Brzo klizanje

 

 

Korijeni brzog klizanja stari su više od milenija, a potječe iz Skandinavije, Sjeverne Evrope i Holandije, gdje su ljudi na đonove cipela stavljali kosti i takve ih koristili da putuju preko zaleđenih rijeka, kanala i jezera. Tek mnogo kasnije, u 16. stoljeću, na klizanje se počelo gledati kao na zabavu, a možda čak i kao na sportsku aktivnost.

Međutim, klizanje i brzo klizanje nisu bili ograničeni samo na Skandinaviju i Holandiju; 1592. godine jedan Škot dizajnirao je klizaljku sa željeznom oštricom. Upravo su ovakve klizaljke dovele do širenja klizanja, naročito brzog. 1642. godine u Edinburghu je osnovan prvi službeni klizački klub, a 1763. u močvarama The Fens u istočnoj Engleskoj održana je prva brzoklizačka utrka. U Holandiji su ljudi počeli ići zaleđenim vodenim tokovima koji su povezivali 11 frizijskih gradova, što je kasnije preraslo u takmičenje pod imenom Elfstedentocht (vidi ispod).

Do sredine 19. stoljeća ljubav prema ovom sportu razvila se i u Sjevernoj Americi. Upravo je tu izumljena oštrica u potpunosti napravljena od čelika. Holanđani su ponovo izbili u prvi plan 1889, kad su organizirali prvo svjetsko prvenstvo. I Međunarodni klizački savez osnovan je u Holandiji 1892. Početkom 20. stoljeća klizanje i brzo klizanje stekli su ugled kao jedne od popularnijih sportskih aktivnosti.

 

Organizirane utrke na klizaljkama razvile su se u 19. stoljeću. Norveški klubovi bili su domaćini raznih takmičenja od 1863, a utrke u Christianiji (današnjem Oslu) privlačile su i petocifren broj gledalaca.^[1] 1884. godine Norvežanin Axel Paulsen proglašen je amaterskim svjetskim prvakom nakon pobjeda na takmičenjima u SAD-u. Pet godina kasnije jedan sportski klub iz Amsterdama organizirao je brzoklizačko takmičenje koje je nazvao svjetskim prvenstvom, s učesnicima iz Rusije, SAD-a i Ujedinjenog Kraljevstva i, naravno, Holandije. Internationale Eislauf Vereinigung, danas poznat kao Međunarodni klizački savez (International Skating Union – ISU), osnovan je na sastanku predstavnika 15 država u Scheveningenu 1892. i to je bio prvi svjetski savez u nekom zimskom sportu. Nederlandse Schaatsrijderbond (Holandski klizački savez) osnovan je 10 godina ranije^[2] i organizirao je svjetska prvenstva 1890. i 1891.^[3] Takmičenja su održana na stazama različitih dužina – meč između Paulsena i Remkea van der Zeea iz 1885. održan je na stazi dužine 6/7 milje (1400 m) – ali ISU je 1892. standardizirao dužinu trake od 400 m, kao i dužine utrka za svjetska prvenstva: 500, 1500, 5000 i 10.000 m. Klizači su utrke počinjali u parovima, svaki u svojoj traci, koje su mijenjali u svakom krugu kako bi svaki klizač prešao istu udaljenost. Ovo je ono što je danas poznato kao brzo klizanje na dugim stazama. Takmičenja su bila isključivo za klizače amatere i to je sprovođeno kao pravilo. Peter Sinnerud diskvalificiran je zbog profesionalizma 1904. i izgubio titulu svjetskog prvaka.

Svjetski rekordi na dugim stazama prvi put su registrirani 1891. i rapidno su poboljšavani. Jaap Eden popravio je svjetski rekord na 5000 m za pola minute na Evropskom prvenstvu 1894. Ovaj rekord trajao je 17 godina, a trebalo je 50 godina da bude popravljen za još pola minute.^[4][5]

