Reto Mario Rossetti

Inspirite de l'propra medio, la imago nutrita de vivsento (eĉ en simpatiaj pli ampleksaj „detektivrakontoj"), li surscenigas en mallongaj akteroj maturiĝintajn junulojn, i.a. artklasanoj, en konforma atmosfero. Kontraŭe al tiuj de Stellan Engholm (2) ili estas kvazaŭ senproblemaj kaj praktikcelaj, pli humuraj kaj, kvankam pli surf acaj, malpli... „surpaperaj". La aŭtoro, nete konturante, kapablas psikologie vari.e ilian aĝon: jen aŭdaca revo kiu subite senaplombas antaŭ la nespertita; jen hezitemo kiu aspiras plifirmigon... Aliaj el la dekkvin ne ĉiuj egalvaloraj novel(et)oj, inspirigis de okaza arbarista vivo dummilita kaj la kontakto kun originalaj tipoj. Iu elstare pritraktas taglibre fatalan amaventuron de mezaga fraŭlo-profesoro. Ĉiuj prezentas rekomendindan legaĵon, ne nur supere distran sed lailstile interesan. Pledas por la talento de la verkisto, la fakto ke li per plimalpli ordinaraj okazaĵoj, kun iom surpriza fino, kapablas vekteni la atenton, i.a. per la naturaj karakteraj reagoj de liaj „herooj". Plue enŝoviĝis „La Esperanta Vortludo", bonhumora studo (en kiu ĉiuj klasikaj ekzemploj, krom: „kiam vespo pikas vin sendolore, kion vi devas respondi?" „Bonan vesperon !") kaj „La Neologismologio", kiujn ni cetere, ne volonte malhavus. La lasta, lertsprita ludo laŭ la intelekta ŝato de la aŭtoro, tuŝas problemon ĉiam aktualan al kies solvo li kunlaboras, ne kiel-ni diru kunkulpulo sed kiel... komplico. Se ankoraŭ en 1933 Kalocsay elokvente defendis la neologismon, ankaŭ rilate la... „altan" prozon, nuntempe simpla arbaristo jam parolas plimoderne ol klera esperantisto pri „pigra porko kaj povraj, magraj bestoj"'. Ni nur konstatas. Abundaj vortklarigoj ibis esence parto de la eldonoj kaj la leganto, konfuziĝonte aŭ ne, scivolas pri la „novaj, necesaj pliriĉiĝoj... Paranteze, ne ĉiuj „novaj" vortoj, troveblaj aŭ ne en Supl. de P.V., nek ĉiuj uzitaj interjekcioj ĉitie enlistigis. Aliflanke ni ne kaŝu, kion la laŭdinda „Stafetestro" sur la kovrilo de la laŭkutime belaspekta volumo (kiam binditaj ekzempleroj?) nomas emfaze lia „noveca, literaturpionira lingvo". Ni ja dubas pri la taŭgeco de iu vortuzo, de diversaj esprimoj, sed konfesas, ke ni ĝenerale ĝuis tiun novecon en dialogo kaj monologo. „Hola !" vokis Merlin. „Jen bela lojalo. Vi laboras ĉe unu firmo kaj manĝas ĉe la konkurenco !” „La publiko estas kaprica kaj mi estas ano de la publiko - kion fari?" filozo fis Ben, sidigante. „Nu, kio ova?" „Nur ke la mondo moderniĝas en ĉiuj anguloj" diris Merlin. Hinda raĝo(3) volas aĉeti akciojn de persa nafto". „Nu kaj ?" "Simple ke li ne estas rĝo kaj la akcioj estas fiktivaj " Ili estas senĝene naturaj, plezure familiaraj, ofte mallongfraze rektaj kaj ironie blagaj. Ili tiel vigligas la rakonton, ke ni „orelstreĉe" kunaŭskultas. Kaj se „interjekcio" ankaŭ estas neologismo, ni „ĉit", rapidas absolvi, ĉar „hofla !" ...,,Sankta sakramento !"... „Al kukolo !"... estas „felix culpa".

Mi opinias, ke ĉi tiu libro rapide iĝos konata klasikaĵo. Kial? —Ne, fakte, pro la ideoj; S-ro Rossetti havas malpli originalan kaj potencan menson ol Kalocsay aŭ William Auld; sed en El la maniko li donas grandskalan pruvon pri la nuancriĉeco, la trafeco, la larĝeco kaj precipe la normaleco de Esperanto kiel vivanta lingvo. Misfiaĉulo tiel en Montevideo diris, ke Esperanto taŭgus nur por menuoj; ni povus ĵeti al lia nazo nur kelkajn frazojn de Rossetti — tiajn ekzemple —: «Senpeze ili sursaltis la biciklojn kaj sagis antaŭen, remigre al la hejma regiono»; «Mi ofendis vin apogee»; «La obstina herbo per diskreskareto fiksotenis la sablan teron»; «io trafulmas min»; «Certe kiel amen en preĝo»... S-ro Rossetti havas stilon eble tro forte individuan por esti vere modela, en la senco, ke oni konsilu ĉiujn imiti ĝin; sed li mirinde montras la kapablojn de nia lingvo. Li amas vortojn, kaj elektas ilin ĉiam zorge. Post la vere majstra regado do la lingvo por tre diversaj celoj, la du plej interesaj kvalitoj de ĉi tiu libro estas la natureca prezentado de ĉiutaga konversacio (oni ja povus verki tutan eseon pri la interjekcioj de nia aŭtoro) kaj la psikologia observemo, precipe pri junuloj. S-ro Rossetti rigardas seksrevemajn virgulojn, solecajn strangulojn, fuŝulojn kaj la viktimojn de obsedoj kun ironia kompato, dolĉamara komprenemo. Li tiel bildigas ilin, ke ili ŝajnas vivi antaŭ ni. Por mi la plej belaj floroj en la nuna luksa bukedo, krom la du konsterne brilaj vortludaroj, kiuj laŭtridigis min en trajno, je la miro de najbarino, estas Banu vin, mia bela; La taglibro de Aleksandro Zoffang; La krutaĵo kaj La kaprica kadavro, pro la psikologia percepto kaj intereso. Tio kondukas min al mia sola protesto kontraŭ libro, kiun mi vere tre frandis. Ĝi estas tiel bona ke mi bedaŭras — ke ĝi ne estas tiel bona libro, kiel S-ro Rossetti

