Waterbesoedeling

Water wat in die natuur voorkom, bevat altyd 'n hoeveelheid organiese en anorganiese stowwe, waarvan die konsentrasies in 'n dinamiese ewewig verkeer en deur 'n komplekse reeks prosesse gehandhaaf word (selfsuiweringsvermoë). Sodra hierdie balans sodanig versteur is dat die water nie sonder nadelige gevolge gebruik kan word nie, is dit besoedel.

Oorsake kan van natuurlike oorsprong wees, soos byvoorbeeld erosie, waardeur groot hoeveelhede grond in die water beland, of uitloging van die ondergrond, waardeur anorganiese soute en sure in die water opgelos word. Oormatige waterbesoedeling is kenmerkend vir die bevolkingsaanwas en toenemende industrialisasie van die 20e eeu.

Huishoudelike en nywerheidsafvalwater beland in riviere en damme, terwyl chemikalieë wat aan landbougewasse toegedien word, nie net die grond besoedel nie, maar later in spruite, damme, riviere en die see gevind kan word. Dit beteken dat nie net visse nie, maar ander waterdiere en plante ook vernietig word. In die afgelope tyd was daar byvoorbeeld verskeie voorvalle van visvrektes in die Vaalrivier vanweë waterbesoedeling deur fabrieksafvalstowwe. In 2018 is beraam dat in sommige dele van die Vaal 80% van die lewe in die rivier se water reeds verdwyn het.^[1]

Ontspanning het ook al 'n besoedelingsfaktor geword: rommel wat deur hengelaars en duisende piekniekgangers in die water gegooi word en olie afkomstig van motorbote is van die grootste oorsake van die besoedeling van natuurlike waterbronne. Sedert die sewentigerjare is daar ook besef dat besoedeling nie net die verbruikersmoontlikhede van water beperk nie·, maar ook nadelig vir die omgewing is. Benewens biologiese besware kan estetiese en etiese besware aangevoer word omdat vuil, lewelose water groot afbreuk aan die natuurskoon doen.

Hoewel die oseane se water 70% van die aarde se oppervlak bedek is in talle dele van die wêreld (onder meer Suid-Afrika) vars water skaars en daarom moet die beskikbare water ten volle benut word. Om besoedeling in Suid-Afrika te bekamp, is streng wetgewing ingestel (die Waterwet, No. 54 van 1956) ingevolge waarvan die samestelling van nywerheids - en riooluitvloeisels wat in riviere gestort word, streng beheer word.

Wetgewing rakende waterbesoedeling moet egter op internasionale vlak deurgevoer word om doeltreffend te wees, aangesien die besoedelde water van riviere uiteindelik in die see beland.

Daar word 'n onderskeid gemaak tussen biologiese en chemiese besoedeling. Biologiese besoedeling ontstaan wanneer water met menslike en dierlike uitwerpsel en slagafval besmet word en virusse, bakterieë en ander siektedraende mikroörganismes in die water aanwesig is. Groot konsentrasies paratifus- en tuberkulosebakterieë kom in rioolwater van groot stede en in die afvalwater van nywerhede voor.

Onsuiwerhede van natuurlike oorsprong in water word deur sommige aërobiese bakterieë afgebreek. Oliebesoedeling is nie net tot die see beperk nie: olie en olieprodukte word vanweë lekkasies en die uitspoel van oliehouers deur riole na waterbronne gevoer. 'n Olielaag op die wateroppervlak belemmer die suurstoftoevoer na lewende organismes onder die oppervlak. Watervoëls kry dodelike hoeveelhede olie in wanneer hulle hul vere probeer skoonmaak.

Die aktiewe bestanddele van wasmiddels wat in waterbronne beland, breek die drywende olie op in klein druppels, wat deur visse en waterdiere opgeneem kan word. Landbouchemikalieë kan akute en chroniese vergiftiging by diere en plante veroorsaak. Sommige giftige stowwe hoop op in dierlike weefsel, wat vrektes kan veroorsaak, soos die geval was met die groot visvrektes in die Ryn in 1969. Die situasie in die Ryn het sedertdien baie verbeter. Dit het selfs in 2013 die Europese Rivierprys gewen wat deur die International River Foundation (IRF) toegeken word.^[2] Maar daar is steeds probleme in Europese riviere. In 2022 het 300 ton vis in die Oder gesterf. Die oorsaak was 'n verhoogde saliniteit deur sout wat uit die Poolse myne afkomstig is. Dit het die groei van 'n algspesies bevorder.^[3]

Gevoelige plant- en diersoorte dien as biologiese indikators waarvolgens die giftigheidsgraad van water bepaal kan word. Hulle dui die aanwesigheid, maar nie die aard nie, van gifstowwe aan. Sekere gifstowwe, soos DDT, is so skadelik dat die gebruik daarvan streng beheer word. Navorsing het getoon dat gebiede wat ver van enige menslike aktiwiteit geleë is, reeds met DDT besmet is: DDT is byvoorbeeld in visweefsel by Rosseiland in die Suidpoolgebied gevind.

