Valentziar Herrialdeko eskualdeak

Valentziar Herrialdeko eskualdeak XIX mendetik aurrera Valentziar Herrialdea banatzeko egin izan diren proposamenen ondorioak dira. Historia, hizkuntza, giza harreman eta merkatu irizpideen arabera osatu izan dira, Katalan Herri guztietan ematen denaren antzean.

Valentziar Herrialdea, gaur egun, Valentziako Erkidegoa izena duen autonomia erkidego bezala eratzen da.

Eskualdeetan oinarritutako lehen lurralde-antolaketa proposamenak 1930eko hamarkadakoak dira. Espainiar estatuko zentralismoari aurre egingo zion antolaketa nahi zuen valentziar nazionalismoak eta horretarako nortasun historikoa zuten lurraldeen kohesioa bilatu zuten. Aldi berean beste hainbeste lekutan ere eztabaida bera ematen zen eta autogobernu handiagoaren eskaerarekin identifikatzen zen: Valentziar Herrialderako lehen proposamena Felip Mateuk egin zuen 1933an eta Kataluniarako Pau Vilak egina zuen, hilabete batzuk lehenago. 1934an Emili Beütek hitzaldi batean bestelako proposamen bat egin zuen baina ez zuen zabalkunde handirik erdietsi; 1970 arte (Geografia elemental del Regne de València izenburupean) ez zuten argitaratu.

Bigarren Errepublikako autonomia aurreproiektuek eskualdeen araberako banaketa aurreikusten zuten. Gerra Zibilaren hasierarekin bai autonomia egitasmoa bai valentziar nazionalismoaren garapena zapuztuta geratu ziren. Hala ere, frankismoan ere proposamen batzuk zabaldu ziren, ikuspegi fisiograkiko, historiko edota linguistikoetan oinarrituta baina erregimenak ez zuen probintzia ez zen banaketa administratiborik onartzen. Hamarkada horietakoak ditugu Querol Rosso (1946), Vicenç Maria Rosselló (1964) eta Manuel Sanchis i Guarnerren (1966) proposamenak.

Aipatu proposamenek eragin politiko zuzenik izan ez zuten arren, arlo geografiko eta toponimikoan garrantzitsuak izan ziren: Antonio López Gómez (1970), Joan Soler (1970) eta Pérez Puchalek (1979) ondorengo urteetan egindako banaketa sendoagoen oinarria izan ziren. Azkenik Sanchis Guarner eta López Gómezen laguntzaz Joan Solerrek egindakoa gailendu eta 1970eko hamarkadatik aurrera arlo guztietan -politikoa, kulturala, akademikoa, hezkuntza...- zabaldu egin zen.

Aldiz, 1980ko hamarkadan blaverismoak bultzatutako tentsio politikoaren barnean, sektore honek aipatu proposamena "pankatalanistatzat" jo zuen, probintzia mugak errespetatzen ez zituelakoan; horren ondorioz iritzi korronte horretatik Lo Rat Penat elkarteko burua zen Emili Beütena erabiltzeari ekin zioten, 1934an Beütek eginikoa zenbait kasutan aldatu behar izan zuten arren, horrek ere probintzia mugak saltatzen zituelako.

Interes kontrajarri horiek egon arren 1978an Autonomiaren aurreko Erakundearekin eta 1982an autonomia erkidegotik aurrera Joan Solerrena erabili izan duten barruti judizial, osasun-eremuak, eskola mapa, estatistika eta abar luzean. Irizpide linguistiko-historikoen balizko gehiegizko garrantzia konpentsatzeko, Maria José Ribera eta Bernardí Cabrerrek (1979), PREVASAk (1981) eta José Honrubiak (1982) egindako proposamenek iritzi urbanistiko eta ekonomikoak ere aintzat hartu eta Solerrenaren osagarriak izan ziren.

1987an Valentziako Generalitateak Demarcacions Territorials Homologades (DTH, "Lurralde Esparru Homologatuak") izeneko proposamen ofiziala argitaratu zuen; hiru gradu ditu: lehenak neurri handi batean "eskualde" kontzeptuarekin bat egiten du. Orain arte lurralde antolaketa honen ondorioak zenbait zerbitzuren deszentralizaziora mugatu dira: irakaskuntza, osasungintza, nekazaritza...Berez ez dago eskualdeari administrazio tresna ofizialak ematen dizkien legerik; horrez gain, udalerrien artean zerbitzuak konpartitzeko bultzatzen ari den figura mankomunitatearena da eta horiek sarritan ez dute eskualdeekin bat egiten.

