Nutza:Aferghes/Jiddische Schreibweis: Unterschied zwischen den Versionen

Versionsgeschichte interaktiv durchsuchen

← Zum vorign Versionsunterschied Zan naxtn Versionsuntaschied →

Inhalt gelöscht Inhalt hinzugefügt

Inline

Version vom 15. Aprü 2022, 20:13 Uhr.

Dawál d nidasaksischa Litratua von n 20. Jh. koa ununtabrochnna Furtsetzing vo da mittlnidadeitschn Litratua is, hom se a spezjella Autorna doudavõ inspirian loua. Aso hom a Schreiwa wej da Jan Naarding u da Klaas Kleine ira aingann "Varreimunga" oda Nouchdichtareia von n Vejchaepal von n Fuks Reintje - oda Reineke - gschoffn, insperiat duech d mittllnidadeitscha Fossung, wou 1498 z Libeck assakumma is.

D Literarischn Ambiziona u s Sprouchbawusstsaa

As spezifisch litterarischa Hernemma von n modernna Nidasaksisch, in Gengsotz zen Schreim oun a literatischa Ambiziona, is af s Ejascht rár gweng. Fia d Idej, dass aa a Regionolsprouch litterarisch gnutzd wern kõ, is nu a Emanzipazionsschloḡ noutwende gweng. I de 50ga Jouana hom inn Kontext von n Nidasaksischn Batou a por Schreiba a Gschau vo irnane literarischn Ambizja gem. An weitann Emazipazionswurff houd s sida de 80gana gem, wej d litterarischn nidasaksischn Zeidschriftn wej d Drèentse Roet, d Grunneger Krödde u spáda d twèentischa De Nieje Tied mid da tradezionelln Schreiwarei brochn hom.

D Autorn han typischaweis af ira aingann Region vablim, wos midunta zen Asdruck kumma is inn Antstenga vo trennta festa Schreibweisn fia ajeda Region. Do gweng is dou wuhl a Mouß vo iwaregionoln (nidalendisch-deitschn) nidaseksischn Bawusstsaa, dass an reziprokn litterarischn Astausch gem houd. Aso han nou an Virblt von n Roet dej Zeidschriftn Krödde u d ostfrisischa Diesel valegt worn, un is aa vo 1958ge õ d Zeidschrift De Moespot (von ej De Moospot) wej a Organ von n Verbond veur Neersasse Dialektkringen assakummad worn. Da Vabunt dafosst d nidasaksischn Regiona Achterhoek, Sallaand, Oost-Veluwe u spáda aa Twente. A Schreiwa wej da Jan Poortman u da Gerard Vloedbeld hom a Románn vo plattdeitschn Autorn in irnan Dialekt iwatrong (respektiv s Drèentisch u s Tweantisch).

Quelle: https://nds-nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nedersaksische_literatuur_in_de_20e_ieuw&oldid=314130

Ergänzung

Quelle: https://nds-nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nedersaksische_literetuur_t%C3%B6t_1900&oldid=317037

