Ilanz
Ilanz (rätoromanisch Glion, ) isch e alti chlyni Stadt i dr Gmaind Ilanz/Glion im Bezirk Surselva vom Kanton Graubünde.
| Ilanz/Glion | |
|---|---|
 | |
| Basisdatä | |
| Staat: | Schwiiz |
| Kanton: | Graubünde (GR) |
| Region: | Surselva |
| Kreis: | Ilanz |
| Gmeind | Ilanz/Glion |
| PLZ | 7130 |
| Koordinate: | 734972 / 181945 |
| Höchi: | 702 m ü. M. |
| Flächi: | 4.67 km² |
| Iiwohner: | 4700 (2014)[1] |
| Website | www.ilanz-glion.ch/fraktionen/ilanz |
 Ilanz | |
| Charte | |
| BEMERKUNG_KARTE= | |
D Stadt Ilanz liit am Vorderrhy. Me seit, es sig die erschti Stadt am Rhy.
Gschicht
ändereIlanz isch s erschte Mol ane 765 in ere Urkunde vom Bischof Tello erwäänt worde, wo den syn Herrehof vo Ilanz em Chloschter Disentis gschänkt het. Z Ilanz het im früene Middelalter en Verwalter vom König vo de Franke gwoont.
Im 13. Joorhundert isch Ilanz e Stadt worde. Ane 1390 isch s erschte Mol d Stadtmuur erwäänt. D Herre über d Stadt sind im spoote Middelalter d Freiherre vo Belmont und den d Freiherre vo Sax gsi. Ane 1395 hend z Ilanz dr Apt vo Disentis, dr Graf vo Sax-Misox und dr Freiherr vo Rhäzüns en Landfridensvertrag pschlosse; das isch der Afang gsi vo dr Gschicht vom Graue Bund. Ilanz isch eine vo de Ort gsi, wo d Bündner für iri Versammlige zämecho sind.
Ane 1526 het s Striitgspröch i dr Sankt Margreete-Chilche vo Ilanz, di so gnänti Ilanzer Dischputazion, dr Afang gmacht vo dr Reformazion im Vorderrhytaal. Mit de Ilanzer Artikel vom 25. Juni 1526 hend sech d Bündner Gmainde es Stück wyt vom Bischof z Chur emanzipiert. D Gmaind Ilanz isch refermiert worde, und erscht ane 1879 hend d Kaddolike wider en Chilche z Ilanz bout.
Ane 1611 het dr refermiert Pfaarer Stefan Gabriel (1570–1638) z Ilanz de Kaddechsimus uf Rätoromanisch lo truke mid em Tiel Ilg Vêr Sulaz da pievel giuvan (was uf Dütsch heisst: Di woori Freid vom junge Volch); do dermit het är als erschte agfange s surselvische Romanisch als Schriftsprooch z pruuche.
Im Johr 1878 hät sich Strada im Oberland, wo uf de lingge Sitte vom Vorderrhii liit, mit Ilanz zun ere neue Gmaind mit em Name Ilanz zämmegschlosse.
D Linie vo dr Räätische Baan vo Chur via Riichenau uf Disentis isch ane 1903 afe bis uf Ilanz in Betriib cho und goot erscht sid em 1912i bis uf Disentis.
Sit em 1. Jänner 2014 isch d Stadt s Zäntrum vo de neue Gmaind mit em dütsche und romanische Doppelname Ilanz/Glion, wo denn us de bisherige Gmainde Castrisch, Duvin, Ilanz, Ladir, Luven, Pigniu, Pitasch, Riein, Ruis, Ruschein, Schnaus, Sevgein und Siat bildet woren isch.
Weblink
ändere- d Fraktion Ilanz uf dr Website vo de politische Gmaind Ilanz/Glion
- Ilanz. Die erste Stadt am Rhein. uf de Website vo de Tourismusinformazion Surselva
- Martin Bundi: Ilanz. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.