Anadolu'da Mırra ve Mırra Geleneği

Marcelo GaSPar April 7-8, 2022 - BOGOTA, COLOMBIA 2nd INTERNATIONAL CONFERENCE ON COFFEE AND COCOA April 7-8, 2022 - BOGOTA, COLOMBIA PROCEEDINGS BOOK Edited by Marcelo GaSPar by IKSAD GLOBAL PUBLISHING HOUSE All rights of this book belong to IKSAD GLOBAL Publishing House Authors are responsible both ethically and jurisdically IKSAD GLOBAL Publications – 2022© Issued: 27.04.2022 ISBN: 978-625-7464-83-3 2nd INTERNATIONAL CONFERENCE ON COFFEE AND COCOA April 7-8, 2022 - BOGOTA, COLOMBIA PROCEEDINGS BOOK ANADOLU’DA MIRRA VE MIRRA GELENEĞİ MIRRA AND MIRRA TRADITION IN ANATOLIA İbrahim ÇEKİÇ Dr. Öğr. Üyesi İbrahim ÇEKİÇ, Gaziantep İslam Bilim ve Teknoloji Üniversitesi ORCID: 0000-0001-7375-1866 ÖZET Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu bölgesinde yaygın bir şekilde tüketilen ve toplumsal katılımın yüksek olduğu sosyal organizasyonların vaz geçilmez bir parçası olan mırra kahvesi kültürel etkileşim yolu ile Türk mutfak kültürüne geçen gastronomik unsurlardan biridir. Süreç içerisinde Anadolu insanının hayat tarzı, damak tadı ve sofra adabı ile şekillenerek millileşen bu ürün, günümüzde kent kimliklerinin oluşumuna katkı sağlayan imgesel lezzetlerden biri haline gelmiştir. Bu çalışma mırranın Türk mutfak kültüründeki yeri ve önemini ortaya koymak; aynı zamanda Anadoludaki mırra geleneğinin şekil ve içerik özelliklerini irdelemek amacıyla Şanlıurfa’da yürütülmüştür. Şanlıurfa'da mırra tüketiminin yüksek olması çalışmanın bu şehirde yapılmasının ana nedenidir. Çalışmanın amaçları doğrultusunda ilk olarak konu ile ilgili mevcut literatür gözden geçirilmiş ve araştırma konusu ile örtüşen tespitler (mırra, mırra kültürü, mırra içme geleneği, mırranın yer bulduğu sosyal organizasyonlar vs.) fişleme yöntemi ile kayıt altına alınmıştır. Bu işlemin ardından Şanlıurfa’da ikamet eden iki mırra ustası ve yedi somut olmayan kültürel miras aktarıcısı ile görüşmeler yapılmıştır. Araştırma sonuçları; mırranın Türk gastronomisinin önemli bileşenlerinden biri olduğunu; destinasyonlara turistik değer kattığını ve süreç içerisinde mırra içme-ikram etme geleneğinin mondernitenin etkisinde kalarak zayıfladığını ortaya koymuştur. Anahtar Kelimeler: Mırra, Mırra Kültürü, Kahve, Anadolu, Şanlıurfa. ABSTRACT Mirra coffee, which is widely consumed in Southeastern Anatolia region of Turkey and is an indispensable part of social organizations where social participation is high, is one of the gastronomic products that passed into Turkish culinary culture through cultural interaction. This product, which has become nationalized by being shaped by the lifestyle, taste and table manners of the Anatolian people in the process, has become one of the iconic flavors that contribute to the formation of urban identities. This study aims to reveal the place and importance of mirra in Turkish culinary culture; At the same time, it was conducted in Şanlıurfa in order to examine the form and content features of the mirra tradition in Anatolia. The high consumption of mirra in Şanlıurfa is the main reason why the study was conducted in this city. For the purposes of the study, first of all, the existing literature on the subject was reviewed and the findings related to the research subject (mirra, mirra culture, mirra drinking