İbrahim

İbrahim
Doğum tarixi	ən tezi e.ə. 2167 və ən geci e.ə. 1792[1]
Vəfat tarixi	ən tezi e.ə. 2050 və ən geci e.ə. 1638[2]
Vəfat yeri	Hevron, İordan çayının qərb sahili, Fələstin Dövləti və ya Kənan
Xatirə günü	9 oktyabr
İbrahim Vikimənbədə
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

İbrahim ^[a] (əslində Abram) ^[b] Yəhudilik, Xristianlıq və İslamda (Hz. İbrahim (ə)) kimi İbrahimi dinlərin ortaq əcdadıdır. ^[3] Yəhudilikdə yəhudilərlə Allah arasındakı xüsusi əlaqənin qurucusu, Xristianlıqda bütün möminlərin mənəvi əcdadı ^{[c] [4]} İslamda Hz. Adəmlə (ə) başlayıb Hz. Məhəmmədlə (s.a.v.) bitən peyğəmbərlər silsiləsinin halqasıdır. ^[5]

Yaradılış Kitabında təsvir olunan həyatı gələcək nəsillər və torpaq mövzuları ətrafında cəmlənir. İbrahim, atası Terahın evini tərk edib özü və nəslinə vəd edilen Kənan torpağında məskunlaşmağa çağırılır. Bu vəd daha sonra İbrahimin arvadı Saredən oğlu İshaqa miras qaldı, İshaqın ögey qardaşı İsmailə isə böyük bir xalq quracağı vəd edildi. İbrahim Sara üçün Əl Xəlilde Atababalar mağarasını -dəfn yeri- alır və bununla da torpaqda öz hüququnu müəyyən edir. Varisi İshaq öz qohumlarından olan bir qadınla evlənir və bununla da Kənanlıları varislikdən məhrum edir. İbrahim daha sonra Kantura ilə evlənir və onların daha altı oğlu olur; lakin o vəfat edib Saranın yanında basdırılanda İshaq "İbrahimin bütün malını" aldı, digər oğulları isə yalnız "hədiyyələr" aldılar. ^[6]

Əksər tarixçilər Çıxış və Hakimlər dövrü ilə birlikdə patriarxal dövrü müəyyən bir dövrlə əlaqəsi olmayan gec ədəbi quruluş kimi görürlər.^[7] Bir əsrlik arxeoloji tədqiqatlarından sonra tarixi İbrahim üçün heç bir dəlil tapılmadı.^[8]

Tövratın erkən Fars dövründə (e.ə. 6-cı əsrin sonları) Babil əsarətində Yəhudada qalan yəhudi mülkədarları ile, bu torpaqlar üzərində öz hüquqlarını "ataları" İbrahim vasitəsilə izləyənlərlə, əks iddialarını Musa və Çıxış ənənəsinə əsaslandıran geri dönən sürgünlər arasında yaranmış gərginlik nəticəsində yazıldığı qənaətinə gəlib çatıldı.^[9] (Vəd edilmiş torpaq hekayəsi)

İbrahim dövrü münaqişə və ya problemin həllinə yönəlmiş vahid struktur kimi qurulmayıb. ^[6] Epizodlar adətən yalnız sərbəst şəkildə əlaqələndirilir və ardıcıllıq həmişə məntiqli deyil. ^[6] Bu mövzular Yaradılış 11:27–31-də Saranın qısır olduğu və 12:1–3-də İbrahimə doğulduğu torpağı tərk edərək, Rəbbin ona göstərəcəyi torpağa getməsi əmri verilən "povest proqramlarını" təşkil edir. ^[6]

İbrahimi dinlərdə Tanrı antropomorfik təriflərdən azad edilərək daha mücərrəd məfhumlarla ifadə olunan və təkamül edən bir fiqurdur. Başlanğıcda o, insan qiyafəsində bir ailə və ya qəbilə tanrısı olub, ətrafında çoxlu canlıların olduğu səmada sarayda yaşayan, pilləkənlərlə göyə qalxıb enən, başqa tanrıları da tanıyan bir tanrıdır.^[11] Bu gün İbrahimi dinlər Tanrının zaman və məkandan arınmış olduğuna inanırlar, buna görə də Tanrı konkret kainatdan müstəqildir, lakin yenə də duaları eşidir və cavab verir. Bu mərhələdə O, kainatın yaradıcısı, əbədi, hər şeyə qadir və hər şeyi bilən tanrıdır.

İbrahimi dinlərin kitablarında Tanrı təcəssüm olunmuş yaradıcıdır. O, birinci şəxs kimi danışır və bəzən insanların qarşısına " insan obrazı " ilə çıxır.^[12] İslamda Allah intiqam alandır, mütəkəbbirdir. Sabur, Cəlil (qəzəbli), Rəhim (çox mərhəmətli), Həlim (mülayim), Vədud (sevgili) kimi insani hissləri ifadə edən adlarla da tanınır. Xristianlıqda tanrı ata, sufizmdə dost kimidir.^[13] Tanaxda da Yehova çox vaxt təcəssüm etdirilir.

