Propagando

Resume direblas, ke la vorto “propagando” venas de la latina vorto “propaganda”. La latina vortfino “anda” signifas “indaĵoj”, kaj la radiko signifas “disvastigi”. Do la latina senco de la vorto, (kaj ankaŭ la esperanta), estas ece “disvastigindaĵoj”.

La termino propagando tiele estas moderna latinaĵo, nome la gerundia formo de propagare, intencante al disvastiĝo aŭ por disvastigi, tiel propagando signifas ke io estas disvastigota aŭ disvastigenda.^[1] Origine tiu vorto derivis de nova administra aparato de la Romkatolika Eklezio (Kongregacioj de la Roma Kurio) kreita en 1622, nomita la Congregatio de Propaganda Fide (Kongregacio por la evangelizado de la popoloj), aŭ neformale simple Propaganda.^[2][3] Ĝia agado estis direktita al "disvastigado" de la katolika religio en ne-katolikaj landoj.^[2]

De la 1790-aj jaroj, la esprimo komencis esti uzita ankaŭ por propagando en sekularaj agadoj.^[2] La esprimo komencis preni pejorativan implicon en la mezo de la 19-a jarcento, kiam ĝi estis uzita en la politika sfero.^[2]

Pro vico de fiaj manieroj propagandi fare de diversaj grupoj aŭ instancoj, la vorto ekhavis en la plej multaj lingvoj mallaŭdan (pejorativan) sencon (vidu detalojn en rubriko Historio). Tamen tiu fenomeno ne devas forgesigi la veran, nudan sencon de la vorto (vidu supre), kiu neniel estas negativa, nek fia, nur certaj manieroj fari ĝin povas esti mallaŭdindaj (kiel pri multaj aliaj aferoj), la vorto mem estas neŭtrala, kaj ne implicas la fiajn deflankigojn ofte kunligitajn kun ĝi. "Propagando" do principe povas plu esti uzata por neŭtralaj aŭ laŭdindaj manieroj de varbado, eventuale ankaŭ en Esperantujo, kvankam tio kontraŭas ekzemple la opinion el la Principaro de Frostavallen. Negativan impreson naskis ankaŭ altrudaj kampanjoj de komercaj firmaoj kaj vendejoj (vidu reklamo).

 

Difini propagandon ĉiam estis problemo. La ĉefaj malfacilaĵoj implikis diferenciĝon de propagando disde aliaj specoj de persvado, kaj evitado de la oblikva aliro "se ili faras ĝin tiam tio estas propagando, dum se estas ni kiu faras ĝin tiam tio estas informoj, eduko". Garth Jowett kaj Victoria O'Donnell disponigis koncizan, taŭgan difinon de la esprimo: "Propagando estas la konscia, sistema provo formi perceptojn, manipuladi pensadojn, kaj rektan konduton por realigi respondon kiu antaŭenigas la deziratan intencon de la propagandisto."^[4] Pli ampleksa estas la priskribo de Richard Alan Nelson: "Propagando estas neŭtrale difinita kiel sistema formo de celkonscia persvado kiu provas influi la emociojn, sintenojn, opiniojn, kaj agojn de precizigitaj celgrupoj por ideologiaj, politikaj aŭ komercaj celoj tra la kontrolita dissendo de partiaj mesaĝoj (kiuj povas aŭ eble ne estas faktaj) per amasaj kaj rektaj amaskomunikilaj kanaloj. Propaganda organizo laborigas propagandistojn kiuj okupiĝas pri propagandismo - la aplikata kreado kaj distribuado de tiaj formoj de persvado."^[5]

Ambaŭ difinoj temigas la paroleman procezon engaĝitan - aŭ pli ĝuste, la celon de la procezo, kaj permesas ke propagando estu pripensita objektive kaj poste interpretita kiel pozitiva aŭ negativa konduto depende de la perspektivo de la spektanto aŭ aŭskultanto.

