Tərəfə ibn əl-Əbd

Tərəfə ibn əl-Əbd
Doğum tarixi	təq. 543[1]
Doğum yeri	Bəhreyn
Vəfat tarixi	təq. 569[1]
Fəaliyyəti	şair
Əsərlərinin dili	ərəb dili
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tərəfə ibn əl-Əbd (təq. 543^[1], Bəhreyn – təq. 569^[1]) — ərəb şairi.^[2]

Tərəfə ibn əl-Əbd ərəblərin çox istedadlı şairlərindən biri olmuşdur. Belə ki, cəmi 26 il ömür sürməsinə baxmayaraq, ərəblərin fuhul şairlərindən sayıla bilər. Tərəfə əslən Bəkr ibn Vail qəbiləsindən idi. O, 600-cü ildə dünyaya gəlmişdir. Onun həyatı ağır keçmişdir. Belə ki, hələ uşaqkən, atası dünyasını dəyişmişdi. Qəbilə qanunlarına görə ailənin mülkiyyəti əmilərinin nəzarəti altına keçirilmişdi. Əmiləri isə onların mallarına yiyələnmiş, Tərəfənin və Vardənin malına-mülkünə sahib olmuş və onları çətin duruma salmışlar. Bütün bunlar hələ gənc şairin üsyankar qrupda böyüməsinə nəticə oldu. Gördüyü haqsızlıqlara özünəxas bir etiraz nümayiş etdirirdi. Gününü kef məclislərində keçirirdi. Mənbələr qeyd edirdi ki, bunun bir səbəbi də o idi ki, onun əmiləri hələ uşaqkən onun tərbiyəsinə çox də məhəl qoymamışdılar. Amma hələ gənc yaşlarından Tərəfənin şairlik istedadı özünü göstərir. Onun elə müəlləqəsi də həyatda üzləşdiyi çətinliklərlə bağlı idi.

Tərəfənin mühüm hadisəsi onun Hirə hökmdarı Əmr ibn Hindin sarayına getməsi oldu. Onun saraydakı həyatı da rahat keçmir. Bəzi mənbələr göstərirdi ki, onun qürurlu, həmişə şux yeriməsi hökmdarı yaman qıcıqlandırırdı və o, Tərəfənin başını əkmək qərarına gəlmişdi, amma başqa bir versiyaya görə, Tərəfə, dayısı Mütələmmislə birgə saray intriqalarına qoşulmuşdur. Onun hətta gizlicə Əmr ibn Hindi həcv etdiyi də göstərilir. Hadisələrin mənbələrdə bundan sonrakı təsviri sırf nağılvaridir. Belə rəvayət edilir ki, Əmr ibn Hind Tərəfəni və dayısı Mütələmmisi çağırıb hərəsinə bir məktub verib, Bəhreyn valisinin yanına göndərir. Onlar yolda dincələrkən, bir qoca ərəb onların yanına gəlir, əllərindəki məktubdan əziyyət çəkəcəklərini deyir. O bir oğlan çağırıb ona oxudur. Məktubda belə yazılmışdı: Bu iki adam sənin yanına gələrkən onların ikisini də öldür, yəni əl-ayağını kəs, özlərini də diri-diri basdır. Mütələmmisinkini də oxutdurmaq istəyir, Mütələmmis deyir ki, yox, əmanətdir, məktubu aça bilmərəm. Mütələmmis yarı yoldan qayıdır, Tərəfə isə öz ayaqları ilə ölümünə doğru gedir. Bəhreyn valisi Tərəfə ilə qohum olduğundan onu öldürməkdən vaz keçir, hətta Tərəfəyə qaçıb-getməyi təklif edir. Tərəfə isə deyir ki, yox sən hökmdarın əmrinə əməl etməlisən. Bu zaman vali deyir ki, onda öz ölümünü özün seç. Tərəfə isə deyir ki, mənə çoxlu şərab içirdin, sonra isə damarlarımı kəsin və beləliklə şairin həyatına 26 yaşında bu cür son qoyulur.

Təbii ki, onun yaradıcılığı geniş deyildir, şeirləri də azdır, ən məşhuru isə müəlləqisidir. Müəlləqisində o, yaxın qohumlarından narazılığını bildirir. Burada konkret olaraq, öz qardaşı Məbədlə olan ixtilafı da əks olunur. Belə söylənilir ki, bir dəfə Məbədin dəvələrini otararkən diqqətsizlik edir və onları itirir və iki qardaş arasında ixtilaf düşür. Bundan sonra o, öz müəlləqisini yazır və bu müəlləqədə özünün həyat, varlıq-ölüm barədə düşüncələrini əks etdirir. Müəlləqə ətlalın (tərk edilmiş oba) təsviri ilə başlıyır. O, Xaulə adlı qızın obasının izini itirməkdə olan cizgilərini ərəb qadınlarının əlləri üzərindəki döyməyə oxşadır. Ətlaldan sonra şair sevgilisinin təsvirini verir. Sevgilisini təsvir edəndən sonra dəvəni elə təsvir edir ki, adam çaşıb qalır, elə bilir ki yenə də söhbət onun sevgilisindən gedir. Dəvənin təsvirində şair bir sıra obrazlardan istifadə edir, onun ayaqlarını mərmər binanın sütunlarına bənzədir. Tərəfənin təsvirlərindən təsvir doğur. Məsələn, deyir ki, səhrada gəzən dəvə çayda suyu yarıb. Sonra gəminin suyu yarmasını Rəmmalın üzən gəmisinin qumu ayırmasına bənzədir. Təsvir hissəsindən sonra 3-cü hissə – fəxriyyə hissəsi gəlir. Amma bu, fəxriyyədən daha çox hikmətamiz fəlsəfi şeir təsiri bağışlayır, burada şair öz həyat fəlsəfəsini əks etdirir. Ölümünün hər an yaxınlaşdığını duyan şair öz həyatını beş günlük dünya prinsipi ilə keçirmək istəyir. Onun həyatda üç prinsipi vardır: Birincisi, dostları ilə şərab içmək. İkincisi, igid cəngavər kimi onu köməyə çağıran olsa, qılıncını götürüb onun köməyinə getmək. Üçüncüsü isə, gününü yağışlı gündə bir gözəllə alaçıqda keçirtmək.

Tərəfə bildirir ki, insanlar fərqlənsə də, ölüm hamıya eyni gözlə baxır. Üzərinə daşlar düzülmüş dar bir qəbirə sığınır. Tərəfəyə görə, ölümün pəncəsindən dünyada heç kəs canını qaçıb-qurtara bilməz. Məhz buna görə də, insan həyatını mənalı keçirməlidir.

Esat Ayyıldız, Klasik Arap Şiirinde Emevî Dönemine Kadar Hiciv. Ankara: Gece Kitaplığı, 2020. s.231-344.