Герцагства Аквітанія

Герцагства ў розныя гістарычныя перыяды ўключала гістарычныя вобласці Аквітанія, Пуату, Авернь, Лангедок і Гасконь. Сталіцай герцагства стаў горад Бардо.

Тэрыторыі, якія склалі пазней каралеўства Аквітанія, да 507 года ўваходзілі ў каралеўства вестготаў. У 507 годзе яны былі заваяваны Хлодвігам I і ўключаны ім у склад каралеўства франкаў. У 555 годзе кароль Хлотар I вылучыў асобнае каралеўства (так званае «Першае Аквітанскае каралеўства») для свайго сына Храмна (пам. 560), якое праіснавала нядоўга. Пасля смерці Хлотара ў 561 годзе тэрыторыя Аквітаніі была падзелена паміж яго сынамі. Большая частка Аквітаніі дасталася Харыберту I, Сігіберт I атрымаў Авернь. Пасля смерці ў 567 годзе Харыберта яго ўладанні, у тым ліку і Аквітанія, былі падзелены паміж яго трыма братамі. Каля 583 года кароль Хільперык I прызначыў свайго палкаводца Дэзідэрыя герцагам Аквітаніі.

У VII стагоддзі Аквітанія некалькі гадоў была каралеўствам пад кіраваннем брата караля Дагаберта I, Харыберта II (608—632), але пасля яго смерці каралеўства зноў перастала існаваць. Аднак Дагаберт быў вымушаны зацвердзіць герцагам Бадэгізеля, выбранага аквітанцамі.

У канцы VII стагоддзя герцагі Аквітаніі, скарыстаўшыся смутамі ў франкскім каралеўстве, здабылі фактычную незалежнасць. Герцаг Эд прыняў тытул «прынцэпс Аквітаніі» (лац.: Aquitaniae princeps) і, паводле меркавання некаторых даследчыкаў, насіў каралеўскі тытул. Але ў другой палове VIII стагоддзя Каралінгам, якія сталі каралямі, удалося зноў падпарадкаваць Аквітанію.

Для таго, каб абараніць межы каралеўства пасля паражэння ад баскаў у Рансевалі (778), кароль Карл Вялікі адрадзіў Аквітанскае каралеўства. Яго каралём ён прызначыў свайго нованароджанага сына Людовіка. Каралеўства праіснавала да канца IX стагоддзя. У другой палове IX стагоддзя каралі Аквітаніі сталі васаламі караля Францыі, якія адрадзілі пасада герцага Аквітаніі.

Пасля звяржэння імператара Карла III Талстога ў лістападзе 887 года фактычным кіраўніком Аквітаніі быў граф Пуацье Рамнульф II. Ён прысвоіў сабе тытул герцага Аквітаніі, а ў 888 годзе не прызнаў абранне каралём Францыі Эда Парыжскага. Ён падтрымаў кандыдатуру Гвіда Спалецкага, а пазней абвясціў сябе каралём Аквітаніі, але гэты тытул за яго нашчадкамі не замацаваўся. Пазнейшыя кіраўнікі Аквітаніі насілі тытул герцага.

 

 

Пасля смерці Рамнульфа II у 890 годзе графства Пуацье і тытул герцага Аквітаніі атрымаў яго незаконны сын Эбль Манцэр. Але неўзабаве ён быў вымушаны бегчы з Пуацье ад Адэмара^[1], які высунуў свае правы на графства з-за незаконнанароджанасці Эбля і быў падтрыманы каралём Эдам. Адэмар захапіў Пуацье, а Эбль знайшоў прыстанак у свайго сваяка Гільёма I Набожнага, графа Аверні, які скарыстаўся гэтым, каб прысвоіць сабе тытул герцага Аквітаніі.

У 927 годзе памёр спадчыннік Гільёма I Аквітанскага, Гільём II Малады, а затым памёр і яго брат Акфрэд, які прызначыў сваім спадчыннікам Эбля, які вярнуў у 902 годзе з дапамогай Гільёма I графства Пуацье. Такім чынам Эбль далучыў да сваіх уладанняў графства Авернь, Бурж, а таксама атрымаў тытул герцага Аквітаніі.