@@ Zein 9: / Zein 9: @@
 Quelle:
 https://nds-nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nedersaksische_literatuur_in_de_20e_ieuw&oldid=314130
+== Ergänzung ==
+<!--
+Es Plattdeitsch in: + In 't Oldsaksisch weur amper eschreven; 't Middelnederduuts har een periode van literaire bedrievigheid op 't ende van de middelieuwen.
+Mit de opkomst van de Nederlaandse en (Hoog)duutse standerdtalen in de vrogmederne tied, weur d'r ieuwenlaank haoste niet meer eschreven in 't Nedersaksisch/Platduuts. In de negentiende ieuw kwaamp, anvankelijk veural in Duutslaand, een revival op gaank. Tegenswoordig wördt d'r hiel evarieerd eschreven in 't Nedersaksisch. D'r koomt regelmaotig romans, novelles, verhalenbundels, dichtbundels, verzamelbundels en opnaomes van 't espreuken woord uut, in d'iene regio meer as in d'aandere. Ok bint d'r literaire kringen, tiedschriften, priezen, schrieverspetretten op dvd en zukswat.
+Es Altsaksisch: + An de Noordzeekust, inclusief de tegenswoordige pervincie Grunning, praotten ze Oldfries.
+'t Oldsaksisch was stark verwant an 't Oldfries, Oldengels, Oldwestnederfrankisch (beter bekend as Oldnederlaands, veural espreuken in wat now Vlaandern en 't zuden van Nederlaand bint), Oldoostnederfrankisch en Oldhoogduuts. De dialecten van de Germaonen die tiedens de Grote Volksverhuzing hen Britannia oaversteuken, bint heur al vanof de 5e ieuw ofzunderlijk gaon ontwikkeln en wördt daorumme seins niet bi'j 't Oldsaksisch edaone.
+Zwischa da altsaksischn Zeid: + Claus Schuppenhauer, die 't Institut für niederdeutsche Sprache in Bremen an-evoerd hef, schrif:
+'Dat har so grootaorig anvoengen mit deei nedderduutse literatoer [de Heliand] oen gung doch gauw to enden. Voen zowat 1100 an is meeist gaor nich meer Nedderduuts schreven wörden. Deei Sassische adel weur wol jummer starker, deei Karolinger harren weniger to melden; deei noorden reet meer oen meer de politiek an zik oen wenden zik nao oen nao de heugere koeltoer oet 'n zuden an - man dat Nedderduutse völ daor den bie achterdaol. [...] 200 jaor meeist hebt deei Nedderduutsen deein kop nich hoogbeuren mugd, so oenderscheedlig is deei koeltoer verdeeld west in 't Duutse land - keein dichtoeng oen keein schreven schrift, deei Nedderduuts weer.' <ref name=A>Nedderdüütsch Dichten - ehrgüstern, güstern un vundaag: Eenmaal verdwars dör uns' Literatuur (oaver-ezet in de Drèentse spelling)</ref>
+Min afkummadn Handl: + De 17 Keuren en 24 Laandrechten van de Friese vri'jheid bint zölfs in 't Nedersaksisch ummezet. Dit kuj zien as een olde vörm van 't Grunnings. Behalve dizze rechtsteksten, wat kleine lösse stadsdocumenten en wat verdwaalde brieven, bint der haoste gien Grunningse teksten oavereleverd uut die tied. Dit kump deurdet d'r in Grunning nog laank in 't Latien eschreven is in officiële stokken, intied det 't gewone volk niet schrieven kun.
+Urspringle hod d: + (zoas ok vandage 't Noord-Nederduuts een standerdiserende invloed hef op 't Platduuts).
+wej aa heit s Nordnidadeitsch an standardisiratn Eifluß af s Plattdeitsch houd.
+politische Sferna. Dou : +
+Volgens Schuppenhauer har bi'j de Middelnederduuts praotende lu de rede en niet de kuunst de overhaand:
+'Richtige dichtoeng, hef ik zegd, zowat, wo eein zik wat oetsimmeleert oen dat daolschrift as eein bield voen de weld, voen zien egen weld - zo'n aords schrieven viendt wie ien mittelnedderduutse tied meeist gaor nich. Hier het allens vasten bodden under de veut. Naodenkern woel heei wol weden, deei Hanzebörger, man bloots nich euverspeuns. Deei weld, mag heei dacht hebben, is zo al gediegen noog; euverdorige grappen zund wis oen waoraftig nich neudig.'<ref name=A />
+Toch ... verschienen: +
