Qonce

King William’s Town het sy ontstaan te danke aan die oorlogvoering met die Xhosas in die 19de eeu asook die deursettingsvermoë van die Skotse sendeling John Brownlee. Hy het die Buffalo-sendingstasie aan die vrugbare oewer van die Buffelsrivier in 1826 gestig.

Teen 1832 was daar reeds vyf geboue op die sendingstasie met 'n nuwe kerk in aanbou. Maar die Xhosas het dit in 1832 aangeval en die hele stasie afgebrand. Brownlee, sy gesin en 'n handelaar, ene mnr. Kirkman, het net-net daarin geslaag om te vlug. Toe kol. Harry Smith van die Rifle Brigade daar opdaag aan die hoof van militêre bedrywighede het hy sy tente opgeslaan naby die tuin van 'n ou sendingstasie. Smith het Brownlee se huis laat herbou as blyplek vir hom en sy Spaanse vrou, Juana María.

Die goewerneur van die Kaapkolonie, sir Benjamin D’Urban, het King William’s Town op 24 Mei 1835 tot hoofstad van die Provinsie van Koningin Adelaide verklaar. Omdat die nuwe koloniale sekretaris, lord Charles Glenelg nie met Harry Smith se metodes saamgestem het nie, het hy 'n bevel op 26 Desember 1835 uitgevaardig ingevolge waarvan die Xhosas hulle grondgebied tussen die Groot-Keirivier en die Keiskammarivier kon terugneem en so is die Provinsie van Koningin Adelaide laat vaar en King William's Town verlate agtergelaat.

Die sendeling Brownlee het weer op die toneel verskyn toe hy sy sendingstasie en huis weer in besit kom neem het, die gebruik waarvan hom ontsê is tydens Smith se kortstondige beset. Brownlee het 10 jaar lank onverpoos sy werk onder die amaNtinde voortgesit.

In 1846, tydens die sogenaamde Oorlog van die Byl, is die sendinggeboue weereens tot op die grond toe afgebrand. Smith het weer sy opwagting gemaak, in die gedaante van sir Harry, dié keer as goewerneur van die Kaapkolonie. Hy het Brits-Kaffrarië op 23 Desember 1847 in die lewe geroep met King William's Town as hoofstad. Dus is die dorp twee maal binne 12 jaar gestig, waarskynlik 'n unieke prestasie in die provinsie en die land.

Sir Harry Smith het kolonel McKinnon opdrag gegee om die dorp in vierkantige straatblokke aan weerskante van die Buffelsrivier uit te lê. Die klein dorpie is aanvanklik oorheers deur 'n militêre garnisoen met sy forte, barrake, tronk en hospitaal.

Teen 1856 het die wit, burgerlike bevolking van King William's Town op net 626 gestaan, tesame met 267 militêre personeel wat in die hele Brits-Kaffrarië ontplooi is. Brits-Kaffrarië was van korte duur omdat dit in 1866 by die Kaapkolonie ingelyf is, maar King William's Town is die tweede keer behoorlik gevestig en kon nou floreer sodat daar teen 1884 'n wit bevolking van 4 102 was en 'n Xhosa-bevolking in die distrik van 57 998.

Op 5 Mei 1877 is die dorp per spoor met die sentra van Oos-Londen, Keiweg, Kubusie, Cathcart en Queenstown verbind, wat 'n groot inspuiting op handelsgebied vir die ontluikende nedersetting beteken het.

Vyf jaar later in 1882 het die wit bevolking toegeneem tot 8 000, amper vier en 'n half keer meer as in 2011. Die Xhosa-bevolking van die distrik was toe reeds 120 000. In daardie jaar het The Argus Annual and South African Directory King William's Town beskryf as 'n dorp met netjies beplande strate, waarvan baie met bome aan weerskante. Die winkels was volgens die beskrywing goed gebou en die voorkante van die vernaamste handelaars se winkels was elegant, met uitstallings van ingevoerde ware.

