Herramélluri

Herramélluri
Alministración
País	España
Autonomía	La Rioxa
Tipu d'entidá	conceyu de La Rioxa
Alcalde de Herramélluri (es)	Félix Manuel Chinchetru Ranero
Nome oficial	Herramélluri (es)[1]
Códigu postal	26213
Xeografía
Coordenaes	42°30′07″N 3°01′11″W / 42.501944444444°N 3.0197222222222°O / 42.501944444444; -3.0197222222222
Herramélluri Herramélluri (España)
Superficie	10.88 km²
Altitú	571 m
Llenda con	Grañón, Leiva, Ochánduri y Villalobar de Rioja
Demografía
Población	109 hab. (2023) - 62 homes (2019) - 52 muyeres (2019)
Porcentaxe	0.03% de La Rioxa
Densidá	10,02 hab/km²

Herramélluri ye una llocalidá y conceyu español, asitiada al noroeste de la Comunidá Autónoma de La Rioxa, en redol al cursu mediu del ríu Tirón, nuna zona d'escases altitúes. Predominen les actividaes agrícoles, sobremanera de secanu, anque tamién ye importante la ganadería, sobremanera la porcina, en desterciu del ovín y vacunu.

El conceyu llinda al norte con Ochánduri, al este con Villalobar de Rioja, al sur con Grañón y al oeste con Leiva.

La llocalidá atopar nuna vega a la marxe derecha del ríu Tirón. N'este y dientro del conceyu desagua'l ríu Lachigo, que les sos agües aprovechar por aciu un calce pa regar les güertas.

El so nome vien d'un noble, Herramel, que mientres la Reconquista pobló tierres fronterices de Burgos y La Rioxa. Amás de Herramélluri— Herramel más ur o uri, villa n'euskera, esto ye, villa de Herramel— tamién esiste otra población, Herramel, en Burgos que lleva'l so nome. Asina mesmu, hubo una población homónima, Erramelluri (actual Remelluri) na actual xurisdicción de Labastida, Álava. Herramel foi'l padre d'Álvaro Herraméliz, conde en Lantaron y en Álava nel primer cuartu del sieglu x.^[2]

Hasta'l sieglu XVIII tamién la conocida como Villa de Vega de Ríu Tirón.^[3]

En Herramélluri esistieron asentamientos celtes, berones y romanos, siendo, según una hipótesis ensin demostrar, 'zona de vasconización tardida' onde nun se topen restos prerromanos vasconos.

Los romanos conquistaron l'asentamientu primitivu, denomináu Oliva (esiste una hipótesis qu'indica'l so orixe non celtíberu y que los Berones fueron unu de los pueblos que migró de centro Europa asitiándose nes riberes del Ebro, magar ello los restos arqueolóxicos topaos coinciden na mayoría de los casos con aquellos topaos n'otres zones inequívocamente celtíberes),^[4] en redol al añu 178 e.C. y diéron-y el nome de Libia. Según el llingüista Koldo Mitxelena, padre de la filoloxía vasca, y que la so teoría respondía por en cierta midida l'etnógrafu Julio Caro Baroja, los berones seríen d'etnia vasca con amiestu de celtíberos, pero falaríen euskara y tendríen tamién traces culturales tomaos de los celtes. Ta asitiáu nel términu de Les Sernas, llugar de bonu defensa, yá que taba a lo cimero del cuetu del Piquillo y na confluencia de los ríos Tirón y Reláchigo.

El pretor romanu Tiberio Sempronio Graco foi l'encargáu d'amenorgar les ciudaes conxuraes contra'l poder de Roma, una de les cualos paez que foi Oliva. Una vegada conquistada, acuñóse la moneda romana pa pagar tributos a Roma. Mientres les Guerres Civiles, Libia foi fiel a Pompeyu.

Herramélluri ta allugáu cerca del xacimientu arqueolóxicu de l'antigua ciudá de Libia. Atopáronse restos de la dómina anterior a Cristu. L'afayu más importante producir en 1905, cuando s'atopó la Venus de Herramélluri, anguaño nel Palaciu Provincial.

Nel cuetu del Piquillo pueden contemplase una necrópolis, muertes d'ánfores, cerámiques, ruedes de molín, texas... y los restos de l'antigua calzada romana.