Elfstedentocht (hol. Turneja /kroz/ 11 gradova) organiziran je kao takmičenje 1909. i održava se u nepravilnim intervalima, kad god se led na ruti smatra dovoljno dobrim. Druge utrke na otvorenom razvile su se kasnije; Sjeverna Holandija bila je domaćin jedne 1917, ali prirodni uvjeti leda u Holandiji rijetko su bili pogodni za klizanje. Elfstedentocht je održan 15 puta u periodu od skoro 100 godina od 1909, a prije no što je vještački led postao dostupan 1962. nacionalna prvenstva održana su u 25 godina između 1887, kad je u Slikkerveeru organizirano prvo prvenstvo, i 1961. Otkako je vještački led postao uobičajen u Holandiji, holandski brzoklizači nalaze se u svjetskom vrhu u brzom klizanju na dugim stazama i maratonskom brzom klizanju. Drugo rješenje da se maratonske utrke i dalje održavaju na prirodnom ledu preraslo je u Alternativni Elfstedentocht, čije se utrke održavaju u drugim državama, poput Austrije, Finske ili Kanade i svi najbolji maratonski brzoklizači, kao i hiljade rekreativaca, putuju iz Holandije na lokacije gdje se utrka održava. Prema Jaapu Bloembergenu, novinaru NRC Handelsblada, država "poprimi karnevalski izgled" tokom međunarodnih klizačkih prvenstava.^[6]

 

Brzo klizanje prisutno je na Zimskim olimpijskim igrama od 1924. Na Olimpijskom kongresu 1914. delegati su se složili da se brzo klizanje uvrsti na OI 1916. nakon što je umjetničko klizanje uvršteno na OI 1908. Međutim, Prvi svjetski rat prekinuo je sve planove za olimpijsko takmičenje i brzo klizanje ušlo je u olimpijski program tek 1924. kao dio Sedmice zimskih sportova u Chamonixu, kojoj je retroaktivno dodijeljen olimpijski status. Prvu zlatnu olimpijsku medalju osvojio je Charles Jewtraw iz Lake Placida iako je nekoliko Norvežana tvrdilo da je Oskar Olsen imao brže vrijeme. Problemi s mjerenjem vremena na 500 m bili su stalni problem sve do pojave elektroničkih satova u 1960-ima; tokom utrke na 500 m na ZOI 1936. sugerirano je da je pobjedničko vrijeme Ivara Ballangruda bilo skoro sekundu brže. Finska je osvojila ostale 4 zlatne medalje 1924, uz pobjede Clasa Thunberga na 1500 i 5000 m te u višeboju. To je bio prvi i jedini put da je u brzom klizanju dodijeljena zlatna olimpijska medalja u višeboju.

Norveški i finski brzoklizači osvojili su sve zlatne medalje na svjetskim prvenstvima u međuratnom periodu, dok su se na evropskim prvenstvima do pobjedničkog postolja uspjeli probiti Austrijanci i Latvijci. Međutim, utrke u Sjevernoj Americi često su se održavale s masovnim startom, slično maratonskim utrkama u Holandiji, ali olimpijske utrke morale su se klizati na četiri udaljenosti koje je odobrio ISU. Savez je odobrio i prijedlog da utrke na ZOI 1932. u Lake Placidu budu s masovnim startom i Amerikanci su osvojili sve 4 zlatne medalje. Kanada je osvojila 5 medalja (sve srebrne i bronzane) dok je aktualni svjetski prvak Thunberg ostao kod kuće u znak protesta protiv ovakvog formata utrka. Na SP-u održanom neposredno nakon ZOI-a, bez učešća američkih prvaka, norveški takmičari pobijedili su u sve 4 utrke i zauzeli prva 3 mjesta u poretku višeboja.

Čelni ljudi brzog klizanja u Norveškoj, Švedskoj, Finskoj i Japanu uložili su protest Američkom olimpijskom komitetu osudivši način takmičenja i izrazivši želju da se utrke s masovnim startom više nikad ne održe na Olimpijskim igrama. Ipak, ISU je 1967. prihvatio ogranak brzog klizanja na kratkim stazama, s masovnim startom, organizirao međunarodna takmičenja počevši od 1976. i doveo ga nazad na Olimpijske igre 1992.

