MEMLÜKLER DÖNEMİNDE TARSUS- Tarsus in the Mamluk Period

ｔￜｒｋＭｓｌａｍ＠ KÜL TUR VE MEDENiYETiNDE TARSUS T.C. ｂａｋｎｌｉ＠ TANITIM FONU KATKILARIYLA 28-30 MAYIS 2010 - ｂｌｄｒ＠ ve MÜZAKERELER- Editörler Prof. Dr. A6dulkadir ｅｖｇｎ＠ Doç. Dr. ｍｵｬＺ｡ｭ･ｴ＠ YILMAZ _poç. Dr. Fatih Yahya AYAZ ｔￜｒｋｙｅ＠ Doç. Dr. ａｳｭ＠ ｄｙａｎｅｔ＠ ｾ＠ YAPlCI VAKFI TARSUS ｕｂｅｓ＠ ｔￜｒｋＭｓｌａｍ＠ KÜLTÜR VE ｍｅｄｎｙｔ＠ TARSUS DÜZENLEME KURULU Dr. Mehmet GÖDEK.MERDAN (Tarsus ｋ｡ｹｭｫＩ＠ Niyazi ERSOY (Mersin ｬ＠ Müftüsü) Abdülkerim AKBABA (Tarsus ｍｦｴｩ［ￜＩ＠ Prof. Dr. Ali Osman ａｔｅ＠ (Çukurova ü. ilahiyat F;ooutesi ｄ･ｫ｡ｮＩ＠ Prof. Dr. Bünyamin ERUL (Ankara ü. ilahiyat Fakültesi) Prof. Dr. Hüsnü Ezber BODUR (K. S. Ü. ｬ｡ｨｩｹｴ＠ Prof. Dr. Abdulkadir ｅｖｇｎ＠ Fakültesi) (K. S. Ü. ilahiyat Fakültesi, ｂ｡ｾｮＩ＠ Doç. Dr. Muhammet Yll..MAZ (Çukurova Ü. ilahiyat Fakültesi) Doç. Dr. Fatih YnhyaAYAZ (Çukurova Ü. ilahiyat Fakültesi) Yrd. Doç. Dr. Gözde RAMAZANOGLU (Çukurova Ü. ilahiyat Fakültesi) Yrd. Doç. Dr. Hayri KAPLAN (Çukurova Ü. ilahiyat Fakültesi) Yrd. Doç. Dr. ｺ･ｴ＠ SARGIN (K. S. Ü. ilahiyat Fakültesi) Dr. Yasin Yll..MAZ Ｈａｲ｡ｴｭ｣ Ｍｙ｡ｺｲＩ＠ Sekreterya: . Doç. Dr. Abdulkadir ｅｖｇｎ＠ (K. S. ￜＮｬ｡ｨｩｹｴ＠ Fakültesi, ｋ｡ｨｲｭｮＮ＠ Tel: O 537 644 78 21) Doç. Dr.1:fuhammet Yll..MAZ (Ç. Ü. ilahiyat Fakültesi, ｂ｡ｬ｣Ａ＠ Adana. Tel: O 530 886 60 39 ) ｲｦ｡ｮ＠ ATIM (Tarsus Vaizi, Tarsus. Tel: 0505 726 69 91) Sempozyum ｙ｡ｺｭ＠ Adresi: Tarsus ｍｦｴｬＬ＠ Tel: O 324 614 04 79-81 Elektronik posta adresi: Ulu Cami ｙ｡ｮＬ＠ TARSUS ' ｴ｡ｲｳｵ･ｭｰｯｺｹｮ｀ｧＮｩｬ｣＠ SMS: AbdülkerimAKBABA, Tarsus Müftüsü: tel: O 534.960 75 76 ISBN: 978-975-95480-3-2 ... ﾷｾ＠ : ｂ｡ｳｫＺ＠ Türkiye Diyanet ｖ｡ｫｦ＠ Tel: 0312 354 91 31 ｙ｡ｹｮ＠ ｍ｡ ｴ｢ ｡｣ｬＮｫ＠ Ticaret ｬ･ｴｭｳｩＭａｎｋｒ＠ . . . . .....· ｾ＠ - ｔￜｒｋＭｓｌａｍ＠ KÜLTÜR VE ｍｅｄｎｙｔ＠ TARSUS MEMLÜKLER ｄￖｎｅｍ＠ TARSUS Doç. Dr . Fatih Yahya AYAZ• ｇｩｲ＠ Memlükler ( 648-923/1250-1517) tarihteki en büyük Müslüman-Türk devletlerinden biri olarak kabul edilmektedir. ｍｯｬ＠ ｩｳｴｬ｡ｮ＠ durdurmak suretiyle ｳｈｩｭ＠ tehlikeden kurtaran ve bu sayede sahnesine ￧ｫｮ､｡＠ ｢｡ｬｹｲｫＬ＠ ｢｡ｴｮ＠ ｳ｡ｹｬｲ＠ bir itibar ve ｈ｡￧ｬｲ＠ özellikle ､ｮｹ｡ｳ＠ ￶｢ｲ･ｴｩｮ＠ önemli bir sahibi olan bu devlet, tarih ｍｯｬ｡ｲ＠ ve ｢｡ｴｳｮ＠ ｫ｡ｲ＠ iz ｢ｲ｡ｫｮ＠ büyük ｢｡ｲｬｹ＠ temayüz ･ｴｭｩｲＮ＠ Sultanlarm ｭ･ｮｩ＠ veya askeri ･ｩｴｭｬｲｮ＠ Burci Memlükler ･ｫｬｩｮ､＠ ｡ｭ＠ ､ｮｹ｡ｳ＠ ｧ･ｮｩ＠ bir ｣ｯｲ｡ｦｹ＠ Bunlar ｡ｲｳｮ､Ｌ＠ ｬ｢｡ｮｲ＠ ve Kilikya (Çukurova) Ermeni ｋｲ｡ｬ＠ ｢｡ｫｭｮ､＠ öne ￧ｫｭ｡ｴ､ｲＮ＠ ｲ｡ｮ＠ zorunda ｫ｡ｬｭｲＬ＠ Suriye bölgesindeki ｳ｡ｶｬｲ､＠ ｡ｬｴｮ､＠ ｈ｡￧ｬ＠ ｢ｵｬｮ､ｲｭ｡Ｎ＠ ｍｯｬ｡ｲ＠ devletçiklerini de ortadan itibaren ｍｯｬ＠ yeni bir ｢｡ｳｭ＠ ｢ｵｲ｡ｬ＠ hakimiyet olarak ortaya ￧ｫ｡ｮ＠ ￧｡ｬｭ､Ｌ＠ ｡ｫｮｬｲ da Ｌ＠ ･ ｨｲｩ＠ ､･ｩｮｫ＠ ele ｧ･ￇｭｬｲｩ＠ Memlüklerin ｍｯ Çukurova Üniversitesi ｬ｡ｨｩｹｴ＠ ilk ｹ｡ｲｳｮ＠ kadar ｍｯｬ｡ｲ＠ ｍｯｬ｡ｲ＠ destekleyen Kilikya ｄｯｬ｡ｹｳ＠ ｍｯｬ｡ｲｭ＠ ･ｮ､ｩ＠ ｫ｡ｲ＠ durumunda büyük bir mücadeleye ｫ｡ｬｭｴｲＮ＠ ve bu ｳｲ｡､＠ VIII.IXIV. Memlükler, Tarsus ve ｣ｩｶ｡ｲｮ＠ ｡ｬｴｮ､＠ ettikleri Memlük Devleti, Tarsus'un da içinde ｢ｵｬｮ､＠ ｧ･ｮｩｬｴｭｫ＠ tutabil.mek için civardaki ｢｡ｺ＠ ｏｳｭ｡ｮｬｲ＠ ｡ｳｲｮ＠ ilk ilbak beyliklerle ve bu mücadeleye ｧｩｲｭｬ･､Ｎ＠ öncelikle Mem.lükleri Çukurova ve Tarsus ile ilgilenm.eye zorlayan mücadele ｳｴｲ｡･ｪｩｬｮ､ｾ＠ ｋｲ｡ｬＧｮ＠ ｡ｳｲｮ＠ ｫ｡ｬ､ｲｮＮ＠ tehdidinin ortadan ｫ｡ｬｮｳｹ＠ Daha sonra da ｍｯｬ｡ｲ＠ olarak da ｡､ｬｮｲ＠ desteklemelerinden ｬ｢｡ｮ＠ Ermeniterin elindeki Kilikya bölgesine kadar Biz bri ｵｦ｡ｫｬ＠ mücadeleler konumuzia ilgisi ｯ ｬ ､ｵｫｬ｡ｲ＠ genelde tabi bu mücadele sebebiyle ilgi ve hakimiyet ｳ｡ｨｮ＠ ｳｲ｡､＠ ｍｯｬ｡ｲ＠ VIII.IXIV. için en büyük tehdit olarak ｧ￶ｲ､＠ ･ｴｭｩｬｲ､Ｎ＠ tutmaya muvaffak tutahilrnek için irili ile ｹ｡ｰｬｮ＠ almak ｡ｭ｣ｹｬ＠ bu Ermenilerini de tarassut ｹ｡ｲｳｮ､＠ boyunca ｍｳｲＬ＠ Zira Memlükler, hem kendilerini korumak bem de hakimiyetleri ｡ｬｴｮ､＠ bulunan Suriye bölgesini emniyet ｡ｬｴｮ＠ ｧｩｲｭＬ＠ ｡ｬｴｮ､＠ hakimiyetleri birçok devletle mücadele içerisine ｧｩｲｭｬ･､Ｎ＠ kendi ｶ｡ｲｬ＠ iki buçuk ｡ｳｲ＠ en önemli bölgelerini hakimiyeti ｡ｬｴｮ､＠ Mem.lükler, bu kadar ｳ｡ｶｭｫ＠ yere göre Türk ve Çerkez ya da Bahri ve iki döneme aynlan Mem.lük Devleti, ｹ｡ｫｬ＠ ve Hicaz gibi ｳｬ｡ｭ＠ ｯｬｭｵｴｲＮ＠ ｡ｬ､ｫｲ＠ bahsettik Bu noktada, Çukurova'ya hakim olan Ermeni Daha sonra da kaynaklarm el ve ｢｡ｳＮｭｬｲ＠ ｬ ｡ ｲｬ ｡ ﾷ ｍ ｫ｡ｲ＠ ｣ ｡､･ Fakültesi, ｳｬ｡ｭ＠ ｶ･ｲ､ｩ＠ ölçüde Mem.lüklerin Tarsus'a yönelik Tarsus'u müdafaa etmeleri gibi ｫｯｮｵｬ｡ｲ＠ ｬ ･＠ Stratejiler i ve Çukurova'ya Yönelmeleri Tarihi Anabilim ｄ｡ｬ＠ ｳ＠ ￖｲ･ｴｩｭ＠ Üyesi. ineeledik ｔￜｒｋ ｍｳｲＬ＠ ｡ｭ＠ KÜLTÜR VE MEDENiYETiNDE TARSUS Tarihin ｡ｫｮ＠ ve hatta Avrupa Ｇｹ＠ ｫ｡ｲ＠ ､･ｩｴｲ｣ｫ＠ ｍｯｬ＠ iｳｴｩ ｬ ｡ｳ＠ ｡ｲｳｮ､Ｌ＠ ｹ｡ｰｴ＠ Memlük ｓ｡ｶＧｮ､＠ AynicalO.t tehdidinden ｫｵｲｴ｡､＠ ｯｬｭ｡ｳ＠ belirtilen bu ｳ｡ｶＬ＠ ｢｡ｫｭｮ＼ｦ＠ sonra ､･ｩｫ＠ ｮｾ､･ ｢｡ｴ＠ ｬ ･ｲｩｮ＠ bölgesi üzerinde büyük bir mücadeleyi ｢｡ ､ｮｹ｡ｳ＠ ｍｯｬ｡ｲｮ＠ 1 tarihte da ehemmiyet arz eder. Bu ｳ｡ｶｮ＠ ilgilendiren yönü Memlükler ve ｍｯｬ｡ｮ＠ 754/1256-1353) ｢･ｬｩｲｴｭｺ＠ ölçüde önemli sonuçlara yol açan, ｳｬ｡ｭ＠ kaybettikleri ilk meydan muharebesi ､ｯｲｵ｡ｮ＠ ｍｯｬ｡ｲ＠ bölgesindeki hakimiyeti ｧ･ｲ￧ｫｬｭｩｴＮ＠ ､ｯｵｳ＠ ｳｲ､ｬｩｮ＠ ve Hicaz gibi önemli bölgelerde hüküm ｡ｭ＠ Devleti'nin Ｍ ｓｌａｍ＠ ｹ｡ｮ＠ ｬ ｡ｴｭ＠ ｳ ｲ ｡＠ konumuzu kolunu temsil eden ｬｨ｡ｮ＠ Devleti (654ｺｯｲｬ｡ｭｳ ｹ ｬ｡＠ jeopolitik gerçeklerin de ｯｬｭ｡ｳ､ｲＮ＠ Memlüklerin bu mücadelelerini daha net anlayabilmek için iki önemli noktaya gereklidir. Bunlardan birincisi ｬｨ｡ｮ ｡ｴｫｬｲ＠ yolunda ｡､ｭｬｲＮ＠ ｬｨ ｢｡ｺ＠ ｡ｮｬｲ＠ ･ｨｩｲ ｬ ｡ｲｮ＠ ｬ ･ｲｩｮ＠ ｡ｭ＠ Memlük hakimiyeti ｡ ｬ ｴｮ､｡＠ geçirmek, böylece denize inmek ｩ｡ｲ･ｴ＠ etmek bölgesi ÜZerindeki emelleri ve bu emellerine ｵｬ ｡ｭ＠ ele geçirilmesi ve bölgedeki güçlerle ittifaklar ｧｮ･ｹ｢｡ｴ､＠ ｡ｭ＠ ｩｳｴｹｯｲｬＺ､Ｎ＠ Suriye ve Filistin'deki hakimiyetlerini ｳ｡ｬｭｴｲｫＮ bölgeyi daha Hülagil (654-663/1256-1265) ｺ｡ｭｮ､＠ gibi bulunan Suriye ve Filistin'i ele Stratejik hedefleri ise Ｒ＠ ｫｵｲｬｭ｡ｳ＠ ｍ ｳｲＧ＠ da ele geçirmek suretiY.le Bu amaçla stratejik öneme sahip birçok ele geçirdikleri, bunlar ｡ｲｳｮ､＠ yer alan Kal'atürrilm'un (Rumkale veya Kal'atülmüslimin) Memlükler tarafindan daha sonra fethedilmeye ￧｡ｬｭｳｮ＠ da ｬｨ｡ｮ bu emellerine ｵ ｬ ｡｢ｩｬｭ･ｫ＠ ｬ｡ｲｭ＠ söz konusu stratejisine cevap ｡ｭ｣ için bir taraftan da ￧･ｩｴｬ＠ ｧｩｲｭ＠ ve Memlüklere Ancak bu çabalan ｢･ｫｬ､ｩ＠ ｳ｡ｬ ､ ｲｭ｡ｫ＠ ｴ｡､ ＠ belirtilmektedir. 3 ｬｨ｡ｮｲＬ＠ ittifaklar kurmaya ｢｡ｬｭ hükümdanAbaka (663-680/1265-1282) Memlüklere ｫ｡ｲ＠ ｩｬｫｹ･＠ ｮ＠ ｫｯｮｵｳ､ｾ＠ Mesela ｬｨ ｡ｮ ｬ＠ birlikte hareket etmek için HaçWarla ｹ｡ｫｮ＠ ｴ･ｶｩｫ＠ sonucu vermedi. Ne var ki, ｈ｡￧ｬｲ＠ 4 ｬ ｡ｲ､Ｎ＠ için onlarla ｹ｡ｺｭｬｲ､＠ ｢ｵｬｮｭｴＮ＠ ve Ermeniler, ｬ｢｡ｮｲ＠ her an Bu ｳ｡ｶｬ＠ ilgili ｧ･ｮｩ＠ bilgi için bk. Abdilikerim ￖｺ｡ｹ､ ｮ Ｌ＠ "Ayoicalut ｓ｡ｶＢＬ＠ Türkiye Diyanet ｖ｡