Treiñ ha troidigezh

Treiñ diwar ur yezh d’ur yezh all, pe en ur yezh all, zo lakaat komzoù pe skridoù a zo en ur yezh orin en ur yezh estreget ar yezh orin. "Treuzyezhañ" a reer ivez eus an ober-se.

Bez' ez eus ivez troidigezhioù diwar stumm kozh ur yezh e stumm a-vremañ an hevelep yezh, pa ne c'hall mui an dud nann-arbennik lenn ar skrid orin. Setu amañ ur skouer : eus an hensaozneg d'ar saozneg a-vremañ.

En un doare strizh-kenañ ne vez troet nemet skridoù ; jubenniñ a reer eus an ober dre gomz ha gant ur jubennour(ez) e vez graet.

Al labour treiñ komzoù pe skridoù, pe an treiñ hepmui, an treuzyezhañ, a vez graet gant un troer pe un droerez. Un troour, un droourez a vez lavaret ivez eus neb a ra al labour en un doare ampart pe vicherel, goude ma n’eo ket ar memes tra na tost.

Kemm a lakaer etre treiñ lennegezh (an treiñ lennegel) ha treiñ kalvezouriezh (an treiñ kalvezel). Da neuze e verker peseurt danvez a zo da dreiñ, penaos e ranker e dreiñ, ha gant piv e vo troet, rak disheñvel eo al labour hag ar barregezh a zo rekis en daou rumm troidigezhioù-se.

Un ober hollvedel eo an treiñ, a zo bet ezhomm a-viskoazh etre pobloù disheñvel o yezh.

Skridoù skiantel zo bet troet a-gozh, evel labourioù an Arabed war ar gimiezh hag ar vezhegiezh (eus an arabeg e teu ar gerioù "algoritm" hag "alkool") ; skridoù relijiel zo bet treuzyezhet ivez, evel an Testamant Kozh e henc'hresianeg, ar Bibl e latin (ar Vulgat), ar Bibl c'hoazh en alamaneg gant Martin Luther pe e kembraeg gant William Morgan, hag e brezhoneg gant meur a zen.

E brezhoneg ez eus un hengoun diazezet war treiñ ar skridoù relijiel, a-raok kregiñ gant ar skridoù politikel gant an Dispac'h gall.

Treiñ lennegezh an Henamzer diwar an henc'hresianeg hag al latin zo bet a-bouez ivez en istor al lennegezh, e hini Bro-C'hall peurgetket. Da-heul treiñ ar skrivagnerien gozh e teuas c'hoant da sevel oberennoù pimpatrom-heñvel, evel re Jean de La Fontaine pa gemere skouer diwar Aisopos ha Phaedrus. E Breizh e voe diouzh ar c'hiz sevel fablennoù e doare Jean de La Fontaine, ken e skrivas Roparz Hemon komzoù garv ouzh ar marmouzerezh-se^[2].

Evit treuzyezhañ ez eo ret gouzout an div yezh, hag evit treiñ mat ez eo gwelloc'h o gouzout mat. Evit o gouzout mat ez eo ret o deskiñ mat, ober gante alies, ha gouzout ne vo biken echuet deskiñ. N'eus doare ebet da zeskiñ mat nemet dre ober, rak dre ober e tesker ha dre zeskiñ e ouzer ober.

Troourien vat ha troourezed mat n'eus ket anezho dre natur : treiñ a reont skridoù, faziañ a reont a-wechoù, ha gwellaat a c'hallont evel ar gwin kozh. Un troer mat zo un den hag en deus desket treiñ dre ober, a zo kustum da dreiñ, hag a zo barrek da ziwall a ober fazioù a vije graet gant unan diampartoc'h. Evit ober labour vat ez eo ret kaout binvioù mat, da lavarout eo ar gwellañ geriadurioù ha yezhadurioù — en div yezh, pa n'eus geriadur Yezh A – Yezh B klok ebet.

Ar skrivagner skosat Alexander Fraser Tytler, Lord Woodhouselee (1747-1813) a embannas e 1791 un arnodskrid a-zivout pennaennoù an treiñ (Essay on the Principles of Translation) ma roas teir reolenn-diazez^[3]

• First General Rule: A Translation should give a complete transcript of the ideas of the original work.

Kentañ reolenn-diazez : un droidigezh a rankfe reiñ un dreuzskrivadenn glok eus mennozhioù an oberenn orin.

• Second general Rule: The style and manner of writing in a Translation should be of the same character with that of the Original.

Eil reolenn-diazez : stil ha doare un droidigezh a rankfe bezañ heñvel ouzh re an oberenn orin.

• Third general Rule: A Translation should have all the ease of original composition.

Trede reolenn-diazez : un droidigezh a rankfe bezañ ken helenn hag an oberenn orin.

