Темнић. Тематски зборник (Thematic Collection of Papers:Temnic), 2021
Pavle Drakulić was remembered by the Serbian public as a member of the Diet of Hungary, the Serbi... more Pavle Drakulić was remembered by the Serbian public as a member of the Diet of Hungary, the Serbian Church-National Congress, as well as the City Assembly of Sombor. In his youth, he acquired a good legal education, and moved through public affairs without difficulty. Due to his family ties with various social strata of the Serbian population of Sombor and Bačka region, he successfully built his political career. His oratory skills and concise presentation of details were mostly expressed in the speeches held in the House of Representatives of the Diet of Hungary in the period from 1892 to 1896. Changes on the political scene of Hungary, the crisis of the dualistic system, rapid, not only political but also cultural-linguistic, Magyarization, the discipline of the Magyar political parties, adversely affected Drakulić's life path. Although an agile oppositionist, he became a de facto supporter of the government's Liberal Party in 1900. Therefore, in accordance with his restless personality, he quickly turned against political enemies of government policy. The most striking difference is his attitude was at the Diet of Hungary, where, according to the Hungarian laws, major state issues were resolved. His behaviour in city politics was consistently based on the protection of his personal interests, but due to the branching of family and friendly ties, they largely coincided with the aspirations of the local Serbian Orthodox citizens. He participated in the Serbian church-national autonomy, more by inertia, than voluntarily. He did not know enough about the origin and development of the Serbian Orthodox Church-National Self-Government in the countries of the Crown of Hungary; therefore, he did not have his own opinion on solving the accumulated problems. He did not overcome his character flaws, which manifested in him in his early youth, even in the later period of his life. That is why it is not surprising that he ended his life, the way he lived, voluntarily by suicide.
У оквиру рада је детаљно анализирана политичка делатност српских присталица угарске владе у ужој ... more У оквиру рада је детаљно анализирана политичка делатност српских присталица угарске владе у ужој Угарској од Аустро-угарске нагодбе 1867. до пораза Слободоумне странке на изборима 1905. Настанком нагодбеног правног оквира угарска политичка елита је сматрала да су се стекли услови да се одреди да у Угарској постоји само једна политичка нација. Предводници немађарског становништва су требали да одлуче да ли да покушају да издејствују што бољи положај за своју нацију унутар владајуће политичке странке или да се посвете националној и државно-правној опозицији. Део српске интелигенције је сматрао да државно-правна опозиција може више да штети српским националним и културно-просветним интересима него да буде од користи. Они нису основали засебну политичку странку већ су пристали уз странке Ференца Деака и Калмана Тисе, које су се 1875. ујединиле у Слободоумну странку. Поред Угарског сабора, они су деловали и унутар угарских муниципија, као и у склопу српске црквено-народне аутономије.In t...
Болести, ратови, глад – српски народ пред изазовима у прошлости и садашњости. Зборник радова, 2022
The beginnings of the modern healthcare organization in the Habsburg Monarchy go back to the 1870... more The beginnings of the modern healthcare organization in the Habsburg Monarchy go back to the 1870s [1770s], when sanitary regulations were standardized as part of Maria Theresa's reforms. Despite the state-legal changes in the later period, the health care of the population remained under the jurisdiction of the political authorities and therefore fell under the purview of the Ministry of the Interior in Vienna, and since 1867, the Ministry of the Interior in Pest. In the considered period, the structure of public health remained the same. Sanitary measures in the municipalities were taken care of by the district administration with the help of municipal and district doctors. In the observed area, which was temporarily united from 1849 to 1860 into a separate administrative area called the Voivodeship of Serbia and Banat, and since 1860 the jurisdiction of the former Hungarian counties was restored over it, the number of official medical personnel remained low. The lack was primarily felt at the municipal level, due to material poverty. Although there were 5,240 people per doctor in 1857, and 4,160 in 1896, the ratio was barely more favourable due to the increase in the number of doctors in private practice. Similarly, the hospital system was not significantly improved in the observed period. The main threat to the health of the population was infectious diseases. The most serious consequences in the second half of the 19th century were caused by the cholera epidemic in 1872–73 years, when over forty thousand people died in the observed municipalities, although the official statistics recorded 18,321 deaths.
Апстракт: У раду је на основу званичних Дневника Заступничке куће Угарског сабора представљена де... more Апстракт: У раду је на основу званичних Дневника Заступничке куће Угарског сабора представљена делатност српских посланика у највишем представничком телу Угарске у току последњег саборског периода пре слома Аустро-Угарске. У ужој Угарског изабрано је девет лица српске националности с програмом владине Националне странке рада, док се број Срба међу делегатима из Хрватске и Славоније на Угарском сабору кретао од дванаест до петнаест. Српски посланици из уже Угарске у Представничком дому заступали су партикуларне интересе становништва својих изборних округа, док су о потребама српског грађанства у Угарској искључиво говорили на основу Народносног закона из 1868, стога су своју пажњу усредсредили на културне и просветне потребе српског становништва. Српски делегати Хрватско-славонског сабора штитили су аутономију Хрватске и Славоније од насртаја пештанских властодржаца.
Жандармерија је у Аустријској царевини основана 1850. године. Територијално устројство жандармери... more Жандармерија је у Аустријској царевини основана 1850. године. Територијално устројство жандармеријских пукова је 1854, 1858. и 1866. измењено у складу с војно-административним реорганизацијама Аустријске царевине. Аустријске безбедносне структуре су после Аустро-угарске нагодбе у Угарској укинуте, али је жандармерија у Ердељу, као и у Хрватској и Славонији одржана. У периоду од 1867. до 1876. задржана је надлежност бечког Ратног министарства над жандармеријом, а касније је ердељска и хрватско-славонска жандармерије подређена угарском Министарству домобранству персоналним, дисциплинским и судским предметима, док је од 1867. о службеној употреби одлучивало угарско Министарство унутрашњих дела. Услед повратка на ранији децентрализовани систем полицијске организације, угрожена је јавна безбедност у Угарској. Упркос противљењу појединих мађарских опозиционих политичких кругова, на основу споразума угарске владе Калмана Тисе и двора, устројена је у периоду од 1881. до 1886. жандармерија на тлу читаве Угарске. Број жандармеријских округа, заједно с хрватско-славонским пуком, износио је до 1907. седам, а затим девет. Увећавање округа пратило је и повећавање личног састава и официрског кора. Већина жандармеријског људства је у току Великог рата мобилисана у аустроугарске оружане снаге, док су 1919. мађарски бољшевици и званично распустили угарску жандармерију. У раду је на основу савремене научне литературе и оновремених публикација (шематизама, спискова активних официра, итд.) представљена територијална организација и људски ресурси жандармерије у Угарској. Обухваћена је историја аустријске жандармерије у Угарској од 1850. до 1876, као и повесница угарске жандармерије од 1881. до 1914. године. The gendarmerie in the Austrian Empire was founded in 1850. The territorial organization of Gendarme Regiments was changed in 1854, 1858 and 1866 in accordance with the military-administrative reorganizations of the Austrian Empire. After the Austro-Hungarian Compromise, Austrian security organisations were disbanded in Hungary, but the gendarmerie was retained in Transylvania, as well as in Croatia and Slavonia. In the period from 1867 to 1876, the jurisdiction of the Vienna War Ministry was maintained, and later the Transylvanian and Croatian-Slavonian gendarmeries were subordinated to the Hungarian Ministry of Defence in personal, disciplinary, and judicial matters. Due to the return to the former decentralized system of the police organization, public safety in Hungary was endangered. Despite the opposition of certain Hungarian opposition political circles, based on an agreement between Kalman Tisza’s government and the Viennese court, the Hungarian Royal Gendarmerie was established in 1881. The number of gendarmerie districts, together with the Croatian-Slavonian regiment, was seven until 1907, and then nine. Most gendarmes were mobilized into the Austro-Hungarian armed forces during the Great War, while in 1919 the Hungarian Bolsheviks officially disbanded the Hungarian gendarmerie. This paper presents the territorial organization and human resources of the gendarmerie in Hungary based on scientific literature and contemporary publications. It covers the history of the Austrian gendarmerie in Hungary from 1850 to 1876, as well as the history of the Hungarian gendarmerie from 1881 to 1914.
