KİTÂBİYAT / BOOK REVIEWS Noel Malcolm, Agents of Empire: Knights, Corsairs, Jesuits and Spies in The Sixteenth Century Mediterranean World, London: Allen Lane, 2015, xxv+604 pp., ISBN 978-019-0262-78-5. Noel Malcolm’s exhaustively researched new book on several generations of the Albanian Bruni family will no doubt receive a good deal of attention from historians of Catholic Europe and the Counter-Reformation, and deservedly so. But Ottoman historians should read it as well. In vivid and elegant prose, Malcolm gives us the best account I have seen yet of the Ottoman conquest of the Albanian world, as well as a fine-grained study of cross-border relations and Ottoman diplomacy at work, both in the region and in Istanbul. As he tells us in the Preface, the idea for the book took shape more than twenty years ago while reading a sixteenth-century Italian text on the Ottoman Empire. There was a reference to a treatise written by a certain Antonio Bruti who was identified as an Albanian. This was a thrilling moment for Malcolm because “[h]ere was a reference to a text about (or at least partially about) Albania, written by an Albanian – something of special significance to those who study the history of that country, since it would appear to be the first ever work of its kind by a named Albanian author.”(p. xvii) 15 OSMANLI ARAŞTIRMALARI Thus began a hunt for the traces left by Antonio Bruti in the historical record, a hunt that ended up uncovering a number of prominent individuals, all of whom were members of either the Bruni or the Bruti family, the latter having married into the former. Over the course of the sixteenth century the family could boast of, among others, a knight of the Order of St. Mark for services rendered to Venice, a Knight of Malta, an Archbishop and a servant in the entourage of Sultan Murad III. Given their remarkable history, Malcolm decided to write his book as a “collective biography” and to use that biography “as a framework on which to build some broader, more thematic accounts of East-West relations and interactions in this period.” Malcolm’s lengthy study is divided into twenty two chapters and an Epilogue. The book moves chronologically, beginning with the Ottoman advance into the western Balkans in the fifteenth century and concluding with the Long War of 1593-106. Various members of the Bruni family figure prominently in the tumultuous events of these one hundred and fifty years and many of the chapters are organized around one particular individual. Others are of a more general nature and serve to move the narrative along. The book opens with the Ottoman conquest of Albania, viewed from the then Venetian town of Ulcinj (Dulcigno) in today’s Montenegro, because it is there that the family’s story begins. Malcolm does this throughout, weaving together the history of the region with the family’s history; this makes for a text that is more engaging than most academic writing and no doubt explains why a book about a sixteenth century Albanian family has been reviewed, and reviewed very positively, by publications such as The Times Literary Supplement. Ottomanists will appreciate his synthetic narrative of the arrival of the sultan’s armies since, outside of the rebellion of Skanderbeg, Albania in this early period usually gets short shrift. The northern/southern divide is key in Malcolm’s account. Most of the country’s ports clustered towards the northwest and were strongly oriented towards Venice. In Shkodër, Lezhë and Durrës the largely Catholic, Italian-speaking population fled, either to Venice itself or to other towns in the Venetian Adriatic, and these towns became majority Muslim. Vlorë, in the south was different. There the Greek-Orthodox residents surrendered and urban life was far less disrupted. The city remained majority Christian into the Ottoman period and a number of Spanish Jews settled there as well. More generally, mostly peaceful conditions prevailed in southern Albania under the new masters 16 M O L LY G R E E N E while the Ottoman advance “was more traumatic for the northern half of Albania than for almost any other part of the Balkans.”(p. 16) This, he suggests, was not because the Ottomans adopted harsher policies towards the north. Rather, the flight of most of the commercially active population combined with the drawnout wars of resistance to devastate local society. The Bruni and Bruti families were among those who fled from the sultan’s armies over the course of these decades, ending up in Ulcinj just across the border. But flight did not mean the cutting of ties with their ancestral cities. Malcolm begins his story of the family with Antonio Bruti, who was born in Lezhë in 1518 and moved to Ulcinj when he was nineteen, under pressure, it seems, from the Ottomans. Arriving during the Ottoman-Venetian war of 1537-1540, Bruti was immediately given a ship and sent to report on Ottoman ship movements along the coast. Charmingly, this activity had a name; he was sent to “pigliar lingua,” literally “ to take tongue (p. 37), which involved landing on the coast and questioning local sailors and fishermen about conditions. It seems he also took the opportunity to buy a good deal of Albanian grain. After the war ended he continued his services, including negotiations with local Ottoman officials, becoming, in Malcolm’s words, “a negotiator, local diplomat and all-purpose ‘fixer.’”(p. 38) Indeed, far from breaking with the Ottoman Balkans, Bruti’s value lay precisely in his ability to operate on both sides of the border. Antonio Bruti lost his life in 1571 when the Ottomans seized Ulcinj, and subsequent chapters move on to his brothers-in-law. Giovanni Bruni was in attendance at the Council of Trent as the Archbishop of Bar and Gasparo Bruni became a Knight of Malta. One of the things that the books shows very well is how many opportunities there were for well-connected Catholics in this sixteenth-century world, both within the world of Catholic politics as well as across the eastern Mediterranean. Like Antonio, Gasparo became a key figure in the transmission of information across political and religious boundaries. No sooner was he inducted into the Order of St. John then he was sent to Dubrovnik (Ragusa) to await letters from informants in Istanbul. Malcolm takes this opportunity to describe the extraordinary events that took place in the city just before Gasparo’s arrival. A commander of the fortress at Barletta, in Spanish held Italy, went to Istanbul and converted to Islam. He then promptly turned around and denounced the Ragusans for sending intelligence reports to Naples, something which he knew all about since his own father was a vital part of this chain. (p. 96) The authorities at 17 OSMANLI ARAŞTIRMALARI Ragusa immediately put a complete (if temporary) halt to all intelligence-gathering in the city. The book is full of such vivid anecdotes, which marvelously convey this connected world stretching from Istanbul to the Italian peninsula. One story in particular has already been mentioned more than once in other reviews of this book and I must give it here too. Not only is it dramatic; it is also a particularly dazzling example of the assiduous research undergirding this book. In the run up to the battle of Lepanto, the Ottomans seized Bar and Giovanni Bruni was enslaved. Despite his high status, the Ottomans decided to humiliate him, because he had passionately opposed the city’s surrender, by making him a galley slave. Thus he participated in the famous battle as a rower on an Ottoman ship. He survived the battle but not its aftermath. In the wake of the Ottoman defeat, victorious Christian soldiers poured onto the Ottoman galleys, looking for loot. But not only that, they actually killed Christian captives in order to rob them of what little they had. From a report compiled by the Vatican after the events, we learn that Giovanni Bruni was among their victims, even though he shouted “I’m a bishop, I’m a Christian.”(p. 168) As if that weren’t wrenching enough, Malcolm’s meticulous reconstruction of the battle strongly suggests that Giovanni’s brother, Gasparo, was less than a hundred yards away, commanding his own galley, when his brother died.(p. 169) In the wake of the war, the Bruni/Bruti families relocated to Koper, in the north-eastern corner of the Adriatic. Their services to the Ottomans, the Venetians and now the Spanish, continued. By the mid 1570s Bartolomeo Bruti, a member of the next generation, was a Spanish spy resident in Istanbul. Their story goes all the way up to the Long War, 1593-1606, when we find Benedetto, the son of Antonio whose treatise started Malcolm on his long quest, assisting the Habsburg Ambassador in Istanbul. Prior to that he had spent time in Moldavia, acquiring a position at the voivod’s court as well as property in the province. Malcolm’s book comes to an end in the 1590s, with a wave of deaths in the Bruno and Bruti families. Some of their descendants would go on to have illustrious careers of their own “but theirs is a different story.”(p. 430) Considering that both families continued in some ways, it would have been interesting to have Malcolm’s thoughts, however brief, on how their descendants story was different. In the 17th century how did the world change for these Albanian Catholics, hanging on at the edges of the Ottoman and Catholic worlds? But 18 M O L LY G R E E N E perhaps that is too much to ask in what is already a very long and thorough study. I have already mentioned the contributions that Malcolm has made to Ottoman history. Let me conclude with one more. Although Malcolm’s book is structured in the decidedly old-fashioned form of a histoire événementielle, his keen observations of the Ottoman borderlands are very much in line with recent trends in Ottoman diplomatic history, as well as diplomatic history more generally. For a long time historians emphasized a radical divide between Europe and the Ottoman Empire; the former established embassies in Istanbul while the Ottomans did not do the same in Europe. Therefore, it was pronounced, the Europeans engaged in diplomacy and the Ottomans did not. Then, all sorts of essentialist statements about the Ottomans – their insularity, their commitment to an eternal jihad and so on and so forth – were piled on top of the discussion about embassies. More recently, scholars have begun to develop the concept of “vernacular diplomacy” which, among other things, shifts the focus from official diplomatic channels and offices to the many informal diplomatic actors who operated in diverse networks of contact and exchange, including on the borders. Malcolm’s book is full of these people. There are, of course, the Brunis and the Brutis themselves but the Ottomans also appear. For example, when writing about Dubrovnik we think first of the tribute which this city had to send to the Ottomans. But “the registers of the city council record a regular flow of gifts from the Ottoman side.”(p. 40) The voyvoda of Trebinje sent livestock and cheese, the emins of Vlorë delivered carpets and two sets of horse’s harnesses; even a feared corsair captain, Kara Hoca, sent a carpet to Dubrovnik. (p. 40) In the last ten years or so, in fact, enough has been written on Ottoman vernacular diplomacy that perhaps it is time to convene a conference to bring everyone – from the Adriatic to the Kurdish tribal zones – together. Noel Malcolm’s outstanding book makes it clear that the Bruni family deserves to be there. Molly Greene Princeton University 19 OSMANLI ARAŞTIRMALARI Mohammad Gharipour and Nilay Özlü (eds.), The City in the Muslim World: Depictions by Western Travel Writers, Culture and Civilization in the Middle East Milton Park, Abingdon, Oxon: Routledge, 2015, 332 pp., ISBN 978-113-8842-62-5. The question of space and place’s relevance has slowly been gaining momentum in historiography for several years now. To an increasing extent, historians, especially those in the field of urban history, are asking questions inspired by their colleagues in geography and philosophy departments. The volume currently under review is an interesting addition to this body of work; yet it is also very much situated in the academic debate on Orientalism and ‘Islamic cities’. As the editors rightfully indicate, much of this discussion has unfortunately ignored the urban locality of these cities. The editors aim to scrutinize the idea of the Islamic city through the lens of European travel writing, employing the term as a heuristic device to analyse how the cities of the ‘Muslim world’ were represented by travellers from Europe and America. Though it is obvious that employing terms such as ‘Islamic city’ and ‘Muslim world’ is problematic, the authors convincingly argue that the categories are vital both to understanding the context of European travel writing on ‘the Muslim World’ and further problematizing the idea of Orientalism as a homogeneous project of representing ‘the West’s’ most significant ‘Other’. The volume covers a broad array of geographies – from North Africa to the Indian subcontinent – through the lenses of travellers from Europe and the United States between the eleventh and twentieth century. The book is subdivided in 12 essays which all include a number of illustrative pictures of reasonable quality. The first chapter, written by Mohammad Gharipour and Manu P. Sobti, provides an excellent account on tent cities in medieval travel writing. The authors analyse the duality of what they metaphorically, yet also quite literally, describe as the ‘marriage between the tent and the palace’. They argue that the sedentarizing nomads made the conscious decision to incorporate the culture of the tent city in their urban surroundings, which had a notable and very visible effect on urban culture and space. The encampment functioned as a vessel of transference from a nomadic to a sedentary realm. One of the striking findings the authors present is the radical difference between the observations of local historians and travel writers. Contrary to the former, the travel writers from 20 ENNO MAESSEN the western world considered nomadic elements as a mere curiosity in comparison to contemporary developments in Europe. Felicity Ratté discusses in the second chapter the perceptions of Cairo by two fourteenth-century Italians, Niccolò da Poggibonsi and Leonardo di Niccolò Frescobaldi. The author analyzes written and visual material of these Italian travellers in order to comprehend how they understood their surroundings in Cairo. What is striking about this chapter is that it discusses the period that predates a ‘common Orientalism’ and concludes, based on the accounts of Niccolò and Leonardo, that rather than looking to distinctly ‘othering’ the city, the travellers are focusing on the elements in the urban landscape which make sense to them. The author argues that both of them give the impression that they felt a familiarity with the urban atmosphere of Cairo. As the author indicates, their sources provide an apt illustration of the level of cultural integration of societies around the Mediterranean. At no point do they refer to the city as fundamentally different from their own respective urban frame of reference. The third chapter, by Mehreen Chida-Razvi, is centred around the question of how European travellers to Mughal cities represented the importance of these cities in their home countries. The Mughal court travelled along with the emperor between Delhi, Agra and Lahore, all three being imperial capitals. The author aims to bring attention to the apparent lack of discussion on Lahore in the travel accounts of European travellers, particularly in comparison to the accounts of their Mughal contemporaries. Three issues were presented as possible explanations: the asymmetry in the discussion of the urban landscape might be explained through the attention Europeans attached to the Lahore Fort, which they perceived as the representation of the emperor’s political power. Secondly, Lahore was harder to frame as an Islamic city by the European travellers due to its heterogeneous religious and cultural reality. Another possible presented explanation is the travellers’ intentions: they came to the Mughal Empire for attempts to convert locals, most notably the Mughal emperor. It would have been interesting and clarifying if the author had elaborated a bit further on the second and third argument, including a reflection on Agra and Delhi vis-à-vis Lahore. Stefan Peychev in the fourth chapter discusses the descriptions by Western travellers of Sofia, with particular attention to its public baths and in comparison to Ottoman authors. Peychev tackles the Western perception of Sofia as an Oriental city, despite the fact that the city was in the European continent and its public 21 OSMANLI ARAŞTIRMALARI baths were part of its urban landscape since Roman times. The baths functioned as an image, if not the city’s image. Through four centuries, the author observes how European travellers ‘othered’ the city, though the process of representing the city as the ‘other’ evolved through history. Both on the local level and the level of the ‘Islamic world’ the author reveals how regional diversity and transformation challenges the understanding of categories such as ‘Islamic world’ and ‘Islamic cities’. In the fifth chapter Jørgen Mikkelsen analyses the expedition to the Islamic world – covering Egypt, the Levant, Anatolia, the Arabic peninsula, Persia and the West coast of the Indian subcontinent – by the Danish scholar Carsten Niebuhr between 1761 and 1767. The author argues that Niebuhr was an unusual person in the history of science due to his capacity to carefully describe localities and his ‘remarkable empathy’. Niebuhr’s strategy was to provide new findings to the existing knowledge on the Orient. Mikkelsen’s main conclusion is that Niebuhr was an empiricist who did not align with his contemporaries who considered Arabs to be either people to be brought to the level of European civilization, or as ‘noble savages’ whose supposed positive traits were employed to criticize European societies. Niebuhr rather chose to perceive them as morally no better or worse than Europeans. The author of the sixth chapter, Renia Paxinou, analyses the representation of Jannina in textual and pictorial sources – written accounts, maps, paintings and engravings – in the period of Ali Pasha’s reign, i.e. 1788-1822. She describes how Western visitors perceived Jannina as the entrance to an exotic and uncivilized Orient. Pictorial and textual sources were produced to further substantiate ideas on what the Orient was, with Jannina featuring in the paradigm as an