Imperiu acadiu

La infiltración pacífica de los semites nes ciudaes sumeries algama agora densidá abonda por que aquellos llogren la supremacía política del país. Cabo inclusive atribuyir esta supremacía a una inmigración repentino y masivo: “Ye induldable que se produció una gran arribación de xentes na dómina en que Sargón fíxose rei. Nun pudo ser una lenta infiltración de families comenenciudes en ganase la vida nun país más venturoso, por enforma qu'asina lo suxer el rellatu de la nacencia y ocupación del héroe. Esti nunca foi un ordinariu ensi de ciudá, dispuestu a comprometer a les ciudaes vecines nuna llucha pola supremacía. En cuenta de eso edificó una nueva capital y esta allugaba a los sos guerreros y a les sos families, non a una mezcolanza de xentes sacaes del Kish. La ciudá convertir en centru de la parte septentrional del país, que d'equí p'arriba se conocería como Sumer y Accad. Esti procesu solo pudo producise por una población consciente de les sos diferencies ya inclusive de la hostilidá de la población vernácula” (C.J. Gadd, en Cambridge Ancient History, fasc. 17, 1966 p.33).

Dende 3000 e. C. los semites habíense alloriáu estendiendo dende los sos oríxenes en Arabia escontra'l norte, con otros grupos distintos como los amorreos. Nun hai muestres de qu'estes migraciones producir de forma traumática, sinón que paez tratase más bien d'un procesu gradual.^[2][3] En Mesopotamia los más importantes fueron los acadios, presentes nel área del norte de la rexón, na que s'incluyía la ciudá de Kish. Nesta ciudá sábese que Sargón desempeñó dalgún puestu de responsabilidá. Culturalmente, Sargón yera semita yá que se sabe que la so llingua yera'l tamién semita acadiu.

Escontra'l 2340 e. C. Sargón fundó la ciudá d'Agadé nes proximidaes de Kish, posiblemente al norte. La so llocalización entá nun foi determinada polos arqueólogos, anque s'especula que podría tar escontra la confluencia de los ríos Diyala y Tigris, nes contornes del actual Bagdag.^[4][5] Los motivos de la fundación de Agadé nun tán claros. Ye probable que Sargón remontar contra'l so señor en Kish y decidiera establecer un nuevu centru d'operaciones.^[1] Tampoco se conoz con seguridá qu'asocedió en Kish. Seique Sargón tomar antes de llanzase escontra a la conquista les tierres del sur o seique foi Lugalzagesi d'Umma, que formara un imperiu local nel área del sur.^[1]

 

En dalgún momentu a mediaos del sieglu XXIV e. C.(2340 a.C) Sargón llanzar a la conquista de les ciudaes sumeries del sur. Les conquistes anteriores de Lugalzagesi de Umma pudieron facilitar el camín del conquistador acadiu, al atopase yá vencida la independencia de les distintes ciudaes sumeries. El primeru de los oxetivos de Sargón foi Uruk, ciudá célebre polos sos grandes muralla y onde nel momentu del ataque atopábase Lugalzagesi. Sargón non solo conquistó la ciudá, sinón que fizo prisioneru al rei, obligándo-y a caminar hasta'l templu d'Enlil en Nippur con una argolla al pescuezu.

Tres esto llanzóse a la conquista del restu de ciudaes sumeries. Tomó Ur, Lagash y Umma, colo que yá controlaba tantes tierres como fixera Lugalzagesi. Col dominiu de tola Baxa Mesopotamia aseguráu, siguió les sos campañes atacando a los Elamitas de los montes Zagros, nel actual Irán, y realizó incursiones na ciudá de Mari (na actual Siria) y Ebla, yá a pocos quilómetros del Mediterraneu, llegando, según les inscripciones, a los montes de los cedros: esto ye, al actual El Líbanu, y seique hasta Anatolia.^[1][3]

