Karel Čapek

Karel Čapek naskiĝis kiel filo de kuracisto en Malé Svatoňovice (nord-orienta Bohemio), kiel la plej juna el tri infanoj. Gimnazion li studis en Hradec Králové, de kie, pro malkaŝo de kontraŭaŭstria de li organizata societo, li devis transiri al Brno. En 1915 li finis studojn pri filozofio en Universitato de Karolo en Prago, poste li studis la fakon en Berlino kaj Parizo kaj fariĝis doktoro de la lasta surbaze de disertacio pri pragmatismo.

Pro malsano li ne estis akceptita en armeon kaj tial ne partoprenis batalojn en la 1-a mondmilito, tamen li estis de la milito forte influita. Post fino de siaj studoj li agis mallongan tempon kiel edukisto en nobela familio (en 1917 li estis hejminstruisto de Prokop Lažanský en la kastelo Chyše). Li laboris kiel redaktoro en la gazetoj Národní listy (1917–1921), Nebojsa (1918–1920) kaj precipe Lidové noviny (ekde 1921).

En 1921–1923 li estis dramaturgo kaj reĝisoro en la konata praga Teatro de Vinohrady (Vinohradské divadlo). En 1925–1933 li agis kiel la unua prezidanto de la Ĉeĥoslovaka PEN-klubo.

En 1935 li edziĝis kun sia longjara koramikino aktorino Olga Scheinpflugová kaj transloĝiĝis el Prago al Strž (sude de la ĉefurbo). (En lia loĝdomo nuntempe funkcias muzeo omaĝe al lia vivo kaj verkaro).

Munkena interkonsento en 1938 kaj post ĝi sekvanta kapitulacio de Ĉeĥoslovakio signifis por Čapek detruon de lia ĝistiama vivo kaj personan tragedion. Li mortis je pulminflamo nelonge antaŭ planata aresto de li far gestapo. Li estis entombigita en la tombejo Slavín en praga Vyšehrad.

Nesuperebla rakontisto atinganta sian supron en felietonoj kaj vojaĝpriskriboj. Jen ili: Italaj Folioj*, Anglaj Folioj*, Ekskurso en Hispanion*, Skizoj el Nederlando* kaj Vojaĝo Norden*.

En R.U.R., Rossum's Universal Robots* li kritikas maŝinan civilizon kaj emfazas neceson de humanismo kaj amo, garantianta eternecon de l' vivo. El Vivo de Insektoj*, komedia dramo, verko, kie li verdiktas super homa avidado, pri trompaj seksĝuoj kaj militista braveco. Blanka Malsano* decidege kontraŭdiktatora kaj porpaca, en Milito kontraŭ Salamandroj* transiras la komenca humuro kaj satiro al senpovo de homo kontraŭ ribeliĝintaj amfibiaj robotoj. Rakontoj el la unua poŝo* kaj Rakontoj el la dua poŝo*, detektivaj okazaĵoj spritaj, brilaj, aventuraj kaj realismaj. Trilogio Hordubal*, Ordinara vivo*, Aerolito* ravas en ekstremo per sia epikeco, ĉarmaj kaj koraj estas liaj Naŭ Fabeloj*, destinitaj por la infanoj. Afero Makropulos* okupiĝas pri problemo de korpa senmorteco kaj ĝia vaneco. Pluaj verkoj estas Krakatit, Fabriko je Absoluto, komedio Rabisto, k. a.

K. Čapek scias paroli pri la plej ordinaraj aferoj de la vivo, ŝatas ilin kaj transformas al miraklo, scias poeziigi la plej simplajn objektojn, scias rigardi iun aferon tute nekutime kaj same diri la plej validan veron; li vojaĝis tra la mondo kaj rigardis ĝin per okuloj de impresiĝema infano, miris pri ĝi, kaj skribis ĉion, kio tuŝis lian koron. Kaj estis nenio, kio ne impresus lin. Čapek estas utopiema, sed restas sur bazo de humila humanismo. Etan servon al la vivo kaj homo li metas super utopiojn, simplan amon kaj ordinaran heroecon super kapturnajn konceptojn de frida racio. La stila majstreco de Čapek proksimiĝas pli kaj pli al la rakonta legereco kaj kerna simpleco. Ankaŭ ĵurnalismon li metis en la servojn de romano kaj rakonto.

