(ΕΠΟ30 - ΓΕ1) Η νέα θρησκεία του χριστιανισμού

ΔΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΣΟ ΠΑΝΔΠΙ΢ΣΗΜΙΟ ΢ΥΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙ΢ΣΙΚΩΝ ΢ΠΟΤΓΩΝ ΢ΠΟΤΓΔ΢ ΢ΣΟΝ ΔΤΡΩΠΑΪΚΟ ΠΟΛΙΣΙ΢ΜΟ Βπδαληηλφο θαη Γπηηθφο Κφζκνο (ΔΠΟ 30) ΔΡΓΑ΢ΙΑ 1ε Με αθνξκή ηελ παξάζηαζε ζηνλ αξγπξφ δίζθν ηνπ 5νπ αηψλα πνπ θπιάζζεηαη ζήκεξα ζην J. Paul Getty Museum, ζηελ Καιηθφξληα (βι. Mango, επηκ., Ιζηνξία ηνπ Βπδαληίνπ, ζ. 136), λα ζρνιηάζεηε ηα παξαθάησ εξσηήκαηα: 1. Πψο εκθαλίδεηαη ν Υξηζηηαληζκφο σο λέα ζξεζθεία θαη πνηα ηα δηαθξηηά ηνπ ραξαθηεξηζηηθά ζε ζρέζε κε ηηο «παιαηέο» ζξεζθείεο; 2. Πνηεο ήηαλ νη ζπλέπεηεο ηεο εμάπισζεο ηνπ Υξηζηηαληζκνχ γηα ην αζηηθφ ηνπίν ηεο Ύζηεξεο Αξραηφηεηαο; Αθαδεκατθφ Έηνο 2021 - 2022 ΢χκβνπινο Παλαγηψηα Σδηβάξα Φνηηεηήο Μαξνχδαο Αιέμεο Α.Μ. 99002 «Γειψλσ φηη ε εξγαζία απηή γξάθηεθε πξνζσπηθά θαη απνθιεηζηηθά απφ κέλα θαη φηη έρσ θάλεη ηηο ζρεηηθέο παξαπνκπέο ζε φιεο ηηο πεγέο απφ ηηο νπνίεο άληιεζα ζηνηρεία, ηδέεο θαη απφςεηο είηε απηέο αλαθέξνληαη απηνιεμεί ή παξαθξαζκέλεο. Αθφκα δειψλσ φηη ζα αλαιάβσ πιήξσο ηηο ζπλέπεηεο πνπ πξνβιέπνληαη απφ ηνλ θαλνληζκφ ζπνπδψλ ηνπ ΔΑΠ εάλ ε εξγαζία απηή απνδεηρηεί φηη γξάθεθε απφ άιιν πξφζσπν ή θνξέα ή φηη απνηειεί πξντφλ αληηγξαθήο ή ινγνθινπήο.» ΔΠΟ 30 - 1ε Δξγαζία Περιεχόμενα Περιεχόμενα........................................................................................................................ 2 Ειςαγωγή ............................................................................................................................ 3 Από Pax Deorum, Religio Imperii.......................................................................................... 3 Civitas Terrena ..................................................................................................................... 5 Επίλογοσ.............................................................................................................................. 