Diferencia entre revisiones de «Pronombres adverbials derivaus d'IBI»
Contenido eliminado Contenido añadido
m Robot: Reemplazo automático de texto (- de os + d'os ) |
Sin resumen de edición |
||
(No se muestran 34 ediciones intermedias de 5 usuarios) | |||
Linia 1:
{{
O '''pronombre adverbial IBI''' d'o [[latín]] orichinó en a suya evolución o [[pronombre adverbial]] ''i/bi/ie'' en aragonés, con formas pareixidas en atras [[luengas romances]]. En [[idioma italiano|italiano]] ye ''vi'', en [[idioma francés|francés]] ''y'', en [[idioma occitán|occitán]] ''i'', y en [[Idioma catalán|catalán]], ''hi''.
O significau ye sobretot a significación inicial d'[[adverbios espacials|adverbio de puesto]], y ixo, d'acuerdo con a desaparición d'a diferencia entre [[ablativo]] y [[acusativo]], tanto pa reposo (''en un puesto'') como pa dirección (''ta un puesto'').
Tamién puede representar pronominalment situacions adverbials expresadas con a preposición ''ad'' en relación con personas y cosas.
Asinas sirve pa reproducir un complemento preposicional que empieza con cualsiquier preposición que no siga ''de'' ni asimilable a ''de''
En a evolución de bella luenga o pronombre adverbial ''i'' ha substituyiu a o pronombre de [[dativo]], (''li'', ''lis'' en aragonés) en construccions de [[dativo]]+[[acusativo]]:
* LI + LU: ''bi lu'' en [[idioma sardo|sardo]]
* LU + LI: ''lo i'' en occitán, ''l'hi'' en catalán, ''lo i'' en [[aragonés ribagorzano]].
== O pronombre adverbial ''hi'' en catalán ==
{{articlo principal|Pronombre adverbial hi en catalán}}
*S'emplega substituyindo un complemento que encomienza por ''a'', de dirección u reposo:
**''Pujaràs demà '''a les Paüls''' ? Si demà '''hi''' pujaré ''
**''Ja sou '''a casa'''? Si, ara fa un moment que '''hi''' hem arribat''
*substituyindo un complemento que empecipia por ''amb''
**''Sempre et demano que em parlis '''amb franquesa''' i tu mai no m' ''hi'' parles''.
*substituyindo un complemento que empecipia con ''per'':
**''Per on vau passar, '''pel pont'''? Si, '''hi''' vam passar molt bé''
*Con bels verbos, prenendo asinas estos verbos un significau especial:
**''Haver-hi'': a forma impersonal d'o verbo
**''Sentir-hi'': con o sentiu de poder sentir
**''Veure-hi'': con o sentiu de poder veyer en un puesto
*Reproduce adverbios que acompanyan a bel verbo como ''tornar-se'', ''resultar'', ''quedar-se'', ''presentar-se'', ''anar'' y d'este tipo
*Reproduce adchectivos con función de [[predicativo]] que acompanyan a ixos mesmos verbos
**''Borratxo, no '''hi''' he anat mai''.
*Reproducir un adchectivo cuan o sustantivo a lo que fa referencia ye representau por un pronombre personal:
**''Em creia que tenia les mans netes però no les '''hi''' te.''
== O pronombre adverbial ''i/bi/ie'' en aragonés ==
{{articlo principal|Pronombre adverbial i/bi/ie en aragonés}}
Una d'as tendencias en a [[fonetica de l'aragonés]] ye conservar as sonoras intervocalicas latinas, -B-, -D- y -G-, y por ixo dicimos ''[[leixiva]]'', ''rader'' y ''peder''. A evolución de ''IBI'' en aragonés de bella [[Pireneu axial|val axial]], mas que mas as occidentals yera, por tanto, BI, con a consonant conservada, (y en cheso se diz encara ''IB-ye'' como variant de ''bi-ye'').
En l'aragonés [[aragonés semontanés|semontanés]], [[aragonés ribagorzano|ribagorzano]] y d'a mas gran parte d'o [[Prepireneu]] s'emplegaba, manimenos a variant ''I'', que coincide con atras lenguas, y pareixe que esta variant yera la que s'emplegaba en a [[Aragonés de la val d'Ebro|val d'Ebro]] y ya la que trobamos en os textos medievals.
En as parlas orientals como as de [[aragonés ribagorzano|Ribagorza]], [[aragonés fovano|A Fueva]], [[aragonés chistabín|Chistau]], y a vegadas en [[aragonés belsetán|Bielsa]] ([[aragonés centro-oriental]] y [[aragonés oriental]]) se fa servir a variedat dezaga o verbo ''-ie'':
*''no puedo meter-lo-ie''.
En as zonas occidentals ([[aragonés occidental]] y [[aragonés centro-occidental]]), s'emplega ''bi'' dimpués o verbo, como en [[aragonés cheso|cheso]]:
*''se podría fer una [[plana|planeta]] que, plantando-bi arbols, sería bien maha''.
Os emplegos en aragonés son como [[locativo]], [[complemento preposicional]] con verbos como ''pensar'' u ''creyer'', [[complemento preposicional de puesto]], fosilizau con o verbo ''haber'' como impersonal, y fosilizau con verbos como ''veyer'' u ''saber'' a los que da un significau especial.
Manimemos en o [[sieglo XX]] o suyo emplego desapareixió de buena part d'as [[parlas altoaragonesas]], conservando-se en bella val d'o [[Pireneu Axial]] y en as zonas orientals, ([[aragonés d'o Viello Sobrarbe|Viello Sobrarbe]], [[aragonés fobano|A Fueba]] y [[aragonés ribagorzano|Ribagorza]]).
== O pronombre adverbial ''y'' en castellano ==
O pronombre adverbial existiba en [[castellano medieval]] pero desapareixió, deixando fosilizau o suyo emplego en a forma impersonal presente d'o verbo ''haber'' postposada, (''ha y'' > ''hay'').
== Bibliografía ==
* {{es}} [[Heinrich Lausberg]]: ''Lingüistica romanica. Tomo II morfología''. [[Editorial Gredos]].
* {{ca}} [[Artur Quintana i Font]]: ''Gramàtica de la nostra llengua''. Colección ''[[Pa de Casa]]'', 3. Diputación General de Aragón.
* {{ca}} [[Josep Ruaix i Vinyet]] , ''El català / 2. Morfologia i sintaxi''. Moià, 1993. p 140.
{{Luengas neolatinas pronombres adverbials derivaus d'IBI}}
{{Control d'autoridaz}}
[[Categoría:
|