Eŭropo
Eŭropo estas foje rigardata kiel kontinento, foje kiel duoninsulo. Ĝi estas tre dense loĝata kaj oni parolas tie per 209 diversaj lingvoj. Norde limigas Eŭropon Arkta Oceano, oriente montaro Uralo kaj rivero Uralo, sudoriente Kaspio kaj Nigra Maro, sude Mediteraneo kaj okcidente Atlantiko.
Granda parto de Eŭropo estas kuniĝinta en politika unuo Eŭropa Unio.
- Meznokta suno ĉe Norda Kabo en Norvegio
- Pelikanoj en la Riverdelto de Danubo
Regionoj kaj landoj
[redakti]
La regionoj kaj landoj de Eŭropo estas jenaj:
| Balkana duoninsulo (Albanio, Bosnio kaj Hercegovino, Bulgario, Kosovo, Kroatio, Nord-Makedonio, Moldavio, Montenegro, Rumanio, Serbio) |
| Baltaj ŝtatoj (Estonio, Latvio, Litovio) |
| Benelukso (Belgio, Luksemburgo, Nederlando) |
| Brita Insularo (Britio, Irlando) |
| Francio kaj Monako |
| Grekio, Kipro, Turkio |
| Ibera duoninsulo (Andoro, Ĝibraltaro, Hispanio, Portugalio) |
| Itala duoninsulo (Italio, Malto, Sanmarino, Vatikano) |
| Mezeŭropo (Aŭstrio, Ĉeĥio, Germanio, Hungario, Liĥtenŝtejno, Pollando, Slovakio, Slovenio, Svislando) |
| Orienta Eŭropo (Belorusio, Rusio, Ukrainio) Regiono sur la limo inter Eŭropo kaj Azio. |
| Skandinavio (Danio, Ferooj, Finnlando, Islando, Norvegio, Svalbardo kaj Janmajeno, Svedio) |
Dependaj teritorioj
[redakti]Ferooj dependas de Danio, Ĝibraltaro de Britio kaj Svalbardo kaj Janmajeno de Norvegio.
Urboj
[redakti]- Urboj kun pli ol miliono da loĝantoj (laŭ alfabeta ordo):
- Ateno, Grekio (ĉefurbo)
- Barcelono, Hispanio
- Beogrado, Serbio (ĉefurbo)
- Berlino, Germanio (ĉefurbo)
- Bruselo, Belgio (ĉefurbo)
- Budapeŝto, Hungario (ĉefurbo)
- Bukareŝto, Rumanio (ĉefurbo)
- Dnipro, Ukrainio
- Hamburgo, Germanio
- Ĥarkivo, Ukrainio
- Istanbulo, Turkio
- Kazano, Rusio
- Kievo, Ukrainio (ĉefurbo)
- Kolonjo, Germanio
- Lillo, Francio
- Liono, Francio
- Londono, Anglio (ĉefurbo)
- Madrido, Hispanio (ĉefurbo)
- Milano, Italio
- Minsko, Belorusio (ĉefurbo)
- Moskvo, Rusio (ĉefurbo)
- Munkeno, Germanio
- Napolo, Italio
- Niĵnij-Novgorodo, Rusio
- Odeso, Ukrainio
- Parizo, Francio (ĉefurbo)
- Permjo, Rusio
- Prago, Ĉeĥio (ĉefurbo)
- Romo, Italio (ĉefurbo)
- Rostovo ĉe Dono, Rusio
- Sankt-Peterburgo, Rusio
- Samara, Rusio
- Sofio, Bulgario (ĉefurbo)
- Stokholmo, Svedio (ĉefurbo)
- Ufa, Rusio
- Varsovio, Pollando (ĉefurbo)
- Vieno, Aŭstrio (ĉefurbo)
- Volgogrado, Rusio
- Voroneĵo, Rusio
- Kelkaj aliaj gravaj urboj:
Lingvoj
[redakti]En Eŭropo oni parolas per pluraj dekoj da diversaj lingvoj (centoj se oni inkluzivas ĉiujn dialektojn). Plejmulto de la lingvoj en Eŭropo apartenas al grupo de Hindeŭropaj lingvoj, kiu dividiĝas al jenaj subgrupoj:
- Ĝermanaj lingvoj: angla, dana, germana, islanda, nederlanda, norvega, sveda
- Latinidaj lingvoj: franca, hispana, itala, kataluna, ladina, portugala, rumana, sarda
- Slavaj lingvoj: bulgara, ĉeĥa, kroata, makedona, pola, rusa, serba, slovaka, slovena, soraba, ukraina
- Keltaj lingvoj: bretona, irlanda, kimra, skotgaela
- Baltaj lingvoj: latva, litova
Memstaraj hindoeŭropaj lingvoj estas la greka kaj la albana. La malta estas miksita lingvo.