Oriental city, trapped between the mountains and ruled over by a despot. Within that context the author rightfully concludes that this is a challenging categorization; the Ottoman Balkans is a sub-category within both the Ottoman Empire and the ‘Islamic world’. Jannina is even more problematic in that context as it had been and remained to be a predominantly Christian Greek city. In chapter 7, Nilay Özlü investigates the changing representation of the Topkapı Palace in Istanbul from the eighteenth to the twentieth century, based on the accounts of several European and American travellers. She reveals how the act of travelling and travellers themselves have evolved over time, coinciding with changing perceptions of the palace; from a bulwark of power and seclusion to a tourist spectacle. In one of the more theoretically engaging contributions of this volume she argues that the travellers were not only transferring the transformation 22 ENNO MAESSEN of the palace’s position in the empire and courtly culture, but also were active contributors in the process of place making for the Topkapı palace. In Chapter 8, Valérie Géonet covers the chronological evolution of travellers’ discourse on Arabs and Jews in Palestine, focusing on their perceptions of urban space. Through an analysis of 64 accounts written between 1799 and 1948, the author reaches the conclusion that there were mainly two representations of urban planning in Palestine. Christian towns were framed in a positive fashion, whereas Muslim towns were negatively framed between 1800 and 1917. From that period onward, incoming Europeans started to sympathize with Zionists and gave positive representations of their towns. Géonet argues that religious and ethnic backgrounds influenced the travellers’ descriptions of the Palestine urban space. What was civilized and what was not was determined by the travellers’ ethnocentrism, most of them from French descent. The idea of Western colonization was relayed from being a French effort to a European Zionist effort. The volume continues with chapter 9 by Marie-Sofie Lundström who discusses the visual representation of the urban landscape by two Finnish painters. The author analyses how Hugo Backmansson and Oscar Parviainen painted Tunis as a stage to their pictorial representations of the ‘Muslim city’. They employed strategies to transmit objectivity, i.e. signing with time and place, or painting specific elements of the ‘Muslim’ locale. The goal, however, was not to provide a truthful rendition of the Tunisian urban landscape, but rather a pictorial pastiche which could be sold as an appealing souvenir which would invoke a romantic and nostalgic longing for the past, described by Lundström as a response to the negative aspects of modernity. Chapter 10 by M. Reza Shirazi investigates Tehran in the late nineteenth and early twentieth century through the lenses of European travel writers. The author argues that the consequence of the city’s westernization was that it developed into a bipolar city in which the old city and the newly built quarters represented the typical Persian cityscape and a European one respectively. It provides an interesting case demonstrating the effects that Tehran’s additional cityscape had on the representation of European travellers. Shirazi shows that the travellers concluded that there was a deep division in the city. The city’s duality, represented as the ‘old Orient’ and the ‘new Occident’ in the old and new part of the city, made Tehran particularly interesting for European travellers and left a strong imprint on the way they described the city in their accounts. Michelle H. Craig analyses the case of travel photographer Burton Holmes’ narration of Fez through the lenses of his camera. Craig argues that Holmes 23 OSMANLI ARAŞTIRMALARI upheld old Orientalist stereotypical representations on the Islamic city for Fez in order to appeal to American audiences. The chapter shows how Orientalism can be constructed by means of photography, in many ways similar to the way Orientalist representations have been used in texts. Holmes’ work can be considered to attract interest to a romantic escapism while it can also be seen as a celebration of American modernity. The final chapter by Davide Deriu discusses, in combination with reports from The Times newspaper, the views of four British travel writers, two from the 1920s and the other two between the late 1930s and early 1940s. Deriu convincingly shows how Ankara in the early republican era brought further disorder to already heterogenic representations of the Orient and Islamic cities. Although the author acknowledges the multiplicity of opinions in his sources, he does show that there is continuity in the argumentation on Ankara, particularly with regard to contrasting Old and New. More important according to Deriu is Atatürk, who appeared to be emblematic to the city’s development. In conclusion, Deriu argues that the act of recognizing Ankara’s modernism by the West in fact may well be perceived as an example of an enduring Orientalist tendency towards discursive colonization. The editors have aimed to bring together essays which investigate the relation between individuals and their urban surroundings. A second common objective of of the editors and authors is to show how the Islamic city as a category is used by travellers. Finally, they aim to reveal how multi-dimensional and complex the travel literature is in general and in the context of travelling in the ‘Muslim World’ in particular. Although it seems – and it is – a daunting task to compile a volume which provides critical analysis on so many fronts, its authors have been successful at providing a cross section of geographies, temporalities and travellers’ descent. A consequence of the volume’s scope is that both the relation between the editors’ theoretical framework and the contributions of some of the authors on the one hand and the coherence among the essays on the other may seem somewhat diffuse. Nevertheless, at large its scope is a significant merit and an impressive attempt to capture the multiplicity of travel writing on the urban spaces of the ‘Muslim world’. On the practical side, the book’s availability as an ebook is an advantage, especially considering the price of the volume’s hardcover edition. Enno Maessen University of Amsterdam 24 E M R A H S A FA G Ü R K A N Isabella Lazzarini, Communication and Conflict: Italian Diplomacy in the Early Renaissance, 1350-1520 Oxford: Oxford University Press, 2015, ix+326 pp., ISBN 978-019-8727-41-5. Isabella Lazzarini offers a new take on the issue of modern diplomacy’s emergence in late medieval Europe. Following the basic tenets of new diplomatic history, her account carefully scrutinizes the evolution of diplomatic interactions in Italy through what she calls the long Quattrocento. In her presentation of a multilayered and multifaceted diplomacy, she espouses a revisionist approach against the traditional historiography which sees diplomacy within the grand narrative of modern state’s emergence and places its roots firmly in the mid-fifteenth century, taking Florence as its case-study. Criticizing the established historiography’s obsession with formality, neglect of social and cultural aspects of diplomacy, and reduction of diplomatic agency to state actors and to the official ambassador, Lazzarini depicts diplomacy as a flexible political activity in which negotiation, information-gathering, representation and communication interacted in accordance with political and cultural transformation of power and authority. Moreover, she offers a more extended time period and a wider geographical and political framework. She accentuates a gradual and far-from-linear process of adaptations and appropriations that took place between 1350 and 1520, thus defying the traditional historiography’s focus on a mid-fifteenth century turning-point. Moreover, she covers a wider geography by including Italians’ diplomatic interactions with the Christian West and the Levant. Finally, she opposes the historiography’s exclusivist tendency to study diplomacy only within the formal framework of authority and power and offers a more nuanced picture in which different political forces, including a myriad of non-state actors, interact in complex patterns of conflict and negotiation. The work that outlines the processes and developments in diplomacy in its infancy consists of Four Parts, each divided into three chapters. Part I gives a general framework. Chapter One provides a map of diplomatic actors and accentuates the multiple layering of daily negotiations as well as the fluidity of boundaries between diplomacy and politics, or in other words, between international and internal spheres of politics. Moreover, the chapter points to a structural flexibility 25 OSMANLI ARAŞTIRMALARI that would gradually lessen in the second half of the fifteenth century with the appearance of a hierarchy of polities; a flexibility that refuses another rigid boundary between “formal” and “informal” and considers other actors such as cities, condottieri, rural communities, great prelates, etc. as diplomatic players. Chapter Two draws attention to the multiple origins, polygenesis, of modern diplomacy, a product of the merging of different models and different traditions. She rejects a linear and ubiquitous progression from ad-hoc to permanent diplomacy and criticizes the idea of a diplomatic revolution with an exclusive focus on resident diplomacy, central governments and formal ambassadors. Instead, she proposes a more flexible system which still included informal and traditional forms and developed in interaction with local conditions and specific circumstances. The figure of the ambassador, on which the exigencies of everyday negotiations imposed an inevitable decision-making autonomy as well as a high public status, emerged gradually during the long Quattrocento, in a process of trial and error in which different types of envoys were used for different types of missions. Chapter Three covers the sources under scrutiny, the documents that proliferated as a result of intensified diplomatic activity: first and foremost ambassadorial letters, but also other types of sources, not necessarily issued from the chanceries, such as histories, travel journals, memoirs and treatises. Part II concentrates on diplomacy as a political action. Chapter Four deals with the issue of information, i.e. news, rumors and speculations which became part-and-parcel of modern diplomacy with the establishment of resident embassies. Continuous diplomatic negotiations required ambassadors to actively engage in gathering, verifying, classifying, distributing and manipulating information while decision-makers and chanceries had to figure out how to deal with a continuous flow of intelligence. Moreover, an emerging mistrust towards the increasingly available news, rumors and speculations created a paradoxical situation in which information fed suspicion rather than assuring decision-makers and thus deepened conflicts rather than solving them. Chapter Five deals with another, and perhaps the most important, aspect of diplomatic interaction: negotiation, a practice which underwent a major change from a highly formalized activity that concluded a conflictual relationship into a series of continuous verbal interactions or “dialogues”. This intensifying of diplomatic exchanges enhanced the scope of negotiations beyond the sphere of high politics, the realm of treaties and alliances; diplomats now had to reason, discuss, analyze and argue in order to deal with more “mundane” issues and take all sorts of private and collective 26 E M R A H S A FA G Ü R K A N interests into account. Chapter Six focuses on the development of a complex system of communication networks between diplomatic actors with different status, legitimacy, and power. It analyzes a process whereby a dense web of diplomatic alliances slowly produced a hierarchy of polities in which minor powers were denied access to diplomatic circles that were increasingly dominated by a handful of major powers. This hierarchy was further strengthened by a shared discourse of diplomacy with a specific grammar and a common conceptual framework. These twin development of the emergence of complex communication networks and of a hegemonic group of major powers allowed the containment, if not the resolution, of conflicts through diplomatic negotiations at least until the French descent into Italy in 1494. Part III investigates diplomacy as a flexible and adaptable practice. Chapter Seven studies the physiognomy of the agents of Renaissance diplomacy: their skills, education, geographical origin, social background, prerogatives, roles and the nature of their actions. The diplomatic “agency” is not limited to official ambassadors, but also extended to “occasional” (the author intentionally evades the term “informal”) diplomats such as clerics, condottieri, artists, scientists, physicians, merchants, bankers and all sort of economic agents and even to aristocratic women whose diplomatic function went at times beyond the maintenance of familial communication networks between dynasties. Chapter Eight scrutinizes the tension in diplomatic interactions between formality and ritual on the one hand and adaptation and improvisation on the other. It moreover adds that the formalization and the ritualization of diplomacy prioritized a visible language of pre-eminence which imposed the afore-mentioned hierarchy of polities by closing the door on several minor powers that could not compete in the game of precedence. Chapter Nine studies several different places in which negotiations took place: capital cities (a novel idea at the time), towns, villages, bathing sites, castles, palaces, squares, streets, rural villas, farms, gardens, hunting grounds, building sites, etc. As diplomatic events became more theatrical, the space attained a political meaning and use. The location and the spatial mise-en-scène orchestrated by governments not only conditioned the tenure, style and rules of diplomatic interactions but also strengthened the mechanisms of inclusion and exclusion that promoted a rigid hierarchy of polities. Part IV concentrates on the cultural processes tied to the changes in diplomacy and the emergence of an innovative political language of power and domination. Chapter Ten studies the discursive techniques which express, through words 27 OSMANLI ARAŞTIRMALARI and gestures, a new set of concepts that were increasingly gaining currency in long-Quattrocento diplomacy. Accentuating the intertwined nature of orality and writing, the author makes an important reminder that a dualistic view which prioritizes written over spoken communication or assumes a linear process whereby the former overtakes the other is simply flawed. She then analyzes the diplomats’ strategic employment of words and their code-switching between talking, reading, and writing during diplomatic negotiations by scrutinizing each of these communication forms in detail. The sub-chapter on written forms contains an argument of cardinal importance that points to a change in the textual characteristic and the narrative style of diplomatic correspondence. As ambassadors grew more and more autonomous with the regularization and intensification of diplomatic negotiations, they started to develop an attentive eye on human behavior and social interactions and to use a more refined language. In the most interesting chapter of the book, Lazzarini focuses on another type of code-switching in diplomatic interactions and analyzes the interplay between two discursive strategies that would appear at first sight at the opposite ends of the spectrum: argument and emotions. The author first demonstrates how developments repeated throughout the book –the endless flow of information, varying political circumstances and the continuous nature of diplomatic interactions, created a new language for political reasoning, inspired by Ciceronian rhetoric and employing a tight reasoning strategy to be used in public debate, whether in the internal or in the external sphere, in domestic or diplomatic settings. Concurrently, however, emotions started to appear in diplomatic dispatches more frequently and in a more sophisticated manner; diplomats started to use in refined sentences a larger collection of words that described emotions with a deeper meaning and intentionality, hinting at a new interest in human behavior and actively contributing to the development of an innovative diplomatic language. The final chapter deals with a number of key elements of diplomatic interaction: languages, lexeis and gift-giving practices. It provides the reader with a linguistic map of European and Mediterranean diplomacy and deals with linguistic mediation through interpreters. Then, it tackles the issue of linguistic discrepancies between diplomats with different cultural origins. The increasing use of technical and cultural lexeis, as if the existence of different languages were not enough to complicate the negotiations between men with different cultural backgrounds, might have created ambiguities that were proven hard to overcome. But they also provided a common background, such as a shared 28 E M R A H S A FA G Ü R K A N language like Latin or a common literary genre like poetry, that facilitated negotiations, especially between unequal negotiation partners. The chapter ends with an analysis of gift-giving, an issue long discussed by diplomatic and cultural historians. Casting her nets wider and accepting immaterial goods as gifts as well, Lazzarini shows the multiple functions of strategically conveyed gifts in diplomatic interaction. Lazzarini’s work is about nuances and fine points, depicting a complex picture and challenging simplistic explanations and rigid dichotomies (formal vs. informal, official vs. unofficial, internal vs. international, oral vs. written). It is an essential corrective to the traditional approach to Renaissance diplomacy that relies on an outdated bibliography and a teleological fine-tuning of facts so that they fit into the grand narrative of the birth of resident diplomacy. Over and over she takes issue with a linear understanding of history, one that sees an uninterrupted progress towards a more developed form of diplomacy. Her account is replete with details, pointing out to ruptures, discontinuities and contradictions, natural results of a complex process of trials and errors, conditioned by the contingencies and exigencies of international politics. A prolific historian (in the bibliography, she includes 38 works of herself, excluding document