Laŭ historiisto Zbyněk Zeman, propagando estas difinita kiel ĉu blanka, griza aŭ nigra. Blanka propagando malferme malkaŝas sian fonton. Griza propagando estas ambigua aŭ ne-malkaŝita. Nigra propagando estas publikigita fare de la malamiko aŭ de iu krom siaj faktaj originoj.^[6]

Propagando estas ĝenerale apelacio al emocio, ne al intelekto. Ĝi partumas teknikojn kun reklamado kaj publikaj rilatoj, ĉiu el kiuj povas esti opiniita kiel propagando kiu antaŭenigas komercan produkton aŭ formas la percepton de organizo, persono, aŭ marko. En la uzokutimo de post la Dua Mondmilito la vorto "propagando" pli tipe rilatas al politikaj aŭ naciismaj uzadoj de tiuj teknikoj aŭ al la fondo de aro de ideoj, ekde la esprimo akiris pejorativan signifon. La rifuzfenomeno estis poste vidita en politiko mem per la anstataŭigo de "politika merkatigo" kaj aliaj nomoj por "politika propagando".

Propagando ofte estis utiligita por influi opiniojn kaj kredojn en religiaj temoj, precipe dum la malkonkordo inter la Romkatolika Eklezio kaj la protestantaj eklezioj. Propagando fariĝis pli ofta en politikaj kuntekstoj, aparte por rilati al iaj klopodoj sponsoritaj fare de registaroj, politikaj grupoj, sed ankaŭ ofte de sekretaj interesoj. En la komenco de la 20-a jarcento, propagando estis ekzempligita en la formo de partiaj sloganoj. Ankaŭ en la komenco de la 20-a jarcento la esprimo propagando estis uzita fare de la fondintoj de la ĝermanta industrio de publikaj rilatoj por rilati al iliaj agadoj. Tiu uzokutimo formortis ĉirkaŭ la tempo de la Dua Mondmilito, ĉar la industrio komencis eviti la vorton, surbaze de la pejorativa implico kiun ĝi estis akirinta.

Laŭlitere tradukite de la latina gerundivo kiel "aĵoj kiuj devas esti disvastigitaj", en kelkaj kulturoj la esprimo estas neŭtrala aŭ eĉ pozitiva, dum en aliaj la esprimo akiris fortan negativan konotacion. La implicoj de la esprimo "propagando" ankaŭ povas varii dum tempo. Ekzemple, en la portugala kaj en kelkaj hispanparolantaj landoj, precipe en la Suda Konuso, la vorto "propagando" kutime rilatas al la plej ofta manipula amaskomunikilaro - "reklamado".

En la angla, propagando estis origine neŭtrala esprimo por la disvastigo de informoj en favoro de iu antaŭfiksita celo. Dum la 20-a jarcento, aliflanke, la esprimo akiris ĝisfunde negativan signifon en okcidentaj landoj, reprezentante la intencitan disvastigon de ofte falsaj, sed certe "devigaj" asertoj por apogi aŭ pravigi politikajn agojn aŭ ideologiojn. Tiu redifino ekestis ĉar la registaro de kaj Sovet-Unio sub Stalino kaj Germanio sub Hitlero montris eksplicite uzadon de propaganda preferado - respektive, komunismo kaj naziismo- en ĉiuj formoj de publika esprimo. Ĉar tiuj ideologioj estis abomenindaj por liberalaj okcidentaj socioj, la negativaj sentoj direkte al ili estis projekciitaj en la vorton "propagando" mem. El mala vidpunkto simila uzado estis farita de demokratiaj ŝtatoj por propagandi ne ĉiam ĝustajn aŭ justajn informojn. Tamen, Harold Lasswell observis, jam en 1928, ke, "Propagando fariĝis epiteto de malestimo kaj malamo, kaj la propagandistoj serĉis protektan kolorigon en tiaj nomoj kiaj 'publikrilata konsilisto,' 'specialisto en publika edukado,' 'publikrilata publicisto.' "^[7]

 

Roderick Hindery argumentas^[8] ke propagando ekzistas sur la politikaj maldekstro kaj dekstro, kaj en ĉefaj centrismaj partioj. Hindery plue argumentas ke debatoj ĉirkaŭ la plej multaj sociaj aferoj povas esti produktive revizititaj en la kunteksto de demandado "kio estas aŭ ne estas propagando?" Oni ne preteratentu la ligon inter propagando, endoktrinigo, kaj terorismo/kontraŭteroro. Li argumentas ke minacoj por detrui ofte estas same socie interrompaj kiel fizika ruiniĝo mem.