Nehindoeŭropaj estas en Eŭropo la eŭska, la finna kaj parencaj lingvoj (estona, karela, komia, samea, udmurta ktp), la hungara, la neneca, la turka kaj parencaj lingvoj (la tatara, la ĉuvaŝa, la baŝkira).
Moviĝi
[redakti]Permesiloj kaj vizoj ene de Eŭropo
[redakti]
Estas en Eŭropo du similaj sed malsamaj regularoj, afektantaj du similajn sed malsamajn arojn de landoj.
1) Eŭropa Unio donas permeson al la turistoj kiuj estas civitanoj de Eŭropo vojaĝi ene de Eŭropa Unio sen bezono de vizo; legitimiloj (identigiloj aŭ pasportoj) estas kutime bezonataj, ankaŭ por infanoj. La vojaĝantoj povas ankaŭ kunporti personajn aĵojn sen doganaj kontroloj.
2) La Traktato de Schengen donas permeson al la turistoj transiri landlimojn sen personaj kontroloj (legitimiloj estas kutime bezonataj sed estas kontrolataj nur en apartaj okazoj). La traktato ne koncernas aĵojn.
Pluaj interkonsentoj pri vojaĝoj validas inter Britio kaj Irlando, kaj inter la nordaj landoj.
Al Eŭropo Unio apartenas 27 landoj (vidu la artikolon). Aldone, kelkaj malgrandaj ŝtatoj (Andoro, Monaco, San Marino, Vatikano, Svislando, Liĥtensteino) havas apartajn interkonsentojn kun Eŭropo Unio pri la vojaĝantoj. Ankaŭ Britio interkonsentis kun Eŭropo Unio apartajn regulojn.
La Traktato de Schengen validas en la plimulto de la landoj de Eŭropa Unio, sed (ĝis nun) ne en Rumanio, Bulgario, Kroatio, Kipro, Irlando; aliflanke, aliĝis ĝin ankaŭ Svislando, Liĥtensteino, Islando kaj Norvegio, kiuj ne estas parto de Eŭropo Unio. Andoro, Monaco, San Marino ne estas parto de la Spaco Schengen sed pro aliaj kialoj ne estas kontroloj ĉe iliaj landlimoj.
Atentu pri esceptoj!
- Ĉiu ŝtato rajtas provizore interrompi la validon de la traktato de Schengen pro gravaj kialoj (kontrolu!).
- Pri kelkaj areoj de aliĝintaj landoj la traktato ne validas: la plimulto de la ekstereŭropaj posedaĵoj de Francio kaj Nederlando, Ferooj, Gronlando, Svalbardoj.
- Pri Ceuta, Melilla, Monto Athos validas apartaj reguloj.
La reguloj por turismaj vizitoj el landoj ekster la Spaco Schengen validas por ĉiuj landoj en tiu spaco: aŭ vizo ne estas bezonata (do eblas viziti senvize ĉiujn tiujn landojn) aŭ ĝi estas bezonata por ĉiuj. La civitanoj de Usono, Kanado, Japanio, Brazilo, ktp ne bezonas vizon. Ankaŭ ĉi tie estas esceptoj - nepre kontrolu!
Veturi aŭte
[redakti]Memoru ke en Eŭropo aŭtistoj devas veturi apud la dekstra bordo de la vojo, krom en Britio kaj Irlando, kie ili devas veturi apud la maldekstra bordo.
En Eŭropo estas multaj aŭtoŝoseoj.
La ĉefaj internaciaj vojoj estas numeritaj je eŭropa nivelo (ne nur ene de Eŭropa Unio).
Piediri
[redakti]
Multaj landoj en Eŭropo havas longajn, zorgatajn vojojn por piedirantoj.
Ofte, la plej longaj estas antikvaj vojoj de pilgrimantoj, inter kiuj:
- la Jakoba Vojaro, fasko de vojoj direktaj al la tombo de la apostolo Jakobo en Santiago de Kompostelo (Hispanio);
- la Via Francigena, laŭirita de la mezepokaj pilgrimantoj direktaj al Romo (kaj al Brindizio) de Anglio kaj Francio.
