Coturnix coturnix

Coturnix coturnix cogorniz
Estáu de caltenimientu
Esmolición menor (IUCN 3.1)[1]
Clasificación científica
Reinu:	Animalia
Filu:	Chordata
Clas:	Aves
Orde:	Galliformes
Familia:	Phasianidae
Xéneru:	Coturnix
Especie:	C. coturnix (Linneo, 1758)
Distribución
Consultes
[editar datos en Wikidata]

Les especies d'aves con nome común en llingua asturiana márquense como ^NOA. En casu contrariu, conséñase'l nome científicu. La cogorniz^[2], parpayuela^[3], parpariega^[4], parpayar^[5], parpayara^[6], falpayar^[7], faipayar^[8], zalpayar^[9], parpayariega^[10], parpagayera^[11], chárchara^[12] o páxaru la yerba^[13] (Coturnix coturnix) ye una especie d'ave galliforme de la familia Phasianidae llargamente distribuyida por Eurasia y África.^[14] Ye una ave pequeño y gordoso anque con ales llargues, que-y dexen volar llargues distancies afeches a la so vida nómada y a les sos migraciones ente continentes. El so plumaxe ye principalmente pardu con veteado ocráceo y negru (la única diferencia ente los dos sexos ye que los machos tienen nel gargüelu ablancazáu con un fondia de color negru sobre'l fondu claru, que les femes nun tener). Esto fai qu'esta ave seya cuasi imperceptible, pos los sos colores confundir col suelu. Los machos tienen un cantar trisilábico paecencia a un pal-pa-la y les femes una especie de pitíu.

Ye una ave gordosa de cola curtia y pequeñu tamañu, que mide ente 18 y 22 cm de llargu y pesa ente 91–131 g.^[15] A diferencia d'otres galliformes los falpayares tienen ales llargues y estreches afeches a los vuelos de llarga distancia. El so plumaxe ye de tonos pardos, más escuros nes partes cimeres y bien claros nes inferiores; con veteado ocre, ablancazáu y negru. Presenta una llista superciliar ablancazada. El so picu ye de color marrón na parte cimera y abondo más claru na inferior. Les sos pates y los deos son de color crema anaranxáu.

Nun presenta un dimorfismu sexual descomanadamente marcáu, anque puede estremase fácilmente al machu de la fema. Los machos tienen el gargüelu blancu con llistes escures travesándola con cierta paecencia a la figura d'una ancla. La fema sicasí tien el gargüelu parduzu. Los xuveniles paecer a les femes, pero'l so plumaxe alcuéntrase intensamente enllordiáu y tiende al buxu, y el gargüelu de los machos nuevos ye ablancazada pero ensin llistáu negru. Otru elementu de diferenciación ente los sexos ye la talla, que resulta notablemente cimera nos machos.

Otru de los aspeutos qu'estremen al falpayar ye'l so cantar, qu'a pesar de la so monotonía, resulta abondo sonoru y varia considerablemente según les estaciones y les situaciones.

El falpayar común cría n'Europa y la rexón templada d'Asia, y pasa l'iviernu n'África y el subcontinente indiu. Por ello ocupa la mayor parte d'Eurasia, tando ausente solo nel alloñáu oriente y les rexones más fríes del norte. El falpayar mover dende la so área d'ivernada africana a les zones de nidificación siguiendo trés grandes rutes migratories.

• La primera d'elles provién dende les mariñes atlántiques y mediterránees de Marruecos y dende les occidentales d'Arxelia, a la península Ibérica y, darréu, escontra Francia, Alemaña, Escandinavia ya Inglaterra.
• La segunda d'elles tien llugar dende les mariñes orientales d'Arxelia, dende Tunicia y dende Libia escontra Italia, pa siguir depués escontra les llanures del Danubiu y Rusia.
• Finalmente,una tercer ruta va dend'Exiptu a la península de los Balcanes y a la Europa Oriental y Asia oriental.

