Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s. 778-790 Feyzi KAYSĠ1 Emrah AYDEMĠR2 UZAKTAN EĞĠTĠM SÜREÇLERĠNDEKĠ ETKĠLEġĠM BOYUTLARININ DEĞERLENDĠRĠLMESĠ3 Özet Uzaktan eğitimin en önemli bileĢenleri arasında etkileĢim yer almaktadır. Alan yazında öğrenen-içerik, öğrenen-öğrenen, öğrenen-öğretim elemanı ve öğrenenarayüz etkileĢim türleri bulunmaktadır. Bu çalıĢmanın amacı, yapılmakta olan uzaktan eğitim uygulamalarında alan yazında var olan etkileĢim türlerinin gerçekleĢme durumlarını incelemektir. ÇalıĢma nitel veri toplama teknikleriyle gerçekleĢtirilmiĢtir. ÇalıĢmada durum çalıĢması deseni kullanılmıĢ ve katılımcılar amaçlı örneklem türlerinden ölçüt örnekleme göre belirlenmiĢtir. Katılımcılarla yapılan yüz-yüze görüĢmelerde görüĢme formları aracılığıyla veriler toplanmıĢtır. ÇalıĢmaya altı öğrenen ve bir öğretim elemanı dahil edilmiĢtir. Elde edilen veriler içerik analizi aracılığıyla yorumlanmıĢtır. ÇalıĢmadan elde edilen bazı bulgular, öğrenenlerin kendi aralarındaki veya dersin öğretim elemanıyla olan etkileĢimlerinin çok zayıf olduğu Ģeklindedir. Bununla beraber öğrenenlerin ders içerikleriyle olan etkileĢimlerinde, derslerin videolarının olumlu etkileri görülebilmektedir. Sonuç olarak, alanyazında belirtilen tüm etkileĢim türlerinin zayıf düzeyde gerçekleĢtiği anlaĢılmaktadır. ÇalıĢmanın önerileri arasında, öğrenenlerin etkileĢimli bir arayüz sayesinde uzaktan eğitim sistemini daha etkin bir Ģekilde kullanabilmesi yer almaktadır. Ayrıca etkileĢimli ders içerikleri sayesinde öğrenenlerin derslere yönelik dikkatleri daha iyiye çevrilebilir. Anahtar Kelimeler: Uzaktan Eğitim, Öğrenen-Öğrenen EtkileĢimi, ÖğrenenÖğretim Elemanı EtkileĢimi, Öğrenen-Ġçerik EtkileĢimi, Program Değerlendirme 1 2 3 ArĢ. Gör., Ġstanbul Üniversitesi, Teknik Bilimler MYO., feyzikaysi@gmail.com Öğr. Gör., Ahi Evran Üniversitesi, Teknik Bilimler MYO., emrah.aydemir@ahievran.edu.tr Bu çalıĢmanın bir kısmı Innovative Teaching and Technology in Higher Education (ITTHE2016), Istanbul‟da sunulmuĢtur. Feyzi Kaysi _ Emrah Aydemir ASSESSMENT OF INTERACTION DIMENSIONS IN DISTANCE EDUCATION PROCESSES Abstract Interaction is located in one of the most important components of distance education. There are four types of interaction as learner-content, learner-learner, learner-instructor and learner-interface in the literature. The purpose of this study was to investigate the interaction types in distance education. The study was conducted with qualitative data collection methods. Case study design was used in this study and participants were selected through criterion sampling as a purposeful sampling method. Six learners and one instructors were included in the study. The data were collected through structured interview forms throughout the study. The obtained data were interpreted through thematic analysis. Some of the findings obtained from the study, it is understood that there are very weak interaction levels between learner-learner and learner-instructor. However, positive effects of the course videos can be seen when learners watching instructors online or on recorded course videos on learner‟s interaction with course content and instructors. Consequently, all types of interactions specified in the literature are weak. Learners can use distance education system more effectively by interactive interface. Furthermore, learners interest in the course can be increased by interactive course contents. Key Words: Distance Education, Learner-Learner Interaction, LearnerInstructor Interaction, Learner-Content Interaction, Program Evaluation GĠRĠġ Teknolojideki geliĢmelerin hızlı bir Ģekilde devam etmesi çok sayıda alanı olumlu veya olumsuz etkileyebilmektedir. Bu alanların bir tanesi de eğitimdir. Özellikle bilgisayar ve internetin kullanılmaya baĢlanmasıyla öğrenme ortamlarına daha rahat bir Ģekilde entegre olabilen teknoloji, günümüzde tüm eğitim kademelerinde farklı düzeylerde veya farklı Ģekillerde kullanılabilmektedir. Bu kullanımı kolaylaĢtıran en önemli etkenlerden bir tanesi de uzaktan eğitim olarak görülebilir. Teknoloji, yıllar boyunca uzaktan eğitimin arkasındaki pedagojide önemli rol oynamıĢtır (Beldarrain, 2006). Uzaktan eğitim, özellikle 21. yüzyılda eğitimde önemli eğilimlerden biri haline gelmiĢtir (Ustati ve Hassan, 2013). Uzaktan eğitim dünya çapında hem yükseköğrenim kurumlarında hem de iĢyerlerinde hızla büyümektedir ve bu eğilim her yıl artmaya devam etmektedir (Allen ve Seaman, 2011; Radford, 2011). Bunun neticesinde günümüzde birçok üniversite uzaktan eğitim olanaklarını arttırmaya çalıĢmaktadır (Danesh, Bailey ve Whisenand, 2015). Bu nedenle internet üzerinden ulaĢılan eğitim programlarının sayısı günümüzde yüksek bir hızla artmaktadır (Hirumi ve Bermudez, 1996). Türkiye‟de Yükseköğretim Kurulu‟nun aldığı karar neticesinde üniversiteler, derslerinin %30‟una kadarını uzaktan öğretimde verebilmektedir (Yükseköğretim Kurulu, 2013). Benzer Ģekilde, A.B.D.