نشانه های انسان ریخت (؟) بر مُهر و سفال های دهانه غلامان: ارزیابی چند فرضیه (=Anthropomorphic(?) Motifs on Seal and Pottery from Dahan-e Gholaman: assessment of some hypotheses)

‫ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺎن و ﺧﺮد‬ ‫دﻫﺎﻧﮥ ﻏﻼﻣﺎن‪:‬‬ ‫ﺷﻬﺮی ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﯽ در‬ ‫ﺟﻨﻮب ﴍﻗﯽ اﯾﺮان‬ ‫‪Aryaramna press‬‬ ‫دﻫﺎﻧﮥ ﻏﻼﻣﺎن‪:‬‬ ‫ﺷﻬﺮی ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﯽ در ﺟﻨﻮب ﴍﻗﯽ اﯾﺮان‬ ‫ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ‬ ‫دﮐﱰ ﺳﯿﺪﻣﻨﺼﻮر ﺳﯿﺪﺳﺠﺎدی‬ ‫| ﻣﺆﺳﺴﮥ اﯾﺰﻣﺌﻮ اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ |‬ ‫اﯾﺮانﺷﻬﺮ ‪-۵-‬‬ ‫اﻧﺘﺸﺎرات آرﯾﺎرﻣﻨﺎ‬ ‫دﻫﺎﻧﮥ ﻏﻼﻣﺎن‪:‬‬ ‫ﺷﻬﺮی ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﯽ در ﺟﻨﻮب ﴍﻗﯽ اﯾﺮان‬ ‫| ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ دﮐﱰ ﺳﯿﺪﻣﻨﺼﻮر ﺳﯿﺪﺳﺠﺎدی |‬ ‫| ﺑﺎ ﻫﻤﮑﺎری ﮔﺮوه ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎنﮐﺎوی ﺗﯿﺴﺎﻓﺮن |‬ ‫| ﭼﺎپ و ﺻﺤﺎﻓﯽ‪ :‬ﻣﻬﺮﮔﺎن |‬ ‫| ﻧﻮﺑﺖ ﭼﺎپ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ‪ | 1398 ،‬ﺷامرﮔﺎن‪ 500 :‬ﻧﺴﺨﻪ |‬ ‫| ﺑﻬﺎ‪ 65000 :‬ﺗﻮﻣﺎن |‬ ‫| ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺟﻠﺪ‪ :‬دﻫﺎﻧﮥ ﻏﻼﻣﺎن‪ ،‬ﻋﮑﺲ از دﮐﱰ ﮐﻮرش ﻣﺤﻤﺪﺧﺎﻧﯽ |‬ ‫| ﺗﺎرمنﺎ‪| www.aryaramna.ir :‬‬ ‫| ﻧﺎﻣﻪﻧﮕﺎر‪| info@aryaramna.ir ،aryaramna@hotmail.com :‬‬ ‫| ﻧﺸﺎﻧﯽ‪ :‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺻﻨﺪوق ﭘﺴﺘﯽ‪| 14515-569 :‬‬ ‫| ﻫﻤﺮاه‪| 09395969466 :‬‬ ‫| ﻫﻤﮥ ﺣﻘﻮق اﻳﻦ اﺛﺮ ﺑﺮای اﻧﺘﺸﺎرات آرﯾﺎرﻣﻨﺎ ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ‪| .‬‬ ‫| ﺗﮑﺜﯿﺮ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎر‪ ،‬ﭼﺎپ و ﺑﺎزﻧﻮﯾﺴﯽ اﯾﻦ اﺛﺮ ﯾﺎ ﺑﺨﺸﯽ از آن ﺑﻪ ﻫﺮ ﺷﯿﻮه ﻫﻤﭽﻮن روﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎر اﻟﮑﱰوﻧﯿﮑﯽ‪ ،‬ﺿﺒﻂ‬ ‫و ذﺧﯿﺮه روی ﺳﯽدی و ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ از اﯾﻦ دﺳﺖ ﺑﺪون ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺘﺒﯽ و ﻗﺒﻠﯽ اﻧﺘﺸﺎرات آرﯾﺎرﻣﻨﺎ ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ و‬ ‫ﻣﺘﺨﻠﻔﺎن ﺑﺮ ﭘﺎﯾﮥ ﻗﺎﻧﻮن »ﺣامﯾﺖ از ﺣﻘﻮق ﻣﺆﻟﻔﺎن‪ ،‬ﻣﺼﻨﻔﺎن و ﻫرنﻣﻨﺪان اﯾﺮان« ﺗﺤﺖ ﭘﯿﮕﺮد ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪| .‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪ :‬ﺳﯿﺪﺳﺠﺎدی‪ ،‬ﺳﯿﺪﻣﻨﺼﻮر‪.۱۳۲۷ ،‬‬ ‫ﴎﺷﻨﺎﺳﻪ‬ ‫‪ :‬دﻫﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ﺷﻬﺮی ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﯽ در ﺟﻨﻮب ﴍﻗﯽ اﯾﺮان‪/‬ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﺳﯿﺪﻣﻨﺼﻮر ﺳﯿﺪﺳﺠﺎدی‪.‬‬ ‫ﻋﻨﻮان و ﻧﺎم ﭘﺪﻳﺪآور‬ ‫‪ :‬ﺗﻬﺮان‪ :‬آرﯾﺎرﻣﻨﺎ‪.۱۳۹۷ ،‬‬ ‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻧﴩ‬ ‫‪ ۳۱۶ :‬ص‪ :.‬ﻣﺼﻮر )ﺑﺨﺸﯽ رﻧﮕﯽ(‪ ،‬ﺟﺪول‪.‬‬ ‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻇﺎﻫﺮی‬ ‫‪ :‬اﯾﺮانﺷﻬﺮ؛ ‪.۵‬‬ ‫ﻓﺮوﺳﺖ‬ ‫‪978-622-95482-0-2 :‬‬ ‫ﺷﺎﺑﮏ‬ ‫وﺿﻌﯿﺖ ﻓﻬﺮﺳﺖﻧﻮﯾﺴﯽ ‪ :‬ﻓﯿﭙﺎ‬ ‫‪ :‬ﮐﺘﺎب ﺣﺎﴐ ﺑﺎ ﻫﻤﮑﺎری ﮔﺮوه ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎنﮐﺎوی ﺗﯿﺴﺎﻓﺮن ﻣﻨﺘﴩ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻳﺎدداﺷﺖ‬ ‫‪ :‬ﮐﺘﺎﺑﻨﺎﻣﻪ‪ :‬ص‪.۲۹۳ .‬‬ ‫ﯾﺎدداﺷﺖ‬ ‫‪ :‬ﺷﻬﺮی ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﯽ در ﺟﻨﻮب ﴍﻗﯽ اﯾﺮان‪.‬‬ ‫ﻋﻨﻮان دﯾﮕﺮ‬ ‫‪ :‬دﻫﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن )ﺷﻬﺮ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ(‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫‪Dahaneh Gholaman, Iran‬‬ ‫‪:‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫‪ :‬ﺳﯿﺴﺘﺎن ‪ --‬آﺛﺎر ﺗﺎرﯾﺨﯽ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫‪Sistan (Iran and Afghanistan) -- Antiquities‬‬ ‫‪:‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫‪ :‬ﮔﺮوه ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎنﮐﺎوی ﺗﯿﺴﺎﻓﺮن‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﻪ اﻓﺰوده‬ ‫‪۸۵ ۱۳۹۷ :‬س‪۸۴‬ی‪DSR۲۰۲۹ /‬‬ ‫ردهﺑﻨﺪی ﮐﻨﮕﺮه‬ ‫‪۹۵۵/۷۴۰۴۳ :‬‬ ‫ردهﺑﻨﺪی دﯾﻮﯾﯽ‬ ‫ﺷامره ﮐﺘﺎﺑﺸﻨﺎﺳﯽ ﻣﻠﯽ ‪۵۵۷۳۹۶۸ :‬‬ ‫اﻧﺘﺸﺎرات آرﯾﺎرﻣﻨﺎ‬ ‫اﻧﺘﺸﺎرات آرﯾﺎرﻣﻨﺎ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﺗﺎ ﮐﺘﺎبﻫﺎی ارزﻧﺪۀ ﺗﺄﻟﯿﻔﯽ و ﺗﺮﺟﻤﻪای ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان اﯾﺮاﻧﯽ ﯾﺎ‬ ‫ﻧﯿﺮاﻧﯽ را در زﻣﯿﻨﻪﻫﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﯾﺮانﺷﻨﺎﺳﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ و زﺑﺎنﻫﺎی‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﻣﻨﺘﴩ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺘﺎبﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﺎرﯾﺦ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﮔﺮاﻧﺴﻨﮓ و ورﺟﺎوﻧﺪ اﯾﺮان‬ ‫ﺑﺴﯿﺎر ارزﺷﻤﻨﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎ و رﯾﺸﻪﻫﺎی ژرف و ﻋﻤﯿﻖ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻣﯿﺎن اﯾﺮان و‬ ‫ﺟﻬﺎنِ ﺑﺸﮑﻮه اﯾﺮاﻧﯽ ﮐﻪ از ﺳﺪهﻫﺎ ﺑﻠﮑﻪ ﻫﺰارهﻫﺎی دور و دراز ﺑﺮﺟﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ و در دﻫﻪﻫﺎی‬ ‫اﺧﯿﺮ ﺗﻼش دﺷﻤﻨﺎن ﺑﺮ آن ﺑﻮده ﺗﺎ اﯾﻦ ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎی ژرف را ﺑﮕﺴﻠﻨﺪ و رﯾﺸﻪﻫﺎی ﻋﻤﯿﻖ را ﺑﺎ ﺗﯿﺸﻪ‬ ‫ﺑﺮﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﯾﺮان ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﮐﻪ دل و دﯾﻦ ﺑﻪ آن ﺳﭙﺮدهاﯾﻢ از ﭼﺸﻢ دﺳﺖاﻧﺪرﮐﺎران اﻧﺘﺸﺎرات آرﯾﺎرﻣﻨﺎ‬ ‫دور منﺎﻧﺪه و ﭼﺎپ ﮐﺘﺎبﻫﺎی ﭘﮋوﻫﺸﯽ و ﺗﺮﺟﻤﻪای ارزﻧﺪه درﺑﺎرۀ ﺟﻬﺎن اﯾﺮاﻧﯽ ﯾﺎ اﯾﺮان ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬ ‫از اوﻟﻮﯾﺖﻫﺎی اﻧﺘﺸﺎرات آرﯾﺎرﻣﻨﺎ اﺳﺖ؛ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ از اﯾﻦ راه ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎﯾامن ﭘﯿﻮﺳﺘﻪﺗﺮ و رﯾﺸﻪﻫﺎﯾامن‬ ‫ژرفﺗﺮ ﺷﻮد‪ .‬ﮐﺘﺎبﻫﺎی اﻧﺘﺸﺎرات آرﯾﺎرﻣﻨﺎ ﭘﯿﺸﮑﺸﯽ ﻧﺎﭼﯿﺰ اﺳﺖ ﺑﻪ اﯾﺮاﻧﯿﺎن‪ ،‬اﯾﺮاﻧﯽﺗﺒﺎران‪،‬‬ ‫اﯾﺮاندوﺳﺘﺎن و ﻫﻤﮥ ﻣﺮدﻣﺎن ﺟﻬﺎن اﯾﺮاﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﺮان و ﺟﻬﺎن اﯾﺮاﻧﯽ را از ﺟﺎن دوﺳﺖﺗﺮ ﻣﯽدارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺪﯾﺮ‬ ‫دﮐﱰ ﺷﺎﻫﯿﻦ آرﯾﺎﻣﻨﺶ‬ ‫)ﮔﺮوه ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎنﮐﺎوی ﺗﯿﺴﺎﻓﺮن(‬ ‫ﻣﺸﺎوران ﻋﻠﻤﯽ‬ ‫| دﮐﱰ ﺳﯿﺪﻣﻨﺼﻮر ﺳﯿﺪﺳﺠﺎدی )ﻣﺆﺳﺴﮥ اﯾﺰﻣﺌﻮ اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ( | اﺳﺘﺎد اﺳامﻋﯿﻞ ﯾﻐامﯾﯽ )ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﯿﺮاث‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﮐﺸﻮر( | دﮐﱰ ﺳﯿﺪﻣﻬﺪی ﻣﻮﺳﻮی )داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﺪرس( | دﮐﱰ ﻣﺤﻤﺪاﺑﺮاﻫﯿﻢ زارﻋﯽ‬ ‫)داﻧﺸﮕﺎه ﺑﻮﻋﻠﯽ ﺳﯿﻨﺎ ﻫﻤﺪان( | دﮐﱰ ﺳﺠﺎد ﻋﻠﯽﺑﯿﮕﯽ )داﻧﺸﮕﺎه رازی ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎه( | دﮐﱰ ﺣﻤﯿﺪرﺿﺎ‬ ‫وﻟـﯽﭘﻮر )داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻬﯿﺪ ﺑﻬﺸﺘﯽ( | دﮐـﱰ ﺳـﻌﯿﺪ اﻣـﯿﺮﺣﺎﺟﻠﻮ )داﻧـﺸﮕﺎه ﺟﯿﺮﻓﺖ( | دﮐـﱰ ﺳـﯿﺮوس‬ ‫ﻧﴫاﻟﻪزاده )ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ( | دﮐﱰ رﺿﺎ ﻣﻬﺮآﻓﺮﯾﻦ )داﻧﺸﮕﺎه ﻣﺎزﻧﺪران( | دﮐﱰ‬ ‫ﻓﺮزاﻧﻪﮔﺸﺘﺎﺳﺐ)ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎهﻋﻠﻮماﻧﺴﺎﻧﯽوﻣﻄﺎﻟﻌﺎتﻓﺮﻫﻨﮕﯽ(|‬ ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪٩ ..................................................................................‬‬ ‫درآﻣﺪ ‪١١ .................................................................................‬‬ ‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬ﭘﮋوهﺶهﺎی ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ‬ ‫ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﺎن اﯾﺘﺎﻟﯿﺎﯾﯽ در ﺳﯿﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻣﺒﺮﺗﻮ ﺷﺮاﺗﻮ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ هﻮﻣﺎن ﺧﻮاﺟﻪﻧﻮری ‪١٩ .......................‬‬ ‫ﻧﺨﺴــﺘﯿﻦ ﮔﺰارش ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﮐﺎوشهﺎی دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن )ﺳ ـﯿﺴــﺘﺎن‪ ،‬اﯾﺮان ‪ (١٩۶٣-١٩۶٢‬اﻣﺒﺮﺗﻮ ﺷ ـﺮاﺗﻮ‪،‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﮥ ﺣﺴﯿﻦ ﺳﺮﺣﺪی دادﯾﺎن ‪٢۵ ............................................................................‬‬ ‫ﺷﻮاهﺪی از زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺬهﺒﯽ در دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﺳﯿﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻣﺒﺮﺗﻮ ﺷﺮاﺗﻮ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻋﻘﯿﻞ ﻋﺎﺑﺪی ‪۶٧ ............‬‬ ‫دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ﺷﻬﺮی هﺨﺎﻣﻨﺸﯽ در ﺳﯿﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺳﯿﺪﻣﻨﺼﻮر ﺳﯿﺪﺳﺠﺎدی ‪٨٩ ...............................‬‬ ‫ﻧﮕﺎهﯽ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻪ ﮐﺎوشهﺎی دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ‪ ١٣٧٩‬ﺗﺎ ‪ ،١٣٨۴‬ﺳﯿﺪﻣﻨﺼﻮر ﺳﯿﺪﺳﺠﺎدی ‪١٢٧ ............‬‬ ‫ﺳﻪ ﺗﺼﻮ ﯾﺮ از دوره هﺨﺎﻣﻨﺸﯽ در دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن‪ ،‬ﺳﯿﺪﻣﻨﺼﻮر ﺳﯿﺪﺳﺠﺎدی و ﻓﺮاﻣﺮز ﺻﺎﺑﺮ ﻣﻘﺪم ‪١۵٣ ....‬‬ ‫راﯾﺞﺗﺮﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪهﺎی ﺳــﻔﺎل و ﺗﻨﻮع ﻣﮑﺎﻧﯽ آﻧﻬﺎ در دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﺳ ـﯿﺴــﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺮوﻧﻮ ﺟﻨﯿﺘﻮ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﺣﺴ ـﯿﻦ‬ ‫ﺳﺮﺣﺪی دادﯾﺎن ‪١٧٣ ...........................................................................................‬‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎن رﯾﺨﺖ )؟( ﺑﺮ ُﻣﻬﺮ و ﺳﻔﺎلهﺎی دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ارزﯾﺎﺑﯽ ﭼﻨﺪ ﻓﺮﺿﯿﻪ‪ ،‬زهﺮه زهﺒﺮی ‪١٨٧‬‬ ‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﺑﺮرﺳﯽ‪ ،‬ﻣﺮﻣﺖ و ﺣﻔﺎﻇﺖ‬ ‫ﺷـﻨﺎﺳـﺎﯾﯽ و ﺑﺮرﺳـﯽ ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﺤﻮﻃﻪ دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن‪ ،‬ﺳﯿﺴﺘﺎن )ﺑﺮرﺳﯽ آزﻣﺎﯾﺸﯽ آرﮐﺌﻮژﺋﻮﻓﯿﺰ ﯾﮏ(‬ ‫‪  8‬دﻫﺎﻧﺔ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ﺷﻬﺮي ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ در ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ اﻳﺮان‬ ‫ﮐﻮرش ﻣﺤﻤﺪﺧﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﺎﻣﺸﺎد ﯾﻐﻤﺎﯾﯽ ‪٢٢٣ ....................................................................‬‬ ‫ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺣﻔﺎﻇﺘﯽ در ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎن ﺷﻤﺎره ‪ ٣‬دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﺳﯿﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻟﻮﮐﺎ ﻣﺎرﯾﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﺣﺴﯿﻦ ﺳﺮﺣﺪی‬ ‫دادﯾﺎن ‪٢٧٩ .....................................................................................................‬‬ ‫ﮐﺘﺎبﻧﺎﻣﻪ ‪٢٩٣ .................................................................................................‬‬ ‫ﺗﺼﻮﯾﺮهﺎی رﻧﮕﯽ ‪٣٠١ .........................................................................................‬‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنر ﯾﺨﺖ )؟(‬ ‫ﺑﺮ ُﻣﻬﺮ و ﺳﻔﺎلهﺎی دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ارز ﯾﺎﺑﯽ ﭼﻨﺪ ﻓﺮﺿﯿﻪ‬ ‫زهﺮه زهﺒﺮی‬ ‫ﯾﺎدداﺷﺖ‬ ‫ﯾﺎﻓﺘﻪهﺎی ﺳﻔﺎﻟﯽ ﻣﺤﻮﻃﻪ دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن‪ ،‬ﻓﺮاوانﺗﺮﯾﻦ و هﻤﭽﻨﯿﻦ از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﯾﺎﻓﺘﻪهﺎی اﯾﻦ ﺷﻬﺮ ﻣﺤﺴﻮب‬ ‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﺤﻮﻃﻪ اﺷـﮑﺎل ﺳـﻔﺎﻟﯽ ﻣﺘﻨﻮﻋﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷـﺪه اﺳﺖ و ﺑﺎوﺟﻮداﯾﻨﮑﻪ ﺷﻮاهﺪی از ﮐﻮره‬ ‫ﺳــﻔﺎﻟﮕﺮی در اﯾﻦ ﺷــﻬﺮ ﻧﺪارﯾﻢ اﻣﺎ دادههﺎی ﺳــﻔﺎﻟﯽ ﺑﻪدﺳــﺖآﻣﺪه ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻣﻬﺎرت ﺳــﻔﺎﻟﮕﺮان در ﻣﺮاﺣﻞ‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن از ﻗﺒﯿﻞ ﺗﻬﯿﻪ ﺧﺎک ﻣﻨﺎﺳــﺐ‪ ،‬آﻣﺎدهﺳــﺎزی ﮔﻞ و ﻋﻤﻠﯿﺎت ورز ﮔﻞ‪ ،‬ﺳــﺎﺧﺖ اﺷــﮑﺎل ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺮ‬ ‫روی ﭼﺮخ ﺳـﻔﺎﻟﮕﺮی و ﮐﻨﺘﺮل ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﭘﺨﺖ ﺳـﻔﺎل در ﮐﻮره اﺳـﺖ‪ .‬ﻧﻘﺶﻣﺎﯾﻪای ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮع اﺻﻠﯽ ﻣﻘﺎﻟﻪ‬ ‫ﺣﺎﺿـﺮ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدهﺪ‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﺳﺎدهﺷﺪۀ اﻧﺴﺎﻧﯽ را ﺑﺪون ﺗﺮﺳﯿﻢ ﺟﺰ ﯾﯿﺎت ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽدهﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر‬ ‫ﺳﻌﯽ در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﯾﻦ ﻧﻘﺶﻣﺎﯾﻪ‪ ،‬ﺗﻮﺻﯿﻒ دﻗﯿﻖ آن‪ ،‬و ﺑﺤﺚ راﺟﻊ ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ و ﭼﯿﺴﺘﯽ آن دارد‪.‬‬ ‫ﻣﺸﺨﺼﺎت‬ ‫ً‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر از ﻧﻘﺶﻣﺎﯾﮥ اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ )؟(‪ ،‬ﻧﻘﻮش ﮐﺎﻣﻼ ﺗﺠﺮﯾﺪی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬اﻧﺴﺎﻧﯽ در ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫اﯾﺴـﺘﺎده را ﻧﺸـﺎن ﻣﯽدهﺪ‪ .‬اﻧﺴـﺎن ﺗﺠﺮﯾﺪی ﻧﺨﺴـﺘﯿﻦ ﺗﻮﺻــﯿﻔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در اوﻟﯿﻦ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ آن ﺑﻪ ذهﻦ‬ ‫ﺧﻄﻮر ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻧﺴـﺎن ﺷـﺎﻣﻞ ﺳﻪ ﺟﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮ ﺑﺎ ﻧﺸﺎن دادن ﯾﮏ داﯾﺮه ﺑﺪون هﯿﭻﮐﺪام از ﺟﺰ ﯾﯿﺎت‬ ‫ﭼﻬﺮه‪ ،‬ﺷـﺎﻧﻪ و دﺳـﺖهﺎی اﻧﺴـﺎن ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﯾﮏ ﯾﺎ دو ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﯾﺶ داده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﻗﺎﻣﺖ اﻧﺴﺎن ﮐﻪ ﺑﺎ‬ ‫رﺳـﻢ ﯾﮏ ﺧﻂ ﻋﻤﻮدی ﻧﺸـﺎن دادهﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻧﻘﺶﻣﺎﯾﻪ هﯿﭻﯾﮏ از ﺟﺰ ﯾﯿﺎت ﭼﻬﺮه و ﺑﺪن اﻋﻤﺎل‬ ‫ﻧﺸـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﯾﻦﮐﻪ ﭘﺎهﺎ ﻧﻤﺎﯾﺶ داده ﻧﺸـﺪهاﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺖهﺎ ﺗﺎ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻗﺎﻣﺖ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در‬ ‫‪  188‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﻧﺴﺎنرﻳﺨﺖ )؟( ﺑﺮ ﻣ‪‬ﻬﺮ و ﺳﻔﺎلﻫﺎي دﻫﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﭼﻨﺪ ﻓﺮﺿﻴﻪ‬ ‫ﻧﮕﺎه اول ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳـﺪ ﻧﻘﺶ ﺗﻮﺳـﻂ اﺷﺨﺎص ﻏﯿﺮﺣﺮﻓﻪای اﯾﺠﺎدﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﻮاهﺪ ﻣﻮﺟﻮد‪،‬‬ ‫ﻧﻘﻮش ﺷـﺘﺎبزده رﺳـﻢ ﺷـﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻧﻘﺶﻣﺎﯾﻪ ﻣﺬﮐﻮر ﻓﻘﻂ ﺑﻪﺻـﻮرت ﻧﻘﺶ ﮐﻨﺪه و ﺑﺮ ‪ ٧٨‬درﺻﺪ از اﺷﮑﺎل‬ ‫ﺳـﻔﺎﻟﯽ )ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ ١‬ﺗﺎ ‪ (٤‬دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن )ﺷﺎﻣﻞ ‪ ١٥١‬ﻗﻄﻌﻪ ﺳﻔﺎل( دﯾﺪهﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ آﻣﺎر ﻧﺸﺎن ﻣﯽدهﺪ‬ ‫ﮐﻪ ﻧﻘﺶ اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ )؟( ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻘﺶﻣﺎﯾﻪ ﻏﺎﻟﺐ ﺑﺮ ﺳﻔﺎلهﺎی ﺗﺰﯾﯿﻦ دار )‪ ٢٢٦‬ﻗﻄﻌﻪ( )‪ ( ١‬ﺑﻪﮐﺎررﻓﺘﻪ‬ ‫اﺳـﺖ‪ .‬آﻣﺎرﮔﯿﺮی ﻇﺮوف ﺳـﻔﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻘﺶ را دارﻧﺪ ﻧﺸـﺎن ﻣﯽدهﺪ ﮐﻪ ﺳﻔﺎﻟﮕﺮان ﺳﻌﯽ در ﻧﻤﺎﯾﺶ اﯾﻦ‬ ‫ﻧﻘﺶﻣﺎﯾﻪ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺑﯿﺶ از ‪ ٩٠‬درﺻﺪ در ﺑﺨﺶ ﺑﯿﺮوﻧﯽ ﻇﺮوف ﻣﺸﺎهﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬هﻔﺖ درﺻﺪ در‬ ‫ﺳﻄﺢ دروﻧﯽ ﻇﺮوﻓﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺎﺳﻪهﺎ و ﺗﻐﺎرهﺎ هﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺨﺶ دروﻧﯽ آنهﺎ در دﯾﺪ اﻓﺮاد ﻗﺮار دارد‪ .‬اﻣﺎ ﯾﮏ‬ ‫ﻗﻄﻌﻪ از اﯾﻦ ﻧﻘﺶﻣﺎﯾﻪ در ﺑﺨﺶ زﯾﺮﯾﻦ ﮐﻒ ﻧﯿﺰ دﯾﺪهﺷﺪه اﺳﺖ )ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪.(٥‬‬ ‫ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ .١‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮐﺎﺳﻪهﺎی دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﮐﻪ ﻧﻘﺶ اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫دﻫﺎﻧﺔ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ﺷﻬﺮي ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ در ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ اﻳﺮان ‪189 ‬‬ ‫ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ .٢‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮐﻮزههﺎی دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ ﺑﺮ ﺳﻄﺢ ﺑﯿﺮوﻧﯽ ﻇﺮف‪ ،‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ .٣‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﭼﻨﺪ ﺧﻤﺮه و ﺗﻐﺎر‬ ‫از دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ .٤‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻟﯿﻮانهﺎی دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ‬ ‫‪  190‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﻧﺴﺎنرﻳﺨﺖ )؟( ﺑﺮ ﻣ‪‬ﻬﺮ و ﺳﻔﺎلﻫﺎي دﻫﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﭼﻨﺪ ﻓﺮﺿﻴﻪ‬ ‫ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ .٥‬ﺗﻨﻬﺎ ﻗﻄﻌﻪ ﺳﻔﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﻘﺶ اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ در زﯾﺮ ﮐﻒ ﭘﯿﺪاﺷﺪه اﺳﺖ )زهﺒﺮی‪ :١٣٩١ ،‬ﻟﻮح ‪ ،٩٤‬ﻃﺮح ‪،(٨٠٠‬‬ ‫ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ .۶‬ﻧﻘﻮﺷﯽ ﮐﻪ ﻓﺎﻗﺪ ﺧﻂ ﻣﯿﺎﻧﯽ ﺑﺪن ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﻗﺎﻣﺖ هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻘﻮش ﻣﺬﮐﻮر در ﻧﮕﺎه اول در ﺳﻪ ﮔﺮوه اﺻﻠﯽ ﺟﺪا ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪ .١‬ﮔﺮوهﯽ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﺑﺎﻻ ﺷﺎﻣﻞ ﮔﺮدی ﺳﺮ‪ ،‬ﻗﺎﻣﺖ و ﺷﺎﻧﻪ و دﺳﺖهﺎ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﺮوه‬ ‫ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ درﺻﺪ را در ﺑﺮدارﻧﺪ )ﺑﻨﮕﺮﯾﺪ ﺑﻪ ﺗﺼﺎوﯾﺮ ‪ ١‬ﺗﺎ ‪.(۴‬‬ ‫‪ .٢‬ﮔﺮوهﯽ ﮐﻪ ﺧﻂ ﻋﻤﻮدی ﻧﻤﺎﯾﺸﮕﺮ ﻗﺎﻣﺖ را ﻧﺪارﻧﺪ )ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪.(۶‬‬ ‫‪ .٣‬ﮔﺮوهﯽ ﮐﻪ ﺑﻪدﺷـﻮاری ﻣﯽﺗﻮان ﻓﻬﻤﯿﺪ هﻨﺮﻣﻨﺪ ﻗﺼــﺪ رﺳﻢ ﮐﺮدن ﻧﻘﺸﯽ اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ را داﺷﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ )ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪.(٧‬‬ ‫ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ .٧‬ﻧﻘﻮﺷﯽ ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻧﻘﻮش اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ ﯾﺎﻓﺖ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎری ﮐﻪ دارﻧﺪ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﺎ‬ ‫اﻃﻤﯿﻨﺎن آنهﺎ را ﻧﻘﻮش اﻧﺴﺎﻧﯽ داﻧﺴﺖ‪.‬‬ ‫دﻫﺎﻧﺔ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ﺷﻬﺮي ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ در ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ اﻳﺮان ‪191 ‬‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺗﺮﺳﯿﻢ‬ ‫دﻗﺖ در ﻧﺤﻮه اﯾﺠﺎد ﻧﻘﻮش ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدهﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻘﻮش ﺗﻮﺳﻂ اﻓﺮاد ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن رﺳﻢ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺮﮐﺎت دﺳـﺖ اﻓﺮاد ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬در ﻃﺮاﺣﯽ ﻧﻘﻮش ﻧﯿﺰ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺎت و ﺗﺮﺗﯿﺐ رﺳﻢ ﺳﺮ‪،‬‬ ‫ﻗﺎﻣﺖ و ﺷـﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنهﺎ در ﭼﻨﺪﯾﻦ ﮔﺮوه ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪی هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از ﺟﻨﺒﻪ ﺷﮑﻞدهﯽ ﺷﺎﻧﻪهﺎ‪ ،‬ﻧﻘﻮش‬ ‫ﺣﺎﺿﺮ در دو ﮔﺮوه اﺻﻠﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪ .١‬ﮔﺮوهﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﻧﻪهﺎ را ﺑﻪﺻﻮرت ﺧﻤﯿﺪه ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ﮐﺸﯿﺪهاﻧﺪ )ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪.(٨‬‬ ‫ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ .٨‬ﻧﻘﻮﺷﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﻧﻪهﺎ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺣﺮﮐﺖ و ﺑﻪﺻﻮرت ﺧﻤﯿﺪه رﺳﻢ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ .٩‬ﻧﻘﻮﺷﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﻧﻪهﺎ در ﯾﮏ ﺣﺮﮐﺖ اﻣﺎ‬ ‫ﺑﺎ زاوﯾﻪ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ .٢‬ﮔﺮوهﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﻧﻪهﺎ زاوﯾﻪدارﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﺮوه ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﻪ زﯾﺮﮔﺮوه ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬ﻧﻘﻮﺷﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﻧﻪهﺎ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺣﺮﮐﺖ رﺳﻢ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﺮوه درﺻﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻤﯽ را در ﺑﺮدارد )ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪.(٩‬‬ ‫ب‪ .‬ﻧﻘﻮﺷــﯽ ﮐﻪ ﺷــﺎﻧﻪهﺎ را در دو ﺣﺮﮐﺖ ﺗﺮﺳــﯿﻢ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در ﺑﯿﺸــﺘﺮ ﻧﻘﻮش اﯾﻦ ﮔﺮوه‪ ،‬آﻏﺎزﮔﺮ ﺣﺮﮐﺎت از‬ ‫ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ درﺻﺪ ﮔﺮوه ﺷﺎﻧﻪهﺎی زاوﯾﻪدار‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ اﯾﻦ ﮔﺮوه هﺴﺘﻨﺪ )ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪.(١٠‬‬ ‫ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ .١٠‬ﻧﻘﻮﺷﯽ ﮐﻪ در آن ﺷﺎﻧﻪهﺎ در دو ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪  192‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﻧﺴﺎنرﻳﺨﺖ )؟( ﺑﺮ ﻣ‪‬ﻬﺮ و ﺳﻔﺎلﻫﺎي دﻫﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﭼﻨﺪ ﻓﺮﺿﻴﻪ‬ ‫ج‪ .‬ﮔﺮوهﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﻧﻪهﺎ در ﺳﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﺷﮑﻞ دادهﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬دﺳﺖهﺎی ﺗﺮﺳﯿﻢﺷﺪه از اﯾﻦ ﮔﺮوه ﺑﻪﺻﻮرت دو‬ ‫ﺣﺮﮐﺖ ﻣﺠﺰا رﺳﻢ ﺷﺪهاﻧﺪ )ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪.(١١‬‬ ‫ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ .١١‬ﻧﻘﻮﺷﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﻧﻪهﺎ و دﺳﺖهﺎ در آن ﺑﺎ ﮐﻤﮏ ﺳﻪ ﺣﺮﮐﺖ اﯾﺠﺎدﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﻧﺴﺎنهﺎی ﺗﺮﺳﯿﻢﺷﺪه ﺑﺎ ﮐﻤﮏ دﺳﺖﮐﻢ دو ﺣﺮﮐﺖ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ /١٢‬د( و ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﭘﻨﺞ ﺣﺮﮐﺖ‬ ‫)ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺼــﻮﯾﺮ ‪ /١٢‬ت و پ( اﯾﺠﺎدﺷــﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎی ﺗﺼــﻮﯾﺮ ‪ ١٢‬ﺑﺎ ﺣﺮﮐﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ رﺳــﻢ ﺷــﺪهاﻧﺪ‬ ‫ً‬ ‫ﺑﻪﻃﻮریﮐﻪ در ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﻬﺎ ﺳﺮ ﮐﺎﻣﻼ ﮔﺮد )ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ /١٢‬ب و ر (‪ ،‬در ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ اﺷﮑﯽ ﺷﮑﻞ )ﺗﺼﻮﯾﺮ‬ ‫‪ /١٢‬ذ( هﺴــﺘﻨﺪ‪ .‬ﮐﻞ ﻧﻘﺶ در ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮارد ﺑﻪ ﺳــﻤﺖ راﺳــﺖ )ﺗﺼــﻮﯾﺮ ‪ /١٢‬اﻟﻒ( ﺗﻤﺎﯾﻞ دارد و در ﻧﻘﻮش‬ ‫دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ )ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ /١٢‬د و ذ(‪ .‬ﺷﺎﻧﻪهﺎ در ‪ ٨‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ ١٢‬هﻢ ﺑﻪﺻﻮرت زاوﯾﻪدار )ﺗﺼﻮﯾﺮ‬ ‫‪ /١٢‬ب و پ( و هﻢ ﺧﻤﯿﺪه )ﺗﺼــﻮﯾﺮ ‪ /١٢‬اﻟﻒ‪ ،‬د و ذ( ﻣﺸــﺎهﺪه ﻣﯽﺷــﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻔﺎوت در رﺳــﻢ‬ ‫ﺧﻄﻮط‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺑﻪاﺣﺘﻤﺎل ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد ‪ ٨‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ ١٢‬ﺗﻮﺳﻂ ‪ ٨‬ﻧﻔﺮ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮرﺳــﯽ اﯾﻦ ﻧﻘﻮش ﻧﺸــﺎن ﻣﯽدهﺪ ﮐﻪ ﺷــﺎﯾﺪ اﺑﺰارهﺎی ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ در ﺗﺮﺳــﯿﻢ ﻧﻘﻮش ﺑﻪﮐﺎررﻓﺘﻪ اﺳــﺖ‪.‬‬ ‫ً‬ ‫اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺳﺮ اﺑﺰارهﺎ ﺗﺨﺖ ﺑﻮدهاﻧﺪ و در اﻧﺪازه ﻋﺮض ﺗﻔﺎوت داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﮑﺘﻪای ﮐﻪ از آن اﻃﻤﯿﻨﺎن دارﯾﻢ‬ ‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ هﻨﺮﻣﻨﺪ در ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮارد‪ ،‬اﺑﺘﺪا اﺑﺰار را از ﺑﺨﺶ ﺗﺨﺖ ﺧﻮد ﺑﻪﮐﺎرﺑﺮده و در اداﻣﻪ هﻤﺎن ﻧﻘﺶ‪،‬‬ ‫اﺑﺰار ﭼﺮﺧﺎﻧﺪه ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﺗﺎ ﻧﻘﺶ ﺑﻪﺻـﻮرت ﺗﯿﺰ رﺳﻢ ﺷﻮد‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ اﯾﻦ روش را در ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ ١٢‬ﻃﺮح ب‬ ‫ﻣﯽﺗﻮان دﯾﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻧﻘﺶ اﺑﺘﺪای ﺣﺮﮐﺖ ‪ ٢‬ﺑﺎ ﺑﺨﺶ ﺗﺨﺖ اﺑﺰار رﺳــﻢ ﺷﺪه و هﺮﭼﻘﺪر هﻨﺮﻣﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬ ‫دﻫﺎﻧﺔ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ﺷﻬﺮي ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ در ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ اﻳﺮان ‪193 ‬‬ ‫ﺷـﺎﻧﻪ ﭼﭗ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪﺗﺪرﯾﺞ اﺑﺰار را ﭼﺮﺧﺎﻧﺪه ﺗﺎ آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻧﺘﻬﺎی ﺣﺮﮐﺖ ‪ ٢‬ﺑﻪﺻﻮرت ﺗﯿﺰ ﺗﺮﺳﯿﻢﺷﺪه‬ ‫اﺳـﺖ‪ .‬درﺑﺎره اﺑﺰار ﻣﺬﮐﻮر و ﺟﻨﺲ آن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻓﻘﺪان ﻣﺪارک و ﺷـﻮاهﺪ ﮐﺎﻓﯽ و ﻣﺘﻘﻦ ﺑﻪﺳﺨﺘﯽ ﻣﯽﺗﻮان‬ ‫اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﻮاهﺪ ﻇﺎهﺮی‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان راﺟﻊ ﺑﻪ زﻣﺎن ﻧﻘﺶ اﻧﺪازی ﻧﻘﻮش ﻧﯿﺰ ﻓﺮضهﺎﯾﯽ را ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫در ﺑﺮﺧﯽ ﻧﻘﻮش ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺼـﻮﯾﺮ ‪ ١٢‬ﻧﻤﻮﻧﻪ د‪ ،‬اﺑﺰار ﺑﺮ ﺳـﻄﺢ ﺧﯿﺲ ﺳﻔﺎل ﻟﻐﺰﯾﺪه اﺳﺖ و ﻧﺸﺎن ﻣﯽدهﺪ ﮐﻪ‬ ‫زﻣﺎﻧﯽ ﻧﻘﺶ ﻣﺬﮐﻮر ﺑﺮ ﺳﻔﺎل اﯾﺠﺎدﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ هﻨﻮز ﺳﻄﺢ ﺳﻔﺎل ﻟﯿﺰ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﺑﺮﺧﯽ ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎ‬ ‫دﯾﮕﺮ ﻧﻘﻮش زﻣﺎﻧﯽ اﯾﺠﺎدﺷﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﻄﺢ ﺳﻔﺎل ﺑﻪﻃﻮر ﻧﺴﺒﯽ ﺧﺸﮏﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ .١٢‬ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎﯾﯽ از ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﮐﻪ ﺗﻼش ﺷﺪه ﺑﺮ اﺳﺎس ﺣﺮﮐﺎت و ﺷﻮاهﺪ اﺑﺰار اﯾﺠﺎد ﻧﻘﺶ‪،‬‬ ‫ﺗﺮﺗﯿﺐ و ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻧﻘﺶ ﺑﺎ ﺷﻤﺎرهﮔﺬاری ﺑﺎزﺳﺎزی ﺷﻮد‪ .‬در ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺮاﺣﻞ اﯾﻦ ﺑﺎزﺳﺎزی ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻓﻘﺪان ﺷﻮاهﺪ ﻣﻌﺘﺒﺮ‪،‬‬ ‫ﺣﺮﮐﺎت ﺑﻪﺻﻮرت اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪  194‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﻧﺴﺎنرﻳﺨﺖ )؟( ﺑﺮ ﻣ‪‬ﻬﺮ و ﺳﻔﺎلﻫﺎي دﻫﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﭼﻨﺪ ﻓﺮﺿﻴﻪ‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻬﻤﯽ از ﺗﺮﺳﯿﻢ اﯾﻦ ﻧﻘﻮش را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮ روی ﯾﮏ ﻟﯿﻮان ﻣﺸﺎهﺪه ﻧﻤﻮد )ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ .(١٣‬ﺑﺮ ﯾﮏ ﻃﺮف‬ ‫اﯾﻦ ﻟﯿﻮان‪ ،‬ﻧﻘﺶ درهﻢ و ﻧﺎﻣﺸــﺨﺼــﯽ )اﻟﻒ( دﯾﺪه ﻣﯽﺷــﻮد و در ﭘﺸــﺖ آن ﻧﻘﺶ‪ ،‬ﻧﻘﺶ اﻧﺴــﺎنرﯾﺨﺖ‬ ‫دﯾﮕﺮی )ب( رﺳـﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ آﺛﺎر ﺳﻪ ﺳﺮ در ﻣﯿﺎن ﺧﻄﻮط ﻧﻘﺶ اﻟﻒ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد و‬ ‫هﻤﭽﻨﯿﻦ دو دﺳـﺖ در ﻃﺮﻓﯿﻦ و ﺧﻄﻮط ﻧﺎﻣﺸـﺨﺼـﯽ در وﺳـﻂ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺸﺨﯿﺺ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻮاهﺪ‬ ‫ً‬ ‫ً‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد اﺣﺘﻤﺎﻻ هﻨﺮﻣﻨﺪ در اﺑﺘﺪا ﻗﺼــﺪ رﺳــﻢ ﻧﻘﺶ ﺑﺮ ﺑﺨﺶ اﻟﻒ را داﺷــﺘﻪ اﺳــﺖ وﻟﯽ اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻧﻘﺶ‬ ‫اﯾﺠﺎدﺷــﺪه اوﻟﯿﻪ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ هﻨﺮﻣﻨﺪ ﻣﻨﺎﺳــﺐ ﻧﺒﻮده اﺳــﺖ و در ﭼﻨﺪ ﻧﻮﺑﺖ ﺳــﻌﯽ در ﺗﺼــﺤﯿﺢ ﻧﻘﺶ داﺷــﺘﻪ‬ ‫ً‬ ‫اﺳـﺖ‪ .‬ﻧﻬﺎﯾﺘﺎ ﻧﻘﺶ اﻟﻒ هﻨﺮﻣﻨﺪ را راﺿـﯽ ﻧﮑﺮده اﺳــﺖ و آﺷــﻔﺘﮕﯽ ﺧﻄﻮط ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﮐﻪ وی ﺑﺮ ﻃﺮف‬ ‫دﯾﮕﺮ ﻟﯿﻮان‪ ،‬ﻧﻘﺶ را اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮ ﺑﺨﺶ ب ﻧﻘﺶ ﻧﻬﺎﯾﯽ را ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ‪.‬‬ ‫ً‬ ‫ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ .١٣‬ﻟﯿﻮاﻧﯽ از دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﮐﻪ هﻨﺮﻣﻨﺪ ﺳﻌﯽ در ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻧﻘﺶ ﺧﻮد داﺷﺘﻪ و اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻧﺎرﺿﺎﯾﺘﯽ‪ ،‬ﻧﻘﺶ را در‬ ‫ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻟﯿﻮان رﺳﻢ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ .١۴‬ﻃﺮح ﻓﻨﯽ ﻧﻘﺎﺷﯽ ﺷﺘﺮ دوﮐﻮهﺎﻧﻪ در دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ روش ﺗﺠﺮﯾﺪی اﺟﺮاﺷﺪه اﺳﺖ )ﺳﯿﺪﺳﺠﺎدی و ﺻﺎﺑﺮ‬ ‫ﻣﻘﺪم‪ :١٣٨٢ ،‬ﺷﮑﻞ ‪.(٢٨‬‬ ‫اﯾﻦ ﻋﻨﺼــﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺷــﯿﻮه ﮐﻨﺪه ﺑﺮ ﺳــﻔﺎلهﺎ ﺗﺮﺳــﯿﻢ ﺷــﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ از وﯾﮋﮔﯽهﺎی هﻨﺮ ﺳــﻔﺎﻟﮕﺮی‬ ‫ﺳﯿﺴﺘﺎن در دوره هﺨﺎﻣﻨﺸﯽ ﻧﻘﻮش ﮐﻨﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺷﯿﻮه راﯾﺞ ﺳﯿﺴﺘﺎن‬ ‫دﻫﺎﻧﺔ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ﺷﻬﺮي ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ در ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ اﻳﺮان ‪195 ‬‬ ‫ﺗﺮﺳﯿﻢ ﺷﺪهاﻧﺪ و هﯿﭻ ﻧﻤﻮﻧﻪای دﯾﺪه ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻘﺶ را ﺑﻪ ﺷﯿﻮههﺎی دﯾﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻘﺎﺷﯽ ﯾﺎ داﻏﺪار‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﺶ دهﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﮐﺎرﮔﯿﺮی ﯾﮏ ﻧﻘﺶﻣﺎﯾﻪ ﻣﺸـﺨﺺ ﺑﺎ ﯾﮏ روش ﺧﺎص‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪودی اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﻣﺘﺬﮐﺮ‬ ‫ﻣﯽﺷـﻮد ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎل دارد اﯾﻦ ﻋﻨﺼـﺮ ﺟﻨﺒﻪ ﺗﺰ ﯾﯿﻨﯽ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﻋﻨﺼﺮی ﺗﺰ ﯾﯿﻨﯽ ﺑﺎﺷﺪ اﺣﺘﻤﺎل‬ ‫ﻧﻤﺎﯾﺶ آن ﺑﻪ ﺷــﯿﻮههﺎ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﯿﺸــﺘﺮ اﺳــﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﯽﺗﻮان اﺣﺘﻤﺎل داد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﻨﺼــﺮ ﺟﻨﺒﻪ ﮐﺎرﺑﺮدی‬ ‫داﺷــﺘﻪ اﺳــﺖ و ﺑﺮای اﻧﺘﻘﺎل ﭘﯿﺎﻣﯽ ﺑﻮده ﺑﺎﺷــﺪ‪ .‬دﻟﯿﻞ ﺗﺠﺮﯾﺪی ﺑﻮدن اﯾﻦ ﻋﻨﺼــﺮ ﻧﯿﺰ ﺟﺎی ﺑﺤﺚ دارد‪.‬‬ ‫ﺑﻪﮐﺎرﮔﯿﺮی ﺷﯿﻮه ﺗﺠﺮﯾﺪی در دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن را در ﻧﻘﺎﺷﯽهﺎی اﯾﻦ ﺷﻬﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺗﻮان ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻧﻤﻮد‪ .‬ازﺟﻤﻠﻪ‬ ‫ﻧﻘﺎﺷﯽهﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺷﻤﺎره ‪ ١٥‬اﯾﻦ ﺷﻬﺮ ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه اﺳﺖ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺷﺘﺮ دوﮐﻮهﺎﻧﻪای )ﺗﺼﻮﯾﺮ‬ ‫ً‬ ‫‪ (١٤‬اﺷـﺎره ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﮐﺎﻣﻼ ﺑﻪﺻﻮرت ﺗﺠﺮﯾﺪی ﺑﺎ رﻧﮓ ﺳﯿﺎه ﻧﻘﺎﺷﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺷﺘﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺷﮑﺎل‬ ‫اﻧﺴـﺎﻧﯽ ﺳـﻔﺎلهﺎ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺣﺮﮐﺖ رﺳﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺠﺮﯾﺪی ﺑﻮدن ﻧﻘﻮش اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﺬﮐﻮر ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ‬ ‫دﻟﯿﻞ ﮐﻤﺒﻮد ﻓﻀﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﺮاﮐﻪ هﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن در ﺧﻠﻖ آﺛﺎر ﻣﻨﻘﻮل ﮐﻮﭼﮏ ﻇﺮﯾﻒ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﺎرت داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻗﺎﺑﻞ ذﮐﺮ اﯾﻦ آﺛﺎر‪ ،‬ﻣﻬﺮهﺎ و زﯾﻮرآﻻت اﯾﻦ دوره هﺴــﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﺠﺮﯾﺪی ﺑﻮدن ﻧﻘﻮش اﻧﺴــﺎﻧﯽ ﺑﻪ‬ ‫دﻟﯿﻞ ﻓﻀﺎی ﻧﺎﮐﺎﻓﯽ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻤﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻓﻀﺎی ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮ ﺳﻔﺎل از ﻓﻀﺎی ﻣﻬﺮهﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺰرگﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫هﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ در ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ ١٢‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ ﻧﻘﻮش در دو ﺣﺮﮐﺖ رﺳﻢ ﺷﺪهاﻧﺪ و درﻣﺠﻤﻮع‬ ‫ﺗﺮﺳــﯿﻢ اﯾﻦ ﻧﻘﺶ ﺑﺴــﯿﺎر ﺳــﺮﯾﻊ و ﺑﺪون ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ رخ ﻣﯽداد‪ .‬اﯾﻦ ﺳــﺮﻋﺖ و هﻤﭽﻨﯿﻦ ﻋﺪم ﺑﻪﮐﺎرﮔﯿﺮی‬ ‫ﺟﺰ ﯾﯿﺎت زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺧﺘﯽ در اﯾﻦ ﻧﻘﻮش‪ ،‬ﺧﻮد دﻟﯿﻞ دﯾﮕﺮی ﺑﺮ ﮐﺎرﺑﺮدی ﺑﻮدن اﯾﻦ ﻧﻘﺶ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮐﺎرﮐﺮد‬ ‫ﻧﮑﺘﻪ ﺑﺎاهﻤﯿﺖ دﯾﮕﺮ اﯾﻦ اﺳـﺖ ﮐﻪ ﺑﺪاﻧﯿﻢ اﯾﻦ ﻋﻨﺼـﺮ در ﭼﻪ ﻣﮑﺎﻧﯽ و ﭼﻪ ﺑﺴـﺘﺮ دﯾﮕﺮی ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺟﺪول ‪ ١‬ﻃﺮاﺣﯽ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺟﺪول ﻧﺸﺎن ﻣﯽدهﺪ ﮐﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ‬ ‫ﺑﺮ روی ﺑﺴﺘﺮهﺎ ذﯾﻞ ﮔﺰارشﺷﺪهاﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪ ‬ﺳﻔﺎل‬ ‫اﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﺑﺮ روی ﺳﻔﺎلهﺎی دوره هﺨﺎﻣﻨﺸﯽ ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﺤﻮﻃﻪ ﻧﺎدﻋﻠﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﮐﻪ در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺣﺪود ‪٢٥‬‬ ‫ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮی ﺷـﻬﺮ دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻣﺸـﺎهﺪهﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺤﻮﻃﻪ ﻧﺎدﻋﻠﯽ اﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﺑﺮ دو ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫ﺳــﻔـﺎﻟﯽ‪ ،‬ﯾﮑﯽ ﺑﺮ درﭘﻮش و دﯾﮕﺮی ﺑﺮ ﺑﺨﺶ ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ ﻇﺮﻓﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳــﺪ ﮐﻮزه )؟( ﺑﻮده اﺳــﺖ‪،‬‬ ‫ﮔﺰارشﺷـﺪه اﺳـﺖ )ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ .(١٥‬ﺳﻔﺎلهﺎی ﻧﺎدﻋﻠﯽ از ﺟﻨﺒﻪ ﺷﮑﻞ و ﺗﺰ ﯾﯿﻦ ﺳﻔﺎﻟﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺸﺎﺑﻪ هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪  196‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﻧﺴﺎنرﻳﺨﺖ )؟( ﺑﺮ ﻣ‪‬ﻬﺮ و ﺳﻔﺎلﻫﺎي دﻫﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﭼﻨﺪ ﻓﺮﺿﻴﻪ‬ ‫اﯾﻦ ﺷـﺒﺎهﺖ هﻢ از ﺟﻨﺒﻪ ﺷـﮑﻞ ﺳﻔﺎﻟﯽ و هﻢ ﺗﺰ ﯾﯿﻨﺎت اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﻮﻃﻪ ﺳﺮخ داغ ﻧﺎدﻋﻠﯽ‪ ،‬ﺗﭙﻪای ﺑﻪ ارﺗﻔﺎع‬ ‫‪ ٣٩/٥‬ﻣﺘﺮ و اﺑﻌﺎد ‪ ٢٠٠ × ٥٠‬ﻣﺘﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺨﺸﯽ از آﺛﺎر آن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دوره هﺨﺎﻣﻨﺸﯽ اﺳﺖ ‪(Dales,‬‬ ‫)‪ .1977: 9‬در ﻣﻘـﺎﯾﺴــﻪ ﺑـﺎ ﻧـﺎدﻋﻠﯽ‪ ،‬وﺳــﻌـﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺮﮐﺰی ﺷــﻬﺮ دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﺣﺪود ‪ ٨٨‬هﮑﺘﺎر‬ ‫ارزﯾﺎﺑﯽﺷـﺪه اﺳـﺖ )ﺳـﯿﺪﺳـﺠﺎدی‪ .