ｫｦ＠ ｳｬ￴ｭ＠ Ansiklopedisi ＨｄａＩＬ＠ IV (1991), s. 275-276; Süleyman Özbek, Ｂｙ｡ｫｮ＠ ｄ ｯｵ＠ ｔｲｫＭ ｳｬ｡ｭ＠ Tarihinin ａｫｮ ＠ ｄ･ｩｴｲｮ＠ bir Meydan ｓ｡ｶＺ＠ Ayn Calud", Türkler, V (Ankara 20Q2), s. 127-133; John M. Smit:h, Jr., " 'Ayn ｊ｡ｬｩｴＺ＠ MamlUk Success or Mangol Failure?", Harword Journal of Asiatic Shtdies (HJAS), ILIV/2 el-AlôkôW 's-siyôsiyye beyne '1-Memôlik ve ＧＱＭｍｵＨｩｬ＠ fi 'd-Devleti '1(1984), s. 307-328; Fayed Hammad ａｩｲＬ＠ ｍ･ｭｬｩｫｹｴＧＭ￴Ｌ＠ Kahire 1976, s. 51-59; Nuray Ergun, Ayni Côlzit ｓ｡ｶ＠ ve Neticeleri (658/1260) Ｈｂ｡ｳ ｬｭ｡＠ Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat ａｲ｡ｴｭ ｬ ｡ｮ＠ Enstitüsü, ｳｴ｡ｮ｢ｵ ｬ＠ 19-99, s. 35-52. 2 ｄｯｵｴ｡ｮ＠ ｍｯｬＯ｡ｲ＠ (çev. Cemal Köprülü), Ankara 1987, s. 70-71; Nadir Devlet, Ｇｬｨ｡ｮｲＢＬ＠ Bertold Spuler, ｲ｡ｮ＠ Giiniimiize Biiyük ｳｬ￴ｭ＠ Tarihi, IX, ｳｴ｡ｮ｢ｵｬ＠ 1987, s. 64-65; Cüneyt Kanat, ''Baybars ｚ｡ｭｮ､＠ ｍ･ｭｬｦｫＭｨ｡ｮ＠ Münasebetleri", Tarih ｮ｣･ｬｭｲｩ＠ Dergisi, XVI (2001), s. 32. 3 Muamrner Gül, Ｂｍｳｲ＠ ｍ･ｭｬｫ｡ｮ＠ Hudud Kalesi Rumkale ve Anadolu'da MemlUk izleri", ｆ ｲ ｡ ｴ＠ Oniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, XII/2 (2002), s. 361-362. 4 Seferleri Tarihi (çev. Fikret ｉｬｴ｡ｮＩＬ＠ I-lll, Ankara 1986-1987, ID, 294-295; M. Steven Runciman, ｈ｡￧ｬ＠ 1947, s. 160. ａｹｲ｣｡＠ bk. Spuler, ｲ｡ｮ＠ ｯｬ｡ｲＬ＠ｍ s. Cemaleddin Sürfu, Devletii Beni Kalavzmfi Mtsr, ｍｳｲ＠ 71. 52 ｔￜｒｋＭｓｌａｍ＠ KÜLTÜR VE MEDENiYETiNDE TARSUS ittifak kurabilir ve Memlüklere ｫ｡ｲ＠ bulunduran ｅｲｮ･ｩｬＬ＠ ｬ｢｡ｮｲ＠ vasalleri ､ｵｲｭｮ｡ｹｬＮ＠ ｄｯｬ｡ｹｳ＠ sadece Suriye'nin geri kalan ｺｯｲｵｮ､｡ｹ ｳｵｬｴ｡ｮ＠ da stratejik ｈ｡￧ｬｲ＠ Nitekim Tarsus'u da ellerinde ｰｬ｡ｮ＠ diliii ･ｴｭｩ＠ bulunan da Suriye sahillerini ellerinde ｢ｵｬｮ､ｲｹｯ｡Ｎ＠ ｫｳｭ＠ ､･ｩｬＬ＠ ｍｳｴｲ＠ da tehdit ｡ｬｴｮ､ｹ＠ ve bu strada olan el-Melikü'z-Zahir Baybars (658-676/1260-1277) buna göre tedbirler almak Ｎ＠ Nitekim Baybars ￧ｯｵｮｬｫ｡＠ etmek zorunda ｫ｡ｬｭｴＮ ibtimalin ｍｳｴｲＧ＠ Irak'a bilim olan ve Memlüklerin Ｕ＠ büyük bir tehdit ｯ ｬ ｵｴｲ｡｢ｩｬ･､Ｎ ｶ｡ｲｬＬ＠ Ｖ＠ ｍｯｬ｡ｲ＠ ｈ｡￧ｬｲ＠ Memlüklerin devletle diplomatik ｩｬ bem ｬ｢｡ｮｲ ｫｩｬ･ｲ＠ ､＠ Ｌ＠ bem de ｈ｡￧ｬｲｫ＠ ve ｅｲｮ･ｩｬ＠ anda mücadele ortak hareket etmesi veya böyle güçlü bir ｢｡ｫｬｲｮ＠ siyasetini ve Suriye'ye ｫｵｲｭ｡ｹ＠ ｡ｹｮ＠ ､･ｩｴｲｮＬ＠ temelden birçok getiren çok yönlü yeni bir strateji belirlemelerini zorunlu Ｗ＠ ｫｬｭｴＮ ｫｩｮ｣＠ devletlerine önemli nokta ise, gerek ｍｯｬ｡ｲ＠ ｫ｡ｲ＠ ｍｳｬｭ｡ｮｲ＠ gerekse Suriye sahilleri ve Antakya'da bulunan ｈ｡￧ｬ＠ himaye edebilecek en önemli gücün Memlük Devleti Nitekim Memlükler Aynicalüt ｓ｡ｶＧｮ､＠ ｢｡ｬｭｲＬ＠ bu nedenle ｂ｡､ｴＧ＠ ｂ｡ｹ｢ｲｳＧｮ＠ da ｢｡ｬｴ＠ sonra kendilerini ｳｬ｡ｭ＠ ｬｨ｡ｮ＠ Memlükler, özellikle de Sultan Baybars, ｍｯｬ＠ bölgede iskan ･ｴｩｲ､＠ ･ｴｭｩｬｲ､Ｎ＠ meydana ｧ･ｴｩｲｭｬ､Ｎ＠ ｡￧ｭｬｲＬ＠ Ｙ＠ tehdit olarak gördükleri ｬ｢｡ｮｲ＠ ｳｮ､｡＠ üstlenen Sis (Kozan) bududuna kadar olan bem kendi ｶ｡ｲｬｫ＠ ｫ｡ｲ＠ ｹ｡ｫｬ＠ ｯｬｵｴｲ､＠ bir tampon bölge Kanat, "Baybars ｚ｡ｭｮ､＠ ｍ･ｭｬＱｫＭｨ｡ｮ＠ hem de ｳｬ｡ｭ＠ ｡ｬｴｭ＠ ｹｬ＠ ､ｮｹ｡ｳ＠ ｳ｡ｶＢ＠ F. ａｦｩｲＬ＠ 8 ｍ｡ｮｬｵｫｳＬ＠ el-Alôkôtii's-siyôsiyye, s. 56; ｙｩｴＬ＠ ａｲ｡ｴｭｬ＠ Dergisi, 106 (1997), s. 152. ｋｲＮ＠ War, 1260-1281, Cambridge 1996, s. Münasebetleri", s. 32. Mem/Ukler, VII, 39, 43. ａｹｲ｣｡＠ ° 1 ａｲ｡ｴｭｬ＠ ｃ･ｮｴｵｹＧＬ＠ Mamluk bk. Amitai-Preiss, Mongols and s. l-2. devletlerini ortadan ｫ｡ｬ､ｲｭｳｹ＠ Memlüklerin bölgedeki ｈ｡￧ｬ＠ Münasebetleri", s. 416-45.1. . . . . 9 küçük ｡ｫｮｬｲＬ＠ olarak nitelendirilebilecek ･ｫｩｬ､Ｌ＠ Ｌ＠ "Ayyubids, Marnluks, and the Latin East in the Thirteenth R. Stephen ｈｵｭｰｬｲ･ｹｳ Review, II (1998), s. ll. ｓｴ､ｩ･ｳ＠ için önemli sürecek, bazen ｫ｡ｲｬ＠ Ｂｳｯｵｫ＠ Ｂｍ･ｭｬＱｫＭｈ｡￧＠ Münasebetleri", Türk ｄｮｹ｡ｳ＠ Ali ａｫｴ｡ｲＮ＠ Reuven Amitai-Preiss, Mongols and Mamlzt!cs The ｍ｡ｭｬｵｫＭｨｮｩ､＠ 106. 7 ｢｡ｬｹｲｫ＠ Türkmenlerin diplomatik manevralar ve casusluk faaliyetleri gibi 6 ｢｡ｭｩｬｮ＠ 10 Özetlemek gerekirse, ｍ･ｮｬｫｲＬ＠ s ｍｳｬｭ｡ｮｲ＠ sebebiyle Anadolu ve Suriye'nin kuzeyine göç Gazze'den Böylece Suriye Bir yandan bir dizi fetih hareketi sonucunda Suriye ｩｳｴｬ｡＠ ｯｮｬ｡ｲ＠ Ｘ＠ ｢ｵｬｮｭ｡ｲ､Ｎ devletlerini tamamen ortadan ｫ｡ｬ､ｲｵＮ eden Türkmenlere kucak hamisi olarak görmeye elinden alma ｴ･｢ｳｮ､＠ ve balefierinin devam bölgesindeki ｈ｡￧ｬ＠ ､ｮｹ｡ｳ＠ ｯｬｭ｡ｳ､ｴｲＮ＠ ilgili bilgi için bk. Aktan, Ｂｍ･ｭｬＱｫＭｈ｡￧＠ Faruk Sümer, "Çukurova Tarihine Dair ａｲ｡ｴｭｬ＠ (Fetihten XVI. ｙｺｹｬｮ＠ ｫｩｮ｣＠ ｙ｡ｮｳ＠ Kadar)", T01_-ih Dergisi, lll (1963), s. 8; Kanat, Ｂｍ･ｭｬＱｫｲＧｩｮ＠ Baybars ｚ｡ｭｮ､ｫｩ＠ (1360-1377) SuriyeÇukurova Siyaseti ve bu ｓｩｹ｡ｳ･ｴｮﾷￇｵｫｲｯｶＧ＠ ｔｲｫｬ･ｭｳｩｮ､＠ Rolü", llL Çulan:Öva.Halk Kiiltiirii Bilgi ￶ｬ･ｮｩ＠ ｓ･ｮｰｯｺｹｵｭＬ＠ Bildiriler, Adana 1999, s. 432. 53 ｔ ￜｒｋＭ bazen de bizzat ｳ｡ｶ＠ ｬｨ｡ｮ ｬ ｡ｲ＠ ｓｌａｍ＠ KÜLTÜR VE ｍｅ ､･ｩｬＬ＠ olarak ortaya ￧ｫ｡ｮ＠ ｄ ｅｎｙｔｄ＠ TARSUS bir mücadele ｢｡ｬｴｭＮｲ､＠ ＠ Ancak bu mücadele sadece onlarla zaman zaman ittifak halinde bulunan bölgedeki ｈ｡￧ｬ＠ ｋｲ｡ｬＧｮ＠ Çukurova'daki Ermeni ｫ｡ｲ ＠ ｹ｡ｰｬｭｴｲＮ＠ da ｢｡ｫｭ､ｮＬ＠ Bu en Memlüklerin Çukurova bölgesi ve Tarsus'a yönelmesi ｬｨ｡ｮｲ＠ Zira yukanda da ifade ･ｴｩｭｺ＠ tabi idi. ｫ｡ｲ＠ ､ ･ｳ ｴ ･ｫＮｬｩｹｯｲ｡､＠ ､ｮｫｬ･ｲｩ＠ ｬｨ｡ｮＬ＠ ｐｲ･ｮｳｬｩＧ＠ tebaa ｡､･ｩｹｯｲｬＮ ｢｡ｮ､＠ ｵｲ｡ｹｯ､Ｎ＠ ｂ｡ｫ＠ ülkelerden ｍｳｲＧ｡＠ ｭ｡ｬｲｮ＠ ederken, bir yandan da ｈ｡￧ｩｬＮ＠ Ermeni döneminde de Türklerin Anazarba ve Adana ｄｯｬ｡ｹｳ＠ mücadeleye gerekir. ｂｩｬｮ､＠ Bu mücadele ｨ｡ｫｮ､＠ ｡￧ ｬ ･ｲ､ｩＮ＠ ｓ｡ｶ＠ ｬｭｨＮ＠ üç ｡ｳｲ＠ gibi, Eski ￧｡ｬｲ､＠ ｺ｡ｭｮ､＠ hakimiyet kuran Ermeni ve Bizans döneminde (330- tamamen ｦ･ｴｨ ｄ･ｾｬｴｩＧｮ＠ ､ｩ ｬｭｩＬ＠ Abbasiler bölgenin merkezi olan Tarsus ile Misis, kendilerine bir hakimiyet alam Ancak Abbasi mücadele ｺｯｲｵｮ､｡ｹＮ＠ Bu Türk ｧｲｵｰｬ｡＠ ｹ･ｲｬｭｩＬ＠ ｧｩｲｭ yaranmak için Memlükler, bir yandan ｬｨ｡ｮｲ＠ Ｖ＠ ･ｨｩｲｬｮ､＠ engellemeye Bu engellemeler ancak Mem.lük Devleti 'nin sert 15 devletleri ve Ermenilerle ｵｲ｡ｭｫ＠ ｩｳｫ｡ｮ＠ ｵｬ｡ｴｮｭｳ＠ da yine ｬｨ｡ｮｲ＠ 1453) Kilikya olarak isimlendirilen Çukurova, Emeviler ｡ｫｨ｢＠ ｬｨ｡ｮｲ＠ olan Müslümanlara Memlük Devleti'ne ･ｮｧｬｩｹｯｲ｡､Ｎ＠ 'ndan da lasaca ｢ｩｨｳ･ｴｭｫ＠ ｎｯｫｴ｡ｳＺ＠ bu ｳｲ｡ｬ､＠ hükümdarlan HüHig(l ve Abaka, Bu noktada, konumuz olan Tarsus'ta ve Çukurova'da ｹ｡ｫｬ＠ 11 mücadele sebebiyledir. ､ｭ｡ｮｬ＠ giden ticaret ｫ･ｲｶ｡ｮｬ＠ notalan sayesinde hertaraf edile biliyordu. ｫ｡ｲ＠ ilk zamanlarda, bulunan I. Hetum (1226-1270), Memlükleri ekonomik yönden laskaca almaya veya onlardan çekindiklerinden ｋｲ｡ｬ＠ ｮ＠ Daha da önemlisi, Baybars ｺ｡ｭｮ､＠ ＱＳ＠ demir ve kereste gibi. ticaret 14 ｡ｺｮ､ olan Ermeni ｋｲ｡ｬ＠ Bu samimi destek nedeniyledir ki, ilk ｬｨ｡ｮ＠ Ermenileri en ｳ｡､ｫ＠ ￧｡ｬｹｯｲＬ＠ gibi Çukurova'ya ｩＬ｡ｫｭ＠ Ermeniler daha güçlü ｯｬ､ｵｮ＠ 12 ｹ｡ｰｴｫｬｮ＠ devletleri ve ｺ｡ｹｦｬｭ＠ ｢｡ｬｭｳ＠ ｯｬｵｴｲ｡ｫ＠ Bizans'a ve ｰ｡ｲ￧ｬｮｭｳ＠ ｧ･ｮｩ＠ bilgi için bk. Fatih Yahya Ayaz, Ｂｍ･ｭｬｫＭｨ｡ｮ＠ ｬｩｫ･ｲｮ､＠ Bir Dönüm (702/1303)" Sakarya Oniversitesi llôhiyat Fakültesi Dergisi, XV (Sakarya 2007), s. 1-32. 