Hollands glorie in de 17de eeuw : de stadsplattegronden van Blaeu | Bijzondere Collecties - Universiteitsbibliotheek Utrecht Doorzoek deze website HOME UITGELICHT KERNTHEMA'S OVER BIJZONDERE COLLECTIES WAAR VIND IK? Hollands glorie in de 17de eeuw : de stadsplattegronden van Blaeu Geen mooier en grootser beeld van de Nederlandse Gouden Eeuw dan de ruim 200 plattegronden van steden in de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden in het Toonneel der steden van Joan Blaeu. Deze Amsterdamse kaartmaker en -uitgever presenteerde vanaf 1649, een jaar na de beëindiging van de Tachtigjarige Oorlog, de al dan niet vrijgevochten Nederlandse steden in hun volle glorie. Blaeus stadsplattegronden zijn zó kenmerkend en zó vaak gereproduceerd dat ze praktisch in ons collectieve geheugen zitten. Maar laten we de teksten ook niet vergeten…! De firma Blaeu: een bloeiende drukkerij Ten tijde van Blaeu beleefde de Republiek haar Gouden Eeuw en was Amsterdam het alsmaar groeiende centrum van internationale handel, overzeese expansie en rijkdom. In zo’n stad bestonden de internationale contacten, de financiële middelen én de afzetmarkt om een bloeiende uitgeverij van kaarten en atlassen te beginnen. Willem Jansz. Blaeu (1571-1638) speelde hier op in, met kennis van zaken en een goed zakelijk instinct. Na een leertijd bij de beroemde Deense astronoom Tycho Brahe, vestigde hij een eigen drukkerij en uitgeverij in Amsterdam. Vanaf zijn allereerste gedrukte kaarten (die uit 1604 dateren) viel hij op door kwaliteit en vernieuwingen. Blaeu ging er niet zelf op uit om opmetingen te doen. Hij ontwierp zijn kaarten op basis van bestaand kaartmateriaal, aangevuld met kennis die hij haalde uit bijvoorbeeld reisverslagen en gesprekken met zeelieden. Een ware kosmografie? Na de dood van Willem Jansz. Blaeu in 1638 nam zijn zoon Joan (ca. 1598/99-1673) het bedrijf over. Hij wist het familiebedrijf tot nog grotere bloei te brengen. Voortbouwend op de nalatenschap van zijn vader probeerde Joan een ware kosmografie, een totale beschrijving van de toenmalig bekende hemel, aarde en zeeën te publiceren. Dit leidde onder meer tot de uitgave van de befaamde Atlas maior. Deze meerdelige wereldatlas verscheen vanaf 1662 in verschillende edities en talen en betekende het hoogtepunt in de Nederlandse atlasproductie. Ook het befaamde Toonneel der steden van de [...] Nederlanden, de stedenatlas die Blaeu in 1652 in twee banden liet uitkomen, maakte deel uit van Blaeus plan voor een enorme kosmografie. Het uiterlijk van de banden van dit Utrechtse exemplaar van de Atlas maior en het Toonneel der steden van de [...] Nederlanden is identiek. Daarmee vormen beide publicaties zonder meer een uniform geheel. ‘… met onvermoeiden yver’ ‘Myn voornemen is, gunstige leser’, zo begint Blaeu zijn voorwoord op de stedenatlas, ‘een toonneel te bouwen, om op het selve de afbeeldingen en beschrijvingen van de steden des aertrijcks te vertoonen. Ghy sult, geloof ick, met my oordeelen, dat het een wichtigh werck is, van meer dan gemeenen arbeit, oneindelijcke kosten, en by het leven van een mensch naeulijcks te bereicken. Ick sal evenwel aenvangen, en met onvermoeiden yver, soo veel mogelijck is, voortgaen, niet alleen met dit, maer oock met onsen atlas (van welke alree vier stucken uitgegeven sijn, en het vijfde onder de pers is) te vercieren en vermeerderen, tot het einde mijner jaren, welcke ick ten besten van ’t gemeen altijt sal trachten te besteden.’ In zijn voorwoord noemt Blaeu dus ook zijn wereldatlas, die toen nog als Theatrum orbis terrarum vijf delen telde. Het tekent de geweldige kosmografische droom die hij voor ogen had; één gigantische meerdelige atlas waarin hemel en aarde in hun totaal gepresenteerd zouden worden. Eerste banden gewijd aan Nederland In het voorwoord beargumenteert Blaeu voorts de inhoud van zijn voorgenomen stedenatlas. De eerste, gerealiseerde, banden zijn gewijd aan Nederland, zijn vaderland, omdat hij daarvan de meeste https://bc.library.uu.nl/nl/hollands-glorie-de-17de-eeuw-de-stadsplattegronden-van-blaeu.html[7-4-2020 16:57:40] ENGLISH Ga naar de digitale versie ZOEK share Hollands glorie in de 17de eeuw : de stadsplattegronden van Blaeu | Bijzondere Collecties - Universiteitsbibliotheek Utrecht kennis bezit en dit land ‘volgens de wetten der natuur’ het meest bemint. Daarnaast is Nederland volgens Blaeu het ‘eenigh toonneel van de dapperste verrichtingen des geheelen aertbodems’ in zijn tijd geweest. Hiermee doelt hij vooral op de Tachtigjarige Oorlog, die in 1648 met de Vrede van Westfalen eindigde. En Blaeu is daar content mee: ‘Hoe geluckigh sijn wy, die dese tijdt beleven!’ Persoonlijke voorkeuren Het tweede deel, waaraan Blaeu in zijn voorwoord zegt te werken, zal toebedeeld zijn aan Italië. Hier heeft hij een deel van zijn jeugd doorgebracht en daarom volgen de steden van dit land direct op die van zijn vaderland. Persoonlijke voorkeuren waren kortom de belangrijkste drijfveren voor de uiteindelijke samenstelling van de stedenatlas! Vervolgens zag Blaeus plan voor de stedenatlas er als volgt uit: Deel 3: Spanje en de Spaanse steden in Oost- en West-Indië: drie banden Deel 4: Frankrijk: twee of meer delen Deel 5: Engeland en Schotland: meerdere delen? Deel 6: Scandinavië en Oost-Europa: één of meer delen Plattegronden van Britse steden? Over de plattegronden van de Britse steden zegt Blaeu er ‘alree veel stucken daer van gereet’ te hebben. Toch is van geen enkele stad in Engeland en Schotland een kaart van Blaeu bekend! Datzelfde geldt voor Duitsland, maar dat was een bewuste keuze van de Amsterdamse uitgever. De in Frankfurt werkende Zwitserse graveur Matthäus Merian had immers die steden al in kaart gebracht. En bovendien kon Blaeu zijn steden- en landatlas sneller afronden. Niettemin bevreemdt de opmerking over Merian: de plattegronden in diens Topographia wijken namelijk totaal af van die van Blaeu. Merkwaardig is tevens het negeren van de Civitates orbis terrarum, de atlas van Braun en Hogenberg met daarin alle belangrijke steden ter wereld. Waarschijnlijk deed Blaeu dit bewust, omdat zijn concurrent Johannes Janssonius toen net bezig was om de koperplaten van de Civitates op te kopen. Relatie met onafhankelijkheidsstrijd In 1649 volgde de eerste editie van de stedenatlas van de Nederlanden in het Latijn. Korte tijd later, waarschijnlijk in 1652, verscheen een Nederlandstalige uitgave zoals die hier getoond wordt. Het deel met de steden in de Nederlanden bestaat uit twee banden: een band met de steden onder Spaanse heerschappij en een band met de steden in handen van de Staten-Generaal. Blaeu nummerde beide banden niet. Op de website wordt eerst het deel met de ‘Spaanse’ steden gepresenteerd en daarna de steden van de Republiek. De samenstelling van de atlas is dus gerelateerd aan de onafhankelijkheidsstrijd van de Nederlandse Republiek met Spanje. De meer dan 200 Nederlandse steden worden getoond in hun volle pracht, met de vrijgevochten steden van de Republiek in de ene band en de steden van de Spaanse koning in de andere. Het Toonneel der steden is daarmee één van de meest gerenommeerde atlassen van Blaeu. Hiermee toonde hij zijn vertrouwen in de nog jonge Republiek, waarin de steden de macht, welvaart, nijverheid en cultuur droegen. Nadrukken en latere uitgaven Verscheidene stadsplattegronden van Blaeu werden weinig later gekopieerd door zijn grote concurrent, Janssonius. De overeenkomst tussen sommige kaarten in het Toonneel der steden en die in Janssonius’ Theatrum urbium celebriorum totius Belgii sive Germaniae Inferioris zijn treffend, hoewel laatstgenoemde veelal een stadsprofiel aan de bovenzijde heeft toegevoegd. Van de stedenatlas zijn enkele latere uitgaven bekend, van na de grote brand in Blaeus drukkerij in 1672. Deze bevatten extra kaarten van de Amsterdamse uitgevers Visscher (1673/82) en De Wit (ca. 1700). Het vervolg: de stedenatlas van Italië Wat kwam er na de publicatie van de stedenatlas van de Nederlanden verder nog terecht van Blaeus plannen voor een meerdelige atlas van steden in de wereld? Pas in de jaren zestig van de 17de eeuw begon de stedenatlas van Italië vorm te krijgen. De zoon van Joan Blaeu, Pieter (1637-1706), werd in 1660 naar Italië gezonden, mogelijk om bronmateriaal voor die atlas te verzamelen. Hoewel het oorspronkelijke plan uitging van twee banden, wijzigde zich de opzet. De