(٣٧ :١٣٧٥ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﺎوﺷـﮕﺮان دو ﻣﺤﻮﻃﻪ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت ﺑﺴﯿﺎر‬ ‫زﯾـﺎدی ﻣﯿـﺎن اﺑﻌـﺎد اﯾﻦ دو ﻣﺤﻮﻃـﻪ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑـﺎﯾـﺪ ﺑـﻪ وﺳــﻌـﺖ زﯾﺎد ﺷــﻬﺮ دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن‪ ،‬وﺟﻮد‬ ‫ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎنهﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﮐﺎرﺑﺮیهﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﺗﺸـﺨﯿﺺ اﻗﺸﺎر ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن را در اﯾﻦ ﺷﻬﺮ اﻓﺰود‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﯾـﺎﻓﺘﻪهﺎی ﺟﺪﯾﺪ )‪ (Mohammadkhani, 2012‬ﺗﻮﺳــﻂ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺮﮐﺰی و ﯾﺎ ﺣﮑﻤﺮان آن ﻣﻨﻄﻘﻪ‬ ‫ﺗﺤﺖ ﮐﻨﺘﺮل ﺑﻮده اﺳــﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻮﺿــﯿﺤﺎت اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯽرود ﮐﻪ ﺻــﻨﻌﺖ ﺳــﻔﺎﻟﮕﺮی در دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن از‬ ‫ﭼﺎرﭼﻮب ﻣﻨﺴﺠﻢﺗﺮی ﭘﯿﺮوی ﻧﻤﺎﯾﺪ؛ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺻﻨﻌﺖ ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎرت ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﻧﺎدﻋﻠﯽ‬ ‫ﭼﻨﯿﻦ ﺷـﻮاهﺪی ﮔﺰارش ﻧﺸـﺪه اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻓﻘﺪان ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﻃﺮح اﯾﻦ اﺣﺘﻤﺎل ﺷﻮد ﮐﻪ ﺳﻔﺎلهﺎی‬ ‫ﻧﺎدﻋﻠﯽ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺳـﻔﺎلهﺎی دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﺣﺘﻤﺎل دارد ﮐﻪ ﻧﺸــﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴــﺎنرﯾﺨﺖ‬ ‫دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻧﺎدﻋﻠﯽ ﻣﻨﺘﻘﻞﺷــﺪه ﺑﺎﺷــﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺳــﺆاﻟﯽ ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷــﻮد اﯾﻦ اﺳــﺖ‪ :‬آﯾﺎ‬ ‫ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ ﻧﺎدﻋﻠﯽ اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ ﮐﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ؟ ﯾﺎ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ اﻟﮕﻮﺑﺮداری ﺻﺮف اﺳﺖ؟‬ ‫ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ .١٥‬ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ ﺑﺮ روی ﺳﻔﺎلهﺎی ﻧﺎدﻋﻠﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن )‪.( Ghirshman, 1959: fi g. G5‬‬ ‫دﻫﺎﻧﺔ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ﺷﻬﺮي ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ در ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ اﻳﺮان ‪197 ‬‬ ‫ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﻣﺪارک ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮای ﭘﺎﺳﺦدهﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺆال ﻧﺎﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺷﻮاهﺪی ﻣﺘﻘﻦ وﺟﻮد داﺷﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﻧﺸﺎن دهﺪ ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ دوره هﺨﺎﻣﻨﺸﯽ ﻧﺎدﻋﻠﯽ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ را ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﻔﻬﻮﻣﺶ اﻟﮕﻮﺑﺮداری‬ ‫ﮐﺮدهاﻧـﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑـﻪاﺣﺘﻤـﺎلﻗﻮی اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم در ﻧـﺎدﻋﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﻌﻨـﺎدار ﺑﻮده ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﮐـﺎر ﻣﯽرﻓﺘـﻪ اﺳـــﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪﻋﺒﺎرتدﯾﮕﺮ ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دﻻﯾﻞ ﮐﺎرﺑﺮد اﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮ در ﻧﺎدﻋﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪.‬‬ ‫‪ ‬ﻣﻬﺮ‬ ‫اﯾﻦ ﻧﺸـﺎﻧﻪ ﺑﺮ روی اﺛﺮ ﻣﻬﺮهﺎی دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﺸـﺎهﺪهﺷـﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﺛﺮ ﻣﻬﺮهﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﺮک ﺷﻬﺮ ﺗﻮﺳﻂ‬ ‫ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ‪ ،‬ﺟﺰ ﻣﻌﺪود اﺷﯿﺎ ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه از دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن هﺴﺘﻨﺪ )ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ .(١٦‬اﺛﺮ ﻣﻬﺮهﺎی دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن در دو‬ ‫ﮔﺮوه ﺟﺎی ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﮔﺮوه ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد ﺑﯿﺸـﺘﺮی را ﺷـﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد )ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ ،١٦‬هﻤﮥ ﻣﻬﺮهﺎ ﺑﻪﺟﺰ ﻣﻬﺮ آﺧﺮ‪،‬‬ ‫ﺳﻤﺖ راﺳﺖ از ردﯾﻒ دوم(‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ در ﻣﺮﮐﺰ اﺛﺮ ﻣﻬﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ در دو ﻃﺮف آن‪ ،‬ﻧﻘﻮش‬ ‫ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ ﻗﺮﯾﻨﻪ ﻣﺸﺎهﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻘﻮش ﺷﺎﻣﻞ ﺧﻄﻮط ﻣﻨﺤﻨﯽ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﮔﺮوه دوم )ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ ،١٦‬ﻣﻬﺮ‬ ‫ِ‬ ‫ﺳﺮ اﻧﺴﺎن‬ ‫آﺧﺮ‪ ،‬ﺳﻤﺖ راﺳﺖ از ردﯾﻒ دوم(‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ ﺑﻪﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﻣﺸﺎهﺪه ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬در دو ﮔﻮﺷﻪ ِ‬ ‫ﻣﺴــﺒﮏ اﺛﺮ ﻣﻬﺮهﺎی ﻣﺬﮐﻮر‪ ،‬دو زاﺋﺪه دﯾﺪه ﻣﯽﺷــﻮد‪ ٥ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ اﺛﺮ ﻣﻬﺮ ﺗﺼــﻮﯾﺮ ‪ ،١٦‬ﺑﺎ ‪ ٥‬ﻣﻬﺮ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﯾﺠﺎد‬ ‫ﮔﺮدﯾﺪهاﻧﺪ؛ ﺑﻪﻋﻼوه اوﻟﯿﻦ اﺛﺮ ﻣﻬﺮ از ﺳـﻤﺖ ﭼﭗ در ردﯾﻒ اول ﺑﻪﺻﻮرت ﮐﻮژ اﻣﺎ ﺑﺎﻗﯽ اﺛﺮ ﻣﻬﺮهﺎ ﮐﺎو هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ً‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ﺳـﻄﺢ ﻣﻬﺮ اوﻟﯿﻦ اﺛﺮ ﻣﻬﺮ از ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺑﻪﺻﻮرت ﮐﺎو و ﺑﺎﻗﯽ ﻣﻬﺮهﺎ ﺑﻪﺻﻮرت ﮐﻮژ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﺬﮐﻮر‪ ،‬ﭼﻪ ﮐﺎرﺑﺮی ﻣﯽﺗﻮان از اﯾﻦ ﻣﻬﺮهﺎ ﻣﺘﺼﻮر ﺷﺪ؟ از دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﯾﮏ ﻣﻬﺮ ﺷﮑﺴﺘﻪ‬ ‫ﻓﻠﺰی )ﺗﺼـﻮﯾﺮ ‪ (١٧‬و ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻬﺮ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﯾﺎﻓﺖ ﺷـﺪه اﺳﺖ )ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ .(١٨‬هﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﮔﺰارشﺷﺪه‪ ،‬از‬ ‫ً‬ ‫دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن اﺷـﯿﺎ ﻣﻨﻘﻮل ﻧﺎﭼﯿﺰی ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه اﺳﺖ و ﺳﺎﮐﻨﺎن‪ ،‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﺷﯿﺎ ﭘﺮاهﻤﯿﺖ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺣﻤﻞ‬ ‫ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬آﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮان رهﺎ ﮐﺮدن اﺛﺮ ﻣﻬﺮهﺎی ﻣﺬﮐﻮر و ﻣﻬﺮ ﺷــﮑﺴــﺘﻪ ﺗﻮﺳــﻂ ﺳــﺎﮐﻨﯿﻦ در ﺣﺎل ﻣﻬﺎﺟﺮت دهﺎﻧﻪ‬ ‫ﻏﻼﻣﺎن را دﻟﯿﻞ ﺑﯽاهﻤﯿﺘﯽ اﯾﻦ اﺷﯿﺎ داﻧﺴﺖ؟ ﯾﺎ اﺣﺘﻤﺎل دارد ﮐﻪ ﭼﻨﺪ اﺛﺮ ﻣﻬﺮ ﺑﻪﻃﻮر ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺟﺎﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ؟‬ ‫ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ . ١٦‬ﻧﻤﻮﻧﻪ اﺛﺮ ﻣﻬﺮهﺎی ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه از ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺷﻤﺎره ‪١٥‬دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﺑﺎ ﻧﻘﺶ اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ‪.‬‬ ‫‪  198‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﻧﺴﺎنرﻳﺨﺖ )؟( ﺑﺮ ﻣ‪‬ﻬﺮ و ﺳﻔﺎلﻫﺎي دﻫﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﭼﻨﺪ ﻓﺮﺿﻴﻪ‬ ‫ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ .١٧‬ﻣﻬﺮ ﻓﻠﺰی ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه از دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن‪ ،.‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ .١٨‬ﻧﻤﻮﻧﻪ اﺛﺮ ﻣﻬﺮهﺎی ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه از دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن‪.‬‬ ‫ً‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮐﺎﻣﻼ ﻣﺸــﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﻧﺸــﺎﻧﻪ اﻧﺴــﺎﻧﯽ ﻣﻬﺮهﺎی دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن را در ﺗﺮﮐﯿﻪ اﻣﺮوزی از هﻤﯿﻦ دوره ﻣﯽﺗﻮان‬ ‫ﯾﺎﻓﺖ )ﺗﺼــﻮﯾﺮ ‪ .(١٩‬اﺛﺮ ﻣﻬﺮ از ﮐﻮﺗﯿﻮن )‪ (Kotiaion‬ﻓﺮﯾﮋی ﺑﻪدﺳــﺖآﻣﺪه اﺳــﺖ‪ .‬ﺳــﺮ ﻧﺸــﺎﻧﻪهﺎی‬ ‫اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ اﯾﻦ اﺛﺮ ﻣﻬﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎی اﺛﺮ ﻣﻬﺮهﺎی دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن دو زاﺋﺪه در دو ﻃﺮف دارد و اﯾﻦ‬ ‫ﺷﺒﺎهﺖ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد اﯾﻦ دو ﻣﻬﺮ در دو ﺳﻮی ﺷﺎهﻨﺸﺎهﯽ هﺨﺎﻣﻨﺸﯽ ﺟﺎی ﭘﺮﺳﺶ دارد‪ُ .‬ﺑﺮدﻣﻦ ﺑﺮ روی آن‬ ‫دﺳــﺘـﻪ از ﻣﻬﺮهـﺎی اﺳــﺘـﺎﻣﭙﯽ آﻧـﺎﺗﻮﻟﯽ ﮐـﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دوره هﺨﺎﻣﻨﺸــﯽ اﺳــﺖ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﺮده اﺳــﺖ‬ ‫)‪ .(Boardman, 1998, 1970‬وی ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳــﺖ ﺑﺮﺧﯽ ﻋﻼﺋﻢ ﺑﻪﮐﺎررﻓﺘﻪ ﺑﺮ ﻣﻬﺮهﺎ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻧﺸــﺎﻧﻪهﺎی‬ ‫ﺷـﺨﺼـﯽ ﺻـﺎﺣﺒﺎن ﻣﻬﺮهﺎ اﺳـﺖ‪ .‬وی آﻏﺎز ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻬﺮهﺎﯾﯽ را ﺳـﺎلهﺎی اوﻟﯿﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ هﺨﺎﻣﻨﺸﯿﺎن در‬ ‫آﻧﺎﺗﻮﻟﯽ ﻣﯽداﻧﺪ )ﭘﺲ از ‪ ٥٤٧‬پم‪ (.‬اﻣﺎ اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺷﻮاهﺪی ﮐﻪ ﻣﺆﯾﺪ اﺳﺘﻤﺮار ﻃﻮﻻﻧﯽﻣﺪت اﯾﻦ ﮔﺮوه‬ ‫ﻣﻬﺮهـﺎ ﺑـﺎﺷــﺪ در دﺳــﺖ ﻧﯿﺴــﺖ )‪ .(Boardman, 1998: 1‐2‬ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ از اﯾﻦ ﻣﻬﺮهﺎ‪ ،‬ﺣﺎوی‬ ‫ﻧﺸـﺎﻧﻪهﺎﯾﯽ هﺴـﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻧﺎمهﺎی ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ و ﻟﯿﺪﯾﺎﯾﯽ )‪ (Boardman, 1998: 3‬اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ راﺟﻊ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻬﺮ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ )ﺗﺼـﻮﯾﺮ ‪ (١۶‬ﮐﻪ ﻣﺸـﺎﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﺸﺨﺼﯽ اراﺋﻪ ﻧﻤﯽدهﺪ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ در ﻣﻬﺮ ﻓﺮﯾﮋی‪ ،‬ﻣﺤﺘﻮای اﺻـﻠﯽ ﺑﻪﺻﻮرت ﻧﻘﺶ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ و ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ‬ ‫در ﺑﺨﺸﯽ از ﻣﻬﺮ ﭘﺪﯾﺪار ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ در ﻣﻬﺮهﺎی دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن‪ ،‬ﻣﺤﺘﻮای اﺻﻠﯽ ﻣﻬﺮ‪ ،‬ﻧﻘﺶ اﻧﺴﺎن ﻣﻮرد‬ ‫دﻫﺎﻧﺔ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ﺷﻬﺮي ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ در ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ اﻳﺮان ‪199 ‬‬ ‫ﺑﺤﺚ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ازاﯾﻦﺟﻬﺖ ﮐﻪ اهﻤﯿﺖ دارد ﮐﻪ در ﻣﺮﮐﺰﯾﺖ ﺑﻮدن ﻋﻨﺼﺮ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ‬ ‫ً‬ ‫در ﻣﻬﺮهﺎ‪ ،‬ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ اﯾﻦ اﺳــﺖ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻ اﯾﻦ ﻋﻨﺼــﺮ ﺧﻮد ﺑﻪﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﺣﺎﻣﻞ ﭘﯿﺎﻣﯽ ﺑﻮده اﺳــﺖ و ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ‬ ‫ﻣﺠﺎورت آن ﺑﺎ ﻧﻘﺸـﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻌﻨﺎ ﺑﺨﺸـﯿﺪن ﺑﻪ ﻧﻘﺶ اﺻﻠﯽ ﻣﻬﺮ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺎ اﻧﺪﮐﯽ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ‬ ‫اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ در ﺳﻔﺎلهﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﺸﺎهﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬زﯾﺮا در ﺳﻔﺎلهﺎی دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن )ﺟﺰ ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد( ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی‬ ‫اﻧﺴـﺎنرﯾﺨﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻋﻨﺼـﺮ ﺗﺰ ﯾﯿﻨﯽ ﺑﺮ روی ﺳـﻔﺎلهﺎ هﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﺒﺎرتدﯾﮕﺮ ﺳﻔﺎل ﯾﺎ ﺳﺎده اﺳﺖ ﯾﺎ ﻧﻘﺶ‬ ‫دارد‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﻘﺶ دارد ﯾﺎ ﺑﺎ آراﯾﻪهﺎی دﯾﮕﺮ ﺗﺰﯾﯿﻦﺷــﺪه ﯾﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺸــﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴــﺎنرﯾﺨﺖ دارد‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ اﺷــﺎره‬ ‫اﺳــﺖ ﮐـﻪ ﻧﺸــﺎﻧﻪهﺎی ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮ اﺛﺮ ﻣﻬﺮهﺎی دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن و هﻢ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻓﺮﯾﮋی هﺮ دو ﺑﺮ روی ﻣﻬﺮهﺎی‬ ‫اﺳﺘﺎﻣﭙﯽ ﻣﺸﺎهﺪهﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ .١٩‬اﺛﺮ ﻣﻬﺮ ﻣﮑﺸﻮﻓﻪ از ﺗﺮﮐﯿﻪ ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ در وﺳﻂ ﻣﻬﺮ )‪.(Boardman, 1970: fi g 13/ 186‬‬ ‫‪ ‬ﺳﻨﮓهﺎی ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺳﻨﮕﺘﺮاش‬ ‫اﺷﮑﺎﻟﯽ ﺷﺒﯿﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن در ﺑﺮﺧﯽ ادوار ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺳﻨﮕﺘﺮاش ﺑﺮ ﺳﻨﮓهﺎ‬ ‫ﻧﻘﺶ ﺷـﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻧﻘﻮش ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی ﺳﻨﮕﺘﺮاش از ﻣﺤﻮﻃﻪهﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و در ادوار ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﭘﺮﺳﺘﺸﮕﺎه آﻧﺎهﯿﺘﺎ در ﮐﻨﮕﺎور )ﮐﺎﻣﺒﺨﺶﻓﺮد‪ ،(١٢٣ :١٣٨٦ ،‬ﺗﺨﺖ ﺟﻤﺸﯿﺪ ‪(Schmidt, 1953: fig.‬‬ ‫)‪) (Tilia, 1969: fig. 7) 71, 72‬ﺗﺼــﻮﯾﺮ ‪ ،(٢٠‬ﭘﺎﺳــﺎرﮔﺎد )اﺳــﺘﺮوﻧﺎخ‪ ،(٣٨ :١٣٧٩ ،‬ﺷــﻬﺮ ﮔﻮر‬ ‫)ﮐﺎﻣﺒﺨﺶﻓﺮد‪ :١٣٨٦ ،‬ﺷــﮑﻞ ‪ ،(١٠‬درﺑﻨﺪ )‪) (٣‬ﺷــﺎه ﻣﺤﻤﺪﭘﻮر‪ :١٣٨٣ ،‬ﻓﻬﺮﺳــﺖ ‪ ،(١‬ﭘﻞ ﺧﻮاﺟﻮ‬ ‫)ﮐـﺎﻣـﺒـﺨﺶﻓﺮد‪ /١٤٨ :١٣٨٦ ،‬ﺷــﮑــﻞ ‪ (١۶‬و ﺗﻤــﺪن ﻣﻮرﯾــﺎﯾﯽ )‪(Jayaswal,1936: pl. II/a‬‬ ‫ﺑﻪدﺳـﺖآﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻧﯿﻼﻧﺪر )‪ (Nylander‬ﻋﻼﺋﻢ ﺧﺰاﻧﻪ ﺗﺨﺖ ﺟﻤﺸﯿﺪ را ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی ﺳﻨﮕﺘﺮاﺷﺎن ﻣﯽداﻧﺪ‪.‬‬ ‫وی ﺑﺮ اﺳـﺎس ﺷﺒﺎهﺖ ﺿﺮﺑﻪزﻧﯽ و ﺗﯿﺸﻪزﻧﯽهﺎ ﺑﻪ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺳﻨﮕﺘﺮاش ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﯽ ﺑﺮد‪ .‬ﻣﯿﺎن اﯾﻦ‬ ‫ﻋﻼﺋﻢ و ﻋﻼﺋﻢ ﭘﺎﺳـﺎرﮔﺎد‪ ،‬ﺑﯿﺴـﺘﻮن‪ ،‬ﺗﺨﺖﻧﺸـﯿﻦ ﺷﻬﺮ ﮔﻮر و ﮐﻨﮕﺎور ﺷﺒﺎهﺖهﺎﯾﯽ وﺟﻮد دارد‪ .‬هﻤﭽﻨﯿﻦ‬ ‫ﺗﯿﻠﯿﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﺧﻂ ﻟﯿﺪی‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﻼﺋﻢ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻋﻼﺋﻢ ﺳﻨﮓﺗﺮاﺷﺎن ﺑﻨﺎهﺎی‬ ‫ﻟﯿﺪی هﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮ اﺳـﺎس اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ آن را ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿـﻮع ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽدهﻨﺪ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎل دارد‬ ‫‪  200‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﻧﺴﺎنرﻳﺨﺖ )؟( ﺑﺮ ﻣ‪‬ﻬﺮ و ﺳﻔﺎلﻫﺎي دﻫﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﭼﻨﺪ ﻓﺮﺿﻴﻪ‬ ‫ﺳـﻨﮕﺘﺮاﺷـﺎﻧﯽ از آﺳـﯿﺎی ﺻﻐﯿﺮ ﺑﺮای ﺣﺠﺎری ﺑﻪ ﺗﺨﺖ ﺟﻤﺸﯿﺪ و ﭘﺎﺳﺎرﮔﺎد آﻣﺪه و آﻧﺠﺎ اﺳﺘﺨﺪامﺷﺪهاﻧﺪ‬ ‫)ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ .(١٢٥ :‬اﺷﻤﯿﺖ ﻧﯿﺰ ﻋﻼﺋﻢ ﻣﺬﮐﻮر را ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﺳﻨﮓﺗﺮاﺷﺎن ﻣﯽداﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﮐﺎﻣﺒﺨﺶﻓﺮد ﺑﺮ اﺳﺎس‬ ‫دﻻﯾﻠﯽ ﮐﻪ ﻣﯽآورد‪ ،‬ﻏﺎﻟﺐ ﻋﻼﺋﻢ ﭘﺮﺳــﺘﺸــﮕﺎه ﮐﻨﮕﺎور را ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﺬرﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﯽداﻧﺪ ﻧﻪ ﺳــﻨﮓﺗﺮاﺷــﺎن‬ ‫)ﭘﯿﺸــﯿﻦ‪ .(١٢٤ :‬ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ ﻋﻼﺋﻢ ﮐﻪ از ﭘﺮﺳــﺘﺸــﮕﺎه آﻧﺎهﯿﺘﺎ ﮐﻨﮕﺎور ﺑﻪ دﺳــﺖ آﻣﺪه‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﺣﺮوف‬ ‫ﻣﺘـﺪاول ﺧﻄﻮط زﻣﺎن ﺧﻮد ﺑﻮده اﺳــﺖ ﮐﻪ ﺑﻪﺻــﻮرت ﻧﺎم و ﯾﺎ ﻣﺨﻔﻒ آن درآﻣﺪه اﺳــﺖ‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮانﻣﺜﺎل‬ ‫ﻧﻮﺷـﺘﻪهﺎﯾﯽ ﻣﻨﻔﺮد از اﺳـﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﻬﻠﻮی ﺳﺎﺳﺎﻧﯽ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺑﺎزﺳﺎزی و ﻣﺮﻣﺖ ﺑﻨﺎ در ﺳﺪه ‪ ٥‬م‪.‬‬ ‫اﺳـﺖ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ ﮐﺎرﺷـﻨﺎﺳـﺎن ﺧﻂ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺎﻣﯽ در زﻣﺎن ﭘﯿﺮوز ﺣﮏﺷﺪهاﻧﺪ )ﮐﺎﻣﺒﺨﺶﻓﺮد‪،‬‬ ‫‪.(١٢٤ :١٣٨٦‬‬ ‫ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ .٢٠‬ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺳﻨﮕﺘﺮاش ﺑﺮ روی ﺟﺎنﭘﻨﺎههﺎی ﺗﺨﺖ ﺟﻤﺸﯿﺪ )‪(Tilia, 1969: fi g. 50‬‬ ‫‪ ‬ﺧﻄﻮط‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻧﺸـﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﺑﺎ اﻟﻔﺒﺎی ﺑﺮﺧﯽ ﺧﻄﻮط ﺷﺒﺎهﺖ دارد‪ .