İbrahimi dinlərdə tanrının adı da zamanla dəyişir.

Nuhun doqquzuncu nəslindən olan Terah İbram, Nahor və Haranın atası idi. Haran İbramın qardaşı oğlu Lutun atası idi. Bütün ailə Xaldeylərin Ur şəhərində yaşayırdı. Haran doğulduğu Ur şəhərində öldü. İbram doğub-törəməz olan Sara ilə evləndi. Terah, İbram, Saray və Lut Kənana getdilər, lakin Haran adlı yerdə məskunlaşdılar və Terah 205 yaşında orada öldü. Tanrı İbrama öz ölkəsini və qohumlarını tərk edib, ona göstərəcəyi bir ölkəyə getməyi əmr etmiş və onu böyük bir xalq edəcəyinə, ona xeyir-dua verəcəyinə, adını ucaltacağına, ona xeyir-dua verənlərə xeyir-dua verəcəyinə və onu lənətləmək istəyənləre lənət oxuyacağına söz vermişdi. İbram arvadı Saray, qardaşı oğlu Lut və onların mal-dövləti və canı ilə birlikdə Kənandakı Şekemə getmək üçün Haranı tərk edəndə 75 yaşında idi. Sonra Bethelin şərqində çadırını qurdu.

Kənan torpağında şiddətli qıtlıq oldu və İbram, Lut və onların ailəsi Misirə getdilər. Yolda İbram Saraya deyir ki, Misirlilərin onu öldürməməsi üçün onun bir bacısı olduğunu söylə. Misirə girəndə Fironun nökərləri Sarayın gözəlliyini Firona təriflədilər və onu saraya apardılar və əvəzində İbrama mülk verdilər. Allah Fironu və ailəsini müsibətlərə düçar edir ki, bu da Fironun nəyin səhv olduğunu anlamağa çalışmasına səbəb olur. Sarayın evli qadın olduğunu öyrənən Firon İbram və Saraydan ondan uzaqlaşmalarını xahiş edir.

Misirdən sürgün edildikdən sonra bir müddət Nəcəfdə yaşadılar. Bethel və Ay bölgəsində İbram və Lutun böyük sürüləri eyni otlaqları tuturdu. Bu, hər bir ailənin maldarlarının probleminə çevrilib. Çobanlar arasında münaqişə o qədər şiddətləndi ki, İbram qardaşlar arasında münaqişə olmasın deyə Luta sol və ya sağ tərəfdə ayrıca bir sahə seçməyi təklif etdi. Lut şərqə doğru, Soara qədər bütün ölkəni yaxşı sulayan İordan düzlüyünə getmək qərarına gəldi. İbram cənubda Xevrona getdi və Mamre düzlüyində məskunlaşdı və orada Tanrıya ibadət etmək üçün başqa qurbangah tikdi.

İordan çayının Sodom və Gomora şəhərlərinin Elam üzərinə üsyanı zamanı İbramın qardaşı oğlu Lot və ailəsi Elamlıların işğalçı qüvvələri tərəfindən əsir götürülür. Sodom ordularını məğlub etdikdən sonra Elam ordusu döyüş qənimətlərini toplamağa gəlir. Həmin vaxt Lut və ailəsi Sodom Krallığının kənarında yerləşdirilir və onları görünən hədəfə çevirir.

Tutulmaqdan qurtulan bir adam gəlir və baş verənləri İbrama danışır. İbram bu xəbəri eşidən kimi dərhal 318 nəfər təlim keçmiş nökəri topladı. İbramın qüvvəsi Siddim döyüşündən yıxılan Elam ordusunu izləmək üçün şimala doğru gedir. Onları Danda tuturlar. Abram qrupunu bir neçə hissəyə bölərək döyüş planı hazırlayır və gecə basqını təşkil edir. Onlar nəinki əsirləri azad edir, həm də Dəməşqin şimalında, Hobada Elam padşahı Kedorlaomeri öldürür və Lutu, evini və Sodomdan götürülmüş bütün əmlakını geri alırlar.

İbram qayıdanda Sodom padşahı onu qarşılamaq üçün Şave vadisinə gedir. Həmçinin, uca Elyon kahini olan Salem (Yerusəlim) padşahı Melkisedek çörək və şərab gətirir və İbrama və Allaha xeyir-dua verir. İbram Melkisedeqə hər şeyin onda birini verir. Əgər Sodom padşahı öz xalqına qayıtmaq istəyirsə, bütün mülkü İbrama saxlamağı təklif edir. İbram, müttəfiqlərinin payı istisna olmaqla, Sodom padşahının hər hansı razılaşmasını rədd etdi.

