Xahr-i Sokhta

Xahr-i Sokhta
	شهر سوخته
	UNESCOren gizateriaren ondarea
	Irudi gehiago
Kokapena
Estatu burujabe	Iran
Probintzia	Sistan eta Balutxistan
Koordenatuak	30°35′43″N 61°19′55″E / 30.5953°N 61.3319°E
Arkitektura
Azalera	275 ha
Gizateriaren ondarea
Irizpidea	(ii), (iii) eta (iv)
Erreferentzia	1456
Eskualdea	Asia eta Ozeania
Izen-ematea	2014 (XXXVIII. bilkura)
	↑ UNESCOk egindako sailkapenaren arabera ;

Xahr-i Sokhta edo Xahr-e Sukhte (persieraz: شهرِ سوخته‎, euskaraz: «Hiri errea») Brontze Aroko hiri aztarnategi bat da, Jiroft kulturarekin kidetua. Sistan eta Balutxistan probintzian kokatua dago, Irango hego-ekialdean, Helmand ibaiaren ertzean, Zahedan-Zabol errepidetik hurbil. Gizakien ezarpenaren lehen aztarnak K.a. 3200koak dira. Irango historiaurreko aztarnategi garrantzitsuena da^[1].

Hiri errearen ustekabeko igoera eta erorikoa oraindik ere misterioz inguratuta daude. Bertan aurkitutako tresnak erakusten dute halako inlongruentzia bat garai bereko beste zibilizazio hurbilekin eta agian frogatu dezakete Ekialdeko Persiar Aurrehistoria garapen independentea eduki zuela Mesopotamiako kulturekiko.

2014ko ekainean, Unescok Gizateriaren Ondare izendatu zuen^[2]^[3].

Aztarnategia

151 ha luze-zabalekoa, Xahr-i Sokhta munduko hiri handienetakoa zen hirigintzaren hasiera-hasieran. Aztarnategiaren mendebaldean 25 ha-ko hilerri erraldoia dago. Bertan 25.000 eta 40.000 hilobi artean daude^[4].

K.a. 3200 inguruan ezarria lehen aldiz, hiriak lau zibilizazio garai ditu eta hiru aldi guztiz erre zen K.a. 1800an abandonatu zuten arte.

Garaia	Urteak	Eremua
I	K.a. 3200–2800	10–20 ha
II	2800–2500	45 ha
III	2500–2300	100 ha
IV	2300–2100

Aurkikuntzak

Buztinezko ontzi baten marrazkia, bertan aurkitua

Buztinezko ontzi baten marrazkiaren animazioa

Haitzurdinezko kopa bat, 2014ko abenduaren 29an aurkitua.^[5].
2015ko urtarrilean aurkitu zuten Brontze Aroko larruzko pieza bat, marrazkiekin apaindua^[6]
2006ko abenduan, arkeologoek begi artifizial bat aurkitu zuten, munduko zaharrena^[7]. Esferaerdi itxura du eta 2,5 cmko diametroa. Oso gai arinez egina dago, ziurrenik asfalto pastaz. Begiaren gainazala urrezko geruza fin batez estalia dago, erdian biribil bat grabatua duela (irisa adierazteko) eta urrezko lerroak eguzki-izpiak bezala. Begiarekin aurkitutako gorpuzkiak emakume batenak dira, 1,86m garai zena, denbora hartako ohiko emakumeak baino askoz garaiagoa. Begiaren bi aldetan zulotxo bana dago, bere lekuan eusteko urrezko hariak zituena. Ikerketa mikroskopikoen arabera, betzuloab urrezko hariaren markak daude, argi utziz begi artifiziala bizatzan zehar erabili zela. Emakumearen hezurdura K.a. 2900 eta 2800 artean datatua dago^[8].

Haitzurdinezko ontzi bat (Irango Museo Nazionala).

Munduko backgammon zaharrena, dadoak eta txarpoil haziak, eta beste hainbat aurkikuntza metalurgiko ere aurkitu dita aztarnategian.
Aurkitu beste gauzakien artean dago giza burezur bat, zeinak frogatzen duen neurokirurgia praktikak zituztela, eta buztinezko ontzi bat marrazkiz apainduta, arkeologoen ustez munduko lehen animazioa dena.
Ikerketa paleoparasitologikoen arabera, biztaneek nematodo izurritea jasan zuten, Physaloptera generoko har arraroena^[9].

Erreferentziak

↑ (Ingelesez) Artikulua Payvand Iran News aldizkarian (206-11-21)
↑ Shahr-i Sokhta. .
↑ Twenty six new properties added to World Heritage List at Doha meeting. .
↑ Sandro Salvatori And Massimo Vidale, Shahr-I Sokhta 1975-1978: Central Quarters Excavations: Preliminary Report, Istituto italiano per l'Africa e l'Oriente, 1997, ISBN 978-88-6323-145-8
↑ Unique marble cup, other discoveries in Burnt City. 2014-12-19.
↑ Ancient Piece of Leather Found in Burnt City. 2015-1-15.
↑ 3rd Millennium BC Artificial Eyeball Discovered in Burnt City. 2006-12-6.
↑ 5,000-Year-Old Artificial Eye Found on Iran-Afghan Border. 2007-2-20.
↑ Makki, Mahsasadat. (2017). «Human spiruridiasis due to Physaloptera spp. (Nematoda: Physalopteridae) in a grave of the Shahr-e Sukhteh archeological site of the Bronze Age (2800–2500 BC) in Iran» Parasite: 18. doi:10.1051/parasite/2017019. ISSN 1776-1042..

Kanpo estekak

Datuak: Q1025825
Multimedia: Shahr-e Sukhteh / Q1025825

[fn1-1] UNESCOk egindako sailkapenaren arabera

[2] (Ingelesez) Artikulua Payvand Iran News aldizkarian (206-11-21)

[3] Shahr-i Sokhta. .

[4] Twenty six new properties added to World Heritage List at Doha meeting. .

[5] Sandro Salvatori And Massimo Vidale, Shahr-I Sokhta 1975-1978: Central Quarters Excavations: Preliminary Report, Istituto italiano per l'Africa e l'Oriente, 1997, ISBN 978-88-6323-145-8

[6] Unique marble cup, other discoveries in Burnt City. 2014-12-19.

[7] Ancient Piece of Leather Found in Burnt City. 2015-1-15.

[8] 3rd Millennium BC Artificial Eyeball Discovered in Burnt City. 2006-12-6.

[9] 5,000-Year-Old Artificial Eye Found on Iran-Afghan Border. 2007-2-20.

[MakkiDupouy-Camet2017-10] Makki, Mahsasadat. (2017). «Human spiruridiasis due to Physaloptera spp. (Nematoda: Physalopteridae) in a grave of the Shahr-e Sukhteh archeological site of the Bronze Age (2800–2500 BC) in Iran» Parasite: 18. doi:10.1051/parasite/2017019. ISSN 1776-1042..

[I]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]