Die anorganiese besoedeling van water, byvoorbeeld deur soute, sure en ione van swaar metale, lei tot vergiftiging, versouting en eutrofikasie. Die grootste sondaars op die gebied is nywerhede en myne wat groot hoeveelhede koper, kwik, sink, chroom, lood, sianied, suur, ensovoorts in water laat beland. Die landbousektor is eweneens skuldig aan besoedeling (kunsmis), terwyl huishoudelike afvalwater stowwe soos fosfate en wasmiddels bevat. Nie alleen die oppervlakwater nie, maar ook grondwater word hierdeur besoedel.

Vergiftiging word veral deur swaar metale veroorsaak. Metaalione word opgeneem deur skulpdiere soos mossels, wat weer deur die mens geëet word. In die vyftigerjare is talle mense in Minamatabaai in Japan weens kwikvergiftiging dood omdat hulle vergiftigde vis geëet het.

Die toename in die soutinhoud van oppervlakwater berokken groot skade aan landbougewasse en skep probleme in die voorsiening van drinkwater. Die belangrikste oorsaak van versouting in Wes-Europa was die groot hoeveelhede sout afkomstig uit myne in Frankryk wat deur die Ryn weggevoer is. Dieselfde probleem word in Suid-Afrika ondervind, veral in die Hartbeespoortdam suiwer rivierwater het 'n soutinhoud van minder as 10 dele in 1 miljoen dele water. die soutinhoud van die Hartbeespoortdam het van 34 dele in ʼn miljoen (1980) tot 45 dele (1982) gestyg.

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Eutrofikasie.

Eutrofisering vind plaas wanneer binnelandse water met fosfaat- en stikstofverbindings (afkomstig van landbou- en huishoudelike afvalwater) "verryk" word. Die kunsmatige verryking van water bring sekere fisiese en chemiese veranderings mee. Die gasbalans in varswater (O₂/CO₂-verhouding) word deur fotosinterende bakterieë en alge, wat suurstof produseer en koolsuurgas gebruik, in stand gehou. Indien daar 'n skielike toevloei in voedingstowwe soos nitrate en fosfate is, neem die getalle van alge so drasties toe dat hulle mekaar in die water oorwoeker.

Groot hoeveelhede sterf derhalwe af en stel sodoende nog voedingstowwe aan die aërobiese heterotrofe bakterieë beskikbaar. Die bakterieë, wat suurstof gebruik en koolsuurgas produseer, vermeerder vinnig. Dit versteur die gasbalans en veroorsaak dat baie plante en diere doodgaan en sodoende meer organiese voedingstowwe aan die bakterieë beskikbaar stel. Na 'n tydperk is daar geen suurstof meer in die onderste lae van die water oor nie, wat weer toestande vir die anaerobiese saprofitiese bakterieë gunstig maak (hulle kan nie in die aanwesigheid van suurstof leef nie).

Die water se suurstofkonsentrasie is dus besonder laag, die pH daal (water word suurder) en weldra oorleef net 'n paar vissoorte in die boonste lae van die water. Eutrofisering kan beheer word deur te verhoed dat riooluitvloeisel in damme of mere beland of deur die nutriënte uit rioolafval te verwyder voordat dit in die rivier of dam vloei. Die probleem kan verder bekamp word deur landboupraktyke met betrekking tot die toediening van kunsmis te verbeter en deur fosfate uit waswater te verwyder.

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Oseaanbesoedeling.

Besoedeling van die seewater word veroorsaak deur besoedelde water van riviere wat in die see uitmond, afvalstowwe wat van nywerhede en stede langs die kus afkomstig is, afval van skepe en giftige stowwe in die lug wat in die water oplos. Daar is 'n wanopvatting dat die groot watermassa van oseane die besoedelingsprobleem self kan oplos. Seebesoedeling het egter al sulke ernstige afmetings aangeneem dat die gevolge daarvan nie langer onderskat kan word nie.