‟de 2013 yılı itibariyle yükseköğretimdeki öğrencilerin %33,5‟i en az bir dersi uzaktan eğitimle almaktadır (Allen ve Seaman, 2014). Uzaktan eğitim, öğrenen ve öğretim elemanının öğrenme sürecinde fiziksel olarak ayrı olmalarına ve çeĢitli yollarla iletiĢimde olmalarına olanak tanır (Keegan, 1986, Rao ve Krishnan, 2015). BaĢka bir ifadeyle, uzaktan eğitim coğrafi sınırları azaltmak için çağdaĢ SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:11, Haziran 2017, s. 778-790 779 Uzaktan Eğitim Süreçlerindeki Etkileşim Boyutlarının Değerlendirilmesi eğitimde kullanılmaktadır (Farag, 2012). Uzaktan eğitimin en önemli bileĢenlerinden olan öğrenenlerin uzaktan eğitimi tercih etme nedenleri de göz önünde bulundurulmalıdır. Öğrenenler uzaktan eğitimi, herhangi bir yerde/zamanda öğrenmeyi sağlaması, öğrenen etkileĢimini arttırması, teknolojiyi kullanarak beceriler kazanılması ve öğretim elemanlarının daha ulaĢılabilir olması gibi nedenlerden dolayı tercih etmektedir (Aspillera, 2010). Uzaktan eğitim maliyetli ve esnek yapısından dolayı baĢarı için kiĢinin iyi organize olmasını, planlı olmasını ve çalıĢmasını gerektirdiğinden, bu konularda öğrenenlerin kendi kendini motive etmesini gerektirir (Rao ve Krishnan, 2015). Bununla birlikte uzaktan eğitime dair bazı olumsuz algılar da bulunmaktadır. Bunlardan bazıları, uzaktan eğitimde geleneksel yüz yüze sınıflar gibi derin bir etkileĢim ve tartıĢmanın olmadığı gibi bir algı vardır (Huss, Sela, ve Eastep, 2015). Ayrıca, uzaktan eğitimdeki öğrenenler çevrimiçi derslerdeki öğretim elemanının varlığı ve etkileĢimle ilgili bir sorun oluĢtuğunda hayal kırıklığı yaĢamakta ve ortamdan izole olduklarını hissettiklerini belirtmiĢlerdir (Xu ve Jaggars, 2013). Öğretim elemanları, öğrenenler için yüksek düzeyde eğitim deneyimi ve doyumu sağlamak için derslerde teknolojiyi kullanmalıdır (Shackelford ve Maxwell, 2012). Teknoloji kullanımında en önemli etken olarak etkileĢim ön plana çıkarılmalıdır. Çünkü öğrenenler yüksek-etkileĢime izin veren öğrenme ortamlarını zevkli bulmaktadır (Holmes ve Benders, 2012). Öğrenen memnuniyeti öğrenme deneyimlerinin niteliği için önemli bir göstergedir (Yukselturk ve Yildirim, 2008). Jackson, Jones ve Rodriguez (2010) çevrimiçi derslerde öğrenenlerin doyumunu artıran etkenleri incelediğinde, öğretim elemanın çevrimiçi ortama dair yeteneğinin önemini ortaya çıkarmıĢlardır. Battalio (2007) çalıĢmasında, öğrenen-öğretim elemanı etkileĢiminin en önemli etkileĢim olduğunu ifade etmektedir. Öğretim elemanının rolü, sürekli olarak kaliteli iletiĢimi ve etkileĢimi kolaylaĢtırmak, beslemek ve teĢvik etmektir (Kassandrinou, Angelaki ve Mavroidis, 2014). Verduin ve Clark (1991), uzaktan eğitimin gereklilikleri arasında, öğretim elemanı, eğitim kurumu ve öğrenen arasında iki yönlü iletiĢim Ģeklinde tanımlama yapmıĢlardır. Ayrıca uzaktan eğitimin ihtiyaçları arasında çift yönlü etkileĢimin yanı sıra teknik ve akademik destek yer almalıdır (Ustati ve Hassan, 2013). McIssac, Blocher, Mahes ve Brasidas (1999, s. 122) etkileĢimi, „iyi tasarlanmıĢ bir uzaktan eğitim deneyimi içindeki tek ve en önemli etkinlik‟ Ģeklinde tanımlamıĢlardır. Öğretim elemanları uzaktan eğitim teknolojileri kullanarak yürüttükleri derslerdeki öğrenme niteliğini arttırmak için etkileĢime önem vermelidirler (Huss, Sela ve Eastep, 2015). Bununla birlikte çevrimiçi derslerdeki etkili iletiĢim ve etkileĢim konusu yeni bir konu değildir (Huss, Sela ve Eastep, 2015). Moore (1989) uzaktan eğitimde üç tür etkileĢimi tanımlamıĢtır: öğrenen-içerik, öğrenenöğrenen ve öğrenen-öğretim elemanı. Her üç etkileĢim türü de öğrenen memnuniyetiyle pozitif iliĢkiye sahiptir (Kuo, Walker, Belland and Schroder, 2013). Bununla birlikte Hillman, Willis ve Gunawardena (1994) dördüncü etkileĢim türü olarak öğrenen-arayüz etkileĢimini, bir görevi gerçekleĢtirmek için araçları amaç doğrultusunda yönlendirme süreci Ģeklinde tanımlamıĢtır (s. 34). Öğrenen ve öğretim elemanı etkileĢimi, öğrenen ve dersin öğretim elemanı arasındaki iki yönlü etkileĢimi kapsar (Moore ve Kearsley, 1996). Uzaktan eğitim (1) Açık programlı çevrimiçi dersler (Asenkron), (2) Hibrid uzaktan eğitim (Senkron ve Asenkron), (3) Bilgisayar tabanlı uzaktan eğitim (Senkron) ve (4) Sabit zamanlı çevrimiçi dersler (Senkron) Ģeklinde dört sınıfa ayrılmaktadır (Rao ve Krishnan, 2015). Teknoloji destekli iĢbirliği için artan etkileĢim ve olanaklar, uzaktan eğitimdeki dersler için değerlendirmenin biçimlendirici değerini arttırmada yeni seçenekler sunmuĢtur (Macdonald, 2001). Ġnsanlar arasındaki etkileĢim uzaktan eğitimin kalbidir (Anderson ve Simpson, 2012). Bununla beraber hem insan hem de insan olmayan SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s. 778-790 780 Feyzi Kaysi _ Emrah Aydemir etkileĢimler ayrılmaz parçalardır ve kaliteli bir e-öğrenme deneyimi karĢılıklı bileĢenleridir (Garrison ve Anderson, 2003, p. 41). Bu nedenle etkileĢim, insanların kendi aralarındaki veya insan ile teknik uygulamalar arasındaki iletiĢim olarak tanımlanmaktadır (Andersson ve Hatakka, 2010). Uzaktan eğitimle verilmekte olan derslerdeki etkileĢimin beklenen Ģekilde gerçekleĢme oranı, öğrenenlerin derslere olan