7 Βιβλιογραφία ...................................................................................................................... 9 ΢ειίδα 2 απφ 9 ΔΠΟ 30 - 1ε Δξγαζία Εισαγωγή Η πνιπεζληθή, πνιπγισζζηθή θαη πνιπζξεζθεπηηθή Ρσκαηθή Απηνθξαηνξία θαηάθεξε λα ζηεξίμεη ηελ ηάμε πξαγκάησλ (ordo rerum) πνπ δεηνχζε λα επηβάιεη ζηελ θνηλή δηνίθεζε θαη ζηελ θνηλή ιαηξεία ησλ Θεψλ ηεο. Έηζη, κε ηε ζξεζθεηνπνίεζε ηεο ιαηξεπηηθήο ηειεηνπξγίαο, είρε ζηε δηάζεζή ηεο άιιν έλα εξγαιείν πξνθεηκέλνπ λα παξέρεη ηελ πνιηηηθή ελφηεηα θαη ηελ εηξεληθή ζπκβίσζε ησλ ιαψλ πνπ δηνηθνχζε (pax romana). Ωο εθ ηνχηνπ, ε παξέθθιηζε απφ ηελ επίζεκε ζξεζθεία ηεο Απηνθξαηνξίαο είρε πνιηηηθφ θαη φρη ζξεζθεπηηθφ πεξηερφκελν θαη αληηκεησπηδφηαλ σο έγθιεκα. Η εκθάληζε θαη εμάπισζε ηνπ ρξηζηηαληζκνχ εληφο ηεο απηνθξαηνξίαο φκσο, δηαηάξαμε ηηο ηζνξξνπίεο πνπ είραλ επηηεπρζεί, αλαδεηψληαο λέεο ζηαζεξέο πνιηηηθψλ ρεηξηζκψλ. Από Pax Deorum, Religio Imperii Η religio, πνπ ζηα ιαηηληθά αξρηθά λνεκαηνδνηείηαη σο ιαηξεία θαη φρη σο ζξεζθεία, αλαθέξεηαη ζε έλα ζχλνιν αξραίαο παηξνγνληθήο θιεξνλνκηάο ηδησηηθψλ θαη δεκφζησλ ηειεηνπξγηψλ, νη νπνίεο ζηνρεχνπλ ζηελ αηνκηθή θαη ζπιινγηθή πξνζηαζία θαη επεκεξία, δηακέζνπ ηεο βνήζεηαο θαη ηεο πξφλνηαο παλάξραησλ ζεψλ.1 Γελ αλαθεξφηαλ ηφζν ζηνλ αηνκηθφ εζηθφ πξνζαλαηνιηζκφ, φζν ζε κηα θαλνληζηηθή ηειεηνπξγία, ε απζηεξή εκκνλή ζηε ιεπηνκέξεηα ηεο νπνίαο απνηεινχζε ην θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηεο. Δθ ηνπ πεξηερνκέλνπ θαη ηεο θχζεο ηεο, ε παξαδνζηαθή ιαηξεία ηεο Ρσκατθήο Απηνθξαηνξίαο απνηεινχζε θξαηηθή θαη φρη πξνζσπηθή ππφζεζε, κε ζεζκηθά νξγαλσκέλεο πξνζεπρέο, ζπζίεο, αγψλεο θαη θάζε είδνπο ηειεηέο. Απνπζίαδαλ ηα βαζχηεξα θηινζνθηθά εξσηήκαηα, γηα ηα νπνία ππήξρε κηα πινχζηα, ειιεληθήο θαηαγσγήο, θηινζνθηθή παξάδνζε λα απαληήζεη. Απνπζίαδαλ επίζεο θαη νη έλλνηεο ηνπ ηεξνχ θεηκέλνπ θαη ηνπ δφγκαηνο.2 Ο ρξηζηηαληζκφο θαηά ηνπο πξψηνπο αηψλεο ηεο εκθάληζεο ηνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ρακεινχο ξπζκνχο δηάδνζεο. Παξ’ φια απηά