tradition, social organizations where mirra is present, etc.) were recorded with the filing method. After this process, interviews were conducted with two mirra masters and seven intangible cultural heritage transmitters residing in Şanlıurfa. Research results; that the mirra is one of the important components of Turkish gastronomy; revealed that it adds touristic value to destinations and that the tradition of drinking and serving mirra in the process weakened under the influence of modernity. Keywords: Mirra, Mirra Culture, Coffee, Anatolia, Şanlıurfa. 1. GİRİŞ Arapça’da "acı” anlamına gelen mur (‫ )مر‬kelimesinden türeyen mırra (Girginol, 2017:205), günümüzde Arap coğrafyası başta olmak üzere Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu bölgesinde çeşitli vesilelerle tüketilen geleneksel bir kahve çeşididir (Koca ve Tüğen, 2020). Mırranın en önemli özelliği sert içimli, acı bir tada sahip www.iksad.co.uk | contact@iksad.co.uk 22 2nd International Conference on Coffee and Cocoa olmasıdır. Toplumsal hayatın önemli evrelerinde çeşitli vesilelerle pişirilen ve geleneksel bir biçimde ikram edilen mırra kahvesi Anadolu’da misafirperverlik, cömertlik, kardeşlik ve birlik/beraberlik kavramlarının simgesi olarak kabul edilmektedir (K.K.3, K.K.5). Mırra her ne kadar Arap kökenli bir kahve olsa da, Anadolu insanının bilgi, birikim, tecrübe ve yetenekleri doğrultusunda şekillenerek Türk mutfak kültürünün önemli bileşenlerinden biri haline gelmiştir. Kahve çekirdeklerinin kavrulmasından öğütülmesine; kahvenin demlenmesinden sunumuna kadar birçok aşamada kendini gösteren milli dokunuşlar mırra ve mırra ikram etme kültürünü somut olmayan kültürel mirasın bir parçası olarak da karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışma mırranın geleneksel özelliklerini belirlemek ve Anadolu coğrafyasındaki yeri ve önemini ortaya koymak amacıyla yürütülmüştür. Bu bağlamda ilk olarak mevcut alan yazın taranmış, çalışma konusuyla örtüşen bilgiler kayıt altına alınmıştır. Bu işlemin ardından mırra tüketiminin fazla olduğu ve mırra geleneğinin yaşatıldığı Şanlıurfa’da iki mırra ustası ve mırra geleneğine hâkim yedi kültürel miras aktarıcısıyla gönüllülük esası doğrultusunda görüşme yapılmıştır. Çalışma, toplanan verilerin içerik analizlerinin yapılmasıyla sonlandırılmıştır. 2. ANADOLU’DA MIRRA VE MIRRA GELENEĞİ Anadolu’nun tüm bölgelerinde bilinen mırra, süreç içerisinde Güneydoğu Anadolu bölgesinin imgesel lezzetlerinden biri haline gelmiştir. Günümüzde en fazla Şanlıurfa, Gaziantep ve Mardin illerinde tüketilen Mırra kahvesi (K.K.4, K.K.6, K.K.8, K.K.9), hayatın önemli evrelerine yönelik düzenlenen törensel organizasyonlarda da sıklıkla yer almaktadır. Taziyeler, düğünler, nişan merasimleri, dini bayramlar ve toplumsal katılımın tüksek olduğu özel gün ve geceler söz konusu organizasyonlardan bazılarıdır. Mırra şekil ve içerik özellikleri bakımından diğer kahve türlerinden ayrılır. Tadının acı olması, hazırlama ve tüketim sırasında herhangi bir tatlandırıcının kullanılmaması ve demleme sürecinde kakule eklenmesi mırranın karakteristik özellikleri arasında yer almaktadır. Mırra yapımında kullanılan suyun herhangi bir özelliği bulunmamaktadır. Aroma verici olarak tercih edilen kakulenin belirgin yönü ise toz haline gelinceye kadar