Melding is gemaak van die regeringskantore, die Grey-hospitaal, die Dale-kollege, stadsaal en botaniese tuin. Daar was vyf kerke van al die vernaamste Engelse kerkverbande asook 'n Duitse Lutherse en Duitse Baptiste-kerk. En die dorp het met vier banke (Kaap die Goeie Hoop, Kaffrarian and Standard, British Kaffrarian en Government Savings Bank) en vier koerante gespog, naamlik Cape Mercury (wat voortleef as The Mercury), Colonist, Kaffrarian Watchman en Imvo Zabantsundu.

Teen 1861 was daar reeds minstens 13 hotelle op die dorp vir reisende handelaars, sakelui en besoekers. Vermaak het in daardie dae hoofsaaklik van die inwoners se vermoë om dit op te voer, afgehang. Teen 1850 was daar selfs reeds 'n operahuis en die kultuur- sowel as kleinburgerlike sosiale lewe het floreer.

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: NG gemeente King William's Town.

Op 19 November 1912 is die gemeente Kingwilliamstown (soos dit vroeër in Afrikaans geskryf is) in die omgewing wat hoofsaaklik deur Engelse en Duitsers bewoon is, gestig. Die jong gemeente het in die beginjare met sy geringe lidmaattal 'n worstelstryd om voortbestaan gevoer.

In 1913 het die derde beroep geslaag toe prop. H.A. Boshoff bevestig is. 'n Belangrike mylpaal is bereik met die inwyding van die nuwe kerkgebou op 16 Januarie 1926. Die lidmaattal het geleidelik toegeneem, maar ongelukkig weer die laaste drie dekades baie gekrimp. Dit hou verband met die drastiese afname in die dorp se wit bevolking.

 

Dale-kollege, die plaaslike hoërseunskool wat tot die vroeë jare 90 eksklusief wit was, het teen 2012 minder as 30 wit leerders uit 'n leerderkorps van meer as 500 gehad en word vir alle praktiese doeleindes as 'n "swart skool" beskou. Dié skool het tot 2015 reeds sewe Springbokrugbyspelers opgelewer, die 13de meeste van enige Suid-Afrikaanse skool.^[2] Dale se susterskool, die Hoër Meisieskool Kingsridge, het tot Oktober 2004 die Hoër Meisieskool Kaffrarië geheet,^[3] maar dié naam is verander omdat Kaffrarië “Kafferland” of “land van die Kaffers” beteken en nie meer gebruik mag word nie omdat dit kwetsend is.^[4] Die Hoërskool De Vos-Malan was vroeër jare die plaaslike Afrikaansmediumskool, maar het in die 21ste eeu verengels.

Die Amathole-museum (vroeër die Kaffrarië-museum) behandel die natuurgeskiedenis en ontwikkeling van die plaaslike omgewing. Hier word Huberta ook vertoon, 'n seekoei wat in die 1930's met haar wandeltogte langs die Suid-Afrikaanse ooskus internasionale bekendheid verwerf het. Die Suid-Afrikaanse Sendelingmuseum in die historiese Wesleyaanse Kerk is uniek in Suid-Afrika. Daar is ook 'n sendingmuseum en die Steve Biko-Tuin van Herinnering.

In September 2020 het die Oos-Kaapse regering planne aangekondig om die stad 'n nuwe naam te gee as deel van 'n program wat daarop gemik is om die land se geografiese landskap te transformeer om meer verteenwoordigend van sy mense te wees.^[5] Die stad het op 21 Februarie 2021 amptelik Qonce geword.^[6]

• NG gemeente King William's Town
• King William’s Town (kiesafdeling)
• Huberta, seekoei wat se oorskot in Qonce bewaar word.
• Lys van dorpe in Suid-Afrika

• Olivier, ds. P.L. (samesteller), Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers, 1952.

• Volledige geskiedenis van die dorp
• Die ligging van die NG kerkgebou, h.v. Alexander- en Maitlandweg