ε Ρσκατθή Απηνθξαηνξία, δελ κπνξνχζε αβίαζηα λα αθνκνηψζεη ηελ επείζαθηε απφ ηελ Αλαηνιή λέα απηή ζξεζθεία, θαζψο ειάρηζηεο πξνυπνζέζεηο πιεξνχζε ζε ζρέζε κε ηελ παξαδνζηαθή ηεο ιαηξεία. ΢ε πιήξε αληίζεζε κε ηνλ Ινπδατζκφ, ν νπνίνο είρε γίλεη απνδεθηφο ζηε βάζε ηνπ εζληθνχ δεζκνχ πνπ θάιππηε ηνπ πηζηνχο ηνπ, νη πξψηνη Mango Cyril (επηκ.), Ιστορία τοσ Βσζαντίοσ, κηθξ. Όιγα Καξαγηψξγνπ, Νεθέιε, Αζήλα, 2006, ζ. 134. Brown Peter, Ο κόσμος της Ύστερης Αρταιότητας (150 – 750), κηθξ. Διέλε ΢ηακπφγιε, Αιεμάλδξεηα, Αζήλα 1998, ζ. 57. 2 Mango Cyril (επηκ.), ό.π., ζ. 134 – 135. 1 ΢ειίδα 3 απφ 9 ΔΠΟ 30 - 1ε Δξγαζία αθφινπζνη ηνπ ρξηζηηαληζκνχ αλήθαλ θπξίσο ζηηο θαηψηεξεο ηάμεηο, γεγνλφο πνπ εξρφηαλ ζε αληίζεζε κε ηελ θξαηηθή θχζε ηεο ίδηαο ηεο έλλνηαο ηεο ιαηξείαο. Παξάιιεια νη ηειεηνπξγίεο ηνπ ρξηζηηαληζκνχ, ππφ δηακφξθσζε αθφκα θαηά ηνπο πξψηνπο αηψλεο ηνπ, εθηφο ηνπ δηαθνξεηηθνχ πεξηερνκέλνπ ηνπο, είραλ θπξίσο ηδησηηθφ θαη φρη ζεζκηθφ ραξαθηήξα. Σέινο, ε έιιεηςε ζρνιαζηηθφηεηαο ζην ηππηθφ ησλ ζξεζθεπηηθψλ ηειεηψλ, ε νπνία πξνεξρφηαλ απφ αληίδξαζε ζηελ ηππνιαηξία ησλ Δβξαίσλ, εξρφηαλ ζε ζχγθξνπζε κε ηνλ απζηεξφ θνξκαιηζκφ ησλ ξσκατθψλ ιαηξεπηηθψλ πξαθηηθψλ.3 Η Ρσκατθή Απηνθξαηνξία είρε απνξξνθήζεη θαη ελζσκαηψζεη ζεφηεηεο θαη ηειεηνπξγίεο απφ ηελ Δηξνπζθηθή πεξίνδν ηνπ 8νπ αηψλα π.Υ. Ήδε, νη Υαιδαίνη είραλ επηδείμεη ηελ πνιπζετζηηθή ηνπο ζξεζθεία απφ ηνλ 10ν αηψλα π.Υ θαη νη Δβξαίνη ηνπνζεηνχζαλ ην Μσπζή αξθεηνχο αηψλεο πξηλ ηελ αλάδπζε ηεο ειιεληθήο ζνθίαο. Έηζη, ε λεαξή ειηθία ηνπ ρξηζηηαληζκνχ απνηεινχζε ε ίδηα ππνλνκεπηηθφ παξάγνληα ηεο απνδνρήο ηνπ ζε ζρέζε κε ηελ ηεξφηεηα πνπ απέδηδε ε αριχο ηεο αξραηφηεηαο πνπ θάιππηε ηηο ππφινηπεο ζξεζθείεο.4 Καζψο φκσο ε εμάπισζε ηνπ μέθεπγε απφ ηα ζηελά φξηα ηνπ πεξηζσξίνπ θαη απισλφηαλ ζε φιεο ηηο θνηλσληθέο ηάμεηο, ην θελφ απηφ ζέιεζε λα θαιχςεη ε πξνζπάζεηα ηεο ρξηζηηαληθήο δηαλφεζεο λα κεηεμειίμεη ηε ρξηζηηαληθή ζξεζθεία ζε έλα ζπλεθηηθφ θηινζνθηθφ ζχζηεκα, ην νπνίν φκσο βαζηδφηαλ ζηηο απνθαιππηηθέο γξαθέο