosturik txikiena eta etekinik handiena duen karrera" zelako, bere esanetan).^[4]

Rosario emazteak San Roque Egoitza lagundu zuen. 1921ean hil zen, Donostian, 32 urte zituela.^[5] Alargundu eta gero, Jose Manuelek ongintza ekimenei buru belarri ekin zion.

 

Manuel de Cárdenas arkitektoari Deban eraikin bat egiteko enkargatu zion, eskola eta liburutegi bezala erabiltzeko. Eraikina Martin Feliz aitonaren etxearen orubean egin zen,^[1] "neovasco" estiloan, eta 1927rako amaitua zegoen: 568 metro karratuko orube batean eraikitako 4 solairutako jauregia, solairu bakoitzak 224 m2 dituelarik.^[4] Deban hormigoiz egin zen bigarren eraikina izan zen (lehena Pasealekua izan zen).^[9] Bitartean, Ostolazak Gipuzkoako Gobernu Zibilean eta Espainiako Hezkuntza Ministerioan gestioetan aritu zen, eskolarentzat ura eta elektrizitate hornidura lortzeko, eta bertako langileek irakasle publikoen eskubide berak izan zitzaten.^[10]

1928an hasi zen martxan bertan EBEFO (Escuela Biblioteca Emigrante Fundación Ostolaza) elkartea, ikastetxeak beharko zituen funtsak ziurtatuz.^[11] Liburutegia 4.200 libururekin hasi zen, gehienak Ostolazak berak erosiak, baina Foru Aldunditik eta partikularren aldeko dohaintzetatik ere etorriak. Pio Barojak -udaren bat Deban pasatu zuenetik Ostolazaren adiskidea zena- eta beste zenbait idazlek, adibidez, fundaziorako liburuak eman zituzten.^[5] Lehenengo liburuzaina Asunción Pérez izan zen, eta ondoren Pepita Arriola.^[4]

 

Lehenengo bi ikastaroak arazorik gabe igaro ziren; baina hirugarren urtean, 1930ean, ikastetxearen inguruan zalaparta mediatikoa sortu zen, Mateo Mujika apezpikuak liburutegian gordetzen ziren "liburu kaltegarriak" kentzeko eskatu ziolako Ostolazari. Bidali zion gutun pribatuaren testua hauxe zen:^[10]

Sr. D. José Manuel Ostolaza. Deva. Mi muy estimado señor: Por diferentes conductos he sabido que en la biblioteca de la escuela que usted fundó y sostiene en Deva hay libros pésimos de autores condenados por la iglesia de Jesucristo. Sólo el día del juicio universal, en que se verán todas las cosas, se verán también los gravísimos males que han producido en las almas los periódicos y los “libros malos”.Obligado por mi cargo de velar por los intereses de mis feligreses y diocesanos, vengo en rogarle, con el mayor empeño y por todo lo que usted quiera más, que retire dichos libros y evite, en consecuencia, los desastrosos perjuicios que ha de producir su lectura. Aun educando cristiana, católica y piadosamente a los jóvenes, todavía son frecuentes las caídas, a causa de la fragilidad humana. ¿Qué se puede esperar de los que sólo reciben “instrucciones profanas” y de los que nutren sus inteligencias con pastos venenosos? De su caballerosidad y de su cualidad de vasco espero que atenderá el ruego de éste s. s. s. cap. y prelado que b. s. m. y le bendice afectuosamente, Mateo, obispo de Vitoria.

Ostolazak ez zuen eskaria ongi hartu; ostera, apezpikuaren gutuna "El Liberal" egunkarira bidali zuen, gutun ireki honekin batera:^[10]