12 ｬ｢｡ｮｲ＠ ile Ermeni ｐ ｲ ･ｮｳｬｩ＠ ｡ｲｳｮ､ｫｩ＠ ｢｡ｬｫ＠ ｩｬｫｳ＠ ｨ｡ｫｮ､＠ bk. Mehmet Ersan, Selçuklular Anadolu'da Enneniler, Ankara 2007, s. 192-194; Runciman, ｈ｡￧ ｬ ＠ Seferleri Tarihi, m, 251; Angus Stewart, "The Assassination of King Het'um ll: The Conversion of The Ilkhans and the Armenians", Türkler ve ｍｯｬ｡ｲＬ＠ ｳｴ｡ｮ｢ｵｬ＠ 2007, s. JRAS, XV/1(2005), s. 45 vd.; Hasan Oktay, Ermeni ｋ｡ｹｮｫｬｲ､＠ 62, 125 ve tür. yer. ｚ｡ｭｮ､＠ ｬ＠ Bk. M. Fuad Köprülü, Türkiye Tarihi, Anadolu ｳｴｩｬ｡ｮ＠ 14 Kanat, Ｂｍ･ｭｬＱｫｲＧｩｮ＠ 15 Bk. ｺ･､Ｚｩｮ＠ Muhammed b. Ali b. ｢ｲ｡ｨｩｭ＠ ｢ｮ＠ ･､｡Ｌ＠ Tôrfhu '1-Meliki 'z-Zôhir ＨｮｲＮ＠ Ahmed Hutayt), Kutbüddin Ebü'l-Fetb Musa b. Muhammed ･ｬＭｙｕｮｩＬ＠ Zeylü Mir'ôti'z-zamôn, IBeyrut 1983, s. ＳＰＶＭＷｾ＠ (1360-1377) SuriyeIV, HaydarabM 1954-1961, ID, 254; Kanat, "MemlUkler'in Baybars ｚ｡ｭｮ､ｫｩ＠ Çukurova Siyaseti", s. 430. 16 Çukurova'daki Ermeni ｋｲ｡ｬ＠ Mehlika Aktok ｋ｡ｧｲｬＧｮ＠ gelmektedir. Bu ￧｡ｬｭｲ＠ ｍｯｬ｡ｲＬ＠ s. 19 dn. 3. ｢｡ｮ､＠ Baybars ｚ｡ｭｮ､ｫｩ＠ Kadar Türkler, Ankara 2005, s. 258. (1360-1377) Suriye-Çukurova Siyaseti", s. 430. ya da Kilikya Ermeni ｋｲ｡ｬ＠ ｨ｡ｫｮ､＠ birçok ￧｡ｬｭ＠ ｹｾｰｬｭｴｲＮ＠ ｂ ｵｮｬ｡ｲ＠ ｫｹｭ･ｴｬｩ＠ eseri Kiliky Tôbi Enneni ｂ｡ｲｯｮＯｵ＠ Tarihi (Ankara 1990), ilgili malumat için ｡ｹｲ｣＠ bk. Oktay, Ermeni Kaynaklarmda Türkler ve 54 ｔￜｒｋＭｓｌａｍ＠ KÜLTÜR VE ｍｅｄｎｙｔ＠ üzerine Bizanshlar Nikephor Phokas ｢｡ｲ､ｬＮ＠ Buradaki Türk ve ｺｯｲｬ｡､Ｎ＠ olmaya ｧ･ｲ￧ｫｬｴｩＮ yerlere de büyük ｹ･ｲｬｴｩ､Ｎ＠ ｹ｡ｲｳｮ､＠ ｢｡ｬｴｫｮ＠ 1071 Malazgirt ｓ｡ｶＧｮ､＠ .geçmeden ｈ｡￧ｬ＠ ｄｯｵ＠ ｳｯｮｬ｡ｲ､＠ burada bir Ermeni ｳｫ｡ｮ＠ ｋｲ｡ ｬ ｬ＠ ｡ｲｴｬ､Ｎ＠ ､･ｩｴ＠ ve Ermeni nüfus ｹｯｵｮ＠ ｯ ｬ ､ｵ＠ Bölgeye hakim olan Ermeniler, daha önceki tarihlerinde ｳｫｭ｡ｴｮ＠ ｫｵｲｴｬ｡ｭ､Ｎ＠ gibi yine güçlü ｢｡ｬ＠ ｍｯｬ｡ｲｮ＠ iken, ｢ｵｮｬ｡ｲ＠ üzerine bu yeni gücün himayesine girmeyi menfaatlerine daha uygun sayede çevrelerindeki Müslüman devletlerin tazyi.kinden ｫｵｲｴｬ｡｣ｮ＠ ｂ｡､ｴＧｮ＠ destek de ｰ｡ｨｬｹ＠ ｳ｡ ｬ｡ｭ ｬ ｡ｲ､Ｎ＠ Ne var ki, güçlü ＱＸ＠ ｴ｡ｶｲ＠ ｢ｵｬｭ｡ｲＬ＠ devreden ｧ￶ｲｭｬ･､ｩＮ＠ ､ｮｹｯｲｬ｡Ｎ＠ Bu Daha da ileri sonra Gazze'ye kadar bütün Suriye'yi istila etmeleri hususunda askeri mal ｯｬ｡｣ｫｴＮ hasmane bir bir iskan Çareyi güçlü devletlere tabi olmakta önceleri Anadolu Selçukluianna (468-707/1075-1308) giderek ｍｯｬ｡ｲｮ＠ ･ｴｩ＠ kuruldu. Türklerin öldürülmesi veya göçe hareketiyle ｡ｲｳｮ､＠ ｴ･ｫｩｬ＠ Ermenilerin bölgeye göçleri neticesinde gibi faaliyetler neticesinde bölgenin etnik hüviyeti ￧ｫ｡ｲｭｳ＠ Ermenilerin Anadolu'yu ilhak siyaseti neticesinde ｺｯｲｬ｡ｮｭｳ＠ devletlerin ￧ｯｵｮｬ＠ sonra Çukurova bir kez daha Türklerin eline geçtiyse de çok ve Bizans istilalan ve nihayet ､ｯｵ｡＠ ｡ｳｲｮ＠ ｈｲｩｳｴｹ｡ｮ＠ Ermenilerin bölgeye büyük gruplar halinde göç etmeleri M. Xl asnn ilk ＱＷ＠ (963-969) bu topraklan tekrar ele geçirmeyi ｢ｯ｡ｬｴ＠ göçmenleri ｂｩｺ｡ｮｳｬｲ＠ ｺ｡ｭｮ､＠ unsurlara mensup Müslümanlan göç etmeye veya ｍｳｬｭ｡ｮｲ＠ ｈｲｩｳｴｹ｡ｮ＠ M XI. ､ｩ･ｲ＠ TARSUS ｍｯｬ｡ｮ＠ durduran Memlükleri Daha önce de ifade ･､ｩｬ＠ ｴ｡ｫｮｭｬｲ＠ ｯｮｬ｡ｲ＠ ve gibi ｬ｢｡ｮｲ＠ ､ｭ｡ｮ＠ edinmeleri onlara güvenerek Memlüklere ｫ｡ｲ ｫｳ｡｣＠ iktisadi manada almaya ￧｡ｬｭｲＬ＠ ＠ Memlük Devleti'nin ilgisini onlara ve hakim olduklan bölgeye yöneltmesine sebep ｯｬ｡｣ｫｴｲＮ＠ Memlükler bu ｡ｲｴｬ＠ ｧ･ｬｩｴｲｭｫ＠ ｡ ｬｴｮ､｡＠ zorunda ｫ｡ｬｭｲ､Ｎ＠ devleti olan ve ｬｨ｡ｮ＠ ｋｰ￧｡ｫＧｴｩ＠ ａｬｴｮ＠ ｬｨ｡ｮ＠ ､ｭ｡ｮｬ＠ olan ｬｨ｡ｮｲ＠ ･ｴｫｩｮｬ＠ bir ｢｡ｫ＠ ｍｯｬ＠ hareket eden ｄ･ｴ ｍｯｬ＠ devleti ｡ｲｳｮ､ｫｩ＠ ｡ｲ､ｮ＠ ｫ｡ｲ､･ ｬ ･ｲｩ＠ ｡ｲｳｮ､＠ ￧ｫ｡ｮ＠ ｫｲｭ｡＠ mücadele etme konusunda ｴ･ｶｩｫ＠ 19 Memlük ｳｵｬｴ｡ｮ＠ bölge ｰ｡ｹｬｭ＠ büyük mücadelesinde Baybars, bu ￧･ｫｩｭｹ＠ Ｍｩ＠ husumet Ordu hükümdan Berke'nin (654-665/1256-1266), ｍｯｬ＠ kadar geriye gitmekteydi. ｬｨ｡ｮｲ＠ ｫ｡ｲＬ＠ ､ｯｲｵｬｴ｡＠ Ordu (1241-1502) ile ittifak kurdular. Bu iki saflarda yer ｡ｬｭｲｮ＠ onu ｬｨ｡ｮｲ＠ müdafaa için çok yönlü bir strateji konusunda kendileriyle ｡ｹｮ＠ Mengü'nün ölümünün ､･ｲｩｮｬｴｫ＠ ､ｮｹ｡ｳ＠ Öncelikle esas ､ｭ｡ｮｬ＠ hükümdan HüHigii ile ａｬｴｮ＠ ｨ｡ｮ＠ kendilerini ve ｳｬ｡ｭ＠ ｦ｡ｲｫｬ＠ daha da siyaseti güttü. Bu amaçla Berke'ye mektuplar göndererek, etti. ｋ｡ｲｬｫ＠ elçiler gönderilmesi suretiyle ｩｬｫ･ｲ＠ 17 Sümer, "Çukurova-Tarihine Dair ａｲ｡ｴｭｬＧＬ＠ s. 108; Kanat, "Memlt1kler'inBaybars ｚ｡ｭｮ､ｫｩ＠ s. 3; Ersan, Selçuklular ｚ｡ｭｮ､＠ Anadolu'da Ermeni/er, (1360-1377) SUriye-Çukurova Siyaseti", s. 423. 18 Bk. Ersan, Selçuklular Zamtimnda Anadolu'da Ermeni/er, s. 196; Kanat, "Memh1kler'in Baybars ｚ｡ｭｮ､ｫｩ＠ (1360-1377) Suriye-Çukurova Siyaseti", s. 423-424, 426. ｋｲＮ＠ ｙｩｴＬ＠ Memlükler, VII, 48, 146. 19 Peter Thorau, The Lion ofEgypt Sultan Baybars I and the Near East in the Thirteench Century ＨｮｧＮ＠ M. Holt), London, New York 1992, s. 123-124; Nadir Devlet, Ｂａｬｴｮ＠ Ordu", IX, 107. 55 çev. P. ｔￜｒｋＭｓｌａｍ＠ KÜLTÜR VE MEDENiYETiNDE TARSUS daha da güçlendirildi.20 Bu ittifak, en ｡ｺｮ､＠ bir ｳｲ･ｬｩｮ＠ 1 ｹ｡ｰｭｳｮ＠ mani oldu? Memlüklerin ａｬｴｮ＠ bir etken de bu devletin bilim ｯ ｬ､ｵ ｵ＠ ｺｯｲｵｮ､｡ｹＮ＠ hem Memlükler, hem de muhtemelen Memlükler ve ａｬｴｮ＠ ｢ｵｬ､＠ bir ｢｡ｳｫ＠ Vlll. Mikhail'in ｡ｬｴｮ､＠ ａｬｴｮ＠ ｬｨ｡ｮｲ＠ ｓ｡ｶ＠ ｴ｡ｶｲｮ＠ ｹ＠ ｢｡ｲｭｨｩ､Ｎ＠ ｢ｵｬ｡｣ｫｴｲＮ＠ ｢｡ｬ､＠ Ancak ve Bizans Devleti'ne siyasetine daha uygun ｬ＠ ､ｭ｡ｮｬ＠ olan ｬｨ｡ｮ＠ ｡ｫｮ＠ ｯｮｬ｡ｲ＠ ｡ｳｾ＠ Nitekim ａｹｮｩ｣｡ｬｦｴ＠ neticesinde M. XIII. asnn .. Bu ｡ｬ｣ｮｲ＠ M. XIV. devletlerinin ve tehdidin de ｦ｡ｲｫｮ､ｹｬＮ＠ bir dizi Tabü olarak 1 yapmaktan ｫ｡￧ｮｹｯｲ､ｵＮ ､･ｩｴｲｭｹ＠ ｯｬｵｴｲ､ｫ｡＠ ｢｡ｬｴｫｮ＠ ｢ｵｮｬ｡ｲ＠ olan Ｒ＠ Bununla birlikte Suriye'deki ｈ｡￧ｬ＠ devletlerini tamamen ortadan ｫ｡ｬ､ｲ＠ mücadeleleri ise ｬ｡ｲ＠ tercih ･ｴｩｮ､＠ tutmak için bu devletlerle dostluk ｫｵｲｭ｡ｹ＠ olan ｅｲｭ･ｩｬｮ＠ 'ndan sonra Ordu Devletleri Bizansla 23 ｢ｲ｡ｫｮ ｹ｡ｲ､ｭ｣＠ bu iki devletin unsuru olarak ｫｵｬ｡ｮｭｹ＠ Sonuçta Memlükler güttükleri çok yönlü siyaset neticesinde ｡ｳ genellikle ｹ｡ｬｮｺ＠ Memlük Mikhail (1259-1282), ｬｨ｡ｮ Ordu devletleri ile ｡ｮｬｭ＠ ｡ｲ､ｮ＠ belirtilmektedir. vm. Bizans imparatoru zarar veren Bulgarlan ｢｡ｳｫ＠ ｳ｡ｹ､＠ artan bir kara yolunun üzerinde ｯｬｭ｡ｳ＠ Anadolu Selçuklularina ｫ｡ｲ＠ Hülagil'nun ölümünün ､･ｶ｡ｭｬ＠ • ｐｯｬ｡ｹｳ＠ Bu ｳｲ｡ｬ､ｫｩ＠ iyi ｩｬｫ･ｲｮ＠ ｡ｮｬｴｩｲ＠ temelinde yatan önemli bu da deniz ..yolunun üzerinde bilim olan Bizans Devleti'ni anahtar konuma getiriyordu. ｡ｮｬｭｫ＠ ｩｬｫ･ｲｮ＠ bölgelerdeki Türklerin ｬｨ ｳｮｲｬｹｯＬ＠ deniz yoluyla Suriye'ye büyük bir ｳ｡ｬ､ｮ＠ Ordu Devleti ile ｹ｡ｫｮ＠ Devleti'ne gelmesiydi. Ortak ､ｭ｡ｮｬ＠ ｢｡ｬｮｴｳ＠ ｬｨ｡ｮｲ＠ ｳｯｮｬ｡ｲ＠ kadar paralel olarak devam eden ｬｨ｡ｮ ｯｲｴ｡ｬｮ､＠ ｬ｡ｲ ｡＠ ｈ｡￧ｬ＠ ｫ｡ｲ＠ tarih sahnesinden çekilmeleriyle nihayet müttefikleri Ermeniler de bu mücadelede Memlüklerin .hedefi haline gelecektir. ·, Memlükler Döneminde Tarsus ｬｫ＠ dönemlerde ｬｨ｡ｮｲ＠ ile ｹ｡ｰｬｮ＠ mücadele sebebiyle Memlüklerin ､ｯｲｵ｡ｮ＠ ilgi ｳ｡