Irisarri

Irisarri
Nafarroa Beherea, Euskal Herria
Bandera Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Beherea
Administrazioa
Estatua	Frantzia
Eskualdea	Akitania Berria
Departamendua	Pirinio Atlantikoak
Elkargoa	Euskal Hirigune Elkargoa
Barrutia	Baiona
Kantonamendua	Bidaxunerria, Amikuze eta Oztibarre
Izen ofiziala	Irissarry
Auzapeza	Xabier Lacoste (2008-2014)
Posta kodea	64780
INSEE kodea	64273
Herritarra	irisartar
Kokapena
Koordenatuak	43°15′25″N 1°14′01″W / 43.2569°N 1.2336°W / 43.2569; -1.2336
Azalera	26,39 km2
Garaiera	149 – 839 metro
Demografia
Biztanleria	597 (2018:  −8)
Dentsitatea	32,82 biztanle/km²
Zahartzea[1]	% 20,25
Ugalkortasuna[1]	‰ 49,64
Ekonomia
Jarduera[1]	% 80,19 (2011)
Desberdintasuna[1]	% 3,95 (2011)
Langabezia[1]	% 4,25 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 28,59 (2010)
Erabilera	% 5,18 (2011)
Datu gehigarriak
Sorrera	1150

Irisarri^[2][a] Nafarroa Behereko erdialdeko udalerri bat da, Arberoa eskualdekoa.

Errobi ibaira isurtzen den Lakako erreka udalerritik igarotzen da. Baita azken honen ibaiadar batzuk ere: Elhurreko erreka, Oihanhandia erreka, Gatarriko erreka eta Larhaneko ura.

• Heleta iparraldean
• Ortzaize mendebaldean
• Iholdi eta Suhuskune ekialdean

• Baigura
• Pagotzona
• Basaburu
• Otsateheta
• Etxalgi
• Oihanhandi
• Plaza

Irisarriren jaiotza, enkomienda zen Ospitalearen eta bere otoizlekuaren eraikitzearekin gauzatu zen izan zen XII. mendean, 1150. urtearen inguruan. Hasieran Jerusalemeko enkomienda izanik, Ospitalea 1530. urtearen inguruan Maltako enkomienda bihurtu zen.

1350ean Irisarrin 23 etxe zeuden, denak bi izan ezik enkomiendaren menekoak ziren, zeinean jaunak egiten zituen agintari eta administratzaile lanak.

1607. urtean, Irisarriko jaunak, Martin de Larreak, Ospitalearen berreraikuntzari ekin zion, ospitalea Nafarroa Behereko eraikinik ederrenetarikoa bihurtuz. Otoizlekua ere berriztatua izan zen eta Donibane eliza bihurtu. Eliza sakonki eraldatua izan zen 1860an.

Herrian eraikin desberdinak ikus daitezke, asko XVII. mendekoak. Hona hemen eraikin garrantzitsu batzuk:

• Gazteluzaharrean, Baigura mendian, kastro bat dago.
• San Joan Bataiatzailearen eliza Irisarriko parrokia eliza da. Elementu zaharrenak XV. eta XVI. mendetakoak dira. Kanpoko arkitektura eta ezkila dorrea ikusgarriak dira.
• Ospitalea etxea, XII. mendean eraikia, egungoa XVII. mendeko eraikina da. Egun Ondarearen Hezkuntza Zentroa da.
• Irisarriko bidegurutzea, Ospitalearen alboan (ipar-mendebaldean) kokaturiko gurutzea monumentu izendaturik dago.
• Bidegaina baserria, XVII. mendekoa.
• Zaldunbidea baserria.
• Gazteluberria jauregia.
• Iturraldea baserria, XVIII. mendekoa.

Herriko ekonomia, laborantzan dago oinarriturik
Urtero herrian egiten zen ahari azokak ospe handia zuen.^[3]

Irisarriko biztanleria
Datuen iturburua: INSEE

Udalerria Errobiko bidean dago kokaturik, Donejakue Bidearen aldaera batean. Bide hau, erromesek Baionatik Nafarroako bidea hartzeko erabiltzen zuten, era honetan, Donibane Garazitik Pirinioak gurutzatzeko.

• 
  Irisarriko bista partziala
• 
  Irisarriko paisaia, Iparlako mendilerroa atzean
• 
  Irisarriko baserriak
• 
  Irisarriko pilotalekua, atzean Donibane eliza duelarik
• 
  San Joan Bataiatzailearen elizaren barrualdea
• 
  Elizako organoa
• 
  Elizako beirategia
• 
  Ospitalea etxea
• 
  Irisarriko etxe bat
• 
  Irisarriko herriko etxea
• 
  Etxe baten atari gaineko harri landua
• 
  Hilarria
• 
  Pottoka

• Bernard Lavielle (1912-1997), idazlea.
• Beñat Soule (1947-), bertsolaria.

1. ↑ /iʁ̞ís̺aʁì/ ahoskatua (laguntza)
   Azentua: zorrotza bigarren eta kamutsa azken silaban

• Arberoa
• Nafarroa Beherea