Turquía

Dende a conquiesta de l'Imperio Bizantín por os turcos, a rechión fue conoixita como Imperio Otomán. A partir d'a proclamación d'a republica, o país se conoixe como Turquía. O nombre de Turquía, Türkiye, en turco, se divide en dos parolas: türk, que significa "fuerte" en l'antigo turco, y que feba referencia a los habitants de Turquía u a los miembros de belún d'os pueblos turquicos,^[5] una forma tardana de Tu-kin, nombre dato por os chineses a los pueblos que viviban a lo sud d'o Macizo de l'Altai d'Asia Central, posiblement dende 177 aC,^[6] y o sufixo abstracto –iye (deribato d'o sufixo arabe –iyya, y allora asociato a lo sufixo latín medieval, –ia en o nombre Turchía, y d'o sufixo d'o griego bizantín, –ία en Τουρκία), que significa "propietario" u "relacionato con". A primera vegata que s'emplega o termin Türk u Türük como autonimo estió en as inscripcions d'Orkhon d'os göktürks de l'Asia Central, arredol d'o sieglo VIII dC. A parola aragonesa Turquía se deriba dreitament d'o latín medieval, Turquia.

 

Turquía ye un estato transcontinental d'Eurasia. A Turquía asiatica, que corresponde a la peninsula d'Anatolia, que incluye un 97% d'a superficie d'o país, ye deseparata d'a Turquía europea por o Bosforo, o mar de Marmara y os Dardanelos, os cuals, de forma conchunta, son o enlace maritimo entre a mar Negra y a mar Mediterrania. A Turquía europea, que corresponde a la Tracia y a Rumelia orientals en a peninsula balcanica, nomás representa un 3% d'a superficie total d'o país.^[7] O territorio de Turquía tien mas de 1.600 km de longaria, d'este a ueste, y 800 km de norte a sud. A superficie de Turquía, incluindo os lacos, ye de 783.562 km², d'os cuals nomás 23.764 km² son en Europa.^[8] Turquía ye o 37^eno país mas gran d'o mundo, con una superficie parellana a la suma d'as superficies d'o Reino Uniu y de Francia.

 

A Turquía europea, a lo norueste, forma la Tracia Oriental, y muga con Grecia y Bulgaria. A Turquía asiatica, Anatolia —tamien conoixita com l'Asia la Chica— ye formata por un altiplano central con planas costeras estreitas, entre o Köroğlu y a sierra de l'orient d'a Mar Negra a lo norte, dica os monts Tauro, a lo sud. L'este d'o país ye mas montanyoso, y ye l'orichen de diferents ríos que s'estendillan por l'Orient Meyo, como l'Eufrates y o Tigris. Se i troban o laco Van y o mont Ararat, a maxima altaria d'o país con 5.165 m.^[9]

Cheograficament, Turquía se divide en siet rechions:

• A rechión de Marmara.
• A rechión Echea.
• A rechión d'a Mar Negra.
• A rechión de l'Anatolia Central.
• A rechión de l'Anatolia Oriental.
• A rechión de l'Anatolia sudoriental.
• A rechión mediterrania.

 

O relieu variato de Turquía ye o producto de diversos movimientos terrestres complexos que han formato a rechión a lo largo de muitos milenios y que encara producen tierratremos y erupcions volcanicas. O Bosforo y os Dardanelos se formoron gracias a las fallas cheolochicas que trescruzan Turquia y que premitioron a creyación d'a mar Negra. Bi ha una falla cheolochica que trescruza o norte d'o país, d'ueste enta l'este (a falla nord-anatolica), que causó o tierratremo de 1999.^[10]

As arias costeras mediterranias de Turquía tienen un clima mediterranio, con veranos ixutos, y hibiernos humidos moderatos. As condicions son mas extremas en l'interior arido. As montañas amán d'a costa impiden que as influencias mediterranias s'estendillen enta o centro y por tanto l'altiplano de l'Anatolia central tien un clima continental, con hibiernos mas duros. A precipitación meyana ye de 400 milimetros; con diferencias rechionals que penden de l'altaria. As rechions mas xuta son a plana de Konya y a plana de Malatya.

En o sieglo XIX l'Imperio Otomán se iba restrinchindo u centrando politicament cada vegata mes a lo territorio habitato por turcos. Un nacionalisto expansionista calcato de modelos europeus como o paneslavismo u o panchermanismo influenció bels turcos anatolicos y turquicos de l'Imperio Ruso, o panturquismo, pero os pueblos turquicos yeran tan ixemenatos y as diferencias entre ellos tan grans que o panturquismo no podeba levar-se a la practica. D'esta traza cuan o gubierno d'os chobens turcos lebó a l'Imperio Otomán a la derrota en a I guerra mundial, amanixió en a persona de Mustafa Kemal un nacionalismo mes pragmatico centrato en os turcos que habitaban en Anatolia y los territorios que podesen controlar, (turcos y turquicos d'a Turquía Europea, de Trascaucasia, d'o Kurdistán, ecetra...). A guerra de 1922-1923 tenió como resultato o establimiento d'una republica laica y a millor definición d'o pueblo turco, encara que o kemalismo occidentalizó as costumbres d'os turcos y atros musulmans de Turquía, en una prebatina de modernización. Abolió o soldanato (desaparición oficial de l'Imperio Otomán) y o califato, secularizó a vida social, atorgó igualdat de dreitos a las mullers, introdució l'alfabeto latín y os apellitos, limpió d'arabismos y persismos a luenga estándard (turco otomán), prohibió o uso d'o velo en as mullers y imposó a vestimenta occidental en os hombres.