Rəbbin səsi görüntüdə İbrama gəlir və ulduzlar qədər yerin və onun nəslinin vədini təkrarlayır. İbram və Tanrı əhd mərasimi keçirir və İsrailin Misirdə gələcək əsirliyindən danışır. Tanrı İbrama dedi ki, onun nəslindən olan torpaqlar: Ken, Kenizid, Kadmon, Xet, Periz, Refaim, Amor, Kənan, Qirqaşi və Yevusi torpaqları.

İbram və Saray Onun necə xalqların atası olacağını anlamağa çalışırlar, çünki Kənanda 10 il yaşadıqdan sonra heç bir uşaq doğulmayıb. Sara Misirli cariyəsi Həcərə İbrama oğul doğmaq niyyəti ilə təklif edir.

Hacer hamilə olduğunu öyrəndikdən sonra Saraya xor baxmağa başladı. Saray cavab olaraq Həcərə pis rəftar etdi və o, səhraya qaçdı. Şura gedən yolun üstündəki bulağın başında bir mələk Həcərlə danışdı . Deyirdilər ki, İbram öz düşərgəsinə qayıdacaq və oğlu "vəhşi adam" olacaq, onun əli hamıya, hamının əli ona və bütün qardaşlarına qarşı olacaq. Ona dedilər ki, oğlu İsmayılı çağırsın. Həcər onunla danışan Tanrıyı "El-roi" (görən tanrı) adlandırırdı. O gündən quyu Beer-lahai-roi ("Dirinin və məni görənin quyusu") adlandırıldı. Sonra övladını dünyaya gətirmək üçün anasının yanına qayıtdı və ona deyilən kimi etdi. İsmail doğulanda İbramın 86 yaşı var idi.

On üç il sonra, İbramın 99 yaşı olanda Tanrı yeni adını elan etdi: "İbrahim; bir çox xalqın atası". Bundan sonra İbrahim sünnətin əlamət olacağı bölgələrlə bağlı əhdin göstərişlərini aldı.

Tanrı Saraya Sara adını verdi, ona xeyir-dua verdi və İbrahimə dedi: "Onun vasitəsilə sənə bir oğul da verəcəyəm". İbrahim güldü və ürəyində dedi: "Yüz yaşı olana uşaq, doxsan yaşı olan Sərə doğularmı?" İbrahim Tanrıyla görüşdükdən sonra bütün ailə üzvlərini, özü 99 yaşında və İsmaili 13 yaşında sünnət etdi.

İbrahim çadırının girişində, Mamrenin menengiç ağaclarının yanında oturmuşdu. Başını qaldırıb Tanrının hüzurunda üç nəfər gördü. Sonra qaçıb onları qarşılamaq üçün əyildi. İbrahim onların ayaqlarını yuyub bir tikə çörək gətirməyi təklif etdi və onlar razılaşdılar. İbrahim seleksiya olunmuş undan çörək hazırlamaq üçün Saranın çadırına qaçdı, sonra xidmətçi oğlana seçilmiş dana hazırlamağı əmr etdi. Hər şey hazır olandan sonra kəsmiki, südü və dananı qabağına qoyub, yemək yeyərkən ağacın altında onları gözləyirdi.

Gələnlərdən biri İbrahimə dedi ki, Sare gələn il qayıdanda bir oğlu olacaq. Sara çadırın girəcəyində deyilənləri eşitdi və o yaşda uşaq dünyaya gətirmək ümidinə güldü. Ziyarətçi İbrahimdən soruşdu ki, niyə Sara bu yaşda uşaq dünyaya gətirərkən gülür, çünki Tanrı üçün heç bir şey çətin deyil. Sare onun güldüyünü inkar etdi. .

Yeməkdən sonra İbrahim və üç qonaq ayağa qalxdılar. Onlar Sodom və Gomoranın taleyini müzakirə etmək üçün "ova şəhərlərində" hökmranlıq edən zirvəyə yürüş etdilər, günahları o qədər böyük idi ki, Tanrıyı ovsunladılar. İbrahimin qardaşı oğlu Sodomda yaşadığı üçün Tanrı bu şəhərlərə haqq qazandırmaq və mühakimə etmək planlarını açıqladı. Bu zaman digər iki ziyarətçi Sodoma getdi. Sonra İbrahim Tanrıya üz tutdu və Onun yanına getdi və dedi: "Şəhərdə ən azı on saleh adam olsaydı, Tanrı şəhərə aman verməzdimi?" deyə yalvardı. Tanrı on saleh adama görə şəhəri məhv etməyəcəyini bildirdi.