La primer referencia documental de Herramélluri ye del añu 1080. Trátase d'una donación de Muño Álvarez de Ilharraza al monesteriu de San Millán de la Cogolla onde figura, ente los confirmantes, Nunno Ovecoz de Harramellori.^[5] Otru documentu de 1101 fai referencia a la donación de Sancha Vélez, pola que vencía a San Millán el monesteriu de San Andrés, próximu a Villanueva, y tou lo que tenía en Erra Melluri y Oggaduri (Ochánduri).

Nel sieglu XVI llamábase Herramélluri de los Condes.

• Venus de Herramélluri: tratar d'una figura de la diosa Venus semidesnuda, col peñáu recoyíu, cúbrese púdicamente el pechu con una mano. Les sos piernes atópense tapaes por un mantu que cai, pol so propiu pesu, al suelu. De 20 cm y casi 2 kg de pesu ta fabricada en bronce. Envalórase que ye del sieglu II d. C. aproximao y atópase nel muséu de Logroño.
• Candelabru Sideral de Herramélluri: ye un molde de piedra de 10 cm d'altu, que contién inscripciones.

^[6]

Gráfica d'evolución demográfica de Herramélluri (conceyu) ente 1857 y 2010

Población de derechu (1857-1897) según los censos de población del INE del sieglu XIX.      Población de derechu (1900-1991) o población residente (2001) según los censos de población del INE.      Población según el padrón municipal de 2010 del INE.

• Ilesia Parroquial de San Esteban: del sieglu XVI ta dedicada a Esteban protomartir. Construyida en piedra sillar y cola solera de families d'altu llinaxe, destaca'l so retablu mayor del sieglu XVIII. Nel so interior alluga dos magnífiques piles d'alabastru de talla romana; una utilizada como pila d'agua bendito y la otra como llaváu na sacristía.

• Ermita de la Virxe del Poder o de San Isidro, restaurada en 1968.
• ”Casa Grande”, propiedá privada en que'l so patiu interior caltiénense siete columnes romanes.
• Conceyu.
• Sablera artificial con choperas al llau del ríu Tirón.
• L'Aldea de Velasco, cola so ilesia dedicada a la Natividá de La nuesa Señora.
• Llagu de Herramélluri, asitiáu a 1km del conceyu, ta en procesu de restauración y tien una superficie de 1km2
• Paséu poles riberes de los ríos Tirón y Reláchigo (600m), esti paséu realizóse nos años 2009 y 2010 gracies al voluntariáu en Ríos y Riberes» del Ministeriu de Medioambiente] y al trabayu realizáu polos Voluntarios de Herramélluri.
• Pol molín pasaba un ríu col que producíen eletricidá.

Básase principalmente na agricultura, tando dedicaos al cultivu casi'l 90% de les tierres del conceyu. Cultívase principalmente trigu, daqué de cebada, daqué de vide y forrajeras. Les zones de regadío llántense principalmente con faba verde, arbeyos y pataques

• El 15 de mayu festividad de San Gregorio Ostiense y San Isidro, realízase la procesión a la ermita de la Virxe del Poder, trayendo a la vuelta la virxe de les Candeles a la ilesia de San Esteban.
• El 3 d'agostu celebren les fiestes patronales n'honor a San Esteban. Los danzadores baillen alredor del pueblu nuna procesión cola Virxe del Poder y San Esteban. Dempués celébrase la misa. El primer sábadu d'agostu xubir a la ermita (asitiada na carretera de Treviana) nuna romería cola Virxe del Santu Poder, acompañada polos danzadores.
• El 16 d'agostu celebra la festividá de San Roque, patronu del barriu de Velasco.
• El tercer fin de selmana d'agostu realicen les Xornaes Medioambientales, en favor de la recuperación Hidrolóxicu-Ambiental de la Zona
• Xornaes culturales (ochobre), entamaes pola Asociación Cultural «Ciudá de Libia». Tienen llugar diverses actividaes rellacionaes cola cultura: conferencies, obres de teatru, feria d'artesanía y conciertos.
• San Montés: dende 2010 celébrase cada 31 d'avientu la carrera San Montesa.

• Asociación Cultural «Ciudá de Libia»
• Asociación Sociocultural "Venus"

• Oliva / Libia (Hispania)
• Leiva
• Conceyos de La Rioxa
• Llocalidaes d'entidá menor de La Rioxa
• La Rioxa (España)

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Herramélluri.

• Herramélluri n'OpenStreetMap.