Préjano

Préjano
Alministración
País	España
Autonomía	La Rioxa
Tipu d'entidá	conceyu de La Rioxa
Alcalde de Préjano	Eduardo Ruiz Cubillo
Nome oficial	Préjano (es)[1]
Códigu postal	26589
Xeografía
Coordenaes	42°11′10″N 2°10′48″W / 42.186111111111°N 2.18°O / 42.186111111111; -2.18
Préjano Préjano (España)
Superficie	42.4 km²
Altitú	710 m
Llenda con	Arnedillo, Santa Eulalia Bajera, Herce, Arnedo, Muro de Aguas y Enciso
Demografía
Población	211 hab. (2023) - 115 homes (2019) - 99 muyeres (2019)
Porcentaxe	0.07% de La Rioxa
Densidá	4,98 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00

Préjano ye una llocalidá y conceyu de la Rioxa Baxa, na comunidá autónoma de La Rioxa, España. Atópase na marxe esquierda del ríu Ruesca, afluente del Cidacos. Foi un antiguu pueblu mineru, anguaño los sos habitantes caltiénense gracies a l'agricultura y la industria de la cercana capital de la contorna: Arnedo.

La villa apaez mentada como Presano nos Votos de San Millán, atribuyíos a Fernán González en 934, pero consideraos una falsificación introducida a empiezos del sieglu XIII:

Enciso, Arnetiello, Ocone cum sujs ujllis, Penna Alba, Erze, Pressano^[2], Arneto, Kelle, Abtolle, Bea, Calahorra, Andosilla, Carcaras, Lerin, Zaharra, El Monesterio et Funes cum sujs uilljs ad suam alfocem pertinentibus, et alíe que sunt site per litora Argue fluminis, iste predicte per omnes domus singulas metitas de uino in oblatione er singulos panes in offerta.

Enciso, Arnedillo, Ocón, Peñalba, Herce, Préjano, Arnedo, Quel, Autol, Bea, Calahorra, Andosilla, Carcar, Lerín, Azagra, El Monesteriu, y Funes, coles villes pertenecientes a les sos alfoces, y otres villes qu'hai sitas nes veres del ríu Arga, una midida de vinu en oblación, y un pan d'ufrienda per cada casa.

Votos de San Millán

La primer referencia escrita datada con cierta fiabilidá ye recoyida nel tomu 6 de la Coleición de privilexos, franqueces, exenciones y fueros, concedíos a dellos pueblos y corporaciones de la corona de Castiella de los archivos de Simancas.^[3] Nella dónense les cases, tierres según les viñes de Prescano que tenía'l presbíteru Hermenegildo al abá de albelda Dulchito; robláu pol obispu Tudimiro. Nun ta fecháu, pero basándose nos personaxes nomaos, tuvo de realizase sobre sobre'l 942.

NUM. CCLI.

Donatio in Alhueco, in Cervaria et in Cornazo.

[...] trado tibi Dulchito Abbati coeterisque fratribus
in atriu Sancti Martini pro remedio animae meae in Pres-

canu, cases, térras, atque vineas

tomo 6 de la Coleición de privilexos, franqueces, exenciones y fueros, concedíos a dellos pueblos y corporaciones de la corona de castilla

L'obispu de Calahorra, Juan de Préjano, realiza una donación de rentes a la mesa capitular de Calahorra nel añu 1200, y nella apaez citada Préjano («et tertiam de Praejano, de Herce de Legarda»).

El castiellu de Préjano perteneciera a la Orde de Calatrava, que, nel añu 1288, dexar pa tola vida a Vela Ladrón de Guevara, xunto al d'Enciso.