У раду су на основу објављене и необјављене грађе Министарства унутрашњих дела Угарске анализиран... more У раду су на основу објављене и необјављене грађе Министарства унутрашњих дела Угарске анализирани поступци српских предводника и угарске владе приликом прве рестаурације новосадског градског магистрата после Аустро-угарске нагодбе из 1867.године. Државно преуређење Хабзбуршке монархије либерализовало је политички живот и у Угарској, те су предводници немађарских народа иступили с политичким програмом који је подразумевао не само грађанска, већ и колективна политичка права за немађарске народе. Насупрот њима, мађарска политичка елита остала је одлучно на становишту једне политичке нације, стога је тежила да и у муниципалним самоуправама обезбеди превагу мађарског елемента. Водећа улога српског грађанства у јавним пословима Новог Сада заснивала се, како на историјској традицији тако и на српској већини у општем становништву. Приликом градске рестаурације 22. маја 1867. српско грађанство однело је превагу, јер су из редова несрпских предводника попуњена свега два магистратска звања. Ипак, угарска влада није прихватила за њу неповољан расплет догађаја. Убиство кнеза Михаила, владара Србије, 10. јуна 1868. пружило је згодан повод да се компромитује Светозар Милетић, новосадски градоначелник и првак српске националне либералне политичке струје. Комесарска управа уведена у Новом Саду крајем јуна 1868. извршила је снажан притисак на српско грађанство, услед којег су 27. и 28. априла 1869. на поновљеној градској рестаурацији на највиша звања изабрани угледни Срби, присталице странке Ференца Деака, док су нижа звања, барем привремено, поново припала лицима из Милетићевог окружења. Иако угарска влада није у потпуности постигла свој циљ, морала је привремено да се задовољи постигнутим резултатима, јер је месна мађарска и немачка интелигенција била претерано малобројна и неискусна у јавним пословима.
This paper analyses the actions of Serbian leaders during the first election of the Novi Sad city magistrate after the Austro-Hungarian Compromise of 1867. It is based on the published and unpublished documents of the Ministry of Internal Affairs of Hungary. Serbian citizens sought to preserve their former influence in the city's representative and executive bodies, while the Hungarian government encouraged the local Magyar population to oppose the Serb majority in cooperation with the German Catholic population. Therefore, the leaders of the non-Serb population, based on the agreement of the Roman Catholic and Orthodox Christian believers from the 18. century, demanded half of the executive and representative positions. However, on May 22, 1867, Serbian influence prevailed, because only two officials were elected from the ranks of the non-Serb population. The election of Svetozar Miletic as mayor, as well as other supporters of the United Serbian Youth for other official positions, immediately attracted the attention of Bela Wenkheim, the Minister of the Interior. An open conflict between Wenkheim and the Novi Sad authorities occurred in the autumn of 1867 because of the exclusive use of the Serbian language in the official minutes of the magistrates. Although the decree of the Ministry regarding the use of the Hungarian language was implemented in February 1868, Wenkheim remained determined to remove Miletić's influence from Novi Sad, but also from other Serbian regions in Hungary. Therefore, on March 4, he addressed Antal Pál, the first deputy comes of Bács-Bodrog County, notifying him that he will be soon appointed as the government commissioner in the investigation against the Novi Sad city magistrate. Although Wenkheim gave up his idea at first, a favourable opportunity to compromise Miletic's personality arose due to the murder of Prince Mihailo, ruler of Serbia. Nándor Aszt, judge of the Court of Appeals in Pest, has been appointed as royal commissioner. Despite the absence of witnesses against Miletic, Aszt's administration in Novi Sad lasted nine months. During the mentioned period, the use of the Serbian tricolour was banned, political demonstrations in Miletić's favour were prevented, the parallel use of the Serbian and Hungarian languages was introduced in the city assembly and magistrate, while at the end of November 1868 the election of city officials of May 22, 1867, was annulled. On April 27 and 28, 1869, during the repeated election of the magistrate and the representative body, the Serbian population once again prevailed, and the Serbian character of the local authorities was even strengthened, but in addition to Serbian liberals, prominent Serbs from the governing Deák Party were also elected.
Тематски зборник Јухорска чтенија. Звезде над Јухором, 2020
У овом раду је размотрена историја Деоничарског друштва сомборско-старобечејске вициналне железни... more У овом раду је размотрена историја Деоничарског друштва сомборско-старобечејске вициналне железнице од првих корака ка издавању концесије за пругу Сомбор – Стари Бечеј 1898. године до избијања Првог светског рата. Од коришћених извора се издвајају годишњи финансијски извештаји деоничарског друштва, који су похрањени у фонду вициналних железница Земаљског архива Мађарског националног архива у Будимпешти.
Based on the results of contemporary Hungarian historiography, the paper presents the causes, pro... more Based on the results of contemporary Hungarian historiography, the paper presents the causes, provisions, and consequences of the Trianon Peace Treaty. At the center of the narrative are the activities of the Hungarian delegation at the Peace Conference in January 1920. On January 16, the first plenipotentiary representative of the delegation, Albert Apponyi, informed the Supreme Council about the Hungarian views on the Allied Powers’ peace conditions. At the heart of his lecture were the political, legal, economic and traffic reasons for preserving the territorial unity of former Hungary. He did not accept the demarcation on ethnographic grounds, because he still persistently considered that there was no evidence of a declaration of the non-Hungarian population against Hungarian sovereignty. However, if the ethnographic borders were accepted, he begged that both Hungarian and German citizens be allowed self-determination, and that the affiliation of ethnically mixed areas be determined by a referendum. The Principal Allied Powers rejected the Hungarian objections; therefore, the Hungarian political leaders reluctantly accepted the peace terms offered. The Peace Treaty between The Principal Allied Powers and Hungary was signed on June 4, 1920 at the Grand Trianon Palace. From 282,870 km2 of the former Hungary, the winners reduced the Hungarian state to 92,963 km2. The demarcation defined in the Trianon Peace Treaty corresponded to a large extent to the actual ethnographic borders of the Hungarian (Magyars) and non-Hungarian populations, but, above all, in the case of the Hungarian-Czechoslovak and Hungarian-Romanian border lines, The Principal Allied Powers had in mind the strategic interests of their allies in the Pannonian Basin. Hungarian public opinion did not reconcile to the consequences of the Peace Treaty in the interwar period; therefore, in Hungarian political and social life, the aspiration to revise the Treaty became the dominant driving force.
У раду су на основу закључака српске и мађарске историографије приказани процеси и догађаји везан... more У раду су на основу закључака српске и мађарске историографије приказани процеси и догађаји везани за Српски национални сабор у Темишвару и за Угарску дијету у Будиму. Нагласак је стављен на српске националне захтеве, као и на виђење истих од стране меродавних предводника Угарских Сталежа и Редова од 1790. до 1792. године. Детаљно је представљена беседа одржана на Српском сабору 1790. Саве племенитог од Кевермеша и Визеша Текелије у којој је покушао помирити српске националне захтеве с угарским државним правом.