İki qonaq hesabat vermək üçün Sodoma gələndə şəhər meydanında qalmağı planlaşdırdılar, lakin İbrahimin qardaşı oğlu Lut onların yanına qaçdı və bu iki "kişi"nin onun evində gecələməsini təkid etdi. Bir qrup kişi Lutun evinin qarşısına toplaşaraq Lutdan qonaqlarını istədi, lakin Lut buna qarşı çıxdı və əvəzinə bakirə qızlarını onlara təklif etdi. Onlar bundan imtina etdilər və Lutun qapısını sındırmağa çalışdılar.

Ertəsi gün səhər tezdən İbrahim Tanrının hüzurunda dayandığı yerə getdi. O, "Sodom və Gomoraya baxdı" və hətta "on salehin" olmadığı şəhərlərdə yerdən "təndirin tüstüsü kimi" tüstü gördü (ayə 18:32).

İbrahim Kadeş və Şur arasında Müqəddəs Kitabın anaxronik olaraq "Fələstin torpağı" adlandırdığı yerdə məskunlaşdı. İbrahim Gerarda yaşayarkən açıq şəkildə Sarenin bacısı olduğunu iddia edirdi. Bu xəbərdən xəbər tutan padşah Avimelek onu yanına gətirdi. Tanrı Avimelekə yuxuda gəldi və onun arvadı olduğu üçün onu götürməyin ölümlə nəticələnəcəyini bildirdi. Avimelek ona toxunmadı, lakin İbrahimin Sara ilə qardaş olduqları iddiasına görə başqa saleh xalqı öldürüb-öldürməyəcəyini soruşdu. Cavabında Tanrı Avimelekə dedi ki, o, həqiqətən də kamil ürəyə malikdir və buna görə də mövcud olmağa davam edəcək, lakin əgər Tanrı İbrahimin arvadını ona qaytarmasaydı, o, Avimeleklə bütün ailəsini mütləq öldürəcəkdi.

Ertəsi gün sübh tezdən Avimelek yuxusunu nökərlərinə danışdı və İbrahimə yaxınlaşıb onun padşahlığına niyə belə böyük günah gətirdiyini soruşdu. İbrahim orada Tanrı qorxusunun olmadığını və arvadına görə onu öldürə biləcəklərini düşündüyünü söylədi. Sonra İbrahim dediklərinin yalan olmadığını iddia etdi: "Yenə də o, mənim bacımdır; o, atamın qızıdır, amma anamın qızı deyil və mənim arvadım oldu".

Avimelek Saranı İbrahimə verdi və ona qoyun-keçi, mal-qara və nökərlər hədiyyə etdi. və onu öz torpağında istədiyi yerdə məskunlaşmağa dəvət etdi. Saraya min gümüş də verdi. İbrahim Avimelekə və ailəsinə dua etdi.

Filiştlilər ölkəsində bir müddət yaşadıqdan sonra Avimelek və Fikol quyu uğrunda şiddətli döyüşlə nəticələnən mübahisəyə görə İbrahimlə üz-üzə gəldilər. İbrahim Fələstinli nökərinin hücumlarına və İbrahimin quyusunu tutmasına görə Abimelekə məzəmmət etdi. Abimelek hadisədən xəbərsiz olduğunu iddia edib. İbrahim Avimelekə qoyun və öküz qarşılığında sövdələşmə təklif etdi. Quyunun qazanın özü olduğunu sübut etmək üçün ona daha yeddi qoyun da verdi. Bu anda görə bu quyunun yerinə Beer-Şeva adını verdilər.

Keçən il Mamredə peyğəmbərlik edildiyi kimi, Sara hamilə qaldı və sünnət əhdinin birinci ildönümündə İbrahimə bir oğul doğdu. İbrahimin İshaq adını verdiyi oğlu doğulanda "yüz yaşında" idi; səkkiz günlük olanda onu sünnət etdi. Sare üçün bu qədər yaşlı yaşda uşaq dünyaya gətirmək və əmizdirmək fikri gülünc idi. İshaq böyüməyə davam etdi və süddən kəsildiyi gün İbrahim böyük bir ziyafət verdi. Ancaq şənlik zamanı Sara İsmayılı ələ saldığını gördü.

İshaq doğulanda İsmayılın on dörd yaşı vardı. Sara İsmailin İshaqı ələ saldığını görəndə İbrahimə bildirdi ki, həm İsmayıl, həm də Həcəri göndərsin və İsmail İshaqın mirasına şərik ola bilməz. İbrahim arvadının bu sözlərindən çox üzüldü və Tanrıdan məsləhət istədi. Allah İbrahimə dedi ki, kədərlənməsin, arvadının əmr etdiyi kimi etsin. Tanrı İbrahimə deyir: "İshaqda nəsil sənin yanına çağırılacaq, mən İsmaili bir millət edəcəm, çünki o, sənin nəslindəndir".