Valentziako Erkidegoa (2007) Eskualdea Biztanleria Zabalera Dentsitatea Alacantí 455.292 673,57 675,94 Alcalatén 16.638 648,68 25,65 Alcoià 110.877 539,66 205,46 Alt Maestrat 7.846 663,16 11,83 Alto Mijares/Alt Millars 4.386 667,06 6,58 Alto Palancia/Alt Palància 24.732 965,15 25,63 Alt Vinalopó 52.899 644,76 82,04 Baix Maestrat 80.384 1.221,32 65,78 Baix Segura (Vega Baja) 361.292 957,28 377,42 Baix Vinalopó 279.815 488,78 572,48 Camp de Morvedre 85.355 271,20 314,73 Camp de Túria 135.373 823,37 164,41 Canal de Navarrés 17.691 709,29 24,94 Comtat 27.854 377,77 73,73 Costera 72.089 528,26 136,46 Horta Nord 209.518 140,51 1.491,13 Horta Oest 331.698 178,84 1.854,72 Horta Sud 163.253 166,19 982,33 Hoya de Buñol/Foia de Bunyol 39.768 817,37 48,65 Marina Alta 188.567 758,02 248,76 Marina Baixa 179.546 578,67 310,27 Plana Alta 248.098 957,29 259,17 Plana Baixa 185.986 605,15 307,34 Ports 5.262 904,07 5,82 Requena-Utiel/Plana d'Utiel 39.386 1.721,03 22,89 Ribera Alta 216.211 970,04 222,89 Ribera Baixa 80.360 276,81 290,31 Rincón de Ademuz/Racó d'Ademús 2.605 370,22 7,04 Safor 176.238 429,80 410,05 Serranos/Serrans 17.935 1.405,28 12,76 Valentzia 797.654 134,63 5.924,79 Vall d'Albaida 90.783 722,22 125,70 Valle de Cofrentes/Vall de Cofrents 10.566 1.141,15 9,26 Vinalopó Mitjà 169.122 797,99 211,93 * Guztira 4.885.029 23.254,49 210,07

• 
  Felip Mateuren lehen proposamena, 1933.
• 
  Emili Beüten eskualde "naturalak" 1934.
• 
  Manuel Sanchis Guarnerren eskualdeak, 1966
• 
  Joan Solerren proposamena, 1970.
• 
  Emili Beüten Valentziako Erresumako eskualdeak, 1934 (1971ko bertsioa)
• 
  Bernardí Cabrer eta Maria José Riberarena, 1979.
• 
  Valentziako Generalitatearen DTHak, 1989.

Eskualde naturalak, Emili Beüt, 1934, 1971ko bertsioa.

Eskualde naturalak 1.  Ports de Morella 2.  Tinença de Benifassà 3.  Baix Maestrat 4.  Plans de Vinaròs 5.  Alt Maestrat 6.  Conca del Millars 7.  Tinença d'Alcalatén 8.  Tinença de Mirabet 9.  Alt Palància 10.  Baix Espadà 11.  Plana 12.  Racó d'Ademús 13.  Serrania de Xelva 14.  Camp de Llíria 15.  Calderona 16.  Valls de Morvedre 17.  Pla de Requena 18.  Foia de Bunyol 19.  Pla de Quart 20.  Horta de València 21.  Serrania d'Aiora 22.  Canal de Navarrès 23.  Vall dels Alcalans 24.  Ribera Alta 25.  Ribera Baixa 26.  Vall de Montesa 27.  Costera de Ranes 28.  Horta de Xàtiva 29.  Valldigna 30.  Plans de Villena 31.  Serrania d'Alcoi 32.  Vall d'Albaida 33.  Horta de Gandia 34.  Valls de Pego 35.  Marquesat de Dénia 36.  Foia de Castalla 37.  Foia de Xixona 38.  Marina 39.  Conca del Vinalopó 40.  Horta d'Alacant 41.  Horta d'Oriola

• Kataluniako eskualdeak

• El País Valencià, Felip Mateu i Llopis, Ed. L'Estel, Valentzia, 1933.
• Contribució al nomenclàtor geogràfic del País Valencià, Manuel Sanchis i Guarner, IEC, Bartzelona, 1966.
• L'estructura econòmica del País Valencià, batzuen artean. 3i4, Valentzia, 1970.
• Geografia elemental del Regne de València, Emili Beüt, Lo Rat Penat, Valentzia, 1971 (Ed. Autor-Editor 12, Valentzia, 1980, ISBN 84-400-5386-X).
• Los desequilibrios espaciales: Una comarcalización del Pais Valenciano, Mª José Ribera Ortún, Bernardí Cabrer Borrás. Institut de Estudios de Administración Local. Valentzia, 1979.
• Estudios básicos para la ordenación del territorio del País Valenciano, Promociones Económicas Valencianas (PREVASA), Valentzia, 1981, ISBN 84-7521-000-7.
• Proposta de demarcacions territorials homologades, Direcció General d'Administració Local, Valentzia, 1988. Conselleria d'Administracions Públiques. ISBN 84-7579-587-0.
• Geografia de les comarques valencianes, Juan Piqueras. Foro Ediciones SL, Valentzia, 1995. ISBN 84-8186-018-2.

• Sureda, Pol. La divisió administrativo-territorial de Catalunya: panoràmica històrica i estat de la qüestió, Racó Català webgunea.

	Valentziar Herrialdeko eskualdeak
Alacantí · Alcalatén · Alcoià · Alt Maestrat · Alto Mijares/Alt Millars · Alto Palancia/Alt Palància · Alt Vinalopó · Baix Maestrat · Baix Segura (Vega Baja) · Baix Vinalopó · Camp de Morvedre · Camp de Túria · Canal de Navarrés · Comtat · Costera · Horta Nord · Horta Oest · Horta Sud · Hoya de Buñol/Foia de Bunyol · Marina Alta · Marina Baixa · Plana Alta · Plana Baixa · Ports · Requena-Utiel/Plana d'Utiel · Ribera Alta · Ribera Baixa · Rincón de Ademuz/Racó d'Ademús · Safor · Serranos/Serrans · Valentzia · Vall d'Albaida · Valle de Cofrentes/Vall de Cofrents · Vinalopó Mitjà