У наведеном раду је пажња посвећена деловању и плановима мађарских владајућих кругова према Банат... more У наведеном раду је пажња посвећена деловању и плановима мађарских владајућих кругова према Банату, Бачкој и Барањи у периоду од октобра 1918. до августа 1921. године. Иако су се у Будимпешти смењивале власти, које су се међусобно разликовале по политичким и идеолошким ставовима, ниједна није желела безусловно да се одрекне некадашњих угарских области. У складу са конкретним онолностима оне су настојале да очувају територијални интегритет Угарске путем преговора, па и оружане борбе. Ипак, постојала је разлика у употреби наведених метода, али и у погледу на будућност мађарске нације и некадашњих угарских територија. Мађарске демократе и грађански радикали су Угарску покушали да претворе у савез националних кантона мађарских и немађарских националности. Бољшевици су се борили за очување Угарске као Савеза Совјетских Социјалистичких Република, док су следбеници Миклоша Хортија заступали националистичка и шовинистичка виђења, али су били способни да их из прагматичних разлога прекрију. Рад је писан на основу мађарске и српске (југословенске) научне литературе, као и на архивској грађи мађарске и српске провенијенције. КЉУЧНЕ РЕЧИ: Угарска; Банат, Бачка, Барања; Краљевина Србија, Краљевина Срба, Хрвата и Словенаца; национално самоопредељење; Михаљ Карољи, Оскар Јаси, револуција; национална пропаганда; иредентизам.
У раду је на основу званичних пописа од 1857. до 1910. упоређено бројно кретање православних Срба... more У раду је на основу званичних пописа од 1857. до 1910. упоређено бројно кретање православних Срба и осталих становника у насељима Шајкашке. Подаци о бројности, уделу и прираштају житељства Шајкашке различитих вероисповести и матерњег језика су упоређени са истим подацима грађанства Бачко-бодрошке жупаније са циљем да се појасни утицај угарске грађанске управе на верску и националну структуру становништва Шајкашке.
In this paper different population growth indicators of the Serbian Orthodox Christian community in Šajkaska region are compared to the same indicators of other ethnic and religious groups. Šajkaška is a historical region in southeastern part of Bačka. From 1763 until 1873 Šajkaška was part of the Military Frontier and at the time it was inhabited almost exclusively by Serbs. After the Military Frontier was abolished, Šajkaška was incorporated into Bács-Bodrog county. The ethnic composition of the region quickly changed due to mass immigration of Hungarians (Magyars), Rusyns (Rusnaks), Germans and Jews, but the Serbian majority was still preserved. From 1857 to 1910 the number of Orthodox Christians increased from 25,041 to 38,996, while the number of others increased from 1,564 to 18,707. Therefore the share of Orthodox Christians in the general population declined from 94,12 percent in 1857 to 67,58 percent in 1910. The annual exponential growth rate of the Orthodox Christian population was 0.65 percent and of the rest of the population was 4.68 percent. The Orthodox Christian population had the highest increase rate (1.48 percent) between 1857 and 1869, while their lowest growth rate (0.29 percent) was from 1869 to 1880. The increase rate of the non-Orthodox Christian population was highest (6.77 percent) between 1869 and 1880, although in apsolute value the non-Orthodox Christian population increased the most in the decade from 1880 to 1890 due to the establishment of a new settlment named after the hungarian prime minister Tiszakálmánfalva. According to the ethnicity of the population, the Rusyns had the highest increase rate, while the Germans had the lowest, besides the Serbs. The german speaking population declined in the first decade of the 20th century from 6,510 in 1900 to 6,399 in 1910. The reaseon for that was not only related to the emigration, which affected other ethnic groups also, but due to the willingness of the Germans to adopt voluntarly or under social pressure the hungarian language.
Зборник Матице српске за историју / Matica Srpska Journal of History, 2018
У раду су на основу грађе угарског Министарства унутрашњих дела представљени разлози због којих с... more У раду су на основу грађе угарског Министарства унутрашњих дела представљени разлози због којих су аустроугарски државни органи онемогућили дипломатско деловање Ивана Иванића у Генералном конзулату Србије у Будимпешти. Нужна објашњења су учињена углавном на основу мађарске и српске штампе из Угарске, као и на основу грађе Политичког одељења Министарства иностраних дела Краљевине Србије.
У раду је анализирана структура сомборског становништва у периоду од 1890. до 1910. према вероисп... more У раду је анализирана структура сомборског становништва у периоду од 1890. до 1910. према вероисповести, матерњем језику, полу, старосној доби, брачном стању, писмености и занимању. У погледу вероисповести и матерњег језика подаци везани за Сомбор су упоређени са онима из Баје, Суботице и Новог Сада, јер се ради о насељима са сличном структуром грађанства. Код осталих сегмената су наведене просечне вредности угарског становништва. Такође су посебно издвојени подаци везани за српску заједницу у Сомбору у оној мери у којој су резултати пописа то омогућили. Рад је углавном писан на основу званичне државне статистике.
Сажетак: Сомбор је као седиште Бач-Бодрошке жупаније био значајан административни и привредни цен... more Сажетак: Сомбор је као седиште Бач-Бодрошке жупаније био значајан административни и привредни центар почетком XX века. Нагласак је стављен на привредна питања у току рата, са посебним освртом на прехрану становништва. Ипак, нису занемарени ни остали аспекти, међу којима се издваја борба против заразних болести и преглед прихода односно расхода града. Рад је писан на основу грађе из Историјског архива Сомбор, пре свега су коришћени записници муниципалног одбора. Кључне речи: Сомбор, Први светски рат, заразне болести, порези.
У овом раду се на основу дневника Заступничког дома угарског сабора разматра делатност српских по... more У овом раду се на основу дневника Заступничког дома угарског сабора разматра делатност српских посланика на њему. Већина њих је у периоду од 1884. до 1892. припадалa владајућој мађарској Слободоумној странци. У складу са улогом која им је била намењена, они су ћутке подржавали све владине предлоге. Ипак, повремено су и сами имали примедбе приликом расправа које су се тицале њиховог изборног округа.
У раду се разматра национално питање на Угарском сабору од првог покушаја 1861. да се после револ... more У раду се разматра национално питање на Угарском сабору од првог покушаја 1861. да се после револуције донесе закон о народностима до његовог коначног доношења 1868. године. Саборске расправе су приказане на основу саборских дневника. Пажња је посвећена раду малобројних српских и румунских посланика који су покушали да издејствују што повољнији положај за своје сународнике у Угарској.
У раду је приказан развој верске и националне структуре Сомбора заједно са основним подацима о пр... more У раду је приказан развој верске и националне структуре Сомбора заједно са основним подацима о привреди града у периоду од Аустроугарске нагодбе 1867. до пада Владе Калмана Тисе 1890. године. Подаци везани за Сомбор су упоређени са онима од Суботице и Новог Сада, пошто се ради о градовима са сличном структуром становништва и привреде. Рад је највећим делом написан на основу званичних државних статистика и грађе сомборског магистрата.
Темнић. Тематски зборник (Thematic Collection of Papers:Temnic), 2021
Pavle Drakulić was remembered by the Serbian public as a member of the Diet of Hungary, the Serbi... more Pavle Drakulić was remembered by the Serbian public as a member of the Diet of Hungary, the Serbian Church-National Congress, as well as the City Assembly of Sombor. In his youth, he acquired a good legal education, and moved through public affairs without difficulty. Due to his family ties with various social strata of the Serbian population of Sombor and Bačka region, he successfully built his political career. His oratory skills and concise presentation of details were mostly expressed in the speeches held in the House of Representatives of the Diet of Hungary in the period from 1892 to 1896. Changes on the political scene of Hungary, the crisis of the dualistic system, rapid, not only political but also cultural-linguistic, Magyarization, the discipline of the Magyar political parties, adversely affected Drakulić's life path. Although an agile oppositionist, he became a de facto supporter of the government's Liberal Party in 1900. Therefore, in accordance with his restless personality, he quickly turned against political enemies of government policy. The most striking difference is his attitude was at the Diet of Hungary, where, according to the Hungarian laws, major state issues were resolved. His behaviour in city politics was consistently based on the protection of his personal interests, but due to the branching of family and friendly ties, they largely coincided with the aspirations of the local Serbian Orthodox citizens. He participated in the Serbian church-national autonomy, more by inertia, than voluntarily. He did not know enough about the origin and development of the Serbian Orthodox Church-National Self-Government in the countries of the Crown of Hungary; therefore, he did not have his own opinion on solving the accumulated problems. He did not overcome his character flaws, which manifested in him in his early youth, even in the later period of his life. That is why it is not surprising that he ended his life, the way he lived, voluntarily by suicide.