Agosto. 30-930 (sic). Ilustrísimo Sr. Mateo de Múgica. Obispo de Vitoria. Muy distinguido y respetado señor: La carta autógrafa –sin fecha– que de usted he recibido quejándose de que en la escuela por mí fundada y sostenida en Deva hay libros pésimos de autores condenados por la Iglesia, y rogándome “que retire dichos libros y evite, en consecuencia, los desastrosos efectos que ha de producir su lectura”, me ha causado gran sorpresa. La circunstancia de no concretar qué libros son esos me induce a creer que la aseveración está basada en informes tendenciosos y acaso erróneos que, con poco piadosa intención respecto a mí, se han hecho llegar hasta su ilustrísima. La biblioteca de la fundación que lleva mi modesto nombre se ha formado sin sujeción a ningún prejuicio, y es natural que en ellos figuren obras de escritores de gloria de las letras españolas, y cuyo renombre literario no podrá ser anulado por la intransigencia de los que discrepen de sus ideas políticas. Habiendo yo vivido muchos años en América y visto de cerca la inferioridad en que para la lucha se encuentran allí nuestros emigrantes a causa de las deficiencias de instrucción, proyecté instituir a mis expensas en este pueblo costero una Escuela-Biblioteca que, aunque en escasísima medida –porque el problema es muy vasto y muy hondo– sirviera de atenuación a esos defectos, y al realizar mi idea, procuré guiarme por criterios de amplitud, sin trabar el noble afán de saber con restricciones que el espíritu tolerante de nuestro tiempo no establece ya en ningún país civilizado. Y temeroso de cualquier yerro, al cual pudiera marchar cegado por mis pocas luces, acudí al asesoramiento de los altos prestigios de la Pedagogía, ya que de un establecimiento de instrucción se trataba, y puse al frente de él a persona cuya capacidad está acreditada por los correspondientes títulos del Estado. Si en lugar de una Escuela-Biblioteca hubiera sido una Fundación religiosa, es lógico que para estructurarla y dirigirla hubiese acudido yo al consejo de los clérigos en vez de apelar, como apelé, al de los maestros. No es el mío un caso excepcional. Somos muchos los que, luego de haber consagrado al trabajo en América gran parte de nuestra vida, vinimos a destinar parte de los ahorros con doloroso esfuerzo obtenidos a fundar en nuestra tierra instituciones culturales. Galicia, Asturias, Santander están salpicadas de edificios docentes costeados por “indianos”. No tengo noticia de que ninguno de éstos, y por haber dado a sus donaciones giro idéntico al de la mía, inspirados todos en el deseo de mejorar la instrucción pública –cuyo vergonzoso atraso es causa principal de la decadencia del país– haya sido objeto de admonición análoga a la que yo acabo de recibir, asomando destacada entre la infinidad de felicitaciones que me colmaban de satisfacción. Con todo respeto le digo, señor, que la creo infundada. Si su ilustrísima, honrándome sobremanera, visitara la Fundación estoy seguro de que rectificaría su juicio, porque teniendo abiertos los ojos a la cultura, sin llevarlos tapados por la venda del fanatismo, nadie puede aseverar con justicia que en esta mi Escuela de Deva se nutren las inteligencias con “pastos venenosos”, según gráfica frase de su ilustrísima. Apela usted para que atienda a su ruego a mi cualidad de vasco. Con orgullo la ostento, pero en mi humildad cristiana no la reputo condición caballeresca superior a la de otros diocesanos de su ilustrísima que no son vascos como tampoco lo son millones y millones de católicos esparcidos por todo el orbe, y a quienes trata la Iglesia con justo pie de igualdad espiritual. Respetuosamente se ofrece a su ilustrísima s. s. s., José Manuel Ostolaza.

Funtsean, gatazkaren muina EBEFOren eskola libre izaera zen; eliza katolikoaren eraginetik kanpokoa, alegia. Eta erlijio honetako agintariek ez zuten ongi ikusten "Victor Hugo, Blasco Ibañez, Dumas, Darwin, Insúa, Jiménez de Asúa eta Marañón"^[10] bezalako autoreen obrak bertan izatea. Bi idazki hauek erantzun, kontraerantzun, babes-adierazpen eta arbuioen zaparrada handia eragin zuten komunikabideetan. Besteak beste, Pio Barojak ere polemika hauspotu zuen, prentsara bidalitako gutun honekin:^[10]