Propagando ankaŭ havas multon komunan kun publikinformaj kampanjoj fare de registaroj, kiuj estas intencitaj por apogi aŭ malinstigi iajn formojn de konduto (kiel ekzemple portado de sekurzonoj, kontraŭfumado, ne rubumado kaj tiel plu). Denove, la emfazo estas pli politika en propagando. Propagando povas preni la formon de broŝuroj, afiŝoj, televido kaj radielsendoj kaj ankaŭ povas etendiĝi al iu alia komunikilo. Koncerne Usonon, ekzistas ankaŭ grava laŭleĝa (trudita perleĝe) distingo inter reklamado (speco de malkaŝa propagando) kaj kio la Government Accountability Office (GAO), brako de la Usona Kongreso, plusendas supre kiel "sekreta propagando".

Ĵurnalisma teorio ĝenerale diras ke novaĵoj devus esti objektivaj, donante al la leganto precizan fonon kaj analizon de la subjekto ĉe mano. Aliflanke, anoncoj evoluis el la tradiciaj komercaj anoncoj por inkludi ankaŭ novan tipon en la formo de pagitaj artikoloj aŭ elsendoj kaŝvestigitaj kiel novaĵo. Tiuj ĝenerale prezentas temon en tre subjektiva kaj ofte misgvida lumo, ĉefe intencite por persvadi prefere ol informi. Normale ili uzas nur subtilajn propagandajn teknikojn kaj ne kiujn la pli evidentaj estas uzitaj en tradiciaj komercaj anoncoj. Se la leganto kredas ke pagita anonco estas fakte novaĵo, la mesaĝo kiun la anoncanto provas komuniki estos pli facile "kredita" aŭ "internigita".

Tiaj anoncoj estas konsideritaj evidentaj ekzemploj de "sekreta" propagando ĉar ili akceptas la aspekton de objektivaj informoj prefere ol la aspekto de propagando, kiu misinformas. Federacia juro specife postulas ke ajna anonco aperanta en la formato da novaĵo devas deklari ke la objekto estas fakte pagita anonco.

 

La propagandisto serĉas ŝanĝi la manieron laŭ kiu homoj komprenas temon aŭ situacion por la celo de ŝanĝado de siaj agoj kaj atendoj en maniero kiel tiuj estas dezirindaj al la interesgrupo. Propagando, en tiu signifo, funkcias kiel konsekvenco al cenzuro en kiu la sama celo estas realigita, ne plenigante la mensojn de homoj kun aprobitaj informoj, sed malhelpante homojn esti alfrontitaj pri kontraŭbatalado de vidpunktoj. Kio lokas propagandon krom aliaj formoj de lobiado estas la volemo de la propagandisto por ŝanĝi la komprenon de homoj tra trompo kaj konfuzo prefere ol persvado kaj kompreno. La gvidantoj de organizo scias ke la informoj estas partiaj aŭ malveraj, sed tio eble ne estas vera por la komunaj membroj kiuj helpas disvastigi la propagandon.