θαη φρη ζηνλ αλζξψπηλν Λφγν, φπσο ε ειιεληθήο πξνέιεπζεο θηινζνθία. Η δηαδηθαζία απηή, φρεκα ηεο νπνίαο έγηλε ε ειιεληθή γιψζζα, δηήξθεζε αξθεηνχο αηψλεο. Πξνζπάζεζε λα απνδψζεη αμηνπηζηία ζηα αξραία θείκελα εξκελεχνληαο ηα κε ηξφπν επζπγξακκηζκέλν κε ην ζχγρξνλν θνζκνείδσιν, αιιά θαη λα απνθαηαζηήζεη ηε ζπλάθεηα ηεο ηζηνξίαο ησλ Δβξαίσλ κε ηηο ζχγρξνλεο αλαθνξέο.5 Καηά ηε δηάξθεηα ηεο κεζφδεπζεο απηήο αλαδείρζεθε ε έιιεηςε ηεο θηινινγηθήο παξάδνζεο, ηθαλήο λα αληαπνθξηζεί ζηηο αλάγθεο ηεο παηδείαο, εηδηθά ζε ζρέζε κε ηελ παξαδνζηαθή εθπαίδεπζε πνπ είιθπε ηελ θαηαγσγή ηεο απφ ηελ ειιεληζηηθή επνρή. Σν θελφ απηφ αληηκεηψπηζαλ νη κνξθσκέλνη ρξηζηηαλνί ηεξάξρεο ελζσκαηψλνληαο ζηελ πξνθνξηθή θαη γξαπηή ξεηνξηθή ηνπο ηα νθέιε πνπ είραλ νη ίδηνη απνθνκίζεη απφ ηελ θιαζηθή ηνπο παηδεία.6 Η παξάδνζε πνπ ζηαδηαθά θαηάθεξε λα ρηίζεη ν ρξηζηηαληζκφο βξέζεθε λα ππεξηεξεί ησλ ππφινηπσλ εηδσινιαηξηθψλ ζξεζθεηψλ θαη δεηζηδαηκνληψλ. Γελ θαηάθεξε λα απνκαγεχζεη νινθιεξσηηθά ηνλ εηδσινιαηξηθφ θφζκν, αιιά θαηάθεξε λα ληθήζεη ηνπο θαθνχο δαίκνλεο απφ Mango Cyril (επηκ.), ό.π., ζ. 135. Mango Cyril (επηκ.), ό.π., ζ. 136. 5 Mango Cyril (επηκ.), ό.π., ζ. 137 – 138. Mango Cyril, Η αστοκρατορία της Νέας Ρώμης, κηθξ. Γεκήηξεο Σζνπγθαξάθεο, ΜΙΔΣ, Αζήλα, 1990, ζ. 200. 6 Mango Cyril (επηκ.), ό.π., ζ. 140, 143. Mango Cyril, ό.π., ζ. 151, 160. 3 4 ΢ειίδα 4 απφ 9 ΔΠΟ 30 - 1ε Δξγαζία ηνπο νπνίνπο βξίζεη ε παξάδνζε.7 Αληηκεηψπηζε φκσο αξθεηά εζσηεξηθά πξνβιήκαηα. Η δηαδηθαζία ηεο δεκηνπξγίαο ηνπ δφγκαηνο θαη ηεο θηινινγηθήο παξάδνζεο ζπλνδεχηεθε απφ πνιιαπιέο εξκελείεο κε απνηέιεζκα αξθεηέο παξεθθιίζεηο. Οη αηξέζεηο βξήθαλ πιεζψξα αθνινχζσλ απφ φια ηα θνηλσληθά ζηξψκαηα. Σα επίδηθα, επηθεληξσκέλα θπξίσο ζηε θχζε θαη ηελ νπζία ηνπ Υξηζηνχ ζε ζρέζε κε ην Θεφ, ήηαλ θαζαξά θηινζνθηθνχ πεξηερνκέλνπ. Όκσο ε έιιεηςε ζεζκηθνχ ηξφπνπ δηεπζέηεζεο ησλ δεηεκάησλ απηψλ, θαζψο ε Δθθιεζία αθφκα ιεηηνπξγνχζε εζηκηθά, έθεξε ηνλ απηνθξάηνξα Κσλζηαληίλν (272 – 337) ζηε δηαηηεηεχνπζα ζέζε, δεκηνπξγψληαο