+* 't vieftiende-ieuwse gedicht Flos unde Blankeflos, een daonig verkörte bewarking van de Oldfraanse roman Floire et Blancheflor, aover de passie tussen een heidense preens en een christelijke slavin. 't Doedestiedse pebliek mut drok ewest hebben op 't gedicht; 't is ja aovereleverd in niet minder as vief haandschriften.
+Vejcha-Epana. Da Luther: +
+, die löp van de Latiense Ecbasis captivi naor Nivardus zien Ysengrimus en Reinardus vulpes, de Oldfraanse Roman de Renart, 't Middelhoogduutse Reinhart Fuchs van Heinrich der Glîchezære (Hinnerk de Huichelaor) en 't Middelnederlaandse Van den vos Reynaerde. Mederne Nedersaksische bewarkings van 't verhaal bint emeuken deur Jan Naarding (Reiner Robaord) en Klaas Kleine (Reinder Robaord).<ref>Van dizze beide bewarkings bint fragmenten op-eneumen in Scheupers van de taol: bloemlezing van de Drèentse Schrieverij 1837-2003, samen-esteld en in-eleid deur Rouke Broersma (2003). Zuudwolde: Stichting Het Drentse Boek</ref> Reinke de Vos had lieke veule succes as Tiel Oelenspiegel (kiekt hieronder) en was even wied verbreid.
+... Iwasetzing assakumma: + In 1752 verscheen een ummezetting in proza deur Johann Christoph Gottsched, daoras Goethe zien wark Reineke Fuchs op baseerden.
+Da Tiel Oelenspiegel : + , en in Hoogduuts ummezet weur um meer leesders te berieken.
+Noaddeitschland is ... + Oost-Nederlaand kwaamp onder aal starkere Hollaandse invloed.
+Inn 16. u frejja 17.: De belangriekste Duutse biebel weur de Hoogduutse Luther-biebel (1522). Luther zien biebel hef veul invloed ehad op 't taalgebruuk in Duutslaand, mar hef niet mitiene 't Middelnederduuts verstoten. [[In de 16e en ... epubliceerd]] biebels, catechismussen, preken, karkörders, gebeden, striedschriften en zo wieder. De schriever Bolko Bullerdiek daoroaver:
+    'Twoors het dat baold ok een platduutse Biebel (Bugenhagen-Biebel 1533) geven; man Bugenhagen het verzöcht, veel von de Luther-spraok to bewaoren. Dorum klingt dat nich so recht platduuts oen disse Biebel is nich populär worrn.' [6]
+Buten religieus wark um weur 't Middelnederduuts doe niet veul meer gebruukt as schrifttaal.
+In 't Grunnings en 't Oostfries, in dizze tied net ni'j as Nederduutse variaanten ontstaon, wördden in dizze tied nauwelijks teksten eschreven. Tegelieke mit de taalveraandering van Fries mit een Saksische invloed naor Saksisch mit een Friese invloed, richtten dizze gebieden heur poletiek meer en meer op Hollaand. De schrieveri'je gunk haoste volledig in 't Hollaands/Nederlaands, mit hier en daor wat Grunnings-Oostfriese kenmarken.
+I da Frejmodernan Zeid..: + Ambtenaors uut 't Nedersaksische taalgebied kunden 't mangs niet helpen det de streektaal de laandstaal daoras ze in schreven beïnvloedden.<ref>Stieneke Boerma en Rouke Broersma (1993). Drèentse schrieverij. Zuudwolde: Stichting Het Drentse Boek</ref>
+a Stilmittl dawoan. Dej Affossing : + Schuppenhauer:
+'Dat Nedderduutse zulven veur eein eernsthaftige zaak anzeen, grote Nedderduutse literatoer schrieven wullen - wo schul eein in 't 17. oen 18. jaorhoenerd oep zo'n idee komen? Nee, juust annersrum weer 't; dat Nedderduutse weur broekt as moendaord [spreektaal], as eein spraok, deei den unnerscheed voen unnen oen boven recht duutlich maakt oen deei doorum an zik eein stielmittel is.' <ref name=A />
+mid da Stootssprouch.#: + Mar de ongekuunsteldheid, de spreektalige aord van 't Nedersaksisch, weur mit de tied ok toe-epast in 't veurdiel van de Nedersaksische schrieveri'je (kiekt beveurbeeld hieronder bi'j Klaus Groth).
+umma 1661#: + Historicus Frank Löwik plaatst beide stokken in Oaveriessel.<ref>F.G.W. Löwik (2003). De Twentse Beweging : strijd voor modersproake en eigenheid. Grunning: Rieksuniversiteit Grunning. Heufdstok ien.</ref>