ilgilerine olumlu katkı sunacaktır. Bu durum karĢılıklı etkileĢim içerisinde oldukları öğretim elemanlarını da olumlu bir Ģekilde etkileyecektir. Bu çalıĢmanın amacı, uzaktan eğitimle ders alan öğrenenlerin ve ders veren öğretim elemanının görüĢlerini uzaktan eğitimdeki etkileĢimin gerçekleĢtirilmesi çerçevesinde değerlendirmektir. ÇalıĢma sayesinde, alan yazında geçmekte olan (1) öğrenen-öğrenen, (2) öğrenen-öğretim elemanı, (3) öğrenen-içerik, (4) öğrenen-arayüz ve (5) öğrenen-kurum etkileĢimi temaları altında veriler incelenecektir. Bu sayede, uzaktan eğitimin en önemli bileĢeni olan etkileĢimle ilgili durumun ortaya çıkarılması sağlanacaktır. YÖNTEM ÇalıĢma nitel araĢtırma yöntemi ile gerçekleĢtirilmiĢtir. Nitel araĢtırma, var olan bir olgunun katılımcıların bakıĢ açısıyla incelenmesine olanak sağlar (Merriam, 2009). AraĢtırmada, sınırlı bir durumun derin bir Ģekilde incelenmesine olanak tanıyan (Yıldırım ve ġimĢek, 2008) durum çalıĢması deseni kullanılmıĢtır. AraĢtırmada tek durum çalıĢması deseni kullanılmıĢtır. ÇalıĢmanın veri toplama kaynakları, öğretim elemanı ve öğrenenlerin görüĢleri olmuĢtur. Patton (1987) tarafından görüĢme yöntemi, kiĢinin içsel dünyasına girmeye ve olayları onun bakıĢ açısından anlamaya ve kavramaya çalıĢmak olarak ifade edilmiĢtir. Ayrıca öğrenenlerin 12 hafta boyunca düzenli olarak uzaktan eğitim dersinden sonra belirttikleri dijital ortamlardaki değerlendirmelerdir. Dersin öğretim elemanıyla yapılan yüz yüze görüĢmeler, yarı yapılandırılmıĢ görüĢme formundaki sorular dikkate alınarak gerçekleĢtirilmiĢtir. Katılımcılar amaçlı örnekleme yöntemlerinden ölçüt örnekleme (Patton, 1987) ile belirlenmiĢtir. Katılımcılar ÇalıĢmaya Ġstanbul ilindeki bir devlet üniversitesinde uzaktan eğitimle ders almakta olan altı öğrenen ve bir öğretim elemanı dahil edilmiĢtir. Katılımcıların belirlenmesi sürecinde, uzaktan eğitim derslerini takip ediyor olmaları etkili olmuĢtur. Öğretim elemanının seçiminde ise, katılımcıların hepsinin ortak olarak takip edebildiklerini belirttikleri dersin öğretim elemanı seçilmiĢtir. Bu öğretim elemanın seçimindeki bir diğer ölçüt, uzaktan eğitim alanında beĢ yıllık tecrübeye sahip olmasıdır. ÇalıĢmada verileri kullanılan katılımcılar, 2015-2016 akademik yılının bahar döneminde uzaktan öğrenimle ders almakta veya vermekte olan kiĢilerdir. ÇalıĢmanın potansiyel öğrenci katılımcılarının belirlenmesi sürecinde, öğrenenlere çalıĢma hakkında detaylı bilgilendirme yapılmıĢtır. Yapılan bilgilendirmelerde, çalıĢma hakkında daha fazla detay isteyebilecek potansiyel katılımcıların belirtilen araĢtırmacının e-posta adresine mail atabilecekleri ifade edilmiĢtir. Ayrıca katılımcıların istedikleri zaman çalıĢma sonuçlarını görebilecekleri yazılı olarak ifade edilmiĢtir. Son olarak, yapılan bilgilendirmelerde, kendilerini, öğrenim gördükleri programı veya üniversiteyi doğrudan veya dolaylı olarak iĢaret edecek hiçbir ifadenin çalıĢma içerisinde yer almayacağı da ifade edilmiĢtir. ÇalıĢmada gerçek isimler yerine kod isimlerin kullanılacağı belirtilmiĢtir. Yapılan geniĢ bilgilendirmeler sonucunda yedi katılımcı çalıĢmaya dahil olmuĢtur. SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:11, Haziran 2017, s. 778-790 781 Uzaktan Eğitim Süreçlerindeki Etkileşim Boyutlarının Değerlendirilmesi Yarı YapılandırılmıĢ GörüĢme Formu Soruları GörüĢme soruları hazırlanmadan önce, alan yazın taranmıĢtır. Hazırlanan sorular, uzaktan eğitim alanında uzman üç kiĢiye gönderilerek, sorulara yönelik düzenlemeleri alınmıĢtır. Üç araĢtırmacıdan gelen düzeltme ve fikirlerden sonra, sorular belirlenmiĢtir. Silverman (2006), görüĢmelerde, gerçek çalıĢmaya baĢlamadan önce katılımcılarla pilot çalıĢma yapılmasının gerekliliğinden bahsetmektedir. Bu nedenle, görüĢmelere baĢlamadan önce, iki katılımcıyla pilot görüĢme yapılarak, soruları kendi pencerelerinden nasıl algıladıkları belirlenmeye çalıĢılmıĢtır. Katılımcılar da görüĢ belirttikten sonra, yarı yapılandırılmıĢ görüĢme soruları son Ģeklini almıĢtır. Nihai hali verilen yarı yapılandırılmıĢ görüĢme formunda; uzaktan eğitime yönelik beklentiler, öğrenen-öğrenen, öğrenen-öğretim elemanı, öğrenen-içerik ve öğrenenarayüz etkileĢim boyutlarına yer verilmiĢtir. Verilerin Toplanması ÇalıĢmadaki veriler, bir öğretim elemanı ve altı öğrenciden izin alınarak toplanmıĢtır. ÇalıĢmaya katılacağını belirten katılımcılar 12 hafta boyunca takip edilmiĢtir. Bu katılımcılar uzaktan eğitim derslerine yönelik belirlenen haftalarda daha önceden belirlenen konu ile ilgili bir değerlendirmeyi dijital ortamlarda yaparak araĢtırmacılara göndermiĢtir. Öğrenenler toplam altı haftalık değerlendirme raporu göndermiĢlerdir. Ayrıca bahar döneminin 10. haftasında öğretim elemanıyla yüz yüze görüĢme gerçekleĢtirilmiĢtir. GörüĢme, katılımcının belirttiği yer ve zamanda yapılmıĢtır. Yapılan görüĢme ses kayıt cihazı ile, katılımcının izni göz önünde bulundurularak kayıt altına alınmıĢtır. Tüm veri kaynaklarından toplanılan veriler tek dosyada birleĢtirilmiĢtir. AraĢtırma sürecinde toplanan verilerin katılımcılara gösterilerek