Deliese Bond

Die sogenaamde Deliese Bond, of Attiese Seebond, was 'n assosiasie van ongeveer 150^[1] Griekse stadstate in die 5e eeu v.C., wat onder die leierskap van Athene, voorgeneem het om die stryd teen die Persiese ryk voort te sit, ná die Griekse oorwinning in die Veldslag van Plataia teen die einde van die Grieks-Persiese oorloë. Die bond is in 478 v.C. tot stand gebring, en die moderne naam daarvan^[2] is afgelei van die amptelike vergaderplek, die eiland Delos, waar kongresse gehou is in die tempel en waar die skatkis gesetel was totdat Perikles dit verskuif het na Athene in 454 v.C..^[3] Kort na die instelling daarvan het Athene begin om die bond se vloot vir eie gewin in te palm. Hierdie gedrag sou dikwels lei tot konflik tussen Athene en die minder magtige lede van die bond. Teen 431 v.C. sou Athene se hardhandige beheer van die Deliese Bond aanleiding gee tot die uitbreek van die Peloponnesiese oorlog; die bond is ontbind met die voltrekking van die oorlog in 404 v.C..

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Grieks-Persiese oorloë.

Die Grieks-Persiese oorloë het uitgebreek weens die verowering van Griekse stede in Klein-Asië, en veral Ionië, deur die Persiese ryk van Kores die Grote kort na 550 v.C.. Die Perse het die Ioniërs moeisaam regeer, sodat hulle eindelik volstaan het by die aanstelling van 'n tiran in elke Ioonse stad.^[4] Alhoewel Griekse state voorheen dikwels deur tiranne regeer is, was dit 'n kwynende regeringsvorm.^[5] Teen 500 v.C., was Ionië 'n teelaarde vir rebellie teen die Persiese handlangers. Die latente spanning het finaal ontvlam in ope rebellie weens die aksies van die tiran van Milete, Aristagoras. Om homself te red na sy rampspoedige Persies-befondsde veldtog in 499 v.C., het Aristagoras verkies om Milete tot demokrasie te verklaar.^[6] Dit was die sneller vir soortgelyke rewolusies regoor Ionië, insluitend Doris en Aiolis, wat die aanhef vir die Ioonse opstand was.^[7]

Die Griekse state van Athene en Eretria het hulself by die konflik laat insleep deur Aristagoras, en tydens hul enigste kampanjeseisoen (498 v.C.) het hulle bygedra tot die inneem en afbrand van die Persiese streekshoofstad Sardis.^[8] Hierna is die Ioonse opstand voortgesit (sonder eksterne hulp) vir 'n verdere vyf jaar, totdat dit eindelik volkome ondergesit is deur die Perse. In 'n besluit van groot historiese impak, het die Persiese koning Darius die Grote besluit dat, ten spyte van die suksesvolle beëindiging van die opstand, daar onafgehandelde sake is, by name 'n strafekspedisie teen Athene en Eretria vir hul steun aan die opstand.^[9] Die Ioonse opstand het die stabiliteit van Darius se ryk ernstig bedreig, en die Griekse state van die Europese vasteland, sou steeds hierdie onstabiliteit aanblaas, tensy die saak aangespreek word. Darius het daarom 'n veldtog beraam, vir die omverwerp van die Griekse state, beginnend by die vernietiging van Athene en Eretria.^[9]

In die volgende twee dekades sou daar twee Persiese invalle in Griekeland wees, wat een van die mees beroemde veldslae van die geskiedenis sou insluit. Tydens die eerste inval, is Thrakië, Makedonië en die Egeïese eilande tot die Persiese ryk toegevoeg, en Eretria is terstond vernietig.^[10] Die inval is egter in 490 v.C. gestuit deur die beslissende Atheense oorwinning in die Veldslag van Marathon.^[11] Darius is 'n tyd na die eerste inval oorlede, en die verantwoordelikheid vir verdere aksies is nagelaat aan sy seun Ahasveros.^[12] Ahasveros het die tweede inval persoonlik aangevoer in 480 v.C., met 'n enorme (alhoewel dikwels oordrewe) weermag en vloot na Griekeland.^[13] Die Grieke (die 'Bondgenote') wat verkies het om die inval te stuit is verslaan in die Veldslag van Thermopylai en Seeslag van Artemisium.^[14] Griekeland met die uitsondering van die Peloponnesos het op hierdie wyse in Persiese hande geval, maar in 'n poging om die Bondgenote se vloot te verslaan, het die Perse 'n beslissende neerlaag gely in die Seeslag van Salamis.^[15] In die volgende jaar, 479 v.C., het die Bondgenote die grootste Griekse weermag tot nog toe opgeroep en is die Persiese invalsmag verslaan by die Veldslag van Plataia, wat die inval en die bedreiging vir Griekeland beëindig het.^[16]