У оквиру рада је детаљно анализирана политичка делатност српских присталица угарске владе у ужој ... more У оквиру рада је детаљно анализирана политичка делатност српских присталица угарске владе у ужој Угарској од Аустро-угарске нагодбе 1867. до пораза Слободоумне странке на изборима 1905. Настанком нагодбеног правног оквира угарска политичка елита је сматрала да су се стекли услови да се одреди да у Угарској постоји само једна политичка нација. Предводници немађарског становништва су требали да одлуче да ли да покушају да издејствују што бољи положај за своју нацију унутар владајуће политичке странке или да се посвете националној и државно-правној опозицији. Део српске интелигенције је сматрао да државно-правна опозиција може више да штети српским националним и културно-просветним интересима него да буде од користи. Они нису основали засебну политичку странку већ су пристали уз странке Ференца Деака и Калмана Тисе, које су се 1875. ујединиле у Слободоумну странку. Поред Угарског сабора, они су деловали и унутар угарских муниципија, као и у склопу српске црквено-народне аутономије.In t...
Болести, ратови, глад – српски народ пред изазовима у прошлости и садашњости. Зборник радова, 2022
The beginnings of the modern healthcare organization in the Habsburg Monarchy go back to the 1870... more The beginnings of the modern healthcare organization in the Habsburg Monarchy go back to the 1870s [1770s], when sanitary regulations were standardized as part of Maria Theresa's reforms. Despite the state-legal changes in the later period, the health care of the population remained under the jurisdiction of the political authorities and therefore fell under the purview of the Ministry of the Interior in Vienna, and since 1867, the Ministry of the Interior in Pest. In the considered period, the structure of public health remained the same. Sanitary measures in the municipalities were taken care of by the district administration with the help of municipal and district doctors. In the observed area, which was temporarily united from 1849 to 1860 into a separate administrative area called the Voivodeship of Serbia and Banat, and since 1860 the jurisdiction of the former Hungarian counties was restored over it, the number of official medical personnel remained low. The lack was primarily felt at the municipal level, due to material poverty. Although there were 5,240 people per doctor in 1857, and 4,160 in 1896, the ratio was barely more favourable due to the increase in the number of doctors in private practice. Similarly, the hospital system was not significantly improved in the observed period. The main threat to the health of the population was infectious diseases. The most serious consequences in the second half of the 19th century were caused by the cholera epidemic in 1872–73 years, when over forty thousand people died in the observed municipalities, although the official statistics recorded 18,321 deaths.
Апстракт: У раду је на основу званичних Дневника Заступничке куће Угарског сабора представљена де... more Апстракт: У раду је на основу званичних Дневника Заступничке куће Угарског сабора представљена делатност српских посланика у највишем представничком телу Угарске у току последњег саборског периода пре слома Аустро-Угарске. У ужој Угарског изабрано је девет лица српске националности с програмом владине Националне странке рада, док се број Срба међу делегатима из Хрватске и Славоније на Угарском сабору кретао од дванаест до петнаест. Српски посланици из уже Угарске у Представничком дому заступали су партикуларне интересе становништва својих изборних округа, док су о потребама српског грађанства у Угарској искључиво говорили на основу Народносног закона из 1868, стога су своју пажњу усредсредили на културне и просветне потребе српског становништва. Српски делегати Хрватско-славонског сабора штитили су аутономију Хрватске и Славоније од насртаја пештанских властодржаца.
Жандармерија је у Аустријској царевини основана 1850. године. Територијално устројство жандармери... more Жандармерија је у Аустријској царевини основана 1850. године. Територијално устројство жандармеријских пукова је 1854, 1858. и 1866. измењено у складу с војно-административним реорганизацијама Аустријске царевине. Аустријске безбедносне структуре су после Аустро-угарске нагодбе у Угарској укинуте, али је жандармерија у Ердељу, као и у Хрватској и Славонији одржана. У периоду од 1867. до 1876. задржана је надлежност бечког Ратног министарства над жандармеријом, а касније је ердељска и хрватско-славонска жандармерије подређена угарском Министарству домобранству персоналним, дисциплинским и судским предметима, док је од 1867. о службеној употреби одлучивало угарско Министарство унутрашњих дела. Услед повратка на ранији децентрализовани систем полицијске организације, угрожена је јавна безбедност у Угарској. Упркос противљењу појединих мађарских опозиционих политичких кругова, на основу споразума угарске владе Калмана Тисе и двора, устројена је у периоду од 1881. до 1886. жандармерија на тлу читаве Угарске. Број жандармеријских округа, заједно с хрватско-славонским пуком, износио је до 1907. седам, а затим девет. Увећавање округа пратило је и повећавање личног састава и официрског кора. Већина жандармеријског људства је у току Великог рата мобилисана у аустроугарске оружане снаге, док су 1919. мађарски бољшевици и званично распустили угарску жандармерију. У раду је на основу савремене научне литературе и оновремених публикација (шематизама, спискова активних официра, итд.) представљена територијална организација и људски ресурси жандармерије у Угарској. Обухваћена је историја аустријске жандармерије у Угарској од 1850. до 1876, као и повесница угарске жандармерије од 1881. до 1914. године. The gendarmerie in the Austrian Empire was founded in 1850. The territorial organization of Gendarme Regiments was changed in 1854, 1858 and 1866 in accordance with the military-administrative reorganizations of the Austrian Empire. After the Austro-Hungarian Compromise, Austrian security organisations were disbanded in Hungary, but the gendarmerie was retained in Transylvania, as well as in Croatia and Slavonia. In the period from 1867 to 1876, the jurisdiction of the Vienna War Ministry was maintained, and later the Transylvanian and Croatian-Slavonian gendarmeries were subordinated to the Hungarian Ministry of Defence in personal, disciplinary, and judicial matters. Due to the return to the former decentralized system of the police organization, public safety in Hungary was endangered. Despite the opposition of certain Hungarian opposition political circles, based on an agreement between Kalman Tisza’s government and the Viennese court, the Hungarian Royal Gendarmerie was established in 1881. The number of gendarmerie districts, together with the Croatian-Slavonian regiment, was seven until 1907, and then nine. Most gendarmes were mobilized into the Austro-Hungarian armed forces during the Great War, while in 1919 the Hungarian Bolsheviks officially disbanded the Hungarian gendarmerie. This paper presents the territorial organization and human resources of the gendarmerie in Hungary based on scientific literature and contemporary publications. It covers the history of the Austrian gendarmerie in Hungary from 1850 to 1876, as well as the history of the Hungarian gendarmerie from 1881 to 1914.
