Пскоў

Пскоў
Герб[d]	Сцяг[d]
Краіна	Расія
Суб’ект Федэрацыі	Пскоўская вобласць
Гарадская акруга	горад Пскоў
Каардынаты	57°49′ пн. ш. 28°20′ у. д.HGЯO
Унутранае дзяленне	14 мікрараёнаў
Кіраўнік горада (мэр)	Барыс Андрэевіч Ёлкін
Заснаваны	903
Першая згадка	903
Ранейшыя назвы	Плёскаў
Горад з	903
Плошча	95,6 км²
Вышыня цэнтра	45 м
Афіцыйная мова	руская
Насельніцтва	▼ 187 129 чалавек (2024)
Шчыльнасць	95,6 чал./км²
Нацыянальны склад	рускія (87,36 %), украінцы (1,45 %), беларусы (0,87 %)
Канфесійны склад	хрысціяне (пераважна праваслаўныя Маскоўскага патрыярхату); іншыя — каталікі
Этнахаронім	пскавічы, пскавіч, пскавічка;; пскавіця́не, пскавіця́нін, пскавіця́нка
Часавы пояс	UTC+3
Тэлефонны код	8112
Паштовыя індэксы	180xxx
Аўтамабільны код	60
Ідэнтыфікатар	58401
Афіцыйны сайт	pskovgorod.ru
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Пскоў (руск.: Псков) — горад (з 903 года) у Расіі, адміністрацыйны цэнтр Пскоўскай вобласці. Насельніцтва 187,1 тыс. чалавек (2024). Упершыню згадваецца пад 903 годам.

Геаграфія

Горад размешчаны на рацэ Вялікай (упадае ў Пскоўскае возера) пры зліцці яе з Пскавой.

Клімат

Клімат Пскоў
Паказчык	Сту	Лют	Сак	Кра	Май	Чэр	Ліп	Жні	Вер	Кас	Ліс	Сне
Абсалютны максімум, °C	11,0	11,3	18,5	27,6	32,0	33,6	35,0	34,6	30,3	22,6	14,1	12,4
Сярэдні максімум, °C	−3	−2,3	2,9	11,3	18,0	21,3	23,6	21,8	16,0	9,2	2,5	−1
Сярэдняя тэмпература, °C	−5,6	−5,5	−1	6,3	12,3	16,0	18,3	16,7	11,6	6,0	0,3	−3,4
Сярэдні мінімум, °C	−8,3	−8,8	−4,9	1,3	6,5	10,6	13,0	11,6	7,2	2,7	−1,9	−5,8
Абсалютны мінімум, °C	−34,9	−35,3	−29	−14,7	−4,5	0,4	3,1	1,4	−3,6	−12,5	−23	−28,2
Норма ападкаў, мм	48,0	35,2	35,4	34,7	54,8	87,1	75,6	90,6	65,6	62,1	53,4	47,0
Крыніца: Климат, погода г. Псков

Гісторыя

Упершыню ў летапісе згадваецца пад 903 годам. З X стагоддзя ў складзе Кіеўскай Русі, а з XII ст. належаў Наўгародскай дзяржаве. У 1240 годзе горад захапілі крыжакі, але ў 1242 годзе яго вызвалілі войскі наўгародскага князя Аляксандра Неўскага.

Самай старажытнай часткай горада з’яўляецца дзядзінец, што спачатку меў драўляныя, а потым (з XIII ст.) каменныя ўмацаванні і атрымаў назву Пскоўскі Крэмль, альбо Кром. У плане гэта неправільны шматграннік, абнесены каменнымі сценамі з вежамі, якія складзены з вапняковых пліт шэрага колеру. Найбольш вядомыя вежы маюць назвы Куцякрома (1400) і Смердзя. У сярэдзіне XIII ст. зрабілі каменную паўднёвую частку сцяны Крома, т. зв. Першы ці Персі. Сцяна выходзіць на р. Вялікая, адкуль пачынаюцца ўмацаванні іншых гарадскіх кварталаў.

З XIII ст. да Крома прыбудаваны яшчэ адзін умацаваны гарадскі квартал, які атрымаў назву Даўмонтаў горад. На працягу XIV—XV ст. тут узвялі шэсць каменных храмаў і каменныя палаты. Археолагі знайшлі рэшткі гэтых будынкаў, а таксама сляды старажытных вуліц, вымашчаных драўлянымі плахамі на лагах. Быў знойдзены і драўляны вадаправод у выглядзе труб, што складаліся з двух жолабаў, абгорнутых бяростай.