ｨｮ＠ giren Ermeni hakimiyetindeki Tarsus, Memlük tarihçilerinin eserlerinde özellikle M. XIV. asnn ｯｲｴ｡ｬｮ､＠ itibaren ｳｫ￧｡＠ tarihçiler, Tarsus'u, zilcrederler ve ＢａｨｩｲｵＧＭ｡ｭ＠ ｡ｭ＠ yer verdikleri bir ･ｨｩｲ､Ｎ＠ Memlükler döneminde ･ｨｩｲｬ､ｮ＠ bölgesinde ve bu bölgedeki Ｈ｡ｭ＠ bölgesinin son ｮｯｫｴ｡ｳＩＢ＠ ｣ｯｲ｡ｦｩ＠ Halep bilgiler veren ｢｡ｺ＠ ｭｬｨ｡ｫｴ＠ olarak ｶ｡ｳｦｬｮ､ｲＮ 20 Tborau, The Lion ofEgypt, s. 124-125; Irwi.n, The Middle East, s. 51; Kanat, "Baybars ｚ｡ｭｮ､＠ ｬｨ｡ｮ＠ Münasebetleri", s. 33, 35-36. 21 Spuler, ｲ｡ｮ＠ 22 ｚ｡ｭｮ､＠ ｍｯｬ｡ｲ Ｌ＠ s. 71-72; Kanat, ''Baybars ｚ｡ｭｮ､＠ ｍ･ｭｬｏＮｫＭｨ｡ｮ＠ Georg Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi (çev. Fikret ｉｬｴ｡ｮＩＬ＠ ｍ･ｭｬｏｫＭｨ｡ｮ＠ Münasebetleri", s. 32. içerisinde ＲＴ＠ Özellikle MemlOk- Münasebetleri", s. 36. Ankara 1981, s. 423-424; Kanat, "Baybars 23 Ostrogorsky, Bizans Devleti Tarihi, s. 424. ａｹｲ｣｡＠ 24 Bk. ｭ｡､Ｎｩｮ＠ ｳｭ｡ｩｬ＠ b. Ali ｅ｢Ｇ ｬ ｾｆｩ､｡Ｌ＠ Takvfmii 'l-biildtin, ｂ･ｹｮｴＬ＠ ty., s. 236; Abdurrahman ｢ Ｚ ｍｵｬ｡ｭ･､＠ ｢ｮ＠ HaldUn, ｋｩｴ｢ＧｬＭ･ｲ＠ ve divtinü'l-mübtede ve'l-haberfi eyytimi'l-Arab ve 'l-Acem ve 'l-Berber ve men Halil ･ｨ｢｡､ＩＬ＠ I-VIIT, Beyrut 2001, I, 86; Garsüddin Halil ｢ｮ＠ tisarahüm min zevi's-sulttini'l-ekber ＨｮｲＮ＠ bk. Amitai-Preiss, Mongols and Mamluks, s. 91 vd. 56 ｔￜｒｋＭｓｌａｍ＠ ｋ｡ｬｫ･ｮ､＠ KÜLTÜR VE MEDENiYETiNDE TARSUS (ö. 821/1418), Tarsus ile ｡ｬｫ＠ (Ermeniler, Rumlar) ｡ｲｳｮ､＠ ｄｯｬ｡ｹｳ＠ ｶ･ｲ､ｩ＠ ｳｮｲ＠ ｯｬｵｮ｡＠ kadar uzanan bölgeyi ｂｩｬ｡､ｭＧｮ＠ ｳｮｲ＠ ｯｬｵｴｲ｡ｮ＠ ･ｨｩｲ＠ idi. ｳｮｲ＠ Memlük Devleti için bir Müslümanlada ､ￜｭ｡ｮｬ＠ etmesi ｢｡ｬｭｮ､＠ ､ｩ･ｲｬｮ＠ ｡ｹｮｬｲ＿ ｫｵｺ･ｹ｢｡ｴ＠ Aynca Tarsus, Memlüklerin Ancak bu noktada ｵｮ＠ ｮｯｫｴ｡ｳ＠ ｯｬｵｴｲｭ｡ｳ＠ ｳｮ＠ en da ifade etmek gerekir ki, Tarsus'un ｧ･ｲ￧ｫｬｭｩｴＮ＠ Nitekim Ebü'l-Fida (ö. 732/1331) ve ｢ｮ＠ Fazlullah el-Ömeri (ö. 749/1349) gibi erken dönem Memlük tarihçi ve ｣ｯｲ｡ｦｹｬｮ＠ ｋ｡ｬｫ･ｮ､＠ ise hem ｳ ｮｲ＠ ･ｨｩｲｬ＠ ･ｨｲｩ＠ ｡ｶｳｭ＠ ｮ｡ｩｰｬ､･＠ ･ｨｲｩｮ＠ VIII./ XIV. asnn ikinci ｧ･ｲ￧ｩｮ＠ Tarsus'u ｹ｡ｮ＠ olarak nitelendirmezler. Daha sonra ｧ･ｮｩ＠ ilgili müelliflerden bilgi sunar hem de Tarsus'u, Ralep'e 27 biri olarak tavsif eder. ｹ｡ｮｳ､＠ ｄｯｬ｡ｹｳ＠ ｢｡ｬ＠ ｧｩｲｭ＠ itibaren Memlük Devleti hakimiyetine sonra ｢｡ｬ､＠ ｡ｫｯｬｮＬ＠ Memlüklerin Çukurova ve Tarsus'a yönelik nedeni, tahmin zor durumda ･､ｩｬ｢｣＠ gibi, Ermeniterin ｢ｲ｡ｫｭｬｹ､Ｎ＠ ｍｯｬ｡ｲｭ＠ ｯｬ､ｵ＠ beyi Bohemond ile birlikte bu ｴ｡ｲｦｮ､＠ ｩｧ｡ｬ＠ da belirtilmelidir. ｍｯｬ｡ｲ＠ ｈｬ｡ｧＱＧｹｵ＠ ｴ･ｶｩｫ＠ hareketine bizzat ･ｴｭｩＬ＠ ｫ｡ｴｬｭＮ＠ ｧ･ｲ￧ｫｬｴｩ､＠ güvenerek bu ｳ｡ｬ､ｮ ･ｴｩ＠ kalelerio teslim edilmesini talep ･ｴｩｮＬ＠ ｬ ｡ｲ＠ ｍｯｬ｡ｲ＠ üzerine, Memlüklerin güçlü bir orduyla Sis ve ｣ｩｶ｡ｲｮ Ebü'l-Ferec ise ｡ｨｩｮ＠ ｂ｡ｹ｢ｲｳＧｮＬ＠ Bu ｂ｡､ｴＧｮ＠ Return, ､｡ｭ＠ olan Antakya Bu sefer neticesinde harekete geçmeye karar verdi. Ermeni tarihçi V artan, BaybarsＧｮ＠ istila ｫｲ｡ｬ＠ hatta kendisine verilen Halep çevresindeki Memlük Devleti'ne ait ｢｡ｺ＠ Ermenilerin ｍｯｬ｡ｲ＠ ｢｡ｬｭｴｲＮ＠ birlikte hareket ederek Memlükleri kabul eden Ermeni ｩｧ｡ｬ￧ｮ＠ çok erken 664 (1266) senesinde ｭ･ｴ｢Ｑｬｵｮ＠ istila edilmesinden sonra Suriye'nin de ve Memlükler döneminde Tarsus'u ele ｡ｬｲｫ･ｮＬ＠ bir dö.nemde VII.IXIII. asnn ikinci ｹ｡ｲｳｮ､＠ ｡ｫｮｭ＠ ｳｵｦ＠ dokuz dikkate almak gerekir. Bununla birlikte Tarsus'a yönelik Memlük ｡ｫｮｬｲ＠ ｳ｡ｹｬ｢ｩ･｣ｫ＠ ･ｨｲｩｮ＠ 761 (1360) senesinden sonra, yani bu Memlük hakimiyetine girmesinin ｡ｲ､ｮ＠ Memlük Devleti'nin bir Ｕ＠ kabul ederek güneyde kalan ve Tarsus'tan Antakya'ya ｳ｡ｹｯｲｬ､Ｎ＠ 26 bilgi ve bu ･ｨｲｩｮ＠ ｩ ｡ｲ･ｴ＠ Memlük tarihçileri Toroslan uç ｮｯｫｴ｡ｳ＠ ｧ･ｮｩ＠ kaleleri de ｩｧ｡ｬ＠ ｍｯｬ｡ｲ＠ ･ｴｭｩＮ ＲＸ＠ sonucunda Memlük sultam Baybars Return' dan güvenen ｋｲ｡ ｬ Ｇｮ＠ ｍｯｬ｡ｲｮ＠ ｹ｡ｲ､ｭｬ＠ bu ＠ ele geçirerek tahrip ･ｴｩｮ＠ ｩｳｴ･＠ reddetmesi nakleder? 9 Gregory Kral Return'dan Memlüklere vergi ödemesi ve erzak temin etmesi ez-Zahiri, Zübdetü ｋ･ｦｩＧｬＭｭｫ＠ ve beyiini't-turuk ve'l-mesiilik ＨｯｲＮ＠ Paul Ravaisse), Paris 1894, s. 50. 25 Bk. Ahmed b. Ali ･ｬＭｋ｡ｫｯ､Ｌ＠ 26 Altan Çetin, Mem/UkDevleti'nin Kuzey ｓｮｲＬ＠ 27 ｋ｡ｬｫ･ｯ､Ｌ＠ 28 Sümer, "Çukurova Tarihine Dair ａｲ｡ｴｭｬＢＬ＠ s. 10. Memlük: tarihçileri, Ermenilerin bu ｳ｡ｬ､ｮｹ＠ ilgili ｧ･ｮｩ＠ bilgi vermektedir. Bk. Ebü'l-Fazl Muhyiddin Abdullah ｢ｮ＠ Abdüzzahir, ･ｲＭｒ｡ｶｺｩＧｬ＠ fi sfreti'lAbdiliaziz ･ｬＭｈｵｶｹｴｲＩＬ＠ Riyad 1976, s. 192-193, 196; ｒｬ｡･､ｩｯ＠ Baybars el-Maosfui Meliki'z-Ziihir ＨｯｲＮ＠ ･ｮＭｎ｡ｳｲｩ＠ ed-Devadar ･ｬＭｈｴ｡Ｌ＠ Ziibdetü'l-fikre fi tiirfhi'l-Hicre ＨｯｲＮ＠ Donald S. Richards), Beyrut 1998, s. ａｬｭ･､＠ b. Ali el-Mak:rizi, Kitiibii's-Sülfik li-ma'rifeti düveli'l-miiliik ＨｯｲＮ＠ M. Mustafa 88; ｔ｡ｫｹ､ｩｮ＠ I-XII, ｋ｡ｨｩｲｾ＠ 1956-1973, I/2, 510, 511. Ziyade-Said A: ａｲＩＬ＠ 29 Oktay,ErmeniKaynaklarmda ｔｲｫｬ･ｶｍｯＯ｡Ｌ＠ ｓｵ｢ｨＧｬＭ｡Ｌ＠ ｓｵ｢ｨＧｬＭ｡ｩｦ＠ ｳｮｩ｡ｴＧｬＭＬ＠ I-XV, Kahire 1910-1920, IV, 130, 133. Ankara 2009, s. 23. IV, 228. Vartan Vakayiniimesi, s. 186-187. 57 ｔￜｒｋＭｓｌａｍ＠ KÜLTÜR VE ｍｅｄｎｙｔ＠ talebinde ｢ｵｬｮ､Ｌ＠ ｳ｡ｬ､ｲｮ＠ ｋｲ｡ｬＧｮ＠ ｧ･ｲ￧ｫｬｴｩｮ＠ ￧｡ｰｬ＠ ｍｯｬ｡ｲ､ｮ＠ çekinerek buna ｹ｡ｮｭｳ＠ kaydeder. ｳ｡ｹｬ｢ｩ･｣ｫ＠ TARSUS 30 Her ne kadar ￧･ｩｴｬ＠ sebepler ileri sürülüyorsa da, bu büyük seferin Ermenilerin özellikle Aynicalüt ｍｯｬ｡ｮ＠ desteklemesi yüzünden Baybars böyle bir ｦｲｳ｡ｴ＠ ｡￧ｫｴｲＮ＠ ｢･ｫｬｭｩＬ＠ ｡ｲｴｬ＠ Nitekim Sultan Baybars, ｓ｡ｦ･｣Ｇｩ＠ ｨ｡ｮ･､＠ ｹ｡ｰｬ､＠ ｂ｡ｺ＠ ｓ｡ｶ＠ ｢｡ｴ＠ • geri ｡ｬ､ｫｴｮ＠ ･ｴｩ＠ da ifade sert bir ･ｫｩｬ､＠ sonra ｡ｭ＠ Rama melikinin genel idaresi ｡ｬｴｮ､＠ olmak üzere birçok hadisede ｡ｲｴｮ｣ｬ＠ müsait-olunca da ｯｮｬ｡ｲ＠ ｈ｡￧ｬｲ､ｮ＠ üzerine Memlük ve ｺ･､ｩｮ＠ gibi Sultan ｣･ｺ｡ｬｮ､ｲｭｴＮ Ｓ bölgesinden ｡ｹｮｬｭＬ＠ Eyyübi Ogan32 ile Seyfeddin Kalavun'un da (el-Melikü'l-Mansur [678-689/1280-1290]) komuta ettikleri büyük bir Memlük ｢ｩｲｬｮ＠ Ermenilerin üzerine ｹｯｕ｡ｲｮｴ＠ ｫｲ｡ｬ＠ Return'un ｯｬｵ＠ (Zilkade ＶＴＯａｵｳｴｯ＠ Leon ｫｯｭｵｴ｡ｳｮ､ｩ＠ Leon'u esir alan, küçük 1266). Bu birlik ｄ･ｲ｢ｳ｡Ｒ ｢｡ｫ･ｮｴｩ＠ Rama meliki burada ｫ｡ｬｲ･ｮＬ＠ ｡ｫｲ｢ｳｮ＠ Toros ve birçok sürdürerek Ermeni ｋｲ｡ｬＧｮ＠ Çukurova'ya, ｣ｩｶ｡ｲｮ､＠ Ｓ＠ Ermenileri büyük bir bozguna ｵｲ｡ｴＮ＠ ｯｬｵ＠ Ermeni Return'un büyük ｯ ｺ･､ｩｮ＠ Ogan kuzey ｴ｡ｲｦｮＬ＠ olan Anadolu'nun içlerine ､ｯｲｵ＠ ilerledi, Seyfeddin Kalavun ise Misis, Adana, Ayas ve Tarsus'a yöneldi. Memlük ordusu bu ･ｨｩｲｬ､＠ bir ｹ｡ｭ＠ ve tahrip faaliyetine döndü. 34 ｈｲｩｳｴｹ｡ｮ＠ ｳ｡ｹ､＠ Daha sonra çok esir ve ganimetle ｡ｭ＠ büyük bölgesine geri tarihçilerden Gregory Ebü'l-Ferec, Memlük ordusunun bu sefer ｳｲ｡ｮ､＠ Ayas ve ａ､｡ｮＧｹ＠ ｴ｡ｨｲｩ｢ｮ＠ ｧｩｲｴＮ＠ tahrip ･ｴｩｮＬ＠ Adana'ya kadar ｵｺ｡ｮ､ ancak Tarsus'a ｧｩｲｭ･､ｮ＠ ＳＶ＠ ･ｫｬｩｮ､＠ ｬ ｵ＠ ｩｬ･ｲｹｮ＠ öldüren Memlük ordusu Sis'e (Kazan) girdi. Memlük ordusunun genel ｫｯｭｵｴ｡ｮ＠ ｅＺｮｬｲ＠ ＠ Misis, 5 ileri sürmekte/ Ermeni tarihçi Vartan da ifadeleriyle ｺｭｮ･＠ onu teyit etmektedir. ｄｩ･ｲ＠ taraftan Sultan Baybars, seferin muvaffakiyetle neticelerrmesinden o kadar memnun ｯｬｭｵｴ＠ kendisine zafer müjdesini getiren askere bin dinar ve ｴ｡