У раду су на основу објављене и необјављене грађе Министарства унутрашњих дела Угарске анализиран... more У раду су на основу објављене и необјављене грађе Министарства унутрашњих дела Угарске анализирани поступци српских предводника и угарске владе приликом прве рестаурације новосадског градског магистрата после Аустро-угарске нагодбе из 1867.године. Државно преуређење Хабзбуршке монархије либерализовало је политички живот и у Угарској, те су предводници немађарских народа иступили с политичким програмом који је подразумевао не само грађанска, већ и колективна политичка права за немађарске народе. Насупрот њима, мађарска политичка елита остала је одлучно на становишту једне политичке нације, стога је тежила да и у муниципалним самоуправама обезбеди превагу мађарског елемента. Водећа улога српског грађанства у јавним пословима Новог Сада заснивала се, како на историјској традицији тако и на српској већини у општем становништву. Приликом градске рестаурације 22. маја 1867. српско грађанство однело је превагу, јер су из редова несрпских предводника попуњена свега два магистратска звања. Ипак, угарска влада није прихватила за њу неповољан расплет догађаја. Убиство кнеза Михаила, владара Србије, 10. јуна 1868. пружило је згодан повод да се компромитује Светозар Милетић, новосадски градоначелник и првак српске националне либералне политичке струје. Комесарска управа уведена у Новом Саду крајем јуна 1868. извршила је снажан притисак на српско грађанство, услед којег су 27. и 28. априла 1869. на поновљеној градској рестаурацији на највиша звања изабрани угледни Срби, присталице странке Ференца Деака, док су нижа звања, барем привремено, поново припала лицима из Милетићевог окружења. Иако угарска влада није у потпуности постигла свој циљ, морала је привремено да се задовољи постигнутим резултатима, јер је месна мађарска и немачка интелигенција била претерано малобројна и неискусна у јавним пословима.
This paper analyses the actions of Serbian leaders during the first election of the Novi Sad city magistrate after the Austro-Hungarian Compromise of 1867. It is based on the published and unpublished documents of the Ministry of Internal Affairs of Hungary. Serbian citizens sought to preserve their former influence in the city's representative and executive bodies, while the Hungarian government encouraged the local Magyar population to oppose the Serb majority in cooperation with the German Catholic population. Therefore, the leaders of the non-Serb population, based on the agreement of the Roman Catholic and Orthodox Christian believers from the 18. century, demanded half of the executive and representative positions. However, on May 22, 1867, Serbian influence prevailed, because only two officials were elected from the ranks of the non-Serb population. The election of Svetozar Miletic as mayor, as well as other supporters of the United Serbian Youth for other official positions, immediately attracted the attention of Bela Wenkheim, the Minister of the Interior. An open conflict between Wenkheim and the Novi Sad authorities occurred in the autumn of 1867 because of the exclusive use of the Serbian language in the official minutes of the magistrates. Although the decree of the Ministry regarding the use of the Hungarian language was implemented in February 1868, Wenkheim remained determined to remove Miletić's influence from Novi Sad, but also from other Serbian regions in Hungary. Therefore, on March 4, he addressed Antal Pál, the first deputy comes of Bács-Bodrog County, notifying him that he will be soon appointed as the government commissioner in the investigation against the Novi Sad city magistrate. Although Wenkheim gave up his idea at first, a favourable opportunity to compromise Miletic's personality arose due to the murder of Prince Mihailo, ruler of Serbia. Nándor Aszt, judge of the Court of Appeals in Pest, has been appointed as royal commissioner. Despite the absence of witnesses against Miletic, Aszt's administration in Novi Sad lasted nine months. During the mentioned period, the use of the Serbian tricolour was banned, political demonstrations in Miletić's favour were prevented, the parallel use of the Serbian and Hungarian languages was introduced in the city assembly and magistrate, while at the end of November 1868 the election of city officials of May 22, 1867, was annulled. On April 27 and 28, 1869, during the repeated election of the magistrate and the representative body, the Serbian population once again prevailed, and the Serbian character of the local authorities was even strengthened, but in addition to Serbian liberals, prominent Serbs from the governing Deák Party were also elected.
Тематски зборник Јухорска чтенија. Звезде над Јухором, 2020
У овом раду је размотрена историја Деоничарског друштва сомборско-старобечејске вициналне железни... more У овом раду је размотрена историја Деоничарског друштва сомборско-старобечејске вициналне железнице од првих корака ка издавању концесије за пругу Сомбор – Стари Бечеј 1898. године до избијања Првог светског рата. Од коришћених извора се издвајају годишњи финансијски извештаји деоничарског друштва, који су похрањени у фонду вициналних железница Земаљског архива Мађарског националног архива у Будимпешти.
Based on the results of contemporary Hungarian historiography, the paper presents the causes, pro... more Based on the results of contemporary Hungarian historiography, the paper presents the causes, provisions, and consequences of the Trianon Peace Treaty. At the center of the narrative are the activities of the Hungarian delegation at the Peace Conference in January 1920. On January 16, the first plenipotentiary representative of the delegation, Albert Apponyi, informed the Supreme Council about the Hungarian views on the Allied Powers’ peace conditions. At the heart of his lecture were the political, legal, economic and traffic reasons for preserving the territorial unity of former Hungary. He did not accept the demarcation on ethnographic grounds, because he still persistently considered that there was no evidence of a declaration of the non-Hungarian population against Hungarian sovereignty. However, if the ethnographic borders were accepted, he begged that both Hungarian and German citizens be allowed self-determination, and that the affiliation of ethnically mixed areas be determined by a referendum. The Principal Allied Powers rejected the Hungarian objections; therefore, the Hungarian political leaders reluctantly accepted the peace terms offered. The Peace Treaty between The Principal Allied Powers and Hungary was signed on June 4, 1920 at the Grand Trianon Palace. From 282,870 km2 of the former Hungary, the winners reduced the Hungarian state to 92,963 km2. The demarcation defined in the Trianon Peace Treaty corresponded to a large extent to the actual ethnographic borders of the Hungarian (Magyars) and non-Hungarian populations, but, above all, in the case of the Hungarian-Czechoslovak and Hungarian-Romanian border lines, The Principal Allied Powers had in mind the strategic interests of their allies in the Pannonian Basin. Hungarian public opinion did not reconcile to the consequences of the Peace Treaty in the interwar period; therefore, in Hungarian political and social life, the aspiration to revise the Treaty became the dominant driving force.
У раду су на основу закључака српске и мађарске историографије приказани процеси и догађаји везан... more У раду су на основу закључака српске и мађарске историографије приказани процеси и догађаји везани за Српски национални сабор у Темишвару и за Угарску дијету у Будиму. Нагласак је стављен на српске националне захтеве, као и на виђење истих од стране меродавних предводника Угарских Сталежа и Редова од 1790. до 1792. године. Детаљно је представљена беседа одржана на Српском сабору 1790. Саве племенитог од Кевермеша и Визеша Текелије у којој је покушао помирити српске националне захтеве с угарским државним правом.
У наведеном раду је пажња посвећена деловању и плановима мађарских владајућих кругова према Банат... more У наведеном раду је пажња посвећена деловању и плановима мађарских владајућих кругова према Банату, Бачкој и Барањи у периоду од октобра 1918. до августа 1921. године. Иако су се у Будимпешти смењивале власти, које су се међусобно разликовале по политичким и идеолошким ставовима, ниједна није желела безусловно да се одрекне некадашњих угарских области. У складу са конкретним онолностима оне су настојале да очувају територијални интегритет Угарске путем преговора, па и оружане борбе. Ипак, постојала је разлика у употреби наведених метода, али и у погледу на будућност мађарске нације и некадашњих угарских територија. Мађарске демократе и грађански радикали су Угарску покушали да претворе у савез националних кантона мађарских и немађарских националности. Бољшевици су се борили за очување Угарске као Савеза Совјетских Социјалистичких Република, док су следбеници Миклоша Хортија заступали националистичка и шовинистичка виђења, али су били способни да их из прагматичних разлога прекрију. Рад је писан на основу мађарске и српске (југословенске) научне литературе, као и на архивској грађи мађарске и српске провенијенције. КЉУЧНЕ РЕЧИ: Угарска; Банат, Бачка, Барања; Краљевина Србија, Краљевина Срба, Хрвата и Словенаца; национално самоопредељење; Михаљ Карољи, Оскар Јаси, револуција; национална пропаганда; иредентизам.
У раду је на основу званичних пописа од 1857. до 1910. упоређено бројно кретање православних Срба... more У раду је на основу званичних пописа од 1857. до 1910. упоређено бројно кретање православних Срба и осталих становника у насељима Шајкашке. Подаци о бројности, уделу и прираштају житељства Шајкашке различитих вероисповести и матерњег језика су упоређени са истим подацима грађанства Бачко-бодрошке жупаније са циљем да се појасни утицај угарске грађанске управе на верску и националну структуру становништва Шајкашке.
