Έξυπνο τηλέφωνο

Το έξυπνο τηλέφωνο, ή με τον αγγλικό όρο smartphone (προφέρεται: [/ˈsmɑːtfəʊn/]), ο οποίος τυγχάνει σημαντικής χρήσης και στα ελληνικά, είναι ένα κινητό τηλέφωνο βασισμένο σε ένα λειτουργικό σύστημα κινητής τηλεφωνίας με περισσότερο προηγμένη υπολογιστική ικανότητα και συνδεσιμότητα σε σχέση με ένα συμβατικό κινητό τηλέφωνο.^[1][2][3] Τα πρώτα έξυπνα τηλέφωνα συνδύαζαν τις λειτουργίες ενός προσωπικού ψηφιακού βοηθού (PDA) και ενός κινητού τηλεφώνου. Σε μεταγενέστερα μοντέλα προστέθηκαν οι λειτουργίες των φορητών συσκευών αναπαραγωγής πολυμέσων, απλές συμπαγείς ψηφιακές φωτογραφικές μηχανές, βιντεοκάμερες τσέπης, καθώς και μονάδες πλοήγησης GPS, με αποτέλεσμα την διαμόρφωση μιας πολυχρηστικής συσκευής. Πολλά σύγχρονα έξυπνα τηλέφωνα περιλαμβάνουν επίσης οθόνες αφής υψηλής ανάλυσης και φυλλομετρητές που εμφανίζουν τυποποιημένες ιστοσελίδες, καθώς και βελτιστοποιημένες ιστοσελίδες για κινητά. Η πρόσβαση σε δεδομένα υψηλής ταχύτητας παρέχεται μέσω Wi-Fi και μέσω κινητών ευρυζωνικών υπηρεσιών. Τα τελευταία χρόνια, η ταχεία ανάπτυξη στην αγορά των εφαρμογών για κινητά και στο εμπόριο κινητών τηλεφώνων έχει γίνει οδηγός για την ευρεία υιοθέτηση των έξυπνων τηλεφώνων.

Τα λειτουργικά συστήματα (OS) των κινητών τηλεφώνων που χρησιμοποιούνται από τα σύγχρονα έξυπνα τηλέφωνα περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, το Android της Google, το iOS της Apple, το Symbian της Nokia, το BlackBerry OS της RIM, το Bada της Samsung, τα Windows Phone της Microsoft, το webOS της Hewlett-Packard, καθώς και ενσωματωμένες διανομές Linux όπως το Maemo και το MeeGo. Τέτοιου είδους λειτουργικά συστήματα μπορούν να εγκατασταθούν σε πολλά διαφορετικά μοντέλα κινητών τηλεφώνων και συνήθως κάθε συσκευή μπορεί να λάβει πολλές ενημερωμένες εκδόσεις λογισμικού λειτουργικού συστήματος κατά τη διάρκεια ζωής της. Μερικά άλλα επερχόμενα λειτουργικά συστήματα είναι το Firefox OS της Mozilla, το Ubuntu Phone της Canonical Ltd's και το Tizen.

Παρότι οι συσκευές που συνδυάζουν τηλεφωνία και πληροφορική είχαν ήδη επινοηθεί από το 1973 και διατέθηκαν προς πώληση το 1994, ο όρος smartphone δεν εμφανίστηκε μέχρι το 1997, όταν η Ericsson περιέγραψε το GS 88 "Penelope" ως Smart Phone (Έξυπνο Τηλέφωνο).^{[4][5][6][7][8]}

Η διάκριση μεταξύ των έξυπνων τηλεφώνων και των απλών κινητών τηλεφώνων μπορεί να είναι ασαφής και δεν υπάρχει επίσημος ορισμός για το ποιες είναι οι μεταξύ τους διαφορές. Μία από τις πιο σημαντικές διαφορές είναι ότι οι προηγμένες διεπαφές προγραμματισμού εφαρμογών (APIs) στα έξυπνα τηλέφωνα σχετικά με τη λειτουργία τρίτων εφαρμογών μπορούν να επιτρέψουν σε αυτές τις εφαρμογές να έχουν καλύτερη ενσωμάτωση στο λειτουργικό σύστημα και στο υλικό (hardware) του τηλεφώνου απ' ό,τι συμβαίνει συνήθως στα απλά κινητά τηλέφωνα.^[9] Συγκριτικά, τα συμβατικά κινητά τηλέφωνα τρέχουν συχνότερα σε ιδιόκτητο υλικολογισμικό, με υποστήριξη λογισμικού από τρίτους, μέσα από πλατφόρμες όπως το Java ME ή το BREW.^[1] Μια επιπλέον δυσκολία στη διάκριση μεταξύ έξυπνων τηλεφώνων και συμβατικών κινητών τηλεφώνων είναι ότι, με την πάροδο του χρόνου, οι δυνατότητες των νέων μοντέλων των απλών κινητών τηλεφώνων μπορούν να υπερβούν εκείνες των τηλεφώνων που είχαν προωθηθεί ως έξυπνα τηλέφωνα στο παρελθόν. Ορισμένοι κατασκευαστές και πάροχοι χρησιμοποιούν τον όρο superphone για τα υψηλής απόδοσης τηλέφωνα τους με τις ασυνήθιστα μεγάλες οθόνες και τα άλλα ακριβά χαρακτηριστικά τους.^[10][11] Άλλοι προτιμούν τον όρο «phablet», αναγνωρίζοντας τη σύγκλισή τους με τους υπολογιστές ταμπλέτες χαμηλής απόδοσης.^[12][13]