Səhər tezdən İbrahim Hacerlə İsmayılı birlikdə çölə çıxardı. Ona çörək və su verdi və onları yola saldı. İkisi bir şüşə su qurtarana qədər Beer-Şeva səhrasında dolaşdılar. O, ümidsizcə göz yaşlarına boğuldu. Rab oğlanın səsini eşitdi, Rəbbin mələyi Həcərə təsdiq etdi ki, o, böyük bir millət olacaq və "qılınc üzərində yaşayacaq". Sonradan yaranan su onların həyatını xilas edib. Oğlan böyüdükcə Paran səhrasında məharətlə oxatan oldu. Nəhayət, anası İsmailə doğma Misirdən bir arvad tapdı.

İshaqın gəncliyində Tanrı İbrahimə oğlunu Moriya torpağında qurban verməyi əmr etdi. İbrahim sözügedən dağa çatana qədər üç gün yol gedir. O, İshaqla təkbaşına dağa girən kimi qulluqçulara qalmağı əmr edir. İshaq odunu aparır və atasından yandırma qurbanı üçün heyvanın harada olduğunu soruşur. İbrahim cavab verir: "Tanrı ona yandırma qurbanı üçün bir quzu verəcək". İbrahim oğlunu qurban verməyə hazırlaşarkən, Rəbbin mələyi onu dayandırdı və arxasında "kolluqda buynuzundan ilişmiş bir qoç" gördü.

Bu yer sonralar Yehova-jire adlandırıldı. O, itaətkarlığı müqabilində çoxlu başqa nəsil və firavanlıq vədləri aldı. Bu hadisədən sonra İbrahim Beer-Şevaya getdi.

Qurban və kişi sünnəti ; Bugünkü yəhudi və müsəlman icmalarında qurban kəsmə və kişi sünnəti ənənələrini yaradan rəvayətlər İbrahimlə əlaqələndirilir.

Yəhudi cəmiyyətində oğlan uşaqlarının Tanrıya qurban kəsildiyi məlumdur. Yuxuda İbrahimin oğlunu qurban kəsdiyini görmək də bu əmələ işarə sayılır. Zaman keçdikcə insan qurbanlığından imtina edildi və bütün bədəni qurban vermək əvəzinə onu simvolizə edən bir parça (sünnet dərisi) kəsilməyə başladı. İbrahimin oğlunu qurban verməyə hazır olması həmin cəmiyyətdə belə bir əməlin mövcudluğuna dəlalət edir.^[16][17]

Sami Ezzib, İbrahim haqqındakı qurban rəvayətinin Yəhudi ruhanilərinin uydurma olduğunu və bunun məqsədinin İbranilərin Tanrıya oğlan uşaqları qurban vermə ənənəsini əvəz etmək və heyvan qurbanı ilə əvəz etmək olduğunu, lakin oğlanların qurban verilməsindən tamamilə qaçmaq mümkün olmadığını, əvəzində isə onların kişi orqanlarını örtən dərini kəsmək ənənəyə çevrilib. Və deyir: "Yaşı 90-ı ötmüş baban bir gün səni dağa aparıb, yuxusunda Tanrı əmr edib deyərək səni kəsmək istəsə, sonra əl çəkib bir qoç kəsib, başqa gün özünün cinsiyyət orqanlarını kəssə nə düşünürsən?

Sare ölür və İbrahim onu Xetli Efrondan bitişik tarla ilə birlikdə satın aldığı Əl-Həlilin yaxınlığındakı Əcdadlar mağarasında ("Makpela") basdırır. Saranın ölümündən sonra İbrahim Kantura adlı cariyəsi götürdü və onun oğullarından Zimran, Coksan, Medan, Midyan, İşbak və Şuah dünyaya gəldi. Müqəddəs Kitaba görə, adının "bir çox xalqların atası" mənasını verən "İbrahim" olaraq dəyişdirilməsini əks etdirən İbrahim, Bibliyada adı çəkilən bir çox xalqların, o cümlədən israillilərin, ismaililərin, edomluların və başqalarının əcdadı hesab olunur. O, həmçinin Amaleqlilər, Qenlilər, Midyanlılar və Assurlularla, qardaşı oğlu Lut vasitəsilə isə Moavlılar və Ammonlularla qohumdur . İbrahim oğlunun Rivqa ilə evlənməsini və nəvələri Yaqub və Esavın doğulmasını görmək üçün yaşadı. O, 175 yaşında vəfat etdi və oğulları İshaq və İsmail tərəfindən Makpela mağarasında dəfn edildi.

20-ci əsrin ortalarında Uilyam F. Olbrayt və G. Ernest Rayt kimi görkəmli arxeoloqlar, Albrext Alt və Con Brayt kimi bibliya alimləri eramızdan əvvəl II minillikdə " əcdadların çağı " adlandırdıqları dövrün real insanların inandırıcı nağılları olduğuna inanırdılar. 1970-ci illərdə isə İsrailin keçmişi və bibliya mətnləri ilə bağlı yeni arqumentlər bu fikirlərə etiraz edirdi; bu arqumentləri Tomas L. Tompsonun The Historicity of the Patrical Narratives (1974), və Con Van Setersin Abraham in History and Tradition (1975) əsərlərində tapmaq olar.