У 929 годзе кароль Францыі Рауль, жадаючы саслабіць уладу Эбля, забраў у яго графства Бурж. А ў 932 годзе перадаў Авернь і тытул герцага Аквітаніі графу Тулузы Раймунду III Понсу. Акрамя таго, кароль Рауль вывеў тэрыторыю Марша з падпарадкавання сеньёраў Шару, васалаў Эбля, утварыўшы на ёй незалежнае графства Марш. З гэтага моманту пачалася спрэчка за тытул герцага паміж Рамнульфідамі (графамі Пуацье) і прадстаўнікамі Тулузскага дому. Да 940 года за тытул герцага Аквітаніі змагаўся Гільём I Кудлаты, граф Пуацье, сын Эбля, які памёр у 932 годзе, і маркіз Готыі Раймунд Понс, а ў 940—961 Гільём Кудлаты і сын Раймунда Понса Раймунд II, граф Руэрга.

У 955 годзе ў спрэчку за Аквітанію ўмяшаліся Раберціны: кароль Францыі Лотар прызнаў тытул герцага Аквітаніі за герцагам Францыі Гуга Вялікім. У маі 955 года Гуга выступіў супраць Гільёма Кудлатага, імкнучыся заваяваць Аквітанію. Яму ўдалося разбіць армію Гільёма, але яго ўласная армія панесла пры гэтым сур'ёзныя страты. У выніку чаго Гуга быў вымушаны адступіць. Такім чынам спроба заваявання Аквітаніі правалілася.

Пасля смерці Гуга Вялікага тытул герцага быў прызнаны за яго сынам, Гуга Капетам, але той ніколі не спрабаваў заваяваць Аквітанію. У 959 годзе кароль Лотар прызнаў Гільёма графам герцагства Аквітанія, а ў 962 годзе — герцагам Аквітаніі.

Сыну Гільёма Кудлатага, Гільёму Жалезнарукаму (935/937 — 995) удалося заключыць мір з Гуга Капетам, выдаўшы за яго замуж сваю сястру Адэль. У выніку тытул герцага Аквітаніі канчаткова замацаваўся за родам.

Нашчадкі Гільёма Жалезнарукага пашырылі тэрыторыю герцагства. У 1032 годзе сын герцага Гільёма V Вялікага атрымаў у спадчыну герцагства Гасконь. Канчаткова да Аквітаніі Гасконь была далучана ў 1058 годзе.

Пасля смерці ў 1137 годзе герцага Гільёма X Аквітанію і Пуацье атрымала ў спадчыну яго старэйшая дачка, знакамітая Алеанора Аквітанская, якая прынесла свае ўладанні ў пасаг свайму мужу, каралю Францыі Людовіку VII.

 

Герцагства, якое дасталася ў спадчыну Аліеноры, значна пераўзыходзіла дамен караля Францыі. Непасрэдна Аліенора валодала Аквітаніяй, Гасконню і графствам Пуацье. Акрамя таго, у васальным падпарадкаванні знаходзіліся графствы Перыгор, Марш, Авернь, а таксама віконцтва Лімож.

У складзе Францыі герцагства прабыло нядоўга. Ужо ў 1152 годзе Людовік развёўся з Аліенорай, фармальнай прычынай разводу было абвешчана тое, што яны знаходзіліся ў далёкім сваяцтве. А неўзабаве пасля скасавання шлюбу з Людовікам Аліенора ў 1152 г. выйшла замуж за графа Генрыха Анжуйскага, які ў 1154 г. стаў каралём Англіі — Генрыхам II Плантагенетам. Велізарныя аквітанскія землі, якія ў чатыры разы пераўзыходзілі ўладанні Капетынгаў, сталі англійскімі. Паводле меркавання шэрагу навукоўцаў, менавіта ў гісторыі шлюбу Аліеноры Аквітанскай варта шукаць вытокі вайны, якая атрымала ў XIX ст. назву Стагадовай. Ад першага шлюбу ў Аліеноры Аквітанскай было двое дочак, ад другога — чатыры сыны, сярод якіх — кароль-трубадур Рычард Львінае Сэрца, які з 1172 года кіраваў герцагствам. Падтрымліваючы прэтэнзіі старэйшых сыноў, Аліенора разам з імі падняла мяцеж у Пуату супраць Генрыха II. Міжусобіца доўжылася каля двух гадоў. Верх узяў Генрых, Аліенора трапіла ў палон і правяла наступныя 16 гадоў у зняволенні. У 1189 годзе Рычард вярнуў маці свабоду. Аліенора з'ехала ў Францыю і правяла апошнія гады жыцця ў бенедыкцінскім абацтве Фантэўро, дзе і сканала ва ўзросце 82 гадоў.