｢ ｩｬ｡ｮ･＠ ･Ｚｮｬｲｩ ＳＷ＠ payesini ｢｡ｬ､Ｎ Gregory Ebü'l-Ferec (Bar Hebraeus), Abü '1-Farac Tarihi (çev. Ömer ｒｺ｡＠ 1987, n, 586. ki, ＳＸ＠ 30 ｢ｮＧｬＭｲｩＬ＠ 31 Bk. Spuler, ｲ｡ｮ＠ ｍｯｬ｡ｲＬ＠ s. 83; Kanat, Ｂｍ･ｭｬｦｫｲＧｩｮ＠ Çukurova Siyaseti", s. 430-431. 32 Baybars döneminin nüfuzlu ve büyük ･ｭＢｲｬｩｮ､＠ ｺ･､ｩｮ＠ Ogan (ö. Semmülmevt olarak da ｴ｡ｮＬ＠ 675/1276) ｨ｡ｫｮ､＠ bk. ｙｦｵｩｮｬＬ＠ Zeylii Mir'iiti'z-zamiin, m, 230; Ebü'l-Mehasin Cemaleddin Yusuf ｢ｮ＠ ｔ ｡ｲｩ｢･､ＱＬ＠ el-Menhelii's-siifi ve'l-müstevfi ba'de'l-Viifi ＨｮｲＮ＠ Muhammed M. Emin-Nebil Muhammed Abdülaziz), I-Xll, Kabire 1984-2006, m, 187-188. 33 Hatay ｋｲｫｨ｡ｮ＠ Dair ａｲ｡ｴｭｬＢＬ＠ 34 ｢ｮ＠ Abdüzzahir, er-Ravzii'z-ziihir, s. 269-271; Baybars el-Mansfui, Ziibdetü'l-fikre, s. 104-105; Yfull.ni, Zeylü Mir'iiti'z-zamiin, IT, 343-344; Ahmed b. Abdülvehhab en-Nüveyri, Nihiiyetü'l-erebfifonimi'l-edeb, XXX Ｈｮｲ Ｎ＠ Muhammed A. ｡ｩｲ･ＭｍＮ＠ Mustafa Ziyade), Kaltire 1990, s. 290-292; Makrlzi, es-SiilUk, I/2, 551552; Sümer, "Çukurova Tarihine Dair ａｲ｡ｴｭｬＢＬ＠ s. 10. 35 Gregory Ebü'l-Ferec, AbU 'l-Farac Tarihi, IT, 586. 36 Oktay, Ermeni ｋ｡ｹｮｫｬｲ､＠ 37 Memlük ordusu yüzler, larklar, yirmiler ve onlar emirleri ･ｫｬｩｮ､＠ ｳｲ｡ｬｮ＠ bir ｨｩｹ･ｲ｡ｫ＠ ｹ｡ｰ＠ üst rütbeyi haiz grup ｭ･ｲ｡ＧｬＭＱｮＢ＠ veya "mukaddemü'l-ülüf'' olarak da tabir olunan ･ｮｩｲｬ､Ｎ＠ ｣ｩｶ｡ｲｮ､＠ önemli bir ｧ･￧ｩ＠ s. lO dn. 13. Tifrkler ve ｍｯｬ｡ｲＬ＠ ｮｯｫｴ｡ｳ＠ Baybars ｚ｡ｭｮ､ｫｩ＠ olan Derbs§k ｨ｡ｫｮ､＠ ｄｯｲｵｬＩＬ＠ I-ll, Ankara (1360-1377) Suriye- bk. Sümer, "Çukurova Tarihine Vartan Vakayiniimesi, s. 187. 58 sahipti. En Harp ｔￜｒｋＭｓｌａｍ＠ VE ｍｅｄｎｙｔ＠ Memlüklerin bu sefer ｳｲ｡ｮ､＠ tarihçiler, özellikle ｫｲ｡ｬｮ＠ ｧ･ｲ￧ｫｬｴｩ､＠ bir ｯｬｵｮ＠ ｭ｡ｮｳｴｲ､＠ öldürülmesi ve ､ｩ･ｲｮ＠ gizlenen Kral Return'un, ･ｫｩｬ､＠ ｡ｮｬｴｲＮ ＳＹ＠ tahribat, Ermenileri çok ･ｴｫｩｬｭｲＮ konusunda duyulan üzüntü ve kederi ｳ｡ｴｲｮ＠ bir TARSUS ｹ｡ｮｳｴｲＮ＠ de esir olarak ｍｳｲＧ｡＠ götürülmesi BunlardanAlmerli Grigor, bu sefer ｳｲ｡ｮ､＠ ｯｵｬ｡ｲｮ＠ kaybetmesi sebebiyle ｹ｡､＠ kederi uzunca bir ＴＰ＠ Büyük keder içindeki Kral Return, ｍｳｲＧ＠ da esaret ｡ｬｴｮ､＠ mütemadiyen Memlüklerden talepte bulunuyor, ｫ｡ｲｬｮ､＠ bulunan ｯｬｵ＠ Leon 'u kurtarmak için da para, mal ve ｢｡ｺ＠ kaleleri vermeyi ｡ｲｴｬ＠ teklif ediyordu. Nihayet 666 (1268) senesinde Baybars, Return'un bu talebini iki ･､｣ｩｮ＠ bildirdi. Bunlardan birincisi Ralep'in ､･ｮ＠ Sungur ･ｬＭａｧ｡ｲ＠ ｹ｡ｲ､ｭｬ＠ ele durumu tabi küçük Ermeni ｩｨｴｬ｡ｦｲｮ＠ ＶＯｍ｡ｹｳ＠ ｯｬ､ｵ＠ Ｇｮ ＴＱ＠ ｧ･￧ｩｲｭ＠ ｍｯｬ｡ｲ＠ ｯｬ､ｵ＠ serbest ｢ｲ｡ｫｬｮｳ＠ tarafindan ｳ｡ｬｭＬ＠ bildirerek ｯｮｬ｡ｲ＠ ｯｮ｡ｹ＠ da halledilmesiyle iki taraf ｳｲ｡ｮ､＠ (658/1260) esir ikincisi deRalep ｣ｩｶ｡ｲｮ､＠ kaleleri geri vermesiydi. Ermeni ｍｯｬ｡ｲ＠ ｩｳｴｬ｡＠ ｡ｲｳｮ､＠ ｫｲ｡ｬ＠ kabul ｍｯｬ｡ｲｮ＠ ｡ｲｴｬｮ＠ Returo bu ､ｮｭ･ｫ＠ ve almak üzere mühlet istedi. Neticede Antakya'da ｡ｮｬｭ＠ ｩｭｺ｡ｬｮ､＠ ｢｡ｺ＠ (Ramazan 1268). .Daha sonraki süreçte, istila edilen kaleler Memlüklere teslim edildi, Prens Leon serbest ｢ｲ｡ｫｬ､＠ ､ｮ｡ｫｩ＠ ve Sungur ･ｬＭａｧ｡ｲ＠ da ｍｳｲＧ｡＠ ｳ｡＠ salim döndü.42 ｂ｡ｺ＠ ｡ｲｴｭ｣ｬ＠ Return'un böyle zamanlarda ｢ｵｮｬ｡ｲ＠ emirleri ｡ｬｴｮ､＠ her türlü ihtiyaçlanru ｫ｡ｲｬｭ＠ yükümlü olduklan en az ise ecnadü'l-balka denilen ｩｫｴｬ＠ askerlerden bin ｫｩｹ･＠ komuta ederlerdi. Bu nedenle onlara "emirü mie ve mukaddemü elf' unvanlan da verilirdi. Rütbece ｯｮｬ｡ｲ＠ ｡ｲ､ｮ＠ "ümeraü ｢｡ｬｲＩ＠ denilen grup getirdi. ｔ｡ｨｬｮ･＠ emirlerinin komutalan ｡ｬｴｮ､Ｌ＠ tablbane" (bando emirleri veya ｫｲ＠ ｢｡ｺｬｲｮｫｩ＠ ｹ･ｴｮｩ＠ ｵｬ｡ｮｫ＠ birlikte genellikle ｫｲ＠ memlük bulunurdu. Daha soma ise emirleri ｡ｬｴｮ､＠ on-yirmi ｡ｲｳ＠ memlük bulunan ''ümeraü Ｇｩｲｮ｡ｴＢ＠ veya ＢＧ｡･ｲｴ＠ (yirmiler emirleri), on memlük bulunan (on ｢｡ｬｲＬ＠ onlar emirleri) ve ｢･＠ memlük idare eden ''ümeraü bamsevat'' Ｈ｢･ｬｲ＠ emirleri) ''ümeraü Ｇ｡･ｲＢ＠ daha ｧ･ｮｩ＠ bilgi için bk. ｩｨ｡｢･､ｮ＠ Ahmed b. Yahya ｢ｮ＠ Fazlullah el-Ömeri, geliyordu. Rütbelerle ｡ｬｫ＠ Mesôlikü'l-ebsôr .fi memôliki'l-emstir: Memôlikü ｍｳｲ＠ ｶ･ＧＭ￴ｭ＠ ve'l-Hicôz ve'l-Yemen ＨｮｲＮ＠ Eymen Fuad Seyyid), Kahire 1985, s. 27, 28; ｋ｡ｬｫ･ｮ､ｩＬ＠ Subhu 'l-a Ｇ￴Ｌ＠ IV, 14-15; Makri.zi, Kitôbii 'l-Mevôiz ve 'l-i '!ibar ｢ｩＭｺｫｲＧｬｨｴ｡＠ ve'l-ôsôr Ｈ･ｬＭｈｴ｡ＩＬ＠ I-ll, Beyrut,ty.., ll, 215-216; ｢ｮ＠ ｡ｨｩｮ＠ ez-Zahiri, Zübdetii ｋ･ｦｩＧｬﾭ memôlik, s. I 13; Ayalon, "Studies on the ｓｴｲｵ｣ｩ･＠ of the Mamluk Army -ll'', Bul/etin of the School of Oriental and African Studies (BSOg_S), XV (1953), s. 467-471. yüz süvari bulunur, ｳ｡ｶ＠ ｳｲ｡ｮ､＠ 38 ｢ｮ＠ Abdüzzahir, er-Ravzü'z-zôhir, s. 271; Baybars el-MansO.ri, Zübdetü'l-fikre, s. 105; Makri.zi, es-Siiliik, J/2,552 39 Aktan, Ｂｍ･ｭｬｕｫＭｈ｡￧＠ 40 Bk. Oktay, Ermeni ｋ｡ｹｮｫｬｲ､＠ 41 ｄｭ｡ｫＧｴ＠ Münasebetleri", s. 418. Türkler ve ｍｯｬ｡ｲＬ＠ AknerliGrigor, Okçu Milletler Tarihi, s. 147-151. saltanat ｮ｡ｩｰｬ＠ görevini de yürüten büyük emirlerden Sungur ･ｬＭａｧ｡ｲＧｮ＠ (ö. 691/1292) ｨ｡ｹｴ＠ bk. Fazlullah b. ｅ｢ＧｬＭｆ｡ｲ＠ es-Sukat, Tôlf Kitabi Vefeyôti'l-a'yan ＨｮｲＮ＠ ve ｆｲ｡ｮｳｺ｣Ｇｹ＠ çev. 1974, Arapça ｫｳｭ＠ s. 85-86; ･ｭｳ､ｩｮ＠ Muhammed b. Osman ez-Zebebl, Jacqueline Sublei); ｄｭ｡ｫ＠ ve'l-a'lôm: sene 691-700 ＨｮｲＮ＠ Ömer ａ｢､ｳ･Ｑ｡ｮ＠ Tedmfui), Beyrut Tôrfhu'l-lslôm ve ｶ･ｦｹ￴ＮｴＧＯＭｭｨｲ＠ Helmut Ritter 2000, s. 119-120; Selahaddin ·Halil b. Aybek es-Safedi, Kitôbü'l-Vti.fi bi'l-Vefeyôt ＨｮｲＮ＠ ｶＮ､ｲＩＬ＠ 1-, Wiesbaden 1962-, XV, 490-495; ｢ｮ＠ ｔ｡ｲｩ｢･､Ｌ＠ el-Menhelii's-sôfl, VI, 87-95. ｨ｡ｫｮ､＠ 42 ｢ｮ＠ Abdüzzahir, er-Ravzü ＧｺＭ￴ｨｩｬｾ＠ s. 327-330; B aybars el-Mansfui, Zübdetii '1-fikre,-··s. ' 115; ｙｦｵｩｬＬ＠ Oktay, Ermeni ｋ｡ｹｮｫｬｲ､＠ Mir'ôti'z-zamôn, Il, 384-386; Makri.zi, es-Süluk, I/2, 568-570. ｋｲＮ＠ 59 Zeylü Türkler ve ｔￜｒｋＭｓ ｡ｮｬｭ＠ ｌ ａｍ＠ ｩｭｺ｡ｬｹ＠ bir kabul etmesinde, yolunun Memlüklere ｡￧ｬｭｳｮ＠ ｙｦｮｩｬＧ＠ KÜLTÜR VE MEDENiYETiNDE TARSUS ｂ｡ｹ｢ｲｳＧｮ＠ ａｮｴ｡ｫｹＧ＠ fetbetmesi, da önemli rolü ｯｬ､ｵ＠ kanaatindedir. (ö. 726/1326) bu badiseyle ilgili ｫｵｬ｡ｮ､＠ 44 ifadeler de 43 ､ｯｬ｡ｹｳ ｬ ｡＠ Kilikya Esasen, Memlük tarihçisi böyle bir yoruma imkan verir mabiyettedir. ｡ｮｬｭＬ＠ Ermenilerle imzalanan ･ｴｩｭｺ＠ üzerinden ·.yedi ｍｯｬ｡ｲ＠ gibi, Ermeniterin tabi ｯｮｬ｡ｲ＠ｭｳＬ ödemeleri gereken vergileri zarar ｶ･ｲｭｩｬ､Ｎ＠ ｫ｡ｺｬｲ＠ ｲ｡ｭ･ｮ＠ orduyla Kilikya'ya sefere ￧ｫｴ＠ ｢｡ｺ ＠ emirler Misis ve ｏｮｬ｡ｲ＠ ｡ｲｫｳｮ､＠ ･ｨｩｲｬ＠ ｍｯｬ｡ｲ＠ güvenerek ｹｯｬ｡ｭｲ､Ｎ＠ Aynca bu ｴｵｭｬ｡ｲｮ＠ ､ ｩｫｬ･ｲ＠ ｹｯｬ｡､Ｎ＠ ＠ ｡ｲｴｬｮ＠ giden ticaret ｫ･ｲｶ｡ｮ ihlal ｬ ｡ ｲ ｮ｡＠ da sürdürünce, Sultan Baybars bizzat komuta ･ｴｩ＠ ｧ￶ｮ､･ｲｩ＠ ｢｡ｫ･ｮｴｩ＠ Kendisi de Ermenilerin bir Seyfeddin Kalavun ve ｂ｡ｹ｢ｲｳＧｮ＠ olan Sis'teki tekfur bem de civara ｧ￶ｮ､･ ｲ､ ｩ＠ ｳ｡ｲｹｬｮ＠ ｹｫｴｲ､Ｌ＠ birliklerin Ermeni bölgesinde tahribat büyük oldu. Çok miktarda ganimet de ele geçirildi. Neticede ｹ｡