Estas aldone alispecaj antikvaj vojoj, inter kiuj longaj montaraj vojoj, kiel la Via Alpina, Alpa Vojaro, kaj la GTA en la Alpoj.
Pluraj biciklovojoj, ĉefe tiuj konataj sub la nomo 'verda vojo' (en: greenway) taŭgas ankaŭ por piedirado.
- La Jakoba Vojaro
- Via Francigena
- Alpa Vojaro (Via Alpina, 5 itineroj)
Bicikli
[redakti]
Eŭropo oferas bonajn kaj eĉ bonegajn vojojn por biciklamantoj.
Estas pluraj specoj de biciklovojoj: oficialaj (ĉe iu institucio) aŭ neoficialaj; nur por bicikloj, miksaj (bicikloj + piedirantoj), sur ŝoseoj (flanke al aŭtoj), ktp; asfaltaj, teraj ktp.
De alia vidpunkto, biciklovojoj povas esti pli aŭ malpli facilaj, kaj postuli malsamajn nivelojn de sperteco. Malfacilaĵoj povas deveni de la deklivo, precipe en montaraj areoj, de la longo de ĉiu etapo, de la manko de klaraj indikoj. Ankaŭ la vetero, depende de la loko kaj de la monato, povas malfaciligi la iradon.
Eblas trovi interrete informojn pri la kondiĉoj de la ĉefaj biciklovojoj, naciaj kaj internaciaj.
En Eŭropo estas menciinda la reto EŭroVelo, entenanta ĉ. 60 000 km da biciklovojoj kaj la tiel nomataj 'verdaj vojoj' (france voies vertes).
| N-ro | Vojo | Trapaso | Landoj kaj notoj | Longeco |
|---|---|---|---|---|
| EV1 | Atlantika vojo |
Norda Kabo - Bergen - Aberdeen - Glasgovo - Belfasto - Cork/Corcaigh - Bristol - Nantes - Salamanko - Sagres | Norvegio, Britio, Irlando, Francio, Hispanio, Portugalio (la tuta vojo entenas plurajn transmarajn pasojn) | 8 186 km |
| EV2 (R1) |
Ĉefurba vojo |
Galway/Gaillimh - Dublino - Bristol - Londono - Roterdamo - Hago - Monastero - Berlino - Poznano - Varsovio - Minsko - Moskvo | Irlando, Britio, Nederlando, Germanio, Pollando, Belorusio, Rusio (kun transmaraj pasoj de Irlando al Anglio kaj de Anglio al Nederlando) | 5 500 km |
| EV3 | Pilgrima vojo |
Santiago de Compostela - Bordozo - Parizo - Namuro - Hamburgo - Odense - Gotenburgo - Oslo - Trondheim | Hispanio, Francio, Belgio, Germanio, Danio, Svedio, Norvegio (kun transmara paso inter Danio kaj Svedio) | 5 300 km |
| EV4 | Centreŭropa vojo |
Roscoff - Havro - Bulonjo ĉe Maro - Ostendo - Aĥeno - Frankfurto - Prago - Brno - Krakovo - Lvivo - Kievo | Francio, Belgio, Germanio, Ĉeĥio, Pollando, Ukrainio | 5 100 km |
| EV5 | Via Romea Francigena |
Londono - Canterbury - Kalezo - Bruselo - Luksemburgo - Strasburgo - Bazelo - Lucerno - Milano - Parmo - Florenco - Romo (EV7) - Brindizio | Britio, Francio, Belgio, Luksemburgio, Svisio, Italio (kun transmara paso inter Anglio kaj Francio) | 3 200 km |
| EV6 | Atlantiko- Nigra Maro (Rivera vojo) |
Nanto - Bazelo - Ŝafhaŭzo - Ulmo - Vieno - Bratislavo - Budapeŝto - Beogrado - Bukareŝto - Konstanco | Francio, Svisio, Germanio, Aŭstrio, Slovakio, Hungario, Serbio, Rumanio | 4 450 km |
| EV7 | Vojo de la suno |
Norda kabo - Haparanda - Gotenburgo - Kopenhago - Berlino - Prago - Salcburgo - Mantovo - Bolonjo - Florenco - Romo - Napolo - Sirakuzo - Malto | Norvegio, Finnlando, Svedio, Danio, Germanio, Ĉeĥio, Aŭstrio, Italio, Malto (la tuta vojo entenas plurajn transmarajn pasojn) | 7 000 km |
| EV8 | Mediteranea vojo |