Sargón convirtióse asina nel primer monarca históricu que consiguió unificar tola cuenca de la Mesopotamia so un mesmu mandatu. Magar que ye probable qu'esta unidá fora más teórica que real, la figura de Sargón foi un referente constante pa los monarques que, darréu, trataríen de repitir la so fazaña. Ello ye qu'en dómines posteriores conocióse-y como Sargón el Grande. Pero'l so reináu y el de los sos socesores nun tuvieron exentos de problemes yá que poco primero de la so muerte sufriría una revuelta xeneral nes ciudaes conquistaes.^[3]

Magar estes dificultaes, mientres el reináu del so nietu y socesor, Naram-Ensin (2260 - 2223^[1]), l'imperiu algamó la so máxima estensión territorial: nes llendes occidentales incorporó les rexones d'Alepo, na actual Siria, y la redolada de Trípoli, na mariña mediterránea cananea del actual El Líbanu; nos orientales conquistó Susa y nel norte espandir por Anatolia. Sicasí hubo un pueblu al que Naram-Ensin nun consiguió conquistar magar qu'engardió contra ellos y -yos infligió delles derrotes. Yeren los guti, qu'habitaben los montes Zagros y qu'atacaben y escalaben de cutio les tierres del valle.^[6] El nuevu rei tuvo qu'enfrentase amás a numberoses rebeliones.

En dalgún momentu del so reináu paez que Naram-Ensin foi divinizáu. El motivu, según una inscripción nuna estatua, foi por pidimientu del so pueblu a los dioses, dempués de que'l rei ganara nueve batalles contra les que se-y remontaron "dende les cuatro llendes del mundu". Los dioses concedieron y construyóse-y un templu en Agadé, qu'hasta entós nun taba dedicáu a nengún dios.^[1]

Tres la muerte de Naram-Ensin, el so socesor y fíu, Šarkališarri (2223 - 2198) vio amontada la presión sobre l'imperiu: Elam remontóse, conquistando delles ciudaes del sur de Mesopotamia. Darréu sufriría invasiones per parte de los amorreos, a quien llograría vencer, y de los guti a los que primeramente tamién amenorgaría. Sicasí l'imperiu taba bien foliáu y tres la so muerte les ciudaes del sur de Mesopotamia independizáronse. Tres esto, los dominios del antiguu imperiu quedaron amenorgaos al área circundante de l'antigua capital, Agadé.^[1]

Un mitu, el primeru nel tiempu, paecíu al d'otros antiguos caudiellos surdíos de la nada, un funcionariu semíticu al serviciu de Urzababa, rei de Kish, forma un partíu con xentes del so fonduxe, entama un exércitu, depon a Urzababa y llevanta una ciudá que va dar nome al so pueblu y al so imperiu. Accad o Agadé. El nuevu dominador dar a sigo mesmu un nome de significación política: Sargón (trescripción bíblica del acadiu Šarrukenu, “rei verdaderu”).

Otru mitu arrodia la so infancia de ninbo portentosu: fíu d'un nómada del monte” y de una especie de vestal, vien al mundu en Azupiranu (“ciudá del azafrán?”). Na necesidá d'esprendese del neñu, la so madre abandonar nun cestu n'agües del Éufrates. Un palmeru recoyer; criar como fíu y enseña el so oficiu. Sargón va ser xardineru, y asina lo acredita la Llista de Reyes. Mas equí vien de nuevu un axente sobrenatural, única manera d'esplicar la so meteórica ascensión: la diosa Istar, prindada del rapazu, introducir na corte de Kish, onde llega a coperu del rei Urzababa. Un bon día, este ordenar realizar un actu que raya la impiedad, “camudar les ufriendes de bébores nel Esagila”. Sargón desobedece y faise entá más gasayosu cola divinidá. De resultes d'ello'l dios Marduk decide quitar del so tronu a Urzababa y da-y lo a Sargón.