Dende la Edá Media hasta l'abolición de los señoríos n'España, en 1811 poles cortes de Cádiz, Préjano fuera villa de señoríu, non de realengu. En 1434, el rei de Castiella Xuan II da facultá real de la encomienda, qu'esta entós taba en poder de la Orde de Calatrava, al so contable mayor, el doctor González de Toledo, y a la so muyer doña Inés González de Origüela. Enrique IV de Castiella, fíu y socesor de Xuan II, dona la villa de Préjano a don García Manrique, fíu de Pedro Manrique, pol sofitu qu'ésti-y dio nes sos disputes col infante Don Juan (depués rey Xuan II d'Aragón). Tres diverses ventes, dende 1699 —cuando don Íñigo Eugenio Arguto y Álava merca los sos derechos por 150.000 reales— hasta siquier 1789 —citáu nel Diccionariu de la España estremada en Provincies»—, Préjano apaez venceyáu al señoríu de los marqueses de Gastañaga.

Formó parte de la Provincia de Soria hasta 1833, integrándose na nueva Provincia de Logroño. Al añu siguiente, cola nueva división en 9 partíos xudiciales, va formar parte del partíu xudicial de Arnedo (Real Decretu del 21 d'abril de 1834).

Según el Madoz (1849), la villa tuvo nel pasáu cercada y con dos puertes denominaes "de la Villa" y "de San Miguel", pero yá daquella de les sos fortificaciones namái quedaba l'actual torre de pies, en que la so barbacana taba'l campusantu. Supuestamente ésti usu siguiría hasta la construcción del actual campusantu pela rodiada del pueblu.

La población se vió gravemente afeutada polos terremotos de 1818: de los sos 200 cases namái 16 quedaron habitables. La ermita del Cristu de la Canal careció ruina casi total.^[4] Los dos parroquies quedaron bien maltrataes nos sos pavimentos, y la torre de San Miguel quedó arruinada.

Préjano hasta principios de sieglu XX yera una espolleta llocalidá minera, na que dende 1609 les mines de carbón dieren emplegu y riqueza a la llocalidá. Esto acompañábase de l'agricultura, sobremanera del olivo pero tamién cebera y almendrales.

Nel censu de la población de Castiella nel sieglu XVI, Prejano añader como pueblu de Nájera, indicándose 180 vecinos, (qu'a 5 persones per vecín son 900 almes). Nel Diccionariu Xeográficu universal publicáu en Barcelona en 1830 y siguientes, 245 vecinos, 1.220 almes. Nel censu de la nueva provincia de Logroño de 1840, 234 vecinos, 1110 almes.

En 1845, Tien 234 vecinos y 1.111 habitantes, dos parroquies xuníes y un estancu. Na quinta de 1844 entraron en suerte 57 moces de 18 a 24 años. Pagó de contribución 13.368 reales, y collecha al añu común 4.000 fanegas de granos y llegumes, 1.500 arrobes de vinu y 200 d'aceite, que colos frutos menores y les sos camperes importen 159.400 reales. Hai granjería de ganáu y dellos telares pa texíos de llana ordinariu.^[5]

Nel Diccionariu Xeográficu d'España de 1846 indícase que la so producción principal en se momentu yera trigu, morcajo, vinu "de mediana calidá", aceite, y ganáu llanar. Madoz, n'aprosimao les mesmes feches, detalla una producción de trigu, cebada, avena, aceite, vinu, pataques, cáñamu y llegumes; críase ganáu lanar y cabrío y caltiénse el de llabor necesariu pa la llabranza. Destaca la caza de perdices, llebres y dalgunos llobu. Faise mención a la mina de carbón de piedra, mentando esperimentos realizaos en 1781, y la concesión d'una real cédula'l 4 d'abril de 1831; esplotada daquella pola sociedá minera de Logroño. La so industria taría compuesta d'un molín fariñero y otru d'aceite, 3 telares de llenzos ordinarios y una caldera pa destilar aguardiente con capacidá pa 4 cántares. El so presupuestu municipal yera de 3.000 reales.

Yá a principios de sieglu XX coles primeres emigraciones a América, el pueblu empezó a perder habitantes. El golpe mayor foi'l zarru de les mines, que daben emplegu a gran parte de la población, sumándose al éxodu rural xeneralizáu en toa España. Esto dexó al conceyu cola metá de la población cola que cuntaba hasta entós.^[6]

A 1 de xineru de 2017 la población del conceyu, según el padrón municipal, xubía a 221 habitantes, 123 homes y 98 muyeres.^[7]

Gráfica d'evolución demográfica de Préjano ente 1857 y 2015

Población de derechu (1857-1897) según los censos de población del INE del sieglu XIX.      Población de derechu (1900-1991) o población residente (2001) según los censos de población del INE.      Población según el padrón municipal de 2015 del INE.