öğütülmüş olmasıdır. Mırra yapımında özellikle tercih edilen bir kahve çekirdeği bulunmamaktadır (K.K.1, K.K.2). Bu bağlamda ulaşılabilirliği yüksek olan her türlü çekirdek (Arabica, Robusto) mırra demlemede kullanılmaktadır. Mırra çekirdeklerinin kavrulma şekli ise mırrayı faklı ve otantik kılan unsurlar arasında yer alır. Bu bağlamda kahve çekirdekleri harsız ateşte uzun süreli bir kavurma işlemine tabi tutulur (Sunar ve Gökçe, 2018). Mırranın kendine özgü lezzetinin ortaya çıkabilmesinin ön koşulu olan kavurma işlemi kahve çekirdekleri iyice kavrulana kadar devam etmektedir. Kavrulan çekirdeklerin geleneksel metotlarla öğütülmesi ve aşamalı bir biçimde pişirilmesi ise mırrayı öteki kahve türlerinden ayıran diğer uygulamalardır. Demleme ve sunum aşamalarında yöreden yöreye farklılıklar gösterebilen mırra; kavurma, öğütme ve kaynatma olmak üzere üç aşamalı bir sürecin sonunda servise hazır hale getirilmektedir. Kavurma: Kavurma, mırra çekirdeklerinin öğütülmeye hazır hale getirildiği aşamadır. Bu aşamada çiğ kahve çekirdekleri tavalara koyularak harsız ateş üzerinde yavaş yavaş kavrulur (Sunar ve Gökçe, 2018). Kavurma sırasında kahve çekirdeklerinin tahta bir kaşıkla sürekli olarak karıştırılması, mırranın geleneksel lezzetinin yakalanması açısından oldukça önemlidir (K.K.1, K.K.2). Mırranın acılığı ise kahve çekirdeklerinin kavrulma derecesine göre değişiklik göstermektedir. proceedings book | April 7-8, 2022 - Bogota, Colombia 23 2nd International Conference on Coffee and Cocoa Görsel 1-2. Mırra Kavurma Aşaması Kaynak: Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi (2022). Öğütme: Öğütme, mırra çekirdeklerinin demlemeye hazır hale getirildiği aşamadır. Bu aşamaya geçmeden önce kavrulan kahve çekirdeklerinin soğutulması daha rahat bir öğütüm için elzemdir. Öğütme işlemi geleneksel “dibek dövme” tekniği kullanılarak el yordamı ile yapılır. Kahve çekirdeklerinin çok fazla öğütülmemesi, yöresel ifadeyle “ele gelmesi” gerekmektedir. Öğütme işlemi sırasında kullanılan dibek genellikle ahşap malzemeden (ceviz ağacı) üretilmektedir (K.K.2, K.K.5). Kahve çekirdeklerinin taş ve pirinçten imal edilmiş dibek ya da havanlarda öğütüldüğü de görülmektedir. Aynı şekilde dibek dövmede kullanılan tokmak da pirinç ya da ahşap malzemeden üretilebilmektedir. Sami (2010), bu tokmakların Diyarbakır’da zamanında “tahniş” olarak adlandırıldığını; geçmişte kentin Yoğurt Pazarı olarak gösterilen ticaret merkezinde tahnişlerle kahve döven imalathanelerin var olduğunu ifade etmektedir. Görsel 3-4. Kahve Öğütme Aşaması Kaynak: Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi (2022). Kaynatma: Kaynatma öğütülen kahve çekirdeklerinin demlenerek mırra haline getirildiği aşamadır. Mırra “gümgüm" adı verilen geleneksel bir cezvede yapılır (Girginol, 2017:205). Bu cezveye “mutbak da denilmektedir (Sunar ve Gökçe, 2018). Çeşitli şekil ve büyüklüklerde olan gümgümlerin yapımında genellikle bakır tercih edilir. Gümgümler geniş ağızlı, sürahi tarzlı bir yapıya sahip olup, akıtma yerleri gaga ağızlı, kavisli ve uzundur (Güral, 1999:12). Görsel 5-6. Kahve Kaynatma Aşaması Kaynak: Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi (2022). Türk kahvesine nazaran oldukça meşakkatli bir sürecin sonunda hazırlanan mırranın geleneksel hazırlanış usulü şu