Pero'l cambéu de poderes nun paez ser inmediatu, pos ente los más comenenciudos na intriga medien cinco reinaos en Kish. Sería mientres estos cuando Sargón construyó Accad, la capital del so principáu.

Los fechos que lu llevaron a la soberanía del país enteru nun pueden ordenar nel tiempu, por falta de datos; pero emponiéndose pola lóxica paez natural que'l primer enemigu a esaniciar fuera Lugalzagesi. De la so guerra contra ésti sabemos que dempués d'unes preliminares conversaciones y desafíos, Sargón tomó por sorpresa la ciudá de Uruk, ganó dos veces a xenerales del so adversariu, y nuna tercer batalla venció y prindó al propiu Lugalzagesi, que foi lleváu prisioneru al templu de Enlil en Nippur como testimoniu del preste de los dioses nel trunfu del nuevu señor. Ur, Lagash y otres ciudaes que siguíen a Lugalzagesi cayeron darréu por cuenta de campañes que se describen cola mesma o asemeyada fórmula “batalló col nome de X; ganar; solmenó'l golpe a la so ciudá y destruyó el so murios Tres tomar de Lagaš , Sargón “llavó les sos armes enllordiaes de sangre nel mar”. La cayida de Umma, últimu focu de resistencia punxo nes sos manes toa Sumer.

Tres la dominación del país, Sargón alza los sos mires al estranxeru. La ruta de les sos conquistes occidentales empieza en Tuttul (actual Kit, a unos 150 km al oeste de Bagdag); sigue con tomar de Mari y remata cola anexón de Siria y El Líbanu tres la conquista de Iarmuti (al sur de Byblos) y Ebla (cerca de Alepo) y algama “el monte de los cedros” y los Montes de Plata (Amanus)” . Fontes posteriores como'l testu qu'acompaña al Mapa Babilónicu del Mundu” (nel muséu Británicu) añaden a too esto una espedición arizada de peligros y torgues hasta la ciudá anatólica de Purushkhanda, en Capadocia, onde una corporación de mercaderes primida, percanció y llogró la so proteición.

La crónica tardida de les glories y desventures de Akkad, según los llamaos testos augurales (fórmules pa arúspices que citen exemplos del pasáu), refundien una solombra amenazadora sobre'l doráu colofón de la era sargónida. Según elles, antes de concluyir el so reináu de 56 años, Sargón vio llevantase contra él a tolos pueblos del so imperiu. La situación llegó al estremu críticu de que los acadios viéronse cercaos na so capital; “pero Sargón salió al campu de batalla, ganar, atropar, y arolló les sos dilataes huestes”. La organización y alministración del imperiu emprestar a esto llevantamientos xenerales o parciales contra'l poder central. Tolos socesores de Sargón hubieron d'encarar el mesmu problema, ensin atopar pa él más solución que la fuercia de les armes. Dos de los sos fíos, Rimuš y Maništusu, asocéden-y. Por contradicciones de les fontes entá nun se sabe cuál d'ellos ye'l primeru en reinar; paez ser que Rimuš, anque nun yera'l primoxénitu. Al empiezu de los sos nueve años de gobiernu, Rimuš encalora una rebelión de les ciudaes sumeries, encabezada por Kaku, príncipe de Ur, y reconquista el territoriu oriental de Warakhshe, aliáu con Elam nel so contra, como antes tuviera en contra del so padre. Los botinos d'esta campaña debieron de ser inmensos, pos Rimuš partió trofeos per tol imperiu. Pero los sos trunfos militares nun bastaron pa caltenelo nel tronu enforma tiempu; una combalechadura de los sos cortesanos, a lo que nun sabemos si'l so hermanu foi ayenu o cómpliz, facer vencer.