compilations), Isabella Lazzarini scrutinizes every aspect of Renaissance diplomacy with carefully conveyed arguments that are supported by an impressive array of examples, testifying to her mastery of contemporary sources (after all she edited several of them). Non-experts might get lost among a myriad of states, politicians, soldiers and events cited in several examples throughout the book; moreover long quotations which skillfully nuances the characteristics of Quattrocento diplomacy runs at times the risk of wearing the reader. To make things more complicated, Lazzarini uses a heavy jargon. This is to a certain extent inevitable in a book that revises a well-entrenched historiography; one should not, therefore, assume that Lazzarini is one of those historians who invent complex words to endorse old arguments, adding few to what we already know without offering a fresh image. Her account is revisionist in content and unless you are quickly overwhelmed by massive amount of data and a heavy jargon, it is a very interesting read. Emrah Safa Gürkan İstanbul 29 Mayıs University 29 OSMANLI ARAŞTIRMALARI Suraiya Faroqhi, Travel and Artisans in the Ottoman Empire: Employment and Mobility in the Early Modern Era, London: I. B. Tauris, 2014, 320 pp., ISBN: 978-178-0764-81-8. Suraiya Faroqhi, Travel and Artisans in the Ottoman Empire: Employment and Mobility in the Early Modern Era (Osmanlı İmparatorluğunda Seyahat ve Zanaatkârlar: Erken Modern Çağda İstihdam ve Hareketlilik) adlı kitabında, hareketlilik konusuna eğilmesinin nedeni olarak çokça seyahat etmesini göstermektedir. Ayrıca Osmanlı İmparatorluğu’nda yer değiştirme, göç ve ticaret, kaçınılmaz bir şekilde hareketlilik konusuyla ilgilidir (s. xi). Eserde bunu, ticaretin seyahat etmeksizin mümkün olamayacağı noktasından hareketle, 16. yüzyıl ve erken 17. yüzyıl boyunca yüzlerce Osmanlı tüccarı Yahudi, Müslüman ve Hristiyan’ın Serenissima’yı düzenli olarak ziyaret ettiğini (s. xi) ve ayrıca Balkan tüccarlarının Leipzig’deki panayırlara katıldığını söyleyerek örneklendirmektedir (s. xi). Faroqhi’nin seyahat/hareketlilik konusuna odaklanmasının nedenleri arasında, Osmanlı yönetiminin uygulamış olduğu politikaları anlama ihtiyacı da vardır. Şöyle ki, Osmanlı yönetimi bir taraftan yer değiştirme vb. nedenlerle hareketliliği motive ederken (s. xv, xiii) diğer taraftan da tarımsal vergileri sekteye uğratacağı düşüncesiyle vergi veren kesimin yerinde kalmasını sağlayacak şekilde davranmaktaydı. Faroqhi, devletin hareketliliği teşvik veya tam tersi politikalarından başka, esnaf, tüccar gibi öznelerin kendi ihtiyaçları nedeniyle hareket ettiklerini belirtmektedir. Örneğin İstanbul’daki sebzeci ve sütçülerin kırsal kesime işlerini halletmek amacıyla seyahat ettikleri üzerinde durmaktadır (s. xv). Yazarın burada vurgulamak istediği, sultanların teb’alarının tüm aktivitelerini kontrol etmesinin mümkün olmadığı ve de elit olsun veya olmasın Osmanlı topraklarında inisiyatifi ele alarak seyahat edenlerin varlığıdır (s. xii-xiii). Hikayesi Viyana’da başlayıp İstanbul’da biten Travel and Artisans in the Ottoman Empire, 3 ana, toplamda ise 14 alt bölümden oluşmaktadır. Kitabın 1., 2., ve 5. bölümleri Almanca, 4. bölümü Türkçe olarak yayımlanmış, fakat 9. ve 13. bölümler daha önce herhangi bir yerde yayımlanmamışlardır (s. viii). Bu kitabın Faroqhi’nin geniş alt yapısının bir ürünü olduğu kesindir. Bununla birlikte, son dönemlerde tahrir defteri, sefaretname, seyahatname, sicil, anı, günlük, kronik, risale, harita vs. üzerine yapılmış olan incelenmelerin sayısındaki artışın da kitabın doğuşunu hızlandırdığı aşikardır. 30 NALAN TURNA Daha detaylı bir inceleme yapmak gerekirse; kitabın 1. ve 2. bölümlerinin konularını, 18. yüzyılda Avrupa başkentlerini ziyaret eden Osmanlı elçileri ve onların yazdıkları oluşturmaktadır. 1. bölümde yazar, Osmanlı’nın diplomatik açıdan bilgi toplama ve kendi varlığını yabancı saraylarda hissettirme ihtiyacı içinde olduğunu, Zülfikâr Paşa, Seyfullah Ağa, Ebû Sehil Nu‘mân Efendi, Mustafa Hattî, Ahmed Resmî ile Ebubekir Ratib Efendi’nin değerlendirmelerini dikkate alarak ifade etmektedir. Faroqhi, anlatılarının konjonktürel olduğunu söylemekle birlikte bu anlatıların, diplomatların farklı altyapılarının ve Avrupa’ya yapmış oldukları seyahat sıklıklarının etkisi altına kaleme alınmış olduklarını da belirtmektedir (s. 25). Bu gözle bakıldığında Faroqhi, dönemin tek tip bir sesi olmadığını da göstermiş olmaktadır. 2. bölümde yazar, Osmanlı elçilerinin seyahatlerine ve onların 18. yüzyılın Latin Avrupa’sının materyal kültürünü aktarmalarına yer vermektedir. Avrupa’daki materyal kültür ile kurumsal düzenlemeleri konu edinmekle birlikte (s. 31), 1720’de Fransa’ya gitmiş olan 28 Mehmed Efendi’nin de anlatımlarına yer vermektedir. Ayrıca kitapta, meddah üslubuyla ve detaylı anlatımıyla bilinen Evliya Çelebi’nin deneyimlerine de rastlamak mümkündür (s. 33). 3. bölümün konusunu savaşlar, işkenceler ve sürgünlerden dolayı hareket halinde olanlar oluşturmaktadır; örneğin İspanya’dan Yahudiler ile Safevi İran’dan gelmiş olan Sünniler gibi. Yazar burada, Akdeniz dünyasındaki insanların seyahat etme nedenlerini sorgulamaktadır. Onların daha iyi bir yaşam arzusu veya dini özgürlük arayışı içinde olduklarını anlatmaktadır (s. 53). Bununla aslında, Avrupa ile Osmanlı arasındaki etkileşim ve ayrışma alanlarına dikkat çekmekte, bir bakıma her iki deneyimin de karmaşık süreçleri içerdiğini ve de ne homojen ne de izole olduklarını ortaya koymaktadır. Bu bölüm, bireysel ilticalara yer vermesi bakımından da önem taşımaktadır. İltica edenler arasında Macaristan ve Transilvanya’dan gelen elitler vardır. Örneğin İsveç Kralı 12. Karl (Charles), Safevi bir prens ve de Kırım’daki Tatar aristokrasisinden bazı kişiler bulunmaktadır. Marquis de Bonneval veya bilinen diğer adıyla Humbaracı Ahmed Paşa, önce I. Leopold’un daha sonra ise Osmanlı’nın himayesine girmişti. Humbaracı ve daha üst düzey statüde olup himaye arayışında bulunanlara dikkat çeken yazar, erken modern dünyanın katı ideolojilerle yoğrulmamış bir dünya olduğunu göstermektedir. 4. bölümde, Evliya Çelebi’nin Kahire esnafını anlatımı üzerinde durmaktadır. Yazarın Evliya Çelebi’yi seçmesinin nedeni basittir. Evliya, dönemin esnafını 31 OSMANLI ARAŞTIRMALARI listelemiş ve yazmış olduğu konular hakkında detaylıca betimlemelerde bulunmuştur. Birçokları gibi Faroqhi de, dönemin esnafı hakkında ilk Evliya’ya bakmaktadır (s. 64). 4. bölümde hem Kahire’deki, hem diğer Osmanlı kentlerindeki ticareti, esnaf geçidini, eğlence sektörünü, egzotik şeyleri, tuhaflıkları, kahvehaneleri, sıra dışı kişilikleri, dilencileri, hayyâl üstâdlarını anlatarak okuyucusunu karnavalistik bir kente seyahat ettirmektedir (s. 64-74). 5. bölümde yazar, Venedik’i ziyaret eden hem elit hem de elit olmayan seyyahların yazdıkları üzerinden bir anlatı geliştirmektedir. Documenti Turchi denilen ve Venedik devlet arşivinde yer alan bazı belgeler üzerinden Osmanlı teb’asının endişelerine dikkat çekmektedir (s. 85). Kısacası, Osmanlı bürokrasisinin filtresinden geçmeyen belgelerden yararlanarak kültürler arası ilişkilere, Osmanlı teb’ası ile Venedikliler arasında ortaya çıkan sorunlara eğilmektedir. Bu yolla farklı bakış açılarını ve farklı sesleri duyurmak amacındadır. 6. ve 11. bölümlerin yer aldığı 2. ana bölümde ise yazarın özneleri daha belirgindir. Bu bölümde Faroqhi, hacılara, esnafa ve kölelere yani elit olamayanlara odaklanmaktadır. Sıradan insanlar ile onların ürettikleri önem kazanmaktadır. 2. ana bölümü detaylandırmak gerekirse: 6. bölümde, 17. yüzyıl Mekke’sinin sadece hacla anılmadığını ifade eden yazar, dindarlık, ritüeller ve ekonomi üzerinden bir Mekke öyküsünün geniş bir bağlama oturtulması gerekliliği üzerinde durmaktadır. 7. bölümde, Bursa ve Bursa’daki kumaş sektörü üzerinde durmaktadır. Bursa, yazarın daha önceki yazılarının genel bir özeti gibidir. Bursa’nın bir ticaret ve endüstri merkezi olmasından ve insanların buradaki hareketliliğinden bahseden Faroqhi, kentin İstanbul ve dünya piyasası açısından bir değerlendirmesini yapmaktadır. Bu amaçla Bursa ipeğinin, İmparatorluk dışından alıcılarını konu edinmektedir. Yazar bu bölümde, pamuk endüstrisi, ipek ticareti, ipekli giysiler, lonca üyesi olanlar ile lonca üyesi olmayan kadın işçilere yer vermektedir. Bursa’daki hareketlilik ve istihdam konuları kente geliş gidişlerin sürekli olmasıyla, bir bakıma ekonomik faaliyetlerin sıklığıyla ifade edilmektedir. Yazar, bu hareketliliği, örneğin dokuma ile boyama sektörlerinin aynı mekânda olmaması üzerinden örneklemektedir ve böylece iki mekân arasındaki geliş gidişlerin nasıl sıradanlaştığına dikkat çekmektedir. 8. bölümde, 16. yüzyıl ortasında çok da gelişmiş olmayan bir beldenin, Üsküdar’ın hikayesini anlatmaktadır. Üsküdar, Osmanlı başkenti olan İstanbul’a açılan bir kapı olarak tasvir etmektedir (s. 118). 16. yüzyıl ortalarında küçük bir 32 NALAN TURNA yer olup zamanla büyümüş olan Üsküdar’ı, Bilâd-ı Selâse’nin diğer iki beldesi olan Galata ve Eyüp ile karşılaştıran yazar, Üsküdar’daki hareketliliğin aktörleri olan tüccarlar, himaye veya iş bulmak amacıyla gelenler, kaçak köleler, kayıkçılar, katırcılar vb.’den bahsetmektedir (s. 128). Kısacası, Üsküdar’ın transit ve dolayısıyla hareketliliğiyle değişen/çeşitlenen bir yer olması üzerinden bir çeşit mikro tarihçilik icrası söz konusudur. Mikro düzeyde yapılan tarihçilikle Faroqhi, Osmanlı dünyasının ne kadar dinamik olduğunu gözler önüne sermektedir. Kitabın 9. bölümünün konusu yine 16. yüzyıldaki Üsküdar’dır. Burada tema kölelik ve köleler olup, kaçak kölelerin durumları, kaçırılma hikâyeleri ve köle kadınların karşılaşmış oldukları zorluklar anlatılmaktadır. Yazar bu bölümde, köleliğin Osmanlı’ya has olmadığını, dünya tarihinin bir parçası olduğunu belirtmektedir. Böylece hem Osmanlı deneyimini hem de Osmanlı dışı deneyimleri normalleştirmektedir. Ayrıca, 16. yüzyılın Üsküdar’ında sanıldığının aksine çoğunlukla Müslümanların yaşamadığını belirterek bugünün dünyasından farklı bir Osmanlı dünyası resmetmektedir. 10. bölümde yazar, 18. yüzyıl Tunus’undan İstanbul’a yapılan göçlere yoğunlaşmaktadır. Bu bölümde, kölelerin yerini 18. yüzyıl İstanbul’undaki Tunuslu fes satıcıları ile fesin Osmanlı’daki hikâyesi almaktadır. Kısacası Faroqhi, fes üretimi ile fesin nerelerde üretildiğine, nerelerde satıldığına değinerek hareketlilik ve seyahat konusunu İstanbul’a yerleşen Tunuslular üzerinden irdelemektedir (s. 154). 11. bölümde, 18. yüzyıla odaklanan yazar, sınırların kontrolünden ve Hotin kalesinin tamiri için gönderilen işçilerden bahsetmektedir. Çoğunluğu Hristiyan Arnavutlardan oluşan bu işçilerin, uzak bir kaleye gönderilmelerinin muhtemel nedeni, onların Osmanlı başkentine gelmesini engellemektir. Faroqhi bunu, onların nitelikli usta olamayacak kadar genç olmalarına bağlamaktadır. Dolayısıyla yazara göre, Hotin’e gönderilmelerinin ardında, asayiş sorununa çözüm aramak ve sınırların kontrolünü sağlamak yatmaktadır. Bu bölümde, aynı zamanda, devletin kontrol prosedürlerinin nasıl kimlik tanımlamaya yönelik olduğuna dikkat çekerek Osmanlı tarihçiliğinde son dönemlerde sıklıkla yer bulan bir konuya da vurgu yapmış olmaktadır. 3. ana bölümde ise, seyahatten çok bulundukları hatta doğdukları yerde kalanlar üzerinde durulmaktadır. Yani madalyonun bir yüzünde hareketlilik varken diğer yüzünde hareketsizlik veya daha doğru bir deyimle mikro hareketlilik vardır. 12.-14. bölümlerden oluşan bu ana bölümün tamamında, 18. yüzyılın İstanbul’u ve İstanbul’un gündelik yaşamındaki mikro hareketlilikler yer bulmaktadır. 33 OSMANLI ARAŞTIRMALARI 12. bölümde, İstanbul’da ikamet edenlerden bahsedilmektedir. Başkentte insanların yürüyerek veya tekneyle uzak mesafelere gidiş gelişleri detaylandırılmakta fakat birçoğunun çok da doğdukları kentin dışına çıkmadıkları vurgulanmaktadır. Örneğin esnaf, çıraklık, hatta ustalık dönemlerini aynı yerde/kentte geçirmekteydiler. Yazar, bir kentin sınırlarından çıkmadan yani ölene kadar aynı yerde yaşayanların da (s. 175) bir şekilde hareket halinde olduklarını abartıya kaçmadan ifade ederek, durağan olmayan bir toplumun varlığına işaret etmektedir. Konu esnafın hareketliliği olunca yazar, ister istemez bir çeşit tekel olan ve bu niteliğiyle zanaat, ticaret, dükkân veya destgâh sayısını kısıtlayan gedik üzerinde durmaktadır. Bir başka ifadeyle, gediğin ne ölçüde İstanbul’daki hareketliliği engelleyip engellemediğini sorgulamaktadır (s. 182-83). Bu bölümde odak noktaları, Kapalıçarşı-Aksaray arası ile Fatih bölgesi ve Haliç alanı olmaktadır. Faroqhi, helvacıların yer aldığı bir listeyi baz alarak, o dönemdeki esnafın nerelerde toplanmış olabileceğini, kent trafiğinin ana arterlerini ve iletişim ağlarını ortaya koymak istemektedir. Neden helvacıların belli yerlerde yoğunlaştıklarını anlatmakla birlikte, bir çeşit müşteri profilini de ortaya çıkarmış olmaktadır. Eyüp, Galata, Üsküdar ve deniz kenarında daha küçük yerlerde açılan dükkânları betimleyen yazar, buralara nasıl gidilmiş olabileceğine dair okuyucusuna bir seyahat rehberi de sunmaktadır. 13. bölümde Faroqhi, esnafın bulunduğu yerdeki hareketlilik durumunu anlatmakla birlikte, İstanbul’daki kumaş sektörünü, o günün dünyasında mobilya kullanımının fazla olmaması açısından ele almaktadır. Talebin daha fazla yatak örtüleri, perdelere vs.’ye olduğunu göstermektedir (s. 188). Ayrıca nerelerde ucuz kumaş bulunmaktaydı veya talep daha çok nerelerden gelmekteydi gibi sorularına cevap aramaktadır. Başka bir deyişle, kurmuş olduğu empati ve hayal gücüyle kendi merak ettikleri üzerinden okuyucusunun merak edebileceklerini kestirebilmektedir. Sorularına bu yolla cevap bulmaya çalışmasının yanı sıra bu son bölümlerde Osmanlı esnafı çalışacak olanlara bir çeşit araştırma ajandası ve rehberi de sunmaktadır. 14. bölüm, III. Selim dönemi (1789-1807) İstanbul’una odaklanmaktadır. Gıda krizi, yönetici elitin kent nüfusunun nasıl doyurulacağına dair endişeleri ile ardından gelen kontrol mekanizmaları, bu bölümün dikkat çeken konularıdır. Faroqhi, bunun III. Selim dönemine has bir şey olmadığını söyleyerek, bir önceki dönemle keskin bir kopuş bulunmadığına vurgu yapmaktadır. Bu bölümde yazar ayrıca, gıda temini probleminin ve askeri isyanların, esnaf desteğiyle mümkün olup olmadığının sorgulamasını yapmaktadır. 34 H Ü S E Y İ N S E R D A R TA B A KO Ğ LU Sonuç olarak bu kitap, Suraiya Faroqhi’in geniş altyapısının bir ürünü olup bir çeşit araştırma rehberi ve ajandası sunmaktadır. Ayrıca bu çalışmasıyla Faroqhi, hem elitin hem de sıradan insanın hareketliliğine odaklanmaktadır. Özellikle sıradan insanlara yoğunlaşmasının özel nedeni, toplumun çoğunluğunu oluşturan fakat seslerini az duyduğumuz özneler olmalarından dolayıdır. Onları tarihte var ederek unutulmaktan kurtarırken, bir yandan da devletin/siyasi elitin endişelerini göz önünde bulundurmaktadır. Endişelerine rağmen, devletin her alana nüfuz eden/edebilen bir devlet olmadığını gözler önüne sermektedir. Yazar, var olan literatüre, değişebilen, aktif ve devlet dışı aktörlerin de bulunduğu bir dünyayı resmederek katkı sunmaktadır. Bunu yapabilmesinin yolunun da öznelerden ve onların içinde bulundukları ağlara bakmaktan geçtiğini bildiği aşikardır. Osmanlı İmparatorluğu’nda Yollara Düşenler: Zanaatkârlar, Köylüler, Tacirler, Sığınmacılar, Elçiler, 16.- 18. Yüzyıllar adıyla 2016 yılında Kitap Yayınevi tarafından piyasaya çıkarılacak olan Travel and Artisans in the Ottoman Empire adlı kitap, yazarın diğer çalışmalarında olduğu gibi gündelik yaşamın birçok yönünü gözler önüne sermektedir. Kısacası, Suraiya Faroqhi bu kitabıyla da bizi, Osmanlı dünyasına seyahat ettirmekte ve o dünyanın içine sokma başarısını göstermektedir. Nalan Turna Yıldız Teknik Üniversitesi Elina Gugliuzzo, Economic and Social Systems in the Early Modern Age Seaports: Malta, Messina, Barcelona and Ottoman Maritime Policy, Lewiston/Lampeter: The Edwin Mellen Press, 2015, 249 pp., ISBN 978-149-5503-86-3. The Mediterranean in the early modern period witnessed a great struggle between the Ottoman and Spanish empires. In this imperial rivalry for maritime domination, the Ottomans and the Spanish mobilized immense resources to build and arm galley fleets. While the Ottomans mostly made these naval efforts in the Tersâne-i Âmire in a centralized way, the Spanish distributed their naval 35 OSMANLI ARAŞTIRMALARI construction to different shipyards: Barcelona in the Iberian Peninsula; Messina and Napoli in the central Mediterranean. Elina Gugliuzzo’s objective in her book is described by Prof. Giuseppe Restifo in his preface as a “desire towards the mutual understanding and the peaceful coexistence of the Mediterranean people, with the denial of the clash of civilizations, the refusal of the old-fashioned orientalism, the criticism of the limited vision of the western historiography” (p. xxvi). The author’s foreword largely focuses on the Military Revolution and criticizes “Eurocentric and Orientalist scholars” for excluding the Ottomans (p. xv-xx). Gugliuzzo focuses on the Mediterranean history and shipbuilding industry with four case studies: Constantinople (İstanbul), Malta, Messina and Barcelona. She excludes the Venetian Arsenal because it has been one of the most studied arsenals in the Mare Nostrum. Each of these strategical Mediterranean naval centers is examined separately in different chapters. Gugliuzzo says that these Mediterranean centers were “linked together in terms of rivalries, alliances and reciprocal behaviors” and thus “coexistence between Muslim and Christian was possible, and even common on the Mediterranean frontier, and this was facilitated by the fluidity of both individual and collective identity” (p. xxiii). In the first chapter entitled “The Ottoman Empire Maritime Policy,” Elina Gugliuzzo discusses the rise of the Ottoman navy, Tersâne-i Âmire, Ottoman crews, renegades, dragomans, spies, Tophane-i Âmire and the Ottoman military organization. In this chapter, the author challenges “the myths of the Orientalist and Eurocentric historiography regarding the supposed conservatism, rigidity and backwardness of the Ottoman Empire.” Although Gugliuzzo criticizes “Eurocentric and Orientalist historiography”, she too fails to escape from the myths about the Ottoman military. For instance, she repeats the cliché on the Ottoman cannons: “…the Ottomans’ penchant for big, heavy guns placed them at a disadvantage in mobile field battles against European forces armed with rapid-fire cannons” (p. 64). It is difficult to understand how she can make this error despite the fact that she constantly gives references to Gabor Ágoston and his monumental work in which he debunks this myth by giving details of Ottoman construction of cannons, not just only heavy ones but also high quantity of medium and light cannons.1 Gugliuzzo asserts that it is not right to place the Ottomans into the wrong context with the western European states, because they operated in east Europe 1 Gábor Ágoston, The Guns for the Sultans:Military Power and the Weapons Industry in the Ottoman Empire (New York: Cambridge University Press, 2005). 