şekildedir. proceedings book | April 7-8, 2022 - Bogota, Colombia 24 2nd International Conference on Coffee and Cocoa “Kahve ve su büyükçe bir cezveye (kuşkana, tencere) koyulur ve iyice kaynatılır. Köpüğü karıştırılır ve dinlendirilir. Tortusu dibine çökünce kahve (şerbet) süzülerek başka bir cezveye alınır. Kaynatma devam edilir. Bu işlem birkaç defa (kahvenin kıvamı tutturuluncaya kadar) tekrarlanır. Yeterince kaynayan mırraya lezzet katmak için kakule (hel) koyulur ve öyle ikram edilir.” (K.K.2). Mırraya aroma katmak amacıyla Hint cevizinin (muska) tercih edildiği de görülmektedir. “Mırraya yaparken Hint cevizi de kullanılır. Hint cevizi koku ve yağ versin diye kullanılır mırrada.” (K.K.2). Hazırlama esnasında gümgüme kahve ekleme, su aktarma ve kakule kullanma işlemleri ustadan ustaya ve yöreden yöreye farklılık gösterebilmektedir. Hazırlanan mırranın sunumu ise iki adet porselen fincanda yapılmaktadır. Mırra ikram edilen fincanlar kalın ve kulpsuz olup “mekkavi” adıyla anılmaktadır (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2022a). İkram edilen mırranın miktarı ise oldukça azdır. Bu durum kahvenin sert içimli acı bir tadının olmasından kaynaklanmaktadır. Mırranın ikram edildiği ilk kişi meclisin yaşça en büyük olanıdır (K.K.3, K.K.5, K.K.6, K.K.7, K.K.9). Görsel. 7-8. Mırra servisi Kaynak: Fotoğraf araştırmacının arşivinden alınmıştır. Mırranın keyif vericiliğinin yanı sıra sağlık ve sıhhat sağlayıcı yönlerinin de olduğu ifade edilmektedir. Mırra geleneğinin sürdürülebilirliğine de katkı sağlayan bu faydaları şu şekilde sıralamak mümkündür (K.K.3, K.K.4, K.K. 6, K.K.7, K.K.8, K.K.9): -Bedene zindelik verir. -Vücut ağrılarını, bilhassa baş ağrılarını dindirir. -Hazımsızlığa iyi gelir. -Bağışıklığı güçlendirir. -Bunamayı geciktirir. -Kilo verdirir. -Kandaki şekeri düzenler. 3. KÜLTÜREL MİRAS AKTARICILARININ GÖZÜYLE MIRRA Mırra, Güneydoğu Anadolu bölgesinde birçok törensel organizasyonda hazırlanmakta ve davetlilere ikram edilmektedir. Söz konusu organizasyonlar mırra kahvesi ile ilgili birçok sosyal pratiğin (yaşanmışlık, tecrübe, bilgi ve algılar vasıtası ile şekillenen geleneksel uygulamalar) kuşaktan kuşağa aktarılarak sürdürülebilir bir proceedings book | April 7-8, 2022 - Bogota, Colombia 25 2nd International Conference on Coffee and Cocoa yapıya bürünmesine de zemin hazırlamaktadır. Şanlıurfa ilinde mırra ustaları ve mırra geleneğine hâkim kültürel miras aktarıcıları ile gerçekleştirilen görüşmeler sonucunda elde edilen verilere ilişkin bulgular aşağıda sıralanmıştır. Araştırma kapsamında görüşme yapılan mırra ustalarının ve kültürel miras aktarıcılarının mırranın kavramsal yönü ile ilgili bildirimlerinde yer alan söz ya da söz guruplarına ilişkin kelime bulutu Görsel 9’da yer almaktadır. Söz konusu görsel incelendiğinde tekrarlanma sıklığı en fazla olan kelimelerin ramazan ve misafir kelimeleri olduğunu söylemek mümkündür. Ramazan ve misafir kelimelerinden sonra tekrarlanma sıklığı en fazla olan kelimeler ise sırasıyla bayram, cenaze, acı, Şanlıurfa, lezzet ve kakule kelimeleridir. Görsel 9. Kelime Bulutu Kaynak kişilerle yapılan görüşmeler neticesinde tespit edilen mırra ve mırra geleneğine ilişkin algı ve sosyal pratikler aşağıda yer almaktadır. İki Fincan Geleneği: Mırra ikramının özellikle taziye evlerinde iki