Volgens oorlewering, het die Bondgenote se vloot, op dieselfde dag as Plataia, die ontmoedigde oorblyfsels van die Persiese vloot in die Seeslag van Mykale verslaan.^[17] Met hierdie twee konflikte is die Persiese inval afgesluit, en het die volgende fase van die Grieks-Persiese oorloë begin, naamlik die Griekse teenaanval.^[18] Na Mykale, het die Griekse stede van Klein-Asië weer gerebelleer, met die Perse nou magteloos om in te gryp.^[19] Die Bondgenote se vloot het dan gevaar na die Chersonesos, wat steeds in die hande van die Perse was, en na 'n beleg die stad Sestos ingeneem.^[20] Die volgende jaar, 478 v.C., het die Bondgenote 'n mag gestuur teen die stad Bisantium (moderne Istanbul). Die beleg was suksesvol, maar die gedrag van die Spartaanse generaal Pausanias het vele van die Bondgenote vervreem, en uitgeloop in Pausanias se terugroeping.^[21]

Na Bisantium, was Sparta gretig om haar deelname aan die oorlog te beëindig. Die Spartane was van mening dat, met die bevryding van die Grieke op die Europese vasteland, en die Griekse stede van Klein-Asië, die oorlog se doelwit reeds voltrek is. Daar mag ook 'n gevoel bestaan het dat langtermyn sekuriteit vir die Asiatiese Grieke nie haalbaar was nie.^[22] Na afloop van Mykale, het die Spartaanse koning Leotychides voorgestel dat alle Grieke van Klein-Asië na Europa verplaas word, as enigste uitweg om hulle van die Persiese oorhand te bevry. Xanthippus, die Atheense aanvoerder te Mykale, het dit vurig verwerp; die Ioonse stede was oorspronklik Atheense kolonies, en die Atheners, indien niemand anders nie, sou die Ioniërs beskerm.^[22] Dit het die punt aangedui waar die leierskap van die Griekse Bondgenote effektief oorgegaan het na die Atheners.^[22] Met die Spartaanse onttrekking na Bisantium, was die leierskap van die Atheners voldwonge.

Die losse alliansie van stadstate wat Ahasveros se inval bestry het, is gedomineer deur Sparta en die Peloponnesiese bond. Met die onttrekking van hierdie state, is 'n kongres gehou op die heilige eiland Delos om 'n nuwe alliansie saam te roep om die stryd teen die Perse voort te sit; vandaar die moderne benaming "Deliese Bond". Volgens Thukydides, was die amptelike doelwit van die bond die "wreking van die onregte wat hulle gely deur die gebiedsplundering van die koning."^[23] In werklikheid, was hierdie doelwit verdeel in drie hoofoogmerke – om voor te berei vir 'n toekomstige inval, om hul teen Persië te wreek, en om op georganiseerde wyse die oorlogsbuit te verdeel. Die bondslede is die keuse gegun om òf gewapende magte te verskaf òf 'n belasting aan die gesamentlike skatkis te betaal; meeste state het die belasting verkies.^[23] Bondslede het 'n eed geneem om dieselfde vriende en vyande te hê, en het ystergietsels in die see gewerp om die permanensie van hul alliansie te simboliseer. Die Atheense politikus Aristides sou die res van sy lewe toewy aan die sake van die alliansie, en (volgens Plutarchus) 'n paar jaar later sterf in Pontus, terwyl hy besig was om vas te stel wat die belasting van nuwe lede sou wees.^[24]