stedenatlas van Italië moest bijna de omvang gaan krijgen van de complete beschrijving van het aardrijk in de Atlas maior, de negen- tot elfdelige mega-atlas die Blaeu vanaf 1662 publiceerde. Voorpublicatie In 1663 wilde hij met een soort voorpublicatie van een atlas van Italiaanse steden in drie banden aan het publiek laten zien daadwerkelijk met de mammoetuitgave bezig te zijn (zie ook: http://bc.library.uu.nl/nl/node/147). In het voorwoord zegt Blaeu twee delen van elk vijf ‘boeken’ op de markt te willen brengen. Het eerste deel, Civitates Italiæ, zou de steden van Italië behandelen. Het tweede deel, Admiranda Urbis Romæ, de monumenten van de stad Rome. In werkelijkheid lukte het hem om in 1663 slechts drie banden te publiceren: de band met de steden van de kerkelijke staat (deel 1, band 1), een incomplete band met de steden van Napels en Sicilië en een band met de circussen en theaters van Rome (deel 2, band 1). https://bc.library.uu.nl/nl/hollands-glorie-de-17de-eeuw-de-stadsplattegronden-van-blaeu.html[7-4-2020 16:57:40] Hollands glorie in de 17de eeuw : de stadsplattegronden van Blaeu | Bijzondere Collecties - Universiteitsbibliotheek Utrecht De eindbalans van de kosmografie Met twee delen van de Nederlandse stedenatlas en drie delen van de Italiaanse – op zichzelf al een grote prestatie – stokte helaas het plan voor de meerdelige atlas van steden in de wereld. Ook het resterende stuk van de kosmografie kon Blaeu niet voltooien: van de beoogde vier delen is eigenlijk ‘slechts’ anderhalf deel tot stand gekomen: de Atlas maior als een afgeronde wereldatlas en de stedenatlas van Nederland en Italië als een onvoltooid overzicht van wereldsteden. Originele kaarten Na dit verhaal over de complexe publicatiegeschiedenis van de stedenatlas lonken de kaarten zelf. Het deel met de steden van de Republiek bevat ongeveer 130 bladen met plattegronden, terwijl het deel met de steden van de Zuidelijke Nederlanden een kleine 100 bladen telt. Op sommige bladen zijn meerdere kleine plattegronden opgenomen, maar het overgrote deel bestaat uit fraai gegraveerde kaarten op folioformaat. Hoewel Blaeu enkele koperplaten van eerdere uitgevers gebruikte, zijn de kaarten overwegend uit eigen atelier. De meeste steden werden dus afgebeeld op nieuwe koperplaten, op basis van voorbeelden die veelal door de stadsbesturen waren toegestuurd. Indien een actueel kaartbeeld niet voorhanden was, vroeg Blaeu om een herziene versie van een oudere plattegrond. Kwaliteit? Ondanks de soms frequente correspondentie met de stadsbesturen, komen in de stedenatlas van Blaeu soms grove fouten voor. Een voorbeeld is het stadje Goedereede, dat op pure fantasie blijkt te berusten. Toch kenmerken de plattegronden van Blaeu zich door een heldere gravure, een goede cartografische presentatie en een uniforme en esthetische uitstraling. Alle gebouwen in de stad zijn in opstand – zeg maar driedimensionaal – weergegeven en bieden in de meeste gevallen een goede indruk van de plaats. Mooi versierde cartouches en decoraties maken het geheel af. De inkleuring is met de hand gedaan. Vanaf het directe begin genoten de plattegronden van Blaeu een grote populariteit. Diens naam werd dan ook een soort kwaliteitskeurmerk. En omdat de oppervlakte van de meeste steden zich in de 18de eeuw niet wijzigde, konden de kaarten lang functioneren. Er zijn zelfs aanwijzingen dat diverse plattegronden van Blaeu nog tot diep in de 19de eeuw als ‘actueel kaartmateriaal’ over de toonbank van andere uitgevers gingen! De teksten in de atlas Nagenoeg veronachtzaamd in het wetenschappelijk onderzoek zijn de teksten die Blaeu bij de stadsplattegronden opnam. Toch vormen die teksten een onlosmakelijk onderdeel van de stedenatlas in het algemeen en de kaarten in het bijzonder. In de beschrijving van een stad wordt vooral ingegaan op de geografische situatie, de geschiedenis, de belangrijkste gebouwen en de heersende normen en waarden. Van Zutphen wordt bijvoorbeeld gezegd dat de lucht er ‘soo wel binnen als buyten de vesten […] gesont en aengenaem’ is. Voor de teksten heeft Blaeu meerdere bronnen gebruikt, waaronder publicaties van historici en bijdragen van plaatselijke magistraten. Digitaal