Pli en linio kun la religiaj radikoj de la esprimo, ĝi ankaŭ estas uzita vaste en la debatoj ĉirkaŭ novaj religiemaj movadoj (NRMoj), ambaŭe kaj fare de homoj kiuj defendas ilin kaj fare de homoj kiuj kontraŭbatalas ilin. La lasta pejorative nomas tiujn NRMojn sektoj. Kontraŭsektaj aktivuloj kaj kristanaj kontraŭsektaktivuloj imputas la gvidantojn pro kio ili konsideras sektoj de utiligado de propagando grandskale por rekruti anojn kaj konservi ilin. Kelkaj sociaj sciencistoj, kiel ekzemple la forpasinta Jeffrey Hadden, kaj CESNUR aliĝintaj akademiuloj akuzas eks-membrojn de "sektoj" kiuj iĝis voĉaj kritikistoj kaj la kontraŭ-sekta movado pro igi tiujn nekutimajn religiemajn movad-aspekton io malbona sen sufiĉaj kialoj.^[9][10]

Propagando estas potenca armilo en milito; kutimas malhomigi kaj krei malamon direkte al supozebla malamiko, aŭ interna aŭ ekstera, per kreado de malvera bildo en la menso. Tio povas esti farita uzante malestimajn aŭ rasismajn esprimojn, evitante kelkajn vortojn aŭ farante akuzojn de malamikaj abomenaĵoj. Plej multe de tio kion propagandaj militoj postulas al la enlanda loĝantaro por ke tiu sentu la malamikon kaŭzis maljuston, kio povas esti fikcia aŭ povas esti bazita sur faktoj. Ankaŭ la enlanda loĝantaro devas decidi ke la kialo de ilia nacio estas justa.

Propagando ankaŭ estas unu el la metodoj uzitaj en psikologia militado, kiu ankaŭ povas impliki falsflagajn operaciojn. La esprimo propagando ankaŭ povas rilati al malveraj informoj intencitaj por plifortikigi la pensmanierojn de homoj kiuj jam kredas kiel la propagandoj deziras. La supozo estas ke, se homoj kredas ion falsa, ili konstante estos atakitaj per duboj. Ĉar tiuj duboj estas malagrablaj, homoj volos havi ilin estingitaj, kaj estas tial akceptemaj al la trankviligoj de tiuj en povo. Tial propagando estas ofte traktita al homoj kiuj jam estas komprenemaj al la tagordo. Tiu procezo de plifortikigo utiligas la dispozicion de individuo al mem-fajnaj "plaĉaj" informfontoj kiel mekanismon por konservado de kontrolo.

 

Propagando povas esti klasifikita laŭ la fonto kaj naturo de la mesaĝo. Blanka propagando ĝenerale venas de malkaŝe identigita fonto, kaj estas karakterizita per pli mildaj metodoj de persvado, kiel ekzemple normaj PR-teknikoj kaj partia prezento de argumento. Nigra propagando estas identigita kiel devena de unu fonto, sed estas fakte de alia. Tio estas plej ofte kaŝvestinta la verajn originojn de la propagando, estu ĝi de malamika lando aŭ de organizo kun negativa renomo. Griza propagando estas propagando sen iu identigebla fonto aŭ verkinto. Grava apliko de griza propagando celas ke malamikoj kredu malverojn utiligante pajlargumentojn: Kiel fazo unu, por kredigi al iu "A", oni eldonsd kiel griza propagando "B", la kontraŭo de "A". En fazo du, "B" estas misfamigita utiligante iun pajlargumenton. La malamiko tiam supozos ke "A" estas vera.

En skalo, tiuj malsamaj specoj de propagando ankaŭ povas esti difinitaj per la potencialo de veraj kaj ĝustaj informoj por konkuri kun la propagando. Ekzemple, opozicio al blanka propagando ofte estas volonte trovita kaj povas iomete misfamigi la propagandfonton. Opozicio al griza propagando, se rivelite (ofte per interna fonto), povas krei iun nivelon de protestego. Opozicio al nigra propagando ofte estas neatingebla kaj povas esti danĝera riveli ĝin, ĉar publika sciado de nigrapropagandaj taktikoj kaj fontoj subfosus aŭ misdifektus la kampanjon kiun la nigra propagandisto apogis mem.