In this paper different population growth indicators of the Serbian Orthodox Christian community in Šajkaska region are compared to the same indicators of other ethnic and religious groups. Šajkaška is a historical region in southeastern part of Bačka. From 1763 until 1873 Šajkaška was part of the Military Frontier and at the time it was inhabited almost exclusively by Serbs. After the Military Frontier was abolished, Šajkaška was incorporated into Bács-Bodrog county. The ethnic composition of the region quickly changed due to mass immigration of Hungarians (Magyars), Rusyns (Rusnaks), Germans and Jews, but the Serbian majority was still preserved. From 1857 to 1910 the number of Orthodox Christians increased from 25,041 to 38,996, while the number of others increased from 1,564 to 18,707. Therefore the share of Orthodox Christians in the general population declined from 94,12 percent in 1857 to 67,58 percent in 1910. The annual exponential growth rate of the Orthodox Christian population was 0.65 percent and of the rest of the population was 4.68 percent. The Orthodox Christian population had the highest increase rate (1.48 percent) between 1857 and 1869, while their lowest growth rate (0.29 percent) was from 1869 to 1880. The increase rate of the non-Orthodox Christian population was highest (6.77 percent) between 1869 and 1880, although in apsolute value the non-Orthodox Christian population increased the most in the decade from 1880 to 1890 due to the establishment of a new settlment named after the hungarian prime minister Tiszakálmánfalva. According to the ethnicity of the population, the Rusyns had the highest increase rate, while the Germans had the lowest, besides the Serbs. The german speaking population declined in the first decade of the 20th century from 6,510 in 1900 to 6,399 in 1910. The reaseon for that was not only related to the emigration, which affected other ethnic groups also, but due to the willingness of the Germans to adopt voluntarly or under social pressure the hungarian language.
Зборник Матице српске за историју / Matica Srpska Journal of History, 2018
У раду су на основу грађе угарског Министарства унутрашњих дела представљени разлози због којих с... more У раду су на основу грађе угарског Министарства унутрашњих дела представљени разлози због којих су аустроугарски државни органи онемогућили дипломатско деловање Ивана Иванића у Генералном конзулату Србије у Будимпешти. Нужна објашњења су учињена углавном на основу мађарске и српске штампе из Угарске, као и на основу грађе Политичког одељења Министарства иностраних дела Краљевине Србије.
У раду је анализирана структура сомборског становништва у периоду од 1890. до 1910. према вероисп... more У раду је анализирана структура сомборског становништва у периоду од 1890. до 1910. према вероисповести, матерњем језику, полу, старосној доби, брачном стању, писмености и занимању. У погледу вероисповести и матерњег језика подаци везани за Сомбор су упоређени са онима из Баје, Суботице и Новог Сада, јер се ради о насељима са сличном структуром грађанства. Код осталих сегмената су наведене просечне вредности угарског становништва. Такође су посебно издвојени подаци везани за српску заједницу у Сомбору у оној мери у којој су резултати пописа то омогућили. Рад је углавном писан на основу званичне државне статистике.
Сажетак: Сомбор је као седиште Бач-Бодрошке жупаније био значајан административни и привредни цен... more Сажетак: Сомбор је као седиште Бач-Бодрошке жупаније био значајан административни и привредни центар почетком XX века. Нагласак је стављен на привредна питања у току рата, са посебним освртом на прехрану становништва. Ипак, нису занемарени ни остали аспекти, међу којима се издваја борба против заразних болести и преглед прихода односно расхода града. Рад је писан на основу грађе из Историјског архива Сомбор, пре свега су коришћени записници муниципалног одбора. Кључне речи: Сомбор, Први светски рат, заразне болести, порези.
У овом раду се на основу дневника Заступничког дома угарског сабора разматра делатност српских по... more У овом раду се на основу дневника Заступничког дома угарског сабора разматра делатност српских посланика на њему. Већина њих је у периоду од 1884. до 1892. припадалa владајућој мађарској Слободоумној странци. У складу са улогом која им је била намењена, они су ћутке подржавали све владине предлоге. Ипак, повремено су и сами имали примедбе приликом расправа које су се тицале њиховог изборног округа.
У раду се разматра национално питање на Угарском сабору од првог покушаја 1861. да се после револ... more У раду се разматра национално питање на Угарском сабору од првог покушаја 1861. да се после револуције донесе закон о народностима до његовог коначног доношења 1868. године. Саборске расправе су приказане на основу саборских дневника. Пажња је посвећена раду малобројних српских и румунских посланика који су покушали да издејствују што повољнији положај за своје сународнике у Угарској.
У раду је приказан развој верске и националне структуре Сомбора заједно са основним подацима о пр... more У раду је приказан развој верске и националне структуре Сомбора заједно са основним подацима о привреди града у периоду од Аустроугарске нагодбе 1867. до пада Владе Калмана Тисе 1890. године. Подаци везани за Сомбор су упоређени са онима од Суботице и Новог Сада, пошто се ради о градовима са сличном структуром становништва и привреде. Рад је највећим делом написан на основу званичних државних статистика и грађе сомборског магистрата.
Зборник наведених дела Арпада Хорњака представља значајан допринос спознаји српско (југословенско... more Зборник наведених дела Арпада Хорњака представља значајан допринос спознаји српско (југословенско)-мађарских веза у току прошлог века. Посебну вредност представљају чланци о последицама Београдске војне конвенције на простору Бачке и Барање, као и радови о југословенско-мађарским дипломатским односима, јер су настали на основу необјављене архивске грађе југословенске, мађарске и британске провенијенције. Поглавља у којима аутор разматра спољну политику Србије од настанка Начертанија до Првог балканског рата и развој идеје балканског јединства не доносе ништа непознато за српску читалачку публику. Тематика споменута два чланка се донекле налази изван главног оквира Хорњакових интересовања, што је вероватно разлог због којег је аутор делимично пропустио да се консултује са релевантном научном литературом на српском језику. Такође је штета што је изостао попис места на којима су чланци из дате књиге објављени по први пут. Упркос наведеним недостацима, Хорњакови радови сакупљени у зборнику Сусрети и сукоби : огледи о српско-мађарским односима свакако ће послужити српским историчарима као вредна допуна њихових знања и као полазна тачка за даља истраживања.
Монографија Срби „владиновци”: српски политичари у ужој Угарској, присталице угарске владе (1867–... more Монографија Срби „владиновци”: српски политичари у ужој Угарској, присталице угарске владе (1867–1905) је настала на основу докторске дисертације под истим насловом, која је одбрањена 20. децембра 2017. на Филозофском факултету у Београду. Комисију су чинили: професор др Радош Љушић као ментор, проф. др Дејан Микавица, проф. др Золтан Ђере и проф. др Милош Јагодић. У рукопис су унете мање измене у складу са препорукама чланова комисије на чему им је аутор искрено захвалан.
У оквиру рада је детаљно анализирана политичка делатност српских присталица угарске владе у ужој ... more У оквиру рада је детаљно анализирана политичка делатност српских присталица угарске владе у ужој Угарској од Аустро-угарске нагодбе 1867. до пораза Слободоумне странке на изборима 1905. Настанком нагодбеног правног оквира угарска политичка елита је сматрала да су се стекли услови да се одреди да у Угарској постоји само једна политичка нација. Предводници немађарског становништва су требали да одлуче да ли да покушају да издејствују што бољи положај за своју нацију унутар владајуће политичке странке или да се посвете националној и државно-правној опозицији. Део српске интелигенције је сматрао да државно-правна опозиција може више да штети српским националним и културно-просветним интересима него да буде од користи. Они нису основали засебну политичку странку већ су пристали уз странке Ференца Деака и Калмана Тисе, које су се 1875. ујединиле у Слободоумну странку. Поред Угарског сабора, они су деловали и унутар угарских муниципија, као и у склопу српске црквено-народне аутономије.