έηζη έλα λέν νξφζεκν εκπινθήο θαη αιιεινεμάξηεζεο θξάηνπο θαη εθθιεζίαο.8 Έρνληαο πεξάζεη απφ δησγκνχο έσο ηελ αλεπίζεκε αλνρή, θαη θαηαθέξλνληαο λα αθαλίζεη, ζρεδφλ, ηελ εηδσινιαηξία θαη λα εθξηδψζεη ή λα απνκνλψζεη ζηελ Αλαηνιή ηηο θάζε είδνπο αηξέζεηο θαη ηνπο νπαδνχο ηνπο, ηειηθά ν ρξηζηηαληζκφο αλαθεξχρζεθε επίζεκε ζξεζθεία ηεο Ρσκατθήο Απηνθξαηνξίαο ην 380 απφ ηνλ απηνθξάηνξα Θενδφζην Α’ (347 – 395).9 Αθνινχζεζαλ αξθεηέο Οηθνπκεληθέο ΢χλνδνη κέρξηο φηνπ ε εθθιεζία λα απνθηήζεη ζεζκηθή ζπλνρή θαη λα ζπλαπνηειέζεη κέξνο ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο, έρνληαο παξάιιεια εγθνιπσζεί θαη κεηαζρεκαηίζεη ηελ εηδσινιαηξηθή κπζνινγία ζε πξνζθηιή πξνο ηα ηδεψδε ηεο ζέκαηα. Παξ’ φια απηά ε πεξίπησζε ηεο εηθνλνκαρίαο ηνπ 8νπ αηψλα, ελφο δεηήκαηνο πνπ ζηελ νπζία ηνπ αθνξνχζε πεξηζζφηεξν ηνλ ηχπν θαη ιηγφηεξν ηηο θηινζνθηθέο ηνπ πξνεθηάζεηο, αλαδεηθλχεη έλα λέν νξφζεκν, ηελ επαλαθνξά ηεο ζξεζθεπηηθήο δηάζηαζεο ηεο λέαο ζξεζθείαο ηεο Απηνθξαηνξίαο ζηελ αξρηθή ιαηηληθή έλλνηα ηεο religio, απηήλ ηνπ ιαηξεπηηθνχ ηειεηνπξγηθνχ.10 Civitas Terrena Οη πφιεηο απνηεινχζαλ ηα ζεκειηαθά θέληξα κέζσ ησλ νπνίσλ επηηπγραλφηαλ ε εμαθηίλσζε ηεο ζπλνρήο ηεο Ρσκατθήο Απηνθξαηνξίαο. Η δηνίθεζε ηνπο αλαιάκβαλε ηε δηαρείξηζε ηεο δεκηνπξγίαο θαη ζπληήξεζεο ησλ απαξαίηεησλ δεκφζησλ δνκψλ θαη ππεξεζηψλ. Οη θνηλσληθέο, πνιηηηθέο θαη νηθνλνκηθέο αλαθαηαηάμεηο ηνπ ηαξαρψδνπο 3νπ αηψλα σο απνηέιεζκα ησλ βαξβαξηθψλ επηδξνκψλ, ησλ εκθπιίσλ πνιέκσλ, ηεο αχμεζεο ηνπ ξπζκνχ εμάπισζεο ηνπ ρξηζηηαληζκνχ αιιά θαη άιισλ παξαγφλησλ, επέθεξαλ λένπο ηξφπνπο νηθνλνκηθήο δηαρείξηζεο, ελψ Mango Cyril (επηκ.), ό.π., ζ. 139. Mango Cyril, ό.π., ζ. 191. Beck, Hans – Georg, Η Βσζαντινή τιλιετία, κηθξ. Γεκνζζέλεο Κνχξηνβηθ, ΜΙΔΣ, Αζήλα 1992, ζ. 361 – 362. 8 Mango Cyril (επηκ.), ό.π., ζ. 143 – 144, 153. 9 Mango Cyril (επηκ.), ό.π., ζ. 143. 10 Mango Cyril (επηκ.), ό.π., ζ. 155, 163. 