teyit edilmesi, araĢtırma açısından önemlidir (Merriam, 2009). Bu nedenle, dijital ortamlarda toplu olarak bir araya getirilen veriler, katılımcılara e-posta yoluyla gönderilerek, teyit etmeleri ve düzeltmek, eklemek, açıklamak veya çıkarmak istedikleri kısımlarla ilgili geri bildirim vermeleri istenmiĢtir. Katılımcıların geri bildirimleri sonucunda metin üzerinde değiĢiklik talep edilmediği görülmüĢtür. Verilerin Analizi AraĢtırmada elde edilen veriler içerik analizi yapılarak yorumlanmıĢtır. Ġçerik analizindeki hedef, yapılan bir araĢtırma metnindeki kelimelerin daha az sayıda içerik kategorisine indirgenmesidir (Creswell, 2013). Bütün kayıtlı görüĢmeler transkript edilerek bilgisayar ortamına aktarılmıĢtır. Ses kayıtlarının metinsel dökümü sağlanmıĢ ve çalıĢma haricindeki biri tarafından denetlenmeleri (audit trail) sağlanmıĢtır. Elde edilen metinler katılımcılara gönderilerek teyit etmeleri istenmiĢ ve geri dönüĢ yapılan metinlerin son hali üzerinden çalıĢma yürütülmüĢtür. Sonrasında elde edilen metin üzerinde MAXQDA 12 yazılımı ile tematik analiz çalıĢmaları yapılmıĢtır. Elde edilen ilk bulgular katılımcılarla paylaĢılarak katılımcı teyidi sağlanmaya çalıĢılmıĢtır. Böylece, araĢtırmacının, elindeki verileri algılayıĢ ve verilere dayanarak yaptığı yorumların kendisine “doğru gelip gelmediği” kontrol edilmeye çalıĢılmıĢtır. Tüm bunların yanı sıra yapılan analizler, iki araĢtırmacı tarafından da değerlendirilerek analizlerin geçerliliği ve güvenirliği arttırılmaya çalıĢılmıĢtır. Bulgular aĢamasında, temayla ilgili katılımcı görüĢlerinden bir kısmı doğrudan alıntı yapılarak verilmiĢtir. AraĢtırmacı süreçte bulguları olduğu gibi ortaya koymaya çalıĢmıĢ ve düĢüncelerini sürece yansıtmamaya önem göstermiĢtir. SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s. 778-790 782 Feyzi Kaysi _ Emrah Aydemir BULGULAR Bu bölümde, uzaktan eğitimde yer alan katılımcıların, uzaktan eğitimdeki etkileĢime yönelik görüĢlerinin değerlendirmesi sonucunda elde edilen bulgular sunulacaktır. 12 haftalık çalıĢma sürecinde yedi katılımcıdan toplanan veriler tematik analize tabi tutulmuĢtur. Verilerin analizi sonucunda alanyazında yer alan öğrenen-içerik, öğrenen-öğrenen, öğrenen-öğretim elemanı, öğrenen-öğretim kurumu ve öğrenen-arayüz etkileĢimi temaları çerçevesinde bulgular aĢağıda sunulmuĢtur. a) Öğrenen-Öğrenen EtkileĢimi Katılımcıların ifadeleri doğrultusunda, öğrenenlerin kendi aralarında gerçekleĢen etkileĢimin boyutları ele alınmıĢtır. Bu konuda paylaĢılan görüĢler arasında daha önceki öğrenim kademelerindeki deneyimlerinin etkilerinin olduğu ve bu bakıĢ açısıyla uzaktan eğitime yaklaĢıldığı anlaĢılmaktadır. Bazı katılımcılar uzaktan eğitimin arkadaĢlarıyla etkileĢime olanak tanıdığını ifade etmesine rağmen, bazı katılımcıların uzaktan eğitimin böyle bir imkan sağlamadığını ifade etmiĢlerdir. Bununla birlikte bazı katılımcılar, uzaktan eğitimin asosyal bir duruma neden olduğuna dikkat çekmiĢlerdir. Katılımcıların öğrenen-öğrenen etkileĢimi temasına yönelik bazı örnek ifadeleri Ģu Ģekildedir; Merve: Uzaktan eğitim arkadaşlarımızla etkileşim içinde bulunmamıza katkı sağlıyor. Dersi dinlerken, izlerken görüp duyduğumuz şeyleri kendi aramızda tartışıp yorumlamamıza ve ders hakkında duygu, düşüncelerimizi birbirimizle paylaşmamıza neden oluyor. Halil: Arkadaşlarımız ile iletişimimiz söz konusu değil. İletişime geçebilmemiz için ayrı bir sekme mevcut değil. Sadece ders sırasındaki sohbet sekmesinden konuşabiliriz. Oradan iletişime geçsek dersi dinleyen herkesin dikkati dağılır. Çok doğru bir seçenek olduğunu düşünmüyorum. Bunun için ayrı bir sekme ya da daha farklı bir uygulama yapılması gerektiğindeyim. İbrahim: …okul demek sosyallik demektir. Okulda bir çok etkinliğe katılıp arkadaş ortamında zamanı aktif ve verimli bir şekilde kullanma imkanı vardır… Dersi dinleyen sayısı fark etmeksizin sadece hoca-öğrenci arasında bir akış mevcut. Diğer arkadaşlarımız ise listede isimden ibaretler. b) Öğrenen-Öğretim Elemanı EtkileĢimi Sanal dersler esnasında, dersin sunumunu yapan öğretim elemanına yönelik ifadeler, çalıĢmada en çok ifade edilen tema olmuĢtur. Tüm katılımcılar, öğretim elemanlarıyla olan etkileĢimleri noktasında avantaj ve dezavantajlara yönelik ifadelerde bulunmuĢlardır. Özellikle bazı derslerdeki öğretim elemanlarının dersi sıkıcı olmaktan çıkarıp, eğlenceli hale getirerek etkileĢimi arttırdığı belirtilmiĢtir. Bununla birlikte bazı öğretim elemanlarının ders iĢleniĢ biçimlerinin tekdüze olmasından dolayı derslerin sıkıcı olduğu ve öğrenenlerin dersi takip etmek istemedikleri ifade edilmiĢtir. Ayrıca çalıĢmadaki öğretim elemanının da ifadelerine bakıldığında, dersin sıkıcı olma nedenleri arasında, derse katılım düzeyinin çok düĢük olmasının yer aldığı ifade edilmiĢtir. Katılımcıların öğrenen-öğretim elemanı etkileĢimi temasına yönelik bazı örnek ifadeleri Ģu Ģekildedir; SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:11, Haziran 2017, s. 778-790 783 Uzaktan Eğitim Süreçlerindeki Etkileşim Boyutlarının Değerlendirilmesi Merve: Xxx dersinin ders