Ugalj
Ugalj (ili ćumur) je gorivi sediment. Sastoji se pretežno od ostataka, odnosno produkta raspada biljaka, a nastao je od tresetišta iz daleke prošlosti. Proces pougljenjivanja ostvaruje se postepenim povećavanjem relativnog sadržaja ugljika (C) uz istovremeno smanjivanje relativnog sadržaja kisika (O2), dušika (N2), vodika (H2). Dešava se niz sukcesivnih pretvaranja: biljni ostaci i drvo - treset - lignit -mrki ugalj - kameni ugalj. Ugalj je konvencionalni, neobnovljivi izvor energije.
Historija
urediNajraniji pisani spomen uglja pronađen je u području grada Shenyanga u Kini, gdje su tamošnji neolitički stanovnici oko 4.000 p.n.e. počeli izrađivati ukrasne gravure od crnog lignita.[1] Ugalj iz rudnika Fushun u sjeveroistočnoj Kini korišten je za topljenje bakra vjerovatno još prije 1.000 p.n.e..[2] Marco Polo, italijanski putopisac koji je putovao u Kinu u 13. vijeku, opisao je ugalj kao "crno kamenje... koje je gorjelo kao drvo", te je naveo da uglja ima u takvom izobilju, da se ljudi mogu tri puta sedmično kupati u vrućem parnom kupatilu.[3] U Evropi, najraniji spomen korištenja uglja kao goriva nalazi se u geološkoj studiji O kamenju antičkog grčkog naučnika Teofrasta (oko 371–287 p.n.e.):[4][5]
Među materijalima koji se iskopavaju zbog svoje korisnosti, oni koji su poznati kao anthrakes [ugalj] načinjeni su od zemlje, i, kada se zapale, gore poput treseta. Tih materijala ima u Liguriji ... i kod Elisa kada se krene prema Olimpiji planinskim putem; a koriste ga oni koji se bave preradom metala.
– Teofrast, "O kamenju" (16) prijevod
Ugalj pronađen na površini zemlje korišten je na britanskim ostrvima tokom brozanog doba (3000. p.n.e. do 2000. p.n.e), gdje je služio za paljenje lomača i kremiranje posmrtnih ostataka preminulih osoba.[6][7] Tokom rimske vladavine nad Britanijom, uz izuzetak dva moderna ugljenokopa, "Rimljani su eksploatirali ugalj u svim većim ugljenokopima u Engleskoj i Velsu sve do kraja 2. vijeka nove ere".[8] Historijski dokazi o trgovini ugljem, datirani oko 200. godine, pronađeni su u rimskom naselju Heronbrigdge u blizini Chestera; zatim u Fenlandsu u Istočnoj Angliji gdje se ugalj iz engleskog Midlandsa transportirao riječnim kanalom a koristio se za sušenje žita.[9] Grumenje uglja pronađeno je u mnogim rimskim vilama i utvrdama, naročito u Northumberlandu, a datirano je oko 400. godine. Na zapadu Engleske, rimski pisci opisivali su, za njih čudo, mangalo puno uglja koje je stalno gorjelo na oltaru Minerve kod današnjeg grada Bath u Somersetu, mada je ugalj bio vrlo lahko dostupan na površini (što će kasnije postati površinski ugljenokop Somerset), i bio je u širokoj upotrebi među lokalnim stanovništvom, čak i među siromašnijim slojevima.[10] Također postoje i dokazi o upotrebi uglja za preradu željeza u gradovima tokom rimskog perioda.[11] U Eschweileru u Porajnju, Rimljani su koristili kameni ugalj za topljenje željezne rude.[8]
Eksploatacija