In die algemeen skep huishoudelike afvalwater geen probleem vir die oseane nie, maar ten opsigte van kuswaters, riviermondings en baaie skep dit wel 'n probleem. Bakterieë en virusse wat siektes veroorsaak, is in ongesuiwerde rioolwater aanwesig. Dit is baie gevaarlik om rou skulpdiere uit besoedelde seewater te eet omdat skulpdiere bakterieë saam met water inneem en dit in hul weefsels behou.

Oesters moet byvoorbeeld gedurig gekontroleer word. Nitrate en fosfate wat nie vooraf uit huishoudelike en nywerheidsafvalwater verwyder word nie, het ʼn ernstige uitwerking op die gehalte van seewater. Ongeveer 50 000 ton fosfor beland jaarliks in die Noordsee. Die oormaat plantvoedingstowwe kan 'n oordadige groei van alge meebring en uiteindelik veroorsaak dat die suurstofkonsentrasie daal, wat die eutrofiseringsproses aan die gang sit.

Toksiese stowwe soos DDT en chemiese stowwe (swaar metale, sure en gasse) word via grondwater of afvalwater na die see gevoer. DDT word nog steeds in plankton in die oseane en in die weefsel van robbe en pikkewyne uit die poolstreke gevind. Wetenskaplikes glo dat twee derdes van die ongeveer 1,5 miljoen ton DDT wat vervaardig is voordat die gebruik daarvan beperk is, steeds in afsaksels op die seebodem voorkom.

Tot in die sewentigerjare is geglo dat slegs radioaktiewe afval van kernproewe die see via die dampkring besoedel. Dit blyk egter dat ander stowwe ook op die manier in die water val. Ongeveer 350 000 ton lood (hoofsaaklik afkomstig van uitlaatpypgasse van motors) het jaarliks in die see beland. UNEP, die United Nations Environment Programme, het 19 jaar geprobeer om die gebruik van tetraëtiellood in motorbrandstowwe wêreldwyd te ban, maar in sommige lande het politici groot, goedkoop voorrade gekoop. In Julie 2021 het Algerië die laaste voorraad verbruik. Die Verenigde Nasies skat dat die globale uitfasering $2,44 triljoen per jaar bespaar het, danksy verbeterde gesondheid en laer misdaadsyfers, en die voorkoming van meer as 1,2 miljoen voortydige sterftes. Maar loodhoudende brandstof kan steeds in vliegtuie en veldvoertuie gebruik word.^[4]

Ongeveer 100 000 ton kwik word ook na die see gevoer: Water wat met kwik besoedel is, kan dodelike gevolge hê, soos die talle sterftes van mense in Minamatabaai getuig: 'n Chemiese nywerheid in Minamata het onder meer van kwikverbindings gebruik gemaak en die afval in die baai laat vloei. Die uitwerking daarvan het in 1950 duidelik geword toe dooie visse in die baai begin uitspoel het. Twee jaar later het katte begin doodgaan en teen 1953 het die inwoners simptome van verlamming, blindheid en breinbeskadiging begin toon.

Teen 1976 is 120 inwoners aan kwikvergiftiging dood, 800 het breinskade opgedoen en teen 1978 is altesaam 1 500 vir kwikvergiftiging behandel. Die nywerheid se jarelange weiering om verantwoordelikheid te erken en die besoedeling te staak, het die tragedie vererger.

Oliebesoedeling is 'n toenemende verskynsel wat dwarsoor die wêreld kommer wek. Dit is nie net afkomstig van raffinaderye aan die kus en olietenkskepe wat vergaan nie, maar ook van tenk en vragskepe wat toevallig of moedswillig olie in die see laat loop wanneer die tenks skoongespoel word. Olieprodukte word verdeel in ligte, middelswaar en swaar fraksies en ru-olie bestaan uit 'n mengsel van al drie. Die ligte fraksies soos petrol en bensien is maklik brandbaar, relatief oplosbaar in water, verdamp vinnig en veroorsaak nie langdurige waterbesoedeling nie.