Los empiezos del principáu de Maništusu paecen trescurrir n'aselu, más tarde un llevantamientu de dos de los inquietos territorios orientales, Anshan y Serikhum, llograron aguantar l'ataque de Maništusu; el rei enemigu foi lleváu presu al templu del Sol, en Sippar. Nin Anshan nin Serikhum tán alcontraes con precisión, anque figuren enforma na hestoria del Elam (supúnxose asitiada cerca de Susa). Al respective de Serikhum entá se sabe menos, pero'l so problema interesa a la investigación pos una variante del testu diz “Anshan y la ciudá de Meluḫḫa” y plantégase que tuviera asitiada nel valle del Indo. Comprobada la intensa rellación ente la cultura india de Mohenjo-Daro y la mesopotámica, particularmente na dómina de Akkad, el problema adquier una dimensión estraordinaria, pos una entente ente Elam y l'alloñáu valle del Indo degola les posibilidaes consideraes tradicionalmente.

Naram-ensin foi fíu y socesor de Manishtusu, y nietu por tanto de Sargón. La historiografía mesopotámica posterior nosabía cual de los dos –el nietu o'l güelu- yera'l más almirable. Atribúyese-y un reináu de 37 años , pero con una cronoloxía tan sonce como la de Sargón. Ye patente qu'hubo de batallar a xeitu, lo mesmo nel oeste (Siria y Anatolia) que n'oriente de los sos dominios. Equí los sos más encarnizados enemigos fueron los guti y los lullubi, remotos antepasaos seique de los actuales curdos y luristaníes, que caltuvieron daqué de nomes y enforma calter d'aquellos cerbunos montañeses. Paez seguro que Naram-ensin llogró apoderar a estos y otros enemigos, pero tamién que al términu del so reináu l'imperiu taba tan débil que solo'l puñu ferrial del monarca llograba caltenelo xuníu. De toes formes, con Naram-ensin remata'l conceutu acadiu de monarquía. Cualesquier de les sos midíes de gobiernu pesaba tanto sobre l'estáu de los sos súbditos, determinaba de tal manera les condiciones de la so esistencia, que nun ye d'estrañar que se-y considerara un dios. Naram-ensin ye, en defectu, el primer rei mesopotámicu qu'antepón al so nome'l signu reserváu hasta entós a los dioses (dingir), y que consciente y a prueba de los sos vasallos invóquen-y como'l dios de Akkad”. Él ye tamién el primeru qu'en sobeyosa afirmación de dominiu universal, titúlase “Rei de los cuatro partes (del Mundu)”, Sumer y Akkad, Elam, Subartu (Alta Mesopotamia) y Amurru.

El fíu y socesor de Naram-ensin, ye llamáu Šarkališarri, que significa “rei de tolos reis”. Sicasí, el primeru de los sos títulos oficiales, “Rei de Akkad”, reflexa una murnia realidá d'unos dominios muncho más exiguos que los del so padre. L'imperiu empieza a desmoronarse. En 25 años de reináu, Šarkališarri se jacta de detener en Basar (actual Yebel-el Bishri) una invasión de amoritas procedentes de Siria, y de realizar victorioses campañes contra Gutium, el país de los belicosos montañeses a quien Naram-ensin nun llograra caltener más qu'en precaria suxeción. Pero a pesar del pomposu llinguaxe de les cróniques oficiales, los guti desencadenaron l'ataque fatal pa los acadios. Si la capital mesma nun foi destruyida del tou, quedó en ciertu grau tan mal parada que nin más tarde conocíase'l so allugamientu y a día de güei siguen ensin identificase les sos ruines. Los inventarios regios citen dempués de Šarkališarri dellos nomes de reis fantasmales, y la Llista, siempres tan lacónica, preguntar con murnia retórica “¿quién yera rei? ¿quién nun yera rei?”