Kadizo - Valencio (Hispanio) - Barcelona - Monako - Torino - Venecio - Rijeko - Dubrovnik - Tirano - Patraso - Ateno | Hispanio, Francio, Monako, Italio, Slovenio, Kroatio, Montenegro, Albanio, Grekio | 5388 km |
| EV9 | Balta Maro- Adriatiko |
Gdansko - Vroclavo - Brno - Vieno - Ljubljano - Triesto - Pula | Pollando, Ĉeĥio, Aŭstrio, Slovenio, Italio, Kroatio | 2050 km |
| EV10 | Baltmara vojo (Hansa-rondvojo) |
Sankt-Peterburgo - Helsinko - Haparanda - Stokholmo - Kopenhago - Rostock - Gdansko - Kaliningrado - Rigo - Talino - Sankt-Peterburgo | Rusio, Finnlando, Svedio, Danio, Germanio, Pollando, Litovio, Latvio, Estonio (kun kelkaj mallongaj transmaraj pasoj) | 7930 km |
| EV11 | Orienteŭropa vojo |
Norda kabo - Helsinko - Talino - Tartu - Vilno - Varsovio - Krakovo - Kosice - Beogrado - Skopjo - Ateno | Norvegio, Finnlando, Estonio, Litovio, Latvio, Pollando, Slovakio, Hungario, Serbio, Makedonio, Grekio (kun transmara paso de Finnlando al Estonio) | 5964 km |
| EV12 | Nordmara vojo |
Bergen - Kristiansand - Gotenburgo - Frederikshavn - Hamburgo - Hago - Roterdamo - Harwich - Edinburgo - Aberdeen - Orkadoj - Ŝetlandaj - Bergen | Norvegio, Svedio, Danio, Germanio, Nederlando, Britio (entenas plurajn transmarajn pasojn) | 5932 km |
En la lastaj jaroj novaj vojoj estis aldonitaj: EV13, EV14, EV15, EV17, EV19.
Tamen memoru ke preskaŭ en ĉiuj vojoj troveblas etapoj ankoraŭ ne pretaj aŭ nur parte pretaj. Nepre informiĝu!
Veturi boate
[redakti]
Publika transportado
[redakti]Trajnoj
[redakti]Ofte necesas aĉeti trajnbiletojn surloke en ĉiu specifa lando. Por longdistancaj kaj internaciaj biletoj, foje vojaĝagentejoj povas helpi. Por eltrovi la konektojn tamen preskaŭ ĉiuj Eŭropaj landoj havas ian interfacon kun la trajndatumbazo de Deutsche Bahn, kiun vi povas mem rekte konsili en bahn.de. Ĝi ne ebligas ĉiujn biletojn rekte aĉeti, sed ĝi ja montras preskaŭ ĉiujn trajnkonektojn kaj pli en tuta Eŭropo ĝis eĉ tra Rusio al Pjongjango kaj Pekino. Internaciaj trajnoj en okcidenta Eŭropo ofte estas versio de ICE/TGV/Thalys/Eurostar dum en orienta Eŭropo troviĝas pli da Eurocity-trajnoj kaj noktaj trajnoj.
Busoj
[redakti]Longdistancaj busoj estas malmultekosta kaj praktika maniero vojaĝi tra Eŭropo, minimumigante la kvanton de transiroj kaj donante interreton kaj energion, kaj ĉar trajnoj ofte malbone estas konektitaj oni ne nepre multe pli malrapide kaj malkomforte alvenas ol per trajno. La grandaj retoj estas precipe de FlixBus kaj Eurolines, kiu estas aĉetita de FlixBus, kaj pli lokaj entreprenoj rande de la Eŭropa reto kiel BlaBlaBus (eksa OuiBus de SNCF, nun parto de BlaBlaCar), IC Bus de Deutsche Bahn kaj aliaj provoj de trajnentreprenoj doni transporton tie kie trajnoj ne facile iras.
Lokaj/landaj busoj kutime sed ne ĉiam permesas pagi al la ŝoforo por bileto, kaj kie tio ne eblas ofte sed ne ĉiam estas maŝinoj por aranĝi biletojn. Se oni aparte malbonŝancas oni bezonas trovi lokan vendejon kiu vendas la biletojn. Por pli specifaj detaloj, vidu la paĝon por la lando kiun vi planas viziti. Grandaj Eŭropaj landoj kiel Hispanio, Francio kaj Germanio ofte dependas ankaŭ de longdistancaj busentreprenoj por parto de la enlanda transporto.
Ŝipoj
[redakti]