Goude pourchaset ar binvioù rekis (deskiñ an div yezh, kaout yezhadurioù ha geriadurioù en div yezh) e c'hall an den boulc'hañ an droidigezh. Meur a skoilh a gavo war an hent, ar re vrasañ o vezañ ar c'heriaoueg, live ar yezh, stumm ar skrid, hag ar bommoù didroüs.

Ar c'heriaoueg

Lod yezhoù o deus gerioù dibar na c'heller ket treiñ ger-evit-ger en ur yezh all : (de) Schadenfreude zo ur skouer brudet ; en degouezh-se ranker treiñ dre veur a c'her pe dre ur frazenn-dro : kement ha "levenez fall" e talvez Schadenfreude, da lavaret eo al levenez a santer pa vez enket ur mignon ha pa ne vezer ket en hevelep plegenn fall. Meur a skouer all a gavor er pennad Meizadoù estren.

Live ar yezh

Dav eo chom an tostañ ma c'heller da live ar yezh orin : ne droer ket ur pezh-c'hoari gant Shakespeare (1564-1616) e yezh ar pemdez a glever hiziv, nag ur romant skrivet e luc'haj evel Trainspotting Irvine Welsh en ur yezh akademikel.

E lod skridoù e kaver meur a live yezh : klasel hini an daveller(ez), poblek hini an tudennoù pa gomzont ; ur skouer eo The Grapes of Wrath John Steinbeck, ma komz an tudennoù gant troiennoù Oklahoma, hep luc'haj ebet.

Stumm ar skrid

Dav eo ivez chom feal d'ar stumm a zo bet roet d'ar skrid : komz-plaen (an darn vrasañ eus ar skridoù), barzhoniezh gant klotennoù (ar c'hanaouennoù en o zouez), lizhiri (Dracula Bram Stoker).

• Ar pep diaesañ dre vras eo treiñ barzhonegoù, e komz-plaen pe dre werzennoù : ret eo deouzañ ar pezh a zo barzhonius er skrid (ar skeudennoù divoutin a zeu da spered al lennerien dre ar gerioù), mirout lusk ar skrid, ha kavout klotennoù er Yezh B pa vez er Yezh A. Ken diaes e vez ar gefridi ziwezhañ-mañ ma ne vez sevenet nemet gant an droerien hag an droerezed ampartañ.

Bommoù didroüs.

Bez' ez eus : c'hoarioù gerioù ha bommoù daou ster dezho. Gwech e c'heller o zreiñ digudenn, gwech e ranker tremen dre ur frazenn-dro, alies e ranker lakaat un notenn evit displegañ ar bomm orin.

Ha c'hoarvezout a ra ne c'heller ket treiñ feal e mod ebet, kaer zo klask. Setu amañ ur skouer ma'z eus ur c'hoari gerioù, luc'haj ha daou ster en ur bomm : (fr) C'est la débandade chez les hommes et les femmes sont paniquées.

Goude ma vez lakaet ar studierien d'ober troidigezhioù er skol-veur n'eus ket a wir stummadur evit danvez troourien ha troourezed. Setu perak n'eus ket kalz a droidigezhioù embannet e brezhoneg, e-skoaz ar pezh a weler e Kembre pe e Katalonia en ur bloavezh.

• (br) Mouradova, Anna. Kudennoù an treiñ diwar ar rusianeg e brezhoneg. Lesneven : Mouladurioù Hor Yezh, 1999 (ISBN 978-2-86863-103-9)
• (fr) Zauberman, Yolande & Spiechowicz, Paulina. Les mots qui nous manquent - Encyclopédie. Paris : Calmann-Lévy, 2016 (ISBN 978-2-7021-5746-6)

C'hoari video

• (en) (fr) Chants of Senaar (2023), savet gant Rundischag embanet gant Focus Entertainment – En un hollved kar da vojenn tour Babel e ranker adsevel an darempredoù yezhel etre pobloù dre dreiñ yezhoù ha diskoulmañ luziadelloù^[4].

Lennegezh

• (en) Kuang, Rebecca F. : Babel, or The Necessity of Violence – An Arcane History of the Oxford Translator's Revolution. London : Harper Voyager, 2022 (ISBN 978-0-00-850185-3)

Sinema

• (fr) Les traducteurs (2019), film sevenet gant Régis Roinsard – Nav den zo bac'het evit treiñ, dre guzh ur best-seller ; reuz a sav etrezo p'en em gav an dek pajenn gentañ war an Internet.
• (en) (fr) Arrival / Premier contact (2016), film sevenet gant Denis Villeneuve – Daouzek lestr-egor arallvedat a brad e daouzek lec'h war an Douar ; ur yezhoniourez zo karget da vont e darempred gant an nevezdeuidi dre gompren en o yezh.

• Roll al levrioù e brezhoneg troet diwar yezhoù all
• Treiñ e brezhoneg
• Yezh orin
• Yezh paoell
• Yezh termen