Comoquier que se xulgue l'imperiu de los acadios, ye obligáu reconocer que'l so réxime rompió los moldes del antiguu tao-ciudá. El rei ye agora'l centru del mundu civilizáu; nes sos manes concéntrense tolos filos d'una vasta organización estatal; nada cai fora de la so autoridá y xurisdicción. Pa imponese dispón d'un nutríu exércitu permanente y de una rede burocrática sostenida en primer llugar polos sos representantes personales na capital y nes ciudaes del imperiu. Los altos xefes del exércitu y de l'alministración constitúin lo más selecto de la nueva sociedá, son los “5400 homes qu'a diariu comen delantre de Sargón”. Dientro d'una mayoría de acadios hai constancia de la presencia de sumerios nesta hueste selecta, de persones que por motivos diversos acreditaren llealtá al nuevu réxime o teníen razones bien poderoses p'amosase adictes al mesmu.

Unu de los pasos daos por Sargón tuvo consecuencies pa la posterior cultura mesopotámica: la sustitución del sumeriu pol acadiu como llingua escrita. Anque dacuando testos vaigan acompañaos de versiones sumeries, el predominiu d'una llingua sobre la otra va ganando terrenal hasta dexar al sumeriu arrequexáu nel ritual relixosu y los testos científicos. La llingua falada caltúvose entá unos sieglos nes ciudaes del sur, pero la so suerte yera yá irreversible, dende'l segundu mileniu toa Mesopotamia falaba yá llingües semítiques. Pa sostener la burocracia y l'exércitu l'ayalga real tenía que tener enormes riqueces. Unu de los medios de pagu acreditaos consistía na cesión, per parte del rei, de terrenes de la so propiedá a miembros de l'alministración estatal, por que estos esplotar pola so cuenta en cuenta de un diezmu de los sos productos. El llamáu Obeliscu de Manishtusu acredita que'l rei paga un xustu preciu a los sos propietarios llegales per tierres adquiríes con esti fin, y qu'amás se curia de que les persones que pudieren resultar perxudicaes por eses midíes atopen medios de vida conforme a les sos necesidaes.

Entá siendo escasa la documentación llegada a nós indica que'l réxime de los acadios nun resultaba opresivo pa los sos súbditos. Los príncipes y gobernadores de los estaos sometíos solíen caltener los sos puestos, salvu en casos de declarada enemistá como'l de Lugalzagisi. Los estaos acadios teníen qu'acatar verdaderamente a un representante del emperador, sofitáu por una fuercia más o menos numberosa, pero l'autoridá y el gobiernu interior quedaben en manes de los sos propios maxistraos. Solo en puntos de mayor valor estratéxicu los acadios taben más presentes. Hai de tenese en cuenta que la creación del imperiu nun fuera dictada pol heroicu o románticu enfotu de gloria que parte de les fontes espliquen, sinón a unes circunstancies económiques más prosaiques seique, pero non menos determinantes. Mesopotamia escarecía de los elementos de riqueza que sosteníen la civilización antigua no material; la piedra, la madera y los metales. Les fontes documentales de les campañes de Sargón nun tapen cualos yeren los sos oxetivos primordiales: el Monte de los Cedros, los Montes de la Plata y los territorios del Este, ricos en piedres, vulgares y precioses. Namás lóxicu por tanto que contemplar la dilatada espansión de Acadia en función d'un propósitu de posesión y control d'eses fontes de producción y de los caminos por onde eses riqueces afluyiríen a la nueva metrópolis. A los muelles de Akkad ensobiaben barcos de tol mundu cargaos de mercancíes; los caminos del imperiu envalorar pol constante dir y venir de caravanes, como acrediten ensame de testimonios. La seguridá del sistema de tresportes taba confiada a les guarniciones de los grandes centros rexonales y de los principales nuedos de comunicación.