Το πρώτο κινητό τηλέφωνο με ενσωματωμένα χαρακτηριστικά προσωπικού ψηφιακού οδηγού ήταν ένα πρωτότυπο IBM που αναπτύχθηκε το 1992 και η επίδειξή του έγινε το ίδιο έτος στην εμπορική έκθεση βιομηχανίας πληροφορικής COMDEX. Μια ανανεωμένη έκδοση του προϊόντος διατέθηκε στο εμπόριο για τους καταναλωτές στις 16 Αυγούστου 1994 από την BellSouth, με την επωνυμία Simon Personal Communicator. Το Simon ήταν η πρώτη συσκευή που μπορεί να αναφέρεται ως έξυπνο τηλέφωνο (smartphone), έστω και αν αυτός ο όρος δεν είχε ακόμη επινοηθεί.^[5][14] Εκτός από την ικανότητά του να πραγματοποιεί και να δέχεται κλήσεις από κινητό τηλέφωνο, το Simon ήταν επίσης σε θέση να αποστέλλει και να λαμβάνει τηλεομοιοτυπία, μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και σελίδες μέσω της οθόνης αφής του. Στο Simon περιλαμβάνονταν πολλές εφαρμογές, όπως βιβλίο διευθύνσεων, ημερολόγιο, χρονοπρογραμματιστής ραντεβού, αριθμομηχανή, παγκόσμιο ρολόι, παιχνίδια, ηλεκτρονικό σημειωματάριο, χειρόγραφες σημειώσεις και πρότυπα αλλά και έξυπνα πληκτρολόγια αφής.

Το 1996, η Nokia κυκλοφόρησε το Nokia 9000, μέρος της σειράς Nokia Communicator, το οποίο ήταν το τηλέφωνο με τις μεγαλύτερες πωλήσεις εκείνης της εποχής. Ήταν ένα τηλέφωνο σε ύφος υπολογιστή, σε συνδυασμό με ένα προσωπικό ψηφιακό οδηγό από την HP. Στα πρώτα πρωτότυπα, οι δύο συσκευές είχαν συνδεθεί μαζί με έναν σύνδεσμο και το εγχείρημα περιγράφηκε ως μια σχεδίαση με συρόμενη πρόσοψη. Όταν άνοιγε, η οθόνη των 640 επί 200 εικονοστοιχείων ήταν στην εσωτερική άνω επιφάνεια και ένα φυσικό πληκτρολόγιο τύπου QWERTY βρισκόταν στο κάτω μέρος. Το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο και η περιήγηση στο διαδίκτυο με βάση το κείμενο παρέχονταν μέσω του λειτουργικού συστήματος GEOS V3.0. Στα τέλη της δεκαετίας του 1990 όμως, η συντριπτική πλειοψηφία των κινητών τηλεφώνων διέθεταν μόνο τις βασικές λειτουργίες του τηλεφώνου, συνεπώς πολλοί άνθρωποι κουβαλούσαν επίσης μια ξεχωριστή ειδική συσκευή PDA που έτρεχε τις πρώτες εκδόσεις των λειτουργικών συστημάτων, όπως το Palm OS, το BlackBerry OS ή τα Windows CE/Pocket PC. Αυτά τα λειτουργικά συστήματα θα εξελίσσονταν αργότερα σε λειτουργικά συστήματα κινητών τηλεφώνων που θα στελέχωναν μερικά από τα έξυπνα τηλέφωνα υψηλού επιπέδου.^[1]

