Politika malliberulo
Politika, sekureca aŭ administra malliberulo estas homo, kiu estas arestita, juĝita kaj kondamnita al malliberigo, kiun li servas, kaj sia tuta kulpo, aŭ ĝia plejparto, sumiĝas al siaj opinioj kaj politikaj agadoj. Kiu travivis tian procezon kaj estis liberigita, estas eksa politika malliberulo. Multkaze kiu estas enprizonigita, ĉar tiu opoziciis aŭ kritikis la registaron responsan pro sia enprizonigo aŭ aresto.
La termino estas uzata de personoj aŭ grupoj, kiuj defias la justecon aŭ legitimecon de la aresto de malliberulo. Subtenantoj de la termino difinas politikan prizonulon kiel iu kiu estis enprizonigita pro sia partopreno en politiko, tio estas en politika aktiveco. Se politika delikto ne estis la oficiala tialo por la aresto de la malliberigito, la termino indikas, ke la aresto estis motivita pro la politika sinteno de la malliberulo.
Aliflanke, en epoko kiam ĉiu reĝimo montriĝas kiel demokratio kaj respektemaj de politikaj kaj personaj liberoj, la registaroj, kiuj arestas politikajn malliberulojn, ŝajnigas ke tiuj arestoj estis okazigitaj ne pro politikaj tialoj, sed pro atencoj, rompo de publika ordo, korupto ktp.
La fenomeno de politikaj malliberuloj ekzistis kaj daŭre ekzistas ĉefe en totalismaj ŝtatoj, kiuj ne agnoskas liberecon de penso kaj sinesprimliberecon kiel fundamentajn rajtojn de siaj civitanoj. Multaj politikaj kaptitoj venas de inter la disidentoj kaj ilia malliberigo estas rimedo por subpremi la registaron, kune kun malvola enhospitaligo en psikiatraj institucioj.
La traktado de politikaj kaptitoj en subpremaj reĝimoj estas severa, sed demokrataj reĝimoj, precipe demokratioj kiuj konis periodojn de totalismo en siaj pasinteco, same kiel homaj-rajtoj-movadoj, kutime montras grandan respekton al iamaj politikaj kaptitoj kaj uzante diplomation premas totalismajn reĝimojn por liberigo aŭ faciligo de kondiĉoj al nunaj politikaj kaptitoj kaj finfine amnestion.
En la pasinteco, precipe dum la hispana kaj portugala inkvizicio kaj la koloniismaj imperioj, politikaj kontraŭuloj kaj reĝaj parencoj kiuj estis markitaj kiel eblaj rivaloj por la trono se ne estis mortigitaj, ekzekutitaj aŭ ekzilitaj, estis malliberigitaj en nedecajn senkondiĉoj en izolitaj kasteloj. En kelkaj kazoj ĉi-lastaj foje estis translokigitaj al kela aŭ karcera izolejo en minimumaj vivkondiĉoj, foje uzante diversajn torturmetodojn.
La rumana D-ro Octavian Vulpe, iama politika malliberulo en rumana komunista partio, publikigis libron nomitan "Puterea de a învinge" ("La potenco venki") en kiu li priskribis sia vidpunkton pri politika kaptiteco:
Politika kaptito estas la plej paradoksa titolo de aristokrato en homa historio, pro la sekvaj kialoj: Ne eblas akiri la diplomon per mono, por akiri ĝin oni devas trapasi malfacilajn spertojn, kiuj kelkfoje kostas la vivon; Tiuj, kiuj havis ĝin, ne volis kaj ne petis ĝin kaj tiuj, kiuj donis ĝin, ne konsciis ke ili aljuĝis nobelgradon.
Foje politikaj kaptitoj skribas siajn memorojn kaj komprenojn. Kelkaj el tiuj publikaĵoj fariĝis konsistigaj politikaj tekstoj, ekzemple La Gulaga Arkipelago de Aleksandr Solĵenicin kaj Ĉu ĉi tio estas homo? de Primo Levy.
Kriterioj por difino
[redakti | redakti fonton]Landoj, kiuj malliberigas politikajn malliberulojn, ofte asertas, ke ili ne estas politikaj kaptitoj, sed krimuloj aŭ teroristoj. Tial kriterioj necesas por diferencigi politikajn malliberulojn kaj krimajn malliberulojn.