Ədəbiyyatçı alim Tompson öz arqumentini arxeologiya və qədim mətnlərə əsaslandırıb. Onun dissertasiyasında əcdadların eramızdan əvvəl II minillikdə yaşadığına dair inandırıcı sübutların olmamasına diqqət yetirildi və bəzi bibliya mətnlərinin eramızdan əvvəl I minilliyin şərtləri və anlayışlarını əks etdirdiyi qeyd edildi.

Van Seters patriarxal hekayələri araşdırdı və adın, sosial mühitin və mesajların Dəmir dövrünə aid olduğunu iddia etdi.^[18] Van Seter və Tompsonun işi bibliya elmində və arxeologiyada bir paradiqma dəyişikliyi idi və alimlərin getdikcə daha çox patriarxal hekayələrə tarixi olaraq baxmamasına səbəb oldu.

Sonrakı illərdə bəzi mühafizəkar alimlər patriarxal rəvayətləri müdafiə etməyə çalışdılar, lakin bu, alimlər tərəfindən qəbul edilmədi. 21-ci əsrin əvvəllərində arxeoloqlar İbrahimi, İshaqı və ya Yaqubu etibarlı tarixi şəxsiyyətlər edəcək hər hansı kontekst yaratmaq ümidini itirdilər. ^[8]

Etibarlılıq kontekstində; İbrahimin rəvayətləri ilə bağlı çoxlu tənqidlər var. Bu tənqidlər onun əsl tarixi şəxsiyyət olub-olmaması, harada yaşaması, rəvayətlərin mənbələri və etibarlılığı ilə bağlıdır. Məsələn, onun arvadı Sara hekayələrdə 90 yaşlı padşahı qızışdıracaq qədər gözəldir və uşaq dünyaya gətirə bilir. Sara 127 yaşında vəfat etdikdən sonra İbrahim evlənir və 6 oğlu olur.

Son arxeoloji sübutlara eramızdan əvvəl 2-ci minilliyin əvvəllərinə aid gil lövhələr daxildir ki, bunlar İbrahimin qohumlarının adlarına uyğun gəlir. Bu şəhərlər Peleq, Seruq, Nahor, Terah və Harandır.^[19] Arxeoloji qazıntılar zamanı tapılan lövhənin üzərində "Terah oğlu Abram" ifadəsi tapılıb.^[20] Nahor (İbrahimin qardaşı) və qəbiləsinin adı Kapadokiyada və Mari lövhələrində çəkilir.^[21]

Eramızdan əvvəl 925-ci ildə Rexavamın hakimiyyəti dövründə baş vermiş döyüşün I Firon Şişakın (Tanaxdakı Şeşonk) qələbə kitabəsində Negev bölgəsində yer adı "Abram (İbrahim) qalası"dır.

İbrahim hekayəsi, digər əcdad hekayələri kimi, çox güman ki, mühüm şifahi tarixə malikdir ^[22] və onun adı çox qədimdir. (Yezekel^[23] və Yeşaya^[24] kitablarında xatırladılır) Yaradılış kitabında tapılan hekayə artıq orijinal mənasını əks etdirmir. (Yaradılış 17:5-də təqdim olunan "Xalq Atası"nın məşhur etimologiyası, yəqin ki, "Ata böyükdür" deməkdir). ^[25]

Bu mərhələdə şifahi mədəniyyət Tövratın yazılı hekayələrinə çevrilir; Əksər alimlər bu mərhələnin Fars dövrünə, təxminən eramızdan əvvəl 520–320-ci illərə aid olduğunu düşünürlər. Bunun üçün iki fərziyyə var; ^[9]

Birincisi, Fars İmperatorluğu icazəsiyle, sürgündən sonrakı icmanın Tövratı Fars İmperator sistemində işləmək üçün qanuni əsas kimi tərtib etdiyi,

İkincisi, sürgündən sonrakı yəhudi icmasına kimin aid olacağını müəyyənləşdirmək üçün meyarlar təmin etmək və müxtəlif qruplar, (xüsusən də kahinlik və "ağsaqqallar") güc strukturlarını və nisbi mövqelərini müəyyən etmək üçün Tövrat yazılmışdır. ^[9]