La llista Real Sumeria menta seis rey más dempués de la muerte de Sharkalisharri, que ye posible que reinaren en Agadé. Esta ciudá adquiriera carauterístiques de gran capital, polo que ye probable que la so sobrevivencia resultara pocu vidable tres la perda del territoriu imperial. Sábese que finalmente los nómades gutis, qu'habitaben los montes próximos a Agadé, tomaron la ciudá y posiblemente tola rexón septentrional. Nel sur les ciudaes espolletaron y ye posible que les reformes realizaes polos sargónidas beneficiáren-yos finalmente.^[7][1]

 

La dinastía de Sargón de Acad foi la primera a lo llargo de la historia que consiguió'l dominiu sobre pueblos diversos culturalmente, colo que puede dicise que constituyó'l primer imperiu de la hestoria. Les sos conquistes dexaron un calquier imborrable sobre les xeneraciones posteriores, que les sos tradiciones consideraríen-y el meyor monarca de la hestoria, l'arquetipu de rei llonxevu y de gobiernu eficaz. Ellaboráronse lleendes que-y otorgaben un llinaxe divín y les hestories de les sos conquistes circularon muncho más allá de les fronteres de los sos dominios.^[1]

Ente les lleendes de la so nacencia destaca la que se dexa entever na llista Real Sumeria. Según esta lleenda, Sargón fuera fíu d'un xardineru del palaciu del rei de Kish que xubió al cargu de coperu. Nun momentu dau los dioses deciden que'l reináu de Ur-Zababa, l'hasta entós rei, tien de rematar, recayendo la realeza en Sargón.

Otra lleenda narraba que Sargón fuera fíu d'una sacerdotesa en —yá que solíen ocupar muyeres de la realeza— y un estranxeru de los montes. La so madre daría a lluz de callao y dexáu al naciellu nun cestu de blima llexando nel ríu. La corriente abasnaría a Sargón hasta ser recoyíu por un aguador de nome Aqqi, que-y enseñó l'oficiu de xardineru. El so ascensu al puestu de rei habríase por cuenta de que la diosa Ishtar tomaría-y ciñu mientres exercía de xardineru.

Sobre'l so socesor más célebre, Naram-Ensin el mensaxe de les lleendes yera abondo bien distinta. Asina, una lleenda sumeria narraba que la cayida del Imperiu acadiu habíase por cuenta de la perda de favor del dios Enlil. Naram-Ensin, conocedor d'esto al traviés d'un suañu, espera mientres siete años (siete años representen a cencielles una cifra bien grande) a que los dioses camuden de paecer. Pasáu esi tiempu'l rei desespera y dirixe al so exércitu al templu de Enlil y destruyir, refundiando al fueu les vasíes sagraes. Como represalia, el dios castiga a la ciudá cola llegada de los bárbaros gutis de vezos nómades, qu'afaren la ciudá y faen recular a la rexón a los tiempos de primero que les ciudaes fueren construyíes.^[1]

 

Sargón dio numberosos puestos alministrativos a ciudadanos de la so rexón orixinal, que la so llingua yera'l acadiu, que posiblemente vivió nesta etapa una gran espardimientu.

La escritura d'esta llingua siguió un modelu desenvueltu nel área d'Ebla, na actual Siria, qu'afaía la escritura cuneiforme a la llingua semita. Esti modelu d'escritura foi'l más utilizáu na alministración del Imperiu acadiu, magar se caltienen numberosos documentos ya inscripciones billingües, escrites tantu en acadiu como en sumeriu.^[1] Asina, anque la llingua sumeria siguió siendo utilizada ye probable que les conquistes de Sargón y el so prestíu, dieren un impulsu fundamental a la llingua acadia, facilitando que nos sieglos posteriores impunxérase finalmente'l acadiu.^[8]

Los posibles restos de les ciudaes de Akkad y de Sippar siguen soterraos en llugares ignotos. Esti desconocimientu completu de los que nel so día fueron centros principales del imperiu acadiu quítanos de posibilidá de contemplar y enxuiciar aquellos monumentos que meyor pudieren reflexar el so estilu y concepciones arquiteutóniques. En cuantes que nun se produzan descubrimientos nesti sector, hemos de contentanos con obres de restauración llevaes a cabu polos acadios n'edificios antiguos, como ye'l casu del Palaciu y el Templu de Tell Asmar, y con un par d'exemplos d'edificios de nueva planta, magníficos verdaderamente los dos en capitales provinciales del Imperiu: Tell Brak, en Siria, y Asur, nel corazón del futuru territoriu de los asirios.

