Eroplen

Awyren drymach nag aer, ag iddi adenydd sefydlog, a yrrir drwy'r awyr gan nerth propelor neu beiriant jet yw eroplen,^[1][2] awyrblan^[2][3] neu awyrblen,^[3] neu ar lafar plên.^[4] Yn aml yn Gymraeg fe glywir "awyren" yn yr ystyr benodol o eroplen, ond gall y gair hwnnw gyfeirio at beiriannau a cherbydau hedfan eraill hefyd.^[5] Defnyddir eroplenau er hamdden, i gludo nwyddau a phobl, gan y lluoedd arfog, ac at ddiben ymchwil gwyddonol a thechnolegol yn y meysydd awyrennu, awyrenneg ac awyrofod. Diwydiant enfawr yw awyrennu masnachol sy'n cludo miloedd o deithwyr pob diwrnod ar eroplenau. Peilot sy'n hedfan eroplen gan amlaf, ond rheolir dronau gan gyfrifiadur neu o bell.

Cydrannau hanfodol yr eroplen yw'r adenydd i'w chadw yn yr awyr tra'n hedfan (drwy adwaith aerodynamig yr aer yn eu herbyn), esgyll y gynffon i sefydlogi'r adenydd, wynebau symudol i reoli osgo'r eroplen tra'n hedfan, a ffynhonnell pŵer i ddarparu'r gwthiant sy'n rhaid i yrru'r cerbyd drwy'r awyr. Mae gan y mwyafrif o eroplenau gorff amgaeedig ar gyfer y criw, y teithwyr a'r cargo, gan gynnwys y caban peilot sy'n cynnwys yr offer llywio a hedfan. Gwneir darpariaeth i gynnal yr eroplen ar y ddaear ac wrth esgyn a glanio er enghraifft offer glanio mewn isffram y corff.^[6]

Arloesodd Syr George Cayley syniad yr eroplen fodern ym 1799, ac yn hwyrach adeiladodd a llwyddodd i hedfan gleiderau. Roedd yr Almaenwr Otto Lilienthal hefyd yn bwysig wrth ddatblygu awyrennau trymach nag aer yn ystod y 19g. Dyfeisiodd y brodyr Wright yr eroplen gyntaf ym 1903. Dyfeisiwyd yr awyren jet gyntaf, yr Heinkel He 178 ym 1939, a chyflwynwyd yr awyren deithwyr jet gyntaf, y de Havilland Comet ym 1952.

• Awyrenneg