Pela so parte les poblaciones que críen n'Asia central viaxen al Subcontinente indiu. El movimientu de torna a los cuarteles ivernizos de los falpayares empecipiar cola llegada de la seronda, y ye precedíu por unos notables desplazamientos con calteres de erratismo d'una zona a otra. La verdadera migración tien llugar a lo llargo de les mesmes directrices de primavera, pero, polo xeneral, los falpayares amuesen menos priesa y suelen siguir unes rutes terrestres lo más llargues posible, con frecuentes paraes entemedies.

Ye una ave de vezos predominantemente terrestres que s'alimenta de granes ya inseutos del suelu. A diferencia de los faisanes y otres aves, el falpayar nunca se posa nos árboles y evita con gran curiáu los terrenes que s'atopen desprovistos de vexetación, según aquelles zones onde los matos son demasiáu abondosos como para entorpecer la so carrera na fuxida. Suel permanecer escondida ente la yerba onde se camufla perfectamente, y cuando fuxi volando facer a baxu altor pa volver escondese ente la espesura.

La redolada del falpayar varia según les estaciones del añu; asina en primavera y principios del branu, los falpayares prefieren los campos de ceberes y los praos y, nos meses de mayor calor, abellugar nos campos que se rieguen, nes praderíes altes, etc. En cuanto al tipu de terrenes preferíos pola adaptable falpayar, puede dicise que, magar ye una ave de llanura, en munches ocasiones ye posible atopar poblaciones de falpayares que s'atopen en zones montascoses, munches vegaes cimeres a los 1500 metros. Ye una especie nómada, anque permanez nos llugares onde atopa condiciones ambientales fayadices y onde haya una cierta bayura d'alimentu, preferentemente los campos cultivaos con ceberes, y rehúsa habitar en terrenes grebos por cuenta de la so necesidá de beber y bañase con regularidá. Ye una ave migratoria que puede percorrer cientos de quilómetros en poco tiempu, col so vuelu rápidu y direutu.

Aliméntase principalmente de granes, principalmente de gramínees, anque complementa la so dieta con inseutos y pequeños invertebraos como los cascoxos. Na primavera y nos primeros díes del branu alimentar d'inseutos con más frecuencia, pel branu y seronda nútrese principalmente de granos: trigu, centenu, cebada, lo mesmo que de granes de diverses gramínees monteses, lleguminoses, forrajeras y de frutos, polo qu'en munches ocasiones alcuéntrase-y dientro de los cultivos.

Trátase d'una especie polígama. El machu ye capaz de cubrir a delles femes consecutivamente y, éstes, de la mesma, pueden ser fecundaes por más d'un machu nel cursu de poques hores. L'acoplamientu tien llugar precisamente a la llegada de los falpayares a los sos terrenes de nidificación; nel casu d'España, la estación de celu asitiar ente los meses d'abril y xunu, periodu mientres el cual los machos llibren furiosos combates pa controlar el plantel de femes.

La nidificación efectuar dende mediaos del mes de mayu hasta finales de xunetu, pero puede enllargase hasta agostu y setiembre. La puesta de güevos efectuar nun buecu apenes tapizáu con yerbes seques y asitiáu nun campu de trigu o d'otres ceberes; los güevos son arrondaos, nun númberu que de normal bazcuya ente los 6 y los 18, de color marrón bien claro, con manches olivacees, en forma de corona nel so estremu más llargu.

El procesu d'incubación dura aproximao 17 díes, y alla dedícase puramente la fema. Los pitucos amuésense dispuestos a siguir a la madre y a picotiar, apenes naciellos. A los quince díes, pueden esnalar y al mes vuelen yá como adultos.