Propagando povas esti administrita laŭ insidaj manieroj. Ekzemple, malgravigi misinformon pri la historio de iaj grupoj aŭ eksterlandoj povas esti instigita aŭ tolerita en la eduka sistemo. Ĉar malmultaj homoj fakte duoble kontrolas kion ili lernas en la lernejo, tia misinformo estos ripetita fare de ĵurnalistoj same kiel gepatroj, tiel plifortikigante la ideon ke la misinformobjekto estas vere "bonkonata fakto", eĉ se neniu ripetado de la mito povas montri devenon el aŭtoritata fonto. La misinformo tiam estas reciklita en la amaskomunikilaro kaj en la eduka sistemo, sen la bezono de rekta registara interveno en la amaskomunikilaro. Tia trapenetra propagando povas esti utiligita por politikaj celoj: donante al civitanoj malveran impreson de la kvalito aŭ politikojn de ilia lando, ili povas esti incititaj por malaprobi iajn proponojn aŭ iajn rimarkojn aŭ ignori la travivaĵon de aliaj.

En Sovet-Unio dum la Dua Mondmilito, la propagando dizajnita por plikuraĝigi civilulojn estis kontrolitaj fare de Stalino, kiu insistis per maldelikata stilo ke kleraj spektantaroj facile vidis kio estas neaŭtenta. Aliflanke la neoficialaj onidiroj pri germanaj abomenaĵoj estis motivitaj kaj konvinkaj.^[11]

 

Ofta amaskomunikilaro por elsendado de propagandmesaĝoj inkludas novaĵojn, registarraportojn, historian revizion, falsan sciencon, librojn, broŝurojn, filmojn, radion, televidon, kaj afiŝojn. Malpli komunaj nuntempe estas leterpoŝtaj kovertoj, ekzemploj de kio pluvivas de la tempo de la Usona Enlanda Milito. (Connecticut Historical Society; Civil War Collections; Covers.) En principo ĉiu aĵo kiu aperas en afiŝo povas esti produktita sur reduktita skalo sur poŝ-stila koverto kun ekvivalentaj proporcioj al la afiŝo. Ĉe la kazo de radio kaj televido, propagando povas ekzisti en novaĵo, nunaj-aferoj aŭ intervjuspektaklaj segmentoj, kiel anoncoj aŭ publikservaj sciigoj. Propagandaj kampanjoj ofte sekvas strategian dissendan padronon por endoktrinigi la celgrupon. Tio povas komenciĝi per simpla dissendo kiel ekzemple broŝureto faligita de aviadilo aŭ anonco. Ĝenerale tiuj mesaĝoj enhavos indikojn pri kiel akiri pli da informo-, per retejo, helplinio, radioprogramo, ktp. (kiel ĝi estas vidita ankaŭ por vendado de celoj inter aliaj celoj). La strategio intencas iniciati la individuon de informoricevanto ĝis informoserĉanto tra plifortikigo, kaj tiam de informserĉanto ĝis opiniestro tra endoktrinigo.^[12]

Kelkaj teknikoj bazitaj en soci-psikologia esplorado kutimas generi propagandon. Multaj el tiuj samaj teknikoj povas esti trovitaj sub paralogismoj, ĉar propagandistoj utiligas argumentojn ĉar, dum foje konvinke, estas ne nepre validaj.

Iom da tempo estis pasigita analizante la rimedojn per kiu la propagandaj mesaĝoj estas elsenditaj. Tiu laboro estas grava sed estas klare ke informaj disvastigaj strategioj iĝas propagandaj strategioj nur kiam kunligite kun propagandistaj mesaĝoj. Identigi tiujn mesaĝojn estas necesa antaŭkondiĉo por studi la metodojn laŭ kiuj tiuj mesaĝoj estas disvastigitaj.