notlarıyla Xxx dersi hocasının anlattıkları yani okudukları şeyler [tekdüze] birebir aynı ve bundan dolayı da ders çok sıkıcı bir hale geliyor. Bu sebeple bence Xxx dersini hocası ders notlarını eksiksiz bir şekilde direkt olarak okumak yerine Yyyy dersinin hocası gibi daha konuşma havasında içinde anlatması derse olan katılımı arttırabilir. Hatta Yyyy dersi hocasının bu anlatım şekli benim Yyyy dersini dinlememe ve dersi dinlerken de sıkılmamama neden oluyor. Rukiye: Bugünkü ders hakkında bahsetmek gerekirse; öncelikle hocanın kitaptakinin aynısını söylememesi yani kendi cümlelerini kurarak söylemesi oldukça iyi. Ders anlatımı biraz yavaş buluyorum açıkçası, konuyu çok dolandırmadan anlatması da bizim dersten sıkılmamamızı sağlıyor. Enes: Ders hocalarıyla olan etkileşimde faydalıdır ama bazı hocalar bir sorunuz var mı yok mu demeden kapatıyor videoyu. Ders Hocası: Buradaki olay, işte, %10’luk bir kesim geliyor. Evde oturup bilgisayarını açabilenler dahil olabiliyorlar. Zaman zaman dahil oluyorlar. Ben bir kere veya iki kere soru-yorum yapan birini gördüm. Zaten bu 10-15 kişi bakanlar, tahmin ediyorum, bakıyor. Diğerleri zaten girmiyor çünkü bakmıyorsa girmesine de gerek yok. c) Öğrenen-Ġçerik EtkileĢimi Katılımcıların ifadeleri incelendiğinde, etkileĢimli içeriklerin eksik olduğu anlaĢılmaktadır. Bu nedenle, öğrenenlerin içeriklere yönelik ifadelerinde bu eksikliklerin giderilmesine yönelik bazı önerilerde bulunulmuĢtur. Bu öneriler arasında daha fazla görsel, iĢitsel ve etkileĢimli içeriğin kullanılması gerektiği ifade edilmiĢtir. Ayrıca dersin öğretim elemanın öğrenenler tarafından ders notlarının çıktılarının alınarak çalıĢılması konusunda belirttiği ifadeleri dikkat çekicidir. Katılımcıların öğrenen-içerik etkileĢimi temasına yönelik bazı örnek ifadeleri Ģu Ģekildedir; Halil: ders notları veya içerikleriyle ilgili bir sorun olduğunu düşünmüyorum. Etkileşimimize katkısının bulunduğunu düşünüyorum. Notlar gayet anlaşılır, basit, görsel doküman destekli, bizler için yeterli düzeyde olduğunu düşünüyorum… Derslerimi sistem üzerinden daha önceden indirmiş olduğum pdfler ile takip edebildim. Açıkçası pdf üzerinden çalışmak büyük bir külfet. İbrahim: bugün ki dersin notlarını hazırlayan Prof. Dr. Zzzzzz Hocamız notlara daha fazla görsel ekleyerek, dersi daha canlı bir hale getirebilir. Ders Hocası: …ders notları internete konuyor … kırtasiyeciler alıyor notları print yapıyor hatta ucuza mal olsun diye bir A4’e iki sayfayı basıyorlar küçücükte yazıyor… d) Öğrenen-Arayüz EtkileĢimi Uzaktan eğitimin yürütülmesinde en etkili bileĢen olan arayüzün kullanıcı dostu ve basit bir yapıda olması, herkes tarafından etkin bir Ģekilde kullanılmasına katkı sağlayacaktır. Benzer Ģekilde katılımcıların da ifadelerine bakıldığında, arayüzün kendilerine sağladığı bazı imkanlar SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s. 778-790 784 Feyzi Kaysi _ Emrah Aydemir ve bazı olumsuz durumların olduğu anlaĢılmaktadır. Arayüzün öğrenenlerin kendi aralarındaki, öğretim elemanına ve içeriklere ulaĢım noktasında önemli bir görev gördüğü anlaĢılmaktadır. Bununla birlikte arayüzün sade ve iĢe yarar olmaması noktasında öğrenenlere sorunlar çıkardığı ifade edilmiĢtir. Katılımcıların öğrenen-arayüz etkileĢimi temasına yönelik bazı örnek ifadeleri Ģu Ģekildedir; Merve: Uzaktan öğretim arayüz yazılımı bence genel olarak güzel. Yazılımda hocayı ders anında birebir canlı olarak görebiliyoruz ve eğer olursa dersin içeriğiyle ilgili sorularımızı, duygu ve düşüncelerimizi ders anında ve ders haricinde hocayla paylaşabiliyoruz. Bu yazılım aynı zamanda uzaktan eğitim derslerimize giren ve uzaktan eğitimle ilgilenme durumunda olan herkesle iletişim kurmamıza imkan sağlıyor. İbrahim: Giriş yaptıktan sonra yapmamız gereken dinlemek istediğimiz dersi seçip daha sonra her ders için kısa ve öz bir haftalık ders listesi görmemiz gerekirken 1 yıldır kullanmadığım ve ne olduğu hakkında hiç bir fikrim olmayan “son teslim tarihi”, “anketler” vb. gibi birçok gerek duyulacağına inanmadığım yazılar geliyor. Halil: Pr. Dr. Xxxx XXX hocamıza sistem üzerinden mail attım. Fakat cevap alamadım. Bu sistemdeki bir hata üzerinden mi kaynaklanıyor. Yoksa hocamız mı görmedi bilemiyorum. Geçen dönem Yyyy hocamıza ve Türk Dili dersimize gelen Zzzzz hocamızdı yanılmıyorsam mailime cevap verdiler fakat Aaaa hocamız sistem dolayı mesajın geç geldiğini söylemişti. Sistem ile ilgili bir sorun var olabilir ya da hocalarımızın dikkatlerinden kaçmış olabilir. Başka ulaşma şansımız olmadığı için sorunun düzeltilmesi kanısındayım. e) Öğrenen-Kurum EtkileĢimi Katılımcıların ifadelerine bakıldığında, uzaktan eğitim sistemi içerisinde görülmeyen ama aslında çok önemli bir göreve sahip olan öğretim kurumuna yönelik ifadeleri de kayda değerdir. Çünkü bu ifadelerin açıkça belirttiği Ģey, kurumun bu süreçte en önemli bileĢenlerden birisi olduğudur. Bu nedenle kuruma yönelik eriĢim ve etkileĢimde ortaya çıkan aksaklıkların diğer tüm etkileĢim türlerini olumsuz etkileyebildiği anlaĢılmaktadır. Benzer Ģekilde kurumun uzaktan eğitimin