• Castillo de Préjano. Datáu del sieglu XV, ye una torre fuerte pentagonal reforzada por murios en turria.
• Ermita del Santu Cristu de la Canal
• Ilesia de San Miguel: construcción de sillería y sillarejo del sieglu XVI.
• Ilesia Parroquial de San Esteban
• Trujal: ye'l más antiguu trujal de La Rioxa, inda n'usu pola cooperativa local. Sigue usando'l sistema tradicional de decantación. Puede visitase al zarru de la temporada, en xineru nel conocíu como día de les pingaes, nel qu'amás de visitar el trujal tástiase esti platu típicu a base de pan, aceite y azucre.

• La vía verde de Préjano: ye un ramal de la vía verde del Cidacos, aprovecha'l trayeutu utilizáu pol ferrocarril pa tresportar el carbón.

Mientres el periodu Cretácicu inferior formó parte d'una llanura encharcada que se desecaba dacuando, dexando tras zones enfollagaes nes que les buelgues de dinosauriu quedaben marcaes al so pasu. Col tiempu éstes ensugaben y cubríen con nuevos sedimentos que'l so peso prensaba les capes inferiores, faciéndoles solidificar en roques col pasu de millones d'años. La erosión foi foliando les capes cimeres faciendo visibles munches d'estes formaciones predreses, dexando reparar les icnites.

Nel conceyu atopen dellos xacimientos:

• "Valdeté": ta asitiáu a 380 m de les corrolades de Fente Rinilla y a 21 km de Préjano, nel ribayu del Sotu. Ye de mal accesu. Hai un rastru de 11 buelgues d'un dinosauriu herbívoru caminando a dos pates. Son grandes, con marques de trés anchos deos con terminación arrondada, siendo'l central bien grande y el talón sobresal llixeramente. Destaca'l distintu llargor de los pasos esquierdu-derechu, más curtios que los contrarios lo qu'indica una llixera coxera.^[8]
• "Fuenteamarga": nesti xacimientu atopáronse más de 300 güesos d'un reptil volador desconocíu (Pterosauriu). Del so estudiu determinóse que ye una nueva especie que se denominó Prejanopterus curvirrostra n'honor al conceyu.
• "La magdalena": contién 7 grandes buelgues de Iguanodon bernissartensis.
• "Valdemurillo": a 3 km del pueblu, contién un rastru de terópodo y de un saurópodo de Parabrontopodus.
• "Sol de la Pita"
• "La cuesta del pesu"
• "Tajugueras"

• Tercer sábadu de xineru: día de les Pingaes nel Muséu del Aceite o Trujal.
• 23 d'abril fiestes patronales n'honor de San Jorge.
• 18 de xunetu Santa Marina
• 14 de setiembre fiestes mayores n'honor del Cristu de La Canal. Típiques verbenes y zurracapote.
• 4 d'avientu Santa Bárbara

• Bienes d'Interés Cultural de La Rioxa
• Conceyos de La Rioxa
• Llocalidaes d'entidá menor de La Rioxa
• La Rioxa (España)

• Madoz, Pascual (1846-1850). Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar XIII, páx. 212.
• Moya Valgañón, Juan Gabriel; et al. (1986). Inventariu artísticu de Logroño y la so provincia La Rioxa 3. Ministeriu de Cultura, páx. 184. ISBN 84-505-3636-7.
• (1846) Diccionariu Xeográficu-históricu d'España de la Real Academia de la Historia Tomo 2, páx. 146.

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Préjano.
• Prejano.tk Archiváu 2019-05-14 en Wayback Machine
• Prejano.es.vg
• www.prejano.com Archiváu 2020-08-14 en Wayback Machine