beschikbaar De plattegronden in Blaeus Toonneel der steden zijn het summum in de Nederlandse productie van gedrukte stadskaarten in de 17de eeuw. Ze hebben een belangrijke rol gespeeld in de beeldvorming van een levensvatbare Republiek der Verenigde Nederlanden. Tegenwoordig kunnen we ons verwonderen over de fraaie weergave van de toenmalige steden én over de bijbehorende teksten. En met de integrale digitale beschikbaarheid van dit exemplaar van de Universiteitsbibliotheek Utrecht kan dat nog gratis ook! Verder lezen Donkersloot-de Vrij, Y.M., Drie generaties Blaeu : Amsterdamse cartografie en boekdrukkunst in de zeventiende eeuw (Amsterdam, 1992), uitg. n.a.v. de tentoonstelling: Uit de schatkamer van Blaeu, Scheepvaartmuseum Amsterdam. Hoff, B. van 't, Toonneel der steden van de Vereenighde Nederlanden, met hare beschrijvingen (Holland en West-Vriesland/Utrecht), Inleiding op de facsimile-uitgave van een selectie van stadsplattegronden (Amsterdam, Brussel, 1966). Keuning, J. & rev. and ed. by Marijke Donkersloot-de Vrij, Willem Jansz. Blaeu : a Biography and History of His Work as a Cartographer and Publisher (Amsterdam, 1973). Koeman, C., Joan Blaeu and His Grand Atlas (Amsterdam, 1970), Inleiding op de facsimileuitgave. ―, Günter Schilder, Peter van der Krogt & Marco van Egmond, ‘Commercial Cartography and Map Production in the Low Countries, 1500-ca. 1672’, In: David Woodward (ed.), The History of Cartography, Volume Three : Cartography in the European Renaissance (Chicago [etc.], 2007), p. 1334-1338. Krogt, P.C.J. van der, Koeman’s Atlantes Neerlandici New Edition: Volume IV-1: The Town Atlases [by] Braun & Hogenberg, Janssonius, Blaeu, De Wit, Mortier and others (Houten, 2010), p. 297-301 en 345-364. Netten, D. Van, Koopman in kennis. De uitgever Willem Jansz Blaeu in de geleerde wereld van zijn tijd (1571-1638) (Zutphen, 2013). Ca. 1652 Book MvE, 2012 https://bc.library.uu.nl/nl/hollands-glorie-de-17de-eeuw-de-stadsplattegronden-van-blaeu.html[7-4-2020 16:57:40] Toonneel der steden […] (Utrecht UB: MAG : AC 71-72 (Rariora)); [Amsterdam : Joan Blaeu, ca. 1652). De digitalisering van deze atlassen was mede mogelijk dankzij een royale subsidie van het K.F. Hein Fonds. Hollands glorie in de 17de eeuw : de stadsplattegronden van Blaeu | Bijzondere Collecties - Universiteitsbibliotheek Utrecht © Copyright Universiteitsbibliotheek Utrecht https://bc.library.uu.nl/nl/hollands-glorie-de-17de-eeuw-de-stadsplattegronden-van-blaeu.html[7-4-2020 16:57:40] Volg ons op: 

Dutch splendour in the 17th century: Blaeu’s town plans | Special Collections - Utrecht University Library Search in this site HOME HIGHLIGHTS KEY TOPICS ABOUT SPECIAL COLLECTIONS WHERE TO FIND? Dutch splendour in the 17th century: Blaeu’s town plans Nothing gives a more beautiful and magnificent picture of the Dutch Golden Age than the more than 200 plans of towns of the Northern and Southern Netherlands in the Toonneel der Steden (‘Theatre of towns’) by Joan Blaeu. From 1649 onwards, a year after the end of the Eighty Years’ War, this Amsterdam map maker and publisher presented the Dutch towns, whether they were liberated or not, in all their pride. Blaeu’s town plans are so characteristic and have so often been reproduced that they have become a part of our collective memory. But let us not forget the texts…! The Blaeu firm: a flourishing printing business In the days of Blaeu, the Dutch Republic passed through its Golden Age and Amsterdam was the ever expanding centre of international trade, overseas expansion and wealth. In such a city all conditions were present to start a flourishing publishing house for maps and atlases: international contacts, financial means and a sales market. Willem Jansz. Blaeu (1571-1638) capitalized on these circumstances, possessing know-how and an excellent business instinct. After an apprenticeship with the famous Danish astronomer Tycho Brahe, he founded his own printing and publishing firm in Amsterdam. From his first printed maps (dating from 1604) he attracted attention by the quality of his maps and his innovations. Blaeu did not travel to survey and make measurements. He designed his maps on the basis of