En a primera metat d'o sieglo XX a presión demografica fació que muitos asentamientos de pastors d'Anatolia central se convertisen en asentamientos fixos. Feban servir muhachirs y rumelís pa colonizar o medio rural.

A mecanización de l'agricultura provocó una emigración masiva a los bicos baixos d'as grans ciudaz y t'a Europa occidental, en especial Alemanya.

Ta mas información se veiga Organización territorial de Turquía

 

Turquía ye un estau unitario que se divide administrativament en 81 provincias (iller, singular il), a lo frent de cadaguna d'as cuals se troba un gubernador (vali) designau por o Gubierno central. As provincias son divididas en districtos (demarcacions provincials u ilçeler, singular ilçe) y comunas que pueden establir os suyos propios impuestos y exercer atras iniciativas. A capital provincial (por un regular dita ilçe central) leva a ormino lo nombre d'a provincia, con as siguients excepcions: Hatay (capital: Antakya), Kocaeli (capital: İzmit), y Sakarya (capital: Adapazarı).

D'atra man, cheograficament o país ye dividito en 7 rechions: rechión d'a Echea, rechión d'a Mar Negra, rechión d'Anatolia Central, rechión d'Anatolia Oriental, rechión d'a Marmara, rechión d'a Mediterrania y rechión d'o Sudeste d'Anatolia.

A mayor parte d'a población ye de luenga turca y relichión musulmana y se considera turca. As minorías cristianas son poco importants numericament dimpués d'as limpiezas etnicas de principios de sieglo. As minorías musulmanas s'han asimilato muito a los turcos anatolicos, de fuera d'os kurdos, que mantienen bien a ideya d'una identidat diferent d'os turcos. En l'aria mugant con Siria bi ha arabes. Poblacions residuals de sirians cristianos encara subsisten en l'aria de Tur Abdin. Os armenios y griegos no forman comunidaz que en Estambul.

 

A cultura de Turquía principió una marcata transición dende a cultura islamica, mientres o periodo otomán, dica la cultura occidental a partir d'as transformacions empentatas por Kemal Atatürk.

A occidentalización d'os costumbres d'a población ye evident en as ciudaz como Istambul y Ankara. A mayoría d'a población ye islamica pero moderata y se considera europea.

 

A cocina turca ye en gran parti herencio d'a cocina otomana. En os primers anyos d'a Republica, se publicoron cualques estudios sobre platos rechionals d'Anatolia, pero a cocina no amaneixió en gran medida en os estudios folkloricos turcos dica lo decenio de 1980, cuan l'incipient industria d'o turismo animó a l'estau turco a patrocinar dos simposios gastronomicos. Os treballos presentaus en os simposios presentoron a historia d'a cocina turca en un "contino historico" que se remonta a los orichens turcos en Asia Central y continó mientres os periodos selchuquí y otomán.^[11]

Muitos d'os articlos presentaus en istos dos primers simposios no teneban referencias. Antis d'os simposios, l'estudio d'a cultura culinaria turca se popularizó per primera vegada con a publicación de "Cincuenta platos en a historia turca" de Süheyl Ünver en 1948. Iste libro se basó en recetas trobadas en un manuscrito otomán d'o sieglo XVIII. O suyo segundo libro tractaba sobre a cocina palatina mientres o reinau de Mehmet II. Dimpués d'a publicación d'o libro de Ünver, se publicoron estudios posteriors, incluyiu un estudio de 1978 realizau per un historiador clamau Bahaettin Ögel sobre os orichens d'a cocina turca en Asia central.

A cocina otomana contiene elementos d'as cocinas turca, bizantina, balcanica, armenia, kurda, arabe y persa.^[12] A posición d'o país entre Europa, Asia y a mar Mediterrania aduyó a los turcos en obtener o control completo d'as prencipals rotas comercials, y un paisache y un clima ideyals permitioron que as plantas y os animals florisen. A cocina turca yera bien establida a meyaus d'o sieglo XV, l'encomienzo d'o reinau de seicientos anyos de l'Imperio Otomán. As ensaladas de yogur, o peix en aceite d'oliva, o sorbet y as verduras farcidas y embolicadas se convirtioron en birollas basicas de Turquía. L'imperio, que eventualment s'extendió dende Austria y Ucraína dica Arabia y o norte d'Africa, fació servir as suyas rotas terrestres y acuaticas pa importar ingredients exoticos de tot o mundo. En zaguerías d'o sieglo XVI, a cort otomana auespaba a mas de 1.400 guisanders internos y aprebó leis que regulaban a frescura d'as birollas. Dende a caita de l'imperio en a Primera Guerra Mundial (1914-1918) y l'establimiento d'a Republica Turca en 1923, a birolla estranchera como la birolla rapida occidental s'ha introduciu en a dieta turca moderna.

A musica turca, procedent d'as estepas asiaticas -orichen cheografico d'o pueblo turco-, contrasta con a refinata musica turca clasica d'a Cort de l'Imperio Otomano u con a musica militar d'o suyo exercito, pero as tres poseyen caracteristicas que las unen.

•   Se veigan as imáchens de Commons sobre Turquía.