Bengoda

 

Bengoda, Iruña, Iruñea, Irunnia eta Urunnia izenak ezagutzen dira herrixkara deitzeko. Lehenengoak izan ezik, badirudi leku-izenaren bi jatorri posible dituela. Lehena, "hiria" euskal hitza izango litzateke, baskoi lurraldeko hiririk garrantzitsuena edo handiena eta, ondorioz, hiriburua zela aditzera emanez. Bigarrenak, berriz, Arga ibaia aipatu zuen, lehen Runa bezala ezagutzen zena. Gerta liteke hitzaren hasieran "i" letra gehitu izana, ibaitik bereizteko, nahiz eta beste hipotesi batzuek "Runaren hiria" (Hiria + Runa = Hiru(ru)na → Iruna → Iruña) -ren esanahia adierazten duten.^[4]

Bengoda izena, berriz, ezezaguna da. Inskripzio hau duten txanponak aurkitu dira, izen hau idatzita agertzen zen toki bakarra izanik.

Duela 75 000 mila urtetik hona, giza kokalekuen aztarnak daude Iruñerrian. Arga ibaiko terrazetan, Arantzadin adibidez, harrizko tresnak aurkitu zituzten. 2001 eta 2003 artean Gazteluko enparantzan egindako indusketa batean menhir bat aurkitu zuen. Hala ere, ikerketa guztiak egin arren, ikertzaileek ez zuten euren antzinatasunaren testigantzarik eman.^[5]

Gaur egungo katedralaren inguruan herri baskoi bat zegoela ezagutzen da, eta haren gainean sortu zen Pompaelo hiri erromatarra. Badira hori baieztatzen duten Burdin Aroko aztarnak. Gainera, bere puntu gorenean, oinplano karratuko etxeak izango lituzke, ziur aski adobez eraikiak, harriztatutako kaleren bat, lubakiak bezalako defentsa-elementuak eta harresi edo oholesi bat. Bengoda etengabeko kontaktuan Zeltikorekin, beren kokapen estrategiko eta komertzialagatik.^[6]

• Iruñea
• Pompaelo