36 H Ü S E Y İ N S E R D A R TA B A KO Ğ LU and the eastern Mediterranean (p. 6). The author mentions that Ottomanists prefer to focus on “convergences… and …ongoing interaction between members of different societies” rather than “simply comparing” the Ottoman and European states (p. 74). Although it is wrong to compare the Ottomans with England, France or Holland of the industrial age, it does not mean that comparative historical method is unnecessary. With the comparative method the historian may better understand his subject by analyzing similarities and differences of two entities under scrutiny. As March Bloch stated a long time ago, the comparative study is only meaningful when based on solid data, detailed facts and analysis. The Ottoman Empire can be compared with the other pre-industrial empires such as the Spanish Monarchy and the Holy Roman Empire in terms of state structure and the military-fiscal bureaucracy in the early modern era. When she scrutinizes the Ottoman military organization Gugliuzzo writes that “because of the similarity between galley fighting compared with fortress assault and defense, the Ottomans never felt the need to create specific marine units and used regular land forces instead” (p. 69). It is not easy to understand what the author means by similarity between galley fighting and fortress assault and defense. The character of naval warfare is completely different from the terrestrial engagements and there is hardly any similarity to compare it with the siege warfare. First of all, the galley as a fighting platform in the sea hardly provides any cover for defenders with low hulls; so it is not possible to compare it with the protection provided by renaissance fortifications. The galley, by nature, is an assault ship and its tactical usage is boarding the enemy vessel, which means, the firing of heavy cannons in prow is followed by hand-to-hand combat. The siege warfare, on the other hand, is a completely different enterprise which needs elaborate tactics to advance under cover and breach the walls by heavy guns and mining. In the first chapter Gugliuzzo provides basic information about the Ottoman naval organization based on the secondary sources. This might be useful as a general introduction to non-Turkish readers; but this chapter has very little to offer to academic readers who study naval organization and shipbuilding history. It might have been better if Gugliuzzo had used famous Venetian reports “relazioni” published by Albèri in her first chapter. For example, reports of Venetian representatives Bernardo Navagero (1553), Trevisano (1554), Marino Cavalli (1560), Costantino Garzoni (1573) and Marcantonio Tiepolo (1576) give us detailed information about the Ottoman naval organization, Tersâne-i Âmire, Kapudan Pasha, his office and responsibilities. 37 OSMANLI ARAŞTIRMALARI The Chapter II deals with the Hospitaller Order of St. John in Malta and the maritime arsenal in Birgu. This part is composed of the history of the Knights of St. John, their operations in the island of Malta, the Ottoman siege of 1565, the arsenal of Birgu, the arsenal workforce, the galley squadron, the galley slaves and corsairing activities of the knights. In the great siege of Malta (p. 88-91) Gugliuzzo highlights successful defense of the knights, the courage of the Maltese, the lack of coordination among the Turkish commanders and the late arrival of the Barbary corsairs; however, she does not mention the Spanish contribution to victory very much. Although they were autonomous in their affairs, Malta and the Order of St. John were under the rule of the Spanish monarchy and the defense of the island was under the joint responsibility of the Spanish naval commanders as well as the Grand Master. We know that the Spanish reinforcements and the final relief force commanded by D. Garc a de Toledo were quite important for the decision of withdrawal of Ottoman forces. In addition, during the siege the Spanish galleys were harassing Ottoman galleys carrying much-needed grain and other supplies.2 In the second chapter of her book the author also discusses the galley squadron of the Knights, the arsenal in Birgu and the construction of galleys. The Order of St. John gave great importance to corsairing activities as a part of their crusading mission against the Muslims. Gugliuzzo mentions that there was an arsenal in Birgu in 1374 for constructing and repairing ships (p. 91-92). In 1538 the Order of St. John decided to build an arsenal which seemed necessary for constructing and maintaining its galley fleet. Its galley squadron was composed of five units; its small size did not require a large shipyard and storehouse. Moreover, galleys were also built in Sicilian royal arsenals, Barcelona and Marseille due to the lack of timber and other building materials. However, according to the author, foreign-made galleys hardly met the high standards of performance expected by the Order (p. 99). Although the Maltese galleys followed the western Mediterranean standards of heavily armed and equipped galleys, they were supposed to have the agility and the maneuverability in order to capture their preys in corsairing activities. Elina Gugliuzzo gives details on the naval construction in Messina in chapter III and deals with the arsenals in this important port city, namely the Tarzanà, the Arsenale Nuovo and the Arsenale Nuovissimo. In the beginning of this chapter the author describes Messina as “during the early modern age, a dynamic place 2 John F. Guilmartin, Gunpowder and Galleys: Changing Technology and the Mediterranean Warfare at Sea in the 16th Century (London, Conway Maritime Press, 2003), 191-206. 38 H Ü S E Y İ N S E R D A R TA B A KO Ğ LU for international exchange, an important hub that connected the Mediterranean trade with the macro-economies of the European colonial powers” (p. 119). Gugliuzzo emphasizes the importance of Messina as a “gate of Sicily, gate towards the Levant, gate between East and West” (p. 120). Sicily was conquered by Arabs in the 9th century and the Muslim rule over the island lasted until the 11th century. Under the Muslim sovereignty Sicily served as a commercial intermediary between Al-Andalus and the Muslim East. Since the defense of Sicily depends on a fleet, a small shipyard, the Tarzanà, was built in order to construct, arm and maintain Muslim galleys (p. 127). In the 11th century the Normans overthrow the Arabs and Sicily became a Christian dominion once again. According to the author, “in order to encourage the maritime traffic the Normans decided to enlarge and restructure the previous arsenal” (p. 131). However, economic reasons were not the only ones for constructing a new arsenal in a new location. The Arsenale Nuovo was built to meet the military aims of the Normans: the construction and reparation of the Royal Fleet. In the second half of the 16th century, while the Ottoman and Spanish naval forces were fighting for the control of the Mediterranean, Sicily became an important naval base for Spain’s Mediterranean strategy. The Viceroy of Sicily and the commander of the Spanish Mediterranean Fleet D. Garc a de Toledo ordered the construction of a new dockyard, storehouses, biscuit ovens and all facilities necessary for galleys and their crews. A new shipyard, the Arsenale Nuovissimo, was also built to increase the shipbuilding capabilities of Messina. Gugliuzzo emphasizes the importance of Messina as the principal rally base of Spanish fleet for its operations against the Ottomans, for instance during the siege of Malta (1565) and the naval battle of Lepanto (1571). Shipyards of Messina lost their importance and they were dismantled in 1615 by the order of the viceroy Duke of Osuna. In the final chapter, Elina Gugliuzzo focuses on the Spanish naval policies and Drassanes in Barcelona. According to her the arsenal of Barcelona “…was to be result both of Barcelona’s commercial prosperity and the Catalan-Aragonese monarchy’s drive for supremacy in the Mediterranean” (p. 178-179). The author examines timber resources which were crucial for the galley construction, and the regulations set by the Spanish royal authority to protect forests. She argues that Spain and Venice had strict regulations for preserving their forests while on the other hand the Ottomans “instituted no such regulations, instead relying on continued extensive exploitation of the abundant forests within its territory” (p. 162). It is not easy to agree with this assumption, because several imperial edicts 39 OSMANLI ARAŞTIRMALARI in the archives clearly demonstrate the Ottoman concern for the conservation of the forests.1 The author furthermore deals with the foreign experts in the Spanish shipyards and focuses on the importance of Genoese craftsmen, carpenters and caulkers in the arsenal of Barcelona (p. 168). Gugliuzzo’s work is very ambitious as she aims to cover all major naval construction centers in the Mediterranean except the Venetian arsenal. This book deals with the Ottoman naval policy, Tersâne-i Âmire, the Knights of Malta, the arsenal of Birgu, the shipyards of Messina and lastly the Spanish maritime policy and the royal arsenal in Barcelona. This should be a challenging task to achieve in only 249 pages. For that reason, this book inevitably lacks the necessary details and references. The introduction of the book focuses on the Military Revolution which has no or very little relevance to the title of early modern seaports. Although every chapter has its own plan and conclusion, the book does not include a general conclusion which evaluates the study. Furthermore, it does not establish a relation among the major naval centers in the general context of the Mediterranean history. Hüseyin Serdar Tabakoğlu Kırklareli University Palmira Brummett, Mapping the Ottomans: Sovereignty, Territory, and Identity in the Early Modern Mediterranean, New York: Cambridge University Press, 2015, xviii + 365 pages, 113 b/w illus., 15 colour plates, ISBN: 978-110-7090-77-4. This book is about more than merely maps. The “mapping” in the title encompasses more than making drawings of coastlines, rivers, mountains, and cities on flat sheets of paper. Beyond delineating, mapping is also an activity of appropriating, compartmentalizing, characterizing, representing, and misrepresenting. 1 İdris Bostan, Osmanlı Bahriye Teşkilatı: XVII. Yüzyılda Tersane-i Amire (Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1992), 102-120. 40 G R E G O RY C . M C I N TO S H This is particularly true of the representation of the European ideas of the Ottoman Turks – the “Other” – in the 16th, 17th, and 18th centuries. The ways in which these commercial, diplomatic, military, and personal perceptions were recorded by Europeans in their maps and travel narratives are closely scrutinized in this well-written and richly-illustrated study of Early Modern cartography, iconography, and rhetoric. One-hundred and twenty-eight maps are reproduced and examined. The symbolic images used on the maps are disclosed. The messages encoded in the images are identified. How the images are manipulated to convey the messages is revealed. The purpose of the book is to uncover, identify, and interpret how the Ottoman Turks were envisioned and imagined by Europeans in both image and text, primarily through an examination of the maps representing the lands and seas of the Ottoman Empire, and the associated texts and narratives. The thesis is that the maps, images, and narratives by Europeans are mediated through a discourse of signs and symbols which can be deconstructed and “read” to reveal the underlying assumptions Europeans held about themselves and the Ottomans and the space between them. The author argues her case by a deep and detailed analysis of the words and pictures, narratives and maps, made by Europeans of the Ottoman Turks and their lands, but also in Ottoman self-mapping. During this period, the Ottoman Empire stretched from Algiers to the Caspian Sea, from the Horn of Africa to the Gates of Vienna, but the focus of the book is chiefly upon the borderlands of Eastern Europe and the Eastern Mediterranean between the two empires of the Hapsburgs and the Ottomans. The work is not strictly about cartography and may more appropriately be thought of as “visual rhetoric,” that is, an analysis of the discourse by which images are used to create meaning, often in collaboration with a written text, to persuade an audience of an argument or position, or legitimatize an existing power structure, or sanctify shared community values. On the face of most (if not all) maps are vignettes, portraits, icons, names, words, phrases, sentences, and text. Much of the discussion and analysis is explaining how the images and associated texts amplify and clarify, expound and drive home, the hidden agenda and veiled message of the map. Often text in the form of narratives, diplomatic reports, campaign accounts, merchant itineraries, captives’ testimonies, travel journals, and pilgrimage tales is accompanied by maps illustrating the routes of journeys and locations of events. Itineraries from narratives of eyewitnesses who had actually travelled through the permeable, transimperial boundaries to the “exotic” East, were highlighted on the face of maps to lend authority and legitimacy, through 41 OSMANLI ARAŞTIRMALARI seeming privileged knowledge, to the depiction of the interpreted space encompassed by the map. Narratives often recount of places as seen by the eye of an educated witness through the prism of the past. Constantinople, the center of Ottoman power, was at the same time also the former seat of the Eastern Emperors. Jerusalem was always to be the Holy City and its Jewish and Christian importance always noted on the map, even though it was in Ottoman territory. The lands of the Middle East were spoken of as eventually being returned to Western hegemony but, tellingly, Europeans never articulated their own space, their lands, their Europe, as an eventual tableau of Ottoman conquest. The eye can see everywhere but into itself, and the European mapmakers were oblivious to their own biases and predispositions. Since the beginnings two-hundred years ago of the history of cartography as an field of scholarship, it has been overshadowed by two assumptions about the history of maps and mapmaking: 1) it is the pictorial recording of the advancing expansion of geographical knowledge, especially by Europeans; and 2) it is the history of the continually increasing improvement in the accuracy of maps, moving away from the “quaint” distortions of the more “primitive” maps of the past and, by the impersonal gathering of impartial facts, progressively becoming an objective form of knowledge grounded in science. In the last thirty years, the theoretical foundations of the history of cartography have taken steps away from this domination by the history of geography and the narrow claims of the makers of maps. The non-geographical, that is, the decorative and textual, elements of European-made maps were previously viewed as old-fashioned and superfluous. Professor Brummett has fixed upon these non-geographical elements of cartography to expose the social and human aspects portrayed in the maps, and the social and human aspects that drive the creation of the maps, that are reflected in the symbols and semiotics of the map, that are encoded by the mapmaker with the language of images and signs understood by the audience of the map. Today, maps are viewed as representations of institutional power, governmental control, and the social order. Professor Brummett’s presentation reveals maps to be canvases of space – tabulae rasae – on which the mapmaker, as a voice representative of his time and place and culture, renders the shared vision of that space. These spaces are sometimes war space, sometimes commercial space, sometimes spaces of shared ethnicities and nationalities. Sometimes the space is presented as disputed space, sometimes divided with hard borders where no such firmness existed, only the prejudicial perception of the mapmaker and his milieu. But it is always space 42 G R E G O RY C . M C I N TO S H as envisioned by European culture and articulated through the map. The maps were routinely used to delineate the contested territory, the frontier zone between Europeans and Ottomans, thus futilely attempting to pinpoint and delimit a vague, fluctuating space as the possession of European Christendom. And, if not the property at present, then soon to be in the on-again, off-again, wars. The hard, immutable lines of printed ink on the authoritative map created the illusion of a place of unquestionable extent and location, banished any hint of ambiguity, and forever immobilized and made concrete the disputed target. The triumph over space and territory was frequently emblemed with images of fortresses, armies, captives, corpses, and severed heads. An important theme repeatedly returned to by the author is the layering of historical time in the maps and narratives. Events of the past were exhibited on the terrain of the present. Over and over, again and again, cities and provinces in the Ottoman lands are reidentified and labeled with their Classical or Biblical names, and the events of the distant past are juxtapositioned with contemporary times. Quoting ancient authors on the face of a map tied the present-day locations to their past, non-Turkish, histories, and lent authority to the European interpretation of the visualized space. A single map frequently entwined and interwove the spaces of the past, present, and future, with political space, journey space, and conflict space. The presence or absence of ships (friend or foe) in the surrounding seas, or scenes of marching armies on the nearby shores, or the sizes and details of fortresses, can give to the map reader a sense of confidence and security, or a foreboding of the dangers and risks of contested lands and islands. Maps could be drawn from a peculiar perspective, such as a bird’s-eye-view, to frame the map reader’s perception and assessment. Distances could be collapsed or expanded to fit the requirements of the contention being asserted, which was predominately presented in an unconscious argument, formed by the social structures of the mapmaker, and formulated in a common symbolic language to authorize and authenticate the world view of those social