Krisis van die Derde Eeu

Die Krisis van die Derde Eeu, ook bekend as die Militêre Anargie^[1] of die Imperiale Krisis (235–284), was 'n tydperk in Romeinse geskiedenis waartydens die Romeinse Ryk byna in duie gestort het onder die gekombineerde druk van herhaalde buitelandse invalle, burgeroorloë en ekonomiese disintegrasie. Op die hoogtepunt van die krisis het die Romeinse staat in drie afsonderlike en mededingende politici verdeel.

Die krisis het in 235 begin met die sluipmoord van keiser Severus Alexander deur sy eie troepe. Gedurende die daaropvolgende jare het die ryk barbare invalle en migrasies in Romeinse grondgebied, burgeroorloë, boereopstande en politieke gesien onstabiliteit, met veelvuldige usurpers wat om mag meeding. Dit het gelei tot die verlaging van geldeenheid en 'n ineenstorting in beide handelsnetwerke en ekonomiese produktiwiteit, met die Plaag van Cyprianus bydra tot die versteuring. Romeinse leërs het mettertyd meer aangewese geraak op die groeiende invloed van die barbaarse huursoldate bekend as foederati. Romeinse bevelvoerders in die veld, hoewel nominaal lojaal aan die staat, het toenemend onafhanklik van Rome se sentrale gesag geword.

Tydens die krisis was daar minstens 26 aanspraakmakers op die titel van keiser, meestal prominente Romeinse generaals, wat imperiale mag oor die hele of 'n deel van die ryk oorgeneem het. Dieselfde aantal mans het gedurende hierdie tydperk deur die Romeinse Senaat as keiser aanvaar en het dus wettige keisers geword. Teen 268 het die ryk in drie mededingende state verdeel: die Galliese Ryk (insluitend die Romeinse provinsies van Gaul, Britannia en, kortliks, Hispania); die Palmyrene Ryk (insluitend die oostelike provinsies van Sirië Palaestina en Aegyptus); en tussen hulle die eintlike Italiaans-gesentreerde Romeinse Ryk.

Die bewind van Aurelian (270-275) is 'n keerpunt in die krisistydperk. Aurelianus het die ryk suksesvol herenig deur die twee wegbreekstate te verslaan, en 'n reeks hervormings uitgevoer wat gehelp het om 'n mate van stabiliteit in die Romeinse ekonomie te herstel. Daar word gesê dat die krisis geëindig het met Diocletianus en sy herstrukturering van die Romeinse keiserlike regering, ekonomie en weermag. Die laaste word gesien as 'n deurslaggewende oomblik in die Romeinse geskiedenis, wat die begin van die Dominate aandui.

Die krisis het gelei tot sulke diepgaande veranderinge in die ryk se instellings, samelewing, ekonomiese lewe en godsdiens dat dit toenemend deur die meeste historici gesien word as die oorgang tussen die historiese tydperke van klassieke oudheid en laat oudheid.^[2]