Magnus Clemens Maximus

Magnus Clemens Maximus a oa genidik eus Bro-Spagn, sur a-walc'h eus trowardroioù Valladolid.

Kaset e oa bet da Vreizh-Veur gant an arme roman, er bloavezh 367-368, dindan ar c'hont Flavius Theodosius (anvet ivez Teodosius an Henañ gant an istorourien), war urzh an impalaer Valentinian Iañ, a oa staliet en Amiens d'ar c'houlz-se.

Dont a reas da vezañ jeneral an arme roman e proviñs Britannia, en Enez Vreizh (pe Preden), a zo Breizh-Veur hiziv. Dimeziñ a reas d'ur Vrezhonez anvet Elena, e Seguntium (Caernarfon), hag a vije bet merc'h d'ur penn brezhon anvet Octavius.

Anvet e vije bet da roue ar Vrezhoned hervez ar vojenn. Un mab anvet Flavius Victor en doa bet gant Elena, hag anvet e voe da aogustus (titl), pe kenimpalaer, gant e dad, e 387, hag eñ bugel c'hoazh.

Pa guitaas Breizh-Veur en dije fiziet e rouantelezh er roue brezhon Caradocus.

Anvet e oa bet da impalaer gant e arme e Breizh e 383. Treuziñ a reas Mor Breizh en nevezamzer. Dilestrañ e reas er genoù ar Somme (Saint-Valery = Leuconos; Abbeville = Talentia). Trec'h e oa da gentañ war Himbaldus, ur Frank kevredet. Trec'h e oa goude war an impalaer Gratianus e-kichen Pariz, hemañ tapet ha lazhet gant Andragatius, magister equitum / penn dragon Maksim e Lugdunum (Lyon hiziv) d'ar 25 a viz Eost 383.

Mestr e oa Maximus war Galia, ma voe anavezet evel impalaer ar C'hornôg hag augustus (dies imperii) gant impalaer ar Reter Teodosius I^añ d'an 31 a viz Eost 384, da-geñver un emgav e Beroae, en hanternoz da Vro-Drakia. En Augusta Treverorum (Trier) en Galia e tiazezas e gêr-benn.

Erru mat e oa d'an dud, heskinañ a reas an disivouderien. Lakaat a reas lazhañ an disivouder Priscillianus ha reiñ harp d'ar gristeniezh reizhkredennek.

Tri impalaer a oa neuze:

• Maximus en Augusta Treverorum (Trier),
• Valentinian II, gant e vamm Justina, e Milano,
• Teodosius I^añ e Constantinopolis.

Aet e oa Maximus da vrezeliañ ouzh Valentinian II, e 387. Kemer a reas Roma hag Italia penn-da-benn. Valentinian a z'eas da repuiñ da-gichen Teodosius Iañ, impalaer roman ar reter, a savas a-du gantañ.

Neuze en em glevas Teodosius ha Valentinian da stourmañ a-enep Maximus o-daou en hañvezh 388.

Trec'het e voe Maximus en emgann ar Sava, a-hed ar stêr Sava, adstêr d'an Danav, nepell diouzh Emona^[1]. Andragathius, magister equitum Maximus, an hini en devoa lazhet Gratianus, a voe trec'het e-kichen Siscia ^[2], hag e vreur Marcellinus e Poetovio ^[3].

Tec'hel a reas Maximus da-vetek Aquilea, goulenn a reas truez, met dibennet e voe d'an 28 a viz Eost 388, gant kalz eus e soudarded all. Teodosius a lakaas diskouez penn Maximus e meur a rannvro, hag e Kartada. Andragathius, magister equitum (Penn-dragon) Maximus, a gavas gwelloc'h en em lazhañ. E wreg hag e ziv verc'h (daveoù !) a voe lezet e buhez.

E vab Victor, oadet war dro 7 bloaz, a voe trec'het ha lazhet nebeut amzer goude en Augusta Treverorum gant magister peditum Valentinian, Arbogast e fin ar bloavezh-hont.

E-touez e ziskennidi e oa Olybrius, impalaer e 472, meur a gonsul hag a eskob evel Saint Magnus Felix Ennodius, eskob Pavia (514-21).(daveoù !)

Hervez 'Historia regum Britanniae gant Jafrez Menoe (diazezet diwar vojennoù kembraek ha saoznek), e oa deuet Maximus da vout Roue ar Vrezhoned goude marv Octavius, hag e oa niz d'ar roue Coel Hen dre e vreur Ioelinus. Kement-se zo diaes da grediñ: ganet e oa Maximus war-dro 335, ha marvet Coel Hen e 440.

Hervez mojennoù ar Mabinogi, ha dreist-holl Breuddwyd Macsen (Huñvre Macsen), e timezas Maximus da Elen Luyddog, merc'h da unan eus pennoù Segontium (a zo Caernarfon hiziv).

Kement-se a glot gant istor Jafrez pa skriv e oa Octavius, roue ar Vrezhoned, o klask dimeziñ e verc'h d'un den galloudus hanter roman hag hanter vrezhon ha reiñ rouantelezh Breizh evel argouroù d'he fried.

O tont diouzh petore porzh eus Breizh-Veur e oa arme Maksim ? N'ez eus anv bet dioutañ.

Etrezek pelec'h ?

- "... genou ar Rhin", hervez Zosismus, o skrivañ 25-30 bloaz war lec'h Maksim;

- "... da gentañ etrezek rouantelezh an Armorici, anavezet bremañ Breizh(Vihan)", hervez Jafrez Menoe, o skrivañ war dro 750 bloaz war lec'h Maksim;

Darn vrasañ eus an istorourien, en o zouez Léon Fleuriot (p. 119), a zo a-du gant Zosismus, met hep gouzout pelec'h en em gav Portus Calvosus, ha perak Maksim a vije diskennet eus genou ar Rhin da Baris a-raok mont da Augusta Treverorum (Trier).