Ĉio ĉi estas grandaj kvalitoj artismaj kaj samtempe homaj kaj tial ili subigas plene la legantojn.

(* signifas ke nomo estas esperantigita)

• Zářivé hlubiny (1916) (Radiantaj profundoj)
• Lásky hra osudná (1916) (Amludo fatala)
• Krakonošova zahrada (1918) (La ĝardeno de Krakonoš)
• Devatero pohádek a ještě jedna od Josefa Čapka jako přívažek (1932) (Naŭ fabeloj kaj ankoraŭ unu de Josef Čapek pezaldone)

• Boží muka (1917) (Dia suferado, Kalvario)
• Loupežník (1920) (Rabisto)
• Trapné povídky (1921) (Ĝenaj rakontoj)
• R.U.R. (1921) (Rossumaj Universalaj Robotoj)
• Věc Makropulos (1922) (Afero Makropulos)
• Továrna na absolutno (1922) (Fabriko je absoluto)
• Ze života hmyzu (1922) (El la vivo de insektoj)
• Italské listy (1923) (Italaj folioj)
• Anglické listy (1924) (Anglaj folioj)
• Krakatit (1924) (Krakatito)
• Adam Stvořitel (1927) (Adamo Demiurgo)
• Povídky z jedné kapsy (1929) (Rakontoj el unu poŝo)
• Povídky z druhé kapsy (1929) (Rakontoj el la dua poŝo)
• Výlet do Španěl (1930) (Ekskurso en Hispanion)
• Marsyas čili na okraj literatury (1931) (Marsiaso aŭ marĝene de la literaturo)
• Obrázky z Holandska (1932) (Bildoj el Holando)
• O věcech obecných čili Zóon politikon (1932) (Pri aferoj ĝeneralaj aŭ Zóon politikon)
• Dášenka čili život štěněte (1933) (Danjo aŭ la vivo de hundido)
• Hordubal (1933) (Hordubal)
• Povětroň (1934) (Meteoro)
• Obyčejný život (1934) (Ordinara vivo)
• Cesta na sever (1936) (Vojaĝo norden)
• Válka s mloky (1936) (Milito kontraŭ salamandroj)
• První parta (1937) (La unua skipo)
• Bílá nemoc (1937) (Blanka malsano)
• Matka (1938) (Patrino)

• Měl jsem psa a kočku (1939) (Mi havis hundon kaj katon)
• Život a dílo skladatele Foltýna (1939) La vivo kaj verkaro de komponisto Foltýn)
• Kalendář (1940) (Kalendaro)
• O lidech (1940) (Pri la homoj)
• Ratolest a vařín (1946) (Junbranĉeto kaj laŭro)
• Bajky a podpovídky (1946) (Fabloj kaj subrakontoj)
• Obrázky z domova (1953) (Bildoj el la hejmlando)
• Věci kolem nás (1954) Aferoj ĉirkaŭ ni)
• Sloupkový gambit (1957) (Kolumna gambito)
• Listy Olze (1971) (Leteroj al Olga)