 

Пасля смерці Рычарда Львінае Сэрца каралём Англіі і герцагам Аквітаніі стаў яго малодшы брат Іаан Беззямельны, які ў 1202—1204 гадах страціў значную частку англійскіх уладанняў на кантыненце, захопленых каралём Францыі Філіпам II Аўгустам: (Нармандыю, Мэн, Анжу, частка Пуату, а ў 1206 годзе і Турэнь. На тэрыторыі Францыі Іаан захаваў толькі герцагства Аквітанія, якое паменшылася ў памерах. Пачынаючы з гэтага часу назва Аквітанія паступова выцясняецца назвай Гіень (фр.: Guyenne). Упершыню яна з'явілася ў Парыжскім дагаворы, заключаным 12 красавіка 1229 года паміж каралём Францыі Людовікам IX Святым і Раймундам VII Тулузскім, які саступіў большую частку Лангедока Францыі.

У 1337 годзе кароль Францыі Філіп VI запатрабаваў ад Эдуарда III, караля Англіі і герцага Аквітанскага, вяртання феадальнага ўладання герцагства Аквітанскага (Гіенскага). Эдуард у адказ запатрабаваў для сябе карону Францыі па праве свайго паходжання — па матчынай лініі ён быў унукам караля Францыі Філіп IV Прыгожага. Гэты канфлікт спарадзіў пачатак Стагадовай вайны, падчас якой Плантагенеты і Валуа дамагаліся свайго панавання над Аквітаніяй.

У 1360 годзе Англія і Францыя падпісалі Дагавор у Брэціньі, паводле якога Эдуард адмаўляўся ад правоў на карону Францыі, але заставаўся герцагам Аквітаніі. Аднак, у 1369 годзе дагавор быў парушаны і вайна працягнулася.

У 1362 годзе кароль Эдуард III зрабіў герцагам Аквітаніі свайго старэйшага сына, Эдуарда, прынца Уэльскага. У 1390 годзе кароль Рычард II прызначыў герцагам Аквітаніі свайго дзядзьку Джона Гонта, які перадаў гэты тытул сваім нашчадкам.

Стаўшы каралём Англіі, сын Джона Гонта, Генрых IV, працягваў кіраваць і Аквітаніяй. Яго сын, Генрых V, атрымаў поспех у атрыманні французскай кароны для сваіх нашчадкаў, заключыўшы Дагавор у Труа (1420). Сын Генрыха, Генрых VI, быў абвешчаны каралём Англіі і Францыі ў 1422 годзе, але паступова страціў кантроль над уладаннямі ў Францыі. Каралі Францыі з дынастыі Валуа, прэтэндуючы на панаванне над Аквітаніяй, падавалі тытул герцагаў Аквітанскіх сваім старэйшым сынам, дафінам. А ў 1453 годзе герцагства было канчаткова далучана да Францыі. З гэтага часу тытул герцага Аквітаніі часам атрымлівалі сыны французскага караля.

• каралеўства Аквітанія
• Аквітанія, гістарычная вобласць Францыі
• Герцагі Аквітаніі

• Тейс Л. Наследие Каролингов. IX — X века / Перевод с французского Т. А. Чесноковой. — М.: «Скарабей», 1993. — Т. 2. — 272 с. — (Новая история средневековой Франции). — 50 000 экз. — ISBN 5-86507-043-6.
• Перну Р. Алиенора Аквитанская / Пер. с франц. А. С. Васильковой. — СПб.: Евразия, 2001. — 336 с. — 3000 экз. — ISBN 5-8071-0073-5.
• Добиаш-Рожденственская О. А. Крестом и мечом. Приключения Ричарда I Львиное Сердце. М., 1991
• Жизнеописания трубадуров. М., 1993

• Сайт Foundation for Medieval: Аквітанія (англ.)