ｫｬ＠ ay süren bu ｳ･ｦｲｩｮ｡､＠ Memlük ordusu Sultan Baybars ｫｯｲｵｴ｡ｳｮ､＠ sefere Memlük ordusuyla birlikte çok ｳ｡ｹ､＠ (198-218/813-833) ｭ･ｺ｡ｲｮ＠ 664 (1266) ve (673/1275) ｹ ｄｭ｡ｫＧ＠ Türkmen de ｫ｡ｴｬｭＮ askerler ve Türkmenlerin Tarsus'a ｍ･Ｇｭｦｮｵ＠ ｢｡ｺ Ermenileri hertaraf ederek çok miktarda ganimet ele geçirdiler. babçelerini tahrip ettirdi. Hem ｢ｩｲｬｮ､･ｫ＠ daima zora ｡ｮｬｭ＠ ｍｳｲＧ｡＠ (6_73/1275). Öncü birliklerin ｢｡ｮ､＠ ｣ｩｶ｡ｲｮ､ｫ＠ ｩｬｫ･ｲｮ＠ Çukurova'ya gelen Baybars Sis'te karargab kurdu ve Adana, Ayas ve Tarsus gibi birlikler ｧ･ｲ￧ｫｬｴｩ geçmeden bozuldu. Daha önce de ifade Menilük Devletiyle sokan bir unsurdu. Ermeniler muhte:melen yine ･ｴｭｩｬｲＬ＠ ｹｬ＠ ｶ｡ｲ､ｫｬｮ＠ ､ ｡＠ geri döndü. ＴＶ＠ Bu Söz konusu Mernlük burada medfun bulunan Abbas! balifesi ziyaret ederek, namaz ｫ ｬ ､ｫｬ｡ｲ＠ ｬ｡ｮ dört 45 da belirtilmektedir.47 vuk:u bulan ve Tarsus'a kadar ｵｬ｡ｮ＠ bu seferlerden sonra 736 (1335) senesine kadar geçen sürede Memlükler Ermeniler üzerine birçok sefer daha ｧ･ｲ￧ｫｬｴｩｭ＠ ve ｢｡ｺ＠ ｍｯｬ｡ｲＬ＠ ｡ｮｬｭｲ＠ ｹ｡ｰｲｵｬ､Ｎ 735 (1335) senesinde ｧ･ｲ￧ｫｬｭｩ＠ ＴＸ＠ olam hariç AknerliGrigor, Okçu Milletler Tarihi, s. 152-153; Gregory Ebü'1-Ferec, Abfi'l-Farac Tarihi, 587, 588,589. 43 Bk. Sümer, "Çukurova Tarihine Dair ａｲ｡ｴｭｬＢＬ＠ 44 Zeylii Mir'ôti'z-zamôn, II, 385. 45 ｢ｮ＠ Abdüzzahir, er-Ravzii'z-zôhir, s. 432 vd.; ｎ｡ｳｲｵ､ｩｮ＠ Muhammed b. Abdilirahim b. Ali ｢ｮＧ ｬＭ ｆｵｲ｡ｴＺＬ＠ Tôrfhu'd-düvel ｶ･ＧｬＭｭｩｫｔ￴ｲｦｨｵ＠ ｢ｮｩＧｬ Ｍ ｆｵｲ￴ｴＬ＠ VTI ＨｮｲＮ＠ Kostantin Züreyk), Beyrut 1942, VIII ＨｮｲＮ＠ Kostantin Züreyk-Necla ｺ･､ｩｮＩＬ＠ Beyrut 1939, Dq1 ＨｮｲＮ＠ ｋｯｳｴ｡ｮ＠ Züreyk), Beyrut 1936, IX/2 ｮｲＮ＠Ｈ ｋｯｳｴ｡ｮ＠ Züreyk-Necla ｺ･､ｩｮＩＬ＠ Beyrut 1938, VTI, 28-31. ａｹｲ｣｡＠ bk. B aybars ･ｬＭｍ｡ｮｳｦＮｲｩＬ＠ ZübdeHi '1jikre, s. 144-145; Makrtzi, es-Siilük, I/2, 617-618. 46 ｢ｮＧｬＭｆｵｲ｡ｴＺＬ＠ 47 Osman Turan, Selçuklular ｚ｡ｭｮ､＠ 48 Bu seferler ve ｡ｮｬｭｲ＠ için bk. ｢ｮ＠ Abdüzzahir, ｔ･ｲｦｪｩ＠ '1-eyyiim ve 'l-usür fi sireti 'l-Me/jki '1-Mansür ＨｮｲＮ＠ Murad Kamil-Muhammed Ali en-Neccar), Kahire 1961, s. 30-32; 92 vd.; Baybars ･ＱＭｍ｡ｮｳｲｩ［ｚ｢､ｴＧｬﾭ jikre, s. 166, 231, 316-317, 364, 366, 383-384, 388, 402; Ebü'l-Fid§, el-Muhtasar, IV, 47-48, 59-60, 64, ｢ｮＧ Ｍｬ ｃ ･ｺｲｩＬ＠ Havôdisü'z-zaman ve ･ｮ｢￴ｩｬ＠ ve vefeyôtü'l-ekiibir ve'l-a'yôn 103-104, 106, 107; ･ｭｳ､ｩｮ＠ Tôrihu ｢ｮｩＧｬＭｆｵｲ￴ｴＬ＠ s. 10; F. ａｦｵＬ＠ ･ｬ Ｍ ａｬ￴ｫｩｴＧｳＭｹ･Ｌ＠ IL VTI, 30; Sümer, "Çukurova Tarihine Dair ａｲ｡ｴｭｬＢＬ＠ Türkiye, ｳｴ｡ｮ｢ｵｬＲＰＴＬ＠ s. 91. s. 11. s. 529. 60 ｔￜｒｋＭｓｌａｍ＠ Tarsus'a kadar ｵｬ｡ｭ､ｮ＠ (1335) ｹｬｮ､｡＠ ｧ･ｲ￧ｫｬｮ＠ KÜLTÜR VE Ｎｍｅｄｎｙ tespit ･ｴｩｭｺ＠ seferde ise Halep naibi ａｬｴｵｮ｢ｯ｡＠ ｹ｡ｫｴｬｲＬ＠ tamamen ｫｲｮ＠ ve ｯｮｬ｡ｲ＠ olan ｬｨ｡ｮｲＬ＠ etkisiz hale ｧ･ｴｩｲｭＮ＠ el-Alai" ｫ｡ｭｵｴｳｮ､＠ ･ｨｩｲｬｮ＠ ｧｩｲ､Ｌ＠ yola ￧ｫ｡ｮ＠ bu ･ｨｩｲｬ､ｫ＠ önemli ｢ｩｮ｡ｬｲ＠ ｄｯｵＬ＠ ｇｮ･ｹ､ｯｵ＠ ｫ｡ｹｮ＠ Çukurova'daki Ermeni ｋｲ｡ｬｮ＠ Ermeni ｋｲ｡ｬ＠ Ebu Said ｂ｡ｨ､ｲＧ Ｎ ｮ＠ için ｡ｳｬ＠ ｍｯｬ＠ ｢｡ｳｫｮ＠ ｫ｡ｬｭｳ＠ ｳ･ｲ｢ｴｬｩ＠ önemlisi, Memlüklerin ｬ･ｲｩｮ＠ ｡ｲｴｫ＠ geçici ＵＱ＠ de sebep ｯｬ｡｣ｫｴｲＮ kaleler kesin bir ･ｫｩｬ､＠ ｴ｡ｲｵｺｬ＠ ｢ｲ｡ｫｰ＠ ｩｮｫｲ｡ｺ＠ ve Ermeniler için daima bir Bu durum ｫｵｲｬｭ｡ｳｮ＠ ｍ｡ｲ＠ ve ｣ｩｶ｡ｲｮ､＠ imkan verecektir. Daha ｯｬ､ｵｫ｡ｲ＠ Ermenilerin hakim bölgeleri ilhaka Nitekim daha 738 (1338) senesinde Ayas ve ｣ｩｶ｡ｲｮ､ｫ＠ Ermenilerin elinden olarak tahsis ･､ｩｬｭｴＮ＠ ise metbuu ve hamisi sonra ｨｺｬ｡＠ ｹ｡ｮ＠ ｳ｡ｬｭｴＮ＠ (1337-1522) gibi Türkmen beyliklerinin direncini hem buradaki Türk beyiiiderine Anadolu ve Suriye'nin kuzeyinde ｄｵｬｫ｡､ｲｯ＠ ｹｫｭ＠ (717-736/1317-1335) ｶ･ｦ｡ｴｮ､＠ olan Tilrkmenlere hareket ｏｵｺｬ｡ｲｮ＠ 735 ettikleri belirtilmektedir.50 sürüklenmesidir. Zira Anadolu ÜZerindeki ｧｩｲｭ･ ｡ｬｭｹ｣ｺＮ＠ 9 Neredeyse dÜZenli hale gelen bu Memlük ｡ｫｮｬｲ＠ ｳｫｮｴ＠ TARSUS birçok esir ve ganimetle Halep'e geri döndükleri kaydedilmektedir. Bu sefere Suriye'deki Türkmenlerin de ｩｴｲ｡ｫ＠ hem de ｅ＠ söz konusu seferleri bu sebeple ele Memlük birliklerinin Misis, Adana, Tarsus ve Ayas ve ekinleri ｔｎｄ Yine, ｢｡ｺ＠ ｡ｬｮｭＬ＠ bu araziler Halep ve ｄｭ｡ｫＧｴｩ＠ Türkmenler de bu bölgelere emir olarak ｡ｴｮｭＮ Üçok koluna mensup Türkmenlerin bu seferin ｡ｲ､ｮ＠ ｢｡ｺ＠ ￇｵｫｲｯｶ｡Ｇｹ＠ ümeraya ikta ＵＲ＠ Faruk Sümer, yurt edindiklerini ifade eder.53 ｬｨ｡ｮ＠ ｨｫｭ､｡ｲ＠ Ebu Said ｂ｡｢､ｲＧｮ＠ ｶ･ｦ｡ｴ＠ ve ｬｨ｡ｮｲ＠ kendilerini himaye edecek bir güç kalmayan Ermeni Memlük seferinin tarihçilerinin ｡ｲ､ｮ＠ ｢ｩｬ､ｲｮ･＠ ｢｡ｺ＠ ･ｨｩｲｬｮ＠ ｹ｡ｮ＠ ｳｲ｡＠ ｋｲ｡ｬＬ＠ ￧￶ｫ･＠ geçmesinden sonra 761 (1360) senesinde ｧ･ｲ￧ｫｬｮ＠ Tarsus'u da tamamen kaybedecektir. Memlük göre, 761 (1360) senesinde, Halep naibi Emir Seyfeddin Beydemir el- min ebndih ＨｮｲＮ＠ Ömer A. Ted.müri), I-m, Beyrut 1998, I, 149-150, 151, 390, 391, 392; Seyfeddin Ebil Bekir b. Abdullah ｢ｮＧ､Ｍｄ･ｶ｡Ｌ＠ Kenzü.'d-diirer ve cômiu '1-gw·er, IX ＨｮｲＮ＠ Hans R. Roemer), Kahire 1960, s. ｔ￴ｲｩＡｵ＠ ｢ｮｩＧｬＭｆｵｲ￴ｴＬ＠ VII, 117, 140, 141, 276-277, Vill, 81, 156; Makrizi, es-Siiliik, 397-399; ｢ｮＧｬＭｆｵｲ｡ｴＬ＠ I/2, 650, 652, I/3, 716, 748, 784, 837-841, 922, 923, 949, II/1, 30, 203, 208, 229, 237, 246, Süroer, s. 11-14. "Çukurova Tarihine Dair ａｲ｡ｴｭｬＢＬ＠ 49 so Halep ve ｄｭ｡ｫＧｴ＠ IX, 361-363; ｢ｮ＠ ｢ｮＧｬＭｃ･ｺｲｩＬ＠ ｔ｡ｲｩ｢･､Ｌ＠ saltanat ｮ｡ｩｰｬ＠ ･ｬＭｍｮｩＧｳ￴ｦＬ＠ yapan ａｬｴｵｮ｢ｯ｡＠ el-Ala! (ö. 742/1341) bakionda bk. Safedi, el-Vôfi, m, 53-56. Havôdisii 'z-zaman, m, 769-772. Aynca bk. Bedreddin Hasan b. Ömer ｢ｮ＠ Habib, ＨｮｲＮ＠ Muhammed M. Emin-Said A. ａｩＮｲＩＬ＠ I-m, Kahire 1976Tezkireh"i'n-nebihfi eyyômi'l-Mansiir ve ｢･ｮｩＯ＠ 1986, II, 259-260; Sümer, "Çukurova Tarihine Dair ａｲ｡ｴｭｬＧＬ＠ s. H. ｳ＠ Bk. Süroer, "Çukurova ﾷ ｔｩｲｨＮｮ･＠ Anadolu 'da Ermeni/er, s. 225 vd. 52 Bk. Makrizi, ｾＭｓｩｬｦｫＬ＠ 53 Süroer, "Çukurova Tarihine Dair ａｲ｡ｴｭｬＧＬ＠ Dair ａｲ｡ｴｭｬＢＬ＠ s. 14-15. ｋｲＮ＠ Ersan, Selçuklular Zamanmda II/2, 417-41.8, 429-430; Sümer, "Çukurova Tarihine Dair ａｲ｡ｴｩｦＮｉｬＧＬ＠ s. 17. 61 s. 15-16. ｔￜｒｋＭｓｌａｍ＠ ＵＴ＠ ｈｦｵｩｺｮＬ ｳｵｬｴ｡ｮ＠ KÜLTÜR VE ｍｅｄｎｙｔ＠ emri ÜZerine büyük bir orduyla Çukurova'ya girdi. Adana, Tarsus, Misis ･ｨｩｲｬｮ＠ ｹ｡ｮ＠ ｳｲ｡＠ ｢｡ｺ＠ kaleleri fethetti ve büyük bir ganimetle Halep'e geri döndü. 55 Bu seferde ＵＶ＠ Tarsus emanla ｡ｬｮｲｫＬ silah ve ｡ｴｩｲｮ＠ ･ｨｲｩｮ＠ el ｫｯｮｭｵＬ＠ Beydemir ･ｬＭｈ｡ｲｩｺｮＬ＠ ｡ｮｨｴｲ ｬ｡ｲ＠ ｳｵｬｴ｡ｮ＠ ･ｴｭｩＬ＠ Emir Seyfeddin ｹ｡ｮｬｲ＠ da bir Tarsus'a saltanat naibi olarak tayin edilen emirin Alaeddin Ali b. ･Ｍｹ｢｡ｮｩ＠ ｡￧ｳｮ､＠ büyük bir öneme sahiptir. Zira bundan sonra Tarsus ･ｨｲｩ＠ naiplik ilidas edilerek resmen Memlük ｴｯｰｲ｡ｫｬｮ＠ ｫ｡ｴｬｭＬ＠ ､ｯｬ｡ｹｳ＠ bir ｔｲｫＭｳｬ｡ｭ＠ ｳｵｬｴ｡ｮ＠ hutbe ｯｫｵｴｲ､＠ ･ｨｩｲｬｮ＠ ･ｬＭｍｩｫＧｮｎ｡ｳｲ＠ ve para ｢｡ｳｴｲ､ fethedilmesi ｍ･ｮｬｫ＠ Tarsus, Gülek ediyordu. 62 Hasan (ikinci ｂｯ｡ｺＧｮ＠ Ｖ ＠ ･ｫｬｩｮ､＠ güney ｡ｬｴｮ＠ emniyet ｯｬｭ｡､ｲＮ＠ ｡ｬｮｭｳ＠ Memlüklerin son dönem tarihçilerinden ａ｢､ｴｩｬ｡