У 1309 годзе ўзводзяць трэцяе кола гарадскіх сцен і з’яўляецца ўмацаваны «Сярэдні горад». У кан. XIV — пач. XV ст. гарадскія сцены дабудавалі і павялічылі іх таўшчыню да 4 метраў, а таксама зрабілі 6 вежаў з байніцамі. У другой палове XIV ст. узводзіцца новы каменны сабор св. Троіцы, 20 каменных храмаў у розных частках горада і чацвёртае кола гарадскіх сцен, абнесенае глыбокім ірвом. Асобны раён горада называўся Запскоўскім і знаходзіўся на другім беразе рэчкі Пскавы.

У канцы XII ст. за рэчкай Вялікай, на адлегласці 1,5 км ад дзядзінца, быў узведзены першы мураваны Спаса-Міражскі сабор. Храм быў зроблены ў тэхніцы мяшанай муроўкі, дзе чаргаваліся рады тонкай цэглы — плінфы і каменных пліт. Сабор быў распісаны ўнікальнымі фрэскамі. Яшчэ адзін прыгожы сабор Нараджэння Багародзіцы быў узведзены ў 1310 ў Снетагорскім манастыры. Храм быў складзены з каменнай пліты і меў шыкоўны фрэскавы роспіс.

З XIV ст. склалася самастойная пскоўская будаўнічая школа. Пскоўскія дойліды стварылі аднакупальную, трохапсідную кубічную кампазіцыю храма, а таксама асобны тып бесслуповага храма з сістэмай прыступкавых скляпенняў. Плоскія пабеленыя сцены падзялялі плоскімі лапаткамі на тры часткі з паўкруглымі аркамі ў завяршэнні храма. У якасці прыкладу можна прывесці царкву Успення ў Мялетаве (1463). Адной з адметных рысаў пскоўскай школы былі высокія шматпралётныя званіцы.

Пазней, у XVI—XVII стагоддзях у Пскове будавалі вялікія, у некалькі паверхаў, купецкія дамы з тоўстымі сценамі. У сценах былі лесвіцы, пераходы, нішы і схованкі. Аконныя праёмы рабіліся ў выглядзе амбразур, зачыняліся каванымі аканіцамі і кратамі. З боку двара быў высокі ганак на шырокіх слупах з аркамі (да прыкладу — палаты Паганкіных, збудаваныя каля 1645). Пскоўскіх дойлідаў запрашалі на працу ў розныя гарады, у тым ліку, і ў Маскву.

У XIV—XV ст. расквітнела пскоўская школа жывапісу. Творы маюць павышаную экспрэсію вобразаў, падкрэсленасць блікаў і выразнасць мазка пэндзля (напр., фрэскі сабора Раства Багародзіцы і царквы Успення). Да другой паловы XIV ст. адносяцца ўнікальныя абразы «Сабор Маці Божай» і «Параскева Пятніца, Варвара і Улляна».

У XV ст. ўзнікае славуты пскоўска-пячорскі манастыр у мясцовасці Пячора, які меў абароннае значэнне. У 1473 збудавалі першую падземную пячорную Успенскую царкву. У XVI ст. вакол манастыра ўзнікае пасад, які абнеслі разам з манастыром каменнай сцяной з 9 вежамі. Уваход ішоў праз Святыя вароты з вежай. У XVI ст. у манастыры зрабілі шматпралётную двух’ярусную вежу-званіцу з гадзіннікам. У XVI—XVII стст. тут будуюць 4 цэрквы, якія дайшлі да нашых дзён.

У 1465 годзе ўзнікае пятае кола гарадскіх сцен Пскова. Горад дзяліўся на 7 канцоў. За межамі горада з’явіліся рамесныя слабоды. У цэнтрах канцоў альбо слабод пачалі будаваць храмы, якія адначасова былі і складамі зброі.