 

1930-ih godina ISU je počeo prihvatati učešće žena u brzoklizačkim takmičenjima. Iako su u Sjevernoj Americi ženske utrke bile održavane već neko vrijeme, a na ZOI 1932. kao demonstracijsko takmičenje, ISU nije organizirao službena takmičenja do 1936. Ipak, Zofia Nehringowa postavila je prvi službeni svjetski rekord 1929. Žensko brzo klizanje nije bilo popularno; u norveškoj knjizi Skøytesportens stjerner (Zvijezde brzog klizanja) iz 1971. nije spomenuta nijedna brzoklizačica na skoro 200 stranica knjige iako su se žene dotad takmičile već 30 godina. Otad je ženskim brzim klizanjem na dugim stazama dominirala Istočna Njemačka, a kasnije ujedinjena Njemačka, osvojivši 15 od 35 zlatnih olimpijskih medalja od 1984.

U većini ostalih klizačkih sportova žene su bile prihvaćene na takmičenjima skoro u isto vrijeme s muškarcima, a u brzom klizanju na kratkim stazama prisutne su od samog početka organiziranja međunarodnih takmičenja 1976. Njihove udaljenosti obično su kraće od muških, ali ne i u klizanju na inline koturaljkama, gdje na svjetskim prvenstvima imaju isti program kao muškarci.

 

Vještački led pojavio se na ZOI 1960. i utrke na jezeru Misurini 1956. bila su posljednja olimpijska takmičenja održana na prirodnom ledu. 1960. održana su i prva olimpijska takmičenja za žene. Lidija Skobljikova osvojila je 2 zlatne medalje 1960. i čak 4 1964.

Razvijeni su i aerodinamičniji kombinezoni, a pionir u njihovoj upotrebi bio je Švicarac Franz Krienbühl, koji je zauzeo 8. mjesto na 10.000 m 1976. u dobi od 46 godina.^[7] Nakon izvjesnog vremena državne reprezentacije preuzele su na sebe razvoj kombinezona, koji se koriste i na kratkim stazama, iako bez kapuljače – umjesto njih brzoklizači na kratkim stazama nose kacige pošto su padovi u utrkama s masovnim startom mnogo češći. Kombinezoni i klizanje u dvorani, kao i klap-klizaljke, pomogli su da se svjetski rekordi na dugim stazama znatno poprave; od 1971. do 2009. prosječna brzina u utrkama muškaraca na 1500 m porasla je sa 45 na 52 km/h. Slična povećanja brzine zabilježena su i na ostalim udaljenostima.

Nakon sezone 1972. evropski brzoklizači na dugim stazama osnovali su profesionalnu ligu, Međunarodnu brzoklizačku ligu, u kojoj su, između ostalih, učestvovali Ard Schenk, osvajač triju zlatnih olimpijskih medalja 1972, 5 Norvežana, još 4 Holanđanina, 3 Šveđanina i još nekoliko brzoklizača. Jonny Nilsson, svjetski prvak 1963. i osvajač zlatne olimpijske medalje, bio je pokretačka snaga lige, koja je ukinuta 1974. iz ekonomskih razloga, a ISU je također isključio staze koje su bili domaćini profesionalnih utrka iz budućih međunarodnih prvenstava.^[8] ISU je kasnije organizirao vlastiti Svjetski kup s novčanim nagradama, a potpuno profesionalni timovi razvili su se u Holandiji tokom 1990-ih, što je dovelo do dominacije Holanđana u muškim utrkama; jedini izazov bili su im japanski sprinteri na 500 m i američki klizači na inline koturaljkama koji su se prebacili na brzo klizanje na dugim stazama kako bi osvojili olimpijsko zlato.

Tokom 20. stoljeća klizanje na koturaljkama također se razvilo kao takmičarski sport. Utrke u ovom sportu bile su profesionalne već od rane faze razvoja.^[9] U Sjevernoj Americi organizirana su i profesionalna svjetska prvenstva.^[10] Kasnije su se pojavile lige u roler derbiju, profesionalnom kontaktnom sportu koji je prvobitno bio vrsta utrkivanja. Svjetska prvenstva u brzom klizanju na inline koturaljkama datiraju iz 1980-ih, ali mnogi svjetski prvaci, poput Dereka Parre i Chada Hedricka, prebacili su se na led kako bi osvojili olimpijske medalje.

