Baner y Sami

 

Dyluniwyd y faner Sami answyddogol gyntaf gan yr arlunydd Sami Arfordirol Synnøve Persen o Porsáŋgu ym 1977. Fe'i defnyddiwyd fel symbol cenedlaethol yn yr arddangosiadau yn erbyn yr Argae arfaethedig yn Alta; digwyddiad a sbardunodd oes newydd yng ngwleidyddiaeth Sami ac sydd ag iddo arwyddocâd symbolaidd cryf bellach. Roedd y faner fel baner trilliw wedi'i strwythuro mewn ffordd sy'n awgrymu'r groes Nordig sy'n rhan o faneri'r gwledydd Nordig. Defnyddir y lliwiau (glas, coch a melyn) yn gyffredin ar gáktis - gwisg Sami traddodiadol.

 

Cafodd y faner Sami swyddogol gyntaf ei chydnabod a'i urddo ar 15 Awst 1986 gan 13eg Cynhadledd Sami Nordig yn Åre, Sweden. Roedd y faner yn ganlyniad cystadleuaeth a noddwyd gan y papur newydd Sámi Áigi a cofnodwyd mwy na saith deg o awgrymiadau ar ei chyfer. Yn y diwedd, ystyriwyd un dyluniad newydd yn erbyn y faner answyddogol bresennol - a daeth allan yn orchfygol. Cyflwynwyd y dyluniad gan yr arlunydd Sami Arforirol Astrid Båhl o Ivgubahta / Skibotn, yn sir Tromssa / Troms, Norwy.

Cadwyd strwythur sylfaenol baner Persen, ond ychwanegodd Båhl y lliw gwyrdd - sy'n boblogaidd ar lawer o gáktis y Sami Deheuol. Mae'r pedwar lliw hyn wedi cael eu hadnabod ers hynny fel "lliwiau (cenedlaethol) y Sami". Hefyd, fe ychwanegodd fotiff a oedd yn deillio o'r symbol haul a lleuad sy'n ymddangos ar lawer o ddrymiau siaman. Er mai dim ond mewn coch y gwnaed lluniadau ar ddrymiau siaman (gan ddefnyddio sylwedd a geir o'r goeden wern gysegredig), mae'r motiff ar y faner yn defnyddio glas a choch - i gynrychioli'r lleuad a'r haul, yn ôl eu trefn. Y fformiwla lliw Pantone yw: 485C coch, gwyrdd 356C, 116C melyn a 286C glas.^[1][2]

Dewiswyd y motiff gyda'r gerdd "Päiven Pārne '" ("Meibion yr Haul") mewn golwg. Cofnodwyd y gerdd gan offeiriad Protestannaidd Sami Deheuol Anders Fjellner (1795-1876), o gân Joik draddodiadol oedd yn drymlwythog ag elfennau o fytholeg Sami. Mae'r gerdd yn disgrifio'r Sami fel "meibion a merched yr haul",^[1] trwy'r undeb rhwng "cawr" benywaidd (endid mytholegol anhysbys) sy'n byw mewn "Tŷ Marwolaeth" ymhell yn y Gogledd, ac sy'n dianc gydag epil gwryw'r Haul. Cyfeirir at y Sami hefyd fel "epil Meibion yr Haul" yn anthem genedlaethol y Sami.

Dwy ar bymtheg o flynyddoedd ar ôl cael ei fabwysiadu gan Gyngor y Sami, yn 2003, rhoddwyd statws swyddogol i faner y Sami yn Norwy, y wlad sydd â'r boblogaeth Sami fwyaf. Bellach mae'n orfodol i fwrdeistrefi yn Norwy chwifio'r faner ar 6 Chwefror, sef Diwrnod Cenedlaethol Sami.

Yn gynharach roedd gan Gyngor y Sami berchnogaeth lawn ar y faner a symbolau cenedlaethol eraill, ond ers y 18fed Cynhadledd Sami maent bellach yn rhannu'r berchnogaeth honno â Chyngor Seneddol Sami. Mae gan y cydbwyllgor symbolau cenedlaethol yr hawl i bennu symbolau cenedlaethol newydd yn unol ag egwyddorion rhyngwladol herodraeth.

• Chwefror 6 - Diwrnod Cenedlaethol Sami, i goffáu cynhadledd Sami gyntaf yn Trondheim, 1917.
• Mawrth 25 - Gŵyl Fair y Cyhydedd
• Mehefin 24 - Canol yr Haf
• Awst 9 - Diwrnod pobl frodorol ryngwladol y Cenhedloedd Unedig.
• Awst 15 - Cydnabuwyd baner Sami ar 15 Awst 1986.
• Awst 18 - Ffurfiwyd Cyngor Sami ym 1956.
• Awst 26 - Cafodd Senedd Sami Sweden ei urddo ym 1993.
• Hydref 9 - Ffurfiwyd Senedd Sami Norwy ym 1989.
• Tachwedd 9 - Ffurfiwyd Senedd Sami y Ffindir ym 1973.
• Tachwedd 15 - Ganwyd cyfansoddwr yr "Anthem Genedlaethol" Sami, Isak Saba, 15 Tachwedd 1875.
• Tachwedd 29 - Ganwyd Elsa Laula Renberg 29 Tachwedd 1877. Hi hefyd oedd cadeirydd pwyllgor trefnu Cynulliad Sami cyntaf 1917 yn Trondheim.

Mae logo Senedd Sami Sweden yn cynnwys cylch yn y pedwar lliw Sami,^[3] tra bod Senedd Sami y Ffindir yn cynnwys cylch a thri lliw y faner Sami gyntaf.^[4] Nid yw logo cyfredol Senedd Sami Norwy yn ymgorffori elfennau o'r faner.

Mae gan Finnmárkuopmodat, yr endid ymreolaethol a sefydlwyd gan Ddeddf Finnmark logo sydd, yn ôl gwefan yr endid "yn cael ei liwiau o faner Sami a Norwy, fel symbol y mae Ystâd Finnmark yn teimlo ei fod yn gysylltiedig â Sami, kvens ac Norwyaid ethnig ac yn gyfrifol amdano. (...) Mae'r siâp crwn ... yn cyfeirio at symbol haul baner Sami ac at amlen solet a diogel cylch. (...) Mae'n cael ei agor i ganiatáu i'r Goleuni'r Gogledd sef porth i mewn i liwiau baner Norwy a Sáai."^[5]

Mae Cyngor Cynrychiolwyr Llawn-alluog etholedig Talaith Sami Murmansk yn defnyddio symbol a ysbrydolwyd yn drwm gan y faner: mae dau gorn ceirw wedi ymuno fel cilgant, yr hanner uchaf coch a'r hanner isaf glas, rhwng yr haneri yn ddwy streipen mewn melyn a gwyrdd. Mae Canolfan Pobl Gynhenid Talaith Murmansk, yr hyn mae Cyngor y Bobl Gynhenid swyddogol yn gweithredu (o fewn awdurdodaeth y Llywodraeth Daleithiol), yn defnyddio logo sydd hefyd wedi'i ysbrydoli gan y faner: cylch, hanner chwith glas a hanner dde goch, ac yn y canol mae lávvu brown, llinell las yn symbol o ddŵr, a llinell amryliw yn symbol o'r Awrora Borealis, sydd a'i liwiau o'r chwith i'r dde'n goch, melyn, gwyrdd a glas.