З 1510 у складзе Рускай дзяржавы. У XVI—XVII стст. горад працягваў стабільна развівацца, узрасла шчыльнасць забудовы ў межах сцен Акольнага горада, асвойваліся ўсе прыдатныя для пражывання ўчасткі. У XVI ст. гарадскія сцены мелі даўжыню 9 км і 37 вежаў, з якіх вылучалася вежа Грамячая, збудаваная ў 1524 годзе. За межамі гарадскіх сцен развіваўся пасад. Разам з пасадам тэрыторыя Пскова ў XVI—XVII стст. складала каля 428 га; у горадзе і на пасадзе налічвалася каля 40 парафіяльных цэркваў і 46 манастыроў. Насельніцтва Пскова да сяр. XVI ст. склала каля 30 тыс. чал. У Пскове дзейнічалі Нямецкі (Нямецка-шведскі) і Любецкі (Ганзейскі) гасціныя двары.

Пскоў — адна з баз рускіх войскаў падчас Лівонскай вайны 1558—1583, у кан. 1550-х — пач. 1560-х гг. па загадзе цара Івана IV Грознага ўзмоцнены крапасныя сцены Акольнага горада: з дапамогай драўляных прыбудоў пашыраны старыя вежы, з унутранага боку каменнай сцяны ўзведзена драўляная з забітых зямлёй драўляных зрубаў. Важнай старонкай у гісторыі горада стала Пскоўская абарона (1581—1582).

У Смутны час Пскоў да верасня 1608 г. заставаўся верным маскоўскаму ўраду, восенню — зімой 1607 г. у пскоўскія турмы былі дасланыя 400 удзельнікаў паўстання Балотнікава (1606—1607). З верасня 1608 г. да пач. 1610 ваяводамі Пскова былі стаўленікі Ілжэдзмітрыя II, у гэты час у горадзе перыядычна ўспыхвалі сацыяльныя канфлікты, у траўні 1609 горад пацярпеў ад наймацнейшага пажару. У снежні 1611 — маі 1612 у Пскоў знаходзіўся Лжэдзмітрый III. У 1613 на Пскоў і яго наваколлі здзяйснялі напады шведскія войскі і атрады А. І. Лісоўскага. У 1615 г. горад вытрымаў аблогу шведскіх войскаў пад камандаваннем караля Густава II Адольфа.

У XVII ст. Пскоў займаў важнае месца ў знешнім гандлі Рускай дзяржавы. У горадзе склаліся вядомыя купецкія прозвішчы (Карамышавы, Меншыкавы, Паганкіны, Падзноевы, Постнікавы, Русінавы). Тут адбылося адно буйное гарадское Пскоўскае паўстанне (1650).

Адзін з важных цэнтраў збору рускіх войскаў падчас руска-шведскай вайны (1656—1658) і Паўночнай вайны (1700—1721). У 1701—1705 пад асабістым кантролем цара Пятра I горад умацаваны абарончым поясам бастыёнаў, паўбастыёнаў і іншых збудаванняў, у складзе якіх выкарыстоўваліся ўмацаванні XVI—XVII стст. і царкоўныя будынкі, якія прымыкалі да крапасных сцен. Пасля завяршэння Паўночнай вайны і пераносу дзяржаўнай мяжы на захад Пскоў страціў сваё ранейшае ваеннае значэнне.

Цэнтр Пскоўскага павета і Пскоўскай правінцыі (1719—1776) Санкт-Пецярбургскай (да 1710 Інгерманландскай) губерні (1708—1727), Наўгародскай губерні (1727—1772), Пскоўскай губерні (1772—1776). Цэнтр Пскоўскай губерні (1776—1927; у 1777—1796 Пскоўскае намесніцтва). У 2-й пал. XIX — пач. XX ст. адкрыты рух па чыгуначных лініях: Луга — Пскоў (1859), Пскоў — Востраў (1860), Рыга — Валк — Пскоў (1889), Балагое — Пскоў (1897), Нарва — Пскоў — Полацк (1916; разбурана ў 1941—1944).

З 1915 года ў Пскове падчас Першай сусветнай вайны размяшчаўся штаб Паўночнага фронта.

Савецкая ўлада ўстаноўлена 26 кастрычніка (8 лістапада) 1917 года. 24—28 лютага 1918 года горад заняты германскімі войскамі, якія знаходзіліся ў ім да лістапада 1918 года. 25 лістапада 1918 года заняты часцямі РСЧА, 24-26 мая 1919 года — белымі войскамі (у т. л. атрадамі пад камандаваннем С. Булак-Балаховіча) і ваеннымі фарміраваннямі Эстонскай Рэспублікі. 26 жніўня 1919 года пасля жорсткага бою зноў заняты Чырвонай Арміяй^[1].