He leído en El Pueblo Vasco una explicación del señor don Mateo Múgica acerca de los motivos que tiene para reprobar los libros de la biblioteca-escuela del Sr. Ostolaza, de Deva, y me ha parecido tan absurda, indicadora de una ignorancia tan perfecta, que me impulsa a protestar. El Sr. Múgica mezcla en su reprobación los libros más dispares. Habla al mismo tiempo de Blasco Ibáñez, que no es gran cosa, y de Víctor Hugo, que ha llenado un siglo; de Insúa y de Jiménez de Asúa, escritores apreciables, y de Darwin, que es titán de la biología moderna. El Sr. Múgica, como la mayoría de los católicos españoles, no lee a los enemigos pero los juzga. El Sr. Múgica no tiene, ni aproximadamente, una idea de la perspectiva mental de los que no comulgan con él. El Sr. Múgica habla de Darwin. ¿Para qué, si no lo ha leído? Si lo leyera, probablemente no sacara más que lo que pudo sacar el negro del sermón. El Sr. Múgica habla también de las inmundas novelas de Víctor Hugo, lo cual es una sencilla estupidez. Lo único que la legitima es que el Sr. Múgica tampoco ha leído los libros de Víctor Hugo. No habrá en el clero católico del mundo, fuera de España, empezando por el Papa, no ya un obispo, ni un cura, que dé este calificativo a las obras del poeta francés. El mismo D. Arturo Campión, que es un reaccionario de tomo y lomo, decía de Víctor Hugo, a su muerte, que Dios le habría perdonado, pensando, como creen los católicos y los mandingos, que Dios es algo así como un juez de primera instancia o un capitán de la Guardia Civil. Los que hemos leído a Víctor Hugo años y años sabemos lo que era: poeta verbal extraordinario, estilista admirable, retórico genial, poco psicólogo, poco profundo, amigo de contrastes, hombre que daba a todo proporciones grandiosas, al amigo y al enemigo; pero ¡inmundo!... ¿De dónde? ¿Cuándo? Lo inmundo es asegurar que las niñas de siete y ocho años no pueden entrar con los brazos desnudos en las iglesias porque son un incentivo a la sensualidad de los hombres; eso sí que es inmundo y manifiesta el repugnante erotismo del seminario; lo inmundo es trabajar siempre por el poderoso y por el rico teniendo en los labios el nombre del Crucificado. Y es inmundo también para la cultura condenar lo que no se conoce, sea uno obispo o sacristán. Pío Baroja.

 

Urte horretan bertan, Debako Udalean tirabirak izan ziren, eskolaren kalea Jose Manuel Ostolaza izendatzeko asmoaren kontura; eztabaidan baietzak irabazi zuen, eta izendapena gogoratzen zuen plaka bat ezarri zen.^[1] EBEFOri eginiko erreakzio bezala, Mont-Real ikastetxe katolikoa sortu zen, San Viator elkarteko apaizek eta Ahizpa Karmeldarrek eraman zutena 35 urtez.^[12]

1932an, Espainiar Errepublikako lehendakari Niceto Alcalá Zamorak eta Indalecio Prieto ministroak Eibarrera eginiko bisita bat EBEFOri babesa emateko aprobetxatu zuten; Jose Manuelek hartu zituen, instalazioak erakutsiz; Deban ikusi zuten gauza bakarra izan zen.^[4]

EBEFOren aurka erabili nahi izan zen beste argudioetako bat euskararen aurkakotasuna izan zen, euskaraz egiten zuten ikasleekin erabiltzen zen "txapa"ren sistemaren kontura. Ostolazak berak erantzun zuenez:^[10]

No se asusten mis buenos y viejos amigos y los nacionalistas baskos (sic) Del “bárbaro” sistema pedagógico de la chapa. Esta chapa lleva inscritas las siguientes palabras “Ez aistu Euskeras” (No olvidad –sic– el vascuence). “Hablad el castellano”. Esta “trágica” chapa sólo circula media hora por la mañana y media por la tarde, o sea, las de recreo en el patio de la escuela. El “inhumano” castigo que se le da al último que a la salida del recreo tiene la chapa es ir a leer a la biblioteca durante dos horas el T B O, Pinocho, Búfalo Bill, Nick Carter, Salgari y otros por el estilo. El profesor de la fundación no quiere que le pase lo que a la maestra de Lastur (Iciar), cuyos aldeanos pidieron al ayuntamiento de Deva que la echaran "porque no enseñaba el castellano y del vascuence ya sabían demasiado".Yo tengo verdadero empeño y espero conseguir el que los chicos que acuden a esta escuela aprendan el castellano y el inglés, sin olvidar el basko. Yo tengo la ilusión de poder poner el año entrante en otra chapa las siguientes inscripciones: “Ez aistu Euskaras”, “No olvidad el castellano”, “Speak Englihs everywere”.