fincanla yapılması geçmişte birlik, beraberlik ve kardeşliğe yapılan bir vurgu olarak algılanmaktaydı. “Mırra iki fincanla ikram edilir. Herkes birlik ve beraberliğin işareti olarak aynı fincandan içer” (K.K.4). Kovma: Misafir giderken yapılan mırra ikramına “kovma” adı verilmektedir (Girginol, 2017:205). Bu durum hakaret ya da itibarsızlaştırma algısını da beraberinde getirmektedir. Fincan Bırakma: Mırra ikramı sırasında, fincanın asla yere bırakılmaması; fincanın doğrudan misafirin eline verilmesi şahıslara verilen değer ile ilişkilendirilmektedir (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2022b). Fincan bırakmanın kimi zaman meclise, kimi zaman da kahveciye yapılan bir hakaret olarak algılandığı da görülmektedir. Fincanı bırakana meclisin kestiği ceza ise- oldukça ağırdır. “Mırra içildikten sonra fincan yere indirilmez. İndirilirse hakaret edilmiş olur kahveciye. Bu da olmaz” (K.K.6). “Fincanı yere bırakanın cezası fincanı altınla doldurmaktır. Bu olmazsa kahveci evlenmemişse onu evlendirmesi gerekir. Bu dediğim aslında yoktu. Uygulanmıyor. Bahşiş koparmak için böyle oluyor.”(K.K.1). Mırra ikramı: Mırra ikramı, ikram edilen kişinin yaşına, şahsına ve statüsüne yapılan bir güzelleme olarak algılanmaktadır. “Mırra önce yaşça büyük kişilere ikram edilir. Eğer muhtar, belediye başkanı gelmişse öncelik onlara verilir.” (K.K.6). “Mırra sağdan verilir. Ama önemli bir misafir varsa ona verilir yaşlı da olabilir bu kişi.”(K.K.9). proceedings book | April 7-8, 2022 - Bogota, Colombia 26 2nd International Conference on Coffee and Cocoa Mırra yudumluk bir kahve olduğu için meclislerde genellikle üç defa ikram edilmektedir. Birinci ikramdan sonra dileyenlerin fincanı tekrar doldurulur. İkinci ikramı kabul etmeyen misafirler bu durumu fincanın ağzını kapatarak mırra servisi yapan kişiye bildirirler. Üçüncü ikram ise birinci ikramdan yaklaşık bir saat sonra yapılır. Üçüncü ikram misafirlere meclisi terk edebilmeleri için verilen izin olarak algılanmaktadır. “İkinci mırrayı içmek istemezsen elle fincanı kapatırsın. Böylece mırracı senin kahve istemediğini anlar.”(K.K.4). “Misafire iki defa mırra verilir. Üçüncü mırra bir saat sonra verildiği zaman artık gidebilirsiniz yani izin verildi demek.” (K.K.3). Dargınlığın Sonlandırılması: Dargınların bulunduğu meclislerde yapılan mırra ikramı aradaki küskünlüğe sebep olan şeylerin unutulması için yapılan bir davet olarak algılanmaktadır. “Dargın olan kişilere mırra ikram edilir ve barışmaları için bir ortam sağlanmış olur.” (K.K.8). Fincan Şaklatma: Mırra dağıtan ya da satan kişilerin ellerinde bulunan fincanları birbirine değdirerek “şak, şak, şak” sesi çıkarması mırra içimine yönelik davetin gelenekselleşmiş bir versiyonudur. Bu gelenek mırra içilen yörelerde hala yaşatılmaktadır. “Mırra fincanlarının iç içe geçirilerek ses çıkartılması, mırracının yakınlarda yakında olduğunu gösterir (K.K.8). “Mırracı elindeki fincanları şaklatır. Esnafın yanına gitmez. Misafirine mırra ikram etmek isteyen esnaf, fincan sesini duyunca mırracıyı çağırır.” (K.K.1). Kahve Öğütme: Mırra yapımında kullanılan çekirdekleri öğütme işlemi geleneksel bir biçimde dibeklerde yapılmaktadır. Bu gelenek son yıllarda zayıflamış; dibekler yerini elektrikli ve manuel öğütücülere bırakmıştır. “Kahve çekme bazen makinalarla