Gumiel de Mercado

Gumiel de Mercado
Alministración
País	España
Autonomía	Castiella y Lleón
Provincia	provincia de Burgos
Tipu d'entidá	conceyu d'España
Alcalde de Gumiel de Mercado (es)	Mario Sánchez Calvo
Nome oficial	Gumiel de Mercado (es)[1]
Códigu postal	09443
Xeografía
Coordenaes	41°45′21″N 3°48′07″W / 41.755833333333°N 3.8019444444444°O / 41.755833333333; -3.8019444444444
Gumiel de Mercado Gumiel de Mercado (España)
Superficie	57.71 km²
Altitú	829 m
Llenda con	Aranda de Duero, Villalba de Duero, Haza, Berlangas de Roa, Roa, La Horra, Sotillo de la Ribera, Santibáñez de Esgueva, Gumiel de Izán y Quintana del Pidio
Demografía
Población	385 hab. (2023) - 198 homes (2019) - 165 muyeres (2019)
Porcentaxe	0.11% de provincia de Burgos
Densidá	6,67 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
gumieldemercado.es

Gumiel de Mercado ye una llocalidá y un conceyu^[2] asitiaos na provincia de Burgos, comunidá autónoma de Castiella y Lleón (España), contorna de La Ribera, partíu xudicial d'Aranda, conceyu del mesmu nome.

Asitiáu a 72 km de la capital y a 14 km. de Aranda de Duero. Tien un área de 57,71 km², allugáu a 829 metros d'altor sobre'l nivel del mar, con una población de 382 habitantes (INE 2008) y una densidá de 6,62 hab/km².

Ta allugáu nuna zona arrodiada de pinares qu'antaño foi cabeza de señoríu. Bañar el ríu Gromejón. Nos testos medievales mentábase como'l "Gomel". Hasta'l sieglu XII constituyía un gran conceyu qu'entendía Sotillo de la Ribera y La Aguilera, los que tres numberosos pleitos fuéronse dixebrando.

El ríu que pasa pol pueblu ye'l ríu Gromejón, 45 km. dende Caleruega (que ye onde naz) hasta'l ríu Duero (que ye onde desagua).

A finales del sieglu XIII, la llocalidá foi señoríu de Don Juan Pérez de Guzmán.^[3]

Pueblu importante a lo llargo de la historia, apaez en distintos testos que, cuando Don Diego López de Haro casóse con Doña Violante, fía d'Alfonsu X, ésti vencer como dote. Más tarde pasó a la familia Avellaneda, a que la so descendiente Beatriz d'Avellaneda, mentó Diego de Sandoval nel so cancioneru.

L'antiguu señoríu que sobre esta villa exercieron los Sandoval y Rojas, duques de Lerma, vese reflexáu nes armes del so escudu. El cual ta partíu en pal: Primero, la banda negra de los Sandoval, qu'equí apaez terciada; Segundu, los cinco estrelles coloraes d'esti apellíu.

A lo cimero del cerratillo hubo un formosu castiellu del que namái queden les ruines, y sol so amparu afondáronse gran númberu de bodegues, dalgunes d'elles n'usu anguaño como merenderos y pa guardar el vinu de la tierra.

En tiempos caltuvo pleitos cola llocalidá de L'Aguilera pol dominiu de los molinos del cercanu ríu Gomejón, que perdió. Sicasí recibe les agües del regueru de la Salceda que sirvía nel so día de foso a la muralla.

Nel pueblu sobresal la so plaza mayor a la que s'apuerta por dos puertes, restos de l'antigua muralla, "Carrasotillo" y "Carramonzón", asina llamaes pol so llocalización. Plaza de reciu estilu castellanu onde sobresal el palaciu del Conceyu, con amplies portalaes y balconajes, afatáu col escudu de los Enríquez.

Nuna esquina de la mesma atopa la ilesia de San Pedro, del sieglu XVI, que presenta como campanariu una torre albarrada del mesmu sieglu.

Ente les sos cais y numberoses placetas hai delles cases de piedra con escudos d'armes que dan fe de la nobleza que vivió nesta población.

Na plaza que lleva'l so nome atopa la ilesia parroquial de Santa María, d'estilu góticu del sieglu XV, con tres naves. El retablu mayor ye de finales del sieglu XVII, con columnes salomóniques d'orde xigante, en que la so cai central atópase'l tabernáculo, el Calvariu y una imaxe sedente tardogótica de la Virxe col Neñu; flanquean esta efixe dos grandes llenzos con escenes marianes de la Coronación y de los Casamientos pintaos pol madrilanu Bartolomé Pérez de la Devesa, y otros llenzos pequeños de finales del sieglu XVII. Alrodiu de esta imaxe de la Virxe, cunta la lleenda-historia, que mientres los últimos díes de mayu de 1813, los soldaos franceses na so retirada del centru d'España, al pasu por Gumiel de Mercado, quixeron robar la imaxe de Santa María la Mayor pero ensin ésitu, yá que sollertáu'l pueblu afayáron-yos nel ríu yá que se-yos había quedáu apexáu'l carru al intentar crucialo y abandonar.