Eskolak 8 urtez funtzionatu zuen. Bi promozio atera eta gero (1928-1932ean 35 ikasle, eta 1932-1936ean 31 ikasle), Espainiako Gerra Zibilak bere lana eten zuen.^[11]

Datu bitxi bezala, esan behar da EBEFOtik atera ziren bi promozioetako ikasle askok industrian eta merkataritzan gora egin zutela, lanpostu garrantzitsuak betez; baina haietako 4k bakarrik emigratu zutela (eskolaren zio nagusietako bat emigrazioa sustatzea zenean).^[3]

1936an, Jose Manuel Ostolaza herriko Fronte Popularreko partaide zen, baita estatu kolpearen aurrean eratu zen Debako Defentsa Komiteko partaidea ere;^[12] baina, bere bizitza arriskuan ikusita, Francisco anaiak Mexikora joateko eskatu zion. 1936ko abuztuaren 10ean atera zen Bilbotik, Baionara bidean; handik Parisera jo zuen. Pepita Arriola liburuzainari ere Mexikorako bidaia ordaindu zion Ostolazak.

1941ean, Nafarroako Erantzukizun Politikoen Lurralde Auzitegi frankistak 100.000 pezetako kalte-ordaina ematera eta 15 urtetako erbesteratze-kondena ezarri zion, arrazoi hauek argudiatuz:

"distinguirse por su propaganda de la enseñanza laica y ayuda económica prestada a la misma, llevándole a crear la "Fundación Ostolaza" de Deva (Guipúzcoa), dedicada a la enseñanza laica con una biblioteca anexa provista de obras revolucionarias; firmar artículos en el periódico "El Liberal" donde se enorgullece de su obra; apoyar económicamente a los candidatos de izquierda en las elecciones, poniendo asimismo su automóvil a disposición de los republicanos para el traslado de votantes a los colegios electorales; ser miembro del Frente Popular durante el dominio republicano en Deva (Guipúzcoa); y salir de la zona republicana durante la Guerra Civil y permanecer en el extranjero más de 2 meses".^[2]

Jose Manuel ezin izan zen Debako "bere haurrengana" itzuli, baina Mexikon kultura sustatzen jarraitu zuen, besteak beste artistei lagunduz eta liburuak editatuz.^[1] Besteak beste, Mexikon Aurelio Arteta margolari eta lagunarekin harremana mantendu zuen; bulegoan haren "Romería Vasca" eskegia zuen.^[5]

1937 urtetik aurrera,^[13] Saint Louisen Espainiako ohorezko konsulorde postua bete zuen.^[14]

Jose Manuel Ostolaza 1954ko urrian hil zen. Ez zituen seme-alabarik izan, eta Francisco anaia izendatu zuen oinordeko; honek bere ondasunen kudeaketarekin jarraitu zuen, gizarte ekimenen sustengua barne.^[4]

Aurrerakoia eta errepublikazalea, iturri batzuen arabera joera eskuindarra zuen;^[7] halere, Espainiako II. Errepublikaren garaian mugimendu ezkertiarrekin lerratu zen erreferente bihurtzeraino:

"Ideia errepublikar sakonekoa, herrian hezkuntza laikoa eskaintzen zuen. Horrela herriko erreferente ezkertiar nagusietako bat bilakatu zen, bere esku zituen baliabideak eskaini zituelarik antolakunde ezkertiarrak indartzeko helburuarekin. Horrela, 1931ko hauteskundeen ostean eman ziren gatazkak eta gero, Florencio Marquieguirekin bildu eta udalbatzaren gaineko hitzarmen bat lortzen saiatu zen, bertan, Florencio alkate bezala babestu eta gainontzeko zinegotziak ezkertiarrak izatea proposatu zion. Horretaz gain, ohikoa zen hauteskunde garaietan, bere ibilgailua alderdi ezkertiarrei eskaintzea, herritik urrun bizi ziren pertsonei bozka ematea errazteko".^[12]

 

1939an, frankistak EBEFO eraikinaz jabetu ziren. 1941ean liburutegia berriro irekitzeko saiakera bat egin zen, Paulino Goitiaren zuzendaritzapean^[3] eta Jesusa Eizagirre liburuzain zela; baina oso gutxi iraun zuen. ^[4]

Frankistek bere izena kendu zioten kaleari, "23 de septiembre" berrizendatuz;^[9] gainera, Ostolazaren plaka oroigarriari buelta eman zioten keinu iraingarri gisa.

