Stonehenge

Stonehenge
UNESCOren gizateriaren ondarea Ondasun Ingelesa
Egunez   Gauez   Barnealdea  eta  Planoa  Irudi gehiago
Kokapena
Estatu burujabe	Erresuma Batua
Herrialdea	Ingalaterra
Ingalaterrako eskualdea	Hego-mendebaldeko Ingalaterra
Ingalaterrako konderri zeremoniala	Wiltshire
Ingalaterrako autoritate unitarioaren eremua	Wiltshire
Parrokia zibil	Amesbury
Herri	Amesbury
Koordenatuak	51°10′44″N 1°49′34″W / 51.178889°N 1.826111°W / 51.178889; -1.826111
Historia eta erabilera
Errekorren Guinness Liburua
Jabea	National Trust
Kudeatzailea	English Heritage
Suntsipena	K.a. 1400
Arkitektura
Materiala(k)	sarsen (en) eta bluestone (en)
Estiloa	prehistoric Britain (en)
Dimentsioak	stone circle: 30 () m fossa: 104 () m
Zerbitzuak
Gizateriaren ondarea
Irizpidea	(i), (ii) eta (iii)
Erreferentzia	373
Eskualdea[I]	Europa eta Ipar Amerika
Izen-ematea	bilkura)
Ondare Ingelesa	1010140
Webgune ofiziala
↑ UNESCOk egindako sailkapenaren arabera

Stonehenge historiaurreko Neolito garaiko monumentua da, harrespil motakoa. Brontze Aroan eraikia, Amesburytik 3,2 km mendebalderantz dago, Wiltshire konderrian, Britainia Handian, Salisbury udalerritik 13 kilometro inguru iparralderantz. Stonehenge, Avebury eta lotutako lekuak deritzon multzoko zati da.

Stonehenge izena hitz elkartu bat da: ingeles zaharreko "stān" (gaur egungo ingelesez stone, "harri") eta "hencg" (gaur egungo ingelesez hinge, "ate-orpoa", "banda") edo ingeles zaharreko "hen(c)en" (gaur egungo ingelesez hang, "urkamendia") Erdi Aroko urkamendiek ateburu batez elkartutako bi zutabeen antza baitzuten, Stonehengeko trilitoak bezala.

"Henge" atzizkia monumentu ugariei eman izan zaie Britainiar Uharteetan. Arkeologoek zehazten dutenez, "henge"-ak izango lirateke lur-pila zirkularrez inguratutako barne hobi batez osatutako lur-lanak. Batzuetan izendapen arkeologikoekin gertatzen den bezala, hori antzinazaleen burutazio bat besterik ez da, eta Stonehenge izena ez da benetan "henge" leku bat, ezta lur-pila bat ere, eta bere barnean ez zen hobirik egongo. Nahiz eta beste benetako "henge" edo harri zirkulu Neolitikoen garaikide izan, Stonehenge ezohikoa eta bakarra da hainbat arrazoirengatik. Adibidez, bere trilitoek aparteko bilakatzen dute. Stonehenge, Britainiar Uharteetako beste harri zirkuluetatik apur bat ezberdina da, adibidez Ring of Brodgar.

Stonehenge harri bloke laukizuzen handiez osatutako lau zirkunferentzia kontzentrikoz osatuta dago; kanpoaldekoak, hogeita hamar metroko diametroa du, hareharrizko harri laukizuzen handiez osatuta dago, jatorriz, goialdea ateburuez gain hartua zegoen, haiek ere harrizkoak, gaur egun beren lekuetan zazpi ateburu besterik ez direlarik gelditzen. Kanpo-lerro honen barnean beste hareharri urdinezko bloke txikiagoen zirkulua dago. Horrek kolore berdineko hareharrizko harriekin eraikitako ferra itxurako egitura bat du barnean hertsirik, eta barruan "aldarea" izenez ezagutzen den hareharrizko harlauza bat dago.

Multzo osoa 104 metroko diametroa duen lubaki batez dago inguratua. Gune honen barnean 56 giza hilobiz osatutako lur-pilaketa bat altxatzen da, "Aubreyko zuloak" izenez ezagutuak. Lur-pilaketa eta lubakia "Etorbidea"k gurutzatuta daude, 23 metro inguru zabal eta 3 kilometro luze den bide prozesionala. Horretatik hurbil, "Sakrifizioaren Harria" deritzona dago. Aurrealdean «Oin-orpoaren Harria» dago. Zirkulu megalitiko handi batez osatua dago, K.a. 2500 inguruan eraiki zela uste da. Megalitoak inguratzen dituen hondarrezko zirkulua monumentuaren zatirik antzinakotzat daukate, K.a. 3100 inguruan datatua.

Hastapenetan, lur-pilaketa eta hobiz inguratutako izaera erritualeko monumentu zirkular bat zen, Ingalaterra hegoaldean kokatzen diren beste batzuen antzera.

Azkenean monumentuak gaur egungo itxura hartu zuen, helburu horretarako Galesko hego-mendebaldean dauden Preseli mendietatik 32 hareharrizko bloke garraiatu zituzten eta "Aldare Harria" Galesko Milford Haven eskualdetik ekarria izan zen.