Hasta va unos años celebrar en Gumiel, los xueves de cada selmana, mercaos de transaiciones de too xéneru, sacante de ganáu, a los que veníen feriantes de too tipu: pasiegos, espertos en teles, vendedores de caxigalines, boteros, etc en competencia colos de la población. Asitiar na plaza de San Pedro, sacante los de caciplos que se poníen na plazuela de la Cruz. Pol pueblu circulaben dende pela mañana pregoneros, qu'anunciaben les ufiertes de los comerciantes y los pidimientos de compres de vinos y granos.

Entiende gran estensión de terrén agrícola destináu principalmente a viñeos, ceberes y lleguminoses. Nestos últimos años algamó gran importancia de nuevu'l viñéu gracies a la denominación d'orixe "Ribera del Duero". Les temperatures estremes, xunto col calter caliar de los sos suelos y l'ausencia de riego, faen que'l vinu que se produz nestes tierres seya d'una calidá incuestionable. Destaca la bodega "Valduero", en que la so cueva criar vinu dende hai 400 años. Na actualidá los sos propietarios ampliaron les galeríes y presenten una producción yá considerable de 65 000 botelles añales, qu'esporten nun 32 % a países como Estaos Xuníos, Xapón, Taiwán, Corea, práuticamente toa Europa, salvu Italia, y a rincones de Suramérica.

Dientro del cascu urbanu hai numberoses industries y talleres de calter eminentemente familiar, fábriques d'embutíos "Mendive" y "La Desilla", dos talleres de carpintería, un taller d'ebanistería "Hercasa" y una tienda de muebles "La Gárgola", de recién apertura, según granxes de ganáu porcino y ovín...

El pueblu cunta con bastantes servicios: secretaria, una oficina bancaria, sacerdote con cultu diariu, consultoriu médicu con serviciu de medicina y enfermería, farmacia, colexu públicu d'educación infantil y primaria, centru de xubilaos, chigres, un mesón, carnicería (con serviciu de panadería y frutería, según estancu y prensa).

Nos últimos años dotóse al conceyu d'espacios d'ociu y deporte, como son les piscines municipales y la pista polideportiva, según ameyoróse el parque con xuegos infantiles.

Les fiestes patronales son a primeros de setiembre, n'honor a La nuesa Señora la Virxe de la Mayor. Nes que se combinen los actos relixosos con animaes verbenes, competiciones deportives, comíes d'hermandá, xuegos infantiles y fueos artificiales. Tou ello allegráu cola sonadiella de les peñes locales.

En xunu celebren fiesta n'honor a San Juan, cola correspondiente foguera y la romería a la ermita cercana que lleva'l so nome, mientres la cual báillase, polos homes, animada xota acompañando en procesión al santu.

Muestres del folclor de la tierra son estes xotes:

"En Gumiel de Mercado

hai formoses

les cubes de doscientos

que non les moces".

"A la Virxe del Viso

tirar flores

de Gumiel de Mercado

los llabradores".

"Arcu de la puerta y villa

cuantes vegaes te rondé

y les que te rondaría

sinón fora a ser soldáu".

"La Virxe de la Mayor

la que más altares tien

y nun hai mozu en Gumiel

que n'el so pechu nun lu lleve".

N'agostu, gracies a la gran cantidá de braniantes, descendientes del pueblu, l'asociación cultural "El Duende" entama diversos cursos, xuegos y actividaes diverses, destinaes especialmente a la población infantil y xuvenil.

Nel términu municipal atópase la finca "Real Sitiu de la Ventosilla" de gran importancia histórica y económica, onde esiste una magnífica esplotación agrícola industrial. Allugada nuna amplia mancha d'encines convertir n'abellugu preferíu d'aves, perdices, xabalinos y venaos. La suavidá y el prestu de los aires dictó, quiciabes, el nome de Ventosilla, que, pola calidá y bayura de pieces, resultó un cazadoriu preferíu pa reis y magnates. A lo llargo del tiempu los más significativos personaxes de la política, de la economía y de les artes, cazaron nestes paraxes.

La reina Isabel de Castiella, tan entrañablemente casada col pueblu arandino, corrió tres los venaos pola Ventosilla. Pero foi nos tiempos nos que perteneció a Don Francisco de Rojas y Sandoval, duque de Lerma, cuando algamó mayor rellumanza. El duque ufiertaba clamorosas caceríes al rei Felipe III y tola so corte. El mesmu Rubens allegó colos sos pinceles.

El duque llevantó una capiya por qu'acoyera un magníficu retablu de tables castellanes y formes gótiques, dedicáu a San Andrés executáu pol Maestru de San Nicolás, que presenta importantes pintures sobre tabla de formes tardogóticas de finales del sieglu XV o empiezos del XVI. El cual caltiénse na actual capiya llevantada nos años 50.

Ordenó depués construyir un palacete de piedra de sillería y de clara inspiración herreriana, que consta de dos plantes con amplies habitaciones a les que se llega por un ampliu zaguán y un patiu del qu'arrinca una escalera. Anguaño restaurándose y n'usu.

Ye tamién esti noble quien probablemente empecipió la colonización agrícola y ganadera de la finca, como demuestren escritos de la dómina.

Anguaño, en manes privaes, convirtióse nuna esplotación, na cual críase ganáu vacuno, ovín, perdices,..., caltiénse un cotu de caza, produzse lleche, hai una incipiente bodega "Real Sitiu de la Ventosilla", numberosos cultivos de cebera y viñeos.

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Gumiel de Mercado.

• Sitiu web oficial

• Gumiel de Mercado n'OpenStreetMap.