Hierdie fraksies is nie skadelik vir die gesondheid nie, maar dit kan die smaak van vis bederf. Ongeveer 3,5 miljoen ton beland jaarliks in die oseane. Middelswaar fraksies soos stook en gasolie is moeilik brandbaar, kan nie in water oplos nie en verdamp baie stadig. Dit bevat ook toksiese bestanddele en veroorsaak ernstige en hardnekkige besoedeling. Swaar fraksies soos teer en bitumien is nie brandbaar nie, onoplosbaar in water en vorm harde klonte wat jare later eers deur bakterieë afgebreek word.

Die harde teerklonte is nie alleen uiters lastig op strande nie, maar bevat skynbaar ook stowwe wat kanker kan veroorsaak. 'n Oliekol op die see is nie soseer 'n bedreiging vir die waterlewe nie, maar dit hou gevare in vir seevoëls omdat hulle vere met olie oortrek word. Die olie belemmer die vere se isoleringsvermoë en die voëls verkluim of verhonger omdat hulle nie behoorlik kan vlieg of swem nie. Olie naby die kus kan ook katastrofiese gevolge vir die visbedryf, oesterkwekery en ontspanning inhou. Suid-Afrika (met 'n kuslyn van 2 954 km) lê op een van die wêreld se belangrikste olieroetes. Hoewel ongelukke selde voorkom, is die gevaar van oliebesoedeling altyd daar. In Februarie 1968 het 400 ton olie van die Franse tenkskip Sivella die Kaapse seewaters besoedel.

In April 1968 het die Duitse tenkskip Esso Essen 15 000 ton ru-olie wes van die Kaapse Skiereiland uitgestort. Honderdduisende liters olie van die Wafra het in 1971 verwoesting onder seevoëls gesaai. Vale met 'n spesiale skoonmaakmiddel is van die VSA af na Suid-Afrika gebring en baie voëls kon gered word. Na die botsing tussen die Venpet en die Venoil in 1977 het olie die strande van Port Elizabeth tot by Mosselbaai bedreig. Die voortbestaan van sekere pikkewynspesies word ernstig deur oliebesoedeling bedreig.

In die Esso Essen-ramp is 14 000 tot 19 000 pikkewyne dood. Oliebesmeerde pikkewyne kan gered word deur hulle een-een met spesiale spuitmiddels te behandel wat die olie op hul vlerke oplos. Gewoonlik duur dit 3 tot 4 weke voordat hulle volkome herstel het. Die brilpikkewyn is besig om uit te sterf en duisende duikers, seeganse en albatrosse is vanweë oliebesoedeling uitgewis Verskeie metodes is ontwikkel om oliebesoedeling op die see te bestry, maar die meeste metodes kan net in kalm waters toegepas word.

Drywende sperbome is nie altyd doeltreffend nie omdat die water en olie dikwels verby die sperbome dryf. Chemiese middels help as dit binne 24 uur op die olie gespuit word. Dit kan egter meer skade as olie aan see-organismes berokken, soos bevind is met die stranding van die Torrey Canyon in 1967 in die Engelse Kanaal. Die Franse het 'n waterkering ontwerp wat uit versterkte touweefsel van 23 000 m bestaan en gemobiliseer kan word in noodgevalle. Voorkomende maatreëls is uiters noodsaaklik. Suid-Afrika beskik oor sleepbote soos die Wolraad Woltemade om tenkskepe wat in moeilikheid verkeer, op sleeptou te neem. 'n Waarskuwingstelsel is by alle hawens ingestel en kuswagskepe word gebruik om olielekkasies op te spoor.

Nasionale maatreëls ter beskerming van kuswaters is dikwels doeltreffend. Teen 1957 het alle fauna en flora in die mondingsgebied van die Teems feitlik uitgesterf. Na 12 jaar van biologiese en chemiese suiwering van huishoudelike en nywerheidsafvalwater is daar nou weer 50 soorte organismes in die water aanwesig. Internasionale maatreëls is onvoldoende en moeilik om af te dwing. Volgens die Verdrag van Oslo (1972) is die storting van ru-olie, stookolie, swaar dieselolie, kwik, kadmium en radioaktiewe stowwe verbode.

Stowwe soos lood, koper en sink mag egter in beperkte konsentrasies en in bepaalde gebiede gestort word. Onwettige storting kom dikwels voor omdat kontrole nie streng genoeg toegepas (kan) word nie. Streng internasionale maatreëls om die see van algehele besoedeling te vrywaar, het noodsaaklik geword, want onherstelbare skade word nog steeds berokken.