gerçekleĢtirilmesi noktasındaki gayretinin tüm etkileĢim türlerine olumlu katkısının olacağı ifadelerden anlaĢılmaktadır. Katılımcıların ifadeleri de göz önünde bulundurulduğunda bazı olumsuz durumların düzeltilmesi için bazı öneriler ortaya çıkmaktadır. Katılımcıların öğrenen-kurum etkileĢimi temasına yönelik bazı örnek ifadeleri Ģu Ģekildedir; Yunus: …uzaktan eğitim sistemini bu dönem birinci döneme göre daha iyi çünkü 1. dönem bazen dersi vaktinde izleyemiyordum dersi vaktinde izleyemediğim için bir kaç saat sonra ya da akşamüzeri dersi izlemek istiyordum ama izleyemiyordum çünkü dersi aynı gün içinde değil de birkaç gün sonra yayınlıyordular ama bu dönem daha çünkü dersi aynı gün içinde yayınlıyorlar. Halil: Uzaktan Eğitim sisteminde her ne kadar mail yolu ile hocayla temas kursakta bazen sizin mesajınız geç gidiyor, bazen hoca maili görmüyor… Vb. durumlar söz konusu durum böyle olunca öğretmen ile öğrenci arasında iletişim kopukluğu oluyor. SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:11, Haziran 2017, s. 778-790 785 Uzaktan Eğitim Süreçlerindeki Etkileşim Boyutlarının Değerlendirilmesi İbrahim: Geçtiğimiz hafta 18.05.2016 tarihinde Kkkkk dersimizin hocası Prof. Dr. Aaaaa’ya … mesaj gönderdim. Uzaktan eğitim sisteminde birçok dersine giriş yapamadığımızı ve sınava 2 gün kaldığını belirttim. Konu hakkında bilgilendirmesini rica ettim. Ancak hocamız sınav gününden 3 gün sonra yani 23.05.2016 tarihinde mesajıma cevap vererek sorunlarımızı Uzaktan eğitim yetkilisi ile görüşmemiz gerektiğini söyledi. Enes: … Uzaktan eğitim gereklidir ama bir ölçü dairesinde, bir ders 20 dk yı asla ama asla geçmemelidir hatta en iyi ders dakikası 15 dk. Çok verimli dakikadır bu. Ders videoları sayesinde uzaktan eğitimin takibi artar ve maximum verimli hale gelir. TARTIġMA, SONUÇ ve ÖNERĠLER Uzaktan eğitimde gerçekleĢen etkileĢimin durumunun tespit edilmeye çalıĢıldığı bu çalıĢmada beĢ boyuttaki etkileĢime yönelik katılımcı görüĢleri incelenmiĢtir. Bu beĢ boyuttaki etkileĢimin düzeyinin çok önemli olduğu bilinmektedir. Bu nedenle bu beĢ boyuttan herhangi birindeki eksiklik diğerlerini doğrudan olumsuz etkileyebilmektir. ÇalıĢmadan elde edilenler sonucunda anlaĢılmaktadır ki, katılımcıların beĢ boyuttaki etkileĢim düzeyleri çok düĢük düzeyde çıkmıĢtır. Halbuki uzaktan eğitimdeki en önemli bileĢen etkileĢimdir (Anderson ve Simpson, 2012). Bunun bazı nedenleri arasında uzaktan eğitim kurumunun kullanıcılara sadece pahalı bir uzaktan eğitim hizmetini sunmuĢ olması yer almaktadır. Halbuki süreç içerisinde kullanıcılardan gelen geribildirimler göz önünde bulundurularak, sistemde iyileĢtirmelerin yapılması gerekmektedir. Bu konuda birinci derecede sorumluluk öğretim kurumuna aittir. Çünkü yaĢanan aksaklıklar hem öğrenenlerin hem de öğretim elemanının uzaktan eğitimden uzaklaĢmasına neden olmaktadır. Bu nedenle katılımcıların da ifade ettikleri gibi sanal derslere katılım düzeyi çok düĢük çıkabilmektedir. Bunun yerine uzaktan eğitim sistemi içerisinde bulunan öğrenenlerin ve öğretim elemanlarının, sistemde rol almalarından önce gerekli uyum süreçlerinin gerçekleĢtirilmesi öğrenen-öğrenen ve öğrenen-öğretim elemanı etkileĢimin boyutlarına olumlu katkı sunacaktır. Ayrıca etkileĢimli içeriklerin sistemde daha fazla sayıda olması ve arayüz konusunda kullanıcılardan alınan geribildirimlerin olumlu değerlendirilmesi de öğrenen-içerik ve öğrenen-arayüz etkileĢim boyutlarını olumlu etkileyecektir. Bazı katılımcıların sanal dersler sonrasında öğretim elemanıyla iletiĢimde sorunlarla karĢılaĢtığı sonucu ortaya çıkmaktadır. Halbuki öğrenenler etkileĢimine izin veren ve memnun oldukları uzaktan öğrenme ortamlarını zevkli bulmaktadır (Holmes, ve Benders, 2012; Yukselturk ve Yildirim, 2008). Bu tür durumlarda öğretim elemanlarının uzaktan eğitime yönelik olumlu deneyimleri ön plana çıkabilmektedir. Öğrenenlerin çevrimiçi derslerdeki memnuniyetleri arttıran bir diğer etken de, öğretim elemanın çevrimiçi ortama dair yeteneğini olumlu Ģekilde kullanmasıdır (Jackson, Jones ve Rodriguez, 2010). Ayrıca öğrenen ve öğretim elemanı arasındaki etkileĢimi uzaktan eğitimdeki en önemli bileĢen olarak belirlenmiĢtir (Battalio, 2007). Bu nedenle öğretim elemanları, etkileĢimi kolaylaĢtırmak, beslemek ve teĢvik etmelidir (Kassandrinou, Angelaki ve Mavroidis, 2014). Öğrenen-öğretim elamanı etkileĢimini arttırmak amacıyla canlı dersler sonrasında da öğretim elemanına sorular sorulmasına imkan sağlanmalıdır. Bununla birlikte sorulan soruların öğretim elemanları tarafından cevaplanmadığı veya çok geç cevaplandığı sorunu öğrenenleri rahatsız etmektedir. Uzaktan eğitimde öğretim elemanına yönelik etkileĢimle sorun oluĢması halinde öğrenenlerde hayal kırıklığı SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s. 778-790 786 Feyzi Kaysi _ Emrah Aydemir yaĢanmaktadır (Xu ve Jaggars, 2013). Bu tür durumlar için, öğrenenlerin öğretim elemanına kolaylıkla ulaĢıp soru sorabileceği imkanlar tanınmalıdır. Ayrıca öğretim elemanlarının sorulan soruları çok geç olmadan cevaplaması için de çözümler