already existing maps supplemented with knowledge he obtained from travel accounts and conversations with sailors. A true cosmography? After the death of Willem Jansz. Blaeu in 1638, his son Joan (ca. 1598/99-1673) took over the company. He brought the family business to an even greater prosperity. Building on the legacy of his father, Joan tried to publish a true cosmography, a complete description of the then known heaven, earth and seas. This resulted in the publication of the famous Atlas Maior. From 1662 onwards, this multi-volume world atlas appeared in several editions and languages and was the pinnacle of the Dutch atlas production. Also the famous Toonneel der Steden van de […] Nederlanden, the town atlas which Blaeu published in two volumes in 1652, was part of his plan for an enormous cosmography. The look of the volumes of this Utrecht copy of the Atlas Maior and the Toonneel der Steden van de […] Nederlanden is identical. In this way both publications undoubtedly form a uniform whole. ‘… with unflagging zeal’ ‘My intention, dear reader’, starts Blaeu his introduction to the town atlas, ‘is to build a theatre in which to display the pictures and descriptions of the towns of the earth. I believe that you will find it to be an important work, of more than common labour, immeasurable costs and hardly to be achieved in one lifetime. Yet I will continue, and with unflagging zeal, and to the best of my ability, not only with this task but also with our atlas (of which already four volumes have been published and of which the fifth is in press) which I will decorate and multiply till the end of my years which are dedicated to the common good of all.’ So in his introduction Blaeu mentions his world atlas which then as Theatrum orbis terrarum consisted of five volumes. It stands for the great cosmographic dream which he had in mind: one enormous multi-volume atlas in which a complete depiction of heaven and earth would be given. First volumes devoted to the Netherlands In the introduction Blaeu next discusses the content of his intentioned town atlas. The first realized volumes are devoted to the Netherlands, his home country, because he knows this country the best and because ‘according to the laws of nature’ he loves it the most. In addition the Netherlands, https://bc.library.uu.nl/dutch-splendour-17th-century-blaeu’s-town-plans.html[7-4-2020 16:58:07] NEDERLANDS Go to the digital version SEARCH share Dutch splendour in the 17th century: Blaeu’s town plans | Special Collections - Utrecht University Library according to Blaeu, had been the ‘only stage of the most courageous actions of the whole world’. Blaeu refers to the Eighty Years’ War that ended with the Peace of Westphalia in 1648. And Blaeu is happy with that outcome.: ‘How happy are we to live in these times!’ Personal preferences The second volume, which Blaeu says he is working on in his introduction, will be devoted to Italy. Here he had spent a part of his childhood and that is why the towns of this country directly follow those of his home country. In short, personal preferences were the most important motives for the final composition of the town atlas! Blaeu’s plans for the town atlas looked like this: Volume 3: Spain and the Spanish towns in the East and West Indies: three parts Volume 4: France, two or more parts Volume 5: England and Scotland, more parts? Volume 6: Scandinavia and Eastern Europe: one or more parts Maps of British towns? Blaeu says about the maps of the British towns that ‘already many are done’. Yet not of a single town in England and Scotland a Blaeu map is known! The same goes for Germany, but that was a wellconsidered decision by the Amsterdam publisher. The Swiss engraver Matthäus Merian who worked in Frankfurt had already mapped these towns. And besides, Blaeu could finish his town and country atlas sooner. Still, the remark about Merian raises questions: the maps in his Topographia are totally different from Blaeu’s maps. Also strange is the fact that the Civitates orbis terrarum is ignored, the atlas by Braun en Hogenberg containing all important towns in the world. This was probably an intentioned move of Blaeu