Raporto de sendependaj fakuloj, prezentita al la Ĝenerala Sekretario de la Konsilio de Eŭropo la 3-an de majo 2001, unue fiksis kriteriojn por determini la kvalifikon de kaptito por la titolo de "politika kaptito". La raporto deklaras ke persono kiu estis senigita de sia persona libereco estos konsiderita politika kaptito:
- Se la malliberigo estas determinita malobservante unu el la fundamentaj rajtoj enskribitaj en la Eŭropa Konvencio pri Homaj Rajtoj kaj ĝiaj Protokoloj.
- Se malliberigo estis diktita de pure politikaj kialoj, sendepende de ia ofendo.
- Se pro politikaj kialoj la daŭro de malliberigo aŭ la kondiĉoj de malliberigo estas neproporciaj al la delikto, la kaptito estis juĝita pro farado de ĝi.
- Se, pro politikaj kialoj la kaptito estas tenita en diskriminaciaj kondiĉoj kompare kun aliaj kaptitoj.
- Se malliberigo estas rezulto de evidente maljusta proceduro kaj estas signoj, ke ĝi rilatas al la politikaj kialoj de la reĝimo.
Similaj kriterioj ankaŭ estis disponigitaj fare de aliaj organizoj, inkluzive de Amnestio Internacia, kiu laboras por lokalizi kaj identigi politikajn kaptitojn, ankaŭ nomitajn konscienckaptitoj kaj por akiri amnestion por ili.
Konataj kaj celitaj grupoj
[redakti | redakti fonton]La fenomeno de politikaj malliberuloj ekzistis kaj daŭre ekzistas ĉefe en totalismaj ŝtatoj, kiuj ne agnoskas liberecon de penso kaj sinesprimliberecon kiel fundamentajn rajtojn de siaj civitanoj. Multaj politikaj kaptitoj venas de inter la disidentoj kaj ilia malliberigo estas rimedo por subpremi la registaron, kune kun malvola enhospitaligo en psikiatraj institucioj.
- En Ĉinio, Falun Gong-terapiistoj estas persekutitaj pro sia kredo je la principoj de vero - kompato - toleremo. Ili estas arestitaj de la komunista reĝimo, torturitaj kaj iliaj organoj estas rikoltitaj vivaj por organkontrabandado. La Falun Gong-praktiko estis deklarita kontraŭleĝa kaj terapiistoj estis persekutitaj ekde 1999. Centmiloj estis murditaj kaj mortis.
- En Sovet-Unio kaj aliaj komunistaj landoj, dubindaj psikiatriaj diagnozoj foje estis utiligitaj kiel preteksto por aresti kontraŭulojn de la sovetia reĝimo kaj perforte enhospitaligi ilin en psikiatriaj hospitaloj. Tiuj diagnozoj estis konataj sub la malestima nomo "психушка".
- En Nazia Germanio, "Nokto kaj Nebulo" kaptitoj estis inter la unuaj viktimoj de faŝisma subpremo.
- En Nord-Koreio, tutaj familioj estas malliberigitaj en koncentrejoj, se unu el la familianoj estas suspektata pri politika agado kontraŭ la reĝimo.
- SFRJ malliberigis grandan nombron da politikaj kaptitoj dum la dua mondmilito kaj ankaŭ en la jaroj 1971-1981.
- Politikaj arestoj daŭre estas oftaj hodiaŭ en Azerbajĝano, Mjanmao, Sirio, Irano kaj Saud-Arabio, Egiptio.
Politikaj arestoj ankaŭ okazis en kelkaj demokratiaj ŝtatoj:
- Proksimume 1 000 politikaj kaptitoj estis ekzilitaj de la Regno de Britio al al punkolonio de Aŭstralio en la 18-a jarcento.
- Post la ribelo de la pariza komunumo la franca registaro sendis multojn da kaptitoj al la punkolonio de Nov-kaledonio.
- En Usono, la internigo de 120 000 japandevenaj usonanoj dum la dua mondmilito pro timo ke ili estas Kvina kolono. Dum la vekiĝo de la afrikusona Civilrajta Movado multaj politikaj arestoj estis faritaj de afro-amerikanaj aktivuloj. Eble la plej fama inter ili estis Martin Luther King Jr., kiu estis malliberigita plurajn fojojn, plej fifame en Birmingham, Alabamo.