7 ΢ειίδα 5 απφ 9 ΔΠΟ 30 - 1ε Δξγαζία παξάιιεια αλαθαηέλεηκαλ ηελ εμνπζία ηεο ηνπηθήο δεκφζηαο δηνίθεζεο κεηαθέξνληαο κέξνο ησλ αξκνδηνηήησλ ηεο ζηελ θεληξηθή δηνίθεζε. Σν απνηέιεζκα ήηαλ λα μεθηλήζεη κηα δηαδηθαζία επαλαδηακφξθσζεο ηνπ ξσκατθνχ αζηηθνχ ηνπίνπ, ε νπνία αθνκνίσζε ζηνηρεία ηεο λέαο θνηλσληθν-πνιηηηθήο θαηάζηαζεο, δηαηεξψληαο παξάιιεια αξθεηά απφ ηα αξρηθά ηεο ζπζηαηηθά. 11 Η πξψηε θαη εκθαλήο καδηθή αιιαγή πνπ επέθεξε ν 3νο αηψλαο, φρη ηφζν ζε ζρέζε κε ηελ εμάπισζε ηνπ ρξηζηηαληζκνχ φζν ζε ζρέζε κε ηηο βαξβαξηθέο επηδξνκέο, ήηαλ ε νρχξσζε ησλ αξρηθά αηείρηζησλ ξσκατθψλ πφιεσλ κε ςειά ηείρε. Σα νρπξσκαηηθά απηά έξγα, άιινηε θαηαζθεπαζκέλα πξφρεηξα θαη άιινηε κε πξνδηαγξαθέο αληνρήο, δελ εμππεξεηνχζαλ κφλν ηελ αζθάιεηα ηεο πφιεο, αιιά απνηεινχζαλ θαη έλα δηαρσξηζηηθφ φξην κεηαμχ αζηηθνχ θαη αγξνηηθνχ πιεζπζκνχ.12 Η επηθξάηεζε ηνπ ρξηζηηαληζκνχ φκσο, εθηφο απφ ιεηηνπξγηθέο έθεξε θαη αηζζεηηθέο θαη δνκηθέο αιιαγέο ζηνλ ππξήλα ηνπ αζηηθνχ ηνπίνπ θαη βίνπ ηεο ξσκατθήο πφιεο. Η επίζεκε πηνζέηεζε ηνπ σο ζξεζθεία ηεο απηνθξαηνξίαο, παξάιιεια κε ηελ απαγφξεπζε ηεο εηδσινιαηξίαο, επέθεξε ηε δηάιπζε, ρξεζηηθή θαη θπζηθή, ησλ εηδσινιαηξηθψλ λαψλ, αλεμαξηήησο ηνπ νηθνλνκηθνχ ηνπο κεγέζνπο ή ηεο φπνηαο δηεζλνχο ηνπο θήκεο. Η πεξηνπζία ηνπο δεκεχηεθε θαη ε ρξήζε ηνπο, εθ ησλ ζπλζεθψλ, εγθαηαιείθζεθε. Δληφο ηεο πφιεο ζηε ζέζε ηνπο αλεγέξζεθαλ λένη ρξηζηηαληθνί λανί, αληάμηνη ηεο κεγαινπξέπεηαο ηεο λίθεο ηνπ ρξηζηηαληζκνχ επί ησλ εηδψισλ, ελψ εθηφο ησλ ηεηρψλ ρξεζίκεπζαλ ζηελ παξνρή νηθνδνκηθνχ πιηθνχ γηα ηηο λέεο θαηαζθεπέο.13 Ο ππξήλαο ησλ πφιεσλ, παξαδνζηαθά, πεξηιάκβαλε ηελ Αγνξά θαζψο θαη αξθεηά θηήξηα ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο. Οη νηθνλνκηθέο εμειίμεηο κε ηε ζρεηηθή άλνδν ηνπ εκπνξίνπ έθεξαλ λέα καγαδηά, θπξίσο ζηηο βαζηθέο νδνχο πνπ θαηέιεγαλ ζηελ θεληξηθή Αγνξά. Σν πιεφλαζκα νηθνδνκηθψλ πιηθψλ πνπ ήηαλ ζε ζέζε λα παξέρνπλ νη έξεκνη εηδσινιαηξηθνί λανί θαη ηα θηηξηαθά εξείπηα ησλ πνιέκσλ θαη ησλ επηδξνκψλ αληηθαηέζηεζαλ ηα παξαδνζηαθά πιηθά πνπ ρξεζηκνπνηνχζαλ νη θηίζηεο. Η ζχλζεζε ησλ λέσλ θαηαζθεπψλ κε