urediNačin eksploatacije zavisi u prvom redu od geoloških uslova. U osnovi razlikujemo jamsku (podzemnu) i površinsku eksploataciju. Jamska eksploatacija se primjenjuje kada su slojevi uglja na većim dubinama i tada je potrebno izgraditi podzemne rovove radi pristupa nalazištima. Jamsku eksploataciju karakterišu: velika sredstva za otvaranje rudnika, nekoliko godina pripremnih radova, trajanje eksploatacije od 30 do 40 godina, i u tom vremenu se u prosječnim prilikama može eksploatisati nalazište u poluprečniku od oko 5 km, trajno održavanje proizvodnje, jer prekid uzrokuje urušavanje materijala u oknima i oštećenje uređaja. Površinska eksploatacija se primjenjuje kada su slojevi uglja blizu površine. Tada je ekonomičnije odstraniti slojeve humusa i stijena da se dođe do uglja nego graditi podzemne hodnike i okna. Odnos jalovine koju treba odstraniti i količine uglja koja se može proizvesti nekada može biti i 40:1. Najveći proizvođači uglja su: NR Kina, SAD, Indija, Australija, Rusija, Južna Afrika, Njemačka, Poljska, Sjev. Koreja, Ukrajina. Svjetske rezerve kamenog i mrkog uglja iznose oko 510 milijardi tona. Najveće rezerve nalaze se u SAD, Rusiji, Kazahstanu, Australiji, Kini i Indiji (oko 73% svjetskih rezervi). Svjetske rezerve lignita iznose oko 470 milijardi tona, a najveće rezerve se nalaze u SAD, Njemačkoj, Rusiji, Australiji, Kini (oko 80% svjetskih rezervi lignita). Ugalj se proizvodi i u Bosni i Hercegovini, u podzemnim i površinskim kopovima.
Također pogledajte
urediReference
uredi- ^ Golas, Peter J; Needham, Joseph (1999) Science and Civilisation in China. Cambridge University Press. str. 186–91. ISBN 0-521-58000-5
- ^ "Coal". Arhivirano s originala 2. 5. 2015. Pristupljeno 22. 8. 2019. Nepoznati parametar
|datum=zanemaren (prijedlog zamjene:|date=) (pomoć)CS1 održavanje: bot: nepoznat status originalnog URL-a (link), Encyclopædia Britannica. - ^ "Marco Polo In China". Arhivirano s originala 21. 9. 2013. Pristupljeno 22. 8. 2019. Nepoznati parametar
|datum=zanemaren (prijedlog zamjene:|date=) (pomoć)CS1 održavanje: bot: nepoznat status originalnog URL-a (link), Facts and Details. Pristupljeno 11. maja 2013. - ^ Mattusch Carol (2008). Oleson John Peter (ured.). Metalworking and Tools. The Oxford Handbook of Engineering and Technology in the Classical World. Oxford University Press. str. 418–38 (432). ISBN 978-0-19-518731-1.
- ^ Georgia L. Irby-Massie; Paul T. Keyser (2002). Greek Science of the Hellenistic Era: A Sourcebook. Routledge. 9.1 "Theophrastos", str. 228. ISBN 978-0-415-23847-2. Arhivirano s originala, 5. 2. 2016.CS1 održavanje: više imena: authors list (link)
- ^ Britannica 2004: Coal mining: ancient use of outcropping coal
- ^ Peter J Golas; Joseph Needham (1999). Science and Civilisation in China. Cambridge University Press. str. 186–91. ISBN 978-0-521-58000-7.CS1 održavanje: više imena: authors list (link)
- ^ a b Smith, A.H.V. (1997). "Provenance of Coals from Roman Sites in England and Wales". Britannia. 28: 297–324 (322–24). doi:10.2307/526770. JSTOR 526770.
- ^ Salway Peter (2001). A History of Roman Britain. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-280138-8.
- ^ Forbes, RJ (1966): Studies in Ancient Technology. Brill Academic Publishers, Boston.
- ^ Cunliffe Barry W. (1984). Roman Bath Discovered. London: Routledge. str. 14–15, 194. ISBN 978-0-7102-0196-6.