structures, e.g., monarchies, bureaucracies, religious organizations, class hierarchies, social rankings, etc. The lines drawn for edges of shores and courses of rivers fade into the background of the map and become secondary to the so-called “decorative” elements of the map. These decorative elements, such as, scenes of people, their dress, buildings, flags, coats-of-arms, scenes, events, horses, weapons, ships, etc., are brought to the forefront against the geography of lines to explicate the message of the map. 43 OSMANLI ARAŞTIRMALARI Though it would be expected that the Ottoman Turk would, in the European imagination, be perceived as both foreign and enemy, the ubiquitous images of the “Turk” in European maps and narratives betray a greater variety of motifs and topoi. Europe vs. Asia, Christianity vs. Islam, the West vs. the Orient, Sacred vs. Profane, and other basic dualisms were consciously used by Europeans. But the evidence of the documents, the maps and associated narratives, which together form the focus of Professor Brummett’s study, present a much greater variety, complex, and nuanced imagery than can be subsumed under the simplistic dichotomies. The depictions and meanings of fortresses depicted on maps, for instance, receive special attention. As formulaic icons, they were used on maps to represent dominion and power and control over the surrounding territory. If an area or territory had changed hands from Christian to Muslim, or even if never in the power and control of the Europeans, on the map it could still be shown as “belonging” to the West; a flag with a cross placed here or portrait of a sovereign there, was all that was needed to show the subjugation of vast swaths of the frontier lands of the Greco-Balkan Peninsula, between Venice and Vienna on one flank and Constantinople on the other. To read this book is to train one’s eye to look beyond the merely geographical or ornamental on a map and, instead, expand one’s vision to decode the semiotics and rhetoric of the imagery and text, to learn to read what the mapmaker is consciously and unconsciously saying with his map and how he uses the language of cartography to convey that statement. The exposure and articulation of the authentic nature of maps as fundamentally representations of power, sovereignty, territory, and identity – this is the essential point of Brummett’s work. It emerges that the seemingly incidental aspects of the map unmask and subvert the outward public meaning of the map. Geographical accuracy is subordinated to the political and cultural message of the map. And the message was clearly the preeminence of Christian Europe over the Muslim Ottoman Turks, and the legitimacy and authority of the European power structures, i.e., the political, social, and religious institutions, in imposing that supremacy, even if only on paper. Gregory C. McIntosh Piri Reis University 44 M E RV E U Ç A R N U RC A N Kecia Ali, The Lives of Muhammad, Cambridge: Harvard University Press, 2014, 352 pp, ISBN 978-067-4050-60-0. Lives of Muhammad is not the life story of Prophet Muhammad. Rather than tracing the true facts of Muhammad’s life, Kecia Ali examines the prophet’s biographies written by both Muslims and non-Muslims in the centuries after his death. As she states, “it is a book not about the life of Muhammad but about the ways in which his life has been told” (p. 1) According to her, the perception of Muhammad has dramatically changed over centuries. This diverse, multifaceted and changeable nature of Sira literature is widely known. However, less wellknown is that since the nineteenth century, as Ali points out, “they [Muhammad’s biographies] have become increasingly interdependent. In the twenty first century, it makes no sense to speak of the Muslim views of Muhammad in opposition to Western or Christian views” (p. 2). The author’s comprehensive overviews of Prophet Muhammad’s biographies aim to demonstrate the interdependencies between the discourses in Islam and the West. Her study also challenges Huntington’s well-known theory of the “clash of civilization” in which cultural and religious identities are presented as the main source of conflict between the Christian West and the Muslim East, two irreversibly separated entities. However, Ali states that in time Muslim and non-Muslim writers have compromised on certain methodological issues such as questions, evidence and facts via modern printing, mass dissemination of the publications, and recent exchanges of scholars between the East and West. They have achieved shared values and assumptions on Prophet Muhammad’s life, and a moderate body of literature, neither Western nor Eastern, has eventually been constituted. The book consists of six thematic chapters: “The Historical Muhammad,” “A True Prophet,” “Eminent Muslims,” “The Wife of Muhammad,” “Mother of the Faithful,” “An Enlightened Man.” A simple chronology of fourteen events, which include the migration to Medina, Battle of Badr and Uhud and the Conquest of Mecca, appear in the book before the Introduction. However, there is little mention of such issues in the book itself. His marriages to Khadija and Aisha, his night journey and the Banu Qurayza incident mostly compose the headlines of such chronology. 45 OSMANLI ARAŞTIRMALARI In essence, Kecia Ali focuses on the biographies written in the nineteenth and twentieth centuries although she also briefly mentions the earlier accounts. She aims to reveal the interconnection between non-Muslim biographers from Britain and North America and Muslim biographers who wrote English responses from Egypt and India. One of the deficiencies of the book is that it does not touch upon works by other Muslims from different countries. She restricts Prophet Muhammad’s life to Arab cultures only. There is almost no reference to Turkish or Persian biographies in the book and Indian sources are insufficient to draw a whole picture. There could be two reasons for this exclusivist attitude. First, Ali does not know Turkish, Persian or any other language spoken by the Muslims in different parts of the world. Second, the non-English speaking academia of Muslims does not publish in English. To some extent such restrictions are necessary and understandable to draw the borders of a wide-ranging research like that of Ali; but in any case, this exclusion jeopardizes the main arguments of the study that excludes the biographies and thus misses the possibility of introducing different narratives about the perception of the Prophet Muhammad. Moreover, Although Kecia Ali includes several biographies extended to certain centuries, she fails to explain or defend them. The reader cannot understand the author’s analysis or approach to certain events. In addition, the connection among the chapters is not sufficiently strong. Apart from the chronological order, they lack coherence. Nevertheless, it still provides a wide-range of information and it is an updated biography for students, scholars and others interested in the processes of the Prophet Muhammad’s life story. At the beginning of each chapter, Ali gives an excerpt from a conventional narrative of Muhammad’s life and constructs her narrative around these excerpts. In the first chapter, she touches upon the historical Muhammad. On the basis of the Hagarism debate1, Ali seeks answers to the questions such as what one can really know about Muhammad and how one can know this information, or as to whether or not Muhammad really existed (p. 11). In the issue of reliability of early sources there is a divergence of opinion in the field. Some of them believe that traditionally transmitted sources are fabrication, whereas others remain optimistic about earlier sources, although they preserve their skepticism. Daniel Peterson 1 Hagarism is a book published in 1977 by the historians Patricia Crone and Michael Cook who refused to rely on Islamic sources by questioning the basic outlines of early Muslim history. Patricia Crone and Michael Cook, Hagarism: The Making of the Islamic World (Cambridge: Cambridge University Press, 1977). 46 M E RV E U Ç A R N U RC A N produced more moderate remarks by stating, “If we were to restrict ourselves entirely to the undisputed facts of Muhammad biography, we should run out of information after only a few pages” (p.12). So, to some extent, one has to trust the narratives about him. In the medieval accounts, Muhammad was depicted as a heretic, fraud and false prophet. The understanding of the false prophet converged in the eighteenth century within the three overlapping bodies of literature: Orientalist scholarship, Enlightenment thought, and Christian apologetic. In the period of Enlightenment, all religions were considered false and discussion went beyond the prophecy of Muhammad. In the seventeenth and eighteenth centuries western scholarship on Arabic and Islam gained speed and paved the way for the flourishing of different approaches about Islam and the Prophet Muhammad. With the Qur’an and the Prophet’s medieval biographies being translated into the western languages, the European perception dramatically shifted. In the second chapter, Ali mentions the affirmation of Muhammad’s prophethood within the tradition of Biblical prophecy, through his encounter with certain Christian figures. Khadija’s Christian cousin Waraqa’s confirmation of Muhammad’s revelation and the monk Bahira’s recognition of the seal of the prophecy indicate the non-Muslim affirmation of his prophethood. Ali sheds light on early Muslims’ Biblical categories and miracles that prove Muhammad’s true prophecy as well as the superiority of Islam against the Christian opponent. Then the theme of rebutting western misconceptions becomes ubiquitous in studies of Islam. Syed Ahmad Khan and Amer Ali’s names come to the forefront as upper-class reformer Muslims. These English-educated people’s attempts to correct the western misunderstanding of Islam provide agreement on standards of the proof and dialogue between Muslims and non-Muslims. They problematize the same sort of questions as European scholars. Even the miracles of Muhammad are opened up to the discussion. Many European writers and reformer Muslims emphasize Muhammad’s humanity and see the function of miracles as unnecessary to fulfill Muhammad’s mission as prophet. Islam as a more rational religion diminishes the role of miracles in the eyes of both Muslim and non-Muslim scholars. In the third chapter, Ali dwells on Pakistani scholar Fakir Syed Waheed-UdDin’s Benefactor (1987) and Egyptian Muhammad Husayn Haykal’s The Life of Muhammad (2005). Both works are modern biographies that drew on the Muslim 47 OSMANLI ARAŞTIRMALARI reform movements. According to these authors, Muhammad was not only the political or religious leader of the Islamic society but also a social reformer. They present a less religious Muhammad, free of miracles. When Ali refers to the aforementioned approaches of modern Muslim scholars, she concurrently reveals the ongoing relationships with European writers (p. 103). In the fourth and fifth chapters, Ali focuses on Muhammad’s marriages. For several modern authors, his marriage to Khadija is important for showing who Muhammad really was. Through his marriage, he is depicted as a man rather than a prophet. If one pays attention to the headlines of Muhammad’s life stories, it can be seen that in the nineteenth and twentieth centuries, biographies turned into life stories and religious titles were transformed into personal names. The subject of such studies was no longer the prophet, the God’s messenger, but a man (p. 116). In this chapter, Ali touches upon the controversial issues in the Prophet’s life and offers plausible explanations taken from certain biographies. For instance, the symbolic significance of the number forty is crucial in the Prophet’s story, because at the age of forty, he received the first revelation and married Khadija (p. 120). In the Sunni tradition, Khadija was praised due to her impunity and neutrality against the sectarian threat. On the other hand, the prophet’s remarriages after Khadija’s death have been questioned by many authors. Believing that the power corrupts, some European authors defend that Muhammad’s increasing social status changed his attitude towards marriage. In addition, polygamy was a custom of the seventh-century Arab society. One cannot judge the Prophet’s attitude from a modern point of view (p. 132). The protection of the widows within the institution of marriage was another possible explanation of the Prophet’s marriages. “Author after author” as Ali points out, “Muslims and non-Muslims insisted that Muhammad’s motives were political and therefore salutary rather than lustful and therefore deplorable” (p. 144). After centuries of European criticism of the Prophet’s lustfulness and lechery, modern historiography replaced such arguments with his pre-marital chastity and his longtime fidelity to Khadija became proof to his sexual morality. On the other hand, the marriage age of Aisha was another topic of debate among scholars. In the literature, Muhammad’s marriage to Aisha has been associated with his lustfulness and polygamy. Many authors believe that the girls who live in hot climates mature rapidly and at the age of nine or ten they become suitable for marriage. Many argue that Aisha was betrothed at the age of seven, and then the marriage was consummated when she turned nine. Since this was the 48 M E RV E U Ç A R N U RC A N custom at the time, the accusations of children abuse and pedophilia are frivolous and anachronistic. In the last chapter, Ali mentions the recent biographies written by academics, (Jonathan Brown, Tarif Khalidi, Daniel Peterson, Omid Safi), journalists (Lesley Hazelton, Barnaby Rogerson), public intellectuals (Karen Amstong, Tariq Ramazdan), and spiritual figures (Deepak Chopra), as well as poet Elliott Weinberger and professional polemicist Robert Spencer. With the exception of Spencer’s accounts, others carry positive attitudes towards Muhammad’s life and present more accurate information. They also take into account the Beni Qurayza incident and offers different approaches to this sad event in Muhammad’s life. Likewise, in the previous chapter, Ali had remained neutral and refrained from attributing a meaning to the ongoing debates. In conclusion, pre-modern biographers recount Muhammad’s prophethood with his special seal of prophecy and his miraculous ascent into heaven, while modern biographers reconstruct his life as an ideal statesman or social reformer. The enlightenment critique of the religion, the growth of academic Orientalism and the rise of colonialism have led to an increased interplay between Muslim and non-Muslim narratives of Muhammad’s life. Today, there is a more moderate depiction of the Prophet. However, this does not mean that twenty-first century accounts are free from prejudices. The Danish cartoon debacle and the Charlie Hebdo cartoon are two recent examples of such misconceptions showing that they still exist in the non-Muslim societies However, the main reason behind the changing perception of Muhammad in historiography is the Europeans’ own intellectual development. The interconnection between Muslim and non-Muslim authors, emphasized throughout the book, are actually a following of western counterparts by the Muslims scholars. Western texts, ideas, and strategies shape the Muslim history writing of Prophet Muhammad and directed them into historicist explanations. Merve Uçar Nurcan İstanbul Şehir University 49 OSMANLI ARAŞTIRMALARI Kenan İnan, “Mahmiye-i Trabzon Mahallâtından”: Onyedinci Yüzyıl Ortalarında Trabzon’da Sosyal ve İktisadi Hayat, Trabzon: Trabzon Belediyesi Kültür Yayınları, 2013, 374 s., ISBN 978-975-7770-40-4 Şer’iye sicillerine dayalı yerel çalışmalar günümüz Osmanlı tarih yazımının en çok ilgi gösterdiği konular arasında yer alır. Ronald C. Jennings, M. Hanefi Bostan ve tanıtımını yapacağımız eserin yazarı Kenan İnan gibi Osmanlı tarihçileri de Trabzon tarihi konusunda Trabzon şer’iye sicillerine dayalı pek çok sayıda bilimsel çalışma ve lisansüstü tez danışmanlığı yapmış önemli isimlerdir. Bir bölgenin sosyal hayatına dair detaylı bir çalışmanın ortaya çıkarılmasında şer’iye sicillerinin rolü çok büyüktür. Elimizdeki eser de Trabzon şer’iye sicillerine dayanarak 17. yüzyıl ortalarında Trabzon’un sosyal, iktisadi, içtimaî ve kısmen de olsa siyasi tarihine dair okuyucuya zengin bilgiler sunmaktadır. Eser toplamda on dört makaleden oluşmaktadır. Eseri oluşturan on dört makalenin on üçü çeşitli dergilerde ve bildiri eserlerinde yayımlanmıştır. Sadece son makale ilk kez bu eser içinde okuyucuya sunulmuştur. Müellifin önsözde belirttiği gibi bu çalışma Trabzon tarihi üzerine bilgi edinmek isteyen ve bu konuda çalışan geniş bir topluluğa hitap etmektedir. Çalışmada makaleler tarihsel sürekliliğe ve konu bütünlüğüne uygun olarak sıralanmıştır. Bu bağlamda ilk sırada “Trabzon’un Fethi” başlıklı makale yer alır. “Trabzon’un Fethi” başlıklı ilk makalede müellif fethi anlatmaya geçmeden önce kısaca bölgenin Türkleşmesi yanında bölgede Çepniler ile Osmanlı Türklerinin faaliyetlerine değinmiş ve Fatih Sultan Mehmed’in Karadeniz’de Türk hakimiyeti kurma süreci hakkında okuyucuya bilgi sunmuştur. Trabzon Rum İmparatorluğu’nun Osmanlı tehdidi karşısında müttefik arayışı ve Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan ile ittifakına yer verilen makalede Trabzon’un fethinde takip edilen güzergâhlar görgü şahitlerin gözlemleriyle anlatılmıştır. Şehrin nasıl ve ne zaman fethedildiği dönemin ana kaynakları içinde ihtilaflıdır. Bu hususta yazar Osmanlı ve Bizans kaynaklarını karşılaştırarak çeşitli tarihçilerin tespitlerini ve Osmanlı fetih sistemini analiz ederek şehrin fetih tarihini 15 Ağustos 1461 olarak belirlemiş ve fetih şeklini de bir karara bağlamıştır. Fetihten sonra Trabzon’da gerçekleşen yeni düzenlemeler ve nüfus politikası hakkında da önemli malumat verilen makale zengin dipnotları sayesinde araştırmacılara yol gösterecek niteliktedir. 