La kampo de socia psikologio inkludas la studon de persvado. Soci-psikologoj povas esti sociologoj aŭ psikologoj. La kampo inkludas multajn teoriojn kaj alirojn al komprenado de persvado. Ekzemple, komunikad-teorio indikas ke homoj povas esti persvaditaj per la kredindeco de la komunikilo, kompetenteco, fidindeco, kaj allogeco. La pliprofundiga verŝajneca modelo same kiel heŭristikaj modeloj de persvado sugestas ke kelkaj faktoroj (ekz., la grado de intereso de la ricevanto de la komunikado), influu la gradon laŭ kiu homoj permesas al supraĵaj faktoroj persvadi ilin. Nobel-premiita psikologo Herbert A. Simon gajnis la nobelpremion pro sia teorio ke homoj estas kognaj avaruloj. Tio estas, en socio de amasinformado, homoj estas devigitaj fari decidojn rapide kaj ofte supraĵe, kontraste al logiko.

Sociaj kognaj teorioj indikas ke homoj havu enecajn antaŭjuĝojn en la maniero kiel ili perceptas la mondon kaj tiuj oblikvecoj povas esti utiligitaj por manipuli ilin. Ekzemple, homoj emas kredi ke la misfortuno de homoj (ekz., malriĉeco) estas rezulto de la persono kaj malgravigas eksterajn faktorojn (ekz., estante naskita en malriĉeco). Tiu oblikveco estas referita kiel la Koresponda Oblikveco. Memplenumado de profetaĵoj okazas kiam homoj kredas kion oni rakontis al ili ke tio estas. Propagando ofte ludas sur la ekzistantaj biasoj de homoj por atingi sian finon. Ekzemple, la iluzio de kontrolo, rilatas al la ŝajne denaska deziro de homoj kredi ke ili povas kaj devus kontroli siajn vivojn. Propagandistoj ofte kverelas pri tiu punkto per asertado ke la alia flanko provas preni for onian kontrolon. Ekzemple, respublikanoj ofte asertas ke demokratoj provas kontroli onin per impona granda regado sur onia privata vivo kaj preni for onian aĉetpovon trudante pli altajn impostojn dum demokratoj ofte argumentas ke ili obeigas grandajn entreprenojn kiuj provas influi elektojn per mono, potenco kaj preni for onian taskon, sanon ktp. Harmoniante al ambaŭpartia analizo, tiuj asertoj estas ofte malveraj.^[13]

Rolteorio estas ofte utiligita por identigi ideon kiel konvena ĉar ĝi estas rilata al rolo. Ekzemple, la PR-firmao Leo Burnett Worldwide uzis la Marlboroan viron por persvadi masklojn ke Marlboro-cigaredoj estis parto de esti senĝena, risko-prena, vakerribelanta kio estis sentima spite al minacoj de kancero. La kampanjo kvarobligis vendon de iliaj cigaredoj. Kompreneble, fumi havas nenion rilatan al estado vakero aŭ ribelanto. Tio estas fantazio sed la sukceso de la kampanjo estas kongrua kun la dogmoj de rolteorio. Fakte, la tri aktoroj kiuj pozis kiel la Marlboro-ulo mortis pro pulma kancero.

 

  Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Kontraŭpropagando.

Kontraŭpropagando estas formo de komunikado, kiu konsistas en kontraŭbatalado de propagando, kiu serĉas influi agon aŭ perspektivojn inter laŭcela spektantaro. Ĝi estas proksime ligita al propagando, ĉar ambaŭ ofte utiligas similajn metodojn por dissendi metodojn al laŭcela spektantaro. Kontraŭpropagando devias de propagando, kiam ĝi estas defendema kaj respondema al identigita propagando. Plie, kontraŭpropagando konsistas el pluraj elementoj, kiuj plue distingas ĝin de propagando kaj certigas ĝian efikecon en kontraŭbatalado de propagandmesaĝoj.

Ĉie ajn, kie oni disvastigas ideojn, tie estas propagando. Sed en historio, certaj amasaj uzoj, ĝenerale negativaj de propagando ludis, kaj plu ludas grandan rolon, cetere en kapitalismaj ŝtatoj reklamo estas aparta speco de propagando.