El gran edificiu escaváu en Tell Brak, construyíu y utilizáu pa depósitu de mercancíes nel centru de la cuenca del Kabur, fechar na dómina de Akkad porque los sos adobes ostenten el nome de Naram-ensin. Basta mirar un momentu'l so planu, pa entender que nun ye una realización gradual, con un nucleu al que se van añadiendo postizos pa satisfaer nueves necesidaes, sinón una creación única, racional, calculada de mano hasta los sos mínimos detalles. Como repara Moortgat, los acadios tendieron a moldiar la realidá en bigornies preconcebíes, según pon bien de manifiestu'l so esquema de los Cuatro Partes del Mundu”; les idees tienen d'imponer los sos perfiles a les coses, l'espíritu a la materia. El palaciu de Tell Brak ye un elocuente testigu de la so mentalidá. Aquella impresionante mole, de 111 por 93 metros, tenía de paecer a los pueblos de la llanura de siria un símbolu pavorosu de l'autoridá acadia. Los sos murios esteriores, de diez metros d'espesura, cinxir d'una petrina infranquiable. El planu diz lo que yera: un depósitu de mercancíes y tributos, entamáu alredor de cuatro patios, unu d'ellos enforma mayor que los otros trés. La so única puerta, d'once metros d'anchu, daba a un espaciosu zaguán, flanqueado polos llugares d'alministración; del zaguán pasar a un patiu de cuarenta metros de llau. Hai qu'imaxinar ellí a les caravanes descargando los sos fardos, pasada la inspeición de les escribes aparcaos nel portal. Dempués de descargaes nel patiu, les mercancíes yeren depositaes nos almacenes, ordenaos como un casillero de buecos, toos nel mesmu altor, aisllaos o por pareyes en redol a cuatro patios. Los almacenes recibíen d'estos la lluz y la ventilación. L'edificiu nun paez tener más planta que la escavada y quiciabes unes torres de defensa a los llaos de la so única puerta, daqué más altes que los restantes murios, pa sirvir de talayes. Nel Templu de Abu, en Tell Asmar, los acadios introducieron un cambéu significativu:estremaron la cella en dos metaes per mediu d'un gruesu muriu tresversal, con abertura nel centru, de manera qu'una vegada pasáu la puerta esterior del santuariu, el visitante atopar nuna antecella. Pa ver la estatua y los altares del dios, el visitante tenía de dar unos pasos y asitiase na exa central del edificiu. El nuevu sistema ruempe cola tradición del acercamientu pela exa acoldáu, y entá ye más indica la disposición típica de los templos neosumerios, nos que la cella puramente dicha va ser una estancia más ancha que llarga. Un solu exemplu nun basta pa determinar si'l nuevu sistema foi xeneral entós, pero seya que non la reforma introducida nel Templu de Tell Asmar tien el valor posible d'antecedente d'una solución llamada a imponese más tarde.

Mientres l'Imperiu acadiu siguióse'l costume sumeria de llevantar grandes cercos y monumentos conmemorativos escritos en llugares especiales de les ciudaes. Con estes obres demostraba'l poder del imperiu y espublizábense los sos ésitos militares. Nel arte acadiu, la figura central de la obra representar en mayores proporciones que'l restu de la composición, que xeneralmente contién escenes dramátiques. Un bon exemplu ye'l cercu de Naram-Ensin, onde'l monarca, coronáu por un cascu de cuernos qu'indica'l so calter divín, tien el doble de tamañu que les demás figures.^[1]

• Sumeriología

• Antonio Blanco Freijeiro. Arte Antiguo del Asia Anterior páxs.105-114. Publicaciones de la Universidá de Sevilla, Sevilla 1972.
• Mario Liverani. El mundu antiguu

• Sumeriología n'español Archiváu 2016-03-04 en Wayback Machine