50 Z E Y N E P İ N A N A L İ Y A Z I C I O Ğ LU “Kadı Sicillerine Göre Trabzon Şehrinin Fiziki Yapısı (1643-1656)” adlı makalenin giriş bölümünde yazar Trabzon’un Osmanlı topraklarına ilhakından sonra şehrin önce sancak sonra eyalet merkezine dönüşmesini kısaca anlatmıştır. Ardından Trabzon Kalesi, Trabzon’un nüfusu ve mahalleleri, ticari, dini ve sosyal müesseseleri, çarşıları, dini ve eğitim kurumları, vakıfları, hamamları ve kiliselerini başlıklar halinde incelenmiştir. Antikçağdan itibaren 17. yüzyıl ortalarına kadar Trabzon’un fiziki yapısının geçirmiş olduğu dönüşüm hakkında tafsilatlı bilgi verilmiştir. Makalede Trabzon’un fiziki yapısıyla birlikte Trabzon’da yaşayan insanların ticari faaliyetleri ve gelir giderleri, şehrin güvenlik sistemi, mahalle yapısı, nüfus hareketliliği gibi konular da ele alınmıştır. Şehrin fiziki yapısı anlatılırken Clavijo ve Evliya Çelebi gibi seyyahların renkli betimlemeleri makaleyi daha da çekici kılmıştır. Kısaca makalede fetihten sonra Trabzon şehrinin iki yüzyıl içinde bir Hıristiyan şehrinden Türk-İslam şehrine dönüşümünün panoraması verilmiştir. “Kadı Sicillerine Göre 17. Yüzyıl Ortalarında Trabzon Esnafları ve Faaliyetleri” adlı makalede öncelikle Trabzon’un ekonomik ve ticari kapasitesi hakkında okuyucuya faydalı bilgiler sunulmuştur. Bir liman şehri olan Trabzon’un ticaret merkezini oluşturan Aşağı Hisar bölgesi, Trabzon’daki meslek grupları, şehirde ticari hayatın en canlı olduğu Suk-i Sultani çarşısı ve Trabzon Bedesteni gibi önemli ticari yapılar hakkında tafsilatlı bilgi verilmiştir. Araştırmanın yapıldığı dönemin uzun süren Girit seferi yıllarına denk düşmesi ve Osmanlı Devleti’nin mali açıdan zor durumda bulunması Trabzon’da esnaftan vergi toplanmasına ve asker ve donanmaya gerekli gelir ve mühimmat talep edilmesine yol açmıştı. Bu durum da birtakım sorunların mahkemeye yansımasına sebep olmuştur. Belirtilen konulara ek olarak Trabzon esnafının birbirleriyle ve halkla yaşadığı sorunlar şer’iye sicillerindeki kayıtlardan alıntılanan örneklerle işlenmiştir. Son olarak makalede Trabzon vakıf gelirlerine değinilmiştir. “17. Yüzyıl Ortalarında Trabzon’da Ahiler ve Faaliyetleri” adlı makalede ilk olarak ahiliğin tarihi süreçte gelişimi ve Osmanlı Devleti’nin kuruluş yıllarındaki önemi hakkında bilgi verilmiştir. Makalenin incelendiği döneme ait sicillerde Trabzon’da ahilik faaliyetlerini yürüten isimlerden Ahi Baba Mustafa Çelebi ve Ahioğlu Elhac Mustafa gibi isimler ön plandadır. Müellifin de belirttiği gibi adı geçen Ahi babalarının miras ve alım-satım gibi meselelerde sicillerin özellikle şühudü’l-hâl kısmında yer almaları onların toplumda güvenilir kimseler olduğunu göstermektedir. 17. yüzyılın ortalarında Trabzon’da ahi babaları adli ve özellikle iktisadi konularda danışılan ve sözlerine itimat edilen bir zümre olarak mahkemelerde karşımıza çıkmaktadır. 51 OSMANLI ARAŞTIRMALARI “Bedestenlerin Türk Ticari Mimarisindeki Yeri ve Trabzon Bedesteni” adlı makalede yazar öncelikle Türk-İslam şehrinin iktisadi faaliyet alanındaki en önemli yapısı olan bedesten hakkında ayrıntılara yer vermiştir. Yazar bedesten geleneğinin tarihsel sürecini açıklarken bedestenin “Türk şehirciliğinde ticaret bölgesinin çekirdeğini teşkil” ettiğini (s. 100) belirtmiştir. Bedestenin fiziki özellikleri, kısımları ve kullanım alanları tasvir edilmiştir. Makalede bedesten geleneğinin kökeni tarihçilerin ve sanat tarihçilerinin iddiaları doğrultusunda tartışılmış ve bedestenin bir Türk-İslam yapısı olduğu sonucuna varılmıştır. Selçuklu ve Osmanlı dönemi bedesten geleneği irdelenerek Trabzon bedesteninin yapılış tarihi ve geçirmiş olduğu tamirler ele alınmıştır. Sicil kayıtlarından yola çıkarak 17. yüzyıl ortalarında bedesten içinde ve çevresinde gerçekleşen satışlar, ihtilaflar ve bedestende görev yapanlar hakkında da kayıtlardan örnekler verilmiştir. “Trabzon Şer’iye Sicillerine Göre 17. Yüzyıl Ortalarında Borç-Alacak İlişkileri” adlı makalede yazar öncelikle Osmanlı Devleti’nin siyasi ve iktisadi vaziyeti hakkında kısaca bilgi vererek devletin içinde bulunduğu sıkıntılı durumun Trabzon’u ne ölçüde etkilediğini anlatmıştır. Daha sonra 1648-1656 yıları arasında kadı sicillerine yansıyan borç-alacak ilişkileri ve bu ilişkilerle bağlantılı hususlar pek çok örnekle derinlemesine incelenmiştir. Bu verilerden Trabzon’da ileri gelenlerin, yöneticilerin ve askerî kesimin borçlanması konusuna dikkat çekilerek Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu mali sıkıntının Trabzon yöneticilerini borçlanmaya sevk ettiği sonucuna varılmıştır. Borç-alacak ilişkilerinde sicillerde sıklıkla geçen terminolojinin açıklanması ve yapılan araştırmanın sayısal verilerinin tablolar halinde sunulması okuyucuya büyük ölçüde kolaylık sağlayacak niteliktedir. “1831 Nolu Şer’iye Siciline Göre 17. Yüzyıl Ortalarında Trabzon’da Mülk Satışları” başlıklı makalede adı geçen dönemde mülk satışları içinde kadınların durumu, Müslüman ve gayrimüslimlerin mülk sahibi olma oranı, mülklerin kimlere satıldığı, mahkemenin işleyişi gibi konular ele alınmıştır. Mülk satışlarının gerçekleştiği yerler Trabzon içi ve dışında olmak üzere iki kısımda incelenerek tablolar halinde verilmiştir. Bu verilerden yola çıkılarak Trabzon’daki Müslim ve gayrimüslim nüfus hakkında bilgi edinilebilmektedir. Mülk satışlarında fiyatlardan bahsedilirken aynı zamanda Osmanlı piyasalarını etkileyen yabancı paralar meselesine değinilmiş ve Trabzon’da mülk satışı sırasında yabancı paraların kullanım nedenleri izah edilmiştir. Sicillere yansıyan mülk satışları kayıtlarından bölgedeki nüfus hareketliliği de tespit edilmiştir. Mülk satışlarıyla ilgili makalede kullanılan çok sayıda örnekten Osmanlı Devleti’nde Müslim ve gayrimüslim kadın ve erkeklerin güven ortamında sosyo-ekonomik faaliyetlerini yürüttükleri anlaşılmaktadır. 52 Z E Y N E P İ N A N A L İ Y A Z I C I O Ğ LU Aynı zamanda bu veriler hukuki meselelerde Osmanlı bürokrasisinin pratikliğini göstermesi açısından da dikkat çekicidir. “Kadı Sicillerine Göre Akçaabat’ta Mülk Satışları (1648-1658)” adlı makalede öncelikle Akçaabat’ın Müslim ve gayrimüslim nüfusu hakkında bilgi verilmiştir. Kadı sicillerine yansıyan mülk satışlarından bölgede Müslim ve gayrimüslim nüfusun dağılımı, halkın ekonomik kapasitesi, mülk satışlarının hangi dini gruplar arasında ne şekilde gerçekleştiği ve fiyatları hakkında fikir edinilebilmektedir. Yine şer’iye sicillerindeki örneklerden yola çıkılarak bölgenin tarım faaliyetleri hakkında elde edilen bilgiler de makalede yer almıştır. “Trabzon’da Yönetici-Yönetilen İlişkileri (1643-1656)” adlı makalenin giriş kısmında incelenen dönemde Osmanlı merkezi yönetimin zayıflaması ve iç çekişmelerin Osmanlı taşrasını ne şekilde etkilediği anlatılmıştır. Makale iki kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısımda taşradaki beylerbeyi, mütesellim, müftü, subaşı gibi ehl-i örf ve ehl-i şer’ zümresinden birtakım görevlilerin vazife alanları hakkında genel bilgi verilmiştir. Akabinde Trabzon ölçeğinde bu görevlilere akseden olaylardan örnekler verilerek dönemin asayiş ve ticari kapasitesi gibi konulara ışık tutulmuştur. İkinci kısımda Trabzon’da yöneticilerle yönetilenler arasında ilişkiler üzerine durulmuştur. Yöneticilerin vazifelerini uygulamaları, karşılaştıkları meseleler, halkın bunlara tepkisi incelenerek Trabzon’un içtimai hayatı hakkında bilgi verilmiştir. “Kadı Sicillerine Göre Trabzon’da Beşlü Taifesi (1648-1658)” adlı makalenin girişinde Osmanlı ordusu içindeki eyalet kuvvetlerine bağlı kale kuvvetlerinden sayılan ve yerli halktan oluşan beşliler hakkında bilgi verilmiştir. Trabzon kalesinde görev yapan beşlilerin ağaları, vazifeleri, sayıları, maaşları, harcamaları hakkında okuyucu bilgilendirildikten sonra Trabzon İskele eminliğini de yapan beşli ağalarının tayinleri ve görev süreleriyle ilgili sicil kayıtlarından örnekler verilmiştir. Mahkeme kayıtlarından anlaşıldığı üzere Beşliler başta muhafızlık alanında olmak üzere Trabzon şehir hayatının her kesiminde aktif olmuştur. “Taşrada Bir Yeniçeri Zabiti Ebubekir Çavuş” adlı makalede 17. yüzyıl Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu sosyal ve ekonomik durum ve Yeniçeri ocağı hakkında okuyucuya genel bir tablo sunulduktan sonra Trabzon’da iki kez Yeniçeri zabitliğine atanmış Ebubekir Çavuş’un sicil kayıtlarına yansıyan dava konuları incelemiştir. Ebubekir Çavuş’un ismi kadı sicillerinin şühûdü’l-hâl kısımlarında, asayiş ve vergiyle ilgili meselelerde, vekalet ve miras gibi davalarda geçmiştir. Yazarın da belirttiği gibi Yeniçeri Zabiti Ebubekir Çavuş bir yandan kanunu, bir 53 OSMANLI ARAŞTIRMALARI yandan kanunsuzluğu, otoriteyi, arabuluculuğu kısaca taşrada merkezi otoriteyi temsil ederken bize 17. yüzyıl Osmanlı Devleti’nin genel görüntüsünden bir kesit sunmaktadır (s. 273). “Trabzon Kadı Sicillerinde Girit Seferi Hakkında Kayıtlar (1648-1669)” adlı makalede öncelikle Girit seferi hakkında detaylı bilgi verilmiştir. Makale daha fazla yerel hayatın yansımalarından oluştuğu düşünülen şer’iye sicillerinde Osmanlı Devleti’nin siyasi ilişkilerine dair tafsilatlı bilgilerin bulunabileceği gerçeğini dile getirmesi açısından oldukça ilgi çekicidir. Girit seferi nedeniyle İstanbul’dan Trabzon’a gelen ferman niteliğindeki hükümler ile Trabzon çevresinde sefere katılanlarla ilgili olarak kadı mahkemesine intikal eden dava örneklerinden yola çıkılarak yaklaşık 25 yıl süren Girit seferinin taşraya yansıması anlatılmıştır. Şer’iye sicillerinde göze çarpan dava konuları özellikle kadırga yapımı, harp malzemesi ve asker temini, nakliyesi gibi Osmanlı donanmasını ilgilendiren meselelerdir. Bunların dışında uzun süren muhasaranın Osmanlı maliyesine getirdiği yük, bunun sonucu olarak talep ve tahsil edilen vergiler, bu vergilerin miktarlarının belirlenmesi, sefere asker temini için gönderilen hükümler ve son olarak sefere Trabzon yöresinden katılanlarla ilgili meseleler mahkeme kayıtlarına yansımıştır. “Trabzon’da İhtida Olayları (1648-1656)” adlı makalede genel olarak ihtida yani din değiştirme kavramının tanımı yapılmıştır. Sonraki bölümde ihtida kayıtlarının sicillerde ne şekilde geçtiği belirtilmiş ve 17. yüzyıl ortalarında Trabzon’da yaşanan az sayıdaki ihtida olaylarından örnekler verilmiştir. Makalede aynı zamanda köle ve cariyelerin azatlarına dair bilgi ve sicillere kayıt şekilleri de bulunmaktadır. Bu makale verdiği bilgilerin yanında bu konuların sicillerde ne şekilde geçtiği hususunda bilgi vermesi yönünden araştırmacılar için örnek teşkil edebilir. “17. Yüzyıl Ortalarında Osmanlı Taşrasında Hayat” adlı son makalede yazar öncelikle Trabzon’un fethinden itibaren bölgedeki nüfus hareketlerini ve Of kazasının ortaya çıkışını anlatmıştır. Of kazasının nüfus hareketliliği tapu tahrir defterlerinin verileri ışığında belirlenmiştir. Daha sonra sicil kayıtlarından yola çıkarak yazar Of kazasında boşanma, mihr, köle azadı, kefillik ve vekil tayini, mülk satışları, hibe gibi konularla miri arazinin tasarrufu, bu tasarruf üzerindeki anlaşmazlıklar ya da hak ihlalleri, vergi, borç alacak ilişkileri, miras ve asayişle ilgili meseleleri konu edinmiştir. 17. yüzyılda merkezi yönetimin zayıflaması, eyaletlerde otoritenin gevşemesi gibi sorunlar paralelinde bu yüzyılda Osmanlı taşrasının genel özellikleri birçok açıdan tespit edilmiş ve Of ölçeğinde incelenmiştir. 54 Z E Y N E P İ N A N A L İ Y A Z I C I O Ğ LU Elimizdeki çalışma, dayandığı belge zenginliği yönünden Trabzon tarihi konusunda araştırma yapanlar için olduğu kadar Osmanlı Devleti’nde 16. yüzyılın sonlarında başlayarak 17. yüzyılın geneline yayılan ve dönemin siyasetname yazarları tarafından bozulma olarak nitelenen tüm gelişmelerine taşra ölçeğinde misal teşkil etmesi açısından da önemlidir. Bu meyanda eser yerel tarih çalışması olarak ön plana çıkmışsa da klasik dönem Osmanlı şehir tarihi ve Osmanlı sosyal hayatıyla ilgilenenler için bir model oluşturur. Bu eser içinde şer’iye sicillerinin tarih çalışmaları açısından kullanım alanlarının ve kullanım şekillerinin belirtilmesi, sicillerdeki terminolojinin açıklanması, sayısal verilerin analiz edilme yöntemleri ve yeri geldikçe klasik dönem Osmanlı kurumları hakkında tanımlayıcı ve açıklayıcı bilgiler verilmesi, bu alanda çalışma yapacak kişilere yol gösterecek niteliktedir. Zeynep İnan Aliyazıcıoğlu Karadeniz Teknik Üniversitesi Thomas Gaskell Allan ve William Lewis Sachtleben, Accross Asia on a Bicycle, Seatle: Inkling Books, 2003, 167, s. ISBN 978-158-7420-20-1 Kitabın başlığını ilk okuduğumuzda günümüz yazın yelpazesi içinde pek de şaşırtıcı olmayacak bir bisikletle gezi teması görmekteyiz. Ancak bu seyahatmanenin Amerikalı iki yazarı Thomas Gaskell Allan ve William Lewis Sachtleben’in bu dünya turuna 1890 Haziran ayındaki mezuniyetlerinin hemen ardından çıktıklarını öğrenmek bu anlatıyı hem akademik hem de genel okura oldukça ilginç kılmaktadır. Bu iki maceraperest eğitimleri boyunca öğrendiklerini bir de gözleriyle görmek için çıktıkları bu yolculukta 3 yıl boyunca bisiklet üstünde yaklaşık 24 bin km. boyunca pedal çevirirler. Liverpool’dan başlayarak Normandiya, batı Fransa, Bordeaux, Marsilya ve Fransız Riviera’sını izleyerek İtalya’ya geçerler; Roma’dan sonra Yunanistan’daki Korfu ve Patras’ın ardından Korinth Körfezini geçerek Atina’ya ulaşırlar. 1891 kışını burada geçirdikten sonra Nisan’da bir gemiyle İstanbul’a ulaşırlar. Kitap asıl buradan itibaren başlar. Osmanlı İmparatorluğu, 55 OSMANLI ARAŞTIRMALARI İran, Rusya ve Çin’e kadar uzanırlar. Çin’e batıdan Gobi Çölü’nden girerek Marco Polo’nun izinden içeri bölgelere kadar ilerlerler. David Herlihy iki gencin bisikleri keşfetmelerinin Washington Üniversitesi’nden mezun olmadan 15 ay öncesine dayandığını söyler.1 Yola çıkmadan önce bu çok hafif bir yükle yapmak zorunda oldukları yolculuk için aylar öncesinden hazırlık yapmaya başlarlar ve kendileri için özel kıyafet ve bisikletler için gerekli alet geliştirirler (ayakkabı, miğfer vs.). Sachtleben ve Allen 1890-92 yılları arasında 3 kıtada yol alırlar. Yanlarına onları kendi dönemindeki bisikletçilerden ayıracak olan 2 tane de Kodak film kamerası alırlar ve gezi boyunca kendilerinin aktardığına göre 2500’den fazla fotoğraf çekerler. Onlar için bu yol dünya insanlarıyla birinci elden yüzyüze gelmek anlamını taşır. 2003’de tekrar baskısı İnkling Books’dan yayımlanan Allan ve Sachtleben anlatıları Osmanlı İmparatorluğu, İran Rusya, Çin rotalarını kapsıyor ve sonradan eklenen 7. ve 8. bölümler – Thomas Allen’in bir “Tekerlek Üstünde Aslan ve Güneşin Diyarında” adlı makalesi ile Washington Üniversitesi’nde yazarlar hakkında yazılmış bir yazıyı içermekte. İlk baskısı 1894 olan kitaba yeni baskısında orijinal metne paragraf bölme, noktalama düzeltmeleri gibi değişiklikler yapılmış ve sona iki bölüm eklenmiş. Ancak asıl farklılık orijianl kitapta da bulunan gravür ve fotoğraflarda olmuş. İlk baskıda resim kalitesi düşük olarak eklenmiş fotoğraflar bu baskıda çıkartılmış. Anlatım dili oldukça sade, abartısız ve hatta bazen Batı’nın doğu fantazisini sorgulayıcı bir üslüpta. Yolculuğun ilginç olan kısmı 1891 baharında İstanbul’dan Anadolu’ya, Erzurum’a doğru yola çıktıklarında başlıyor. Zaten gezinin Amerika ve Avrupa kısmı, daha çok Avrupa ve Amerikalı gözler için yazılmış olan bu kitapta dâhil edilmemiş. Buradan itibaren karşılaştıkları yerel insanların “demir at” veya “şeytanın arabası” diye adlandırdıkları bisikletleri her gittikleri yerde ilgi ve bazen de korku yaratıyor. Kitabın editörü Michael Perry’ye göre onları bu yabancı yerlerde koruyan şey de bu ilginçlikleri ve eskiyen kiyafetleri ile verdikleri fakir görüntüdür (s. 8). Özellikle de Anadolu’da çeteler onlar için zorlayıcı oluyor. Birçok sıtma gibi sağlık sorunları, siyasi ve coğrafi zorluğu atlattıktan sonra 1894’de “dünyaya bir kemer takmış olarak New York’a” tekrar tekerlek basarlar (s. 11). Avrupa ve Amerika’da bisiklet 1870’lerden itibaren elit bir sporcu genç grubu heyecanlandırır. Önceleri büyük ön tekerlek ve küçücük bir arka tekerleği olan 1 David Herlihy, “Crossroads in the Desert,” WUSTL Magazine Auğustos 2012 (https://magazine. wustl.edu/2012/august/Pages/AlumniAllenandSachtleben.aspx) 56 Ö Z L E M Ç AY K E N T “yüksek tekerler” (high wheelers) oldukça ilgi çeker, ancak tehlikeli bir maceraperestlik olarak kalır. Asıl 1880 ve 1890’larda geliştirilen pedalların bir zincir aracılığıyla arka tekerleğin dönmesini sağlayan ve tekerlekleri şişirilebilir lastikten yapılmış “emniyet bisikleti” (safety bicycle) Amerikalı elit maceraperestler arasında çok rağbet görür. Bu bisiklet hem kendi tarihi, hem de taşımacılıkta bir devrimdir. Yeni araç eskisi kadar tehlikeli değil, büyük sporcu ve hatta akrobatik olmayı gerektirmeyen, herkesin, hatta kadınların bile, kullanabilecekleri yapıdadır. Bu tarihlerden itibaren birçok Fransız ve Amerikalı küçük veya büyük turlara çıkıp bu gezilerinin hikâyelerini dergilerde makale veya gezi kitabı olarak yayınlamaya başlar. Allen ve Sachtleben böyle bir yolculuğuna çıkan ilk bisikletçi değillerdir. Onlara ilham veren Thomas Stevens’ın Bisiklet Üstünde Dünya Turu (1887-88) eseri olmuştur. Fakat Tebriz’de yanında kaldıkları misyoner William Whipple’in yılmaz ve tam Amerikalı diye tarif ettiği bu iki genç bu yolculuklarında yanlarına bir rehber ve koruyucu almadan yola çıkmalarından ötürü ilginç bir örnek teşkil ederler. Kendileri bu durumu tamamiyle aracısız tanışıklık ve iletişim istedikleri için tercih ettiklerini söylerler. Ancak bunun zorluklarıyla birçok defa karşılaşmak zorunda kalırlar. Kitabın yayınlandığı haberi ancak Allan ve Sachtleben döndükten birkaç yıl sonra Haziran 1894’de çıkan bir ilanla öğreniyoruz.2 Bu ilanlarda kitabın yazarı olarak Thomas Gaskell Allen isminin daha çok yer alması yayım aşamasında onun daha fazla çaba harcamış olduğu çıkarımı için yeterli olmasada bu konuya dikkat çekiyor. 