Modernaj ŝtatoj ebligis ampleksigi ekzemplojn de fia kaj amasa uzo de propagando. Ekzemple, la nazia reĝimo en Germanio, aŭ la agitado de la komunismaj partio kaj registaro en la eksaj stalinismaj ŝtatoj.

Kiam ĝi estas uzata de ne reganta instanco, sed de iu celanta al subfosado de anta ordo, estas uzata la esprimo agita propagando. Tiele Bolŝevikoj kreis pro tio la vorton agitpropo.

Esperanto estis jam plurfoje uzata por ŝtata propagando, ĉefe dum milito por militpropagando: dum la Unua Mondmilito la franca kaj germana registaroj abunde presis esperantlingve, dum la Dua Mondmilito same faris la ĉina kaj japana.

• "Appendix I: PSYOP Techniques". Psychological Operations Field Manual No. 33-1. Washington, D.C.: Department of the Army. August 31, 1979. [1] Arkivigite je 2004-11-12 per la retarkivo Wayback Machine
• Bytwerk, Randall L. (2004). Bending Spines: The Propagandas of Nazi Germany and the German Democratic Republic. East Lansing: Michigan State University Press. ISBN 0-87013-710-7.
• Edwards, John Carver (1991). Berlin Calling: American Broadcasters in Service to the Third Reich. New York: Praeger. ISBN 0-275-93905-7.
• Howe, Ellic (1982). The Black Game: British Subversive Operations Against the German During the Second World War. London: Futura.
• Huxley, Aldous (1958). Brave New World Revisited. New York: Harper. ISBN 0-06-080984-1.
• Hindery, Roderick. "The Anatomy of Propaganda within Religious Terrorism". Humanist (Marto–Aprilo 2003): 16–19.
• O'Donnell, Victoria; Jowett, Garth S. (2005). Propaganda and Persuasion. Thousand Oaks, California: Sage Publications, Inc. ISBN 1-4129-0897-3.
• Le Bon, Gustave (1895). The Crowd: A Study of the Popular Mind. ISBN 0-14-004531-7.
• Linebarger, Paul M. A. (1948). Psychological Warfare. Washington, D.C.: Infantry Journal Press. ISBN 0-405-04755-X.
• Nelson, Richard Alan (1996). A Chronology and Glossary of Propaganda in the United States. Westport, CT: Greenwood Press. ISBN 0-313-29261-2.
• Young, Emma (10a Oktobro, 2001). "Psychological warfare waged in Afghanistan". New Scientist. Retrieved 2010-08-05.
• Shirer, William L. (1942). Berlin Diary: The Journal of a Foreign Correspondent, 1934–1941. New York: Albert A. Knopf. ISBN 5-9524-0081-7.