Tövratın tamamlanması və onun sürgündən sonrakı yəhudiliyin mərkəzinə yüksəlməsi köhnə mətnləri birləşdirməklə yanaşı, yeni mətnlərin yazılması ilə bağlı idi — son Tövrat mövcud mədəniyyətdən qaynaqlanırdı. ^[26] Sürgün zamanı (yəni eramızdan əvvəl VI əsrin birinci yarısında) yazılmış Yezekel kitabında^[27], Babildə sürgündə olan Yezekel Yəhudada qalanların bu torpaqlara necə sahib olduqlarını iddia etdiyini təsvir edir. İbrahimdən mirasa əsasən; lakin peyğəmbər onlara deyir ki, Tövrata tabe olmadıqları üçün onların heç bir iddiası etibarlı deyil. ^[6] Eynilə, Yeşaya Kitabı^[28] Yəhuda xalqı ilə sürgündən sonrakı yəhudilər ("gôla") arasındakı gərginliyə şəhadət edir, Allahın İsrailin atası olduğunu və İsrailin tarixinin Hz. Çıxış, İbrahim deyil. ^[6] Bu və buna bənzər dəlillərdən (məsələn, Ezra-Nehemya) çıxarılacaq nəticə ondan ibarətdir ki, İbrahim hekayəsi Yəhuda torpaqlarına iddialı olan yerli torpaq sahiblərinə qarşı sürgün qüvvələrini dəstəkləməyə xidmət edən bir fiqur idi. sürgündən sonra geri qayıdanların xərcləri. ^[6]

Muazzez İlmiye Çığ, İbrahim peyğəmbər haqqında yazdığı kitabında İbrahimin yaşadığı dövrün e.ə. 1900–1800-cü illərə aid edilməsinin nəzərdə tutulduğu, bu dövrdə ərəb və ibrani kimi bir xalqın olmadığı, İbrahimlə bağlı əfsanələrlə qarışıq ən qədim arxeoloji tapıntıların həmin dövrdən ən az 1500 il sonra Ras Şamrada tapıldığı bildirilir.^[29] O, İbrahimin öz arvadını bacısı kimi təqdim edərək firona və başqa padşaha buraxması və eyni əhvalatın oğlu İshaq tərəfindən təkrarlanması hekayəsinin də şumerlərdən götürüldüyünü bildirir.^[30]

İbrahimə üç əsas dünya inancında, Yəhudilik, Xristianlıq və İslamda yüksək hörmətli mövqe verilir. Yəhudilikdə o, yəhudi xalqı ilə Tanrı arasındakı xüsusi əlaqə olan əhdin banisidir. – Yəhudilərin Allahın seçilmiş xalqı olduğuna inanmağa səbəb olur. Xristianlıqda Həvari Pavel öyrədirdi ki, İbrahimin Musanın qanunundan əvvəl olan Allaha olan inancı onu yəhudi və ya qeyri- yəhudi bütün möminlərin prototipinə çevirdi; və İslamda o, Adəmlə başlayan və Məhəmmədlə zirvəyə çatan peyğəmbərlər silsiləsində mühüm həlqə kimi görülür. ^[5]

Yəhudi ənənəsində İbrahim Avraham Avinu (אברהם אבינו), "atamız İbrahim" adlanır ki, bu da onun həm yəhudilərin bioloji əcdadı, həm də ilk yəhudi kimi yəhudiliyin atası olduğunu göstərir. ^[5] Onun hekayəsi həftəlik Tövrat oxuma bölmələrində, əsasən paraşahda oxunur.

Yəhudi əfsanələrində Allah göyü və yeri İbrahimin fəzilətlərinə görə yaradır. ^[31] İncildəki daşqından sonra İbrahim dindarlar arasında Allahı heç vaxt tərk etməyəcəyinə təntənəli şəkildə and içən yeganə şəxs idi. ^[31]

O, "Tanrının Yolları" haqqında öyrənmək üçün Nuh və Samın evində oxuyur. ^[32] Nuh və Samdan baş kahinin nəsli və vəzifəsi əbədi olaraq Levi və onun nəslinə keçir.

İbrahim atasının torpağını tərk etməzdən əvvəl, xaldeylilərin bütlərini sındıran cəsarətli bir hərəkətdən sonra Nemrutun odlu ocağından möcüzəvi şəkildə xilas olur.^[31] Kənanda olduğu müddətdə o, səyyahlara və əcnəbilərə qarşı qonaqpərvər idi və onlara Tanrı haqqında biliklərini necə tərifləməyi də öyrədirdi.^[31]

Yəhudilikdə Tanrı "İbrahimi, İshaqın və Yaqubun Tanrısı" adlandırıldığı üçün o, İshaq və Yaqubla birlikdə adı Tanryla birləşmiş kimi görünür. ^[31] O, otuz millətin atası kimi də tanınır. ^[31]

İbrahim ümumiyyətlə yəhudi mistisizmi haqqında mövcud olan ən qədim kitablardan biri olan Sefer Yetsirahın müəllifi hesab olunur.^[33]

Avota görə, İbrahim Tanrının əmri ilə on sınaqdan keçir.^[34] İshaqın bağlanması İncildə sınaq kimi qeyd olunur; digər doqquzun adı çəkilmir, lakin sonrakı ravvin mənbələrində müxtəlif rəqəmlər verilir.