ｳ＠ terfi ･ｴｩｲｬ､ｮ＠ 755-762/1354-1361) nakletmesi, 63 ｢｡ｫｭｮ､＠ özellikle de ehemmiyet arz ｡ｲ､ｮ＠ bir taltif bu ･ｨｩｲｬ＠ ｮｩ｡･ｳ＠ mie ve mukaddemü elf' denilen ve Memlük askeri olarak verilen ehemmiyete ｩ｡ｲ･ｴ＠ Tarsus'a verilen önemi gösteren en önemli delillerden birisi, bu ･ｨｲ＠ Ｂ･ｮｩｲ＠ yandan, bu el-Malati'nin (Ö. 920/1514), Emir Seyfeddin Beydemir el-Hariz:m.i'nin bu seferin hemen saltanat ｮ｡ｩｰｬ･＠ ｳ｡ｬｴｮＺ＠ da oldukça önemlidir. Zira bu ･ｨｩｲｬＬ＠ ￧ｫｮ＠ ｯｬｵ＠ Adana ve bilgiler bu durumu teyit eder. ｄｩ･ｲ＠ Devleti ｾ￧ｳｮ､｡＠ bir ･ｨｲｩ＠ Nitekim bu sefere komuta eden Emir Seyfeddin Beydemir ･ｬＭｈ｡ｲｩｺｮＧ＠ Tarsus'ta dönemin Memlük ｡､ｮ＠ ＵＸ＠ 60 Bu hadise Tarsus tarihi ･､ｩｬｭｴｲＮ＠ Tarsus'taki Ermenilerin iradesiyle Tarsus ve· Adana'ya birer naip tayin ＵＹ＠ nakledilmektedir. tescil ＵＷ＠ Memlük sultaruna ｧ￶ｮ､･ｲｩｬｴＮ burada esir olarak tutulan Müslümanlar da ｫｵｲｴ｡ｬｭＮ miktar asker ｢ｲ｡ｬｮｴＮ ｯｬ､ｵ＠ TARSUS ｨｩｹ･ｲ｡ｳｮ､＠ ｄｭ｡ｫ＠ ediyor tayin edilen naiplerin en yüksek rütbe olan yüzler ·' 54 ｄｭ｡ｫ＠ gibi ｢｡ｺ＠ önemli ･ｨｩｲｬ､＠ de naiplik yapan Emir Seyfeddin Beydemir elHalep'ten ｢｡ｫ＠ haklanda bk. ｔ｡ｫｹ､ｩｮ＠ Ebu Bekir b. Ahmed b. Muhammed ｢ｮ＠ Kadi Harizmi'nin (ö. 789/1387), ｢｡ｹｴ＠ ｨ｢･Ｌ＠ Ttirfhu ｢ｮ＠ Kôdf ｨ｢･＠ ＨｮｲＮ＠ Adnan ｄ･ｲｶｩＩＬ＠ I-IV, ｄｭ｡ｫ＠ 1977-1997, I, 226-227; ｢ｮ＠ Hacer elAbdilivans Muhammed Ali), I-IV, Beyrut Askalaru, ed-Dürerii'l-kômine fi a'ytini'l-mieti's-sômine ＨｮｲＮ＠ ｔ｡ｲｩ｢･､Ｌ＠ el-Menhelü's-sôfi, m, 498-499. 1997, I, ＳＰ［｢ｮ＠ 55 Ebil'l-Fida ｳｭ｡ｩｬ＠ ｭ｡､ｩｮ＠ b. Ömer ｢ｮ＠ Kesir, el-Bidiiye ve 'n-nihiiye ＨｮｲＮ＠ Ahmed Ebu Mülhim ｶＮ､ｲＩＬ＠ XIV, Beyrut,ty., XIV, 284; Makrizi, es-Süliik, III/1, 50;, Bedreddin Mahmud b. Ahmed el-Ayni, ｫ､＠ cümtinfi tôrfhi ehli'z'-zamtin, Veliyyüddin Efendi Ktp. Arap. ｙ｡ｺｮＮ Ｌ＠ nr. 2395, s. 118-119. 56 ｢ｮ＠ Habib, Tezkiretü'n-nebih, 57 ｢ｮ＠ Kesir, el-Bidiiye, XIV, 284. 58 ｢ｮ＠ Habib, Tezkiretü 'n-nebfh, III, 230. 59 ｍ｡ｫｩｺ 60 ｢ｮ＠ 61 ｢ｮ＠ Ｌ＠ es-Sülilk, III/1, 50; ｢ｮ＠ m, 230; ｢ｮ＠ Kadi ｨ｢･Ｌ＠ Kadi ｨ｢･Ｌ＠ Tôrihu ｢ｮ＠ Tôrfhu ｢ｮ＠ Kôdf ｨ｢･Ｌ＠ Kôdf ｨ｢･Ｌ＠ I'1- m, 160. m , 161. Habib, Tezkiretü 'n-nebfh, m, 23 1. ｔ｡ｲｩ｢･､Ｌ＠ el-Menhelü's-sôfi, m, 499. 62 Çetin, MemliikDevleti'nin Kuzey ｓｮｲＬ＠ 63 Zeyneddin ａ｢､ｩｬ｡ｳｴ＠ b. Halil b. ｡ｨｩｮ＠ Tedmüri), I-IX, Beyrut 2002, I, 316. s. 28. ｋｲＮ＠ Sümer, "Çukurova Tarihine Dair ａｲ｡ｴｩｭｬＢＬ＠ ez-Zahiri el-Malati, Neylü '/-emel fi zeyli'd-Düvel ＨｮｲＮ＠ 62 s. 18. Ömer A. ｔￜｒｋＭｓｌａｍ＠ emirleri ｡ｲｳｮ､＠ KÜLTÜR VE ｍｅｄｎｙｔ＠ TARSUS seçilmesi ve bizzat ｳｵｬｴ｡ｮ＠ ｩｮｨ｡ｳｹｬ＠ (mersfun ･ｲｩｦＩ＠ görevlendirilmesidir.64 Malatya ve Darende gibi Memlükler dönemindeki önemli hudut ･ｨｩｲｬｮ＠ ＶＵ＠ emirlerin naip olarak tayin ･､ｩｬ dikkate ｡ｬｮ､＠ daha ､ｫ＠ rütbeli Tarsus'a verilen ehemmiyet daha iyi ｡ｮｬ｢ｩｲＮ＠ ｧ･ｲ￧ｫｬｮ＠ 761 (1360) senesinde bu seferin ｹ｡ｲ､ｭｬ＠ civardaki Türkmen beylerinin de ｡ｲ､ｮ＠ Ermeniterin elindeki son önemli devleti ｹｬ｡ｮｴｲＮ Bir ｢｡ｫ＠ Memlük .tarihçisi ｢ｮ＠ Kadi ｨ｢･＠ Çukurova'ya ilk defa bir Türk devletinin hakim ｯｬ､ｵｮ｡＠ ｩｴｲ｡ｫｹｬ･＠ civardaki Türkmenlerin de ･ｫｬｩｮ ､ ･＠ Ayas, Tarsus ve Sis naiplik ･ｫｬｩｮ､＠ ve Ｈｈ｡￧ｬＩ＠ idari taksi:me tabi ｴｵｭｬ｡ｲ､Ｎ ･ｨｲ＠ naiplere ｳｫ￧｡＠ ｩ｡ｲ･ｴ＠ ｯｬｭ｡ｳ＠ ･ｴｩ＠ ｡ｲｳｮ､＠ Daha ｳｯｮｲ｡ｬ＠ ｫ｡ｶ＠ sahnesine ｫｵｲｭ＠ Kayseri 'ye kadar ｵｬ｡ｴｲｭ､Ｎ ｏｳｭ｡ｮｬＭｍ･ｫ＠ olan ＷＰ＠ mücadelelerine sahne ｋ｡ｲｭｮｯｵｬ＠ ｄ･ｶ｡ｭｬ＠ ￧ｫ｡ｲｭｳ＠ gibi ｋ｡ｲｭｮｯｵｬＬ＠ 71 de naip ｴ｡ｲｦｮ､＠ ｲｶ･ｴ＠ Bk. ｋ｡ｬｫ･ｮ､ｩＬ＠ ｓｵ｢ｨＧｬＭ｡￴Ｌ＠ IV, 228; Çetin, Mem/ükDevleti 'nin Kuzey ｓｮｲ Bk. ｋ｡ｬｫ･ｮ､Ｌ＠ ｓｵ｢ｨＧｬＭ｡￴Ｌ＠ IV, 228. Malaizi, es-Sülük, III/I, 238. Tôrihu ｢ｮ＠ 68 Bk. Sümer, "Çukurova Tarihine Dair ａｲ｡ｴｭｬＢＬ＠ 69 Bk. Çetin, ｍ･ｭｬｫｄｶｴｩＧｾｮ＠ ° ｧ･ｬｩｭｲ､ｮ＠ ｳ｡ｨｮ＠ 807 istifade ederek Tarsus'u kendi 65 67 önemli siyaseti güden ｋ｡ｲｭｮｯｵｬＬ＠ 64 66 ｢｡ｺ＠ beyliklerinin hakimiyet surette ｧ･ｮｩｬｭ＠ Memlük tarihçilen ･ｨｲｩｮＬ＠ ｳｲ｡､＠ da kuvvetli bir beylik olarak tarih (1405) senesinde, Memlük Devleti'ndeki iç ￧･ｫｩｭｬｲ､ｮ＠ Kôdi ＯＧＡＮ｟｢ｾＬ＠ ｒ｡ｭｺｮｯｵｬｲ＠ Memlükler Tarsus'u bir naiplik haline getirdikleri Memlüklerin Ermenileri devreden ｫ｡ｴｬｲＮ＠ ve buraya tayin edilen (654-879/1256-1474) ve istifade eden ve Memlüklerle genelde iyi geçinen ｴｯｰｲ｡ｫｬｮ＠ baline gelmesinden sürgüne gönderildikleri bir ･ｨｩｲ＠ ｋ｡ｲｭｮｯｵｬ＠ ｧ･ｬｭｩｴｲＮ＠ hakimiyet ￧ｬ｡ｮｴＮ＠ ｶ･ｲ､ｩ＠ eserlerinde daha fazla yer üç 69 haline ｣ｩｶ｡ｲｮ､＠ Konya ve Bölgeyi görülmektedir. Kaynaklarda Tarsus'tan, muhtemelen devletin merkezinden Tarsus, bazen ｮｯｫｴ｡ｳ＠ ｧ･ｴｩｲｭｬ､Ｎ＠ Tarsus'un bir Memlük ･ｨｲｩ＠ (753-101 7/1352-1608) beylikleri ile Memlükler, bazen de olan bir neticesinde Çukurova tayiri edilen valilerin ｹ￶ｮ･ｴｩ＠ nedeniyle, önde gelen idareciler ve ordu ｭ･ｮｳｵｰｬ｡ｲ＠ olarak da bahsedilir. ve Memlükler, ｡ｫｮｬｲ＠ bir Müslüman-Türk yurdu baline ＶＸ＠ ｡ｬｵｭ＠ Ermenilerin etmektedir.67 ｄｯｬ｡ｹｳ＠ bu son genellikle Memlük ｭ･ｲ｡ｳ＠ sonra Memlük tarihçilerinin de bu uzak ｢ｵｲ｡ｹ＠ Sis de de (ö. 851/1448) bu son fetihle ｩ｡ｲ･ｴ＠ ｧ･ｲ￧ｫｬｴｩ､＠ ｯｬｭｵ＠ bölgesine tamamen hakim ･ｨｩｲ＠ ｈｲｩｳｴｹ｡ｮ＠ Memlük tarihçisi Makrizi'nin (ö. 845/1441) ifadesiyle bu sayede Ｖ＠ ｹｬｮ､｡＠ fazla geçmeden 776 (1375) ｫ｡ｲｬｮ､＠ ｋ｡ｲｭｮｯｵｬ＠ Ｌ＠ s. 29-30. ID, 450. 7 Faruk Sümer, Ｂｋ｡ｲｭｮｯｵｬＬｄａ＠ 71 Bk. ｙｩｴＬ＠ VII, ·108; ｋ｡ｺｭ＠ "Çukurova Tarihine Dair ａｲ｡ｴｭｬＧＬ＠ kuzey ｓｮｲＬ＠ s. 19; Çetin, Mem/OkDevleti'nin Kuzey ｓｮｲＬ＠ s. 27. s. 30-33. XXIV (2001), s. 457. ｙ｡ｲ＠ Kopraman Ｂｍｳｲ＠ s. 79. Memlillderi (1250-1517)", 63 Türklet:: V, 115; Sümer, ｔￜｒｋＭｓｌａｍ＠ ｶ･ｲｩ ｬ､ｩ ｩｮ＠ KÜLTÜR VE ｍｅｄｎｙｔ＠ nakleder.12 Bu tarihten soma ｹ｡ｫｬ＠ TARSUS on iki sene kadar ｋ｡ｲｭｮｯｵｬ＠ bazen Timur (771-807/1370-1405), bazen de ｋ｡ｲｭｮｯｵｬ＠ ＨＱＴＵＩ＠ ｹｬ＠ ｢｡ｬｮ､＠ ｒ｡ｭｺｮｯｵｬ＠ ｡､ｮ＠ ￇｵｫｲｯｶ｡Ｇｹ＠ ･ｨ｡｢､ｩｮ＠ ｒ｡ｭｺｮｯｵｬ＠ beyi ･ｨ｡｢､ｩｮ＠ Memlükler Tarsus dahil bütün ｡ｬｭｲ＠ ve . devletin ｧ･￧ｩｲｭＬ＠ ｋ｡ｲｭｮｯｵｬ＠ ｋ｡ｲｭｮｯｵｬ＠ ｡ｲ､ｮ＠ ｋ｡ｲｭｮｯｵｬ ｮ＠ ￧ｫｭｴ＠ (Rebiülevvel ＸＲＰＯｍ｡ｹｳ＠ ｢｡ｫ＠ ｢｡ｺ＠ ｢｡ｳｴｲ､ｮ＠ ｢ｩｬ､ｲｭｴＮ＠ söyleyerek elçiyi ｡ｺｲｬ､＠ naibi ve bir emiri Tarsus üzerine ve maiyeti hapsedildi. Bu çok sevindi. ･ｨｲｩ＠ ･ｬＭ､ｫ｡ｲｩ＠ ｋ｡ｲｭｮｯｵｬ＠ ｹｯｬ｡､Ｌ＠ ｳｲ｡､＠ ･ｨｩｲ＠ ･ｴｭｩＬ＠ Memlük ･ｹ ･ｨｲｩｮ＠ ｡ｮｨｴｾｬｲ＠ ｨ＠ ise kendisine Kendisinin bu kadar yolu ve zahmeti ve ｯｮｬ｡ｲ＠ eman talebini reddetti. Sultan, Halep emanla teslim ｡ｬｮ､Ｎ＠ emanla teslim alan emirlerden ｡ｨｩｮ＠ Tarsus ｮ｡ｩｰｬ ｩ ｩ＠ ｳｲ｡ｮ､＠ Buradaki ｋ｡ｲｭｮｯｵｬ＠ valisi ･ｬＭ､ｫ｡ｲｩＧｹ Ｕ＠ kö.tü bir yönetim ｳ･ｲｧｩ Bu talep üzerine Makrizi, es-Sü/Ctk, lli/3, 1148; ａ｢､ｩｬ｡ｳｴ＠ Bedôiu ＧｺＭｩｬｲｦ＠ vekôii 'd-dühür ＨｮｲＮ＠ ｭｲ＠ harekete esas orduyla Elbistan' da bulunan Memlük sulｴ｡ｮＬ＠ ｢｡ｶｵｲｭｴＮ＠ 73 ｓｵｬｴ｡ｮ＠ Tarsus 'un geri buraya naip olarak 76 ｡ｨｩｮ＠ 72 4 ＠ 7). Sultan el-Melikü'l-Müeyyed iceaatlan nedeniyle onlara ｫｺｧｮ､Ｎ＠ sadece Tarsus için ￧･ｫｴｩｮ＠ tayin etti. tekrar Tarsus'u ＨＸＱＵＭＲＴＯＩＬ＠ ＠ Tarsus'u tekrar ele geçirmelerinden soma ｡