SPIS TREŚCI
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
Część I. Przewodnik mediewisty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
13
1. Mediewistyka – pojęcie i zakres chronologiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15
2. Pomocnik mediewisty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
24
2.1.
2.2.
2.3.
2.4.
2.5.
2.6.
2.7.
2.8.
2.9.
Encyklopedie i leksykony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Literatury średniowiecza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wprowadzenie do mediewistyki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Atlasy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Podręczniki – dzieje powszechne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bibliografie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Czasopisma mediewistyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Internet dla mediewisty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mediewistyczne zasoby polskich archiwów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
24
26
27
28
29
32
34
37
40
3. Nauki pomocnicze dla mediewisty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
47
3.1.
3.2.
3.3.
3.4.
3.5.
3.6.
3.7.
3.8.
Paleografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
Kodykologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
Dyplomatyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
Genealogia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
Heraldyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
Sfragistyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
Numizmatyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
Filologia łacińska średniowiecza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
4. Główne edycje źródłowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
5. Historiografia średniowieczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
5.1. Wiadomości wstępne i systematyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
5.2. Historiografia niemiecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
5.3. Historiografia ruska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
5
Spis treści
5.4. Historiografia czeska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.5. Historiografia litewska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.6. Historiografia węgierska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.7. Historiografia merowińska i karolińska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.8. Historiografia francuska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.9. Historiografia anglosaska i angielska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.10. Historiografia celtycka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.11. Historiografia południowosłowiańska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.12. Historiografia italska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.13. Historiografia hiszpańska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.14. Historiografia skandynawska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.15. Historiografia zakonu krzyżackiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
163
172
177
185
193
197
201
206
208
212
216
221
6. Historiografia Polska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
6.1.
6.2.
6.3.
6.4.
6.5.
6.6.
6.7.
6.8.
Pojęcie „kronika” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kronika polska Anonima tzw. Galla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kronika polska mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem . . . . . . . . . . . . .
Kronika Dzierzwy (dawniej określana jako Kronika Mierzwy) . . . . . . . . . .
Kronika wielkopolska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Historiografia śląska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Roczniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Roczniki Długosza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
231
235
245
258
260
266
274
276
7. Hagiografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289
7.1.
7.2.
7.3.
7.4.
Hagiografia
Hagiografia
Hagiografia
Hagiografia
insularna (celtycka i anglosaska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
merowińska, karolińska, ottońsko-salicka . . . . . . . . . . . . . . . .
słowiańska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
polska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
295
299
304
308
8. Penitencjały, kazania, egzempla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325
8.1. Penitencjały . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325
8.2. Kazania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326
9. Źródła prozopograficzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330
10. Prawo w średniowieczu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334
10.1. Prawo i źródła prawa do XI w. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334
10.2. Prawo w pełnym i późnym średniowieczu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354
10.3. Prawo kanoniczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367
11. Mediewistyka staropolska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376
12. Archeologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394
13. Historia sztuki średniowiecznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409
14. Językoznawstwo i onomastyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 426
6
Spis treści
15. Bizancjum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440
15.1. Historiografia Bizancjum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 442
16. Żydzi w średniowieczu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 445
17. Islam i kraje muzułmańskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 458
18. Nauka w średniowieczu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 465
19. Główne zagadnienia ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 469
19.1. Historia społeczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19.2. Miasta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19.3. Wyprawy krzyżowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19.4. Feudalizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19.5. Gospodarka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19.6. Historia wojskowości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19.7. Myśl polityczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19.8. Szkolnictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19.9. Uniwersytety . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19.10. Muzyka średniowieczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
19.11. Życie codzienne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
469
476
479
484
487
493
509
514
519
524
527
20. Nowsze tendencje w mediewistyce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 532
20.1.
20.2.
20.3.
20.4.
20.5.
Antropologia historyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
„Zwrot przestrzenny” w mediewistyce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Historia pojęć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mediewalizm w kulturze nowożytnej i współczesnej . . . . . . . . . . . . . . . .
Historia kobiet i gender history . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
532
536
540
545
548
Część II. Przewodnik bibliograficzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 557
1. Starożytności słowiańskie, germańskie i celtyckie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 559
2. Historia Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 565
2.1.
2.2.
2.3.
2.4.
2.5.