Στις αρχές του 2001, η Palm, Inc. εισήγαγε το Kyocera 6035, το πρώτο έξυπνο τηλέφωνο στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η συσκευή αυτή συνδύαζε ένα προσωπικό ψηφιακό οδηγό με ένα κινητό τηλέφωνο και λειτουργούσε στο δίκτυο της Verizon Wireless. Υποστήριζε, επίσης, περιορισμένη περιήγηση στο διαδίκτυο. Η συσκευή δεν υιοθετήθηκε ευρέως εκτός Βορείου Αμερικής.^[15][16]

Το 2004, η HP κυκλοφόρησε το iPAQ h6315, μια συσκευή που συνδύαζε το προηγούμενο προσωπικό ψηφιακό οδηγό τους, το HP 2215, με δυνατότητες κινητού τηλεφώνου.^[17]

Το 2007, η Apple Inc. κυκλοφόρησε το iPhone, ένα κινητό τηλέφωνο που έφερε την πρώτη multi-touch οθόνη (οθόνη αφής). Επίσης, μπορούσε να μεγεθύνει φωτογραφίες, να γίνει GPS και επέτρεπε την πλοήγηση στο Διαδίκτυο. Αυτό το τηλέφωνο είναι αξιοσημείωτο, καθώς ήταν το πρώτο που δεν χρειαζόταν stylus pen ή πληκτρολόγιο.

Οι οθόνες στα έξυπνα τηλέφωνα ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό τόσο σε μέγεθος όσο και σε ανάλυση. Τα πιο συνηθισμένα μεγέθη οθόνης κυμαίνονται από 3 ίντσες ως πάνω από 5 ίντσες (διαγώνια μέτρηση). Ορισμένες συσκευές με οθόνη 6-8 ιντσών τρέχουν σε λειτουργικά συστήματα κινητών τηλεφώνων και έχουν την ικανότητα να πραγματοποιούν τηλεφωνικές κλήσεις, όπως το Huawei Ascend Mate, το Asus Fonepad και το Samsung Galaxy Note 8.0. Έχουν ακουστεί ορισμένα επιχειρήματα σχετικά με την εργονομία, ότι η αύξηση των μεγεθών οθόνης αρχίζει να επηρεάζει αρνητικά τη χρηστικότητα.

Οι συχνότερες αναλύσεις για οθόνες έξυπνων τηλεφώνων ποικίλλουν από 320 επί 240 εικονοστοιχεία (QVGA) έως 1920 επί 1080 εικονοστοιχεία (Full HD), με ναυαρχίδα τα τηλέφωνα Android, τα οποία έχουν συνήθως ανάλυση ίση ή μεγαλύτερη από 1280 επί 720 εικονοστοιχεία (HD) και το iPhone 5 με 1136χ640 εικονοστοιχεία

Από τα τέλη του 2012 και τις αρχές του 2013, έχει προκύψει στο χώρο της βιομηχανίας μια τάση μετακίνησης προς τις οθόνες έξυπνων τηλεφώνων με πλήρη υψηλή ευκρίνεια (Full HD) χαρακτηριστικά για τις συσκευές υψηλού επιπέδου (high-end).

Με το πέρασμα των ετών, η πυκνότητα των εικονοστοιχείων στις οθόνες των έξυπνων τηλεφώνων γίνεται όλο και μεγαλύτερη. Η Apple έλαβε το αναγνωρισμένο σήμα για την οθόνη υψηλής πυκνότητας με την επωνυμία Retina. Η ανάλυση υψηλής πυκνότητας βολεύει για μικρούς, περίπλοκους χαρακτήρες (κυρίως για κείμενα ανατολικής Ασίας) και αιχμηρές άκρες (ιδίως γραμμικό σχέδιο και γραμματοσειρές Aliased).

Σύμφωνα με έκθεση της ComScore που κυκλοφόρησε στις 12 Μαΐου 2011, σχεδόν ένας στους πέντε χρήστες έξυπνων τηλεφώνων αξιοποιούν τις υπηρεσίες τσεκ-ιν, όπως το Foursquare και το Gowalla. Συνολικά 16,7 εκατομμύρια συνδρομητές κινητής τηλεφωνίας χρησιμοποίησαν υπηρεσίες βασισμένες στην τοποθεσία στα τηλέφωνα τους τον Μάρτιο του 2011.^[18] Ορισμένα έξυπνα τηλέφωνα επιτρέπουν την παρακολούθηση τηλεόρασης και παρέχουν μια δεύτερη οθόνη για μέσα πολυδιεργασίας.^[19][20] Επίσης ορισμένες εφαρμογές επιτρέπουν στο χρήστη να προστατεύσει την ιδιωτική του ζωή, όπως η πρόληψη ανεπιθύμητων κλήσεων από εταιρείες τηλεπωλήσεων και υπηρεσίες «μην ενοχλείτε».^[21]