+#
+Uut 1672 of meugelijk 1671 stamt de klucht t'Samen-spraak, Ofte VVestphaelsche To hooupe Kallinge Manges den SWARTEN MEYSTER Onde sinen KNEGT, kennelijk deur een Nederlaander eschreven in een soortement veralgemeniseerd Westfaals. Der is een goeie kaans det dit een Oost-Nederlaander ewest hef die zien eigen Nedersaksisch 'verwestfaalst' hef.[10]
+Dizze stokken beheurt töt de hiel weinige vrogmederne teksten in de spreektaal van 't Nederlaands-Nedersaksische spraokgebied, of van 't onmiddellijke grèenslaand. Een fragment uut de 'Overijsselsche Vrijagie':
+    Lubbert:
+    Huer moer; nich lange te bruen 'k hebbet ty jo genogh eseght woe icket met Zwenne af espraken hebbe, on ick bin jo grout en starck enoch.
+    Geise:
+    Henja duw weirst wal grout enoch men du bist noch soo luttick in jaren, on te los heufdigh.
+    Geirt:
+    Henja, Suster Geise, dat tueg wil nu so lange nich wachten asse wy wel eer edaen hebt, se bint nu te kettel-startigh.
+Van Caspar Friedrich Renner (1692-1772) verschient in 1732 in Bremen 't dierepos Hennynk de Han, estoeld op 't kört daorveur vanneis ontdekte en uutegeven Reynke de Vos.
+Umma 1793#:+ In dit tenielstok koomt veur 't eerst de Ni'jgrunningse klaanken "ai" en "ou" veur op pepier.
+gschickt. Weitas: +  't Leste giet oaver de visser die in een pispot woont en een vis vangt die as dank veur zien vri'jlating een wèens van de visser zien vrouwe in vervulling gaon lat: de wèens um in een echt huus te wonen. 't Olde mèense dringt mar aal bi'j heur man an det e nog meer an de vis vraogen mut, tötdet de vis d'r genog van hef en tegen de visser zeg: "Ga man hen. Se sitt all weder in'n Pissputt."
+Inn 19. Jh. mocht#+ D'r bint veur 't schrieven in de streektaal dan agil gien spellingsregels; iederiene schrif zoas det hum 't beste toeliekt.
+Z Nejdaland is d#: # + De ''Geldersche volksalmanak'' kwaamp uut van 1835-1900, de ''Overijsselsche Almanak voor Oudheid en Letteren'' van 1836-1855, de ''Friesche Volksalmanak'' van 1836-1853, de ''Groningsche Volksalmanak'' en de ''Drentsche Volksalmanak'' van 1837-1851. Dizze ginneraotie weur op-evolgd deur ni'je almanaks.
+^D Podagristn un: + Van der Scheer deu in 1851 zien komische schetse ''Ho Baos Julfring meende den Duvel in hoes te hebben''. 'n Verhaol dat ofgrieslik mooi is en t'Emmen is veurvallen. Van Harm Boom stunden as fulleton in de Provinciale Drentsche en Asser Courant twei vertelsels oaver Berend en Jaaije Veltink 'oet 't ''Emmer Karspel''' - 't eerste hielemaole in 't Drèents; 't tweide in 't Nederlaands mit Drèentse dialogen. De populaire vertelsels bint verscheiden maolen in boekvörm edrokt.
+Lesturgeon zien Drèentse verhaal Inne Gengelderei stund in de beroemde bloemlezing ''Van de Schelde tot de Weichsel. Nederduitsche dialecten in dicht en ondicht'' (1882), samenesteld deur Joh. A. en L. Leopold. In dezölfde bloemlezing stunden van A.A. Steenbergen (1814-1900) een bulte vertellegies en gedichten oaver mythische onderwarpen in 't Drèents van 't Ogeveine en Dwingel.
++
+====Fritz Reuter====
+Fritz Reuter (1810-1874) kwaamp uut [[Stavenhagen]] in 't hudige [[Mekelnbörg-Veurpommern]]. Hi'j studeerden an de Universiteit van [[Jena]] en kwaamp in 1833 um poletieke redens in 't gevang; in 1840 kwaamp e vri'j.
+Reuter zien eerste uutgaove was de bundel ''Läuschen un Riemels'' (Anekdotes en riemen, 1853), evolgd deur een tweide verzameling in 1858. De bundel weur aordig positief ontvangen en op-evolgd deur ''Polterabendgedichte'' (1855) en ''De Reis nach Belligen'' (1855). Dit leste wark is een humoristisch gedicht oaver de aventuren van een köppel Mekelnbörger boeren die hen België wilt um achter de geheimen van een hoogontwikkelde beschaving te kommen, mar die nooit op heur bestemming ankoomt.