In this paper are, in detail, analysed the political activities of Serbian supporters of the Hungarian government in Hungary proper from the Austro-Hungarian Compromise in 1867 to the defeat of Liberal Party in the 1905 elections. With the setup of the compromise legal framework, Hungarian political elite considered conditions had been met to declare that there was only one political nation in Hungary. Leaders of non-Hungarian population were supposed to decide whether to try to force a better position for their nation within the ruling political party or to commit themselves to national and legal-state opposition. However, part of the Serbian intelligence believed that state-legal opposition could no longer be regarded as useful to Serbian national, cultural, and educational interests. This is why they have not formed a separate political party, but they acted within the parties of Ferenc Deak and Kalman Tisza, which were united into Liberal Party in 1875. Apart from the Hungarian Parliament, they were also acting within the Hungarian municipalities, as well as within the Serbian church-national autonomy.
Uploads
Papers by Kristian Jerić
У раду је на основу савремене научне литературе и оновремених публикација (шематизама, спискова активних официра, итд.) представљена територијална организација и људски ресурси жандармерије у Угарској. Обухваћена је историја аустријске жандармерије у Угарској од 1850. до 1876, као и повесница угарске жандармерије од 1881. до 1914. године.
The gendarmerie in the Austrian Empire was founded in 1850. The territorial organization of Gendarme Regiments was changed in 1854, 1858 and 1866 in accordance with the military-administrative reorganizations of the Austrian Empire. After the Austro-Hungarian Compromise, Austrian security organisations were disbanded in Hungary, but the gendarmerie was retained in Transylvania, as well as in Croatia and Slavonia. In the period from 1867 to 1876, the jurisdiction of the Vienna War Ministry was maintained, and later the Transylvanian and Croatian-Slavonian gendarmeries were subordinated to the Hungarian Ministry of Defence in personal, disciplinary, and judicial matters. Due to the return to the former decentralized system of the police organization, public safety in Hungary was endangered. Despite the opposition of certain Hungarian opposition political circles, based on an agreement between Kalman Tisza’s government and the Viennese court, the Hungarian Royal Gendarmerie was established in 1881. The number of gendarmerie districts, together with the Croatian-Slavonian regiment, was seven until 1907, and then nine. Most gendarmes were mobilized into the Austro-Hungarian armed forces during the Great War, while in 1919 the Hungarian Bolsheviks officially disbanded the Hungarian gendarmerie.
This paper presents the territorial organization and human resources of the gendarmerie in Hungary based on scientific literature and contemporary publications. It covers the history of the Austrian gendarmerie in Hungary from 1850 to 1876, as well as the history of the Hungarian gendarmerie from 1881 to 1914.
This paper analyses the actions of Serbian leaders during the first election of the Novi Sad city magistrate after the Austro-Hungarian Compromise of 1867. It is based on the published and unpublished documents of the Ministry of Internal Affairs of Hungary. Serbian citizens sought to preserve their former influence in the city's representative and executive bodies, while the Hungarian government encouraged the local Magyar population to oppose the Serb majority in cooperation with the German Catholic population. Therefore, the leaders of the non-Serb population, based on the agreement of the Roman Catholic and Orthodox Christian believers from the 18. century, demanded half of the executive and representative positions. However, on May 22, 1867, Serbian influence prevailed, because only two officials were elected from the ranks of the non-Serb population. The election of Svetozar Miletic as mayor, as well as other supporters of the United Serbian Youth for other official positions, immediately attracted the attention of Bela Wenkheim, the Minister of the Interior. An open conflict between Wenkheim and the Novi Sad authorities occurred in the autumn of 1867 because of the exclusive use of the Serbian language in the official minutes of the magistrates. Although the decree of the Ministry regarding the use of the Hungarian language was implemented in February 1868, Wenkheim remained determined to remove Miletić's influence from Novi Sad, but also from other Serbian regions in Hungary. Therefore, on March 4, he addressed Antal Pál, the first deputy comes of Bács-Bodrog County, notifying him that he will be soon appointed as the government commissioner in the investigation against the Novi Sad city magistrate. Although Wenkheim gave up his idea at first, a favourable opportunity to compromise Miletic's personality arose due to the murder of Prince Mihailo, ruler of Serbia. Nándor Aszt, judge of the Court of Appeals in Pest, has been appointed as royal commissioner. Despite the absence of witnesses against Miletic, Aszt's administration in Novi Sad lasted nine months. During the mentioned period, the use of the Serbian tricolour was banned, political demonstrations in Miletić's favour were prevented, the parallel use of the Serbian and Hungarian languages was introduced in the city assembly and magistrate, while at the end of November 1868 the election of city officials of May 22, 1867, was annulled. On April 27 and 28, 1869, during the repeated election of the magistrate and the representative body, the Serbian population once again prevailed, and the Serbian character of the local authorities was even strengthened, but in addition to Serbian liberals, prominent Serbs from the governing Deák Party were also elected.
по политичким и идеолошким ставовима, ниједна није желела безусловно да се одрекне некадашњих угарских области. У складу са конкретним онолностима оне су настојале да очувају територијални интегритет Угарске путем преговора, па и оружане борбе. Ипак, постојала је разлика у употреби наведених метода, али и у погледу на будућност мађарске нације и некадашњих угарских територија. Мађарске демократе и грађански радикали су Угарску покушали да претворе у савез националних кантона мађарских и немађарских националности. Бољшевици су се борили за очување Угарске као Савеза Совјетских Социјалистичких Република, док су следбеници Миклоша Хортија заступали националистичка и шовинистичка виђења, али су били способни да их из прагматичних разлога прекрију. Рад је писан на основу мађарске и српске (југословенске) научне литературе, као и на архивској грађи мађарске и српске провенијенције.
КЉУЧНЕ РЕЧИ: Угарска; Банат, Бачка, Барања; Краљевина Србија,
Краљевина Срба, Хрвата и Словенаца; национално самоопредељење; Михаљ Карољи, Оскар Јаси, револуција; национална пропаганда; иредентизам.
на верску и националну структуру становништва Шајкашке.
In this paper different population growth indicators of the Serbian
Orthodox Christian community in Šajkaska region are compared to the same indicators of other ethnic and religious groups. Šajkaška is a historical region in southeastern part of Bačka. From 1763 until 1873 Šajkaška was part of the Military Frontier and at the time it was inhabited almost exclusively by Serbs. After the Military Frontier was abolished, Šajkaška was incorporated into Bács-Bodrog county. The ethnic composition of the region quickly changed due to mass immigration of Hungarians (Magyars), Rusyns (Rusnaks), Germans and Jews, but the Serbian majority was still preserved. From 1857 to 1910 the number of Orthodox Christians increased from 25,041 to 38,996, while the number of others increased from 1,564 to 18,707. Therefore the share of Orthodox Christians in the general population declined from 94,12 percent in 1857 to 67,58 percent in 1910. The annual exponential growth rate of the Orthodox Christian population was 0.65 percent and of the rest of the population was 4.68 percent. The Orthodox Christian population had the highest increase rate (1.48 percent) between 1857 and 1869, while their lowest growth rate (0.29 percent) was from 1869 to 1880. The increase rate of the non-Orthodox Christian population was highest (6.77 percent) between 1869 and 1880, although in apsolute value the non-Orthodox Christian population increased the most in
the decade from 1880 to 1890 due to the establishment of a new settlment named after the hungarian prime minister Tiszakálmánfalva. According to the ethnicity of the population, the Rusyns had the highest increase rate, while the Germans had the lowest, besides the Serbs. The german speaking population declined in the first decade of the 20th century from 6,510 in 1900 to 6,399 in 1910. The reaseon for that was not only related to the emigration, which affected other ethnic groups also, but due to the willingness of the Germans to adopt voluntarly or under social pressure the hungarian language.