Wanneer die water die sentrale verlaat, is die temperatuur 5 tot 10 °C hoër as die van die water waarin dit afgevoer word. Prosesse soos asemhaling, fotosintese, ensovoorts, is temperatuursensitief en sodra die temperatuur te hoog is, word hierdie prosesse ontwrig, wat die uiteindelike sterfte van organismes kan beteken. Dit is moeilik om die optimale temperatuur (voorkeurtemperatuur) van die meeste waterbewegende waterorganismes definitief te bepaal, want baie kan hulle by temperatuurskommelings aanpas.

'n Skielike styging (byvoorbeeld 1 °C per uur) is baie skadeliker as ʼn geleidelike styging van byvoorbeeld 1 °C per dag. Verskille in watertemperatuur, of die minimum temperatuur, beïnvloed die paar- en trekgewoontes van 'n groot aantal waterdiere. In die winter, wanneer die aanvraag na elektrisiteit hoër is as in die somer, word meer koelwater afgevoer en dit kan veroorsaak dat die natuurlike seisoenverskille ten opsigte van die watertemperatuur kleiner word en selfs kan verdwyn.

Aan die een kant word die voortplanting en voortbestaan van ʼn aantal soorte bedreig, en aan die ander kant bied die hoër watertemperatuur nuwe leefgebiede vir ander soorte. So word die tropiese guppie (Poecilia reticulata), wat voortplant in water met 'n temperatuur van ongeveer 28 °C, deesdae op baie plekke aangetref. Die toename in die getalle van 'n subtropiese of tropiese diersoort gaan meestal gepaard met die verdwyning van ʼn groot deel van die inheemse fauna.

Deur die verwarming van die water neem die suurstofgehalte af, wat die lewensomstandighede van die diere nog verder benadeel. Ondersoeke na visse, week- en skaaldiere het aan die lig gebring dat hulle reeds nadelig geraak word nog voordat 'n temperatuur van 30 °C bereik is. Uit 'n biologiese oogpunt sou ʼn temperatuurgrens van maksimum 21 °C wenslik wees en dit beteken onder meer dat 'n ander vorm van verkoeling by kragsentrales gedurende die somermaande, wanneer die temperatuur van die oppervlaktewater aan hierdie kritieke grens raak of dit oorskry, gevind sal moet word. Daar bestaan die moontlikheid van lugverkoeling, of om die lou afvalwater na landbougrond weg te voer waar gewasse wat in hierdie toestande sou aard, verbou kan word.

 

Dit is hoofsaaklik die mens en sy lewenswyse wat vir waterbesoedeling verantwoordelik is: stowwe soos gevaarlike afvalstowwe, metale, mense- en diere-afval, verf en chemikalieë en selfs olie word deurlopend in riviere en ander waterbronne gestort. Natuurrampe is soms ook vir besoedeling verantwoordelik, byvoorbeeld aktiewe kraters wat as in die lug vrystel en daarna in water opgeneem word, maar dis eerder die uitsondering.

Waterbesoedeling word gevolglik een van die wêreld se ergste omgewingsprobleme geag – nie alleen wat riviere, damme en oseane betref nie, maar ook grondwater. Vandaar die druk op veral nywerhede om verantwoordelik van afval ontslae te raak en landbouers en selfs stadsrade om nie plaagdoders en kunsmis onnodig in water-afloop en spoelriolering en uiteindelik ook in grondwater te laat beland nie.

Dit is ook misleidend dat besoedelde water nie op die oog af vuil hoef te wees nie. Helder water kan soms bakterieë en virusse, chemikalieë en ander stowwe bevat wat tot siekte of selfs sterftes van mense en diere kan lei.

Watergedraagde siektes weens swak watervoorsiening is veral in onontwikkelde gebiede ’n ernstige probleem. Volgens statistieke (Websters, p. 1 183) word sowat 80% van alle siekte in dié gebiede deur water oorgedra, met diarree die grootste oorsaak van veral kindersterftes. Malaria, wat meegebring word deur muskiete wat in stilstaande water uitbroei, raak jaarliks ’n ontstellende 400 miljoen mense en veroorsaak 5 miljoen se dood.

In nywerheidslande is die groot probleem water wat deur nywerheidsafval en selfs radio-aktiewe afval besoedel is. Dit veroorsaak minstens hoofpyn of maagongesteldhede maar verskillende kankersoorte word ook daaraan verbind. Besoedelde water is dus vandag ’n wêreldwye probleem.