1894 Aralık ayında çıkan bir başka ilanda da kitabın bazı kısımlarının daha önce makale olarak The Century adlı dergide yayınlandığını anlıyoruz.3 Bu tanıtımların birinde ise “Bu çok detaylı ve ilginç basım sayın Allen ve Sachleben’in Century Magazine’e yazılarından oluşuyor” deniyor ve özellikle de illüstrasyonlarına dikkat çekiliyor.4 Bu dönemde bir nevi yerel muhabir olarak görülen bu 2 The Record-Union. (Sacramento, Calif.), 01 June 1894. Chronicling America: Historic American Newspapers. Lib. of Congress. <http://chroniclingamerica.loc.gov/lccn/sn82015104/1894-06-01/ ed-1/seq-6/>; 3 The morning call. (San Francisco [Calif.]), 09 Dec. 1894. Chronicling America: Historic American Newspapers. Lib. of Congress. <http://chroniclingamerica.loc.gov/lccn/sn94052989/1894-12-09/ ed-1/seq-15/> 4 Evening star. (Washington, D.C.), 14 Dec. 1894. Chronicling America: Historic American Newspapers. Lib. of Congress. <http://chroniclingamerica.loc.gov/lccn/sn83045462/1894-12-14/ ed-1/seq-9/> 57 OSMANLI ARAŞTIRMALARI gezginlerin makaleleri dergilerce çok rağbet görüyordu. Allen ve Sachtleben ve onlardan sonra Louis Jeffersen ve Frank G. Lenz de böyle yazılar sayesinde para kazanırlar. Hatta Doğu’daki sürekli muhabirleri olarak bu tip gezilere finansman sağlayan Outing gibi Amerikan dergileri de vardır. Bir kaynak olarak bisikletçilerin anlatılarının iki alanda ilgi çektiği söylenebilir. Birincisi dönemin önemli modernite sembollerinden olan fotoğraf makinesi, bisiklet ve tuhaf giysileri ile bisikletçilerin Anadolu ve Asya’da aldığı tepkiler ve gezginlerin gözüyle bu bölgenin resmine bakmak toplum ve modernite algıları açısından değerli. Bir diğeri ise yine modernite bağlamında incelenen boş vakit geçirme/gezi, modern devlet ve beden politikaları ve hatta spor ve erkeklik çalışmaları alanında tarihe ilginç bir pencere açmaktadır. Sachtleben ve Allan kendilerini birçok kez gördükleri toplumları özdeştirdikleri geleneksel olan ile kendilerinin temsil ettiği modernite arasında sıkışmış ve hatta kaçarken bulurlar. Bu konumdaki imtihanlarını en güzel kendilerinin Çin İmparatoru Li-Hung-Chang’ı tarif ederken kullandıkları ifade açıklamaktadır: “Yabancı ilericiliğinin ve yerli önyargı ve muhafazakarlığının arasında arabuluculuk ışığı” konumudur kendilerinin durduğu yer (s. 154). İki gezgin gezilerinde “hiç bir rehber veya tercümana” başvurmamış olduklarını yazar. Dolayısıyla da nereden geçiyorlarsa yerel dili idare edecek kadar öğrendiklerini yazıyorlar (s. 11-12). Bu dönemde elit grupların yaptıkları gezi turları genelde lüks buharlı vapurlar, tren veya faytonlarla yapılır, yüklü sandık ve bavullar eşlik ederdi. Genellikle korunaklı, iyi ve bilindik yerlerde kalınırdı. Her ne kadar onlar bunu özgürleştirici olarak görseler de bisiklet yolculuğu bisikletçileri korumasız bir şekilde direkt olarak olabildiğince kıt kanaat bir tedarikle yola çıkarak yer yer onlara düşmanca davranabilen halklarla karşı karşıya bırakır (s.25-26). Kaldıkları yerlerde ve tehlikeli diye uyarıldıkları yerlerde Vali mektuptları, izin belgeleri ve yerel rehberlerle onlara yardımcı olacak birilerini bulurlar ve tutarlar. Bir takım yerel güçler ve idareciler ikisinin sağ salim devam edebilmesi için yanlarına hep bir mektup ya da zaptiye verirler. Bu gezilerin pek de tekin olmadığını söylemek gerekir. Yazarlarının dönüşünden sonra onlardan esinlenerek 1894’de yola çıkan bir Amerikalı bisikletçi Franz G. Lenz Mayıs’ta Erzurum yakınlarında kaybolur ve Sachtleben onun izini bulmak için 1895’de tekrar Anadolu’ya gelir.5 Nitekim bu arama gezisinde de Sachtleben kürt çetelerle karşılaşır, Erzurum’da 5 The Wichita daily eagle.(Wichita, Kan.), 10 April 1895. Chronicling America: Historic American Newspapers. Lib. of Congress. <http://chroniclingamerica.loc.gov/lccn/sn82014635/1895-04-10/ ed-1/seq-6/> 58 Ö Z L E M Ç AY K E N T Ermenilerin Kürtler tarafından katliamına tanık olur.6 Onun bisikletini almaya çalışan iki kişiden ancak tabancasını çekerek kurtulur.7 Yani bir diğer emniyet unsuru da bisikletçilerin ilk gezilerinde de yanlarında taşıdıkları tabancalarıdır. Bu eseri değerli kılan unsurlardan biri gezinin yapıldığı yıllardır. İki arkadaşın üzerinden geçtikleri topraklar dönem itibariyle oldukça çatışmalıdır. Onsekizinci yüzyılın sonlarından beri Osmanlı İmparatorluğunun Anadolu’daki merkezi oteritesi ayan ve ağalarla çekişmektedir. Hem iktisadi hem de sosyal olarak bu güzergahta bir bakıma İstanbul’un çok dışında hem Diyarbakır, Bitlis Van gibi şehirlerde, hem de kırsal kesimde yerel bey ve çetelerin güçlü olduğu özgün sistemler sürmekteydi. Bununla birlikte Güney Kafkasya, Batı ve Doğu Anadolu’da Osmanlı-Rus ve İran-Rus savaşları bir nüfus rekabeti oluşturarak Kürt aşiretleri ve Ermenileri karşı karşıya bırakmıştır.8 Buradaki duruma paralel gezinin ilerleyen kısımları ise bu sefer Rusya-Çin anlaşmazlıklarıyla tehlikeye bürünmüş başka bir coğrafyadır. Rusya’nın Orta Asya’ya doğru ilerlemesine karşı Britanya Kolonyal Hindistan aracılığıyla Çin’i batıya doğru baskı yaması için ikna etmeye çalışır. Orta Asya’daki Anglo-Rus “Büyük Oyun” döneminde Londra’dayken Rus ve Çin delegasyonları aracılığıya izinler alarak hazırlık yapsalar da cesaret gerektirir. Detaylı bilgiler vermese de bu anlatı bir taraftan ortaya çıkan çeteciliğin ve yerel yetkililerin ilişkilerine dair ipuçları sunarken, diğer taraftan yer yer yerel halk, kültür ve sosyo-ekonomik durum hakkında resimler göstermektedir. İkinci bölümü oluşturan Ararat dağına çıkma faslı Kürt çeteler ve konargöçerlerle ilgili küçük de olsa bölgenin iç siyasetinin dengeleri üzerine ipuçları verir. Bisikletçiler Anadolu’da olduğu gibi Çin’de de büyük bir ilgiyle karşılanırlar. The Eagle gazetesinde 1895’de yayınlanan bir makalede İmparator’un naibinin onları soru yağmuruna tuttuduğunu anlatılıyor.9 Nitekim bu iki bisikletçi Çin’in iç kısımlarına bisikletle giren ilk yabancı olurlar.10 Bunlar gezinin bütçesi, 6 Der Deutsche correspondent. (Baltimore, Md.), 02 Jan. 1896. Chronicling America: Historic American 7 8 9 10 Newspapers. Lib. of Congress. <http://chroniclingamerica.loc.gov/lccn/sn83045081/1896-01-02/ ed-1/seq-2/> Jamieson, Self-Propelled Voyager, 63. Fikret Adanır, “Ermeni Meselesi”nin Doğuşu,” içinde 1915 Siyaset, Tehcir, Soykırım, ed. Fikret Adanır ve Oktay Özel (Istanbul, 2015), 5-8. The eagle.(Silver City, N.M.), 27 March 1895, Chronicling America: Historic American Newspapers. Lib. of Congress. <http://chroniclingamerica.loc.gov/lccn/sn92070477/1895-03-27/ed-1/seq13/> Duncan R. Jamieson, Self-Propelled Voyager: How the Cycle Revolutionized Travel (London, 2015), 63. 59 OSMANLI ARAŞTIRMALARI Amerika’da makamlara rüşvet verip vermedikleri gibi anlaşılır siyasi ve güvenlik çerçevesinden görülebilecek sorular olduğu gibi evli olup olmadıkları gibi daha özel ve muhtemelen kültürlerini anlamaya çalışan soruları da içerir. Bu kitabın kendinden öncekilerinden bir farkı da kendi çektikleri fotoğraflardan oluşan seçkilerdir. Kitap boyunca birçok yerel otorite ve devlet adamının adları geçiyor, yerel siyasete dair bazı ipucu olacak bilgilere de rast geliniyor. Bunlar akıcı bir şekilde ilgiyle okunsa da ne yazık ki bilgilerin detaydan yoksun olması bisikletçilerin bölge ile ilgili düşünceleri hakkında bütüncül bir resmin ortaya çıkmasına izin vermiyor; ancak 19. yüzyılın son çeyreğinde Anadolu’daki aşiretler, etnik çatışmalar, modernlik ve gündelik hayat gibi izleri sürülebilecek konular sunuyor. Bu esnada tabii ki akla tamamlayıcı olabileceğinden dolayı iki gezginin yol boyunca aldığı notlar gelmektedir. Bu kitabın gezilen bölgelerden habersiz bir okur grubuna hoş zaman geçirtecek bir anlatı olması için yazıldığını bildiğimizden asıl detayların notlardan bulunabileceğini düşündürmektedir. Gezi boyunca ikisi de ayrı ayrı notlar almış ve fotoğraf çekmişler (s. 12). Gezinin dokümantasyonuna dair uzun süre Allen’in İngiltere’de bir bilim müzesine bağışladığı ve sırtında Asya’yı geçtiği bisikletten başka bir şey bulunamamıştır. Ancak 1984’de bu notları ve fotoğrafların bir kısmı bir taşınma esnasında tesadüfen ortaya çıkarlar. Artık notları ve fotoğraflar University of California at Los Angeles’da Sachtleben Kolleksiyonu’nda araştırmacılara açılmıştır. Yanlarındaki Kodak film kamerası ile çektikleri fotoğraflardan 1200 fotoğraf 3 ½-inç nitrat negatifler olarak kaydedilmiş ve bunların da hepsi bugüne ulaşamamıştır. Fotoğraflardan bir kısmı 2015 Kasım ayında tarihçi David Herlihy’nin küratörlüğünde Round Trip: Bicycling Asia Minor, 1891 adlı sergide izleyiciye sunulmuştur. Bu kitabı ilginç kılan bazı gravürler arasında Ayasofya önünde Sachtleben’in bisikletini inceleyen halk, Ankara’da bir çoban, Kürt aşireti ile geçirilen bir gün de çekişmiş kadın ve çocuk fotoğrafları bize gündelik hayattan enstantaneler ve onların gözünden bir Anadolu’yu açıkça gösteriyor. Kitap gezginlerin notları ve fotoğrafların tümüyle birlikte incelendiğinde tarihçiler için zengin bir kaynak sunuyor. Bu döneme ait böyle az kurgulanmış ve samimi bir fotoğraf seçkisi bu çalışmayı ve buna bağlı kolleksiyonu paha biçilmez kılıyor. Özlem Çaykent İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi 60 SEYFİ KENAN Maurits van den Boogert, Aleppo Observed: Ottoman Syria Through the Eyes of Two Scottish Doctors, Alexander and Patrick Russell (Studies in the Arcadian Library), The Arcadian Library in association with Oxford University Press, 2010, 256 s., ISBN: 978-019-9588-56-5 Avrupa’da 17.-18. yüzyıllarda daha etkin bir çerçevede şekillenen ve bilimsel devrimin oluşumunda önemli katkılar yapan Respublica Literaria, dönemin akademileriyle birlikte çalışan bir çeşit sınır tanımayan bilim insanları cumhuriyeti mahiyetinde iş görmüştür. Evren ve doğayla ilgili tükenmez bir meraka ve araştırma ruhuna sahip olan bu bilim insanları, dönemin üniversitelerinin hâlâ devam eden skolastik eğitim anlayışları dolayısıyla genellikle akademilerde bir araya gelmişler veya bazen gündüz çalıştıkları işlerden sonra özellikle dolunayın olduğu geceler bir araya gelerek – çünkü dolunayın güçlü ışığı sayesinde bir araya gelebilmeleri nedeniyle kendilerini “Dolunay Cemiyeti” diye adlandırmışlardı – doğanın bilinmeyen yönlerini keşfetmek için çaba sarfetmişlerdir. Bazen de yaşadıkları çevreye göre çok farklı ve zorlu coğrafya, iklim ve kültürel yaşam tarzının meydan okumalarına aldırmaksızın uzak bir çevrede ve doğal ortamlarda gözlem ve deneyimin peşinde koşmuşlar ve sayısız zorluk ve meşakkatlerin üstesinden gelerek hangi konuyla veya alanla uğraşmışlarsa onunla ilgili doğru bilgiyi, en azından dönemleriyle ilgili en doğru bilgiyi keşfetmek için gayret göstermişlerdir. İlk kurulan akademilerden Londra’daki Royal Society’nin ambleminde bulunan Nullius in verba/ Hiç kimsenin sözüne bağlı kalmadan düsturu, dönemindeki otoritelerin nüfuzunu sorgulamayı ve onlardan duyulan veya eserlerinden okunan her sözün veya iddianın, gözlem ve deneyime dayanarak elde edilen gerçeklikle teyit edilmesini öngören bu dönemle birlikte modern çağın bilim insanının en temel özelliği de böylece daha belirgin hale gelmiştir. 18. yüzyıl bilim insanlarından bir tanesi de, hatta ikisi şüphesiz, 18. yüzyıl dünyasında Osmanlılar’ın en büyük üç şehrinden biri olan Halep’te uzun yıllar yaşayan Russell kardeşlerdir. İskoç Aydınlanması’nın şekillendiği bir dönemde tıp alanındaki çalışmalarıyla katkıda bulunan ağabey Alexander Russell, Edinburgh’da, daha sonra Royal Medical Society of Edinburgh’a dönüşecek 1752’deki gayr-ı resmi ilk tıp cemiyetinin kurucuları arasında yer almıştır. The Natural History of Aleppo başlığıyla 1756’da Alexander Russell (1715-1768) tarafından Halep’in daha çok doğal tarihi, ancak yer yer sosyal ve kentsel tarih konusunda önemli bilgiler ve 61 OSMANLI ARAŞTIRMALARI 62 Türk müziği icra esnasında. Alexander Russell, e Natural History of Aleppo, Londra 1756. SEYFİ KENAN çeşitli çizimler içerecek şekilde hazırlanan bu kitabın ilk nüshası piyasada hızla tükenmiş, 18. yüzyıl boyunca birçok baskısı tekrarlanmış, ünü okuyucular arasında hızla yayılmıştır. Alexander Russell, 1736’da Londra’da doktorluk eğitimini tamamladıktan sonra Halep’e gitmiş ve 1740’da buradaki bir İngiliz fabrikasında doktor olarak istihdam edilmişti. Tıp alanındaki bilgi ve becerisi sayesinde şehrin eşrafının ve yöneticilerinin dikkatini çeken Russell, kısa zamanda Halep başhekimliğine getirilmişti. 1753’te Londra’ya dönüşüne kadar görevde kalmış, bu esnada 1750’de tıp eğitimini tamamladıktan sonra yanına gelen üvey kardeşi Patrick Russell (1726-1805) onun görevini üstlenmişti. 18 yıl Halep’te hekimlik yaptığı süre içinde büyük kardeşinin hazırladığı kitaba pek çok notlar eklemiş, dönemindeki çeşitli olaylara yer vermiş, örneğin 1760-1762 yılları arasında Halep’te patlak veren veba salgını hakkında dikkat çekici bilgiler kayda geçmiştir. Ağabeyi Russell 1768’de öldükten sonra da çeşitli notlarla ve çizimlerle geliştirdiği ve zenginleştirdiği Natural History of Aleppo’nun gözden geçirilmiş nüshasını Patrick Russell, 1794’de tekrar yayınlamıştır. Her ikisinin de Royal Society’nin üyesi olduğu bilinmektedir. Russell kardeşler hem başarılı birer hekim hem de dikkatli doğa bilimcisi olmuşlardır. Her ikisinin de Halep’teki sosyal ve kültürel hayata özel ilgi gösterdiği, ortak çalışmalarından anlaşılmaktadır. Patrick Russell’in özellikle Halep’teki kültürel hayatıyla ilgili dikkatli incelemeler yapmış, şehirdeki sahaflardan ve kitapçılardan pek çok yazma eser toplamış – Osmanlı dünyasına gelen bu dönemin Avrupalı seyyahlarının tipik bir tutumu olmuştur –, İngiltere’ye döndüğünde bu kitap koleksiyonunu beraberinde götürmüş ve Avrupa’daki Osmanlı veya İslam dünyasıyla ilgili çalışmalara dikkate değer katkıda bulunmuştur. Alexander Russell ise bazen Halep kadısı ve serdârı gibi şehrin önde gelenlerini bazen de halktan insanları tedavi ettiğini notlarından öğreniyoruz. Bütün bu kıymetli bilgileri ve çok daha fazlasını, az önce adı geçen eser ve müellifleri hakkında modern bilimin şekillenmeye başladığı eşikte bir kez daha beliren temel tavır ve tutumlarla, özen, dikkat, merak, ciddiyet ve keyifle inceleyen Maurits van den Boogert’ın Aleppo Observed adlı kitabında rastlamak mümkündür. Avrupa aklının, uzun yıllar bir yandan içe hapsedilmenin, öte yandan yanlış ve yanıltıcı bilgi kaynaklarının getirdiği – Descartes’ın 17.yüzyıldaki bunalımını düşünelim – bir tepkiyle doğaya ve fizik dünyaya büyük coşku, heyecan ve hayretle açılmaya başladığı; gözlemin daha ayrı, ayrıntılı ve geniş bir şekilde ortaya çıktığı bir zamanın mizacını başarılı bir şekilde araştıran yazar, 63 OSMANLI ARAŞTIRMALARI Russell kardeşlerin hazırladığı eserdeki bilimsel bilgileri ve kaynaklarını, müelliflerin hayat hikayelerini, kendi kültür ve coğrafyasından uzaklarda yaşayan insanların dini gelenek, eğlence ve kültürleriyle birlikte şehir yaşamlarını adeta katılımcı bir antropolog gibi rahatsız etmeden ve incitmeden tetkik etmeye; doğal ortamlarını, bitki ve çiçek türlerine, kuş ve balık çeşitlerine varıncaya kadar pek çok ince ayrıntıya ve bu ayrıntının arkasındaki dikkatli gözleme özenle nüfuz eder. Kitabını iki bölüme ayıran Maurits van den Boogert, birinci bölümde Russell kardeşlerin biyografilerine yer vermiş, ikinci bölümde ise Halep şehrini, doğal yapısını, tıp hayatını ve Osmanlı toplumsal yaşam düzenini ve Arap kültürünü incelemiştir. Halep’teki tıp ve sağlık hayatından önemli kesitler veren yazar, 17. ve 18. yüzyıl Avrupalı hekimlerin Osmanlı hekim meslektaşlarına göre kendilerini nasıl daha üstün gördüklerini ifade ederken, bu durumun Osmanlı tıp hayatından öğrenme kapılarını kapatmalarına yol açtığını vurgular. Örneğin bu dönemde vebaya göre daha sık ve çok daha yaygın olarak ortaya çıkan ölümcül çiçek hastalığıyla, Osmanlı hekimlerinin geliştirdikleri aşıyla üstesinden gelme deneyimini kaçırdıklarına parmak basar. Osmanlı tıp tarihi konusu, hâlâ pek çok noktanın keşfedilmesini bekleyen sayısız ince ve esrarlı unsur ve sorularla doludur. Türkçe yayınlanan eserler arasında, Osmanlı tıp tarihi konusu üzerinde önemli emekler veren Süheyl Ünver’in çalışmalarının yanı sıra Aykut Kazancıgil’in Bedizel Zülfikar ile birlikte modern dönemde Osmanlı tıbbının kurucu isimlerinden Şânizâde hakkında hazırladıkları 19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Anatomi adlı eser zikredilebilir. IRCICA’nın 2008’de 4 cilt halinde yayınladığı Osmanlı Tıbbi Bilimler Literatürü Tarihi’nde, 1430 müellif-çevirmenin Osmanlı dünyasında 5607 kitap, risale, makale ve raporun varlığına rastladığımızı belirtmek gerekir. Miri Shefer-Mossenshon’un Ottoman Medicine, Healing and Medical Institutions 1500-17001 adlı eseri Russell kardeşlerin gözlemlerini ve Boogert’in analizlerini anlamada yardımcı olabilir. Halep’in, modernite öncesi dönemde Osmanlı kültürüyle Arap dünyasının pek çok açıdan birbiriyle başarılı bir şekilde etkileşim yaşayarak sentezlendiği ve kaynaştığı noktalardan birisi olduğuna şüphe yoktur. Bu ifade, özellikle farklı yaşam tarzlarının, dini inançların, yemek kültürlerinin ve sokaklarında konuşulan dillerin aynı şehir kültürü içinde sosyalleşerek birbirleriyle kaynaşmasını içermektedir. 1989’da Halep üzerinde çıkardığı The Middle East on the Eve of 1 Albany: SUNY 2009. Bu çalışma Bülent Üçpunar tarafından Türkçe’ye çevirilmiş ve 2014’de Kitap Yayınevi yayınları arasında çıkmıştır. 64 SEYFİ KENAN Alexander Russell'ın, Peter Collinson'a gönderdiği bir mektupta bahsettiği "Halep'in bilinmeyen dört balığı". Bilinen ilk hakemli dergi Philosophical Transactions of the Royal Society’nin 1755 sayısı (29/ s.445-9). Aynı zamanda e Natural History of Aleppo’nun ilk baskısı. Modernity: Aleppo in the Eigteenth Century2 adlı kitabından sonra çalışmalarına ara vermeden hâlâ çeşitli arşivlerde büyük emekle çalışan Abraham Marcus’un, yakında yine Halep hakkında önemli başka bir eseri ortaya koymasını ilgiyle beklemekteyiz. Son zamanlarda arşiv araştırmaları için İstanbul’a sıklıkla gelen Marcus’un, bir sohbet anımızda, Osmanlı Halebi üzerinde dünyanın farklı ülkelerinde çalışan araştırmacıların katılımıyla, 2014’de Montreal’da bir araya gelip iki günlük Requiem for Ottoman Aleppo toplantısını nasıl gerçekleştirdiklerini içi acıyarak anlatışını hiç unutmam. Marcus’un ailesi de uzun yıllar önce Halep’ten Amerika’ya göç edenler arasında yer almıştı, ancak daima Halep’e bağlı kalmışlardı. Bu “Requiem”e Marcus’la birlikte Charles Wilkins, Stefan Winter, Bernard Heyberger, Sylvain Cornac, Stefan Knost, Elyse Semerdjian, Marco Salati, Mary Momdjian, Nicolas Jodoin, Mafalde Ade ve Heghnar Watenpaugh gibi araştırmacılar da katılmıştı. 2 New York: Columbia University Press, 1989. Mehmet E. Baş tarafından Türkçe’ye de çevrilmiş ve Küre Yayınları arasında 2013’de çıkmıştır. 