Για αρκετά χρόνια, η ζήτηση των έξυπνων τηλεφώνων ξεπέρασε το υπόλοιπο της αγοράς κινητής τηλεφωνίας.^[22] Σύμφωνα με μια έρευνα του 2012, περίπου το ήμισυ των καταναλωτών κινητών τηλεφώνων στις ΗΠΑ έχουν στην κατοχή τους έξυπνα τηλέφωνα και θα μπορούσαν να αντιπροσωπεύουν περίπου το 70% του συνόλου των κινητών συσκευών των ΗΠΑ από το 2013. ^[23] Στην ηλικιακή ομάδα 25-34, η ιδιοκτησία έξυπνων τηλεφώνων φέρεται να ανέρχεται στο 62%.^[24] Το NPD Group αναφέρει ότι, στις ΗΠΑ, το μερίδιο πωλήσεων των συσκευών έξυπνων τηλεφώνων κατά το 3ο τρίμηνο του 2011 έφθασε σε 59% για τους καταναλωτές άνω των 18 ετών.^[25]

Η ευρωπαϊκή αγορά κινητής τηλεφωνίας, όπως μετράται από ενεργούς συνδρομητές από τα κορυφαία 50 δίκτυα, αποτελείται από 860 εκατομμύρια χρήστες.^[26] Σύμφωνα με μια έκθεση της Olswang στις αρχές του 2011, το ποσοστό υιοθέτησης των έξυπνων τηλεφώνων επιταχύνεται: από τον Μάρτιο του 2011, το 22% των Βρετανών καταναλωτών είχαν έξυπνα τηλέφωνα, με το ποσοστό αυτό να αυξάνεται στο 31% στις ηλικίες μεταξύ 24 έως 35 ετών.^[27]

Στην Κίνα, τα έξυπνα τηλέφωνα αντιπροσώπευαν περισσότερο από το ήμισυ (51%) των αποστολών συσκευών κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2012.^[28]

Παγκοσμίως, σε μερίδιο επί των κερδών, τα έξυπνα τηλέφωνα υπερβαίνουν κατά πολύ το μερίδιο των απλών κινητών τηλεφώνων. Σύμφωνα με μια έρευνα του Canaccord Genuity τον Νοέμβριο του 2011, η Apple κατέχει το 52% των συνολικών λειτουργικών κερδών της βιομηχανίας κινητής τηλεφωνίας, ενώ κατέχει μόνο το 4,2% της παγκόσμιας αγοράς συσκευών. Ομοίως, η HTC και η RIM κατασκευάζουν μόνο έξυπνα τηλέφωνα και τα παγκόσμια μερίδια κέρδους τους είναι στο 9% και 7%, αντίστοιχα. Η Samsung, στη δεύτερη θέση με 29% μετά την Apple, κατασκευάζει τόσο έξυπνα τηλέφωνα όσο και απλά κινητά τηλέφωνα, αλλά δεν αναφέρει την κατανομή διαχωρισμού των κερδών της μεταξύ των δύο ειδών συσκευών.^[29]

Μέχρι τα τέλη του Νοεμβρίου 2011, τα έξυπνα τηλέφωνα με ενσωματωμένη φωτογραφική μηχανή λάμβαναν το 27% των φωτογραφιών, μια σημαντική αύξηση από το 17% το 2010. Για πολλούς ανθρώπους, τα έξυπνα τηλέφωνα έχουν αντικαταστήσει τις παραδοσιακές φωτογραφικές μηχανές και κάμερες.^[30]

Μια μελέτη που πραγματοποιήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2012 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι 4 στους 5 ιδιοκτήτες έξυπνων τηλεφώνων (85,9 εκατ. χρήστες από τις ΗΠΑ) χρησιμοποιούν τη συσκευή για τα ψώνια τους.^[31]

Στις αρχές του 2013, οι πωλήσεις έξυπνων τηλεφώνων ξεπέρασαν παγκοσμίως εκείνες των κινητών τηλεφώνων παλαιότερων στυλ.^[4]

*Η Huawei συμπεριλαμβάνει και τη HONOR.

Από το λανσάρισμα του μοντέλου Communicator το 1996 μέχρι το 2011, η Nokia ήταν κυρίαρχη στην αγορά των έξυπνων τηλεφώνων, αν και πρόσφατα εισήλθαν κι άλλοι ανταγωνιστές στην αγορά. Με βάση μια έκθεση της Strategy Analytics, η Samsung ξεπέρασε τη Nokia σε αποστολές έξυπνων τηλεφώνων με περίπου 27,8 εκατομμύρια μονάδες να έχουν αποσταλεί κατά το 3ο τρίμηνο 2011. ^[32] (Η Samsung δεν δημοσιοποιεί τους αριθμούς των αποστολών και πωλήσεων έξυπνων τηλεφώνων της).