Waterbesoedeling is uiteraard nie ’n moderne probleem nie: oor die eeue het cholera-epidemies en ook tifus en disenterie (ontsteking van die ingewande) weens besmette water voorgekom.

 

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: aardverwarming.

Sedert die begin van die Industriële Revolusie het die konsentrasie koolstofdioksied in die aarde se atmosfeer deur die verbranding van fossiele brandstowwe soos steenkool, aardolie en aardgas begin om toe te neem . CO₂ is goed oplosbaar in water en die oseane het groot hoeveelhede van hierdie gas reeds opgeneem. Die pH en die temperatuur van die seewater verander daardeur en hierdie vorm van besoedeling het groot gevolge vir die oseane. Die Benguelastroom se pH aan Suid-Afrika se weskus was 8,15 in 1850, maar dit het afgeneem tot 8,04 in 2016 en vir 2100 word verwag dat dit 7,74 sal word.

Die feit dat alle water wat in die natuur voorkom sowel organiese as anorganiese stowwe bevat, moet in gedagte gehou word: dié stowwe kom in ’n kragtige ewewig voor te danke aan ’n ingewikkelde reeks selfsuiweringsprosesse. Aërobiese bakterieë breek byvoorbeeld onsuiwerhede van natuurlike oorsprong doeltreffend af.

Indien dié ewewig deur besoedelende stowwe versteur word – byvoorbeeld anorganiese soute en sure – sal die water nie sonder skadelike gevolge gebruik kan word nie. Dit kan onder meer die dood van visse, waterdiere en -plante en selfs voëls en ander diere veroorsaak.

 

Organiese besoedelende stowwe kan van biologiese en chemiese oorsprong wees. Biologiese besoedeling is die gevolg van water wat met mense en diere se uitwerpsels besmet word. Chemiese besoedeling ontstaan wanneer onder meer olie en landbouchemikalieë die ewewig versteur. Sekere gifstowwe, insluitend DDT wat streng beheer word, is selfs al baie ver van die bron van besmetting gevind.

Anorganiese waterbesoedeling, onder meer deur ione, soute en sure van swaarmetale, kan tot vergiftiging en eutrofisering (oormaat fosfaat en stikstof) van water lei. Nywerheidsafval soos kwik, lood en sianied, landbou-afval (soos geloogde kunsmis) en huishoudelike afval (soos wasmiddels en fosfate) is die sondaars.

Van die oorsake van waterbesoedeling sluit in:

• Huishoudelike afval (waspoeier, seep en chemikalieë).
• Fabrieke wat sure en olies in riviere en damme stort.
• Afval van myne.
• Kragsentrales.
• Fossielbrandstowwe van motors (veroorsaak suurreën wat dan in ons waterbronne spoel).
• Rioolvuil (mos groei baie goed daarin. Dit versmoor visse, gebruik te veel suurstof, vat sonlig van waterplante weg so dit kan nie fotosinteer nie so dus het die waterdiertjies nie meer kos nie).
• Plaagdoders (maak water suur).
• Olie van skepe en raffinaderye.
• Rommelstorting (soos plastieksakke, hoofsaaklik van bote se afval maar 'n groot hoeveelheid kom van die land).
• Visvangnette wat verlore raak in die see (diere word verstrengel daarin en versmoor dan, dier hou eers op om daarin te versmoor sodra te veel dooie diere daarin verstrengel is sodat dit uiteindelik bodem toe sink).
• Soos reeds gemeld, kan besoedeling ook deur natuurrampe meegebring word. Vulkaanuitbarstings stel byvoorbeeld baie as in die lug vry en gedeeltes kan ook in damme, riviere en die see beland.

Een van die besoedelaars waarvan nie altyd kennis geneem word nie, is suurreën – reën wat sure soos swael en die sterk oksideermiddel salpetersuur bevat en die gevolg is van gasse soos stikstof en swael wat met suurstof, waterdamp en sonlig verbind.

 

Steenkool wat brand veroorsaak die gasse koolstofdioksied en swaeloksied, wat in die atmosfeer vrygestel word. Wanneer swaeldioksied en water byvoorbeeld verbind, ontstaan suurreën. Dit kan selfs die steenwerk van geboue beskadig en bome se groei benadeel. Uitlaatgasse van voertuie veroorsaak ook suurreën.