ηα πξνυπάξρνληα πιηθά πιάη ζηηο ήδε ππάξρνπζεο θηηξηαθέο δνκέο, ζπλδπαδφκελε κε ηελ πξνζπάζεηα εμνκνίσζεο ησλ πξνζφςεσλ ηνπο, έδσζε κηα λέα αηζζεηηθή φςε ζηε ξσκατθή πφιε κε θχξηα ραξαθηεξηζηηθά ηελ αζπκκεηξία θαη ην ρξψκα.14 Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα εηδσινιαηξηθήο πφιεο πνπ αθνκνίσζε ηα ρξηζηηαληθά ραξαθηεξηζηηθά δηαηεξψληαο παξάιιεια ην ξσκατθφ ηεο ραξαθηήξα απνηειεί ε Έθεζνο. Σν Πξπηαλείν, ζην νπνίν ζηεγαδφηαλ ε αηψληα θσηηά, ζχκβνιν ηεο δσήο ηεο πφιεο, έθιεηζε. Ο λαφο Mango Cyril (επηκ.), ό.π., ζ. 103 – 105. Mango Cyril (επηκ.), ό.π., ζ. 105. 13 Mango Cyril (επηκ.), ό.π., ζ. 106. 14 Mango Cyril (επηκ.), ό.π., ζ. 107 – 108. 11 12 ΢ειίδα 6 απφ 9 ΔΠΟ 30 - 1ε Δξγαζία ηεο Ρψκεο θαη ηνπ Καίζαξα, απφ ηνπο πξψηνπο ίζσο λανχο ηεο απηνθξαηνξηθήο ιαηξείαο, αλαζθεπάζηεθε. ΢ε αξθεηά αγάικαηα θαη εηζφδνπο θηηξηαθψλ ζπγθξνηεκάησλ ραξάρζεθε ν ζηαπξφο, ην θαη’ εμνρήλ πξνζηαηεπηηθφ ζχκβνιν απφ ηνπο παληαρνχ θαηνηθνχληεο δαίκνλεο ησλ θηηξίσλ θαη ησλ αγαικάησλ. Η βηβιηνζήθε ηνπ Κέιζνπ θνληά ζην ιηκάλη θαηαζηξάθεθε θαη ν ςειφο παξαιηκάληνο εηδσινιαηξηθφο λαφο κεηαηξάπεθε ζε ρξηζηηαληθή εθθιεζία. 15 Η Έκβνινο απνηεινχζε κηα απφ ηηο θεληξηθέο πεδνδξνκεκέλεο νδνχο ηεο Δθέζνπ κε πιεζψξα εζσηεξηθψλ ζηνψλ, εληφο ησλ νπνίσλ ππήξραλ αξθεηά αγάικαηα ζχγρξνλσλ θαη παιαηφηεξσλ επεξγεηψλ ηεο πφιεο. Η λίθε ηνπ ρξηζηηαληζκνχ επί ηεο Άξηέκηδνο, ν λαφο ηεο νπνίαο ζπγθαηαιεγφηαλ αλάκεζα ζηα επηά ζαχκαηα ηνπ θφζκνπ θαη κεηαηξάπεθε ζε ιαηνκείν, ζπκβνιίζηεθε κε έλαλ ηεξάζηην ζηαπξφ επί ηεο Δκβφινπ, ελψ καξκάξηλνη αλάγιπθνη ζηαπξνί θφζκεζαλ θαη ηηο θξήλεο θαηά κήθνο φιεο ηεο νδνχ.16 ΢ηελ νδφ ηνπ Αξθαδίνπ, ζηελ άιιε θεληξηθή νδφ ηεο Δθέζνπ, ζηήζεθαλ αγάικαηα ησλ επαγγειηζηψλ γηα λα αλαδείμνπλ ηελ επηθξάηεζε ηνπ ρξηζηηαληζκνχ.17 Δληφο ηεο πφιεο, παξαθείκελα ηνπ λανχ ηνπ Αδξηαλνχ, ρηίζηεθε ε εθθιεζία πνπ αθηεξψζεθε ζηε Θενηφθν, ελψ εθηφο ησλ ηεηρψλ ηεο πφιεο, πάλσ απφ ηνλ ηάθν ηνπ, ρηίζηεθε ε εθθιεζία ηνπ Αγίνπ Ισάλλε ηνπ Θενιφγνπ, ε νπνία εμειίρζεθε ζε