+Reuter weur uutendelijk voltiedschriever. Zien belangriekste warken bint wieder ''Kein Hüsung'' (dörpsepos, 1858), ''Hanne Nüte un de lütte Pudel'' (varzen, 1860) en een riege vertellegiesbundels: ''Olle Kamellen'', ''Ut mine Festungtid'', ''Ut mine Stromtid'', ''Dörchläuchting'' (1860-1866). 't Bint slim leventige mementopnaomes uut Reuter zien eigen umgeving en de Duutse geschiedenis, zoas de opstaand tegen Napoleon. Zien verzameld wark kwaamp in de jaoren 1860 uut en van zien beste wark, ''Ut mine Stromtid'', verscheen in 1878 een Engelse ummezeting. Reuter zien schrieveri'je waren de mèensen, ok buten 't Nedersaksische taalgebied, bezunder drok op. Zo populair hef nog niet weer iene ewest wel Nedersaksisch schrif. De hooglerer Duuts Wolfgang Stammler hef eschreven: ' 't Personage van inspecteur Bräsig (in de Stromtid) is in de eretempel van de wereldliteretur op-eneumen, daoras de staandbeelden van Don Quichote en Dr. Faust naost Reinke de Vos en Tiel Oelenspiegel staot.'<ref>[http://www.nd-sh.de/pd_in_deu/CIII2.htm Arbeidsgrupp Nedderdüütsch för Sleswig-Holsteen]</ref>
+====John Brinckman====
+[[Ofbeelding:Kasper Ohm.jpg|200px|thumb|left|'Kasper Ohm up sin Ross' (Rostock), een beeld uut de 19e-ieuwse Platduutse literetuur]]
+John Brinckman (1814-1870) uut [[Rostock]] kwaamp - krek as Fritz Reuter, mar minder lange - in de gevangenis um poletieke redens. Hi'j perbeerden een ni'j leven te begunnen in de Verienigde Staoten, mar keerden uut wèenst of um gezondheidsredens terogge hen Mekelnbörg. Daor was e onderwiezer.
+Vanof 1854 schreef Brinckman Nedersaksische gedichten en vertellegies. Meer en meer volk kwaamp mit zien wark in de kunde, mar pas nao zien dood kwaamp 't grote succes. Onder zien warken bint ''Kasper Ohm un ick'' (zien herinnerings as baandrekel in Rostock, 1855-1868), ''Vagel Grip'' (gedichten, 1859), ''Voß un Swinägel'' (vertellegies, 1854), ''Mottche Spinkus un de Pelz'' (humoristisch verhaal oaver Jeuden in Güstrow) en ''Von Anno Toback'' (zeevaardersroman). Zien verzamelde wark weur in 1900 uutegeven.
+De criticus Paul Fechter hef oaver John Brinckman eschreven: 'Zien beroemdste boek 'Kasper Ohm un ick' stiet naost - en diels zölfs baoven - [Fritz] Reuter zien 'Stromtid'. In de persoon van de olde kaptein Pött, de ienige waore Oostzeevaarder uut de Duutse fictie, zit meer kracht ... as in Onkel Brösig of zien schöpper.'<ref>Paul Fechter (1956). ''Geschichte der Deutschen Literatur''. Gütersloh: Bertelsmann Verlag</ref>
+====Klaus Groth====
+Klaus Groth (1819-1899), een schoelmeister uut [[Heid]] in [[Dithmarschen]], schreef de dichtbundel ''Quickborn. Volksleben in Plattdeutschen Gedichten ditmarscher Mundart'' (1852). Hi'j weur d'r vortdaolijk bekend mit. In zien gedichten drokt Groth 't noordelijke plattelaandsleven uut. Zien leesders wördden heur bewust van de uutdrokkingskracht en de esthetische kaante van de streektaal. Groth vund det wat de spraoke an abstraherend vermogen tekortscheut, vergoed weur deur de zinnelijke trefzekerheid d'rvan.
+In [[Kiel (Duutslaand)|Kiel]] warkten Groth mit perfesser [[Karl Müllenhoff]] an 't opschrieven van de Platduutse grammatica en spelling. Hi'j schreef ok vertellegies en jeugdherinnerings. Hi'j weur in 't Hoogduuts vertaald en zag zien verzameld wark verschienen. De componisten [[Johannes Brahms]] en [[Arnold Schönberg]] hebt veule van zien liedties op meziek ezet.
+-->
+Quelle: https://nds-nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nedersaksische_literetuur_t%C3%B6t_1900&oldid=317037