Suurreën versteur die chemiese ewewig in damme en mere en veroorsaak suurstoftekorte in die water, wat visse en plante laat vrek. Selfs grondwater kan daardeur benadeel word en dit tas glo ook mense se asemhalingstelsel aan, met asma en bronchitis die gevolge. In noordelike lande soos Swede, Denemarke en Noorweë was sowat 80% van die vis in mere reeds uitgewis.

Wetenskaplikes het deur die 1970's en 1980's skuldiges begin uitwys en joernaliste het die probleem bepraat, maar sommige mense wat in die industrie werk, het hul bes gedoen om te verdoesel, twyfel te saai en optrede te vertraag. Dit het selfs 'n diplomatieke probleem tussen die VSA en Kanada geword. Maar vanaf die 1990's het die situasie in Kanada en Europa baie verbeter deurdat die uitstoot van swael uit brandstowwe soos steenkool en olie beperk is. Swaweldioksied kan uit die uitlaatgasse verwyder word. In Asië is dit nogtans steeds 'n groeiende probleem.^[5] In Suid-Afrika word in 2023 steeds baie steenkool verbrand om elektrisiteit op te wek en veral in die Hoëveld is suurreën 'n probleem.^[6]

Die besoedelende uitwerking van landbouchemikalieë op water is ook al heelwat nagevors. Volgens ’n onlangse navorsingsverslag van Suid-Afrika se Waternavorsingsraad het landboubedrywighede die potensiaal om ’n verskeidenheid gevaarlike chemikalieë in die land se waterbronne te besorg.

Kommer is in die verslag uitgespreek oor die moontlikheid dat verskeie plaagdoders wat op plase gebruik word om gewasse te bespuit en dieresiektes te beheer, in riviere en damme kan beland. Deur van die water te drink (mens en dier) of selfs daarmee in aanraking te kom deur watersport, kan dit endokriene versteurings in mense veroorsaak.

Riglyne deur die betrokke besluitnemers oor die veilige gebruik van landbouchemikalieë in die bestuur van waterhulpbronne sal uiteindelik noodsaaklik wees, is die gevolgtrekking van die navorsing.

Indringerplante – plante wat floreer in gebiede waarin hulle nie voorheen natuurlik gegroei het nie – kan in twee opsigte Suid-Afrika se waterbronne benadeel: Eerstens onderdruk hulle inheemse plante omdat daar minder natuurlike plae is wat hul groei belemmer, gebruik hulle meer water en kan die afloop na riviere en damme belemmer. Volgens statistieke van die Departement van Water en Sanitasie is indringerplante daarvoor verantwoordelik dat die jaarlikse invloei na damme met 695 miljoen kubieke meter verminder word (2013-syfers).

Tweedens kan hulle vir besoedeling en die benadeling van ander waterplante se groei, suurstof en selfs vissterftes sorg, wat die besoedelingsprobleem vererger.

Waterhiasinte, tropiese waterplante van die spesie Eichhornia crassipes (afkomstig van Suid-Amerika en reeds ’n probleem in meer as 50 lande), is een van die grootste nagmerries vir plaaslike omgewingsbewaarders. In een seisoen kan so min soos 25 plante vir 2 miljoen nuwe plante sorg. Dit veroorsaak nie alleen suurstoftekorte in damme en riviere nie, maar dreineer die water van voedingstowwe vir ander plante en visse en blokkeer die sonlig. Vis- en plantsterftes kan die besoedelingsprobleem aansienlik vergroot.

Hittebesoedeling (of termiese besoedeling) is ’n vorm van waterbesoedeling wat nie altyd in dieselfde asem as ander vorme van besoedeling genoem word nie, maar steeds wye gevolge het. Dit is vrygestelde hitte waarvan ontslae geraak moet word by onder meer fabrieksprosesse en die opwekking van krag.

Die biologiese gevolge van dié warm water, wat gemiddeld 5°C-10°C warmer is as die water waarin dit afgevoer word, is dat dit ’n uitwerking het op prosesse wat sensitief is vir temperatuur, insluitend fotosintese, en dat dit tot die dood van waterorganismes en –diere kan lei. Die warmer watertemperatuur lei terselfdertyd tot nuwe leefgebiede vir ongewenste spesies, wat in die warmer water floreer ten koste van inheemse fauna en flora.

