Cuculus canorus

Cuculus canorus cuquiellu
Estáu de caltenimientu
Esmolición menor (IUCN)[1]
Clasificación científica
Reinu:	Animalia
Filu:	Chordata
Clas:	Aves
Orde:	Cuculiformes
Familia:	Cuculidae
Xéneru:	Cuculus
Especie:	C. canorus (Linnaeus, 1758)
Distribución
Color escuru pel branu y color claru n'iviernu.
Consultes
[editar datos en Wikidata]

Les especies d'aves con nome común en llingua asturiana márquense como ^NOA. En casu contrariu, conséñase'l nome científicu. El cuquiellu^[2], cucu^[3], marmiellu^[4], pecú^[5] o terézanu^[6] (Cuculus canorus) ye un páxaru europeu del xéneru Cuculus, orde Cuculiformes. Atópase n'Asturies en primavera, onde ye famosu pol so cantar o cucar.

Esta especie ye conocida nel dominiu llingüísticu asturlleonés colos siguientes nomes comunes: cuquiellu^[2], cucu^[3], marmiellu^[4], pecú^[5] y terézanu^[6].

El cuquiellu ye un páxaru migratoriu, que pasa l'iviernu n'África y torna pa Europa col calecer de la primavera y el branu. Conozse abondo n'Asturies pol so cucar neses estaciones y pola so actividá como parásitu del ñeru d'otros páxaros como'l ñerbatu o'l raitán.

Nomáu tamién cucu, marmiellu, pecú o terézanu, el cuquiellu ye un páxaru abuxáu, de cuerpu delgáu, rabu llargu y pates fortones. La cuquiella (fema del cuquiellu) ye daqué más pardiza. El so esnalar aseméyase al d'un ave rapaz, como'l d'un pequeñu ferre palomberu. Cébase d'inseutos y merucos, prestando-y enforma les gates, guxanos y crialexos que dellos otros páxaros nun son a comer por ser demasiao pelosos.

Los cuquiellos afáyense meyor en llugares con regatos, xunqueres, praeríes y árboles, ónde son a atopar abondo niales d'otros páxaros. Una cuquiella sola pon nunos 20 ñeros d'otros páxaros. Nel entamu de la primavera, la cuquiella echa tiempu en pescanciar l'avezu de les sos victimes, tando al tanto del momentu nel que los otros páxaros tan finando de texer los sos ñeros.

El id nel que los otros páxaros ponen los sos güevos, la cuquiella allugase a esi nial y pon nél los d'ella, echando fora dél ún de los güevos del páxaru parasitáu. Tóu esti procesu faise nunos 10 segundos. En 14 ids, el pitín del cuquiellu yá ye 3 vegaes más grande qu'un ñerbatu nesi mesmu tiempu, y 6 veces más grande qu'un gurrión o un raitán. Los etólogos y ornitólogos camienten qu'esto ye asina por el glayíu rabiau que fai'l pitín del cuquiellu, glayíu que dispara l'instintu de los padres pa cebálu darréu. Los pitinos del cuquiellu plumecen a los 20-21 ids, que ye muncho más sero de lo normal nos páxaros parasitaos.

Si la cuquiella nun ye a poner los sos güevos al mesmu tiempu que'l páxaru víctima, tando esti criando pitinos yá, entós nun ye raro que-y los coma, camudando los güevos llexítimos polos d'ella. Amás, el pollín del cuquiellu empoquinase n'echar fora'l ñeru tolos nuevos güevos y pitinos que los sos criadores seyan a poner mentanto él tea ellí.

El primer científicu en decatase d'esti comportamientu evolutivu del cuquiellu foi Edward Jenner, nomáu miembru de la Royal Society d'Londres in 1788 por la so xera nesti sen.

N'Asturies, y en delles otres zones d'Europa, sentir el cantar del Cuquiellu (cucar) vése como l'entamar de la primavera ya'l signu del finar del iviernu o de les nevaes caberes. Asina, atópense refranes abondo na cultura tradicional asturiana falando d'esti fechu:

• Cuquiellu marciellu, trae la ñeve tres del capiellu (Dizse si se siente'l cucar enantes de tiempu)
• La ñevadina del cuquiellu nunca faltó nengún iviernu
• Si canta'l cuquiellu prepara la tierra y echa nel riegu

Anguaño, periódicos como La Nueva España o El Comercio falen d'ello como noticia tolos años neses dómines (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión)..

Amás, el sonoru ya onomatopéyicu "cu-cu" del cuquiellu vése delles vegaes como ún badagüeyu, magar qu'otres vése como un pernunciu máxicu, o bonu pa casase. Nes tradiciones asturianes, y d'otros países como Rusia, ta'l vezu d'entruga-y al cuquiellu cuánto va vivir ún, o cuándo ún va a casase, darréu haber sentío'l so cucar na viesca. Asina diz el refraneru asturianu:

• Cuquiellu, barbiellu, barbes d'escoba: ¿Cuántos años hai d'equí a la mio boda?
• Cuquiellu marmiellu, rau de perru, ¿Cuántos años hai d'equí al mio entierru?
• Si el cuquiellu y la curuxa
  

xiblen na to quintana

pierdes de xintar la gana

y acabósete la xuxa

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Cuculus canorus.

Wikispecies tien un artículu sobre Cuculus canorus.

• BBC/Open University. Audio CD. The Rules of Life. 2005.
• Refraneru del DGLA de Xosé Lluis García Arias.
• El cuquiellu n'Asturies (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión). - Artículu de La Nueva España