because his rival Johannes Janssonius was busy at the time buying all the copperplates of the Civitates. Relation with the fight for independence In 1649 the first edition of the town atlas of the Netherlands was published in Latin. A short time later, probably in 1652, a Dutch version as shown here appeared. The volume with the towns of the Netherlands consists of two volumes: a volume with the towns under Spanish rule and a volume with the towns under the States General. Blaeu did not number either of the volumes. On the website first the volume with the ‘Spanish towns’ is shown, and next the towns of the Dutch Republic. So the composition of the atlas is related to the fight for independence which the Republic fought with Spain. The more than 200 Dutch towns are shown in all their splendour, with the liberated towns of the Republic in one volume and the towns under the Spanish king in the other. This makes the Toonneel der Steden one of the most renowned atlases of Blaeu. He shows his confidence in the still young Republic in which the towns were the centre of power, prosperity, industry and culture. Reprints and later editions Shortly afterwards, several town plans were copied by his great rival, Janssonius. The similarities between some plans in the Toonneel der steden and those in Janssonius’ Theatrum urbium celebriorum totius Belgii sive Germaniae Inferioris are striking, although the latter often added town profiles on the top of the map. Some later editions of the town atlas are known, published after the great fire in Blaeu’s print shop in 1672. They contain extra plans by the Amsterdam publishers Visscher (1673/82) and De Wit (ca. 1700). The sequel: the town atlas of Italy After the publication of the town atlas of the Netherlands, what became of Blaeu’s plans for a multivolume atlas of towns in the world? Only in the sixties of the 17th century did the town atlas of Italy gain shape. Pieter (1637-1706), the son of Joan Blaeu, was sent to Italy in 1660, possibly to collect source material for that atlas. Although the original plan departed from two volumes, the plans changed. The town atlas of Italy had to come close to the size of the complete description of the earth in the Atlas maior, the mega atlas consisting of nine to eleven volumes that Blaeu published from 1662 onwards. Prepublication In 1663 he wanted to show the public that he was really working on the giant publication by a kind of prepublication of an atlas of Italian towns in three parts (see also: http://bc.library.uu.nl/node/146). In the introduction Blaeu says he wants to publish two volumes consisting of five ‘books’ each. The first part, Civitates Italiæ was to treat the towns of Italy. The second part, Admiranda Urbis Romæ, the monuments of the town of Rome. In fact he only succeeded in publishing three parts in 1663: the towns of the Ecclesiastical state (volume 1, part 1), an incomplete part with the towns of Naples and Sicily and a part with the circuses and theatres of Rome (volume 2, part 1.) The final result of the cosmography With two volumes of the Dutch town atlas and three parts of the Italian one, an enormous achievement as it is, the plan of the multi-volume atlas of towns in the world came to a stop. Blaeu was also unable to finish the remaining piece of the cosmography: of the four intended volumes actually ‘only’ one and https://bc.library.uu.nl/dutch-splendour-17th-century-blaeu’s-town-plans.html[7-4-2020 16:58:07] Dutch splendour in the 17th century: Blaeu’s town plans | Special Collections - Utrecht University Library a half volume were finished: the Atlas maior as a complete world atlas and the town atlas of the Netherlands and of Italy as an unfinished overview of world towns. Original maps After this explanation of the complex publication history of the town atlas it is time to look at the maps themselves. The volume with the towns of the Dutch Republic contains approximately 130 sheets with maps, and the volume with the towns in the Southern Netherlands only about a hundred. Some pages include more small maps, but the greater part consists of beautifully engraved maps in folio. Although Blaeu used some