‬از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ‬ ‫ً‬ ‫ﺧﻂ ﺟﻨﻮب ﻋﺮﺑﺴـﺘﺎن‪ ،‬ﺧﻂ ﺳﺒﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺛﻤﻮدی و ﺧﻂ ﻟﺤﯿﺎﻧﯽ اﺷﺎره ﻧﻤﻮد اﻣﺎ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﻣﻨﻄﻘﺎ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻣﯿﺎن‬ ‫آنهﺎ و ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬ ‫‪ ‬ﺗﻤﻐﺎ‬ ‫رد ﻧﺸـﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴـﺎنرﯾﺨﺖ را در ﺗﻤﻐﺎهﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺗﻮان ﺟﺴـﺘﺠﻮ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻃﻤﻐﺎ ﯾﺎ ﺗﻤﻐﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻬﺮ و ﻧﺸﺎن‬ ‫ً‬ ‫اﺳـﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﻣﻬﺮ اﻃﻼق ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺮﮐﺐ ﺳﺮخ ﯾﺎ ﺷﻨﮕﺮف ﺑﺮ اﺳﻨﺎد‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪهﺎ و ﻓﺮﻣﺎنهﺎ‬ ‫دﻫﺎﻧﺔ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ﺷﻬﺮي ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ در ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ اﻳﺮان ‪201 ‬‬ ‫زده ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬واژه ﺗﻤﮕﺎ‪ ،‬رﯾﺸﻪ ﺗﺮﮐﯽ دارد ﮐﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺮای داغ ﻧﻬﺎدن ﺑﺮ روی ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ‬ ‫در اﺳـﺘﭗهﺎی آﺳﯿﺎی ﻣﯿﺎﻧﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرﻓﺖ )‪ .(Nickel, 1973: 168‬از ﻣﯿﺎن ﺗﻤﻐﺎهﺎی ﺳﺎرﻣﺎﺗﯽهﺎ‬ ‫)‪ ( ٢‬ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪای ﻣﺸﺎهﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺟﺪول ‪ .١‬ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻧﻘﻮش ﻣﺸﺎﺑﻪ ) ‪ (٣‬ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن از ﻣﺤﻮﻃﻪهﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‬ ‫هﻤﺴﺎﻧﯽهﺎ‬ ‫ﻣﺤﻮﻃﻪ‬ ‫ﺳﻔﺎل‬ ‫دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن‬ ‫ﺗﭙﻪ ﻧﺎدﻋﻠﯽ‬ ‫‪Ghirshman,‬‬ ‫‪1959: fig.‬‬ ‫‪G5‬‬ ‫ﺗﭙﻪ ﯾﺤﯿﯽ‬ ‫) ‪Potts,‬‬ ‫‪1981: fig. 50‬‬ ‫(‬ ‫ﮐﻮﺗﯿﻮن ﻓﺮﯾﮋی‬ ‫(‪Boardman,‬‬ ‫‪1970: fig.‬‬ ‫‪(13. 186‬‬ ‫ﭘﺎﺳﺎرﮔﺎد‪Ibid.‬‬ ‫ﺗﺨﺖ ﺟﻤﺸﯿﺪ‬ ‫‪Tilia, 1969:‬‬ ‫‪fig. 7‬‬ ‫ﺳﻔﺎلهﺎی‬ ‫آﺗﻨﯽ‪Boardm‬‬ ‫‪an, 1998:5‬‬ ‫ﺗﻤﻐﺎهﺎی‬ ‫ﺳﺎرﻣﺎﺗﯽ‬ ‫‪Ibid., fig. 15‬‬ ‫ﮐﻨﮕﺎور‬ ‫ﻋﻼﺋﻢ ﺳﻨﮕﺘﺮاش‬ ‫ُﻣﻬﺮ‬ ‫ﺳﺎﯾﺮ‬ ‫‪  202‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﻧﺴﺎنرﻳﺨﺖ )؟( ﺑﺮ ﻣ‪‬ﻬﺮ و ﺳﻔﺎلﻫﺎي دﻫﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﭼﻨﺪ ﻓﺮﺿﻴﻪ‬ ‫ﮐﺎﻣﺒﺨﺶﻓﺮد‪،‬‬ ‫‪ :١٣٨٦‬ﺷﮑﻞ ‪٩‬‬ ‫ﺷﻬﺮ ﮔﻮر‬ ‫ﻓﯿﺮوزآﺑﺎد‪ .‬هﻤﺎن‬ ‫درﺑﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎه‬ ‫ﻣﺤﻤﺪﭘﻮر‪،‬‬ ‫‪ :١٣٨٣‬ﻓﻬﺮﺳﺖ‬ ‫‪١‬‬ ‫ﺗﻤﺪن ﻣﻮرﯾﺎﯾﯽ‬ ‫‪Jayaswal,‬‬ ‫‪1936: pl.‬‬ ‫‪II/a‬‬ ‫ﺧﻂ ﺳﺒﺎﯾﯽ‬ ‫ﮐﺎﻣﺒﺨﺶﻓﺮد‪،‬‬ ‫‪/١٣٩ :١٣٨٦‬‬ ‫ﺷﮑﻞ ‪٨‬‬ ‫ﺧﻂ ﻟﺤﯿﺎﻧﯽ‬ ‫‪:‬‬ ‫هﻤﺎنﺟﺎ‬ ‫ﺧﻂ ﺟﻨﻮب‬ ‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ‪:‬‬ ‫هﻤﺎنﺟﺎ‬ ‫ﻣﺴﻨﺪ ﺛﻤﻮدی ‪:‬‬ ‫هﻤﺎنﺟﺎ‬ ‫ﭘﻞ ﺧﻮاﺟﻮ‬ ‫‪:‬‬ ‫هﻤﺎن‪ :‬ﺷﮑﻞ ‪١٦‬‬ ‫ﺣﺎل ﮐﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎی ﻣﺸـﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﻧﺸـﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴـﺎنرﯾﺨﺖ را ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﮐﺎرﮐﺮد ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎی دهﺎﻧﻪ‬ ‫ﻏﻼﻣﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷـﻮد‪ .‬ﺷـﺎﯾﺪ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻣﻮﺿـﻮع راﺟﻊ ﺑﻪ ﻧﺸــﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ‪ ،‬ﻣﺒﺤﺚ ﮐﺎرﺑﺮی اﯾﻦ‬ ‫ﻧﻘﻮش ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﺑﺘﺪا ﻣﯽﺗﻮان ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻓﺮض را ﺑﺮای ﮐﺎرﺑﺮی اﯾﻦ ﻧﻘﺶ ﻃﺮح ﻧﻤﻮد ازﺟﻤﻠﻪ‪:‬‬ ‫‪ .١‬ﻋﻨﺼﺮ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪ و ﻋﻼﻣﺖ ﺳﻔﺎﻟﮕﺮ اﺳﺖ؟‬ ‫‪ .٢‬اﯾﻦ ﻋﻼﻣﺖ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪ ﮐﺎرﮔﺎه ﺳﻔﺎﻟﮕﺮی ﺧﺎﺻﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ؟‬ ‫دﻫﺎﻧﺔ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ﺷﻬﺮي ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ در ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ اﻳﺮان ‪203 ‬‬ ‫‪ .٣‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺎخ ﻧﻮﯾﺎﻓﺘﻪای ﮐﻪ از ﺑﺮرﺳﯽ آرﮐﺌﻮژﺋﻮﻓﯿﺰﯾﮏ ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬آﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮان اﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮ‬ ‫را ﺑﺎ ﺣﮑﻤﺮان )؟( اﯾﻦ ﺷﻬﺮ ﻣﺮﺗﺒﻂ داﻧﺴﺖ؟‬ ‫‪ .۴‬هﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑﻪ اﯾﻦﮐﻪ ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﺷــﻮاهﺪی از ﻣﻌﻤﺎری ﻣﺬهﺒﯽ در ﺷــﻬﺮ دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن‬ ‫ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه اﺳﺖ آﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮان اﯾﻦ ﻧﻘﺶ را ﻋﻨﺼﺮی ﻣﺬهﺒﯽ داﻧﺴﺖ؟‬ ‫‪ .۵‬آﯾﺎ اﯾﻦ ﻧﻘﺶ‪ ،‬ﻧﻤﺎدی ﺑﺮای ﻣﻔﻬﻮم ﺧﺎﺻﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ؟‬ ‫‪ .۶‬آﯾﺎ ﺷﻮاهﺪی وﺟﻮد دارد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ را ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮ داﻧﺴﺖ؟‬ ‫ً‬ ‫ﻓﺮض اول‪ .‬در ﻋﺮف ﺑﺎﺳــﺘﺎنﺷــﻨﺎﺳــﯽ ﻣﻌﻤﻮﻻ اﺻــﻄﻼح ﻋﻼﻣﺖ ﺳــﻔﺎﻟﮕﺮ ﺑﺮای ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻧﺸــﺎﻧﻪهﺎی ﻏﯿﺮ‬ ‫ﺗﺰ ﯾﯿﻨﯽ ﺳـﻔﺎل ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود‪ .‬اﻣﺎ ﺷـﻮاهﺪ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺸـﺎن ﻣﯽدهﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ در‬ ‫دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن را ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺳﻔﺎﻟﮕﺮ داﻧﺴﺖ‪ .‬ازﺟﻤﻠﻪ اﯾﻦ ﺷﻮاهﺪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻮارد زﯾﺮ اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪:‬‬ ‫ً‬ ‫‪ .١‬ﻋﻼﺋﻢ ﺳــﻔﺎﻟﮕﺮ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺑﺮ ﺑﺨﺸــﯽ از ﻇﺮوف ﺗﻌﺒﯿﻪ ﻣﯽﺷــﻮد ﮐﻪ ﭼﻨﺪان ﺑﻪ ﺳــﺎﺧﺘﺎر ﻇﺎهﺮی ﻇﺮف آﺳــﯿﺐ‬ ‫زﯾﺒﺎﺷـﻨﺎﺧﺘﯽ ﻧﺮﺳـﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺶهﺎی ﻣﺎﻧﻨﺪ زﯾﺮ ﮐﻒ‪ ،‬داﺧﻞ ﮐﻒ‪ ،‬ﺑﺨﺶ اﺗﺼﺎل ﺑﺪﻧﻪ ﺑﻪ ﮐﻒ و‪ . ...‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﻧﻘﺶ‬ ‫ً‬ ‫اﻧﺴـﺎن ﻣﺴـﺒﮏ ﮐﺎﻣﻼ در ﻣﻌﺮض دﯾﺪ ﻗﺮار دارد‪ .‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮔﺰارش ‪ ٩٢‬درﺻﺪی ﺟﺎﯾﮕﺎه اﯾﻦ ﻧﻘﺶ در ﺳﻄﺢ‬ ‫ً‬ ‫ﺑﯿﺮوﻧﯽ ﻇﺮوف‪ ،‬ﮐﻪ هﯿﭻﮐﺪام در ﺑﺨﺶ اﺗﺼـﺎل ﺑﺪﻧﻪ و ﮐﻒ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ هﻤﯿﺸﻪ اﯾﻦ ﻧﻘﺶ‬ ‫در ﻣﻌﺮض دﯾﺪ ﻣﺴــﺘﻘﯿﻢ اﻓﺮاد ﻗﺮار داﺷــﺘﻪ اﺳــﺖ‪ .‬ﺑﺎﻗﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻇﺮوف دهﺎﻧﻪ ﮔﺸــﺎدی ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺎﺳــﻪهﺎ و‬ ‫ً‬ ‫ﺗﻐﺎرهﺎ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ازآﻧﺠﺎﮐﻪ ﻗﺮار اﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ دﯾﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ در ﺑﺨﺶ دروﻧﯽ‬ ‫ً‬ ‫ﻇﺮف اﯾﺠﺎد ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﯾﮏ ﻗﻄﻌﻪ از اﯾﻦ ﻧﻘﺶﻣﺎﯾﻪ زﯾﺮ ﮐﻒ دﯾﺪهﺷــﺪه اﺳــﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﺨﺶ از ﺳــﻔﺎل ﯾﻘﯿﻨﺎ‬ ‫ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺨﻔﯽ و دور از ﭼﺸﻢ در ﻇﺮف اﺳﺖ‪ .‬وﺟﻮد ﺑﺎاهﻤﯿﺖ ﺣﺘﯽ ﯾﮏ ﻗﻄﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ در ﻣﻮارد ﺑﺴﯿﺎر‬ ‫ﻧﺎدر ﺗﻨﻬﺎ ﺣﻀــﻮر اﯾﻦ ﻧﻘﺶﻣﺎﯾﻪ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﻮده اﺳــﺖ‪ .‬درواﻗﻊ ﺣﻀــﻮر اﯾﻦ ﻧﻘﺶ ﺑﺮای اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻔﻬﻮم ﯾﺎ ﺑﺮآوردن‬ ‫ﻣﻘﺼـﻮد ﺳـﻔﺎﻟﮕﺮ ﮐﺎﻓﯽ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﯾﺎدآوری ﺷـﻮد اﯾﻦ ﻣﺴـﺌﻠﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ ﯾﮏ ﻗﻄﻌﻪ از ﺳــﻔﺎلهﺎی ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﺪه‬ ‫ً‬ ‫ﻣﺸـﺎهﺪهﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻧﻘﺶ اﻧﺴﺎن ﻣﺴﺒﮏ‪ ،‬اﯾﻦ ﻧﻘﺶ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ﻇﺮف ﻣﻌﻤﻮﻻ در اﻧﺪازه‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ و ﺣﺘﯽ ﺑﺰرگ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻗﺼﺪ ﺳﻔﺎﻟﮕﺮ از ﺗﺮﺳﯿﻢ آن ﺑﯽﺷﮏ ﻧﻤﺎﯾﺶ آن ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ً‬ ‫‪ .٢‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻋﻼﻣﺖ ﺳـﻔﺎﻟﮕﺮ ﻋﻼﻣﺘﯽ ﺳـﺎدهﺗﺮ از ﻧﻘﺶ ﯾﮏ اﻧﺴـﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮﮐﯿﺐ ﭼﻨﺪ ﺣﺮﮐﺘﯽ ﻧﻘﺶ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺗﺮﺳﯿﻢ آن را‬ ‫ً‬ ‫ﮐﻤﯽ دﺷﻮار ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺳﻔﺎﻟﮕﺮ ﺑﺮای ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻧﻤﻮدن اﺛﺮش ﻻزم ﻧﺒﻮد ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻘﺶ ﻧﺴﺒﺘﺎ دﺷﻮاری را اﯾﺠﺎد ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬ ‫‪ .٣‬اﮔﺮ ﻧﻘﺶ ﻣﺬﮐﻮر اﻣﻀـﺎی ﺳـﻔﺎﻟﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﺳﻔﺎلهﺎ اﻣﻀﺎﯾﯽ از ﺳﻔﺎﻟﮕﺮان دﯾﮕﺮ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ درﺻﻮرﺗﯽﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪  204‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﻧﺴﺎنرﻳﺨﺖ )؟( ﺑﺮ ﻣ‪‬ﻬﺮ و ﺳﻔﺎلﻫﺎي دﻫﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﭼﻨﺪ ﻓﺮﺿﻴﻪ‬ ‫‪ .٤‬اﮔﺮ ﻧﺸــﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴــﺎنرﯾﺨﺖ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ‪ ،‬ﻧﺸــﺎﻧﻪ ﺳــﻔﺎﻟﮕﺮ ﺑﻮده اﺳــﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ‬ ‫ﺳــﻔﺎﻟﮕﺮ ﺗﻨﻬﺎ ‪ ١٥١‬ﻗﻄﻌﻪ ﺳــﻔﺎل ﺳــﺎﺧﺘﻪ اﺳــﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺮای ﯾﮏ ﺳــﻔﺎﻟﮕﺮ ﺣﺮﻓﻪای‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ اﯾﻦ ﺗﻌﺪاد ﻣﺤﺪود‬ ‫ﺳﻔﺎل‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﻏﯿﺮﻣﻨﻄﻘﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬ ‫‪ .٥‬ﺑﺎﯾﺴـﺘﯽ ﺗﻮﺟﻪ ﺷـﻮد ﮐﻪ اﮔﺮ اﯾﻦ ﻧﺸـﺎﻧﻪ را از ﺳﻔﺎلهﺎی دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﺑﺮدارﯾﻢ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ دﯾﮕﺮ ﺟﻨﺒﻪهﺎی‬ ‫ً‬ ‫ﻓﻨﯽ‪ ،‬ﻣﯿﺎن ﺳــﻔﺎلهﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻧﺸــﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴــﺎنرﯾﺨﺖ دارﻧﺪ و آنهﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻓﺎﻗﺪ اﯾﻦ ﻧﺸــﺎﻧﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻼ هﯿﭻ‬ ‫ﺗﻔﺎوﺗﯽ دﯾﺪه ﻧﻤﯽﺷـﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻧﺴـﺒﺖ دادن ﺳﻔﺎلهﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ دارﻧﺪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺳﻔﺎﻟﮕﺮ‪ ،‬از‬ ‫ﻟﺤﺎظ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ ﻓﻨﯽ ﺳﻔﺎلهﺎ ﻧﯿﺰ ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻓﺮض دوم‪ .‬در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ ﻇﺮوﻓﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی ﻣﺬﮐﻮر ﻣﺰﯾﻦ هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪات ﯾﮏ ﮐﺎرﮔﺎه‬ ‫ﺳـﻔﺎﻟﮕﺮی ﺑﻮدهاﻧﺪ؛ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﻪ وﺿﻌﯿﺖ ﮐﺎرﮔﺎههﺎی ﺳﻔﺎﻟﮕﺮی ﺷﻬﺮ دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﻧﮕﺎهﯽ‬ ‫ﺑﯿﻨـﺪازﯾﻢ‪ .‬ﻣﺘـﺄﺳــﻔـﺎﻧﻪ ﺑﺎوﺟﻮد ‪ ١٠‬ﻓﺼــﻞ ﮐﺎوش در اﯾﻦ ﻣﺤﻮﻃﻪ اﻣﺎ اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ از ﮐﺎرﮔﺎههﺎ و ﮐﻮرههﺎی‬ ‫ﺳـﻔﺎﻟﮕﺮی اﯾﻦ ﺷـﻬﺮ ﻧﺪارﯾﻢ‪ .‬هﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﮐﺎوﺷﮕﺮ ﻣﺤﻮﻃﻪ اﺷﺎره ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ ،‬در ﺑﺎزدﯾﺪهﺎی ﺳﺎلهﺎی‬ ‫‪ ١٣٥٣-٥٤‬در ﺣﺎﺷـﯿﻪ و ﮔﻮدیهﺎی ﭼﺎﻟﻪ ﺑﺰرﮔﯽ‪ ،‬آﺛﺎر و ﺑﻘﺎﯾﺎی ﮐﻮرههﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺳﻔﺎﻟﮕﺮی و ﻓﻠﺰﮐﺎری‬ ‫ﻣﺸـﺎهﺪهﺷـﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ اﻣﺮوزه ﺗﻮﺳﻂ آبهﺎی ﭼﺎه ﻧﯿﻤﻪ ﺷﻤﺎره ﺳﻪ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎل‬ ‫دارد ﮐﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺻـﻠﯽ ﺻـﻨﻌﺘﯽ ﺷـﻬﺮ دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﺑﻪ زﯾﺮ آبهﺎی اﯾﻦ ﮔﻮدال رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ )ﺳﯿﺪﺳﺠﺎدی‪،‬‬ ‫‪ .(٤٩ :١٣٨٠‬ﺑﺎاﯾﻦوﺟﻮد ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﻇﺮوﻓﯽ ﮐﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ دارﻧﺪ از ﯾﮏ ﮐﺎرﮔﺎه ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬در‬ ‫ﻓﺮض ﻧﺸﺎﻧﻪ‬ ‫اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎ هﻤﺎن دﻻﯾﻞ ﺑﺎﻻ ﮐﻪ ﺑﺮای رد ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺳﻔﺎﻟﮕﺮ ﺑﻮدن اﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮ آورده ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ِ‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎه ﺑﻮدن را ﻧﯿﺰ رد ﻧﻤﻮد‪ .‬ﭼﺮا ﻧﺸﺎﻧﮥ ﯾﮏ ﮐﺎرﮔﺎه ﺳﻔﺎﻟﮕﺮی ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ در ﺑﺨﺶ ﭘﯿﺶ روی ﺧﺮﯾﺪار و ﺑﻪ اﯾﻦ‬ ‫ﺑﺰرﮔﯽ ﺗﻌﺒﯿﻪ ﮔﺮدد؟ و ﭼﺮا ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺳﺎدهﺗﺮی را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﺸﺎﻧﻪ ﮐﺎرﮔﺎه ﺑﺮﻧﮕﺰﯾﺪﻧﺪ؟ اﮔﺮ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﮐﺎرﮔﺎه ﺳﻔﺎﻟﮕﺮی‬ ‫ﺧﺎﺻـﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺳﻔﺎلهﺎ ﻋﻼﻣﺖ ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﺎه ﺗﻮﻟﯿﺪی ﺧﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬ ‫ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﯿﺴـﺖ‪ .‬هﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﯾﮏ ﮐﺎرﮔﺎه ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﺑﻮده اﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ‬ ‫اﯾﻦ ﮐﺎرﮔﺎه ﺗﻌﺪاد ﺑﺴـﯿﺎر اﻧﺪﮐﯽ ﺳـﻔﺎل ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻤﻮده ﮐﻪ ﺑﺴـﯿﺎر دور از ذهﻦ اﺳﺖ‪ .‬دﻟﯿﻞ دﯾﮕﺮ رد اﯾﻦ ﻓﺮض‬ ‫اﯾﻦ اﺳـﺖ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﻣﻘﺎﯾﺴـﻪ ﺳـﻔﺎلهﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ را دارﻧﺪ ﺑﺎ آنهﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻓﺎﻗﺪ اﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮ هﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧـﺪ ﻣـﺎ را در ﺗﻤـﺎﯾﺰ ﻗـﺎﺋﻞ ﺷــﺪن آﻧﻬﺎ از ﺟﻨﺒﻪ ﮐﺎرﮔﺎه ﯾﺎری رﺳــﺎﻧﺪ‪ .‬هﻤﭽﻨﯿﻦ ﻓﻘﺪان اﻃﻼﻋﺎت از‬ ‫ﮐﺎرﮔﺎههﺎی ﺳـﻔﺎﻟﮕﺮی اﯾﻦ ﺷـﻬﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﺰﯾﺪ ﺑﺮ ﻋﻠﺖ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ دﻻﯾﻞ ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﮐﺎرﮔﺎهﯽ ﺑﻮدن‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ را ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺎﮐﺎﻓﯽ ﺑﺪاﻧﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪﻋﻼوه ازآﻧﺠﺎﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻘﺶ ﺑﺮ ﺑﺮﺧﯽ اﺷﮑﺎل ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻟﯿﻮان‬ ‫ﺑﺴـﯿﺎر زﯾﺎد ﻣﺸـﺎهﺪهﺷـﺪه اﺳـﺖ و ﺑﺮ ﺑﺮﺧﯽ از اﺷﮑﺎل ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻤﺮه ﮐﻤﺘﺮ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻧﻤﯽﺗﻮان اﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮ را‬ ‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺳـﻔﺎلهﺎی ﻧﻤﻮﻧﻪای )‪ (Sample‬داﻧﺴـﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﻓﺮض‪ ،‬ﮐﺎرﮔﺎه اﺻـﻠﯽ و ﻣﺮﮐﺰی ﺳـﻔﺎﻟﮕﺮی ﺷﻬﺮ‬ ‫دﻫﺎﻧﺔ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ﺷﻬﺮي ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ در ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ اﻳﺮان ‪205 ‬‬ ‫ﺑﺮای ﯾﮑﺪﺳﺖ و اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﮐﺮدن ﺳﻔﺎلهﺎ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺎرﮔﺎههﺎ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻓﺮض ﺳـﻮم‪ .‬ﻓﺮض ﺳﻮم اﯾﻦﮐﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﺬﮐﻮر ﺑﺎ ﻗﺸﺮ ﺣﺎﮐﻢ ﺷﻬﺮ ﯾﺎ ﺷﻬﺮﺑﺎن ؟ ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺷﻬﺮ‪،‬‬ ‫ﺳــﺎﺧﺘﻤﺎنهﺎی ﻣﺘﻌﺪد ﺑﺎ ﮐﺎرﺑﺮیهﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﮐﺎرﺑﺮی ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ ﺳــﺎﺧﺘﻤﺎنهﺎ ﻣﻮرد‬ ‫ﺗﺮدﯾﺪ اﺳــﺖ‪ .‬ﺑﺎاﯾﻦﺣﺎل از وﺟﻮد ﮐﺎرﺑﺮی ﻣﺬهﺒﯽ در ﺳــﺎﺧﺘﻤﺎن ﺷــﻤﺎره ‪(Scerrato,1966:17) ٣‬‬ ‫)‪ (Scerrato, 1979:716‐717‬و ﮐﺎرﺑﺮی ﺻﻨﻌﺘﯽ‪-‬ﻣﺬهﺒﯽ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺷﻤﺎره ‪) ١٥‬ﺳﯿﺪﺳﺠﺎدی و ﺻﺎﺑﺮ‬ ‫ﻣﻘـﺪم‪ (١٤-١٣ :١٣٨٢،‬ﺗـﺎ ﺣـﺪودی ﻣﻄﻤﺌﻨﯿﻢ‪ ،‬هﻤﭽﻨﯿﻦ در اﯾﻦ ﺷــﻬﺮ ﺑﺮ اﺳـــﺎس ﺑﺮرﺳــﯽهــﺎی‬ ‫آرﮐﺌﻮژﺋﻮﻓﯿﺰﯾﮏ‪ ،‬از ﭘﻼن ﯾﮏ ﮐﺎخ اﻃﻼع دارﯾﻢ‪ .‬ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎنهﺎی ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنهﺎی ﺷﻤﺎره ‪٦‬‬ ‫و ‪) ٧‬ﺳﯿﺪﺳﺠﺎدی‪ (١٣١ :١٣٧٩ ،‬و ﻣﺴﮑﻮﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺷﻤﺎره ‪ (Scerrato, 1966: 22)١‬ﻧﯿﺰ در‬ ‫ﻣﯿﺎن آﻧﻬﺎ ﻣﺸـﺎهﺪهﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ در دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﮐﺎﺧﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﺎ اﯾﻦ ﮐﺎخ‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷــﻬﺮﺑﺎن زرﻧﮑﻪ )‪ (٤‬اﺳــﺖ و ﯾﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﺎﮐﻢ ﻣﺤﻠﯽ ﺷــﻬﺮ ﮐﻪ زﯾﺮ ﻧﻈﺮ ﺷــﻬﺮﺑﺎن زرﻧﮑﻪ ﺑﻮده‬ ‫اﺳـﺖ‪ .‬در هﺮ دو ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﮐﺎخ ﻣﺬﮐﻮر ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺷﻬﺮ ﮐﻨﺘﺮل ﮐﺎﻣﻞ دارد‪ ،‬اداره ﻣﯽﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﭼﻪ ﻣﺪارﮐﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ارﺗﺒﺎط ﻣﯿﺎن اﯾﻦ ﻧﺸـﺎﻧﻪ و ﻗﺸـﺮ ﺣﺎﮐﻢ را روﺷـﻦ ﺳﺎزد؟ ﺳﻔﺎلهﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی‬ ‫اﻧﺴـﺎنرﯾﺨﺖ دارﻧﺪ هﯿﭻ ﺑﺮﺗﺮی ﻓﻨﯽ و زﯾﺒﺎﯾﯽﺷــﻨﺎﺳــﺎﻧﻪای ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﺳﻔﺎلهﺎ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬هﻢ اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ‬ ‫ﻧﺸـﺎﻧﻪهﺎ ﺑﺎ ﻋﺠﻠﻪ و ﺑﺪون دﻗﺖ رﺳـﻢ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ﺑﺴﯿﺎری ﻣﻮارد ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳﻔﺎلهﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ را دارﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻪﺻـﻮرت ﻏﯿﺮﻣﺘﻘﺎرن )ﻣﺎﻧﻨﺪ دو ﮐﺎﺳـﻪ ﺳـﻤﺖ ﭼﭗ ﺗﺼـﻮﯾﺮ ‪ (١‬هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻪ دﻟﯿﻞ ﺑﺮ ﺳﺎﺧﺖ ﺷﺘﺎبزده و‬ ‫ﺑﯽدﻗﺖ اﯾﻦ ﺳـﻔﺎلهﺎﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﭼﻄﻮر ﻣﯽﺷـﻮد ﺑﺮای ﻗﺸــﺮ ﺣﺎﮐﻢ ﯾﮏ ﺷﻬﺮ‪ ،‬ﺳﻔﺎلهﺎی ﺷﺘﺎبزده و‬ ‫ً‬ ‫ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﻧﺎزﯾﺒﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﮕﺮ ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ هﻨﺮﻣﻨﺪان اﯾﻦ دوره‪ ،‬هﻨﺮ درﺑﺎری و ﺷــﺎهﺎﻧﻪ درﺧﻮر ﺗﺤﺴــﯿﻨﯽ ﺑﺮای‬ ‫ﺷـﺎهﺎﻧﺸـﺎن ﻣﯽآﻓﺮﯾﺪﻧﺪ؟‪ .‬ﭘﺲ ﺳـﻔﺎلهﺎی ﻣﺬﮐﻮر ﻧﺒﺎﯾﺴـﺘﯽ ﮐﺎرﺑﺮی ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬هﻢ اﯾﻨﮑﻪ در‬ ‫دوره هﺨﺎﻣﻨﺸـﯽ ﺑﻪوﻓﻮر از ﻇﺮوف زر و ﺳـﯿﻢ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﺪ و ﺳﻔﺎلهﺎی ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎﻇﺮاﻓﺖ و‬ ‫آراﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﺮض ﭼﻬﺎرم‪ .‬ﻣﺘﺄﺳـﻔﺎﻧﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺨﺸـﯽ از ﺳﻔﺎلهﺎی دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﺑﻪ اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎی‬ ‫ﺳـﻔﺎﻟﯽ ﺑﻪدﺳـﺖآﻣﺪه از اﯾﻦ ﺷﻬﺮ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞﺑﺮرﺳﯽ ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮریﮐﻪ در ﻣﯿﺎن دادههﺎی ﻗﺎﺑﻞدﺳﺘﺮﺳﯽ هﯿﭻ‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳـﻔﺎﻟﯽ ﺑﺎ ﻧﻘﺶ ﻧﺸـﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴـﺎنرﯾﺨﺖ از ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎن ﺷـﻤﺎره ‪ ٣‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﯿﺎﻣﺪ ؛ اﻣﺎ اﯾﻦ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ‬ ‫ﻓﻘﺪان ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻨﺼــﺮی در اﯾﻦ ﺳــﺎﺧﺘﻤﺎن ﻧﺎﺳــﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳــﯽ ﺳــﺎﺧﺘﻤﺎنهﺎﯾﯽ ﮐﻪ از آنهﺎ‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه ﺑﭙﺮدازﯾﻢ‪.‬‬ ‫‪  206‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﻧﺴﺎنرﻳﺨﺖ )؟( ﺑﺮ ﻣ‪‬ﻬﺮ و ﺳﻔﺎلﻫﺎي دﻫﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﭼﻨﺪ ﻓﺮﺿﻴﻪ‬ ‫ﺟﺪول ‪ .٢‬ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪی ﻇﺮوف ﺳﻔﺎﻟﯽ ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن و ﻧﻮع ﺷﮑﻞ ﺳﻔﺎﻟﯽ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‬ ‫‪٢‬‬ ‫‪٤‬‬ ‫‪٦‬‬ ‫‪٧‬‬ ‫‪٧-٦‬‬ ‫‪١٥‬‬ ‫‪١٦‬‬ ‫‪٢٢‬‬ ‫‪٢٣‬‬ ‫ﻟﯿﻮان‪،‬‬ ‫اﺷﮑﺎل‬ ‫ﺳﻔﺎﻟﯽ‬ ‫ﮐﺎﺳﻪ‪،‬‬ ‫ﺗﻐﺎر‪،‬‬ ‫ﺧﻤﺮه‪،‬‬ ‫ﮐﺎﺳﻪ‪،‬‬ ‫ﺗﻐﺎر‪ ،‬ﮐﻮزه‬ ‫ﻟﯿﻮان‪،‬‬ ‫ﮐﺎﺳﻪ‪،‬‬ ‫ﮐﻮزه‬ ‫ﮐﺎﺳﻪ‬ ‫ﻟﯿﻮان‪ ،‬ﮐﺎﺳﻪ‪،‬‬ ‫ﺗﻐﺎر‪ ،‬ﮐﻮزه‬ ‫ﻟﯿﻮان‬ ‫ﻟﯿﻮان‬ ‫ﻟﯿﻮان‬ ‫ﻟﯿﻮان‪،‬‬ ‫ﺗﻐﺎر‬ ‫ﮐﻮزه‬ ‫در ﺟﺪول ﺷـﻤﺎره ‪ ٢‬ﺗﻼش ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دادههﺎی ﺳﻔﺎﻟﯽ ﻗﺎﺑﻞدﺳﺘﺮس‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪی ﺳﻔﺎلهﺎﯾﯽ‬ ‫ً‬ ‫ﮐﻪ ﻧﺸــﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴــﺎنرﯾﺨﺖ دارﻧﺪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷــﻮد‪ .‬هﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﺟﺪول ﻧﺸــﺎن ﻣﯽدهﺪ‪ ،‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ از ﺗﻤﺎﻣﯽ‬ ‫ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎنهﺎﯾﯽ ﮐﻪ داده ﺳـﻔﺎﻟﯽ داﺷـﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺳــﻔﺎل ﺑﺎ ﻧﺸــﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴــﺎنرﯾﺨﺖ ﻧﯿﺰ ﺑﻪدﺳــﺖآﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫هﻤﭽﻨﯿﻦ ﺟﺪول ‪ ٢‬ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ اﯾﻦ اﺳـﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮔﺮوه از ﻇﺮوف ﺳﻔﺎﻟﯽ‪ ،‬اﺷﮑﺎل ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ )ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ ١‬ﺗﺎ ‪ (٤‬را‬ ‫در ﺑﺮدارﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻓﺮض ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻓﻘﺪان ﻣﺪارک ﮐﺎﻓﯽ ﻣﻮاﺟﻪ هﺴﺘﯿﻢ‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺷﻤﺎره ‪ ٣‬ﺑﺎوﺟﻮد ﺳﻪ آﺗﺸﺪان‬ ‫ﻣﺮﮐﺰی ﺑﻨﺎ و ﺳـﺎﯾﺮ ﺳـﺎزههﺎ‪ ،‬ﺑﻨﺎﯾﯽ ﻣﺬهﺒﯽ ﻣﻌﺮﻓﯽﺷﺪه اﺳﺖ )ﺷﺮاﺗﻮ‪ .(Scerrato,1966) (١٣٧٥ ،‬اﻣﺎ‪،‬‬ ‫ً‬ ‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﺸــﺎﻧﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ از ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺳــﺎﺧﺘﻤﺎنهﺎی اﯾﻦ ﺷــﻬﺮ ﺑﻪدﺳــﺖآﻣﺪه اﺳــﺖ‪ ،‬ﭼﻄﻮر ﻣﯽﺗﻮان‬ ‫ً‬ ‫ﻧﺸــﺎﻧـﻪهـﺎی اﻧﺴــﺎنرﯾﺨﺖ را ﺑﻪ ﻣﺴــﺎﺋﻞ ﻣﺬهﺒﯽ دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﻧﺴــﺒﺖ داد؟‪ .‬ﻣﻄﻤﺌﻨﺎ ﮐﺎرﺑﺮی ﺗﻤﺎﻣﯽ‬ ‫ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎنهﺎی اﯾﻦ ﺷﻬﺮ ﻣﺬهﺒﯽ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﺗﺨﺖ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﺗﻌﺪادی هﺎون و دﺳﺘﻪ هﺎون ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه‬ ‫اﺳـﺖ ﮐﻪ ﮐﺘﯿﺒﻪ آراﻣﯽ دارد و در اﯾﻦ ﮐﺘﯿﺒﻪهﺎ ﺑﻪ ﻣﺮاﺳـﻢ هﻮم )‪ ( Haoma‬اﺷـﺎرهﺷـﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻋﻼوه در‬ ‫ﻣﺠـﺎورت اﯾﻦ هﺎونهﺎ‪ ،‬اﺛﺮ ﻣﻬﺮهﺎﯾﯽ ﺑﻪدﺳــﺖآﻣﺪه ﮐﻪ ﻣﺮاﺳــﻢ هﻮم ﺑﺎ هﻤﺎن هﺎونهﺎ را ﻧﺸــﺎن ﻣﯽدهﺪ‬ ‫)‪ .(Schmidt, 1957: 9‬ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺪارﮐﯽ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻔﺴﯿﺮهﺎی ﻣﻄﻤﺌﻨﯽ ﻣﯽﺷﻮد اﻣﺎ در دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن‪ ،‬ﭼﻪ‬ ‫ﻣﺪارﮐﯽ ﺑﺮای ﻧﺴﺒﺖ دادن ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ ﺑﻪ ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﺬهﺒﯽ ﯾﺎ اﻓﺮاد روﺣﺎﻧﯽ وﺟﻮد دارد؟‬ ‫هﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ در ﺑﺎﻻ ﺑﺤﺚ ﺷـﺪ اﺣﺘﻤﺎل اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ ﭘﯿﺎم‪ ،‬ﻧﺸـﺎﻧﻪ اﻣﻀـﺎی ﺳــﻔﺎﻟﮕﺮ‪ ،‬ﮐﺎرﮔﺎه ﻣﺸﺨﺺ‪،‬‬ ‫ﻧﺸـﺎﻧﻪ ﻗﺸـﺮ ﻣﺬهﺒﯽ ﯾﺎ ﺳـﻠﻄﻨﺘﯽ اﯾﻦ ﺷﻬﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎاﯾﻦﺣﺎل ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ آﯾﺎ‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮی ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎنهﺎی ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎ را در ﺷﻨﺎﺧﺖ ﮔﺮوههﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻮدﮐﺎن‪،‬‬ ‫زﻧـﺎن‪ ،‬ﮐـﺎرﮔﺮان‪ ،‬ﮐﺸــﺎورزان‪ ،‬داﻣﺪاران‪ ،‬هﻨﺮﻣﻨﺪان و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ راهﻨﻤﺎﯾﯽ ﮐﻨﺪ ﯾﺎ ﻧﻪ؟‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺻــﺮف رد‬ ‫دﻫﺎﻧﺔ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ﺷﻬﺮي ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ در ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ اﻳﺮان ‪207 ‬‬ ‫اﺣﺘﻤﺎل ارﺗﺒﺎط ﻣﯿﺎن اﯾﻦ ﻧﺸـﺎﻧﻪ و ﻗﺸﺮ ﺳﻔﺎﻟﮕﺮ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﻪراﺣﺘﯽ واﺑﺴﺘﮕﯽ اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ اﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻣﯽ‬ ‫اﻗﺸـﺎر ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را رد ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﻪهﺮﺣﺎل اﯾﻦ اﺣﺘﻤﺎل وﺟﻮد دارد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ هﺮﯾﮏ ﯾﺎ‬ ‫ﭼﻨﺪﯾﻦ ﮔﺮوه از اﯾﻦ اﻗﺸـﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﺑﺮرﺳﯽ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺑﺘﺪا ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ ﮐﺪامﯾﮏ‬ ‫ً‬ ‫از ﮔﺮوههﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ذﮐﺮﺷــﺪه اﺻــﻮﻻ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻇﺮوﻓﯽ ﻣﺠﺰا هﺴــﺘﻨﺪ؛ ﭼﺮاﮐﻪ ﺑﺎ رﺳــﻢ اﯾﻦ ﻋﻨﺼــﺮ ﺑﺮ‬ ‫ً‬ ‫ﺳـﻔﺎلهﺎ‪ ،‬ﻋﻤﻼ ﮔﺮوهﯽ از ﺳﻔﺎلهﺎ ﺑﺎوﺟﻮداﯾﻨﮑﻪ از دﯾﮕﺮ ﺟﻨﺒﻪهﺎی ﻓﻨﯽ ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﺳﻔﺎلهﺎ ﻧﺪارﻧﺪ‪،‬‬ ‫از دﯾﮕﺮ ﺳــﻔﺎلهﺎ ﺟﺪا ﻣﯽﺷــﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻨﻄﻘﯽ ﺑﺮای ﻣﺠﺰا ﻧﻤﻮدن ﻇﺮوف ﺑﺮای ﮐﻮدﮐﺎن و زﻧﺎن ﻧﻤﯽﺗﻮان‬ ‫دﻟﯿﻠﯽ آورد‪ .‬ﮐﻤـﺎ اﯾﻨﮑـﻪ در ﻣﯿـﺎن اﯾﻦ ﻇﺮوف ﺧﻤﺮهـﺎ و اﻧﺒﻮه ﻟﯿﻮانهﺎ ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮانﻣﺜﺎل ﺑﻪ ﭼﻪ‬ ‫دﻟﯿـﻞ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮﺧﯽ ﺧﻤﺮههﺎ از ﺳــﺎﯾﺮ ﺧﻤﺮههﺎ ﺑﺮای ﮐﻮدﮐﺎن و زﻧﺎن ﺟﺪا ﺷــﻮد؟‪ .‬ﺿــﻤﻦ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﭘﯿﺸـﯿﻦ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪای ﮐﻪ ﺑﺮای زﻧﺎن و ﮐﻮدﮐﺎن ﻇﺮوف ﻏﺬاﯾﯽ را ﺗﻔﮑﯿﮏ ﮐﻨﻨﺪ در ﻣﺤﻮﻃﻪهﺎی‬ ‫هﻢزﻣﺎن ﻣﺸﺎهﺪه ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻓﺮض ﭘﻨﺠﻢ‪ .‬اﯾﻦ اﺳـﺖ ﮐﻪ آﯾﺎ اﯾﻦ ﻧﻘﺶ ﺣﺎﻣﻞ ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻔﻬﻮم ﺧﺎﺻﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ؟ ﺟﺪول ‪ ١‬ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدی‬ ‫از ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎی ﻗﺎﺑﻞﻣﻘﺎﯾﺴــﻪ ﺑﺎ ﻧﺸــﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴــﺎنرﯾﺨﺖ دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن را در دﯾﮕﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻧﺸــﺎن ﻣﯽدهﺪ‪.‬‬ ‫ً‬ ‫هﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﺗﻮﺿـﯿﺢ داده ﺷـﺪ اﯾﻦ ﻧﺸﺎن ﺑﺮ ﺗﻤﻐﺎهﺎی ﺳﺎرﻣﺎﺗﯽ ﻧﯿﺰ دﯾﺪهﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻗﺎﻋﺪﺗﺎ‬ ‫ﺑﺎﯾﺴـﺘﯽ ﻧﺸﺎنهﺎی ﻣﺬﮐﻮر ﺑﺮای ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻓﺮدی ﺑﻪﮐﺎررﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻮاردی از ادوار ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن هﺨﺎﻣﻨﺸﯽ‬ ‫ﺗﺎ دوران اﺳـﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ ﺑﺮای ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺳﻨﮕﺘﺮاش اﺳﺘﻔﺎدهﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬هﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪ ﺗﯿﻠﯿﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺒﺎهﺖ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺳﻨﮕﺘﺮاﺷﺎن ﺗﺨﺖ ﺟﻤﺸﯿﺪ و ﭘﺎﺳﺎرﮔﺎد ﺑﺎ ﺑﻨﺎهﺎی‬ ‫ﻟﯿﺪﯾﺎﯾﯽ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل دارد ﺳـﻨﮕﺘﺮاﺷـﺎﻧﯽ از آﺳـﯿﺎی ﺻﻐﯿﺮ ﺑﺮای ﺣﺠﺎری ﺑﻪ ﺗﺨﺖ ﺟﻤﺸﯿﺪ و ﭘﺎﺳﺎرﮔﺎد آﻣﺪه و‬ ‫آﻧﺠﺎ اﺳـﺘﺨﺪامﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ در دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﺑﺮ روی ﺳﻨﮓهﺎ ﻇﺎهﺮﻧﺸﺪهاﻧﺪ‪ ،‬در‬ ‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﭘﺎﯾﻪ ﻣﻌﻤﺎری اﯾﻦ ﺷـﻬﺮ از ﺳﻨﮓ ﻧﯿﺴﺖ و ﺗﻔﺎوت ﭼﺸﻤﮕﯿﺮ ﺑﺎ ﻣﻌﻤﺎری ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ دوره هﺨﺎﻣﻨﺸﯽ‬ ‫دارد‪ .‬ﺑﻪﻋﺒﺎرتدﯾﮕﺮ ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ ﺣﻀـﻮر ﺳﻨﮕﺘﺮاﺷﺎﻧﯽ از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ ﺷﺎهﻨﺸﺎهﯽ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﭼﻨﯿﻦ‬ ‫ﺗﻔﺴـﯿﺮی ﺑﺮای ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎی دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﻧﺎدرﺳـﺖ اﺳـﺖ‪ .‬ﺷـﺎﯾﺪ اﻓﺮادی ﻏﯿﺮﺑﻮﻣﯽ در ﻣﯿﺎن ﺳﺎﮐﻨﯿﻦ ﺑﻮﻣﯽ‬ ‫ﺷـﻬﺮ ﻣﯽزﯾﺴﺘﻪاﻧﺪ و اﯾﻦ ﻇﺮوف و ﻣﻬﺮهﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﯾﻦ اﻓﺮاد ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ هﯿﭻ ﺷﻮاهﺪی از ﺣﻀﻮر اﯾﻦ‬ ‫اﻓﺮاد وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻪﺟﺰ دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن و ﻧﺎدﻋﻠﯽ اﻓﻐﺎﻧﺴـﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺮ ﺳـﻔﺎلهﺎی ﺗﭙﮥﺣﯿﯽ و ﺳﻔﺎلهﺎی آﺗﻨﯽ ﻧﯿﺰ‬ ‫ﻧﺸــﺎﻧﻪهﺎی ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻧﺸــﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴــﺎنرﯾﺨﺖ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ را ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ‪ .‬در هﺮ دو ﻣﻮرد ﺗﻔﺴــﯿﺮ ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ‬ ‫اراﺋﻪﺷـﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی ﺳﻔﺎلهﺎی آﺗﻨﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎﻧﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ از اواﺳﻂ ﺳﺪه ‪ ۶‬ﻣﯿﻼدی‬ ‫‪  208‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﻧﺴﺎنرﻳﺨﺖ )؟( ﺑﺮ ﻣ‪‬ﻬﺮ و ﺳﻔﺎلﻫﺎي دﻫﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﭼﻨﺪ ﻓﺮﺿﻴﻪ‬ ‫اﯾﻦ ﺳــﻔﺎلهﺎ را از آﺗﻦ ﺑﻪ اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ ﺻــﺎدر ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ روﻧﺪ ﺗﺎ ﯾﮏ ﻧﺴــﻞ اداﻣﻪ داﺷــﺖ ‪(Boardman,‬‬ ‫)‪ .1998:5‬در ﺗﭙﮥﺣﯿﯽ ﻧﯿﺰ دﻧﯿﻞ ﭘﺎﺗﺲ ﺑﻪ ارزﯾﺎﺑﯽ ﭼﻨﺪ ﻓﺮﺿـﯿﻪ و ارﺗﺒﺎط اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﻣﯿﺎن ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی ﺳﻔﺎﻟﮕﺮ‬ ‫ﺑﺮ روی ﺳــﻔﺎلهﺎی اﯾﻦ ﻣﺤﻮﻃﻪ ﺑﺎ ﺧﻂ آﻏﺎزﻋﯿﻼﻣﯽ و هﺎراﭘﺎﯾﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳــﺖ )‪ .(Potts, 1981‬اﯾﻦ‬ ‫ﻋﻨﺼــﺮ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻬﺮهﺎی دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﺑﺮ روی ﻣﻬﺮی از ﻓﺮﯾﮋﯾﻪ ﻧﯿﺰ ﻣﺸــﺎهﺪهﺷــﺪه اﺳــﺖ‪ .‬ﺑﺎوﺟﻮداﯾﻨﮑﻪ‬ ‫ﺑﺮﺧﯽ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی ﺑﻪﮐﺎررﻓﺘﻪ ﺑﺮ ﻣﻬﺮهﺎی اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ از دوره هﺨﺎﻣﻨﺸﯽ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎﯾﯽ از اﻟﻔﺒﺎی ﻟﯿﺪی‪ ،‬ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ‬ ‫و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ هﺴــﺘﻨﺪ اﻣﺎ ﻧﺸــﺎﻧﻪهﺎی ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﺑﺎ هﯿﭻﮐﺪام از اﯾﻦ ﺧﻄﻮط هﻢﺧﻮاﻧﯽ ﻧﺪارد اﻣﺎ ﻣﯽﺗﻮان رد‬ ‫آﻧﻬﺎ را در اﻟﻔﺒﺎی ﺧﻄﻮﻃﯽ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از دوره هﺨﺎﻣﻨﺸــﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرﻓﺖ‪ ،‬ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ازﺟﻤﻠﻪ اﯾﻦ ﺧﻄﻮط‪ ،‬ﺧﻂ‬ ‫ﻋﺮﺑﺴـﺘﺎن ﺟﻨﻮﺑﯽ‪ ،‬ﺧﻂ ﺳـﺒﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺧﻂ ﺛﻤﻮدی و ﺧﻂ ﻟﺤﯿﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ از ﻧﻈﺮ ﮔﺎهﻨﮕﺎری‪ ،‬اﯾﻦ‬ ‫ﺧﻄﻮط ﻓﺎﺻـﻠﻪ زﻣﺎﻧﯽ زﯾﺎدی ﺑﺎ دوره هﺨﺎﻣﻨﺸﯽ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ از ﺟﻨﺒﻪ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺷﻤﺎﯾﻞﻧﮕﺎری ﮐﺎرﺑﺮد دارﻧﺪ و‬ ‫در ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﺮض ﺷــﺸــﻢ‪ .‬هﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﺗﺼــﻮﯾﺮ ‪ ١٢‬ﻧﺸــﺎن ﻣﯽدهﺪ‪ ،‬ﻧﺸــﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴــﺎنرﯾﺨﺖ از ﻧﻈﺮ ﻣﺒﺎﺣﺚ‬ ‫زﯾﺒﺎﯾﯽﺷـﻨﺎﺳـﯽ در ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﻗﺮار ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﯾﻦ اﺣﺘﻤﺎل را در ذهﻦ ﻣﺘﺒﺎدر ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ اﯾﻦ‬ ‫ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻗﺸﺮ ﺧﺎﺻﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ آن ﻗﺸﺮ از ﻧﻈﺮ ﺳﻄﺢ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺑﺎﻻﯾﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺴــﺌﻠﻪ ﺷــﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮان در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺣﺘﻤﺎل داد ﮐﻪ ﻧﺸــﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴــﺎنرﯾﺨﺖ ﺑﺮای ﻇﺮوﻓﯽ ﮐﻪ‬ ‫ﻣﺨﺼـﻮص ﮐﺎرﮔﺮان هﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟ ﻣﺴﺌﻠﻪهﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ در اداﻣﻪ ﺑﺤﺚ ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻮد‪ ،‬اﺷﺎره‬ ‫ﺑﻪ ﻟﯿﻮانهﺎی دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن اﺳــﺖ ﮐﻪ ﺑﻪوﻓﻮر ﻧﺸــﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴــﺎنرﯾﺨﺖ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻇﺎهﺮﺷــﺪهاﻧﺪ‪ .‬از ﻣﯿﺎن‬ ‫ﺳـﻔﺎلهﺎی ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻓﻘﻂ روی ‪ ١٥١‬ﻗﻄﻌﻪ‪ ،‬ﻧﺸـﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴـﺎنرﯾﺨﺖ ﻣﺸـﺎهﺪه ﺷﺪ ﮐﻪ از اﯾﻦ ﺗﻌﺪاد‪،‬‬ ‫‪ ١١٠‬ﻗﻄﻌﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻟﯿﻮانهﺎ ﺑﻮده اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﺗﻮزﯾﻊ ﻧﺎﻣﺘﻌﺎدل اﯾﻦ ﻋﻨﺼـﺮ ﺑﺮ ﻟﯿﻮانهﺎ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﻪ ارﺗﺒﺎط‬ ‫اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﻣﯿﺎن اﯾﻦ ﻋﻨﺼﺮ و ﺷﮑﻞ ﺳﻔﺎﻟﯽ "ﻟﯿﻮان" اﻧﺪﮐﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﻟﯿﻮان از اﺷﮑﺎل ﺑﻮﻣﯽ ﺷﻬﺮ دهﺎﻧﻪ‬ ‫ً‬ ‫ﻏﻼﻣﺎن اﺳـﺖ ﮐﻪ در ﺳـﺎﯾﺮ ﻣﺤﻮﻃﻪهﺎی دوره هﺨﺎﻣﻨﺸﯽ دﻗﯿﻘﺎ ﻣﺸﺎﺑﻪ آن ﺗﺎﮐﻨﻮن ﮔﺰارش ﻧﺸﺪه اﺳﺖ )‪( ٥‬‬ ‫ﻟﯿﻮانهﺎ ﺑﻪ دو ﻃﺒﻘﻪ اﺻﻠﯽ‪ ،‬ﺗﺰ ﯾﯿﻦدار و ﺳﺎده ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوه ﻟﯿﻮانهﺎی ﺗﺰ ﯾﯿﻦدار )ﺑﻪﺟﺰ ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد‬ ‫ﻣﺸـﮑﻮک( ﺑﺎ ﯾﮏ ﺷـﯿﻮه و ﯾﮏ ﻧﻘﺶﻣﺎﯾﻪ ﺗﺰﯾﯿﻦﺷـﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻧﻘﺶﻣﺎﯾﻪ ﻣﺬﮐﻮر ﻧﺸـﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ ﻣﻮرد‬ ‫ﺑﺤﺚ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻟﯿﻮانهﺎ ﯾﺎ ﺳﺎده و ﺑﺪون ﺗﺰ ﯾﯿﻦاﻧﺪ و ﯾﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ ﺑﺮ ﺳﻄﺢ ﺑﯿﺮوﻧﯽ‬ ‫آنهﺎ رﺳﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺷﮑﺎل دﯾﮕﺮ ﺳﻔﺎﻟﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺎﺳﻪ‪ ،‬ﺧﻤﺮه‪ ،‬ﮐﻮزه و ﺗﻐﺎرهﺎ ﮐﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ‬ ‫ً‬ ‫دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ دﯾﮕﺮ ﺷﯿﻮههﺎ و ﻧﻘﺶﻣﺎﯾﻪهﺎ ﻧﯿﺰ ﺗﺰﯾﯿﻦﺷﺪهاﻧﺪ و ﻣﻨﺤﺼﺮا ﻟﯿﻮانهﺎ هﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﺻﻮرت ﺗﺰ ﯾﯿﻦدار‬ ‫ﺑﻮدن ﺑﺎ ﻋﻨﺼـﺮ اﻧﺴـﺎﻧﯽ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ‪ ،‬ﺗﺰﯾﯿﻦﺷـﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻣﻄﺮوﺣﻪ و ﻓﺮض ارﺗﺒﺎط ﻣﯿﺎن‬ ‫دﻫﺎﻧﺔ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ﺷﻬﺮي ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ در ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ اﻳﺮان ‪209 ‬‬ ‫ﻧﺸـﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ و ﻗﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮ‪ ،‬آﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮان اﯾﻦ اﺣﺘﻤﺎل را ﻓﺮض ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﻗﺸﺮ ﮐﺎرﮔﺮ ﺑﺎ ﻟﯿﻮانهﺎ ﻧﯿﺰ‬ ‫ارﺗﺒﺎط دارﻧﺪ؟