yapılıyor. Marketlerden hazır olarak da alıyoruz.” (K.K.1) “Kahve öğütme eskiden çok oluyordu. Şimdi hazırını alıyoruz.” (K.K.1). “Mırra için kahve eskiden evde yapılırdı. Elle dövülürdü kahve. Ama şimdi bunu çok yapmıyorlar.” (K.K.2). Çekirdek Kalitesi: Kahve çekirdeklerinin kalitesi el yordamıyla yapılan geleneksel bir uygulamayla kontrol edilmektedir. “Bir avuç kahve çekirdeği avuca alırız. Avcumuzu biraz kapatırız ve üzerine birkaç defa yavaş yavaş üfleriz. Kahvenin sonra kokusuna bakarız. Kahve çabuk koku alır yani başka şeylerin kokusunu çeker. Üfleyip koklayınca koku almış mı hemen belli olur.” (K.K.2). Değer Algısı: Söz konusu algı ve pratikler turistlerin değer algılarını yükseltmekte; dolayısıyla destinasyon tercihlerini pozitif yönde etkilemektedir. “Turistler farklı şeyleri, yemekleri tercih ediyor. Mırrayı seviyorlar. Mırra içmek için bile buralara gelen turist oluyor.” (K.K.2). “Urfa’ya gelen turistler mırra içmeden gitmez. Mutlaka tadına bakar. Merak ederler.” (K.K.8). “Mırra Urfa’nın simgesidir. Turistler mırrayı içmek istiyor. Onlara farklı geliyor tadı. (K.K.4). Geleneğin Terki: Mırra kahvesine ilişkin bazı geleneksel uygulamaların süreç içerisinde terk edildiği görülmektedir. Yeni neslin mırra geleneğine fazla ilgi duymaması, popüler kahve kültürünün hızla yayılması, kahve fiyatlarındaki artış ve mırra ustalarının sayısındaki azalma söz konusu durumun temel sebepleri arasında sayılabilir. “Eskiden kahve ucuzdu. Şimdi kahvenin kilosu çok pahalı oldu. Kahveye tat versin diye şimdi neskafe gold da koyuyoruz.”( K.K.1). “Mırra suphada (erkek tarafının yaptığı yemekli düğün) gelen misafirlere kapıda veriliyordu. Şimdi azaldı bu.”(K.K.1). “Kahve dükkânlarında daha fazla zaman geçiriyor gençler. Hazır kahve içiyorlar. Mırra aramazlar.” (K.K.3). “Eskiden mırra verilirdi misafire. Şimdi misafire Türk kahvesi ya da çay ikramı yapılıyor. Mırra zor, her proceedings book | April 7-8, 2022 - Bogota, Colombia 27 2nd International Conference on Coffee and Cocoa zaman bulunmuyor. Yapan da yok.” (K.K.4). “Mırra odun ateşinde közde yapılır. Ama şimdi biz ocakta, doğalgazda yapıyoruz. Közdekinin tadını vermez.” (K.K.3). “Mırra her zaman yapılan bir kahve değil. Önceleri daha sık yapılırmış. Düğünde ya da taziyede dağıtılırdı. Artık düğünlerde taziyelerde başka şeyler veriliyor misafirlere. Her düğünde cenazede verilmiyor” (K.K.5). “Gümgüm, eskiden kullanılırdı. Gümgüm artık kullanılmıyor. Yerine teflon tencere, çelik tencere kullanılıyor.”(K.K.3). SONUÇ Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu bölgesinde sıklıkla tüketilen ve ikram edilen mırra kahvesi, Türk mutfak kültürünün imgesel lezzetlerinden biridir. Bu çalışma mırranın somut ve somut olmayan kültürel yönlerini belirlemek amacıyla Şanlıurfa ilinde yürütülmüştür. Bu bağlamda Şanlıurfa’da ikamet eden mırra ustaları ve geleneğe hâkim mırra tüketicileriyle görüşmeler yapılmıştır. Yapılan mülakatlar sonucunda mırranın milli dokunuşlar sayesinde şekillenen somut olmayan kültürel yönlerinin bulunduğu belirlenmiştir. Çalışmada ayrıca mırra etrafında oluşan bazı geleneksel uygulamaların unutulmaya yüz tuttuğu ve mırra ikramı ile ilgili sosyal algıların zayıfladığı belirlenmiştir. Geleneksel mutfak uygulamaları, ait oldukları destinasyonların çekicilik unsurları arasında