• Altheide, David L. & Johnson, John M. Bureaucratic Propaganda. Boston: Allyn and Bacon, Inc. (1980)
• Brown, J.A.C. Techniques of Persuasion: From Propaganda to Brainwashing Harmondsworth: Pelican (1963)
• Chomsky, Noam kaj Herman, Edward. Manufacturing Consent: The Political Economy of the Mass Media. New York: Pantheon Books. (1988)
• Cole, Robert. Propaganda in Twentieth Century War and Politics (1996)
• Cole, Robert, eld. Encyclopedia of Propaganda (3 vol 1998)
• Combs, James E. & Nimmo, Dan. The New Propaganda: The Dictatorship of Palaver in Contemporary Politics. White Plains, N.Y. Longman. (1993)
• Coxall, Malcolm kaj Caswell, Guy (Ed). Human Manipulation - A Handbook (2013)
• Coxall, Malcolm kaj Caswell, Guy (Ed). Machiavellian Management - A Chief Executive's Guide (2012)
• Cull, Nicholas John, Culbert, kaj Welch, eld. Propaganda and Mass Persuasion: A Historical Encyclopedia, 1500 to the Present (2003)
• Cunningham, Stanley, B. The Idea of Propaganda: A Reconstruction. Westport, Conn.: Praeger. (2002)
• Cunninghamm Stanley B. "Reflections on the Interface Between Propaganda and Religion." In P.Rennick, S. Cunningham, R.H. Johnson (eld), The Future of Religion. Cambridge Scholars Pub.: Newcastle upon Tyne 2010, pp. 83–96.
• Dimitri Kitsikis, Propagande et pressions en politique internationale, Paris, Presses Universitaires de France, 1963, 537 pages.
• Ellul, Jacques. Propaganda: The Formation of Men's Attitudes. Trans. Konrad Kellen & Jean Lerner. New York: Knopf, 1965. New York: Random House/ Vintage 1973
• Jowett, Garth S. kaj Victoria O"Donnell, 'Propaganda and Persuasion, 5th edition. ' California: Sage Publications, 2010. A detailed overview of the history, function, and analyses of propaganda.
• Kingsbury, Celia Malone. For Home and Country: World War I Propaganda on the Home Front (University of Nebraska Press; 2010; 308 pages).
• Lasswell, Harold D.. Propaganda Technique in World War I. Cambridge, Mass: The M.I.T. Press. (1971)
• Le Bon, Gustave, The Crowd: a study of the Popular Mind (1895)
• MacArthur, John R.. Second Front: Censorship and Propaganda in the Gulf War. New York: Hill and Wang. (1992)
• Marlin, Randal. Propaganda & The Ethics of Persuasion. Orchard Park, New York: Broadview Press. (2002)
• McCombs M. E. & Shaw, D. L. (1972). The agenda-setting function of mass media. Public Opinion Quarterly, 36, 176–187.
• Linebarger, Paul M. Psychological Warfare. International Propaganda and Communications. ISBN 0-405-04755-X (1948)
• Moran, T. "Propaganda as Pseudocommunication." Et Cetera 2(1979), pp. 181–197.
• Pratkanis, Anthony & Aronson, Elliot. Age of Propaganda: The Everyday Use and Abuse of Persuasion. New York: W.H. Freeman and Company. (1992)
• Rutherford, Paul. Endless Propaganda: The Advertising of Public Goods. Toronto: University of Toronto Press. (2000)
• Rutherford, Paul. Weapons of Mass Persuasion: Marketing the War Against Iraq. Toronto: University of Toronto Press. (2004)
• Sproule, J. Michael. Channels of Propaganda. Bloomington, IN: EDINFO Press. (1994)
• Stauber, John, and Rampton, Sheldon Toxic Sludge Is Good for You! Lies, Damn Lies and the Public Relations Industry Monroe, Maine: Common Courage Press, 1995.

• Bernays, Edward. "Propaganda". (1928)
• Brown, John H.. "Two Ways of Looking at Propaganda" (2006)
• Kosar, Kevin R., Public Relations and Propaganda: Restrictions on Executive Branch Activities, CRS Report RL32750, February 2005.

• Paroladvojaĝo
• Esperanto-propagando
• KFA, t.e. Asocio por Amikeco kun Nord-Koreujo

• PR Watch
• Is Government Propaganda Legal? Well...
• Spinwatch
• Propaganda Critic Arkivigite je 2007-09-10 per la retarkivo Wayback Machine: Retejo dediĉita al propaganda analizo.
• How Americans are propagandized about Afghanistan Arkivigite je 2011-04-29 per la retarkivo Wayback Machine de Glenn Greenwald, Salon.com
• Holmes, Jamie, "US military is meeting recruitment goals with video games – but at what cost?", Christian Science Monitor, 2009-12-28. Kontrolita 2010-07-09.
• Visual Propaganda and Extremism in the Online Environment. Carlisle, PA : Strategic Studies Institute, U.S. Army War College Press, 2014.

 

 

Ĉi tiu artikolo estis je la 28-a de julio 2016 akceptita en la liston de legindaj artikoloj.