Η Apple ξεπέρασε παγκοσμίως τη Nokia με βάση τα έσοδα και τα κέρδη για πρώτη φορά το 2ο τρίμηνο 2011, με το μερίδιο επί των κερδών της Apple της συνολικής παγκόσμιας αγοράς έξυπνων τηλεφώνων να αυξάνεται στο 66,3%. Η Nokia στο ίδιο διάστημα ανακοίνωσε ζημίες.^[33]

Μεταξύ του 2ου τριμήνου του 2010 και του 2ου τριμήνου του 2011, οι παγκόσμιες πωλήσεις έξυπνων τηλεφώνων που λειτουργούσαν με το λογισμικό Symbian της Nokia μειώθηκαν σημαντικά από 38,1% σε 15,2%, ενώ οι πωλήσεις έξυπνων τηλεφώνων της Samsung αυξήθηκαν σημαντικά σε όλο τον κόσμο από 5% έως 17,5%.^[34] Από το 1ο τρίμηνο του 2011, η Nokia είχε ήδη ανακοινώσει σχέδια μετάβασης σε Windows Phone. Τα έξυπνα τηλέφωνα της Samsung χρησιμοποιούν ένα ευρύ χαρτοφυλάκιο λειτουργικών συστημάτων, συμπεριλαμβανομένου του δικού τους λειτουργικού συστήματος Bada, μαζί με τα Android και τα Windows Mobile.^[35]

Το μερίδιο αγοράς μεταξύ των κατασκευαστών έξυπνων τηλεφώνων δεν ισοδυναμεί με το μερίδιο αγοράς των λειτουργικών συστημάτων, δεδομένου ότι ορισμένα λειτουργικά συστήματα είναι διαθέσιμα μόνο προς έναν κατασκευαστή και άλλα έχουν λάβει άδεια από πολλούς κατασκευαστές. Το iPhone της Apple, το Symbian της Nokia και το BlackBerry της RIM είναι προς το παρόν διαθέσιμα μόνο από ενιαίους κατασκευαστές. Το λειτουργικό σύστημα Android της Google και τα λειτουργικά συστήματα για κινητά της Microsoft είναι πλατφόρμες που έχουν λάβει άδεια και χρησιμοποιούνται από διάφορους κατασκευαστές. Ως αποτέλεσμα, οι κατασκευαστές έξυπνων τηλεφώνων που χρησιμοποιούν εξουσιοδοτημένα λειτουργικά συστήματα διαμοιράζουν όλοι το συνολικό μερίδιο αγοράς του συγκεκριμένου λειτουργικού συστήματος μεταξύ τους, ενώ το συνολικό μερίδιο για ένα λειτουργικό σύστημα ενός ενιαίου κατασκευαστή κατέχει μόνον ο εν λόγω κατασκευαστής. Το λειτουργικό σύστημα Symbian της Nokia ήταν διαθέσιμο στο παρελθόν από διάφορους κατασκευαστές υπό εξουσιοδοτημένο μοντέλο, αργότερα κατά κύριο λόγο μόνο από τη Nokia.

Κατά το 1ο τρίμηνο του 2012, μετά από 14 χρόνια στην αγορά, η Samsung ξεπέρασε τη Nokia σε μονάδες πώλησης. Η Samsung βρέθηκε επίσης στην πρώτη θέση με πωλήσεις 44,5 εκατ. έξυπνα τηλέφωνα ή 30,6% του μεριδίου αγοράς, ενώ πωλήθηκαν 35,1 εκατ. iPhone ή 24,1% του μεριδίου αγοράς.^[36]

Επί του παρόντος, η συντριπτική πλειοψηφία των έξυπνων τηλεφώνων κατασκευάζονται στην Κίνα, στη Ταϊβάν και στο Μεξικό, για εταιρείες με έδρα στις ΗΠΑ (Apple, HP, Motorola), στη Νότια Κορέα (LG, Samsung), στην Ιαπωνία (Sony), στον Καναδά (RIM), στην Κίνα (Xiaomi, Huawei, OnePlus), στη Φινλανδία (Nokia) και στη Ταϊβάν (HTC).

• Oliver Ruf (Hrsg.): Smartphone-Ästhetik. Zur Philosophie und Gestaltung mobiler Medien (= Oliver Ruf [Hrsg.]: Medien- und Gestaltungsästhetik. Band 1). transcript, Bielefeld 2018, ISBN 978-3-8376-3529-4.