yer almaktadır. Söz konusu unsurların korunması destinasyonların bilinirliğini ve turist hareketliliğini arttırma noktasında önem arz etmektedir. Bu bağlamda Şanlıurfa olmak üzere Anadolu coğrafyasının birçok yerleşim yerinde bilinen ve sevilerek tüketilen mırranın geleneksel yapısının korunması için çeşitli önlemlerin alınması gerekmektedir. Alınabilecek önlemlerden bazılarını şu şeklide sıralamak mümkündür: -Mırra kahvesine yönelik her türlü tescil işleminin yapılması, -Mırra ustalarının ve mırra geleneğine hâkim kişilerin belirlenerek Yaşayan İnsan Hazineleri Ulusal Envanterine eklenmesi, -Mırra ve mırra kültürüne ilişkin tanıtım faaliyetlerine ağırlık verilmesi, -Restoran işletmelerinde mırra servisinin yapılması, -Geleneğin deformasyonunu engellemek için kontrol mekanizmalarının kurulması, -Sivil toplum örgütlerinin kültürel mirasın korunmasına yönelik etkinliklerde bulunması, -Mırra ve mırra ikram etme kültürünün Somut Olmayan Kültürel Miras Listesine dâhil edilebilmesi için gerekli girişimlerin yapılması. Mırra ile ilgili ileride yapılacak çalışmaların, mırra tüketilen diğer illeri de kapsayacak bir şekilde planlanması karşılaştırmalı sonuçların ortaya koyulması açısından önem taşımaktadır. KAYNAKÇA Sunar, H., ve Gökçe, F. (2018). Somut olmayan kültürel miras olarak kahve geleneği ve tüketimi hakkında bir araştırma: Hatay, Gaziantep ve Şanlıurfa örnekleri. Innovation and Global Issues in Social Sciences Bildiri Kitabı İçinde, 229-243. Girginol, C. R. (2016). Kahve Topraktan Fincana. Cinius Yayınları, İstanbul. Güral, S. (1999). Türk Kültüründe Kahvenin Yeri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı (2022a). Kahve ile İlgili Etnografik Eşyalar. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR80877/kahve-ile-ilgili-etnografik-esyalar.html (E.T. 16.03.2022). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı (2022b). Kahve ile İlgili Urfa'dan Derlenen Kısa Hikâyeler. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-80881/kahve-ile-ilgili-urfadan-derlenen-kisa-hikayeler.html (E.T. 13.03.2022). proceedings book | April 7-8, 2022 - Bogota, Colombia 28 2nd International Conference on Coffee and Cocoa Sami, K. (2010). Halk kültürü bağlamında kahvehanelerin toplumsal ve mekânsal dönüşümleri Diyarbakır kent örneği. Milli Folklor, 22(85). Koca, N. ve Ersöz Tüğen, A. (2020). Somut Olmayan Kültür Miras Listesinde Bir değer Olan Türk Kahvesine Coğrafya Perspektifinden Bakış. Troyacademy 5 (1), 347-362. Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi (2022). Şanlıurfa Ötesi Keşfet. https://www.sanliurfa.bel.tr/video-galeri (E.T. 11.03.2022). SÖZLÜ KAYNAKLAR (Kaynak Kişi) (Adı-Soyadı, Doğum Yılı, Doğum Yeri, Mesleği) (K.K.1) Ramazan Kara, 1960, Şanlıurfa / Merkez, Mırra Ustası. (K.K.2) Ramazan Girit, 1958, Şanlıurfa / Merkez, Mırra Ustası. (K.K.3) Ömer Faruk Karaçizmeli, 1960, Şanlıurfa /Merkez, Çiftçi. (K.K.4) Hidayet Günüllü, 1975, Şanlıurfa / Siverek, Öğretmen. (K.K.5) Derde Ateş, 1950, Şanlıurfa / Birecik, Memur. (K.K.6) Nebi Camkıran, 1962, Siverek, Serberst Meslek. (K.K.7) Cuma Çetin, 1982, Şanlıurfa / Merkez, Çaycı. (K.K.8) Ali Ateş, 1972, Şanlıurfa / Birecik, Serbest Meslek. (K.K.9) Kadir Yücedemir, 1972, Şanlıurfa / Birecik, Serbest Meslek proceedings book | April 7-8, 2022 - Bogota, Colombia 29