1959an eraikinean "Escuela de Iniciación Profesional e Industrial" sortu zen. Francisco Aldabaldetrekuren zuzendaritzapean, eskola honek 11 urtez jardun zuen, eta 239 gaztek burutu zituzten ikasketak. Urte berean, liburutegia berriz ireki zen, Udal Liburutegi bihurtzeko akordioarekin: artean 2.372 liburu zituen. Fernando Arrue izan zen liburuzaina (eta hark jarraitu zuen, 1990ean erretiroa hartu arte; 1983an egindako inbentarioan liburuak 11.000 inguru ziren).^[4]

1960ean Ostolaza Patronatoaren jarraitzaile bezala, Debako Kultur Elkartea sortu zen (ofizialki, "Ostolaza Debako Irakaskuntza eta Kultur Aurrerapenaren Aldeko Elkartea"), gaur arte irauten duena.^[15] Aro honetan, Jose Luis Urkaregi margolari eta eskultoreak eragin handia izan zuen; AEB-etan denbora batez aritua, eta Francisco Ostolazak estimu handian zuena.^[3]

1970ean, EBEFO eraikin berean, Debako Arte Eskola Experimentala abiatu zen, Jorge Oteizaren proiektuaren arabera, Joaquin Aperribai alkate buru zen Debako Udalaren laguntasunarekin.^[4]

1971eko urtarrilaren 13an^[3] hil zen Francisco Ostolaza. Testamentuan agindutakoaren arabera, hurrengo 20 urteetan, fundazioaren ondarea Debako Kultur Elkarteak kudeatuko zuen, Zaintza Komisio baten begiradapean.^[4]

1978an, Debak EBEFO eskolaren 50. urteurrena ospatu zuen. Urte horretan, 1930eko plaka berrezarri zen (Ostolaza kalearen izendapena gogoratzen zuena, eta 1936ean kolpistek kendu zutena), eta kaleari Jose Manuel Ostolaza izena itzuli zitzaion.^[9]

1985etik aurrera "Deba" hirurteko aldizkaria argitaratzen hasi ziren; eta 2002tik aurrera "Deba Bilduma" biurtekoa eta "Patxi Aldabaldetreku Beka" martxan jarri ziren.

1985ean, Jose Manuel Ostolazaren errautsak Debara ekarri ziren, eta familiaren hilobian sartu zituzten (XIX. mendean Martin Feliz aitonak erositakoa); hilobi hori ere Debako Kultur Elkartearen ardurapean dago, Francisco Ostolazaren testamentuari jarraituz.^[1]

 

1991ean, Kultur Elkartea bere ondarea kudeatzeko burujabea bihurtu zen; erabakiak Bazkideen Biltzarrak hartuko zituen, instituzioen aldeko dirulaguntza esanguratsurik gabe. Urte honetatik aurrera, Elkarteak bere estatutuekin bat datozen hainbat ekimen babestu izan ditu, hala nola: Itziarko ikastola, Arte Eskola Experimentala, Ostolaza Eskola, Gazte Zentrua, euskarazko alfabetatzea, Aranzadi Zientzia Elkartea, Sasiolako konpontze lanak, ikasleen garraioa...^[4] Ostera, propaganda politikoari buruzko ekitaldiak edo emanaldiak espreski debekatuak daude.^[15]

2010ean eraikinean berriztapenak egin ziren, liburutegia Ostolaza Dokumentu Funtsa bihurtuz. Gaur egunean eraikinaren egitura horrela antolatua dago:^[4]

• Sotoa: erabilpen anitzeko solairua (artxiboa, argazkilaritza, bilera aretoak...).
• Beheko solairua: harrera, ekitaldi aretoa (urtean 100 bat aldiz erabiltzen dena), zuzendaritza batzordearen gela, komunak, elkarteei utzitako erabilpen anitzeko gela (DebaNatura, San Roke Xake Taldea).
• Lehen solairua: Debako Udal Liburutegia, interpretazio zentrua, Ostolaza Dokumentu Funtsa.
• Ganbara: erakusketa aretoa, pintura ikastaroak, artxiboa.

1935-36ko neguan, Jose Manuel Ostolaza Errepublikaren Bandarekin kondekoratu zuten Donostian.^[12]

Frankismoan izandako etenaren ostean, gaur egunean EBEFO eraikina dagoen kaleak Jose Manuel Ostolaza izena darama.^[4]

Garai batean Deban izan ziren bi eskola publikoetako batek Ostolaza izena zeraman^[3] (gero biek bat egin zuten, "Luzaro" izena hartuta).^[16]