У раду је на основу савремене научне литературе и оновремених публикација (шематизама, спискова активних официра, итд.) представљена територијална организација и људски ресурси жандармерије у Угарској. Обухваћена је историја аустријске жандармерије у Угарској од 1850. до 1876, као и повесница угарске жандармерије од 1881. до 1914. године.
The gendarmerie in the Austrian Empire was founded in 1850. The territorial organization of Gendarme Regiments was changed in 1854, 1858 and 1866 in accordance with the military-administrative reorganizations of the Austrian Empire. After the Austro-Hungarian Compromise, Austrian security organisations were disbanded in Hungary, but the gendarmerie was retained in Transylvania, as well as in Croatia and Slavonia. In the period from 1867 to 1876, the jurisdiction of the Vienna War Ministry was maintained, and later the Transylvanian and Croatian-Slavonian gendarmeries were subordinated to the Hungarian Ministry of Defence in personal, disciplinary, and judicial matters. Due to the return to the former decentralized system of the police organization, public safety in Hungary was endangered. Despite the opposition of certain Hungarian opposition political circles, based on an agreement between Kalman Tisza’s government and the Viennese court, the Hungarian Royal Gendarmerie was established in 1881. The number of gendarmerie districts, together with the Croatian-Slavonian regiment, was seven until 1907, and then nine. Most gendarmes were mobilized into the Austro-Hungarian armed forces during the Great War, while in 1919 the Hungarian Bolsheviks officially disbanded the Hungarian gendarmerie.
This paper presents the territorial organization and human resources of the gendarmerie in Hungary based on scientific literature and contemporary publications. It covers the history of the Austrian gendarmerie in Hungary from 1850 to 1876, as well as the history of the Hungarian gendarmerie from 1881 to 1914.
This paper analyses the actions of Serbian leaders during the first election of the Novi Sad city magistrate after the Austro-Hungarian Compromise of 1867. It is based on the published and unpublished documents of the Ministry of Internal Affairs of Hungary. Serbian citizens sought to preserve their former influence in the city's representative and executive bodies, while the Hungarian government encouraged the local Magyar population to oppose the Serb majority in cooperation with the German Catholic population. Therefore, the leaders of the non-Serb population, based on the agreement of the Roman Catholic and Orthodox Christian believers from the 18. century, demanded half of the executive and representative positions. However, on May 22, 1867, Serbian influence prevailed, because only two officials were elected from the ranks of the non-Serb population. The election of Svetozar Miletic as mayor, as well as other supporters of the United Serbian Youth for other official positions, immediately attracted the attention of Bela Wenkheim, the Minister of the Interior. An open conflict between Wenkheim and the Novi Sad authorities occurred in the autumn of 1867 because of the exclusive use of the Serbian language in the official minutes of the magistrates. Although the decree of the Ministry regarding the use of the Hungarian language was implemented in February 1868, Wenkheim remained determined to remove Miletić's influence from Novi Sad, but also from other Serbian regions in Hungary. Therefore, on March 4, he addressed Antal Pál, the first deputy comes of Bács-Bodrog County, notifying him that he will be soon appointed as the government commissioner in the investigation against the Novi Sad city magistrate. Although Wenkheim gave up his idea at first, a favourable opportunity to compromise Miletic's personality arose due to the murder of Prince Mihailo, ruler of Serbia. Nándor Aszt, judge of the Court of Appeals in Pest, has been appointed as royal commissioner. Despite the absence of witnesses against Miletic, Aszt's administration in Novi Sad lasted nine months. During the mentioned period, the use of the Serbian tricolour was banned, political demonstrations in Miletić's favour were prevented, the parallel use of the Serbian and Hungarian languages was introduced in the city assembly and magistrate, while at the end of November 1868 the election of city officials of May 22, 1867, was annulled. On April 27 and 28, 1869, during the repeated election of the magistrate and the representative body, the Serbian population once again prevailed, and the Serbian character of the local authorities was even strengthened, but in addition to Serbian liberals, prominent Serbs from the governing Deák Party were also elected.
по политичким и идеолошким ставовима, ниједна није желела безусловно да се одрекне некадашњих угарских области. У складу са конкретним онолностима оне су настојале да очувају територијални интегритет Угарске путем преговора, па и оружане борбе. Ипак, постојала је разлика у употреби наведених метода, али и у погледу на будућност мађарске нације и некадашњих угарских територија. Мађарске демократе и грађански радикали су Угарску покушали да претворе у савез националних кантона мађарских и немађарских националности. Бољшевици су се борили за очување Угарске као Савеза Совјетских Социјалистичких Република, док су следбеници Миклоша Хортија заступали националистичка и шовинистичка виђења, али су били способни да их из прагматичних разлога прекрију. Рад је писан на основу мађарске и српске (југословенске) научне литературе, као и на архивској грађи мађарске и српске провенијенције.
КЉУЧНЕ РЕЧИ: Угарска; Банат, Бачка, Барања; Краљевина Србија,
Краљевина Срба, Хрвата и Словенаца; национално самоопредељење; Михаљ Карољи, Оскар Јаси, револуција; национална пропаганда; иредентизам.
на верску и националну структуру становништва Шајкашке.
In this paper different population growth indicators of the Serbian
Orthodox Christian community in Šajkaska region are compared to the same indicators of other ethnic and religious groups. Šajkaška is a historical region in southeastern part of Bačka. From 1763 until 1873 Šajkaška was part of the Military Frontier and at the time it was inhabited almost exclusively by Serbs. After the Military Frontier was abolished, Šajkaška was incorporated into Bács-Bodrog county. The ethnic composition of the region quickly changed due to mass immigration of Hungarians (Magyars), Rusyns (Rusnaks), Germans and Jews, but the Serbian majority was still preserved. From 1857 to 1910 the number of Orthodox Christians increased from 25,041 to 38,996, while the number of others increased from 1,564 to 18,707. Therefore the share of Orthodox Christians in the general population declined from 94,12 percent in 1857 to 67,58 percent in 1910. The annual exponential growth rate of the Orthodox Christian population was 0.65 percent and of the rest of the population was 4.68 percent. The Orthodox Christian population had the highest increase rate (1.48 percent) between 1857 and 1869, while their lowest growth rate (0.29 percent) was from 1869 to 1880. The increase rate of the non-Orthodox Christian population was highest (6.77 percent) between 1869 and 1880, although in apsolute value the non-Orthodox Christian population increased the most in
the decade from 1880 to 1890 due to the establishment of a new settlment named after the hungarian prime minister Tiszakálmánfalva. According to the ethnicity of the population, the Rusyns had the highest increase rate, while the Germans had the lowest, besides the Serbs. The german speaking population declined in the first decade of the 20th century from 6,510 in 1900 to 6,399 in 1910. The reaseon for that was not only related to the emigration, which affected other ethnic groups also, but due to the willingness of the Germans to adopt voluntarly or under social pressure the hungarian language.
In this paper are, in detail, analysed the political activities of Serbian supporters of the Hungarian government in Hungary proper from the Austro-Hungarian Compromise in 1867 to the defeat of Liberal Party in the 1905 elections. With the setup of the compromise legal framework, Hungarian political elite considered conditions had been met to declare that there was only one political nation in Hungary. Leaders of non-Hungarian population were supposed to decide whether to try to force a better position for their nation within the ruling political party or to commit themselves to national and legal-state opposition. However, part of the Serbian intelligence believed that state-legal opposition could no longer be regarded as useful to Serbian national, cultural, and educational interests. This is why they have not formed a separate political party, but they acted within the parties of Ferenc Deak and Kalman Tisza, which were united into Liberal Party in 1875. Apart from the Hungarian Parliament, they were also acting within the Hungarian municipalities, as well as within the Serbian church-national autonomy.