‪ .‬ﺑﺮای ﺑﺮرﺳـﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﺿـﯽ‪ ،‬ﻻزم اﺳـﺖ ﺑﻪ ﮐﺎرﺑﺮیهﺎی اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﻟﯿﻮانهﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻻزم ﺑـﻪ ﺗـﺬﮐﺮ اﺳــﺖ ﮐﻪ ﺑﺎوﺟﻮداﯾﻨﮑﻪ وﯾﮋﮔﯽهﺎی ﻓﻨﯽ ﻟﯿﻮانهﺎی دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن و دﻻﯾﻞ ﺑﻮﻣﯽ ﺑﻮدن آن‬ ‫ﭘﯿﺶازاﯾﻦ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺒﺴﻮط ﺑﺤﺚ ﺷﺪه اﺳﺖ )زهﺒﺮی و دﯾﮕﺮان‪ ،‬زﯾﺮﭼﺎپ( اﻣﺎ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ راﺟﻊ ﺑﻪ ﮐﺎرﺑﺮی آن‬ ‫ﺑﻪآﺳـﺎﻧﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮان اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ اﺷـﺎره ﻧﻤﻮد ﺑﺎاﯾﻨﮑﻪ ﺷـﮑﻞ اﯾﻦ ﻇﺮف ﺑﻮﻣﯽ ﺑﻪﺻﻮرت ﻟﯿﻮانهﺎی‬ ‫ً‬ ‫ﮐﻨﻮﻧﯽ اﺳـﺖ اﻣﺎ ﻣﺪرﮐﯽ ﮐﻪ ﻧﺸﺎن دهﺪ اﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﺳﻔﺎﻟﯽ ﻟﺰوﻣﺎ ﺑﺮای ﻣﺎﯾﻌﺎت اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ در دﺳﺖ‬ ‫ﻧﯿﺴـﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻤﮑﻦ اﺳـﺖ در اﯾﻦ ﺷـﮑﻞ ﺳـﻔﺎﻟﯽ ﺧﺎص‪ ،‬ﺟﺎﻣﺪات ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرﻓﺘﻪ اﺳــﺖ‪ .‬ﺷﮑﻞ‬ ‫ً‬ ‫اﺳــﺘﻮاﻧﻪای ﻟﯿﻮان ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺮای ﻣﺎﯾﻌﺎت ﻣﻨﺎﺳــﺐ اﺳــﺖ اﻣﺎ ازآﻧﺠﺎﮐﻪ ﺳــﺎزﻧﺪﮔﺎن اﯾﻦ ﻇﺮوف ﻧﯿﺎز داﺷــﺘﻨﺪ‬ ‫ً‬ ‫ﻇﺮﻓﯽ را ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳـﺎﯾﺮ اﺷـﮑﺎل ﺗﻔﺎوت داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻ اﯾﻦ ﺷــﮑﻞ ﺳﻔﺎﻟﯽ را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻮدن اﯾﻦ ﺷـﮑﻞ ﺳﻔﺎﻟﯽ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﺎ اﻃﻤﯿﻨﺎن ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻣﺎﯾﻌﺎت اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫ﺑﻪﻋﺒﺎرتدﯾﮕﺮ ﺻـﺮف ﻟﯿﻮان ِ‬ ‫ﻣﯽﺷــﺪه اﺳــﺖ اﻣﺎ ﺑﺎاﯾﻦﺣﺎل ﻣﺪرﮐﯽ دال ﺑﺮ ﮐﺎرﺑﺮی ﺟﺎﻣﺪات از ﻟﯿﻮانهﺎ ﻧﯿﺰ در دﺳــﺖ ﻧﯿﺴــﺖ‪ .‬ﺑﻪﻋﻼوه‬ ‫درﺻــﺪ ﺑﺎﻻی ﻟﯿﻮانهﺎ‪ ،‬ﺳــﺮی ﮐﺎری ﺑﻮدن ﺗﻮﻟﯿﺪات و ﺷــﺘﺎبزدﮔﯽ در ﺳــﺎﺧﺖ و هﻤﭽﻨﯿﻦ ﻋﺪم ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺴـﺎﺋﻞ زﯾﺒﺎﯾﯽﺷـﻨﺎﺳـﯽ در آنهﺎ ازﺟﻤﻠﻪ دﻻﯾﻠﯽ اﺳـﺖ ﮐﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدهﺪ‪ ،‬ﻟﯿﻮانهﺎی دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﺑﺮای‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮی ﻣﺸﺨﺼﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ‪:‬‬ ‫‪ .١‬ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ زﯾﺎد و ﺷﺎﯾﺪ ﺳﺮﯾﻊ آن داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ .٢‬ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪﮔﺎن اﯾﻦ ﺗﻮﻟﯿﺪات ﺑﻪ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﻟﯿﻮانهﺎ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ً‬ ‫ﺗﺎ اﯾﻦ ﺑﺨﺶ از ﺑﺤﺚ راﺟﻊ ﺑﻪ ﮐﺎرﺑﺮی ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ ﺑﻪ اﯾﻨﺠﺎ راهﻨﻤﺎﯾﯽ ﺷﺪﯾﻢ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻣﯿﺎن‬ ‫اﯾﻦ ﻋﻨﺼـﺮ و ﻟﯿﻮانهﺎ ارﺗﺒﺎط ﻣﺸـﺨﺺﺗﺮی ﻧﺴـﺒﺖ ﺑﻪ ﺳـﺎﯾﺮ اﺷﮑﺎل ﺳﻔﺎﻟﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در هﺮ دو ﻣﺴﺌﻠﻪ ﯾﻌﻨﯽ‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ و ﻟﯿﻮان ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﻮاهﺪ ﻧﺴﺒﯽ رﺳﯿﺪﯾﻢ ﮐﻪ‪:‬‬ ‫ً‬ ‫‪ .١‬هﺮ دو ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎﻻ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ .٢‬هﺮ دو ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ زﯾﺒﺎﯾﯽﺷﻨﺎﺳﯽ اﯾﺠﺎدﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ .٣‬هﺮ دو ﻋﻨﺼﺮی ﺑﻮﻣﯽ ﺑﺮای ﺷﻬﺮ دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻣـﺎ ﺑﺎوﺟﻮد اﯾﻦ ﭘﯿﺶﻓﺮضهﺎ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮان ارﺗﺒﺎط اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﻟﯿﻮان ﺑﺎ ﻗﺸــﺮ ﮐﺎرﮔﺮ را ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻮد؟‪ .‬اﮔﺮ‬ ‫ﺑﻮﻣﯽ ﺑﻮدن ﻟﯿﻮانهـﺎ را در ﻧﻈﺮ ﻧﮕﯿﺮﯾﻢ‪ ،‬دو وﯾﮋﮔﯽ ﻋـﺪم ﺗﻮﺟـﻪ ﺑﻪ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﻟﯿﻮانهﺎ و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷــﺘﺎبزده آن‪،‬‬ ‫ﯾﺎدآور ﮐﺎﺳـﻪهﺎی ﻟﺒﻪ وارﯾﺨﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﮐﺎرﮐﺮد ﮐﺎﺳﻪهﺎی ﻟﺒﻪ وارﯾﺨﺘﻪ از ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻮرد اﺧﺘﻼفﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺳـﻔﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻪﺻﻮرت دﺳﺖﺳﺎز ﯾﺎ ﻗﺎﻟﺒﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮔﺴﺘﺮدهای ﮔﺰارشﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪  210‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﻧﺴﺎنرﻳﺨﺖ )؟( ﺑﺮ ﻣ‪‬ﻬﺮ و ﺳﻔﺎلﻫﺎي دﻫﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﭼﻨﺪ ﻓﺮﺿﻴﻪ‬ ‫ﭘﺮﻃﺮﻓﺪارﺗﺮﯾﻦ ﮐﺎرﺑﺮدهﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺎﺳــﻪهﺎی زﻣﺨﺖ و ﻧﺎزﯾﺒﺎ ﻧﺴــﺒﺖ ﻣﯽدهﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺎﺳــﻪهﺎی ﻧﺬری‬ ‫)‪ ، (Thompson and Hutchinson 1931; Beale 1978‬ﻇﺮف ﺟﯿﺮه ‪(Nissen 1970:‬‬ ‫)‪ ،137; 1988: 83–85‬ﻗﺎﻟﺐهﺎی وﯾﮋه ﻧﺎن )‪(Millard, Goulder 2010, Schmidt, 1982‬‬ ‫;‪ ،1988‬ﺻﺎﻓﯽ ﺷﯿﺮ )‪ ،(Delougaz 1952: 127–28‬ﻇﺮف ﺗﺼﻔﯿﻪ ﻧﻤﮏ )‪ (Buccellati 1990‬و‪...‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮات ﻣﺬﮐﻮر ﻣﻮﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ اﯾﻦ دو ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻔﺎﻟﯽ ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺗﺸﺨﯿﺺ ﮐﺎرﺑﺮی‬ ‫ﻟﯿﻮانهﺎی دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن دﺷــﻮارﺗﺮ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﯾﺎدآوری ﺷــﻮد ﮐﻪ ﺗﺸــﺎﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﻟﯿﻮانهﺎی دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن و‬ ‫ﮐﺎﺳـﻪهﺎی ﻟﺒﻪ وارﯾﺨﺘﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﺳـﺮیﮐﺎری‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷـﺘﺎبزده و ﻋﺪم ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﻇﺮف اﺳﺖ‪،‬‬ ‫اﻣـﺎ از دﯾﮕﺮ ﺟﻬـﺎت اﯾﻦ دو ﺑـﺎ هﻢ ﺗﻔـﺎوت دارﻧـﺪ‪ .‬اوﻟﯿﻦ ﻋﺎﻣﻠﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ دو را از هﻢ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ اﯾﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻟﯿﻮانهﺎی دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن هﻤﮕﯽ ﺑﺪون اﺳﺘﺜﻨﺎ ﺑﻪﺻﻮرت ﭼﺮخﺳﺎز ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ اﻣﺎ ﮐﺎﺳﻪهﺎی ﻟﺒﻪ‬ ‫وارﯾﺨﺘﻪ ﺑﻪﺻـﻮرت دﺳﺖﺳﺎز ﯾﺎ ﻗﺎﻟﺒﯽ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ اﮔﺮ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﻟﯿﻮانهﺎ‪ ،‬ﻇﺮف ﺟﯿﺮه ﺑﻮدهاﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﯽﺷـﮏ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ از ﻧﻈﺮ ﺣﺠﻤﯽ در ﻗﺎﻟﺐ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻗﺎﻟﺒﯽ ﺑﻮده ﻇﺮف‬ ‫اﺳــﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻟﯿﻮانهﺎی دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن از ﻧﻈﺮ ﯾﮑﺪﺳــﺖ ﺑﻮدن وﯾﮋﮔﯽهﺎی ﻓﻨﯽ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﺮخﺳــﺎز ﺑﻮدن‪،‬‬ ‫ﺷـﺎﻣﻮت و ﺷـﮑﻞ ﺳﻔﺎﻟﯽ ﯾﮑﺪﺳﺖ هﺴﺘﻨﺪ و ﺗﺤﺖ ﯾﮏ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺧﺎص ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ اﻣﺎ اﯾﻦ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬ ‫ﺧﺎص ﺑﺎ "ﺗﻮﻟﯿﺪ اﺳﺘﺎﻧﺪارد" از ﻧﻈﺮ ﺣﺠﻤﯽ ﺗﻔﺎوت دارد‪ .‬ﺑﻪﻋﻼوه رﯾﺨﺖﺷﻨﺎﺳﯽ ﻟﺒﻪ و ﮐﻒ ﻟﯿﻮانهﺎ ﺑﺎاﯾﻨﮑﻪ‬ ‫ﺗﻨﻮع ﭼﻨـﺪاﻧﯽ ﻧـﺪارﻧـﺪ اﻣـﺎ ﺑـﻪهﯿﭻوﺟﻪ ﯾﮑﺪﺳــﺖ ﻧﯿﺴــﺖ درﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﮐﺎﺳــﻪهﺎی ﻟﺒﻪ وارﯾﺨﺘﻪ هﻤﮕﯽ‬ ‫ﯾـﮏﺷــﮑﻞاﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﯾﺴــﻪ ﺟﻨﺒﻪهﺎی زﯾﺒﺎﯾﯽﺷــﻨﺎﺳــﯽ ﻟﯿﻮانهﺎ ﺑﺎ ﮐﺎﺳــﻪهﺎی ﻟﺒﻪ وارﯾﺨﺘﻪ ﻧﯿﺰ ﺗﻔﺎوت‬ ‫ﭼﺸـﻤﮕﯿﺮی ﻣﺸﺎهﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻋﻠﯽرﻏﻢ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﻟﯿﻮانهﺎ ﭼﻨﺪان زﯾﺒﺎ و ﺑﺎ دﻗﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ اﻣﺎ‬ ‫از ﮐﺎﺳﻪهﺎی ﻟﺒﻪ وارﯾﺨﺘﻪ ﺑﻪﻣﺮاﺗﺐ زﯾﺒﺎﺗﺮﻧﺪ‪ .‬ﻧﮑﺘﻪ دﯾﮕﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻟﯿﻮانهﺎی دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﺑﺎ اﯾﻦ ﺷﮑﻞ‬ ‫و ﺷﻤﺎﯾﻞ ﺗﻨﻬﺎ در دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ اﻣﺎ ﮐﺎﺳﻪهﺎی ﻟﺒﻪ وارﯾﺨﺘﻪ در ﺑﺨﺶهﺎی زﯾﺎدی از اﯾﺮان و‬ ‫ﺑﯿﻦاﻟﻨﻬﺮﯾﻦ ﺳــﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷــﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﯽرﺳــﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺎﯾﺴــﻪ اﯾﻦ دو راهﮕﺸــﺎ ﺑﺎﺷــﺪ‪ .‬ﺑﺎاﯾﻦﺣﺎل‬ ‫ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ هﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﯽ ﻟﺰوم ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻇﺮوف هﺮﯾﮏ از اﯾﻦ ﮔﺮوههﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮔﺸﺖ‪ .‬در‬ ‫اداﻣﻪ ﺑﺤﺚ‪ ،‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ ﮐﻪ آﯾﺎ ﻟﯿﻮانهﺎی دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﮐﺎرﮔﺮان‬ ‫اﯾﻦ ﺷـﻬﺮ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬هﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪ اﯾﻦ ﻟﯿﻮانهﺎ و هﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ ﭼﻨﺪان ﺑﺎ‬ ‫دﻗﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ‪ .‬ازاﯾﻦﺟﻬﺖ ﮐﻪ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﻣﺪﻧﻈﺮ ﮐﺎرﺑﺮان اﯾﻦ ﻇﺮوف ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان اﺣﺘﻤﺎل داد‬ ‫ﮐﻪ ﻟﯿﻮانهﺎ ﺑﺎ ﻗﺸــﺮ ﮐﺎرﮔﺮان در ارﺗﺒﺎط اﺳــﺖ‪ .‬ﺷــﺎﯾﺪ ﻋﺪم اﻧﺘﻘﺎل ﻟﯿﻮان و ﺳــﺎﯾﺮ ﻣﻮاردی ﮐﻪ ﻧﺸــﺎﻧﻪهﺎی‬ ‫دﻫﺎﻧﺔ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ﺷﻬﺮي ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ در ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ اﻳﺮان ‪211 ‬‬ ‫اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ دارﻧﺪ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻋﺪم اهﻤﯿﺖ آنهﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎاﯾﻦﺣﺎل در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ اﯾﻦ ﻓﺮض ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ‬ ‫ﻣﺴﺘﻨﺪات و ﻣﺪارک ﻣﻌﺘﺒﺮی ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ .٢١‬ﺑﺮﺧﯽ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ ﺑﺮ ﺳﻔﺎلهﺎی دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻧﻘﻮش اﻧﺴـﺎنرﯾﺨﺖ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ‪ ،‬ﺷـﺎﻧﺰده ﻧﺸﺎﻧﻪ دﯾﮕﺮ ﺑﺮ ﺳﻔﺎلهﺎی دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﻣﺸﺎهﺪه‬ ‫ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﻮد‪ .‬در ﺟﺪول ‪ ،٣‬ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی ﻣﺬﮐﻮر ﻧﻤﺎﯾﺶ داده ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻧﮑﺘﻪای ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ‬ ‫ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺷـﻮد اﯾﻦ اﺳـﺖ ﮐﻪ هﻢ ﻧﺸـﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴـﺎنرﯾﺨﺖ و هﻢ اﯾﻦ ﺷـﺎﻧﺰده ﻧﺸﺎﻧﻪ‪ ،‬هﯿﭻﮐﺪام از ﻧﻈﺮ ﻓﻦ و‬ ‫ﮐﺎرﮐﺮد ﻧﺒﺎﯾﺴــﺘﯽ در ﮔﺮوه ﺗﺰ ﯾﯿﻨﺎت ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﺗﺰ ﯾﯿﻦ ﺳــﻔﺎل در ﺣﻘﯿﻘﺖ هﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ از ﻧﺎﻣﺶ ﺑﺮﻣﯽآﯾﺪ‬ ‫ﺑﺎﯾﺴـﺘﯽ ﺑﻪ هﺪف آراﯾﻪ دادن ﺳـﻔﺎل‪ ،‬اﯾﺠﺎد ﮔﺮدد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ هﻤﯿﺸﻪ آراﯾﻪهﺎ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺟﻨﺒﻪ هﻨﺮی ﻧﺪارﻧﺪ و ﮔﺎهﯽ ﺑﺎ‬ ‫ﺧﻮد ﻣﻔﺎهﯿﻢ را ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﯾﺴﺎت ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺟﺪول ‪ ،١‬ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ‬ ‫ﺻـﺮف ﺳــﻔﺎل‪ ،‬اﯾﺠﺎدﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﯿﺸـﺘﺮ ﺟﻨﺒﻪ ﮐﺎرﮐﺮدی و اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻔﻬﻮم را دارد ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ هﺪف آراﺳـﺘﻦ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺷـﺎﻧﺰده ﻧﺸـﺎﻧﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻧﯿﺰ از ﺟﻨﺒﻪهﺎی زﯾﺒﺎﯾﯽﺷﻨﺎﺳﯽ در ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﻼوه ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ ،٢١‬ﺑﯿﺸﺘﺮ اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎ در ﺑﺨﺶهﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ زﯾﺮ ﮐﻒ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ ﻇﺮف در ﻣﺠﺎورت ﮐﻒ و‬ ‫درﻣﺠﻤﻮع ﻗﺴـﻤﺖهﺎﯾﯽ از ﻇﺮف اﯾﺠﺎدﺷـﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ در ﺟﻠﻮی ﭼﺸـﻢ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎﯾﯽ از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ ﮐﻪ‬ ‫ً‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺎ هﻤﺎن اﺻﻄﻼح "ﻋﻼﺋﻢ ﺳﻔﺎﻟﮕﺮ" ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽروﻧﺪ‪ ،‬در دوران ﭘﯿﺶازﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﺮﻗﯽ ازﺟﻤﻠﻪ‬ ‫ﺷـﻬﺮ ﺳـﻮﺧﺘﻪ )‪) (Sajjadi et al, 2003‬ﺳـﯿﺪﺳـﺠﺎدی‪ ،(١٣٨٨ ،‬ﺗﭙﮥﺣﯿﯽ )‪ ،(Potts, 1981‬داﺷﻠﯽ‬ ‫‪  212‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﻧﺴﺎنرﻳﺨﺖ )؟( ﺑﺮ ﻣ‪‬ﻬﺮ و ﺳﻔﺎلﻫﺎي دﻫﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﭼﻨﺪ ﻓﺮﺿﻴﻪ‬ ‫)‪ (Dashli‬در ﺷــﻤـﺎل اﻓﻐـﺎﻧﺴــﺘﺎن )‪ ،(Shaffer, 1978‬ﺑﺎﻻﮐﻮت )‪ ، (Dales, 1974‬ﻣﻮﻧﺪﯾﮕﺎک‬ ‫)‪ ،(Potts, 1981‬ﻣﻬﺮﮔﺮه )‪ ،(Quivron, 1980‬ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ از هﻨﺪ و آﺳــﯿﺎی ﻣﺮﮐﺰی و ‪ ....‬ﺑﺴــﯿﺎر راﯾﺞ‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی ﻣﻨﺎﻃﻖ ﯾﺎدﺷﺪه ﺑﺎ روشهﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻘﺎﺷﯽ‪ ،‬ﻧﻘﻮش ﮐﻨﺪه و ﺧﺮاﺷﯿﺪه اﯾﺠﺎد‬ ‫ﻣﯽﺷـﺪﻧﺪ اﻣﺎ ﯾﺎدآور ﻣﯽﺷـﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﻧﺸـﺎﻧﻪهﺎی دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ روش ﮐﻨﺪه رﺳـﻢ ﺷــﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ‬ ‫دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن از دوره هﺨﺎﻣﻨﺸﯽ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎﯾﯽ از ﺑﺎروی ﺗﺨﺖ ﺟﻤﺸﯿﺪ )ﻋﻄﺎﯾﯽ‪ ١٣٨٣ ،‬اﻟﻒ‪،٢٩ :‬‬ ‫ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ (٢٠‬و ﻧﺮﮔﺲ ﺗﭙﻪ )ﻋﻄﺎﯾﯽ و ﻋﺒﺎﺳﯽ‪ (١٣٨٨ ،‬ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻋﻼﺋﻢ ﺳﻔﺎﻟﮕﺮ ﮔﺰارشﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺟﺪول ‪ .٣‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی ﺳﻔﺎلهﺎی دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن‬ ‫ﻋﻼﺋﻢ دهﺎﻧﻪ‬ ‫ﻣﺤﻮﻃﻪ ﻗﺎﺑﻞﻣﻘﺎﯾﺴﻪ‬ ‫ﻏﻼﻣﺎن‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎی هﻤﺴﺎن‬ ‫ﺑﺮ ﺳﻔﺎل‬ ‫ﯾﺤﯿﯽ‪I‬‬ ‫‪Potts, 1981: fig. 1/ a‬‬ ‫ﺷﻬﺮ ﺳﻮﺧﺘﻪ ﺳﯿﺪﺳﺠﺎدی‪:١٣٨٢ ،‬‬ ‫ﺷﮑﻞ ‪ ٣٢ /٦‬و ‪٤٣‬‬ ‫ﺷﻬﺮ ﺳﻮﺧﺘﻪ ‪ :‬هﻤﺎنﺟﺎ‬ ‫ﯾﺤﯿﯽ‬ ‫‪Potts, 1981: fig. 5/63a‬‬ ‫ﺧﻂ آﻏﺎزﻋﯿﻼﻣﯽ‬ ‫‪Ibid., fig.4‬‬ ‫ﺧﻂ هﺎراﭘﺎﯾﯽ‪Ibid., fig.4‬‬ ‫آﺳﯿﺎی ﻣﺮﮐﺰی ‪ :‬ﺳﯿﺪﺳﺠﺎدی ‪١٣٨٨‬و‬ ‫‪٢٠١/١٥‬‬ ‫ﮐﻨﮕﺎور ﮐﺎﻣﺒﺨﺶﻓﺮد‪/١٣٩ :١٣٨٦ ،‬‬ ‫ﺷﮑﻞ ‪٨‬‬ ‫ﺷﻬﺮ ﺳﻮﺧﺘﻪ ﺳﯿﺪﺳﺠﺎدی‪:١٣٨٨ ،‬‬ ‫‪/١٩٦‬ب‬ ‫ﺧﻂ آﻏﺎزﻋﯿﻼﻣﯽ‬ ‫‪Potts, 1981: fig. 4‬‬ ‫ﺷﻬﺮ ﺳﻮﺧﺘﻪ ﺳﯿﺪﺳﺠﺎدی‪ :١٣٨٢ ،‬ﺷﮑﻞ‬ ‫ﻋﻼﺋﻢ ﺳﻨﮕﺘﺮاش‬ ‫ﻣﻬﺮهﺎ‬ ‫ﺳﺎﯾﺮ‬ ‫دﻫﺎﻧﺔ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ﺷﻬﺮي ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ در ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ اﻳﺮان ‪213 ‬‬ ‫‪١٦ /٩‬‬ ‫ﯾﺤﯿﯽ‪Potts, 1981: fig. 5/69‬‬ ‫آﺳﯿﺎی ﻣﺮﮐﺰی ﺳﯿﺪﺳﺠﺎدی‪:١٣٨٨ ،‬‬ ‫‪/١٩٦‬ب‬ ‫دوره ﻣﺲﺳﻨﮕﯽ هﻨﺪ‬ ‫‪Potts, 1981: fig. 3‬‬ ‫ﺗﺨﺖ ﺟﻤﺸﯿﺪ ‪Roaf, 1983: 160‬‬ ‫ﺷﻬﺮ ﮔﻮر ﻓﯿﺮوزآﺑﺎد‬ ‫ﮐﺎﻣﺒﺨﺶﻓﺮد‪ /١٤٢ :١٣٨٦ ،‬ﺷﮑﻞ ‪١٠‬‬ ‫ﺷﻬﺮ ﮔﻮر ﻓﯿﺮوزآﺑﺎد‪ :‬هﻤﺎنﺟﺎ‬ ‫ﺷﻬﺮ ﺳﻮﺧﺘﻪ‬ ‫‪Sajjadi et al, 2003:‬‬ ‫‪fig. 32/f‬‬ ‫ﻣﻬﺮﮔﺮه‬ ‫‪Quivron, 1980: tableau‬‬ ‫‪3/ 29‬‬ ‫ﯾﺤﯿﯽ‪Potts, 1981: fig. 3‬‬ ‫دوره ﻣﺲﺳﻨﮕﯽ هﻨﺪ‪Ibid.‬‬ ‫ﺧﻂ هﺎراﭘﺎﯾﯽ‪Ibid., fig. 4‬‬ ‫ﻣﻬﺮﮔﺮه ‪Quivron, 1980: tableau‬‬ ‫‪1/ 44‬‬ ‫ﺷﻬﺮ ﺳﻮﺧﺘﻪ‬ ‫ﺳﯿﺪﺳﺠﺎدی‪ :١٣٨٢ ،‬ﺟﺪول ‪٣٢ /٥‬‬ ‫ﺑﺎﻻﮐﻮت‪Dales, 1974: fig. 11/ IV7‬‬ ‫ﯾﺤﯿﯽ ‪IVA3‐2‬‬ ‫‪Potts, 1981: fig. 5/68‬‬ ‫داﺷﻠﯽ ‪Shaffer, 1978: 182, fig.‬‬ ‫‪3.56: 2‬‬ ‫ﻣﻮﻧﺪﯾﮕﺎک‪Potts, 1981: fig. 3‬‬ ‫ﺧﻂ هﺎراﭘﺎﯾﯽ‪Ibid: fig. 4‬‬ ‫ﺧﻂ آﻏﺎزﻋﯿﻼﻣﯽ‪Ibid., 1981: fig. 4‬‬ ‫ﺷﻮش ‪Boucharlat et Shahidi,‬‬ ‫‪  214‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﻧﺴﺎنرﻳﺨﺖ )؟