Mi bone scias, ke ĉiuj magiaĵoj estas nur lerto de la fingroj, sed ne ĉiu povas starigi sur la podio kaj ripeti la spektaklon kun la sama efekto. Mi avide ekfoliumis tiun ĉi trian libron de Stafeto kaj eklegis la unuan novelon: « Subite Ruk bremsis la biciklon kaj kriis al Mos, kiu jam ekglitis sur la longa deklivo... Mos, haltu Mos, hola hoj haltu do!... Por kia diablo blovi tiel torente toboganas? ...» En mia memoro elvokiĝis la situacio. Rakonto, antaŭ jaroj legitan en « Literatura Mondo » , profunde estis enpremiĝinta en mian kapon. Epizodeto de du vojkamaradoj, malamikiĝintaj pro neniaĵo kaj same tiel repaciĝintaj ... Vere bagatelo, kiel diris la supozata jonglisto en mia antaŭa parolo. Sed neforgesebla restis la tiam impreso pri la lingvaĵo viva, plastika kaj parolebla, ke mi tiamas asertis: Tiel aspektos la estoanta, ĉiutage aplikata lingvo internacia, taŭga ne nur por seka priskribado, sed plene respegulanta la homan internon kaj esprianta la gamojn de la homaj sentoj. Al kiu el ni ne okazis, ke la vortoj, kiam ni volis plentrafe kaj sukerere donis la penson, subite ekribelis en la buŝo, nevolante obei malgraŭ la koni de la tuta Plena Vortaro lak Plena Gramatiko: kvazaŭ ili komencus kreski, la plumba lango ne volis sub ili moviĝi, turnigi kaj adaptiĝi al la ŝprucado de la pensoj: Anstataŭ ŝaŭman fontano rezultis malgra flueto, forgutanta en banala marĉon. Sed ŝe Rosseti la vortoj preskaŭ dancas, gracie kaj elaste streĉas siajn membroj, kapreole petolas, montrante al ni priuetojn ankoraŭ neniam viditajn, kaj ĉion ĉi tute kun ŝajna natureco kaj memkroprenebleco. Kaj ĉar la vivanta homo krom sia salona lingvaĵo posedas ankaŭ provizon da esprimo de indigno, kolero, surprizo, ekĝojo, ni trovas ĉe Rossetti nelĉerpeblan stokon da tiaj vortturnoj. Eĉ ĉiu lingvo ni scias, kaj emas, blasfemi: jen suke kiel la sudanoj ĉe la Mediteraneo, jen piece kiel la puritanaj nordanoj. En esperanto oni kutimis sendi la kontraŭparolanton nur « al al diablo» aŭ vokis sur lin « mil trondojn » . En niaj lingvoj oni diversmaniere mildigas la tro akrajn esprimoj kaj sendas oni « al la dornarozo » , « en brulantan fornon » ... Kiaj mildigaj surogatoj de la blasfemoj ŝutiĝas el la maniko de Rossetti? Estis amuze legi la unuan fojon lian « Al kukolo!» « Al Saharo!» ... « Sankta Salamandro !» ... Kaj longa serio da interjekcioj alvokaj, instigaj, sentesprimaj, onomatopeaj ( la listo sur la fino de la libro ne elĉerpis la tutan provizon, kiu estis en la libro uzita). Estas nature, ke la vortriĉa plumo de la noveston ne cedas antaŭ esprimoj, kiuj jam delonge fariĝis akriraĵo de la literatura stilo. Pri kio la aŭtoro rakontas en la novelserio: Nenie estas solvata granda, komunhoma problemo. Temas pri simplaj okazaĵo de simplaj civitanoj, iu foje ankaŭ pri tiklaj situacioj de junaj homoj (kiuj eble ruĝigos vangojn de bone edukita legant(in)o, rememoraĵoj pri interesaj renkontiĝoj, ĉi ĉi amuze kaj stilriĉe donita: temas plue pri lingvaj bonhumoraĵoj, kia esta La neologismologio de profesoro Klapelkap kaj La Esperanta vortludo ( tiuĉi lasta: serioza studaĵo amuzas sub ŝelo de felietono). Kaj temas eĉ pri provo de detektivrakonto. Nu, mi konfesas, ke la tiu speca La Tripieda Teruro aŭ La Kaprica kadavro, vekis en mi streĉan intereson, kvankam mi jam antaŭ sciis, ke la solviĝo de la impliko estos tute ordinara, kiel en ĉiu romano de tiu genro.