copperplates of previous publishers, his maps are for the most part made in his own workshop. So most towns were represented on new copperplates, based on the examples sent by city councils. If an up-to-date map was not available, Blaeu asked for a revised version of an older map. Quality? In spite of the sometimes frequent letters to the city councils, the town atlas of Blaeu sometimes shows gross mistakes. For instance the small town of Goedereede seems to be based on pure fantasy. Yet the maps by Blaeu are characterized by clear engravings, a good cartographic representation and a uniform and aesthetic appearance. All buildings in the town are represented upright, 3-D as it were, and offer a good impression of the town in question. The finishing touch are the beautifully decorated cartouches and decorations. The colouring is done by hand. From the very beginning Blaeu’s maps were enormously popular. As a result, his name became a kind of quality mark. And because the surface area of most towns remained unchanged in the 18th century the maps remained in use for a long time. There are even clues that several of Blaeu’s maps were sold by other publishers as ‘actual map material’ until far in the 19th century! The texts in the atlas The accompanying texts Blaeu included have almost completely been ignored in scientific research. Yet these texts are inextricably bound up with the town atlas in general and the maps in particular. In the description of a town, the focus is mainly on the geographical situation, the history, the most important buildings and the prevailing norms and values. For instance, Zutphen is known for its air that is ‘healthy and pleasant both within and outside its walls’. Blaeu based his texts on several sources, including publications by historians and contributions of local magistrates. Digital availability The maps in Blaeu’s Toonneel der steden are the peak of the Dutch production of printed town plans in the 17th century. They played an important role in the image of the Dutch Republic as a country bound for success. Nowadays we can marvel at the beautiful depiction of the towns and at the accompanying texts. And all for free, because this copy belonging to Utrecht University Library is completely digitally available! Further reading Donkersloot-de Vrij, Y.M., Drie generaties Blaeu : Amsterdamse cartografie en boekdrukkunst in de zeventiende eeuw (Amsterdam, 1992), publ. for the exhibition: Uit de schatkamer van Blaeu, Scheepvaartmuseum Amsterdam. Hoff, B. van 't, Toonneel der steden van de Vereenighde Nederlanden, met hare beschrijvingen (Holland en West-Vriesland/Utrecht), Introduction to the facsimile of a selection of town plans (Amsterdam, Brussel, 1966). Keuning, J. & rev. and ed. by Marijke Donkersloot-de Vrij, Willem Jansz. Blaeu : a Biography and History of His Work as a Cartographer and Publisher (Amsterdam, 1973). Koeman, C., Joan Blaeu and His Grand Atlas (Amsterdam, 1970), Introduction to the facsimile. ―, Günter Schilder, Peter van der Krogt & Marco van Egmond, ‘Commercial Cartography and Map Production in the Low Countries, 1500-ca. 1672’, In: David Woodward (ed.), The History of Cartography, Volume Three : Cartography in the European Renaissance (Chicago [etc.], 2007), p. 1334-1338. Krogt, P.C.J. van der, Koeman’s Atlantes Neerlandici New Edition: Volume IV-1: The Town Atlases [by] Braun & Hogenberg, Janssonius, Blaeu, De Wit, Mortier and others (Houten, 2010), p. 297-301 and 345-364. Netten, D. Van, Koopman in kennis. De uitgever Willem Jansz Blaeu in de geleerde wereld van zijn tijd (1571-1638) (Zutphen, 2013). Ca. 1652 Book MvE, 2012 Toonneel der steden […] (Utrecht UB: MAG : AC 71-72 (Rariora)); [Amsterdam : Joan Blaeu, ca. 1652). Digitizing the atlases was possible thanks to a generous grant of the K.F. Hein Fonds. © Copyright Universiteitsbibliotheek Utrecht https://bc.library.uu.nl/dutch-splendour-17th-century-blaeu’s-town-plans.html[7-4-2020 16:58:07] Follow us on: Dutch splendour in the 17th century: Blaeu’s town plans | Special Collections - Utrecht University Library https://bc.library.uu.nl/dutch-splendour-17th-century-blaeu’s-town-plans.html[7-4-2020 16:58:07]