θεκηζκέλν ηφπν πξνζθπλήκαηνο ζε νιφθιεξε ηελ απηνθξαηνξία. Δθηφο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ λανχ, θαη ηα ππφινηπα ρξηζηηαληθά πξνζθπλήκαηα εληφο ηεο πφιεο ζπλέβαιαλ ζηελ νηθνλνκηθή επεκεξία ηεο, δεδνκέλεο ηεο απμαλφκελεο εκπνξηθήο δξαζηεξηφηεηαο πνπ πξνθαινχζε ε άθημε ησλ φιν θαη πεξηζζφηεξσλ πηζηψλ.18 Επίλογος Η εμέιημε ηεο αξρηθά πεξηζσξηαθήο εκθάληζεο ηνπ ρξηζηηαληζκνχ έσο ηελ επηθξάηεζε ηεο pax christiana δηήξθεζε πνιινχο αηψλεο θαη παξά ηε κε επζχγξακκε πνξεία ηεο, απνηέιεζε έλαλ απφ ηνπο παξάγνληεο πνπ ζπγθαζφξηζαλ ηε θπζηνγλσκία ηεο Ρσκατθήο Απηνθξαηνξίαο. Αλ θαη αξρηθά δελ ελείρε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ξσκατθήο ζξεζθείαο, ρηίδνληαο ζηαδηαθά ην δφγκα ηνπ θαη ηελ παξάδνζε ηνπ, εηζρψξεζε ζηνλ θνηλσληθφ ηζηφ θαη απνθηψληαο ζεζκηθή ππφζηαζε, απνηνίρηζε ηνλ εηδσινιαηξηθφ θφζκν ζρεδφλ απφ νιφθιεξε ηελ απηνθξαηνξία. Παξάιιεια, κεηέβαιε ην βαζηθφ δνκηθφ ζηνηρείν ηεο απηνθξαηνξίαο, ηελ πφιε, πξνζδίδνληαο ηεο ραξαθηήξα πξνζαξκνζκέλν ζηηο λέεο ζπλζήθεο, δηαηεξψληαο ηα βαζηθά ξσκατθά ζηνηρεία. Οη αζηηθέο δνκέο ππέζηεζαλ κεηαηξνπέο, Mango Cyril (επηκ.), ό.π., ζ. 110 – 111. Mango Cyril (επηκ.), ό.π., ζ. 112. 17 Mango Cyril (επηκ.), ό.π., ζ. 113, 116. 18 Mango Cyril (επηκ.), ό.π., ζ. 115. 15 16 ΢ειίδα 7 απφ 9 ΔΠΟ 30 - 1ε Δξγαζία εμαθνινπζψληαο φκσο, λα εμππεξεηνχλ ην ιεηηνπξγηθφ ηνπο ζθνπφ, ελψ νη εηδσινιαηξηθνί λανί αληηθαηαζηάζεθαλ απφ εθθιεζίεο θαη ε ρξηζηηαληθή ζξεζθεπηηθή δηνίθεζε εγθαηαζηάζεθε ζε πεξίνπηε ζέζε ζην θέληξν ηεο πφιεο, δηαηξαλψλνληαο έηζη ηε λίθε ηεο. ΢ειίδα 8 απφ 9 ΔΠΟ 30 - 1ε Δξγαζία Βιβλιογραφία Beck, Hans – Georg, Η Βσζαντινή τιλιετία, κηθξ. Γεκνζζέλεο Κνχξηνβηθ, ΜΙΔΣ, Αζήλα 1992. Brown Peter, Ο κόσμος της Ύστερης Αρταιότητας (150 – 750), κηθξ. Διέλε ΢ηακπφγιε, Αιεμάλδξεηα, Αζήλα 1998. Mango Cyril (επηκ.), Ιστορία τοσ Βσζαντίοσ, κηθξ. Όιγα Καξαγηψξγνπ, Νεθέιε, Αζήλα, 2006. Mango Cyril, Η αστοκρατορία της Νέας Ρώμης, κηθξ. Γεκήηξεο Σζνπγθαξάθεο, ΜΙΔΣ, Αζήλα, 1990. ΢ειίδα 9 απφ 9