Foi descrita científicamente por Linneo na so obra Systema Naturae na so edición de 1758. Anque se describieron más subespecies, na actualidá suelen reconocese cuatro:

• C. c. coturnix (Linnaeus, 1758) - ye la forma nominal que cría n'Europa, el norte d'África, Asia occidental y central; y pasa los iviernos n'África ecuatorial y l'este de la India.
• C. c. africana Temminck y Schlegel, 1849 - vive n'África del Sur y Madagascar. Esta forma ye bien similar a la nominal, pero con más les partes cimeres más escures. Urban et al. (1986) nun estrema esta subespecie en forma nominativa.
• C. c. confisa Hartert 1917 - más escura que la forma europea, pero col envés más claru que l'africana. Atópase namái nes islles Canaries y Madeira.
• C. c. erlangeri Zedlitz, 1912 - atopar nel este d'África, dende Etiopía hasta Zimbabwe. Esta forma ye la más escura de toes. Los machos son de color acoloratáu na cara, el gargüelu y les partes inferiores.

C. c. conturbans Hartert, 1917 de les Azores considérase sinónima de C. c. Confisa; y C. c. inopinata Hartert, 1917 de Cabu Verde considérase perteneciente a la subespecie nominal.

Esta especie ye conocida nel dominiu llingüísticu asturlleonés colos siguientes nomes comunes: cogorniz^[2], parpayuela^[3], parpariega^[4], parpayar^[5], parpayara^[6], falpayar^[7], faipayar^[8], zalpayar^[9], parpayariega^[10], parpagayera^[11], chárchara^[12] y páxaru la yerba^[13].

La caza de la perdiz suel realizase cola ayuda del perru. El falpayar pasa la mayor parte del día nel suelu buscando'l so alimentu o valtar de volao nel polvu y, arriendes d'ello, ye más bien raru qu'estes aves entamen el vuelu, cola esceición d'aquelles situaciones nes que se sienten escorríes, en periodu de celu, o cuando llega'l momentu d'emigrar. Cuando ye alcontrada pol perru de muestra, intenta escapar de la zona de peligru corriendo rápido en llinia recta y volviendo tras, de manera que finalmente traza una serie d'itinerarios complicaos que, con notable frecuencia, terminen per confundir al perru más esperimentáu, particularmente a los que cacen col focico al vientu. Ye solamente cuando'l perru consigue apuntala ensin fuxida posible que'l falpayar decide alzar el vuelu, alzándose pocu o enforma, lenta o velozmente, según les necesidaes del momentu.

La caza clásica del falpayar ye la que se lleva a cabu cola ayuda de los perros de muestra nos díes de media veda, que suelen ser dende'l mes d'agostu hasta mediaos de setiembre. De normal el cazador de falpayares va madrugar, poniéndose en camín a l'amanecida. Una vegada empecipiada la caza y, mientres delles hores, los falpayares van buscar nes camperes, nos campos bien secos, los cultivos de maíz, etc. y, solo más tarde, col calor de les hores yá avanzaes de la mañana, los falpayares tendrán de ser buscaes ente l'alfalfa y otros llugares más bien frescos.

No que respecta al equipu del cazador na caza del falpayar, puede dicise que resulten fayadizos tolos calibres entendíos ente'l 12 y el 20, ya inclusive el 24 con escopetes automátiques, dobles o superpuestes, anque con estrangulación mínima o nula, daes les modestes distancies de tiru.

En dellos llugares percibióse un amenorgamientu de la so población, achacable a los cambeos d'usu del suelu y cultivos agrícoles. Otru problema ye la suelta d'exemplares criaos en cautividá de la especie Coturnix japonica que pueden llegar a hibridase cola especie montesa.

• Equipu d'especialistes DOMEFAUNA. Perdiz. Falpayar. Faisán. Pintada. Colín. ISBN 84-315-0890-6.

• Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Coturnix coturnix.

Wikispecies tien un artículu sobre Coturnix coturnix.

• Ficha de la especie (PDF) Archiváu 2016-03-22 en Wayback Machine, por Javier Blasco-Zumeta & Gerd-Michael Heinze.