Stonehenge, oraindik handiagoa zen multzo zeremonial baten zati zen, harri eta zurezko zirkuluez osatuta, baita etorbide zeremonialez ere. Sheffildego Unibertsitateko Mike Parken Pearson zuzendari den Stonehenge Riverside proiektuak buruturiko indusketen bidez, Stonehengetik oso gertu zegoen mila bat etxeko kokaleku bat aurkitu da.

Stonehengetik hiru kilometro eskasera, Durrington Walls-en, lan zirkular zabal bat aurkitu ahal izan da lursailean, Stonehenge baino hogei aldiz zabalagoa, hobi bat eta lur-pila batez inguratuta. Han egurrezko eraikin bat altxatuta egon omen zen, orain Woodhenge izenpean, Stonehengen antzeko diseinuarekin eta mende berdinean eraikita. Woodhenge sukarriz estalitako etorbide zeremonialen bidez Avon ibaiari loturik zegoen.

Eraikuntza erraldoi honen helburu edo zergatia ezezaguna da gaur egun, baina tenplu erlijioso moduan erabiltzen zela uste da, hilen monumentu gisa edo urtaroak aurre-ikusteko behatoki astronomiko modura ere bai.

Udako solstizioan, Eguzkia eraikinaren ardatza zehazki gurutzatuz ateratzen da, horrek eraikitzaileek astronomia ezagupenen jabe zirelako ustera garamatza. Egun horixe berori amaitzean, Eguzkia Woodhenge-eko ardatza gurutzatuz sartzen da. Leku horretan animalia -hezur eta objektu ugari aurkitu ahal izan dira, bertan festa handiak ospatzen zirenaren froga gisa, ziurrenik gauez.

Errausketa aurreko giza arrastoen 240 hilobi aurkitu dira, K.a. 3030koak. Hain garai luzerako aurkitu izan diren lurperatze eskasak direla-eta uste da hildako jende arrunten hilerri ez zela izan; alderantziz, hautetsitako pertsona jakin batzuena baizik. Jentil edo paganoentzat, harriak heriotzaren esanahia zuen eta Stonehenge hildakoen omenezko druiden gurtza erlijiosoen ospakizunetarako erabilia izango zen. Aldiz, Woodhenge, zurezko zirkulua izanik, biziaren omenezko ospakizunen leku izango zeneko ustea dago.

Ikerlari batzuek nabarmendu dute Stonehenge zirkuluaren barruan soinu-uhinak nolabait gordetzen direla. Harriek soinua harrapatzen dute eta ozenago entzuten da zirkuluaren barruan, esate baterako, giza ahotsa. Halaber, kanpotik datozen soinuak ahuldu egiten dira. Hipotesi baten arabera, monumentuaren helburu bat bilerak egitea izan zitekeen.^[1]

Stonehenge eraiki zuten herriak Britainia Handira iritsi ziren lehen nekazari talde europarren ondorengoak zirela demostratu dute analisi genetikoak. Europako populatze neolitiko horrek Anatolian izan zuen jatorria duela 8.000 urte, eta bi bidetatik zabaldu zen Europan zehar, batetik erdialderantz Danubio ibaiaren arrotik, eta beste bat Mediterraneotik eta hegoaldetik. Stonehenge eraiki zuten britainiar neolitoko biztanleak duela 6.000 urte iritsi ziren uhartera, eta beren kidetzak Mediterraneoko adarreko etorkinekin lotura gehiago du, Danubiokoarekin baino; eta hortaz, Iberiatik eta gero Atlantikoko kostatik iritsi zirela pentsatzen da^[2].

Neolitoko lehen nekazari britainiar hauek, megalitoekin lotutakoak, ordezkatu egin zituzten iritsi eta 1.500 urtera herri indoeuroparrak iritsi zirenean, eraldaketa genetiko bat eraginez: uholde hori Stonehenge baino geroagokoa da, eta herri zeltek osatzen zuten nagusiki Europako alde honetan. Hortaz, Stonehenge zelten aurreko herriek eraiki zutela esan daiteke^[3].

• Stonehenge, Avebury eta lotutako lekuak

1. ↑ Irazustabarrena Uranga, Nagore. «Stonehengeri buruzko beste teoria bat» Argia (Noiz kontsultatua: 2023-06-29).
2. ↑ (Ingelesez) «Stonehenge: DNA reveals origin of builders» BBC News 2019-04-15 (Noiz kontsultatua: 2022-03-06).
3. ↑ (Ingelesez) «Ancient Britons 'replaced' by newcomers» BBC News 2018-02-21 (Noiz kontsultatua: 2022-03-06).

• Stonehenge UNESCOn
• Google Maps-en kokapena
• Stonehenge planoa - Ingelesez
• Stonehenge eta Astronomiaren arteko erlazioa - gazteleraz
• Stonehenge-en grabatutako YouTube-ko bideoa
• Britainiar Arkeologoek herri neolitiko bat bilatzen dute monumentu neolitikotik gertu - Gazteleraz
• Stonehenge-ko argazkiak