üretilmelidir. Uzaktan eğitimdeki etkileĢimin tüm boyutlarının önemine dikkat ederek, öğretim kurumlarının bu süreçleri daha dikkatli ele alması gerekmektedir. Çünkü tüm boyutlardaki etkileĢim düzeyleri çok düĢük çıkmıĢtır. Halbuki bu durum hem uzaktan eğitim kurumu, hem öğrenen, hem öğretim elemanları ve hem de uzaktan eğitim firmaları tarafından beklenen bir durum değildir. Uzaktan eğitimin tercih edilmesindeki nedenlerden bir tanesi de öğrenen etkileĢimine imkan tanıması ve öğretim elemanlarının daha ulaĢılabilir olmasıdır (Aspillera, 2010). Bu nedenle yüksek beklenti ile tüm paydaĢlar tarafından tercih edilen uzaktan eğitimin gözden geçirilmesi gerekmektedir. Bunun sonucunda yaĢanan sorunların çözümleri hızlı ve etkin bir Ģekilde sağlanmalıdır. Ayrıca uzaktan eğitim firmalarının öğretim kurumlarıyla yaptıkları sözleĢmelerde, öğretim kurumunun sağlaması gereken minimum yeterlikleri karĢılaması ön koĢul olarak belirtilmelidir. Çünkü yaĢanan tüm sorunların ana kaynağı olarak sistemin iĢleyiĢi sebep olarak gösterilebilir. Bununla birlikte öğretim kurumlarının da beĢ boyuttaki etkileĢimi göz önünde bulundurarak, tüm boyutlardaki etkileĢimin arttırılması için iyi organize olması gerekmektedir. Diğer bir ifade ile tüm paydaĢların yerine getirmesi gereken sorumlulukların bilinmesi gerekir. Son olarak, belirlenen sorumlulukların hangi paydaĢta veya süreçte yerine getirilmediği takip edilip, sorunun çözümünün sağlanması gerekir. Bu sorunların çözümü için, uzaktan eğitim firmaları hizmet verdikleri kurumlarda kendi çalıĢanlarını belli bir süre bulundurabilirler. Böylece, kurum çalıĢanlarının, öğrenenlerin ve öğretim elemanlarının yaĢadıkları sorunlara hızlı çözümler üretilebilir. ÇalıĢmadan elde edilen sonuçlar göz önünde bulundurularak uzaktan eğitimindeki beĢ boyutta gerçekleĢmesi beklenen etkileĢimin düzeyini arttırmak amacıyla aĢağıdaki önerilere yer verilmiĢtir. Uzaktan eğitimden beklenen etkileĢim düzeyinin gerçekleĢmesi için firmalarının öğretim kurumlarıyla anlaĢmasından önce gerçekleĢtirmesi gereken standartların olması gerekmektedir. Bu standartların öğretim kurumu tarafından da sağlanması gereği ön koĢul olarak belirtilmelidir. Uzaktan eğitimin sisteminin en önemli iki bileĢeni olan öğrenen ve öğretim elemanı boyutlarının, sisteme girmeden önce bazı yeterliklere sahip olması gereği ortaya çıkmaktadır. Güncel, iĢlevsel ve kullanıcıların her türlü ihtiyaç ve beklentilerine cevap veren bir sistemin kullanıcılar tarafından etkin kullanılmaması, tüm süreçleri gereksiz kılacaktır. Bu nedenle öğrenenlere gerekli uyum sürecinin hızlı ve etkin bir Ģekilde gerçekleĢtirilmesi sağlanmalıdır. Ayrıca öğretim elemanlarının da sorulan sorulara hızla cevap verebileceği çözümler üretilmelidir. Ayrıca öğretim elemanlarına, sanal ders esnasında derse katılanların dikkatlerini çekebilecek etkili iletiĢim yöntemlerini kullanabileceği eğitimler verilmelidir. Öğrenen-içerik etkileĢiminin arttırılması amacıyla daha fazla etkileĢimli içeriğe yer verilmesi gerekmektedir. Bu nedenle uzaktan eğitim sisteminin de destekleyeceği formatta etkileĢimli içeriklerin arttırılması öğrenen-içerik etkileĢim düzeyini olumlu etkileyebilir. Öğrenenlerin uzaktan eğitim denince aklına ilk gelen arayüz olduğu düĢünüldüğünde, arayüzlerin etkileĢimlerinin arttırılması kullanıcıların sisteme yönelik tutumlarına olumlu katkı sunabilir. Bu düzenlemelerin yapılması sürecinde özellikle kullanıcılardan gelen ve uzaktan eğitim arayüzüne katkı sunacağı düĢünülen düzenlemelerin yapılması gerekmektedir. SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:11, Haziran 2017, s. 778-790 787 Uzaktan Eğitim Süreçlerindeki Etkileşim Boyutlarının Değerlendirilmesi KAYNAKLAR ALLEN, E., ve Seaman, J. (2011). Going the Distance: Online Education in the United States, 2011. EriĢim <http://www.onlinelearningsurvey.com/reports/goingthedistance.pdf>. ALLEN, E., ve Seaman, J. (2014). Grade change: Tracking online education in the United States. Babson Park, MA: Babson Survey Research Group. ANDERSON, B., ve Simpson, M. (2012). History and heritage in open, flexible, and distance education. Journal of Open, Flexible and Distance Learning, 16(2), 1–10. ANDERSSON, A. ve Hatakka, M. (2010) Increasing Interactivity in Distance Educations: Case Studies Bangladesh and Sri Lanka. Information Technology for Development, 16(1), 1633 ASPILLERA, M. (2010). What Are the Potential Benefits of Online Learning? Retrieved from http://www.worldwidelearn.com/education-articles/benefits-of-online-learning.htm BATTALIO, J. (2007). Interaction online: A reevaluation. Quarterly Review of Distance Education, 8(4), 339-352. BELDARRAIN, Y. (2006). Distance Education Trends: Integrating new technologies to foster student interaction and collaboration. Distance Education, 27(2), 139-153, DOI: 10.1080/01587910600789498 CRESWELL, J. W. (2013). Qualitative inquiry and research design: Choosing among five approaches (3rd ed.). Thousand Oaks, CA: Sage Publications. DANESH, A., Bailey, A. ve Whisenand, T. (2015) Technology and Instructor-Interface Interaction