Zagadnienia ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pierwsi Piastowie X w. – początek XII w. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Okres rozbicia dzielnicowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Polska XIV w. (do układu w Krewie) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Polska XV w. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
565
570
582
591
600
3. Poszczególne kraje i regiony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 610
3.1.
3.2.
3.3.
3.4.
Ruś . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Czechy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Niemcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Litwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
610
618
626
630
7
Spis treści
3.5. Węgry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.6. Skandynawia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.7. Francja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.8. Anglia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.9. Irlandia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.10. Kraje Półwyspu Iberyjskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.11. Italia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.12. Państwo zakonu krzyżackiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.13. Bałkany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
638
643
647
650
655
656
657
661
667
4. Historia Kościoła powszechnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 673
4.1. Leksykony, podręczniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2. Chrystianizacja Europy w średniowieczu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.3. Kościoły krajowe wczesnego średniowiecza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.4. Kościół czasu reformy XI–XII w. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.5. Późne średniowiecze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.6. Biblia w średniowieczu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.7. Papiestwo w średniowieczu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.8. Mistyka średniowieczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.9. Kościoły wschodnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.10. Herezje średniowieczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.11. Monastycyzm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
673
676
679
682
684
686
688
691
692
693
698
5. Historia Kościoła w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 706
5.1. Prace ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 706
5.2. Kościół w Polsce X–XII w. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 707
5.3. Kościół w Polsce XIII–XV w. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 711
Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 718
Indeks nazwisk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 720
Wykaz autorów poszczególnych rozdziałów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 769
8
WYKAZ AUTORÓW
POSZCZEGÓLNYCH ROZDZIAŁÓW
dr Michał Bogacki – cz. I: 19.6
dr hab. Dariusz Dąbrowski, prof. UKW – cz. I: 5.3; cz. II 3.1
dr Maciej Dorna – cz. I: 5.15; cz. II: 3.12
dr hab. Zbyszko Górczak, prof. UAM – cz. I: 19.1, 19.2, 19.5
dr hab. Ryszard Grzesik, prof. PAN – cz. I: 5.6, 7.3, cz. II: 3.5, 3.13
dr hab. Andrzej Gulczyński – cz. I: 10.2
dr Bogdan Hojdis – cz. I: 11
dr hab. Jarosław Jarzewicz, prof. UAM – cz. I: 13
prof. dr hab. Tomasz Jasiński – cz. I: 3.3
dr hab. Krzysztof Kaczmarek, prof. UAM – cz. I: 19.8; cz. II: 4.5,
4.11, 5.3
dr hab. Elżbieta Kowalczyk-Heyman, prof. UW – cz. I: 14
dr hab. Adam Krawiec – cz. I: 8.1, 8.2, 9, 19.9, 19.11, 20.2, 20.3; cz. II:
4.10
dr Jakub Kujawiński – cz. I: 3.1, 3.2, 5.12; cz. II: 3.11
dr Maciej Michalski – cz. I: 2.7, 2.8, 7.0, 7.4, 20.4, 20.5
dr hab. Jarosław Nikodem, prof. UAM – wstęp; cz. I: 5.4, 5.5, 6.8,
19.7; cz. II: 2.1–2.5, 3.2, 3.4
dr hab. Zdzisław Pentek, prof. UAM – cz. I: 3.4, 4, 5.8, 5.11, 5.13, 15.0,
15.1, 17, 19.3, 19.10, cz. II: 3.7, 3.10, 4.9
dr Piotr Pokora – cz. I: 2.9, 3.5, 3.6
dr hab. Dariusz Andrzej Sikorski – wstęp, cz. I: 2.1–2.6, 3.8, 5.1, 5.7,
5.9, 5.14, 10.3, 12, 19.4, 20.1; cz. II: 3.6–3.8, 4.1–4.4, 4.6–4.8, 5.1, 5.2
769
Wykaz autorów poszczególnych rozdziałów
dr hab. Edward Skibiński – cz. I: 6.1–6.7
prof. dr hab. Jerzy Strzelczyk – cz. I: 1, 5.2, 5.10, 7.1, 7.2, 18; cz. II:
1, 3.3, 3.9
prof. dr hab. Stanisław Suchodolski – cz. I: 3.7
dr Jacek Wiewiorowski – cz. I: 10.1
dr Rafał Witkowski – cz. I: 16
prof. dr hab. Wiesław Wydra – cz. I: 11
prof. dr hab. Andrzej Marek Wyrwa – cz. I: 12
770