• (1926). Čapek, Karel: R. U. R. Rossumaj Universal Robotoj. Kolektiva dramo je enkonduka komedio kaj 3 aktoj. Laŭ la 3-a ĉeĥa eldono esperantigis ... Moraviaj Esperanto Pioniroj. Olomouc, Moraviaj Esperanto Pioniroj 1926. 108, [2] p. 20,5 x 14,5. - Dediĉita al UEA. - Presis B. Knechtl, Olomouc. Orig.: R. U. R. Rossum's Universal Robots (1920).
• (1930). Čapek, Karel: Ŝtelita kakto. Tradukis el la ĉeĥa: Rud. Hromada, Praha, La Progreso [1930]. 14 p. 16,4 x 10,3. = Speciala represo el La Progreso [12, 1930-01, n-o 1, p. 2 - 6]. Orig.: Ukradený kaktus [1929).
• (1938) Čapek, Karel: La Blanka Malsano. Triakta dramo en 14 bildoj. El la ĉeĥa tradukis Th. Kilian. Olomouc, Moraviaj Esperanto Pioniroj 1938. 100 p. 20,5 x 15. - Presis Jaroslav Strojil, Přerov. Orig.: Bílá nemoc [1937].
• (1948). Čapek, Karel: Skizoj pri Nederlando. Kun desegnaĵoj de l'aŭtoro. El la ĉeĥa lingvo tradukis G.J. Degenkamp. Reviziis laŭ la originalo E. Faulhaber-Ĉiŝkovská. Amsterdam, Libroservo, F. L. E. [1948]. 96 p. 19,5 x 12. Orig.: Obrázky z Holandska [1932]. Rec.: Esp-ista, 4, 1949-05, n-o 5, p. 39.
• (1970) Čapek, Karel: Libro de Apokrifoj. Tradukis Josef Vondroušek kun lingva konsultiĝo de Rudolf Hromada, Tomáš Pumpr kaj Reto Rossetti. Eldonis Ĉeĥa Esperanto-Asocio en Praha. Grafika aranĝo de Věra Suchánková. Por la preso preparis Čestmír Knobloch. Presis Státní tiskárna n.p., závod 2, Praha 2. 109 p., 20,5 x 12,3. = Depresaĵo el la literatura aldono de la gazeto PACO, 1969.
• (1981). Čapek, Karel: Rakontoj el unua poŝo kaj Rakontoj el la dua poŝo. Esperantis Josef Vondroušek. Bildoj Milan Labašta. Prago, Ĉeĥa Esperanto-Asocio 1981. 285, [3] p. 20,3 x 14,5. - Presis Východočeské tiskárny, n. p., Pardubice, filio Trutnov. Orig.: Povídky z jedné kapsy [1928]. Povídky z druhé kapsy [1929].
• (1994) Karel Čapek: Milito kontraŭ Salamandroj. Eldonis KAVA-PECH kunlabore kun ĈEA, tr. Josef Vondroušek, por la eldono preparis Esperanta Literatura Fondaĵo Brno

• (1987) Karel Čapek, ĈEA, 32 p., 3000 ekz., tr. J.Vondroušek

• Danjo aŭ la vivo de hundido (tr. M. Bartovská)
• Naŭ fabeloj (tr. J. Vondroušek)
• Hordubal-Meteoro-Ordinara vivo (tr. J. Vondroušek)
• El la vivo de insektoj (tr. J. Vondroušek)
• Afero Makropulos (tr. J. Vondroušek)
• Italaj folioj (tr. J. Vondroušek)
• Anglaj folioj (tr. J. Vondroušek)
• Ekskurso en Hispanion (tr. J. Vondroušek)
• Krakatit (lastaj ĉapitroj) (tr. F. Vaněk)
• Milito kontraŭ salamandroj (2-a parto) (tr. T. Pumpr)
• Letero el Ĉeĥoslovakio (tr. Th. Kilian 20.VI.34 - manuskripto verkita por Verda Stacio, trovita en postlasaĵo de Th. Kilian, sed ne estas certe, ĉu ĝi estis elsendita)

(Multaj rakontoj aperis en E-gazetaro en tradukoj de Miloš Lukáš, Rudolf Hromada k.a.)

•  
  Karel Čapek kun Tomáš Garrigue Masaryk
•  
  Skribo de Karel Čapek
•  
  Monumento omaĝe al Karel kaj Josef Čapek en Prago
•  
  Tombo de Karel Čapek kaj Olga Scheinpflugová en la tombejo Vyšehrad

• 1931 Čapek

• Prelego de Ralph Dumain Centjariĝo de Stanislaw Lem kaj centjariĝo de R.U.R. de Karel Ĉapek, kun socipolitikaj aldonoj kaj temo de robotoj, en Jutubo
• Karel Čapek ĉeĥe, france, angle
• Muzeo de Karel Čapek en Strž ĉeĥe, germane, angle
• Kompleta verkaro de Karel Čapek en elektronika formo Arkivigite je 2009-09-01 per la retarkivo Wayback Machine en la retpaĝaro de la Urba biblioteko en Prago
• Filmografio de Karel Čapek en Internet Movie Database
• Preclík, Vratislav. Masaryk a legie (Masaryk and legions), váz. kniha, 219 pages, first issue vydalo nakladatelství Paris Karviná, Žižkova 2379 (734 01 Karvina, Czech Republic) ve spolupráci s Masarykovým demokratickým hnutím (Masaryk Democratic Movement, Prague), 2019, ISBN 978-80-87173-47-3, pages 8 - 34, 36 - 39, 41 - 42, 106 - 107, 111-112, 124–125, 128, 129, 132, 140–148, 184–215.