Die gevare van waterbesoedeling sluit in:

• Bevat giftige chemikalieë soos kwik, lood, koper, sink en arseen. Metaalione word onder meer opgeneem deur skulpdiere soos mossels, wat vergiftiging by mense kan meebring wat dit eet. Mense is al dood weens kwikvergiftiging. Die daaglikse storting van kwikverbindings (tot 275 kg is aan die orde van die dag) deur die Ryn in die Noordsee word as een van die oorsake van sterftes onder seediere genoem.
• Rioolafvoer bevat patogeniese organismes (byvoorbeeld Escherichia coli) en swaarmetale soos koper, kadmium en lood. Dit kan selfs in die grond opbou en uiteindelik neerslag vind in grondwater. Die Wêreldgesondheidsorganisasie (WGO) en Voedsel- en Landbou-organisasie (VLO) het al gesamentlike riglyne neergelê oor gesondheidsrisiko’s vir mense en diere weens plante wat aan te veel swaarmetale in water blootgestel is.
• Noodsaaklike water-organismes gaan dood weens besoedeling, suurstoftekorte en voedingsgebrek.
• Die soutinhoud van oppervlakwater neem soveel toe dat dit probleme skep wat die voorsiening van drinkwater aangaan. Dit benadeel ook die produksie van landbougewasse.
• Robbe en seevoëls gaan dood van olie op hul lywe. Oliebesoedeling is een van die groeiende probleme: dit is nie net afkomstig van olietenkskepe wat beskadig word of vergaan nie, maar ook van raffinaderye in kusgebiede. Vragskepe en olietenkskepe wat olie in die see verloor of selfs bepland olie in die see inspoel, is grootliks daarvoor verantwoordelik. Statistieke dui op sowat 3,5 miljoen ton olie wat jaarliks in die oseane beland en die seelewe benadeel, vis se smaak bederf en selfs tot die uitwissing van spesies kan lei, byvoorbeeld die brilpikkewyn, albatrosse en seeganse.

Om waterbesoedeling te voorkom, moet die volgende gedoen word:

• Owerhede moet strenger wette uitoefen op waterbesoedelaars.
• Ons kan self eerder skadelike stowwe in houers gooi en in vullis sit as wat ons dit met die rioolpype afstuur.

   

• Meld fabrieke wat besoedel aan.
• Die doeltreffende behandeling van rioolafloop. Primêre behandeling verwyder die meeste swaarmetale, terwyl sekondêre behandeling van opgeloste organiese materiaal ontslae raak. Van die wêreld se rioolbehandelingsaanlegte kan tot 95% ongewenste afval verwyder.
• Laat dit vir jou 'n eer wees om nooit te besoedel nie.
• Maak soveel mense moontlik bewus van die probleem.

• Backeberg, Gerhard. Impact of agricultural chemicals on water resources. Artikel in Agri, Desember 2015/Januarie 2016
• England, Nick. Physics Matters. Hodder & Stoughton. 1989. ISBN 0-340-63935-0
• Gesondheid en water [Besoedeling].  In: Lantern. Tydskrif vir Kennis en Kultuur. Jaargang 19, nr. 3, Maart 1970
• Grey, Stephen: Troubled waters. Cape seabirds and oil pollution. In: Lantern. Tydskrif vir Kennis en Kultuur. Jaargang 19, nr. 4, Junie 1970
• Preston, IR, Le Maitre, DC, Blignaut, JN, Louw, L & Palmer, CG. Impact of invasive alien plants on water provision in selected catchments. Navorsingsartikel in Water SA, Oktober 2018. ISSN 1816-7950
• Mbangi, A, Muchaonyerwa, P & Zengeni, R. Accumulation of multiple heavy metals in plants grown on soil treated with sewage sludge for more than 50 years presents health risks and an opportunity for phyto-remediation. Navorsingsartikel in Water SA, Oktober 2018. ISSN 1816-7950
• Paneel redakteurs. New Standard Encyclopedia Vol 19. Ferguson Publishing Company. 1999. ISBN 0-87392-103-8
• Paneel redakteurs. The World Book Encyclopedia 21. World Book. 2009. ISBN 978-0-7166-0110-4
• Paneel redakteurs. Webster’s New World Encyclopedia. Prentice Hall.1992. ISBN 0-13-947482-X
• Paneel redakteurs. Wêreldspektrum. Ensiklopedie Afrikana. 1983. ISBN 0908409 70 2
• Uys, Isabel. Feitegids. ’n Kernensiklopedie. Pharos. 2007. ISBN 978-1-86890-065-7.
• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409702, volume 29, 67 - 75

• Oseaanbesoedeling

•   Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Waterbesoedeling.
•   Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir waterbesoedeling.