65 OSMANLI ARAŞTIRMALARI Maurits van den Boogert, Russell kardeşlerin Natural History of Aleppo hakkında, dönemindeki çeşitli dergilerde tanıtım ve eleştirisinin yapıldığını, ancak gerek dönemindeki veya gerek daha sonraki bilim insanları ve eleştirmenlerin bu kitapta geçen toplumsal olayların veya bilimsel olguların güvenilirliğini sarsacak bir yorumuna şimdiye kadar rastlanmadığını ifade etmektedir. Gerek bağlam analizi, gerekse içerik analizi açısından başarılı bir kitap çalışması ortaya koyan yazar, hem bilim ve kent tarihi ve hem karşılaştırmalı entelektüel tarih konularında araştırma yapanlar açısından ellerinde keyifle okuyacakları ve inceleyecekleri bir eser ortaya koymuştur. Russell kardeşler nasıl ki seyahat ettikleri ülke ve şehirlerin veya bölgelerin insanlarının yaşamları ve kültürlerinin yanı sıra doğasını, bitki örtüsünü, nehirlerinde veya göllerinde barındırdıkları balık çeşitlerine varıncaya kadar pek çok unsuru itinayla ve dikkatle sistematik bir şekilde gözlemlemiş ve incelemişlerse, Aleppo Observed’un yazarı da onların hayatlarını, notlarını ve çalışmalarını aynı titizlikle ve özenle incelemiş ve bizi, karşısında saygıyla eğilmeye mecbur bırakan bir eser ortaya koymuştur. Seyfi Kenan Marmara Üniversitesi Nükhet Varlık, Plague and Empire in the Early Modern Mediterranean World: the Ottoman Experience, 1347-1600, New York: Cambridge University Press, 2016, 336 pp., ISBN 978-110-7013-38-4. Most visitors will be struck by the multitude of cats that seem to dominate the cityscape of modern Istanbul. Despite whatever municipal attempts to control the feline population have been carried out in the past and present, one senses that Istanbulites regard cats not as nuisances but rather as benign and welcome components of the urban fabric. The ubiquity of street cats is often anecdotally-linked to the observation that in comparison with comparable world cities such as New York, Istanbul is relatively rodent-free. This mundane aspect of life in Istanbul today attains new meaning alongside a reading of Nükhet Varlık’s groundbreaking Plague and Empire in the Early Modern Mediterranean World. In her discussion of 66 C H R I S G R AT I E N disease in the early Ottoman Empire, Varlık documents the city’s long and intricate relationship with plague and the rats that facilitated its spread, leading this reviewer to ask whether Istanbul’s love affair with cats is just as much a question of epidemiology as it is of emotion. Plague and Empire is a book that tackles and raises major questions about Ottoman history and the hitherto under-studied subject of disease. Much as the subject of plague has been ascribed great importance within the historiography of medieval and early modern Europe, Varlık demonstrates that plague in the Eastern Mediterranean merits consideration as the focal point in the study of the Ottoman Empire and its capital in Istanbul. The Ottoman domains have long been evoked in historiography of the plague, but primarily as an external, eastern source of the pestilence that periodically swept across Europe. By contrast, Varlık places the Ottoman experience of plague at center-stage, drawing on an impressively diverse array of Ottoman and European sources to make sense of this historiography and the latest scientific developments in the historical epidemiology of plague. Plague and Empire is divided into three parts totaling eight chapters that speak to three different genres of historiography. The first part of the work is concerned with the behavior of plague as a disease and the relationship between plague historiography as a whole and the Ottoman experience. The second part of the book is devoted to different phases of the long Ottoman encounter with plague and the relationship of these phases to the political and socioeconomic expansion of the empire. The final part of the book studies the Ottoman experience of plague as a social phenomenon, delving into the cultural history of disease and how the processes discussed in earlier sections of the book impacted the development of Ottoman society. Chapter 1 offers what Varlık refers to as a natural history of plague with an emphasis on the Ottoman domains. In addition to integrating the latest developments in the study of plague, Varlık offers some clues as to how plague fits into the different climatic, environmental, and social conditions of the Ottoman Empire. This chapter attempts to bring together as many clues as possible concerning how plague may have functioned and the wide variety of factors that may have contributed to outbreaks and epidemics. With regard to human activity, she places particular emphasis on the diverse and often ignored types of movement and mobility in the empire such as trade, nomadic rhythms, and population movements both within and into the Ottoman Empire. Chapter 2 tackles misrepresentations of plague in the Ottoman Empire and seeks to rectify the silence of Ottoman historiography 67 OSMANLI ARAŞTIRMALARI on the history of plague and disease, complicating the orientalist notion of the “fatalistic Turk.” Chapter 3 deals with the period of the Black Death (1346-1353)—a cataclysmic and pivotal moment in European historiography—from the vantage point of the Ottoman Empire, tracing the spread of plague and the century that followed up until the Ottoman conquest of Constantinople in 1453. Chapter 4 focuses on the early spread of plague eastward to the Ottoman Empire from European ports during the period of Ottoman expansion between 1453 and 1517 and explores the relationship between the emergence of new urban centers and the transformation of the plague. Chapter 5 charts the movements of plague during the 1517-70 period and its intertwining with conquest, commerce, and continued urbanization. Chapter 6 details the consolidation of Istanbul as the empire’s plague hub during the apogee of Ottoman expansion over the last decades of the 16th century. Chapter 7 reconstructs Ottoman understandings of and attitudes towards plague as a disease and studies how ideas and practices changed in light of plague’s spread and persistence. Chapter 8 outlines the administrative response to plague in Istanbul and other Ottoman cities, bringing to light the ways in which the Ottoman government sought to document the plague and in the process, track as well as regulate the spaces and bodies that facilitated its spread. According to Varlık, the encounter with plague brought early examples of public health practices that are sometimes ascribed later provenance and played an important role in the making of the early modern state. Varlık’s most important corrective to the extant historiography is found in the central argument of the work. Neither Ottoman society nor the presence of plague within it were static; rather, plague spread and changed as the empire itself grew and new geographical connections took shape. Varlık argues that “the growth of the Ottoman Empire and the expansion of plague epidemics are intimately intertwined.” (p. 4) During the medieval period and the Black Death, the typical manifestation of plague was eruption in certain locations, a spread along main routes, and an eventual disappearance. This pattern would recur every ten to fifteen years. However, beginning in the second half of the 15th century, plague in the Ottoman Empire deviated from this pattern to recur in locations such as Istanbul on a practically annual basis. This shift was the result of the growth of the Ottoman Empire as an interconnected imperial space and the creation of what Varlık calls “a capital effect,” which is to say the intensification of plague in Istanbul due its dense population and its place at the center of various social and economic flows within the empire. 68 C H R I S G R AT I E N Readers will no doubt be intrigued by the periodization and subdivision of Plague and Empire, which conform neatly to a conventional periodization of early Ottoman political history. While the historiography of disease and environment tends to emphasize that microbes and other ecological factors rarely conform to human-made boundaries of space and time, Varlık makes a good case that the phases of political expansion and restructuring in the empire coincide with phases of distinct plague contagion and spread. While plagues are often cited in the fall of empires, Varlık notes that the processes that shaped the Ottoman Empire were the same that would facilitate the spread of plague. Thus in contrast to the typical presentation of plague as harbinger of imperial decline, in the Ottoman Empire plague was part and parcel of the empire’s formation. As a handy table on page 132 suggests, plague outbreaks became more frequent as the Ottoman domains and state apparatus grew. Plague and Empire is an excellent complement to the other studies of environment and disease in the early modern Ottoman Empire released through Cambridge University Press, especially Sam White’s Climate of Rebellion (2011). Whereas the latter’s narrative emphasizes the impacts of global climate change on Ottoman society and economy, Varlık emphasizes the impact of human activity in the empire on the creation of new plague networks and environments. Together, these studies demonstrate the complex and dialectical relationship between human society and the environment in the Ottoman Empire. Another important contribution of Plague and Empire is its incorporation of detailed discussion concerning the latest scientific developments in the understanding of plague and consideration of new findings in light of evidence of plague epidemiology in the Ottoman Empire based on Ottoman and European sources. With imagination and rigor, Varlık brings a multi-layered reading of plague in the “natural history” laid out in Chapter 1 and throughout the subsequent chapters on plague’s transformation. This reviewer was particularly enticed by the interspersed details concerning differentiated responses to plague among the Ottoman populace. For example, Varlık shows that in different parts of the empire, both urban and rural populations took to the mountains during warm seasons associated with the proliferation of plague. In later centuries, this behavior is also observable as a response to summertime malaria, even as plague ceased to be a central public health concern in the 19th and 20th centuries. The fact that seasonal migration to the mountains was a common response to malaria does not mean that the supposed link between seasonal migration and plague is 69 OSMANLI ARAŞTIRMALARI invalid or overstated but rather suggests that the frequent conflation of different epidemic diseases among the early modern Ottoman population was not merely due to an inability to differentiate. Strategies such as the avoidance of particular environments may have proven effective in warding off a range of ailments with similar seasonal signatures. While historians of disease have learned the dangers of over-speculative retroactive diagnosis, the overlap and convergences between past understandings of what may be identified as distinct ailments in epidemiological terms point to the potential benefits of studying past disease and environments through the ecological worldviews of the actors in question. In this regard, the final chapters of Plague and Empire, which deal with the intellectual, social, and political reactions to the plague, are especially critical for working towards a means of studying the subject of plague through the eyes of contemporary historical observers. Varlık demonstrates that views and understandings of plague changed, arguing that plague was both naturalized in the sense that it became part of the Ottoman cultural landscape as well as medicalized in that it was approached not merely as a natural disaster but as a disease to be studied and treated. These chapters raise important questions for historians of disease and medicine working on later periods of history in the Middle East. They also suggest that the Ottoman encounter with the plague was on the whole similar to the better studied experience of European societies during the medieval and early modern periods. Plague and Empire contends that the Ottoman experience, rather than being a foil or counterpart to the European experience, was one facet of a broader early modern encounter with plague that occurred within an increasingly interconnected world. In this important response to a Eurocentric field of study, Varlık has written a new narrative that will be the subject of much discussion and interest within plague studies. Likewise, by connecting the spread of plague to the rise of the Ottoman Empire as we know it, Varlık impels the field of Ottoman studies to pay more attention to disease and environment. Whether continuing the study of diseases and their relationship with a transformation polity or exploring how cats became cuddly co-agents in an Ottoman reaction to repeated epidemics, Ottomanist scholars will return to Plague and Empire as an important source of new questions in the years to come. Chris Gratien Yale University 70 KENAN YILDIZ Bilgin Aydın, İlhami Yurdakul, Ayhan Işık, İsmail Kurt, Esra Yıldız, İstanbul Şer‘iyye Sicilleri Vakfiyeler Katalogu, Ankara: İSAM, 2015, 708 s., ISBN 978-975-389-853-9. Osmanlılarda vakıflar, eğitim, öğretim başta olmak üzere, sosyal ve ekonomik açıdan çok geniş bir alanda faaliyet göstermekteydiler. Bu kurumların işleyiş şekil ve şartları ise vakfiye adı verilen belgelerde açıklanmaktaydı. Bir nevi işletme mevzuatı şeklinde tanımlanabilecek olan bu belgeler, bir “vakıf medeniyeti” olarak da adlandırılan Osmanlı İmparatorluğu’nun tarihi bakımından en önemli arşiv belgeleri arasında yer almaktadır. Vakıfların taşınır ve taşınmaz varlıklarının vakfiyelerde sıralandıktan sonra, bu varlıkların işletilmesinden çalışacak personelin görevleri ve günlük ücretlerine, gelirlerin toplanmasından dağıtılmasına varıncaya kadar hizmet amacının sınırları belirlenmekte ve vakfın şartları irad edilmekteydi. Osmanlı dönemi vakıflarına dair nazariyat ve tatbikat açısından birçok çalışma yapılmıştır. Söz konusu çalışmalar 1) müstakil vakıflara dair olanlar, 2) vakıfların toplumsal ve ekonomik yönleri ile ilgili araştırmalar, 3) vakfiyelerin transkripsiyonlu neşirleri1 ve 4) katalog yayınları şeklinde tasnif edilebilir. Bunlardan ilk ikisi analitik özelliğe sahipken son ikisi, araştırma aracı (finding aids) düzeyinde referans çalışmaları sınıfına girmektedir. Analitik düzeyli çalışmaların yaygınlaşabilmesi de bir bakıma bu başvuru kaynaklarının varlığına bağlıdır. Bilgin Aydın, İlhami Yurdakul, Ayhan Işık, İsmail Kurt, Esra Yıldız tarafından hazırlanmış olan vakfiyeler katalogu bu alandaki önemli bir boşluğu doldurmaktadır. Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi, Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi gibi muhtelif merkezlerde önemli sayıda vakfiye bulunmaktadır. İstanbul Müftülüğü Şer’iyye Sicilleri Arşivi’nde muhafaza edilen defterlerde kayıtlı vakfiyeler ise çok daha fazladır. Bu nedenle söz konusu arşiv, yayınlanan katalogun Giriş’inde “vakfiye suretlerinin kayıtlı bulunduğu en önemli arşiv” olarak takdim edilmektedir (s. 14). Burada bulunan 27 Osmanlı mahkemesinden sadece bir tanesi (Maliye Beytülmal Kassâmlığı) hariç olmak üzere diğer 26 mahkemeye ait kadı sicillerinde H. 7091309 / M. 1342-1923 yılları arasını kapsayan müslüman ve gayrimüslimlere ait 1 Değerli bir örnek için bkz. Balkanlar’da Osmanlı Vakıfları: Vakfiyeler, Bulgaristan = Ottoman Waqfs in the Balkans: Waqf Deeds Bulgaria, 3 c., haz. Halit Eren, Önder Bayır, Mustafa Oğuz, Zekai Mete, editör: Halit Eren, IRCICA, İstanbul 2012. 71 OSMANLI ARAŞTIRMALARI toplam 9867 vakfiye kayıtlıdır. Bu belgelerin katalog bilgileri ilk defa elimizdeki çalışma ile bir bütün halinde gün yüzüne çıkarılmış olmaktadır. Ev, dükkân, çiftlik, bağ, bahçe, hamam vs. gibi gayrimenkullerin vakfedildiğine dair vakfiye sayısı 5917 adet iken, para vakıflarının toplam sayısı 3950’dir. Bir mahkemenin sorumluluk alanları, tutulan defter sayısı ve bu defterlerin kapsadığı yıl aralığı ile ihtiva ettiği vakfiye sayısı arasında doğru bir orantı olduğu görülmektedir. Nitekim, en çok vakfiye tespit edilen (2665 adet) mahkemelerin başında 454 (888-1342/1483-1923) yılı kapsayan Evkâf-ı Hümayun Müfettişliği gelmektedir.2 Eserin giriş kısmında genel bir vakıf değerlendirmesi yapılmakta, yukarıda sözü edilen muhtelif arşivlerdeki vakfiyeler ve vakıf belgeleri hakkında genel bilgiler verilerek yayınlanan katalogun değeri vurgulanmaktadır. Katalogu oluşturulan vakfiyeler, bulundukları sicillerin ait oldukları mahkeme isimleri (Kasımpaşa Mahkemesi, Kısmet-i Askeriyye Mahkemesi, Üsküdar Mahkemesi gibi) altında birer bölüm şeklinde gruplandırılmış olmakla birlikte, bütün vakfiye kayıtlarına ilkinden sonuncusuna kadar müteselsil katalog numarası verilmiştir. Dizinden tespit edilen bir vakfiye kaydına, bu yöntem sayesinde doğrudan ulaşmak mümkün olmaktadır. Bu bilgilerden sonra ise sırası ile, ilgili mahkeme sicillerinin başlangıç ve bitiş yılı, sicillerin genel toplamı, tespit edilen vakfiyelerin sayısı ile ilk ve son vakfiyenin taşıdığı tarih verilmektedir. Örneğin, Kısmet-i Askeriye Mahkemesi başlığı altında vakfiyeler listesinden önceki bilgiler şu şekilde verilmektedir: “Kısmet-i Askeriyye Mahkemesi’nde 1000-1342 (1591-1923) yılları arasında, 332 yıllık bir zaman zarfında 2138 adet sicil tutulmuş olup bu sicillerde kayıtlı vakfiye sayısı 263 adettir. Bu mahkemeye ait vakıf kayıtları 1 Safer 1000 (5 Kasım 1591) tarihinde başlayıp 27 Receb 1331 (2 Temmuz 1913) tarihinde son bulmaktadır. Vakfiyelerin tamamı Türkçe’dir.” Önem arz eden bütün detayların katalog başlıklarının oluşturulmasında dikkate alınmış olduğu görülmektedir. Vakıf araştırmacılarının ihtiyaç duyabileceği başlıklar olan vakıf sahibinin ismi, vakfedilen şeyin türü (para, ev, dükkân vs.), vakfın yeri, tarihi ve son olarak da kime-neye vakfedildiği şeklindeki başlıklar altında vakfiyelerin muhtevaları yansıtılmıştır. Evkâf-ı Hümâyun Müfettişliği Mahkemesi’nden birkaç örnek şöyledir: 2 27 mahkemeye ait liste için bkz. s. 15. 72 KENAN YILDIZ Sıra nr. Sicil nr. Varak nr. 1335 1 1/B-2/A T 1336 1 2/B A 1337 1 6/B A 1359 1 27/A – 28/A T 1360 1 28/A-B T Dili Vâkıfı Mısır Paşası Mehmed Paşa Abdülbâki b. Hasan Sâliha Hatun bint Abdullah Şemsiruhsar Hatun bint Abdulga0âr Mustafa b. Abdülmennân Mevkûfatın Mevkûfatın Tarihi Cinsi Yeri/Mahallesi İki ev, iki Nevbethâne M yok dükkân Vakfedildiği Cihet Evlâdına ve Medine fukarasına Ev Kızılminare M 30 L 1016 Evlâtlarına ve fukaraya Ev Camcıali M 1 N 997 Kendisine, evlâdına ve Medîne fukarasına 1100 adet altın Saraylı 30 R 1022 Mescid-i Nebevî’de ruhuna Kur’an okuma 240.000 guruş Haremağası 30 R 1022 Mescid-i Nebevî’de ruhuna Kur’an okuma Katalogun sonuna Vakıflar, Mevkûfât Mahalli ve Vakıf Cihetleri dizinleri olmak üzere üç farklı indeks konulmuştur. Araştırmacının vakfiyelere ulaşmasını kolaylaştıracak bir kapsam, esneklik ve incelikte hazırlandığı görülen söz konusu dizinler, bu açıdan da oldukça yarar sağlayacak bir nitelik taşımaktadır. Fakat, eserin giriş kısmında sunulan vakfiye ve vakıflar değerlendirmesinin nispeten dar bir kapsamda ele alınmış olduğu söylenebilir. Buradaki atıfların birincil kaynaklar yerine ikincil kaynaklara yapılmış olması da ayrıca dikkati çekmektedir. İstanbul mahkemelerine ait sicillerdeki bütün vakfiye kayıtlarını ihtiva etmesi bir tarafa, bu mahkemeler hakkında derli toplu bilgiler sunması açısından da elimizdeki katalogun ayrı bir yere sahip olduğu söylenebilir. Zira, İstanbul ve Bilâd-ı Selâse’de (Galata, Eyüp, Üsküdar) faal olan mahkemeler hakkında literatürde bu özellikte hiçbir araştırma mevcut değildir. Kataloga bu açıdan bakıldığında, İstanbul’daki 26 kadı ve naib mahkemesinin tanımlanmasının gerekliliği ve daha derinlikli çalışmalara ihtiyaç bulunduğu açığa çıkmaktadır. İlk bakışta yalnızca İstanbul merkezli vakıfları ihtiva etmekteymiş gibi görünse de, yayınlanan katalogun İstanbul dışında kurulmuş olan bazı vakıflara ait kayıtları içerdiği de ayrıca vurgulanmaladır. Amasya, Antakya, Antalya, Antep, Arapkir, Bosna, Bolu, Diyarbakır, Edremit, İzmir, İzmit, İznik, Mora, Rodos, Rusçuk, Selânik, Üsküp, Yozgat gibi yerler bunlardan bazılarıdır. Günümüze ulaşmış olan İstanbul dışındaki siciller (Anadolu, Rumeli, Ortadoğu coğrafyası vd.) üzerinde de benzer bir çalışmanın yapılarak mevcut bütün vakfiyelerin bir katalogda toplanmasının Osmanlı vakıflarının anlaşılması açısından çok daha yararlı olacağı şüphesizdir. Kenan Yıldız İslâm Araştırmaları Merkeziİstanbul 29 Mayıs Üniversitesi 73