( ﺑﺮ ﻣ‪‬ﻬﺮ و ﺳﻔﺎلﻫﺎي دﻫﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﭼﻨﺪ ﻓﺮﺿﻴﻪ‬ ‫‪1987: Planche XVII., 15‬‬ ‫آﺳﯿﺎی ﻣﺮﮐﺰی ﺳﯿﺪﺳﺠﺎدی‪:١٣٨٨ ،‬‬ ‫‪/١٩٦‬ب‬ ‫ﭘﺎﺳﺎرﮔﺎد اﺳﺘﺮوﻧﺎخ‪ :١٣٧٩ ،‬ﻧﻘﺸﻪ ﻻﯾﯽ ‪١‬‬ ‫ﮐﻨﮕﺎور ﮐﺎﻣﺒﺨﺶﻓﺮد‪/١٣٩ :١٣٨٦ ،‬‬ ‫ﺷﮑﻞ ‪٨‬‬ ‫ﺧﻂ ﺳﺒﺎﯾﯽ ﮐﺎﻣﺒﺨﺶﻓﺮد‪/١٤٠ :١٣٨٦ ،‬‬ ‫ﺷﮑﻞ ‪٨‬‬ ‫ﭘﻞ ﺧﻮاﺟﻮ هﻤﺎن‪ /١٤٨ :‬ﺷﮑﻞ ‪١۶‬‬ ‫ﭼﻬﻞﺳﺘﻮن اﺻﻔﻬﺎن هﻤﺎنﺟﺎ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ وﮐﯿﻞ ﺷﯿﺮاز هﻤﺎن‪ /١٤٧ :‬ﺷﮑﻞ‬ ‫‪١۵‬‬ ‫ﺷﻬﺮ ﺳﻮﺧﺘﻪ ﺳﯿﺪﺳﺠﺎدی‪ :١٣٨٢ ،‬ﺷﮑﻞ‬ ‫‪٥٢ /٧‬‬ ‫ﺷﻬﺮ ﺳﻮﺧﺘﻪ هﻤﺎن ‪ :‬ﺷﮑﻞ ‪٢٣ /٧‬‬ ‫ﺗﺨﺖ ﺟﻤﺸﯿﺪ ‪Roaf, 1983: 160‬‬ ‫ﻣﻬﺮﮔﺮه‬ ‫‪Quivron, 1980: tableau‬‬ ‫‪3/ 32‬‬ ‫ﯾﺤﯿﯽ ‪Potts, 1981: fig. 5/ 65i‬‬ ‫ﺷﻬﺪاد‪Potts, 1981: fig. 3‬‬ ‫ﺷﻬﺮ ﺳﻮﺧﺘﻪ ﺳﯿﺪﺳﺠﺎدی‪ :١٣٨٢ ،‬ﺷﮑﻞ‬ ‫‪٤٨ /٦‬‬ ‫ﺧﻂ هﺎراﭘﺎﯾﯽ‪Potts, 1981: fig. 4‬‬ ‫ﻧﺸـﺎﻧﻪ در ﻗﺴﻤﺖ ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ ﮐﻒ ﯾﮏ ﻇﺮف اﺳﺘﻮاﻧﻪای ﺷﮑﻞ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎﻧﻪ در ﻣﺠﺎورت ﺑﺨﺶ اﺗﺼﺎل ﺑﺪﻧﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﮐﻒ ﻗﺮار دارد ﮐﻪ ﻧﺸـﺎن ﻣﯽدهﺪ‪ ،‬ﺳـﻔﺎﻟﮕﺮ ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﻧﻤﺎﯾﺶ ﭼﺸﻤﮕﯿﺮ اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ‪ ،‬آن را اﯾﺠﺎد ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬ ‫ً‬ ‫هﺪف وی اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺗﻨﻬﺎ ﺣﻀﻮر ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬درواﻗﻊ ﺣﻀﻮر اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺑﺮای اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻔﻬﻮﻣﺶ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ً‬ ‫ﺷـﮑﻞ واﻗﻌﯽ ﻇﺮف ﻣﺬﮐﻮر ﻧﺎﻣﺸـﺨﺺ اﺳـﺖ اﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ زاوﯾﻪ اﺗﺼﺎل ﺑﺪﻧﻪ ﺑﻪ ﮐﻒ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻇﺮف دهﺎﻧﻪ ﺑﺴﺘﻪ‬ ‫دﻫﺎﻧﺔ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ﺷﻬﺮي ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ در ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ اﻳﺮان ‪215 ‬‬ ‫ﺑﻮده اﺳـﺖ‪ .‬هﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺴـﯿﺎری از دﯾﮕﺮ ﺳﻔﺎلهﺎی اﯾﻦ ﺷﻬﺮ‪ ،‬ﺑﺨﺶ دروﻧﯽ اﯾﻦ ﻗﻄﻌﻪ ﻧﯿﺰ ﺷﯿﺎرهﺎﯾﯽ ﻣﺸﺎهﺪه‬ ‫ً‬ ‫ﻣﯽﺷــﻮد‪ .‬دو ﺧﻂ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﻣﻮازی در راﺳــﺘﺎی ﻋﻤﻮد اﯾﻦ ﻧﺸــﺎﻧﻪ را ﺗﺸــﮑﯿﻞ ﻣﯽدهﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳــﻂ ﯾﮏ ﺧﻂ ارﯾﺐ ﻗﻄﻊ‬ ‫ﺷـﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﺬﮐﻮر ﺑﺮ ﺳﻔﺎلهﺎی ﺗﭙﮥﺣﯿﯽ )‪ (Potts, 1981: fig. 1/ a‬و ﺷﻬﺮ ﺳﻮﺧﺘﻪ )ﺳﯿﺪﺳﺠﺎدی‪:١٣٨٢ ،‬‬ ‫ً‬ ‫ﺷـﮑﻞ ‪ ٣٢ /٦‬و ‪ (٤٣‬ﮔﺰارشﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎی ﻗﺎﺑﻞﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﻌﻀﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﺧﻄﯽ ﺻﺎف ﻗﻄﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻧﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﻧﻤﻮﻧـﻪ دهـﺎﻧـﻪ ﻏﻼﻣـﺎن ﺧﻄﯽ ﻋﻤﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺑـﻪ ﺧﻂ ﻣﻮرﺑﯽ ﮐـﻪ آن دو ﺧﻂ ﻣﻮازی را ﻗﻄﻊ ﮐﺮدهاﻧـﺪ‪ ،‬ﯾـﮏ ﺧﻂ دﯾﮕﺮ‬ ‫ﺑﯿﻔﺰاﯾﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺸﺎﺑﻪ آن را ﺑﺮ ﮔﺮدن اﺳﺒﯽ ﮐﻪ در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺷﻤﺎره ‪ ١٥‬ﻧﻘﺎﺷﯽ ﮔﺮدﯾﺪه‪ ،‬ﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ )ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪.(٢٢‬‬ ‫ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ .٢٢‬ﻃﺮح ﻓﻨﯽ ﻧﻘﺎﺷﯽ ﺻﺤﻨﻪ ﺷﮑﺎر در دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن )ﺳﯿﺪﺳﺠﺎدی و ﺻﺎﺑﺮ ﻣﻘﺪم‪ :١٣٨٢ ،‬ﺷﮑﻞ ‪ ٢١‬و ‪.(٢٧‬‬ ‫ﻧﺸـﺎﻧﻪ‬ ‫ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﭘﯿﺸـﯿﻦ ﺑﺮ ﻇﺮﻓﯽ ﺑﺎ هﻤﺎن ﺷـﮑﻞ و در هﻤﺎن ﻧﻘﻄﻪ اﺗﺼـﺎل اﯾﺠﺎد ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﺸـﺎﻧﻪ ﺑﻪﺻـﻮرت دو ﺧﻂ ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ هﺴـﺘﻨﺪ ﮐﻪ هﻤﺎﻧﻨﺪ ﻋﺪد ‪ ٨‬ﻓﺎرﺳــﯽ در ﺑﺨﺶ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﯾﮏ زاوﯾﻪ‬ ‫ً‬ ‫ﺑﺴـﺘﻪ دادهاﻧﺪ و ﺧﻂ دﯾﮕﺮی ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ از ﻣﯿﺎن اﯾﻦ زاوﯾﻪ ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎی ﻣﺸــﺎﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺸــﺎﻧﻪ در ﺷﻬﺮ‬ ‫ﺳﻮﺧﺘﻪ )ﺳﯿﺪﺳﺠﺎدی‪ :١٣٨٢ ،‬ﺷﮑﻞ ‪ ،(٣٦ /٦‬ﺗﭙﮥﺣﯿﯽ )‪ (Potts, 1981: fig. 5/63a‬و آﺳﯿﺎی ﻣﺮﮐﺰی‬ ‫)ﺳــﯿﺪﺳــﺠﺎدی‪ (١٥ /٢٠١ :١٣٨٨ ،‬ﺑﺮ ﺳــﻔﺎل ﻣﺸــﺎهﺪهﺷــﺪه اﺳــﺖ‪ .‬در ادوار ﻣﺘﺄﺧﺮﺗﺮ در ﮐﻨﮕﺎور‬ ‫)ﮐـﺎﻣﺒﺨﺶﻓﺮد‪ /١٣٩ :١٣٨٦ ،‬ﺷــﮑـﻞ ‪ (٨‬ﺑﺮ روی ﺳــﻨـﮓ ﮔﺰارشﺷــﺪه اﺳــﺖ‪ .‬هﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎ دو ﺧﻂ‬ ‫آﻏﺎزﻋﯿﻼﻣﯽ و هﺎراﭘﺎﯾﯽ )‪ (Potts, 1981: fig. 4‬ﺷﺒﺎهﺖ دارد‪.‬‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪ دﯾﮕﺮ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ در ﮐﻒ ﻇﺮﻓﯽ ﻇﺮﯾﻒ ﮐﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﺧﻮﺑﯽ دارد‪ ،‬دﯾﺪه ﺷﺪ‪ .‬ﺳﻔﺎل در ﮐﻤﺎل‬ ‫ﻇﺮاﻓﺖ و دﻗﺖ ﺳــﺎﺧﺘﻪﺷــﺪه اﺳــﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦﮐﻪ ﻗﻄﻌﻪ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ‪ ،‬ﮐﻒ ﯾﮏ ﻇﺮف اﺳــﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬ ‫ﺗﺸـﺨﯿﺺ ﺷـﮑﻞ ﻇﺮف دﺷـﻮار اﺳـﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳـﺪ ﻇﺮف‪ ،‬ﮐﻮزه ﮐﻮﭼﮏ و ﻇﺮﯾﻔﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ‬ ‫ﻇﺮاﻓﺖ‪ ،‬ﺷـﮑﻞ ﻇﺮف و ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻧﺸـﺎﻧﻪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻗﻄﻌﻪ ﺑﺎ ﺗﺼــﻮﯾﺮ ‪ ٥‬ﻗﺎﺑﻞ ﻗﯿﺎس هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﺬﮐﻮر ﺑﺮ ﮐﻒ‬ ‫ﻇﺮف ﺗﻌﺒﯿﻪﺷـﺪه اﺳـﺖ ﮐﻪ ﺑﺨﺶ دور از ﭼﺸـﻢ ﺑﯿﻨﻨﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺑﻪﺻﻮرت داﯾﺮه ﺳﺎدهای اﺳﺖ ﮐﻪ دو‬ ‫‪  216‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﻧﺴﺎنرﻳﺨﺖ )؟( ﺑﺮ ﻣ‪‬ﻬﺮ و ﺳﻔﺎلﻫﺎي دﻫﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﭼﻨﺪ ﻓﺮﺿﻴﻪ‬ ‫ﺳﺎزﻧﺪه داﯾﺮه‪ ،‬ﺑﻪ هﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎل دارد هﺪف ﺳﻔﺎﻟﮕﺮ‪ ،‬ﮐﺸﯿﺪن داﯾﺮه ﺑﻮده‬ ‫ﺧﻤﯿﺪه‬ ‫ﻃﺮف ﺧﻂ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ آن هﻤﭽﻨﺎن در ﻣﺤﻮﻃﻪ ﺷﻬﺮ ﺳﻮﺧﺘﻪ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد )ﺳﯿﺪﺳﺠﺎدی‪/١٩٦ :١٣٨٨ ،‬ب(‪.‬‬ ‫از ﻧﺸـﺎﻧﻪهﺎی ﻣﺘﺪاول و ﭘﺮﮐﺎرﺑﺮد اﺳـﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺸـﺎﻧﻪ ﺑﻪﺻـﻮرت ﯾﮏ ﺳـﺘﺎره ﻣﺘﺸﮑﻞ از ﭼﻨﺪ ﺧﻂ ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ‬ ‫اﺳـﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻘﺶ ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﺑﺨﺶ ﺑﯿﺮوﻧﯽ ﮐﻔﯽ در دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﻣﺸـﺎهﺪه ﺷـﺪ‪ .‬ﻣﺘﺄﺳــﻔﺎﻧﻪ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺷﮑﻞ اوﻟﯿﻪ ﮐﻒ‬ ‫ﻣـﺬﮐﻮر اﻧـﺪﮐﯽ دﺷــﻮار اﺳــﺖ‪ .‬زاوﯾﻪ ﮐﻒ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل ﮐﻮزه و ﯾﺎ ﺣﺘﯽ ﮐﺎﺳــﻪ ﺑﻮدن ﻇﺮف را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآورد‪ ،‬وﻟﯽ‬ ‫درهﺮﺣﺎل ﻇﺮف ﺑﻪدﻗﺖ ﺳـﺎﺧﺘﻪﺷـﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻓﺖ ﺳﻔﺎل و هﻢ ﺳﺎﯾﯿﺪﮔﯽ ﺑﺨﺶ ﺑﯿﺮوﻧﯽ ﮐﻒ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ‬ ‫ﻇﺮف‪ ،‬ﺑﺮای ﻣﺪتهﺎ ﻣﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده ﺑﻮده اﺳـﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺸـﺎﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺸـﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﺳﻔﺎل در ﺷﻬﺮ ﺳﻮﺧﺘﻪ )ﺳﯿﺪﺳﺠﺎدی‪،‬‬ ‫‪ :١٣٨٢‬ﺷـﮑﻞ ‪ ،(١٦ /٩‬ﺗﭙﮥﺣﯿﯽ )‪ ،(Potts, 1981: fig. 5/69‬آﺳﯿﺎی ﻣﺮﮐﺰی )ﺳﯿﺪﺳﺠﺎدی‪/١٩٦ :١٣٨٨ ،‬ب(‬ ‫و دوره ﻣﺲﺳــﻨﮕﯽ هﻨﺪ )‪ (Potts, 1981: fig. 3‬ﻣﺸــﺎهﺪه و ﮔﺰارشﺷــﺪه اﺳــﺖ‪ .‬هﻤﭽﻨﯿﻦ اﯾﻦ ﻋﻼﻣﺖ‪ ،‬ﺟﺰ‬ ‫ﻧﺸــﺎﻧﻪهﺎی ﺧﻂ آﻏﺎزﻋﯿﻼﻣﯽ )‪ (Potts, 1981: fig. 4‬ﻧﯿﺰ اﺳــﺖ‪ .‬ﻣﺎﯾﮑﻞ ُرف در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻘﻮش ﺑﺮﺟﺴــﺘﻪهﺎی‬ ‫ﺗﺨﺖ ﺟﻤﺸـﯿﺪ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺳﻨﮕﺘﺮاﺷﯽ ﻣﺸﺎﺑﻪ اﯾﻦ اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﺪ )‪ .(Roaf, 1983: 160‬ﺑﻪﻋﻼوه در ﺷﻬﺮ ﮔﻮر ﻧﯿﺰ‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪای ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻋﻼﻣﺖ ﺳﻨﮕﺘﺮاش ﮔﺰارشﺷﺪه اﺳﺖ )ﮐﺎﻣﺒﺨﺶﻓﺮد‪ /١٤٢ :١٣٨٦ ،‬ﺷﮑﻞ ‪.(١٠‬‬ ‫ﻧﺸــﺎﻧﻪ‬ ‫ﺑﺮ روی ﺑﺨﺶ ﺑﯿﺮوﻧﯽ ﺑﺪﻧﻪای ﮔﺮد اﯾﺠﺎدﺷــﺪه‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽآﯾﺪ ﺑﺨﺸــﯽ از ﯾﮏ ﮐﻮزه را‬ ‫ﺗﺸـﮑﯿﻞ ﻣﯽداده اﺳـﺖ و ﻇﺮف ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻠﯽ ﻏﻠﯿﻆ ﻧﺨﻮدی دارد‪ .‬ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻪ ﺑﺨﺶ اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫در ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ ﺗﺮﺳـﯿﻢﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ اﯾﻦ ﻧﺸــﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ از ﺷﺒﺎهﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﺨﺶ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﺣﺬف و ﺑﻪ ﺟﺎی آن ﯾﮏ داﯾﺮه ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺳــﺮ رﺳــﻢ ﺷــﻮد‪ ،‬هﻤﺎن ﻧﻘﻮش‬ ‫اﻧﺴـﺎنرﯾﺨﺖ را ﺧﻮاهﯿﻢ داﺷـﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺸـﺎﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺸـﺎﻧﻪ اﻣﺎ ﺑﺎ ﺧﻤﯿﺪﮔﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ را ﻣﯽﺗﻮان در ﺷﻬﺮ ﮔﻮر‬ ‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺳﻨﮕﺘﺮاش )ﮐﺎﻣﺒﺨﺶﻓﺮد‪ /١٤٢ :١٣٨٦ ،‬ﺷﮑﻞ ‪ (١٠‬ﻣﺸﺎهﺪه ﮐﺮد‪.‬‬ ‫ﻧﺸـﺎﻧﻪ ﺑﻌﺪی‬ ‫اﺳـﺖ ﮐﻪ هﻤﺎﻧﻨﺪ ﻋﺪد ‪ ٧‬ﻓﺎرﺳﯽ از ﺗﻘﺎﻃﻊ دو ﺧﻂ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﮐﻤﯽ دﻗﺖ در‬ ‫ﻧﺸـﺎﻧﻪ ﻣﺬﮐﻮر‪ ،‬درﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﺸـﺎﻧﻪ در دو ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ و در ﮐﻞ ﺟﺰ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی آﺳﺎن و‬ ‫ﺳـﺎده اﺳـﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺸـﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﺳـﻄﺢ ﺑﯿﺮوﻧﯽ ﯾﮏ ﺑﺪﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳـﺪ ﺑﺨﺸﯽ از ﯾﮏ ﮐﻮزه ﻇﺮﯾﻒ ﺑﻮده‬ ‫اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣﺸـﺎهﺪه ﺷـﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻋﻼﻣﺖ ﺑﺮ ﺳـﻔﺎلهﺎی ﺷﻬﺮ ﺳﻮﺧﺘﻪ )‪،(Sajjadi et al, 2003: fig. 32/f‬‬ ‫ﻣﻬﺮﮔﺮه ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن )‪ ، (Quivron, 1980: tableau 3/ 29‬دوران ﻣﺲﺳﻨﮕﯽ هﻨﺪ و ﺗﭙﮥﺣﯿﯽ ‪(Potts,‬‬ ‫)‪ 1981: fig. 3‬ﻧﯿﺰ ﻣﺸــﺎهﺪهﺷــﺪه اﺳــﺖ‪ .‬هﻤﭽﻨﯿﻦ اﯾﻦ ﻧﺸــﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﺧﻂ هﺎراﭘﺎﯾﯽ ﻧﯿﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﯿﺎس اﺳــﺖ‬ ‫دﻫﺎﻧﺔ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ﺷﻬﺮي ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ در ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ اﻳﺮان ‪217 ‬‬ ‫)‪ .(Potts, 1981: fig. 4‬ﻻزم ﺑﻪ ﺗﺬﮐﺮ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از ﻧﺸــﺎﻧﻪهﺎ ﺑﺮﻋﮑﺲ ﮔﺰارشﺷــﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎل‬ ‫دارد ﺗﻌﺪادی از اﯾﻦهﺎ در ﻃﺮاﺣﯽ ﺑﻪﺻﻮرت ﺑﺮﻋﮑﺲ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺪد ‪ ٨‬ﻓﺎرﺳﯽ(‪.‬‬ ‫ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ .٢٣‬ردﯾﻒ ﺑﺎﻻ‪ :‬اﺛﺮ ﻣﻬﺮ ﻣﮑﺸﻮﻓﻪ از ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺷﻤﺎره ‪ ١٥‬دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ردﯾﻒ زﯾﺮﯾﻦ‪ :‬ﻧﻤﻮﻧﻪ اﺛﺮ ﻣﻬﺮ ﻣﺸﺎﺑﻪ دهﺎﻧﻪ‬ ‫ﻏﻼﻣﺎن ﻣﮑﺸﻮﻓﻪ از ﺷﻮش‪.‬‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪ دﯾﮕﺮ‬ ‫ً‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ هﻤﺎﻧﻨﺪ ﭘﺮواﻧﻪای ﻣﺴﺒﮏ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺣﺎﺿﺮ دﻗﯿﻘﺎ در ﺑﺨﺶ زﯾﺮﯾﻦ ﺑﺪﻧﻪ ﯾﮏ‬ ‫ﻇﺮف‪ ،‬در ﻣﺤﻞ اﺗﺼـﺎل ﺑﺪﻧﻪ ﺑﻪ ﮐﻒ ﺗﻌﺒﯿﻪﺷـﺪه اﺳــﺖ‪ .‬ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺷﮑﻞ اوﻟﯿﻪ ﻇﺮﻓﯽ ﮐﻪ ﺣﺎﻣﻞ اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ‬ ‫اﺳـﺖ‪ ،‬اﻧﺪﮐﯽ دﺷـﻮار اﺳـﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺸـﺎﻧﻪ در دﯾﮕﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺴﯿﺎر ﭘﺮﮐﺎرﺑﺮد ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﻮﻃﻪهﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬ ‫ﺷﻬﺮ ﺳﻮﺧﺘﻪ )ﺳﯿﺪﺳﺠﺎدی‪ :١٣٨٢ ،‬ﺟﺪول ‪ ،(٣٢ /٥‬ﻣﻬﺮﮔﺮه )‪،(Quivron, 1980: tableau 1/ 44‬‬ ‫ﺑﺎﻻﮐﻮت)‪ ، (Dales, 1974: fig. 11/ IV7‬ﯾﺤﯿﯽ )‪ ،(Potts, 1981: fig. 5/68‬داﺷﻠﯽ ‪(Shaffer,‬‬ ‫)‪ ،1978: 182, fig. 3.56: 2‬آﺳــﯿﺎی ﻣﺮﮐﺰی )ﺳــﯿﺪﺳــﺠﺎدی‪/١٩٦ :١٣٨٨ ،‬ب( و ﻣﻮﻧﺪﯾﮕﺎک‬ ‫)‪(Potts, 1981: fig. 3‬اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ را ﺑﺮ ﺳﻔﺎلهﺎ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑـﻪ اﯾﻦ ﻓﻬﺮﺳــﺖ‪ ،‬ﺑـﺎﯾﺴــﺘﯽ ﺧﻄﻮط هﺎراﭘﺎﯾﯽ‪ ،‬آﻏﺎزﻋﯿﻼﻣﯽ )‪ (Potts, 1981: fig. 4‬و ﺳــﺒﺎﯾﯽ‬ ‫)ﮐﺎﻣﺒﺨﺶﻓﺮد‪ /١٤٠ :١٣٨٦ ،‬ﺷــﮑﻞ ‪ (٨‬را ﻧﯿﺰ اﻓﺰود‪ .‬ﺑﻪﻋﻼوه اﯾﻦ ﻧﺸــﺎﻧﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﺸــﺎﻧﻪ ﺳــﻨﮕﺘﺮاش ﻧﯿﺰ‬ ‫ﺑﺴــﯿـﺎر ﭘﺮﮐﺎرﺑﺮد ﺑﻮده اﺳــﺖ‪ .‬ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺎﺳــﺎرﮔﺎد )اﺳــﺘﺮوﻧﺎخ‪ :١٣٧٩ ،‬ﻧﻘﺸــﻪ ﻻﯾﯽ ‪ ،(١‬ﮐﻨﮕﺎور‬ ‫)ﮐـﺎﻣﺒﺨﺶﻓﺮد‪ /١٣٩ :١٣٨٦ ،‬ﺷــﮑـﻞ ‪ ،(٨‬ﭘـﻞ ﺧﻮاﺟﻮ )ﮐـﺎﻣﺒﺨﺶﻓﺮد‪ /١٤٨ :١٣٨٦ ،‬ﺷــﮑـﻞ ‪،(١۶‬‬ ‫‪  218‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﻧﺴﺎنرﻳﺨﺖ )؟( ﺑﺮ ﻣ‪‬ﻬﺮ و ﺳﻔﺎلﻫﺎي دﻫﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﭼﻨﺪ ﻓﺮﺿﻴﻪ‬ ‫ﭼﻬﻞﺳــﺘﻮن اﺻــﻔﻬﺎن )ﮐﺎﻣﺒﺨﺶﻓﺮد‪ /١٤٨ :١٣٨٦ ،‬ﺷــﮑﻞ ‪ (١۶‬و ﻣﺴــﺠﺪ وﮐﯿﻞ ﺷــﯿﺮاز )ﮐﺎﻣﺒﺨﺶﻓﺮد‪،‬‬ ‫‪ /١٤٧ :١٣٨٦‬ﺷـﮑﻞ ‪ (١۵‬از اﯾﻦ ﻧﺸـﺎﻧﻪ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻬﺮه ﺑﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺸـﺎﻧﻪ در ﺷـﻮش دوره هﺨﺎﻣﻨﺸﯽ‬ ‫ﺑـﻪﻋﻨﻮان ﻣﻬﺮ ﻧﯿﺰ ﮐـﺎرﺑﺮد داﺷــﺘﻪ اﺳــﺖ‪ .‬اﺛﺮ ﻣﻬﺮی از اﯾﻦ ﻣﺤﻮﻃﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻧﺸــﺎﻧﻪ ﺑﻪدﺳــﺖآﻣﺪه اﺳــﺖ‬ ‫)‪) (Boucharlat et Shahidi, 1987: Planche XVII., 15‬ﺗﺼــﻮﯾﺮ ‪ ،٢٣‬ردﯾﻒ زﯾﺮﯾﻦ(‪ .‬از‬ ‫دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﻧﯿﺰ اﺛﺮ ﻣﻬﺮی ﺑﺎ هﻤﯿﻦ ﻧﺸــﺎﻧﻪ ﻣﺸــﺎهﺪهﺷــﺪه اﺳــﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﺛﺮ ﻣﻬﺮ از ﺳــﺎﺧﺘﻤﺎن ﺷــﻤﺎره ‪١۵‬‬ ‫ﺑﻪدﺳـﺖآﻣﺪه اﺳﺖ )ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ ،٢٣‬ردﯾﻒ ﺑﺎﻻﯾﯽ(‪ .‬در ﻣﺠﺎورت اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ در اﯾﻦ اﺛﺮ ﻣﻬﺮ ﭼﻨﺪ ﻧﻘﺶ دﯾﮕﺮ‬ ‫ﻧﯿﺰ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد اﻣﺎ در ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺷﻮش‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﭘﺮواﻧﻪای ﺷﮑﻞ ﻣﺸﺎهﺪه ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﻧﺸـﺎﻧﻪ ﺑﻌﺪی اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺷﺒﯿﻪ ﺣﺮف ‪ P‬اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ اﺳﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ ﮔﺮدی ﺑﺨﺶ ﺑﺎﻻﯾﯽ‬ ‫ﺑﻪﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﺑﻪ هﻢ وﺻــﻞ ﻧﺸــﺪه اﺳــﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪای از اﯾﻦ ﻧﺸــﺎﻧﻪ در ﺷــﻬﺮ ﺳــﻮﺧﺘﻪ ﻣﺸــﺎهﺪهﺷــﺪه اﺳــﺖ‬ ‫)ﺳﯿﺪﺳﺠﺎدی‪ :١٣٨٢ ،‬ﺷﮑﻞ ‪ .(٥٢ /٧‬در اﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﺨﺶ ﮔﺮدی ﻣﺘﺼﻞ ﻧﮕﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺸﺎﻧﻪ دهﺎﻧﻪ‬ ‫ﻏﻼﻣﺎن ﺑﺮ ﻟﯿﻮاﻧﯽ اﯾﺠﺎدﺷـﺪه ﮐﻪ از ﻣﻌﺪود ﻟﯿﻮانهﺎﯾﯽ اﺳــﺖ ﮐﻪ ﻧﻘﺶ اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ ﻧﺪارﻧﺪ )ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪،٢٤‬‬ ‫ﺳـﻤﺖ ﭼﭗ(‪ .‬ﺑﺎوﺟﻮدی ﮐﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯽرود ﺑﺮ روی ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻟﯿﻮانهﺎی ﻧﻘﺶدار‪ ،‬ﻧﺸــﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ‬ ‫ﻣﺸــﺎهﺪه ﮔﺮدد‪ ،‬اﻣﺎ هﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ اﺷــﺎره ﺷــﺪ در ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد ﻧﺸــﺎﻧﻪهﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺣﺎﺿــﺮ ﺑﺮ ﻟﯿﻮانهﺎ‬ ‫ً‬ ‫ﻇﺎهﺮﺷﺪهاﻧﺪ )ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ .(٢٣‬اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ در اﻧﺪازه ﺑﺰرگ اﺳﺖ و ﮐﺎﻣﻼ در ﻣﻌﺮض دﯾﺪ ﻗﺮار دارد‪.‬‬ ‫ﻧﺸــﺎﻧﻪ دﯾﮕﺮ ﮐﻪ ﺑﺮ روی ﺳــﻔﺎلهﺎی دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن اﯾﺠﺎدﺷــﺪه‬ ‫اﺳــﺖ )ﺗﺼــﻮﯾﺮ ‪ ،٢٤‬ﺳــﻤﺖ‬ ‫راﺳـﺖ ﺑﺎﻻ(‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺸـﺎﻧﻪ از ﯾﮏ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﺸــﮑﯿﻞﺷﺪه و در ﺑﺨﺶ ﺑﺎﻻﯾﯽ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭼﺸﻢ اﯾﺠﺎد‬ ‫ﮔﺮدﯾﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺸـﺎﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺸـﺎﻧﻪ ﻧﯿﺰ در ﺷـﻬﺮ ﺳـﻮﺧﺘﻪ ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه اﺳﺖ )ﺳﯿﺪﺳﺠﺎدی‪:١٣٨٢ ،‬‬ ‫ﺷﮑﻞ ‪.(٢٣ /٧‬‬ ‫ﻧﺸـﺎﻧﻪ دﯾﮕﺮ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺑﺨﺶ زﯾﺮﯾﻦ ﻟﺒﻪ ﯾﮏ ﺧﻤﺮه ﺑﺰرگ اﯾﺠﺎدﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ از اﯾﻦ ﻧﻘﺶ‪،‬‬ ‫ﺑﺮ ﮔﺮدی ﺷﮑﻢ ﺧﻤﺮه‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ ﻣﺸﺎهﺪه ﻣﯽﺷﻮد )زهﺒﺮی‪ :١٣٩١ ،‬ﻟﻮح ‪ ،٨٠‬ﻃﺮح ‪.(٦٨٨‬‬ ‫اﯾﻦ ﺧﻤﺮه ﭘﻮﺷـﺶ ﻧﺨﻮدی ﯾﮑﺪﺳﺘﯽ دارد و ﻣﯿﺎن ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ و ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ‪ ،‬ﯾﮏ ردﯾﻒ‬ ‫ﻧﻘﺶ اﻓﺰوده ﻧﯿﺰ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ در ﺷﻬﺮ ﺳﻮﺧﺘﻪ )ﺳﯿﺪﺳﺠﺎدی‪ :١٣٨٢ ،‬ﺷﮑﻞ ‪،(٤٨ /٦‬‬ ‫ﺷــﻬـﺪاد )‪ ،(Potts, 1981: fig. 3‬ﯾﺤﯿﯽ )‪ (Potts, 1981: fig. 5/ 65‬و ﻣﻬﺮﮔﺮه ‪(Quivron,‬‬ ‫)‪ 1980: tableau 3/ 32‬ﮔﺰارشﺷــﺪه اﺳــﺖ‪ .‬ﺑﻪﻋﻼوه ﺷــﺒﺎهﺘﯽ ﻣﯿﺎن اﯾﻦ ﻧﺸــﺎﻧﻪ و ﺧﻂ هﺎراﭘﺎﯾﯽ‬ ‫دﻫﺎﻧﺔ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ﺷﻬﺮي ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ در ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ اﻳﺮان ‪219 ‬‬ ‫)‪ (Potts, 1981: fig. 4‬و هﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﺸــﺎﻧﻪ ﺳــﻨﮕﺘﺮاش در ﺗﺨﺖ ﺟﻤﺸــﯿﺪ )‪ (Roaf, 1983: 160‬ﻧﯿﺰ‬ ‫ﻣﺸﺎهﺪه ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ .٢٤‬ﺳﻪ ﻟﯿﻮان از دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﮐﻪ ﻧﻘﺸﯽ ﺟﺰ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺪ ﻧﺸـﺎﻧﻪ دﯾﮕﺮ از ﺳـﻔﺎلهﺎی دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﺑﻪدﺳـﺖآﻣﺪه ﮐﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺸﺎﺑﻪ آنهﺎ ﯾﺎﻓﺖ ﻧﺸﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی‬ ‫ﻣﺬﮐﻮر ﺷـﺎﻣﻞ‬ ‫هﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺸـﺎﻧﻪ آﺧﺮ )‬ ‫)ﺗﺼﻮﯾﺮ ‪ ،٢٤‬ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ(‪ .‬دو ﻧﺸﺎﻧﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﮐﻒ ﻣﺸﺎهﺪهﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎﻧﻪ‬ ‫(روی ﻟﯿﻮان ﻣﺸﺎهﺪهﺷﺪه اﺳﺖ‬ ‫در ﮔﻮﺷﻪ ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ ﺑﺪﻧﻪهﺎ در ﻣﺠﺎورت اﺗﺼﺎل ﺑﺪﻧﻪ‬ ‫ﺑﺮ ﺑﺨﺶ زﯾﺮﯾﻦ ﻟﺒﻪ ﮐﻮزهای ﻧﻘﺶ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺸﺎﻧﻪ‬ ‫ﺑﻪ هﻤﺮاه ﻧﺸـﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴـﺎنرﯾﺨﺖ آﻣﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻣﺠﺎورت ﺑﺮﺧﯽ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎ ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ و‬ ‫هﻤﭽﻨﯿﻦ اﺳـﺘﻔﺎده از ﺳﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺑﻪﺟﺎی ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ ﺑﺮ ﻟﯿﻮانهﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدهﺪ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎل دارد‬ ‫ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﻣﯿﺎن ﻧﺸـﺎﻧﻪهﺎی ﺑﺮرﺳﯽﺷﺪه و ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﻔﺎوتهﺎﯾﯽ ﻣﯿﺎن‬ ‫ﻧﺸـﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴـﺎنرﯾﺨﺖ و اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮانﻣﺜﺎل از اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎ‪ ،‬هﺮﮐﺪام ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣﺸــﺎهﺪهﺷــﺪه اﺳــﺖ‪ ،‬درﺣﺎﻟﯽﮐﻪ از ﻧﺸــﺎﻧﻪهﺎ ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدی‪ .‬ﺑﻪﻋﻼوه در ﺑﯿﺸــﺘﺮ ﻣﻮارد اﯾﻦ ﻧﺸــﺎﻧﻪهﺎ در‬ ‫ﺑﺨﺶهﺎﯾﯽ ﺗﻌﺒﯿﻪﺷـﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ دور از ﭼﺸـﻢ اﺳـﺖ درﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﻧﺸـﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ در ﺑﺨﺶ ﺟﻠﻮی‬ ‫ﭼﺸـﻢ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪﺷـﺪهاﻧﺪ‪ .‬هﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ در اﻧﺪازه ﺑﺰرگ اﯾﺠﺎدﺷﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ‬ ‫‪  220‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﻧﺴﺎنرﻳﺨﺖ )؟( ﺑﺮ ﻣ‪‬ﻬﺮ و ﺳﻔﺎلﻫﺎي دﻫﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﭼﻨﺪ ﻓﺮﺿﻴﻪ‬ ‫ً‬ ‫ﺟﻠﺐﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽﮔﺮدد اﻣﺎ اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻ در ﺑﺨﺶهﺎی دور از ﭼﺸﻢ ﺑﻪﮐﺎررﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬دﺷﻮاری ﺗﺸﺨﯿﺺ‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮی اﯾﻦ ﻧﺸـﺎﻧﻪهﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ هﻤﺎن اﻧﺪازه ﻧﺸـﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴــﺎنرﯾﺨﺖ اﺳــﺖ‪ .‬ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺜﺎل اﮔﺮ آنهﺎ را ﻧﺸﺎﻧﻪ‬ ‫ﺳـﻔﺎﻟﮕﺮ ﺑﺪاﻧﯿﻢ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺷـﺎﻧﺰده ﺳـﻔﺎﻟﮕﺮ در ﺷﻬﺮ دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ داﺷﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﻏﯿﺮﻣﻨﻄﻘﯽ اﺳــﺖ‪ .‬اﮔﺮ آﻧﻬـﺎ را ﻧﺸــﺎﻧـﻪ ﮐـﺎرﮔـﺎه ﺑﺪاﻧﯿﻢ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﯽﺷــﻮﯾﻢ ﮐﻪ هﯿﭻ ﺗﻔﺎوت ﻓﻦ ﻣﯿﺎن اﯾﻦ‬ ‫ً‬ ‫ﺳـﻔﺎلهﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﺸـﺎﻧﻪهﺎ را دارﻧﺪ‪ ،‬دﯾﺪه ﻧﻤﯽﺷـﻮد‪ .‬ﻣﻀﺎﻓﺎ اﮔﺮ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﮐﺎرﮔﺎه ﺑﺎﺷﺪ ﭼﺮا ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ روی ﮐﻪ‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳـﻔﺎل آﻣﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﯽﺗﺮ اﯾﻦ اﺳـﺖ ﮐﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان اﻣﻀﺎی ﮐﺎرﮔﺎه ﺧﻮد‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺳﻔﺎلهﺎﯾﯽ ﮐﻪ از‬ ‫ﯾﮏ ﮐﺎرﮔﺎه ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ را ﻧﺸﺎﻧﻪﮔﺬاری ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎ ﻧﯿﺰ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺮﻧﺦ روﺷﻨﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ دهﺪ‪ .‬ﺗﺪاوم ﻧﻘﻮش ﺟﺪول ‪ ٣‬از ﭘﯿﺶازﺗﺎرﯾﺦ‬ ‫ﺗﺎ دوران اﺳـﻼﻣﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدهﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺸﺨﺼﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ‬ ‫ﻣﻔﻬﻮم ﺧﺎﺻـﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻃﯽ ﺳﺎﻟﯿﺎن دراز اﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﺎ هﻤﺎن ﻣﻔﺎهﯿﻢ ﻣﻨﺘﻘﻞﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﮐﻤﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺣﺘﯽ در ﻣﻔﻬﻮم واژههﺎی ﯾﮏ زﺑﺎن ﮔﺎهﯽ ﺑﺮﺧﯽ از آنهﺎ ﻃﯽ ﮔﺬر زﻣﺎن ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮآﯾﻨﺪ‬ ‫هﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ در روﻧﺪ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻣﺸــﺎهﺪه ﺷــﺪ‪ ،‬ﺗﺸــﺨﯿﺺ ﻣﻔﻬﻮم و ﮐﺎرﮐﺮد ﻧﻘﻮش ﺗﺠﺮﯾﺪی اﻧﺴــﺎنرﯾﺨﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﺴــﯿﺎر دﺷــﻮار اﺳــﺖ‪ .‬ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﻣﺪارک و ﺷــﻮاهﺪ ﻣﺎ ﻧﺎﭼﯿﺰﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻃﺮح ﻓﺮﺿــﯿﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻧﯿﺰ ﮔﺮهﮔﺸــﺎ‬ ‫ﻧﯿﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺸﺎﻧﻪ اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ از ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنهﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ هﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﺑﺤﺚ ﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﺗﻔﮑﯿـﮏ ﺳــﺎﺧﺘﻤـﺎنهﺎ ﻧﯿﺰ ﮐﻤﮑﯽ ﺑﻪ ﺗﺸــﺨﯿﺺ ﮐﺎرﮐﺮد اﯾﻦ ﻧﺸــﺎﻧﻪ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﯿﺸــﺘﺮ اﯾﻦ ﻧﺸــﺎﻧﻪهﺎی‬ ‫اﻧﺴـﺎنرﯾﺨﺖ از ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎن ‪ ١٥‬و ‪ ٢٣‬ﺑﻪدﺳـﺖآﻣﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎن ﺷﻤﺎره ‪ ،٢٣‬ﺑﻨﺎﯾﯽ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺎ ﯾﮏ‬ ‫ﻓﻀﺎی ﻣﺮﮐﺰی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻀﺎهﺎی ﮐﻮﭼﮑﯽ اﻃﺮاف آن را اﺣﺎﻃﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ )‪ (٧‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدهﺪ‬ ‫ﮐﻪ ﺗﻌﺪاد اﻧﺪﮐﯽ ﺳـﻔﺎل ﺑﺎ اﯾﻦ ﻧﺸـﺎﻧﻪ از دﯾﮕﺮ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنهﺎ ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺸﺎﻧﻪهﺎی اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ ﺑﺮ‬ ‫ﺳـﻔﺎل‪ ،‬ﻣﻬﺮ‪ ،‬ﻧﺸـﺎﻧﻪ ﺳـﻨﮕﺘﺮاﺷـﺎن و ﺗﻤﻐﺎهﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﺸــﺎهﺪه ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﯽ ارﺗﺒﺎط ﻣﯿﺎن اﯾﻦهﺎ‬ ‫ﺑﺴـﯿﺎر دﺷﻮار اﺳﺖ‪ .‬هﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮﺧﯽ از ﺧﻄﻮط‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪای ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺸﺎﻧﻪ اﻧﺴﺎنرﯾﺨﺖ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ دارﻧﺪ اﻣﺎ‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻄﺮحﺷـﺪه ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﯽآﯾﺪ ﮐﻪ در دوره هﺨﺎﻣﻨﺸﯽ اﯾﻦ ﻧﻘﻮش ﻣﻔﻬﻮم اﻟﻔﺒﺎﯾﯽ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ً‬ ‫در ارزﯾﺎﺑﯽ ﻓﺮﺿﯿﺎت ﺑﻪ ﻣﻮارد ﺑﺴﯿﺎری ﺑﺮﺧﻮردﯾﻢ اﻣﺎ ﻋﻤﻼ هﯿﭻﮐﺪام ﭘﺎﺳﺦ دﻗﯿﻖ و ﺑﯽﻧﻘﺺ ﺑﻪ ﮐﺎرﮐﺮد اﯾﻦ‬ ‫ﻧﺸــﺎﻧﻪ ﻧﯿﺴــﺘﻨﺪ‪ .‬دﺳــﺖﮐﻢ ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﻓﺮﺿــﯿﺎت ﻣﻄﺮحﺷــﺪه‪ ،‬ﺑﺎوﺟﻮد ﺷــﻮاهﺪ ﻧﺎﮐﺎﻓﯽ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﭘﺸــﺘﯿﺒﺎﻧﯽ‬ ‫دﻫﺎﻧﺔ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ﺷﻬﺮي ﻫﺨﺎﻣﻨﺸﻲ در ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﻲ اﻳﺮان ‪221 ‬‬ ‫ﻧﻤﯽﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬هﺪف ﭘﮋوهﺶهﺎﯾﯽ اﯾﻦﭼﻨﯿﻦ‪ ،‬ﺻﺮف ﭘﺎﺳﺦﮔﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻓﺮﺿﯿﺎت ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﭘﺮواﺿﺢ اﺳﺖ‬ ‫ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از ﻓﺮﺿــﯿﺎت ﻣﻄﺮحﺷــﺪه‪ ،‬ﺑﺎ ﮐﺎوشهﺎی ﺟﺪﯾﺪ و ﯾﺎﻓﺘﻪهﺎی ﺟﺪﯾﺪ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﻄﻠﻮبﺗﺮی‬ ‫ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎوﺟﻮد ﻣﺪارک ﻧﺎﮐﺎﻓﯽ ﮐﻨﻮﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﯾﻦ اﺳــﺖ ﮐﻪ ﻋﻨﺎﺻــﺮ و ﻧﺸــﺎﻧﻪهﺎی اﯾﻦﭼﻨﯿﻨﯽ‪،‬‬ ‫ﺷﺘﺎبزده داوری ﻧﺸﻮﻧﺪ و ﺑﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﭘﺎﺳﺦدهﯽ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶهﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮐﺎوشهﺎی آﯾﻨﺪه ﺑﺎﺷﯿﻢ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاری‬ ‫ﺷـﺎﯾﺴـﺘﻪ اﺳـﺖ ﮐﻪ ﺑﺪﯾﻦوﺳـﯿﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻗﺪرداﻧﯽ ﺧﻮد را از دﮐﺘﺮ ﺳــﯿﺪﻣﻨﺼــﻮر ﺳــﯿﺪﺳﺠﺎدی‪ ،‬ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ‬ ‫ﮐﺎوشهﺎی ﺑﺎﺳـﺘﺎنﺷـﻨﺎﺧﺘﯽ ﺷـﻬﺮ ﺳـﻮﺧﺘﻪ و دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ در اﺧﺘﯿﺎر ﻧﻬﺎدن ﺑﺮﺧﯽ ﺗﺼﺎوﯾﺮ و‬ ‫ﻧﻘﺸﻪهﺎی ﻣﻨﺘﺸﺮﻧﺸﺪه و هﻤﭽﻨﯿﻦ رﻓﻊ اﺑﻬﺎﻣﺎت و ﭘﺮﺳﺶهﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﺑﺮاز ﻧﻤﺎﯾﻢ‪.‬‬ ‫ﭘﯽﻧﻮﺷﺖهﺎ‬ ‫‪ .١‬از ﻣﺸـﮑﻼت ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ روی دادههﺎی دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن‪ ،‬در دﺳـﺘﺮس ﻧﺒﻮدن ﺗﻤﺎﻣﯽ دادههﺎی ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه از ‪ ١٠‬ﻓﺼﻞ ﮐﺎوش‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺨﺸـﯽ از ﺳـﻔﺎلهﺎی دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﮐﻪ ﺗﻮﺳـﻂ ﮔﺮوه ﮐﺎوﺷﮕﺮان اﯾﺘﺎﻟﯿﺎﯾﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از‬ ‫‪ ٣٠٠٠‬ﻗﻄﻌﻪ ﺳﻔﺎل اﺳﺖ )‪ .(Maresca, 2010: 243‬ﺑﺎﻗﯽ ﺳﻔﺎلهﺎی ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه از ﮐﺎوش ﮔﺮوه اﯾﺘﺎﻟﯿﺎﯾﯽ و اﯾﺮاﻧﯽ در‬ ‫ﭘﺎﯾﮕﺎه ﺷــﻬﺮ ﺳــﻮﺧﺘﻪ ﻧﮕﻬﺪاری ﻣﯽﺷــﻮد ﮐﻪ ﺷــﺎﻣﻞ ﺗﻌﺪاد ﺑﺴــﯿﺎر زﯾﺎدی ﺳــﻔﺎل آﻣﺎری و ﺷــﺎﺧﺺ اﺳــﺖ‪ .‬ازآﻧﺠﺎﮐﻪ ﺑﯿﺸــﺘﺮ‬ ‫ﺳـﻔﺎلهﺎی ﻣﻮﺟﻮد در ﭘﺎﯾﮕﺎه را ﺑﺪﻧﻪهﺎی ﺑﺪون ﺗﺰ ﯾﯿﻦ و ﺷﮑﺴﺘﻪ ﺳﻔﺎل ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدادن‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮای ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺑﺮ ﺷﺎﺧﺼﻪهﺎی‬ ‫ﺳﻔﺎﻟﯽ‪ ،‬از ﻣﯿﺎن ﺳﻔﺎلهﺎی آﻣﺎری‪ ،‬ﺳﻔﺎلهﺎی ﺷﺎﺧﺺ )هﻢ از ﺟﻨﺒﻪ ﻃﺮاﺣﯽ و هﻢ دﯾﮕﺮ وﯾﮋﮔﯽهﺎی ﺧﺎص ﺳﻔﺎﻟﯽ( ﮔﺰﯾﻨﺶ‬ ‫ً‬ ‫ﺷـﺪ و در اﯾﻦ ﮔﺰﯾﻨﺶ ﺗﻼش ﺷـﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺳـﻔﺎلهﺎی ﺗﺰ ﯾﯿﻦدار ﮔﺰﯾﻨﺶ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ ٢٢۶‬ﻗﻄﻌﻪ ﺳﻔﺎل ﺗﺰ ﯾﯿﻦدار‪ ،‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ‪،‬‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺳﻔﺎلهﺎی ﺗﺰ ﯾﯿﻦدار ﻣﻮﺟﻮد از دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن در ﭘﺎﯾﮕﺎه ﺷﻬﺮ ﺳﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .٢‬ﺳـﺎرﻣﺎﺗﯽهﺎ )‪ (Sarmatians‬ﮐﻪ در ﺣﺎﺷـﯿﻪهﺎی ﺷـﺮﻗﯽ ﺳﮑﺎهﺎ ﻣﯽزﯾﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ رﯾﺸﻪ و ﻧﺴﺐ ﺑﺴﯿﺎر ﺷﺒﯿﻪ ﺳﮑﺎهﺎ‬ ‫ً‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬هﺮ دو ﺑﻪ ﯾﮏ زﺑﺎن ﺗﮑﻠﻢ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﺳﺒﮏ زﻧﺪﮔﯽ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ داﺷﺘﻨﺪ )راﯾﺲ‪.(۴۶ :١٣٨٨ ،‬‬ ‫‪ .٣‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪﺿـﺮورت ﻣﻄﺎﻟﻌﻪای ﺟﺎﻣﻊ در زﻣﯿﻨﻪ ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻘﺸـﯽ را داﺷﺘﻪاﻧﺪ و ازآﻧﺠﺎﮐﻪ ﺑﻪﺻﺮاﺣﺖ ﻧﻤﯽﺗﻮان اﯾﻦ‬ ‫ً‬ ‫ﻧﻘﻮش را ﻧﻘﺶ اﻧﺴــﺎن داﻧﺴــﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در اﯾﻦ ﺟﺪول‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻــﺮ ﻧﻘﺸــﯽ ﮐﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن‬ ‫ﺑﺎﺷـﺪ ﻧﯿﺰ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ در ﺷﻬﺮ دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﺮﺧﯽ از ﻧﻘﻮش‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرفﺗﺮی ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﺳـﺎﯾﺮﯾﻦ دارﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳـﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺗﻔﺎوت در اﺟﺮا ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻣﺎﻧﻊ از ﺗﻘﺴــﯿﻢﺑﻨﺪی اﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ در ﺟﺪول ﺣﺎﺿﺮ‬ ‫ﮔﺮدد‪ .۴ .‬اﻟﺒﺘﻪ درﺻــﻮرﺗﯽﮐﻪ دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﻣﺮﮐﺰ ﺷــﻬﺮب زرﻧﮑﻪ ﺑﺎﺷــﺪ )؟(‪ .‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه‪ ،‬هﯿﭻﮔﻮﻧﻪ اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮی دراﯾﻦارﺗﺒﺎط‬ ‫ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ و اﯾﻦ ﻓﻘﻂ در ﺣﺪ ﯾﮏ اﺣﺘﻤﺎل اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﮋوهﺸﮕﺮان ﭘﯿﺸﯿﻦ ﻣﻄﺮحﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪  222‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﻧﺴﺎنرﻳﺨﺖ )؟( ﺑﺮ ﻣ‪‬ﻬﺮ و ﺳﻔﺎلﻫﺎي دﻫﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن‪ :‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﭼﻨﺪ ﻓﺮﺿﻴﻪ‬ ‫ً‬ ‫‪ .۵‬در ﺑﺮﺧﯽ ﻣﺤﻮﻃﻪهﺎی اﯾﻦ دوره اﺷـﮑﺎل ﺳـﻔﺎﻟﯽ ﺑﻪدﺳـﺖآﻣﺪه اﺳـﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﻀﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﮐﺎوﺷﮕﺮ‪ ،‬ﻟﯿﻮان ﻣﻌﺮﻓﯽﺷﺪهاﻧﺪ اﻣﺎ‬ ‫ﺻــﺮف ﺗﺸــﺎﺑﻪ ﻧﺎمﮔﺬاری‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮان آنهﺎ را ﻣﺸــﺎﺑﻪ ﻟﯿﻮان دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن داﻧﺴــﺖ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳــﺖ ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ ﻇﺮوف از ﻧﻈﺮ‬ ‫ً‬ ‫ﺳــﺎﺧﺘﺎر ﺷــﮑﻠﯽ‪ ،‬اﻧﺪﮐﯽ ﺷــﺒﯿﻪ ﻟﯿﻮانهﺎی دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﺑﺎﺷــﻨﺪ اﻣﺎ هﯿﭻﮐﺪام ﮐﺎﻣﻼ ﺷــﺒﯿﻪ ﻧﯿﺴــﺘﻨﺪ ﺑﻪﻃﻮریﮐﻪ هﯿﭻﮐﺪام را‬ ‫ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻪﻋﻼوه‪ ،‬در دهﺎﻧﻪ ﻏﻼﻣﺎن‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻟﯿﻮان ﺑﻪﺻﻮرت اﻧﺒﻮه ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﻇﺮوف‬ ‫ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﻟﯿﻮان از ﻣﺤﻮﻃﻪهﺎی دﯾﮕﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮاواﻧﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ .۶‬ﺗﻮﺻـﯿﻔﺎت ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی ﭘﻼن ارﺳﺎﻟﯽ )ﻣﻨﺘﺸﺮﻧﺸﺪه( اﯾﻦ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺗﻮﺳﻂ دﮐﺘﺮ ﺳﯿﺪﺳﺠﺎدی اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﺸﺎن ﺑﻪ دﻟﯿﻞ‬ ‫اﻋﺘﻤﺎد و هﻤﺮاهﯽ هﻤﯿﺸﮕﯽﺷﺎن ﺳﭙﺎﺳﮕﺰارم‪.‬‬ ١ Aryaramna press Aryarmana Publications has started its activities in 2016 and aims in publishing the valuable compilation and translation works of Iranian and foreigner researchers in the wide range of Iranian studies including archaeology, history, culture and ancient languages. We seek to construct a broad understanding of Iran’s invaluable history and superb culture through publishing the richest resources in this field. Given the long standing and profound cultural links and origins between Iran and the world from the ancient millenniumsand the recent a empts to break these links and origins, Aryarmana Publication felt the necessity of extending the valuable resources of researches and translations regarding Greater Persia or Cultural Iran as its first priority. We hope to strengthen the universal links among the Iranian and those interested in Iran and the greater Persia and its culture through the cultural products of Aryarmana publications. Concessionaire & Chairman Dr Shahin Aryamanesh (Tissaphernes Archaeological Research Group) Editorial Board | Dr Seyyed Mansour Seyyed Sajjadi (IsMEO) | Esmail Yaghmaei (Iran Cultural Heritage, Handcrafts and Tourism Organization) |Dr Seyed Mehdi Mousavi (Tarbiyat Modares University) |Dr Mohammad Ebrahim Zarei (Boali Sina of Hamedan University) | Dr Sajjad Alibeygi (Kermanshah University) | Dr Hamid Reza Vali Pour (Shahid Beheshei University) | Dr Saeid Amirhajloo (Jiroft University) | Dr Cyrus Nasrollah Zadeh (Institute for humanities and cultural studies) |Dr Reza Mehr Afarin (Mazandaran University) | Dr Farzaneh Goshtasb (Institute for humanities and cultural studies) | Aryaramna press ١١ All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system or transmi ed in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without prior permission in writing, form the publisher. | Website: www.aryaramna.ir | | E-mail: info@aryaramna.ir | |aryaramna@hotmail.com| | Address: Iran - Tehran- P.O. Box: 14515-569 | | (+98) 9395969466 | 11 Dahan-e Gholaman Edited by Dr Seyyed Mansour Seyyed Sajjadi ISBN: 978-622-95482-0-2 | Published In Iran (Persia) | Dahan-e Gholaman Achaemenid City In Southern of Iran Edited by Dr Seyyed Mansour Seyyed Sajjadi |(IsMEO) | Iranshahr -5- In The Name of GOD Dahan-e Gholaman Achaemenid City In Southern of Iran Aryaramna press