- Multaj palestinaj politikaj aktivuloj estis malliberigitaj fare de Israelo, inkluzive de 47 Hamas-reprezentantoj en la Palestina Leĝdona Konsilio, same kiel pluraj ĉefministroj, urbestroj kaj membroj de urbodelegitaro. Kelkaj el tiuj kaptitoj estis difinitaj kiel sekureckaptitoj fare de Israelo. La aresto de Khaleda Jarrar, membro de la Palestina Leĝdona Konsilio, estis ankaŭ pravigita pro esti altranga kaj aktiva membro de terorisma organizo, sed en artikolo de la ĵurnalo Haaretz ŝi estis priskribita kiel politika malliberulo.
Iuj famaj kaj elstaraj
[redakti | redakti fonton]- Palden Gyatso, tibeta budhana monaĥo arestita dum la ĉina invado de Tibeto pro protestado, pasigis 33 jarojn en ĉinaj malliberejoj kaj laborpunejoj kie li estis grandskale torturita, servante la plej longan daŭron iu tibeta politika kaptito.
- Gedhun Choekyi Nyima estis deklarita la 11-a Panĉen-lamao, kaj pro tio li kaj lia familio estas tenitaj en ĉina malliberejo ekde 1995. Li estas konsiderata la plej juna politika malliberulo en la mondo.
- Aung San Suu Kyi gvidis la lukton por demokratio en Mjanmao. En 1990 ŝia partio venkis en la ĝeneralaj elektoj, sed la tiama armea sekto rifuzis cedi la potencon. Ŝi estis malliberigita dum 10 jaroj.
- Benazir Bhutto estis politika kaptito dum kvar jaroj sub generalo Zia ul Haq.
- Carlos Menem estis politika kaptito dum la militreĝimo en Argentino (1976-1983). Li estis elektita Prezidanto de Argentino en 1989.
- Antonio Gramsci estis malliberigita dum la regado de Benito Mussolini. Hodiaŭ liaj skribaĵoj estas "malliberecaj kajeroj" kiel parto de la bazŝtonoj de socialisma politika penso.
- Kim Dae-jong estis inter la plej elstaraj kontraŭuloj de la reĝimo en Sud-Koreio kaj aktivulo por demokratio, agado kiu kostis al li malliberigon kaj ekzilon. Li estis elektita Prezidanto de Sud-Koreio en 1998.
- Benigno Aquino Jr. estis politika gvidanto de Filipinioj kiu estis malliberigita kaj procesigita pro murdo kaj subfosado, dum la aŭtoritatema kaj korupta regulo de prezidanto Ferdinand Marcus.
- Eble la plej fama ekzemplo, Nelson Mandela estis malliberigita de 1963 ĝis 1990 en Sudafriko pro sia opozicio al la rasapartisma reĝimo. Li estis elektita Prezidanto de Sudafriko en 1994.
- Mohandas Karamchand Gandhi estis arestita kaj malliberigita multajn fojojn fare de la britoj, kaj en Sudafriko kaj en Hindio.
- Eugene Debs, gvidanto de la Socialista Partio de Ameriko, estis malliberigita pro sia opozicio al la unua Mondmilito.
- Emma Goldman estis malliberigita dum du jaroj en Usono kaj tiam deportita fare de la registaro, pro ŝia opozicio al unua Mondmilito.
- Bertrand Russell estis malliberigita dum ses monatoj fare de la Unuiĝinta Reĝlanda registaro por sia opozicio al 1-a Mondmilito.
- Dilma Rousseff, la eksprezidanto de Brazilo, estis malliberigita de la milita diktaturo en Brazilo de 1970-1973.
- Alice Paul, estis malliberigita la 20-an de oktobro 1917 post lukto por virina balotrajto en Usono.
- Abdullah Öcalan, kurda politikisto malliberigita en Turkio.
- Aleksej Navalnij estis politikisto kiu mortis en Rusia malliberejo dum politika malliberigo (laŭ Amnestio Internacia)
Publikaĵoj en Esperanto
[redakti | redakti fonton]- Politika Malliberulo. Unutagaĵo dediĉita al la afero de politikaj malliberuloj en rusa regno kun speciala konsidero « la Katorgon ». Eld.D-ro Zygmunt Marek, Krakovo. 1912(?).
 |
|
Bildaro
[redakti | redakti fonton]-
-
Mohandas Karamchand Gandhi, historie fama politika kaptito
-
-
-
-
Sahara aktivulo Ali Salem Tamek en la prizono Ait Melloul, Agadir, 2005. Li estis enprizonigita kun ekskuzo "instigo al rompo de la publika ordo".