Xristianlıqda İbrahim Allahın özünü göstərmək üçün seçdiyi və Allahın əhd bağladığı peyğəmbər kimi hörmətlə qarşılanır (Əhd İlahiyyatı). ^[4] Pavel bəyan etdi ki, İsaya iman edənlərin hamısı "İbrahimin nəslindəndir və İbrahimə verilən vədin varisləridir". ^[4] Romalılara 4-də İbrahim Allaha olan "sarsılmaz imanı" üçün təriflənir və bu, "Məsihin xilasedici gücünə iman göstərənlər" anlayışına aid edilir. ^[35]

Pavelin ardınca gələn kilsə rəhbərləri İbrahimi bütün xristianların ruhani atası kimi vurğulamışlar. ^[36] Avqustin xristianların iman vasitəsilə İbrahimin "övladları (yaxud "toxumları") olduğunu bildirib. Martin Lüter İbrahimi "imanlı bir insanın paradiqması" adlandırdı. ^[d]

Bəzi xristian ilahiyyatçıları İbrahimin yaşadığı teofaniyada "üç ziyarətçi" ni Müqəddəs Üçlüyə bərabər tuturlar.

İslam, İbrahimi Adəmlə başlayan və Məhəmmədlə yekunlaşan peyğəmbərlər silsiləsində bir halqa kimi görür. ^[5] Adı Quranın 35 surəsində keçir.^[37] O, həm hənif (tövhid), həm də müsəlman adlanır və ^[5] müsəlmanlar onu peyğəmbər və əcdad, kamil müsəlmanın arxetipi və Məkkədə Kəbənin möhtərəm qurucusu hesab edirlər.^[38] İslamda onun yeganə məqsədinin Allahın birliyini elan etmək olduğu düşünülür. İbrahim İslamda böyük peyğəmbərlər arasında mövqe tutur və ona "İbrahim Xəlilullah", yəni " Allahın sevgilisi" deyirlər.

İbrahim, İshaq və Yaqubdan başqa, Allah yanında insanların ən fəzilətlilərindəndir.^{[39] [40]} Quranda "Müsəlmanların Atası" və cəmiyyət üçün nümunə kimi qeyd olunur.^[41]

İbrahimin oda atılması hekayəsinə Quranda və bəzi yəhudi əfsanələrində rast gəlinir. İbrahim heç vaxt Nemrutu və bütləri tanrı qəbul etməyi qəbul etməmiş, heç kim görmədən bütləri sındırmış, baltanı böyük bütün boynuna sancmış və Nemrutu tövhidə çağırmışdır. İbrahimin çağırışına məhəl qoymayan Nemrut böyük bir atəş yandırdı və İbrahimi katapultla oda atdı, ancaq Allahın əmri ilə atəş onu yandırmadı. Şayiələrə görə, İbrahim odda olarkən Allah odu gül bağına çevirib. Əfsanənin türk versiyasında hadisə Urfada baş verir, od gölə çevrilir (Balıklıgöl) və odunlar göldə üzən balığa çevrilir. Quranda belə qeyd olunur:

• “ Allahın ona mülk verdiyi üçün İbrahimlə Rəbbi barəsində mübahisə edəni görmədinmi? Bax, İbrahim dedi: "Rəbbim dirildir və öldürür". dedi; dedi: "Mən də dirildirəm və öldürürəm". (Bunun üzərinə) İbrahim dedi: "Həqiqətən, Allah günəşi şərqdən, siz isə qərbdən gətirirsiniz!" Kafir məəttəl qaldı. Həqiqətən, Allah zalım camaatı doğru yola yönəltməz. '' (Bəqərə surəsi, 258)^[43]
• "Onu yandırın! Əgər bir şey edəcəksənsə, tanrılarına kömək edərək onu yandır!" onlar dedilər. Dedik: "Ey atəş! soyuq! İbrahimə salam olsun!" (Ənbiya surəsi, 68–69) Hekayə Midraxi rəvayətlərində daha ətraflı izah edilir. Bundan əlavə, bu rəvayətlərin Tövratın Daniel fəslində padşah Navuxodonosorun çörəkxanaya atdığı 3 yəhudi gənci (Daniel 3:12–28) haqqında başqa bir əfsanəyə uyğunlaşdırıldığına dair iddialar var.

• Zərdüştilik
• Brahma
• lütfkar
• Kabbala

• Hermetizm, Abraham, brahma, Zərdüştlük, Ur 13 mart 2013 tarihinde saytında

Sitat səhvi: " lower-alpha " adlı qrup üçün <ref> teqləri mövcuddur, lakin müvafiq <references group="lower-alpha"/> teq tapılmadı