En tu all, istorourien vrezhon an XIX^vet kantved a zo aet war-eeun a-du gant Jafrez Menoe, o welout un dilestradeg war-dro Plougernev, pe c'hoazh war-dro Konk-Leon, o soñjal et Tolente, Portus Salliocanus, hag o soñjal ivez e vije bet Maksim barrek da aloubiñ Roazhon war an taol, an anv kêr Redoni, Redonum, kavet e testenn Jafrez. Evel-se, evito, Breizh a-vremañ a zo ar memes hini bet krouet gant Maksim e 383.

Goude se, istorourien vrezhon fin an XX^vet kantved, o welout ne c'hallent displegañ seurt ebet war an afer-se, n'hag war anvioù lec'hioù, n'hag war anvioù tud, evel hini Himbaldus, roue ar Vranked o herzel d'an dilestradeg, o deus sellet ne oa ket holl se nemet ur vojenn.

Ur respont a zo koulskoude. Houmañ e vez kavet drek anv keltiek Mor-Breizh : Mori-Ikt-ios, hag er pezh en eus lavaret Strabo diwar genou ar Rhin :

IV.3.3 : "An daou stêr se (Rhin, Saena) a red eus ar c'hreisteiz war zu an hanternoz. Dirak o genouioù en em gav Breizh, hag a zo tost awalc'h diouzh hini ar Rhin evit ma vez gallet gwelout Cantium, beg reter an enezenn, mes un tamm pelloc'h eus hini ar Saena. An doue Kezar en devoa e chanter listri enno pa-z e dremenas e Breizh."

            IV.5.1 : "... pa'z eer diouzh bro ar Rhin (evit mont da Vreizh), ne gemeer ket ar mor rik er genou ar stêr, mes er bro ar Vorini, amezeien ar Venapii, e Itium, ar porzh e lec'h Kezar en devoa bodet e listri raok mont da dagañ an enezenn. Savet an eor en noz, e zigouezas war aod an tu all an deiz war lec'h d'ar beure, d'ar pedervet eur goude un dreuzadenn a 320 stad."           

Itium, Portus Itius, a zo anavezet gant an istorourien kement ha Gesoriacum / Bononia = Boulogne-sur-Mer, hag en em gav ivez, neuze, war aod Mori-Ikt-ios.

            An anvioù bet klasket e Breizh, pe kaset d'ar vojenn, en em gav kazimant tout er genoù ar Samara / Somme :

            - Saint-Valery-sur-Somme, raok Leuconaus, Lieuconos, klasket e Porzh Liogan, e Konk Leon,

            - Tolente : pont de la Talance, en Abbeville, klasket e Plougernev,

            - Portus Calvosus : Caubert, en Abbeville, kavet neblec'h,

            - Himbaldus : kavet e Château Hubault, hag un palez bras gallo-roman (arkeologouriezh), e Le Vieux-Rouen-sur-Bresle,

            - R°t°n- (Redonum, Redoni) : Le Vieux-Rouen-sur-Bresle, war un hent roman eus Le Tréport ha Saint-Valery-sur-Somme da Baris.

E Breuddwyd Macsen Wledig, e timezas Macsen da Elen Luyddog, merc'h da Eudaf eus tolead Segontium, caer roman e-kichen Caernarfon, ha kred zo e oa gwir ar vojenn.

Mibion da Vacsen hag Elen e vije bet Sant Peblig hag Owain fab Macsen Wledig.

Anv zo eu Macsen gant Dafydd Iwan en e ganaouenn 'Yma o Hyd'.

• Pacatus : Meulbrezegenn an impalaer Theodosius Iañ.
• Sulpitius Severus : Kenbrezeg war sant Marzhin.

-e galleg:

• Pitre-Chevalier : La Bretagne ancienne et moderne. Coquebert. Paris. 1844. Adembannet gant Les Editions du Choletais. 1989.
• Lewis Thorpe : Geoffrey of Monmouth. The History of the Kings of Britain. Penguin Books. 1966
• Gwenaël Leduc et Claude Sterckx : Chronicon Briocense. Chronique de Saint-Brieuc (fin XIVè siècle), éditée et traduite d'après les manuscrits BN 6003 - BN 8899. Imprimerie Simon. Rennes. 1972
• Léon Fleuriot : Les origines de la Bretagne. L'émigration. Payot. 1982
• François Zosso & Christian Zingg : Les empereurs romains. 26 av. J.-C. - 476 ap. J.-C. Edition Errance. 1994
• François Paschoud : Zosime. Histoire nouvelle. Tome II. 2è partie (Livre IV). Les Belles Lettres. Paris 1979. E gresianeg hag e galleg.
• François Lasserre : Strabon. Géographie. Tome II (Livres III et IV). Les Belles Lettres. Paris. 1966. E gresianeg hag e galleg.

-e kembraeg:

• Gwynfor Evans, Macsen Wledig a Geni'r Genedl Gymreig (Abertawe, d.d.= 1983)

• Macsen Wledig
• Croes Eliseg

1. ↑ Hirie ː Ljubljana, e Bro-Slovenia (en allamaneg : Laibach).
2. ↑ Hirie ː Sisak , e Bro-Kroatia
3. ↑ Hirie ː Ptuj (Germaneg: Pettau; Latin: Poetovium/Poetovio) e Bro-Slovenia