Poput klizanja na koturaljkama, i brzo klizanje na ledu bilo je profesionalni sport u Sjevernoj Americi. Oscar Mathisen, petostruki svjetski i trostruki evropski prvak, odrekao se amaterskog statusa 1916. i otputovao u Ameriku, gdje je pobijedio u mnogo utrka, ali je u jednoj izgubio od Bobbyja McLeana iz Chicaga, četverostrukog prvaka SAD-a.^[11] Chicago je bio centar brzog klizanja u Americi; Chicago Tribune sponzorirao je takmičenje zvano Silver Skates (Srebrne klizaljke) od 1912. do 2014.

1992. brzo klizanje na kratkim stazama prihvaćeno je kao olimpijski sport. Međutim, ono nije bilo popularno u evropskim dugostazaškim zemljama, kao što su Norveška, Holandija i bivši SSSR; nijedna od ovih zemalja nije osvojila službene medalje (iako je Holandija osvojila 2 zlatne kad je ovaj sport bio demonstracijski u Calgaryju 1988). U norveškoj publikaciji Sportsboken iz 1993. o brzom klizanju na dugim stazama u Albertvilleu 1992. govori se detaljno, na 10 stranica, ali o brzom klizanju na kratkim stazama nema nijedne riječi iako se u tom odjeljku pojavljuje stranica s rezultatima.^[12]

Iako je ova varijanta brzog klizanja mlađa, razvija se brže od onog na dugim stazama, u velikoj mjeri zbog toga što se utrke mogu održavati na hokejaškim klizalištima umjesto na ovalu za duge staze. Južna Koreja dominira ovim sportom s osvojenih 17 zlatnih olimpijskih medalja.

Klizač može biti diskvalificiran ako odsiječe drugog klizača dok mijenja traku. Također, klizač se diskvalificira nakon dva pogrešna starta. Diskvalificiranom klizaču automatski se dodjeljuje posljednje mjesto u toj grupi ili finalu. Klizač može biti diskvalificiran i ako namjerno omete drugog klizača i uspori ga.

Utrke se odvijaju u smjeru suprotnom od kazaljke na satu. U svim oblicima pojedinačnih takmičenja samo se dva klizača mogu utrkivati u jednom trenutku. U svakom krugu moraju zamijeniti trake. Pritom prednost ima klizač koji prelazi iz vanjske u unutrašnju traku. U jedinom ekipnom obliku takmičenja, ekipnoj potjeri, utrkuju se 2 ekipe s po 3 klizača. Obje ekipe cijelo vrijeme ostaju u unutrašnjoj traci i počinju utrku sa suprotnih strana klizališta.

Svi klizači moraju imati klizaljke, kombinezon od spandeksa otporan na posjekotine, zaštitnu kacigu i naočale, specifične klizačke rukavice, štitnike za cjevanice, koljena (u kombinezonu), vrat i gležnjeve. U opremu po izboru spada kombinezon od kevlara koji sprečava posjekotine od klizaljki protivnika.

Oprema je slična, s tim da se ne zahtijevaju kaciga i štitnici. Kombinezon također ne mora biti od kevlara. Većina klizača nosi kapuljaču, koja je sastavni dio kombinezona.

• Klizalište (brzo klizanje)
• Spisak rekorda u brzom klizanju

• Dianne Holum: The Complete Handbook of Speed Skating (1984); ISBN 0-89490-051-X (en)
• USOC: A Basic Guide to Speed Skating, Griffin Publishers - Torrance, Ca. (2002); ISBN 1-58000-087-8 (en)
• Barry Publow: Speed on Skates, Human Kinetics Publishers - Champaign, Ill. (1999); ISBN 0-88011-721-4 (en)
• Matthias Opatz: Taschenfibel Eisschnelllauf (Džepni vodič za brzo klizanje), "Lotok", Stedten na Ilmu (2005); ISBN 3-939088-00-5 (de)

 

Commons ima datoteke na temu: Brzo klizanje

• Roller Sports C. I. C. - Sport regulations (pravila brzog klizanja na koturaljkama)
• Special regulations & Technical Rules Speed Skating and Short track speed skating 2006 Arhivirano 27. 9. 2007. na Wayback Machine (pravila ISU-a)