in Distance Education. International Journal of Business and Social Science, 6(2), 39-47. FARAG, W. (2012). Comparing achievement of intended learning outcomes in online programming classes with blended offerings. Special Interest Group for Information Technology Education, 25-30. GARRISON, D.R., ve Anderson, T. (2003). E-learning in the 21st century: A framework for research and practice. London: RoutledgeFalmer. HILLMAN, D. C. A, Willis, D. J., ve Gunawardena, C. N. (1994). Learner-interface interaction in distance education: An extension of contemporary models and strategies for practitioners. American Journal of Distance Education, 8(2), 30–42. HIRUMI, A., ve Bermudez, A. (1996). Interactivity, distance education, & instructional systems design converge on the super information highway. Journal of Research on Computing in Education, 24(1), 1-16. HOLMES, J., ve Benders, D. S. (2012). Comparison between Distance Methods Versus Traditional Classroom in Teaching Intelligence Analysis. Available at SSRN 2090375. HUSS, J. A., Sela, O., ve Eastep, S. (2015). A Case Study of Online Instructors and Their Quest for Greater Interactivity in Their Courses: Overcoming the Distance in Distance Education. Australian Journal of Teacher Education, 40(4). http://dx.doi.org/10.14221/ajte.2015v40n4.5 SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s. 778-790 788 Feyzi Kaysi _ Emrah Aydemir JACKSON, L., Jones, S., ve Rodriguez, R. (2010). Faculty actions that result in student satisfaction in online courses. Journal of Asynchronous Learning Networks, 14(4), 7896. KASSANDRINOU, A., Angelaki, C., ve Mavroidis, I. (2014). Transactional distance among open university students: How does it affect the learning process? European Journal of Open, Distance, and E-Learning, 17(1), 26-42. KEEGAN, D. (1986). Foundations of distance education (2nd ed.). New York: Routledge. KUO, Y., C., Walker, A., E., Belland, B., R., ve Schroder, K., E., E. (2013). A Predictive Study of Student Satisfaction in Online Education Programs. The İnternational Review of Research in Open and Distance Education, 14(1), 16-39. MACDONALD, J. (2001). Exploiting Online Interactivity to Enhance Assignment Development and Feedback in Distance Education. Open Learning: The Journal of Open, Distance and e-Learning, 16(2), 179-189 MERRIAM, S. B. (2009). Qualitative Research: A guide to design and implementation. San Francisco, CA: John Wiley ve Sons. MOORE, M. (1989). Three types of interaction. The American Journal of Distance Education, 3(2), 1-6. http://dx.doi.org/10.1080/08923648909526659 MOORE, M. G., ve Kearsley, G. (1996). Distance education: A systems view. New York, NY: Wadsworth. PATTON, M. Q. (1987). How to use qualitative methods in evaluation (No. 4). London: Sage Publications. RADFORD, A. (2011). Learning at a Distance: Undergraduate Enrollment in Distance Education Courses and Degree Programs. Stats in Brief. NCES 2012-154. National Center for Education Statistics. Retrieved from http://www.eric.ed.gov/ERICWebPortal/detail?accno=ED524625 RAO, S. M., ve Krishnan, V. (2015). Distance Educaiton. Fourth International Conference on Higher Education: Special Emphasis on Management Education. December 29-30. SHACKELFORD, J. L., ve Maxwell, M. (2012). Sense of community in graduate online education: Contribution of learner to learner interaction. The International Review of Research in Open and Distance Learning, 13(4), 228-249. SILVERMAN, D. (2006). Interpreting qualitative data: Methods for analyzing talk, text and interaction. Sage. USTATI, R., ve Hassan, S. S. S. (2013). Distance Learning Students' Need: Evaluating Interactions from Moore‟s Theory of Transactional Distance. Turkish Online Journal of Distance Education-TOJDE, 14(2), 292-304. VERDUIN, J. ve Clark, T. (1991). Distance Education -The Foundations of Effective Practice. San Francisco: Jossey-Bass. XU, D., ve Jaggars, S. S. (2013). Adaptability to online learning: Differences across types of students and academic subject areas (CCRC Working Paper No. 54). New York, NY: SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı:11, Haziran 2017, s. 778-790 789 Uzaktan Eğitim Süreçlerindeki Etkileşim Boyutlarının Değerlendirilmesi Columbia University, Teachers College, Community College Research Center. YILDIRIM, A., ve ġimĢek, H. (2008). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (6. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık. YÜKSEKÖĞRETIM Kurulu (2013). Yükseköğretim Kurumlarında Uzaktan Öğretime ĠliĢkin Usul ve Esaslar. EriĢim <http://www.yok.gov.tr/documents/10279/34559/uzaktan_ogretim_esas_usul.pdf/b8177 cd6-5b3c-407a-9978-f8965419b117> YUKSELTURK, E., ve Yildirim, Z. (2008). Investigation of interaction, online support, course structure and flexibility as the contributing factors to students‟ satisfaction in an online certificate program. Educational Technology & Society, 11(4), 51-65. 790 SOBİDER Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 4, Sayı: 11, Haziran 2017, s. 778-790 View publication stats