ｬｮｭｳ＠ ka·dar da bu beyi Mehmet, bir elçi göndererek özür beyan hutbe okutarak para yollarnamalan ve ｹｫｬｭ｡＠ Sultan el-Melikü'l-Müeyyed ･ｹｨ＠ büyük bir orduyla Suriye üzerine .sefere geçmesinden soma ｶ･ｦ｡ｴｮ＠ Ahmet'in ele geçirmesi Memlükleri harekete ｡､ｮ＠ ve burada ＷＴ＠ taraftan sultam ｡ｬｮｭ＠ geri ｡ｲ､ｮＬ＠ kendi idarelerine hakimiyetlerini ｳｲ､ｭｬ･ｩＮ ｄｩ･ｲ＠ 73 Ｘ＠ hutbe okunan Tarsus, ｴ｡ｲｦｮ､＠ Ahmet 141 7) tarihinde ｶｾｦ｡ｴｮ＠ ､ｯｲｵ｡ｮ＠ tekrar ･ｨ｡｢､ｩｮ＠ hutbe okurulmaya ｢｡ｬｭｴｲＮ＠ Ｈｏ｣｡ｫＭｵ｢ｴ＠ Ahmet'in Zilhicce 819 beyleri ｡､ｮ＠ beyi tekrar Memlük ｳｵｬｴ｡ｮｲ＠ elinde kalan ve ｋ｡ｲｭｮｯｵｬ＠ ｬ ･ｭｩＬ＠ beyi Mehmet, ｯｬｵ＠ yöre ｨ｡ｬｫ＠ da Mustafa Ｇｹ＠ el-Malati, Neylü'l-emel, m, 115; Muhammed b. Ahmed ｢ｮ＠ Muhammed Mustafa), I-V, Kahire 1982-1984, lll, 707. ｹ｡ｳＬ＠ Makrizi, es-Sülük, IV/1, 309; ａ｢､ｩｬ｡ｳｴ＠ el-Malati, Neylü'l-emel, m , 283. Aynca bk. ｢ｮ＠ Hacer, ｮ｢￴Ｇｬﾭ bi-ebnôi'l-umr ＨｮｲＮ＠ Hasan ｈ｡｢･ｩＩＬ＠ I-IV, Kahire 1998, m, 55. ｳｭ｡ｩ ｬ＠ ｈ｡ｫ＠ ｕｺｵｮ￧｡ｲｬＬ＠ Makrizi'den ･ｴｩｮ＠ kaydetmektedir (Anadolu naklen, bu badisenin Muharrem 823 (Ocak 1420) taribinde ｧ･ ｲ￧･､ Karakoyun/u Devletleri, Ankara 1988, s. 19). Oysa Mak:rizi, söz konusu tarihte bu Beylikleri ve ａｫｯｹｭｾｵＬ＠ ｋ｡ｲｭｮｯｵｬ＠ beyi Mehmet'in Kahire'de ｹ｡ｰｴｫｬｮ､＠ ､ｯｬ｡ｹ＠ besaba çekilmesi ve badiseden ､･ｩｬＬ＠ .bahsetmektedir (es-Sülük, IVIl, 518-519). Aynca, ｕｺｬｩｮ￧｡ｲＬ＠ ･ｳｲｬｩＺｮ＠ hapse ｡ｴｬｭｳｮ､＠ ｒ｡ｭ ｡ｺｮｯｵｬｲ､＠ bahseden ｫｳｭｮ､｡＠ kendi ｶ･ｲ､ｩ＠ bu bilgiyle ￧･ｬｩｮ＠ ｫ｡ｹｴｬｲ＠ yer vermektedir (Anadolu Bey/ik/eri, s. 177). · 74 Sümer, "Çukurova Taribine Dair ａｲ｡ｴｭｬＢＬ＠ ＨａＩＬ＠ XII/1. (1979), s. 21. 75 ｡ｨｩｮ＠ ･ｬＭ､ｫｩｲ＠ ･ｭｳ､ｩｮ＠ s. 46. ｋｲＮ＠ Besim Darkot, "Tarsus", ｳｬ￴ｭ＠ Ansiklopedisi (ö. 820/1417'den sonra) ｨ｡ｫｮ､＠ bk. ｢ｮ＠ ｔ｡ｲｩ｢･､Ｌ＠ el-Menhelü's-sôfi, VI, 211-212; Muhammed b. Abdurrahman es-Sebiivi, ed-Dav 'ii '1-/ômi' li-ehli '1-karni 't-tôsi ', I-XII, Kahire,ty., m,293. 76 Makrizi, es-Siilük, IV/1, 402-403, 406-407; ｢ｮ＠ s. 46-47. Tarihine Dair ａｲ｡ｴｭｬＢＬ＠ Hacer, ｮ｢￴ＧｬＭｵｭｲＬ＠ 64 m, 127-129; Sümer, "Çukurova ｔￜｒｋＭｓｌａｍ＠ KÜLTÜR VE ｍｅｄｎｙｔ＠ Tarsus'a gönderdi. ｒ｡ｭｺｮｯｵｬ＠ beyi ｢ｲ｡ｨｩｭ＠ bu durumu bildiren ve ｹ｡ｲ､ｭ＠ ｮｾｩ｢＠ Halep ､ｫ｡ｲｩＧｹ＠ Bey'i ｣･ｺ｡ｬｮ､ｲｭｫ＠ ｲ｡ｭ･ｮ＠ için yerine ｯｬｵ＠ gerekli ｹ｡ｲ､ｭ＠ ｵｬ｡ｭ､ｮ＠ zincire vurarak ｢｡ｳｮ＠ bu hareketine çok ｫｺ｡ｮ＠ ｯｬｵｮ＠ komuta bölgeye ｹｯｬ｡､Ｎ＠ Bey ve ｡ｭ＠ ｢｡ｺ＠ ･ｴｩ＠ naibini de Tarsus'u ｡ｬｭｳ＠ destekleyen Adana naibi olarak tayin etti. ｡ｨｩｮ＠ ｹ｡ｮ＠ el-Melikü'l-Müeyyed ･ｹｨ＠ ｳｲ｡＠ ｋ｡ｲｭｮｯｵｬ＠ ｋ｡ｲｭｮｯｵｬ＠ ｡ｭ＠ ｒ｡ｭｺｮｯｬｵ＠ naibi, ｯｬ､ｵ＠ Hamza ａ､｡ｮＧｹ＠ da geri ile ｋ｡ｲｭｮｯｵｬ＠ ｵｲ｡ｴ＠ ertesi hakim Misis ve beyi ｢ｲ｡ｨｩｭ＠ onlan büyük bir bozguna el- 77 için görevlendirdi. Türkmen emirleriyle birlikte Tarsus'un kendisi de yakalanan ｡ｬ､Ｎ＠ Daha beyi Mehmet'in (822/1419). ｏｬｵ＠ Mustafa öldürülen ve beyi Mehmet ise Kahire'de Sultan el-Melikü'l-Müeyyed huzuruna· ￧ｫ｡ｮｬ､Ｎ＠ ｡ｴｲ､Ｎ ｋ｡ｲｭｮｯｵｬ＠ ｈ｡ｭｺＧｹ＠ büyük bir orduyu Elbistan üzerinden Mustafa'ya ｳ｡ｬ､ｲｫ＠ ･ｹｨＧｩｮ＠ Bunun üzerine sultan, bir yandan Memlük ｳｵｬｴ｡ｮ＠ sonra da birlikte hareket eden ｒ｡ｭｺｮｯｵｬ＠ ｯｬｵ＠ ･ｬＭ､ｫ｡ｩ＠ Mustafa Bey Tarsus'u ele geçirdi ve gönderdi (821/1418). ｋ｡ｲｭｮｯｵｬ＠ ｹｬ＠ destekliyordu. ｡ｨｩｮ＠ için görevlendirirken, bir yandan da ｢ｲ｡ｨｩｭ＠ Bu tedbirlere de ｋ｡ｲｭｮｯｵｬ＠ isteyen bir mektubu Kahire'ye ｹｯｬ｡､Ｎ＠ ｹ｡ｲ､ｭ＠ ｒ｡ｭｺｮｯｬｵ＠ TARSUS Sultan onu özellikle Tarsus'ta ｹ｡ｰｴｫｬｮ＠ nedeniyle ｡ｺｲｬ､＠ ve hapse ＷＸ＠ Sultan el-Melikü'l-Müeyyed zorunda kalan ｋ｡ｲｭｮｯｵｬ＠ ｢ｲ｡ｨｩｭ＠ birlikleri ｹｯｬ｡､Ｎ＠ Bey isyan ederek Tarsus ve ｣ｩｶ｡ｮ＠ ･ｬＭｍｩｫＧｅｲｦ＠ ｮ｡ｬ＠ 79 yakalayarak öldürdü, ｢｡ｮ＠ ｋ｡ｲｭｮｯｵｬ､＠ geri kaydedilmektedir. ｓｵｬｴ｡ｮ＠ ｡ｳｬ＠ ordu, ｋ｡ｲｭｮｯｵｬ＠ ｹｯｬ｡､＠ ｫ･ｩｦ＠ hususunda Önce ｫ･ｩｦ＠ ülkesini tahrip etti ve onlara büyük birlikleri, Tarsus'taki ｋ｡ｲｭｮｯｵｬ＠ da Kahire'ye ｹｯｬＱ｡､Ｎ ｡ｬｮｭｳ＠ ele geçirdi. Buna çok ｫｺ｡ｮ＠ (857-865/1453-1461), büyük bir ordu ｨ｡ｺｲｬｴＮ＠ Daha soma yola ￧ｫ｡ｮ＠ zayiat verdirdi (86111457). ＸＰ＠ ｒ｡ｭｺｮｯｵｬ＠ valisini Tarsus'un Memlük ordusu ｴ｡ｲｦｮ､＠ beyi ｄｮ､｡ｲＧ＠ da ｹ｡ｲ､ｭ｣＠ ｯｬ､ｵ＠ 81 n ｢ｮ＠ 78 ｍ｡ｫｩｺＬ＠ es-Süluk, IV/1, 494-495, 518-519; ｢ｮ＠ Hacer, ｬｮ｢￴ＧＭｵｭｲＬ＠ s. 48, 49. ｋｲＮ＠ Çetin, ｍ･ｭｬｫｄｶｴｩＧｮ＠ Tarihine Dair ａｲ｡ｴｭｬＢＬ＠ 79 ｢ｮ＠ ｔ｡ｲｩ｢･､Ｌ＠ en-Nücianü 'z-ziihire fi müｬＯｫｩ＠ ｍｳｲ＠ ve '1-Kiihire, I-XII, Kaltire 1956, XIII ＨｮｲＮ＠ Febim M. ｬｲｵｴＩＬ＠･ Kaltire 1970, XIV ＨｮｲＮ＠ Cemal M. Muhriz-Febim M. ･ｬｲｵｴＩＬ＠ Kaltire 1971, XV ＨｮｲＮ＠ ｢ｲ｡ｨｩｭ＠ Ali (Cemaleddin ･Ｍｹ｡ｬｆ｢ｩｭ＠ M. ･ｬｲｵｴＩＬ＠ Kahire 1972, XVI, 97, 102, 109-110; Tarhan), Kaltire 1972, ｸｖ＠ ｢ｮ＠ ｹ｡ｳＬ＠ Bediiiu 'z-ziihur, n, 334, 339, 340. . 80 ａ｢､ｩｬ｡ｳｴ＠ 81 Hacer, ｬｮ｢￴ＧＭｵｭｲＬ＠ bu sert tutumu, Memlük hakimiyetini kabul etmek bir süre Tarsus'tan uzak tutmaya yetti. Ancak 860 (1456) senesinde ｋ｡ｲｭｮｯｵｬ､＠ Memlük ｳｵｬｴ｡ｮ＠ ･ｹｨＧｩｮ＠ III, 159-160, 172. ｋｲＮ＠ el-:Malati, Neylü'l-emef, VI, ll; ｢ｮ＠ Sümer, "Çukurova Taribine Dair ａｲ｡ｴｭｬＢＬ＠ ｹ｡ｳＬ＠ Mak:rizi, es-Sülük, IV/1, 456,457,463, 4(i6. Bediiiu.'z-zühür, ID, 189, 197-198; Sümer, "Çukurova Kuzey ｓｮｲＬ＠ s. 37. n, 336-337. .-. · s. 52-53; Çetin, Memluk Devleti'nin Kuzey ｓｮｲＬ＠ 65 s. 37-38. ｔￜｒｋＭｓｌａｍ＠ VE MEDENiYETiNDE TARSUS aktörler de devreye girecektir. Bunlardan biri olan Bundan sorua Tarsus'un tarihinde ｢｡ｫ＠ ｄｵｬｫ｡､ｩｲｯ＠ 872 (1467) senesinde içinde Tarsus'un da ｵｬｮ､＠｢ ｢｡ｺ＠ ･ｨｩｲｬ＠ istila ettiler. 82 Memlükler, Tarsus'u ancak 876 (1471) senesinde, ｄｵｬｫ｡､ｩｲｯ＠ üzerine gönderilen Emir ｙ･｢ｫ＠ min Mehdl'nin83 büyük mücadeleleri sonucunda geri alabildi.84 Emir ｙ･｢ｫＧｩｮ＠ ｹ｡ｮ＠ bir miktar Memlük askeri vererek Tarsus ve; ｣ｩｶ｡ｲｮ＠ muhasaradan sorua ･ｨｲｩ＠ ｄｵｬｫ｡､ｩｲｯ＠ ｏｳｭ｡ｮｬｲ＠ tamiri, ｄｵｬｫ｡､ｩｲｯｮ＠ bozulan ｩｬｫ･ｲＬ＠ geri ｡ｬ､＠ ｧ￶ｮ､･ｲｩ＠ ve bu beyini ｢ｩｲｬｮ＠ büyük bir 85 kaydedilmektedir. tehlikesinin hertaraf edilmesinden sorua, ｔ｡ｲｳｾ＠ üzerinde iki büyük devletin, ve Memlüklerin hakimiyet mücadelesi ｡ｬｭｴｲ｢ Ｎ＠ Esas itibariyle Hicaz su ｹｯｬ｡ｮ＠ bey tayini ve Cem ｓｵｬｴ｡ｮＧ＠ Memlüklere iltica etmesi gibi sebeplerle86 iki devleti ｨ｡ｳｭ＠ haline ｧ･ｴｩｭｲＮ＠ Daha birçok sebepten bahsetmek mümkünse de, ･ｬＭｍｩｫＧｅｲｦ＠ Memlük ｳｵｬｴ｡ｮ＠ dostça kabul etmesi ve ona ￧ｫ｡ｲＮ ｒ｡ｭｺｮｯｬｵ＠ ｋ｡ｹｴ｢Ｇｮ＠ ｹ｡ｲ､ｭ｣＠ (873-902/1468-1495), kendisine ｳｮ｡＠ Cem ｓｵｬｴ｡ｮＧ＠ bu iki devleti ｳ｡ｶ＠ götüren esas faktör olarak öne ｯｬｭ｡ｳＬ＠ Sonuçta, 890 (1485) senesinde ｏｳｭ｡ｮｬｲＬ＠ Memlük Devleti'nin hakimiyetindeki Gülek, 88 Tarsus ve ａ､｡ｮＧｹ＠ ｩｧ｡ｬ＠ etti. Ancak ertesi ﾷｹｬ＠ Memlükler, bu ･ｨｩｲｬ＠ ｏｳｭ｡ｮｬｲ＠ elinden geri 89 iki devlet ｡ｲｳｮ､ｫｩ＠ Çukurova'da hakimiyet kurma ｡ｭ￧ｬ＠ almaya muvaffak oldu. Daha ｳｾｲｵ｡＠ ＸＷ＠ ｳ｡ｶｬｲｮ＠ ｳｲ､＠ 82 ａ｢､ｩｬ｡ｳｴ＠ Kuzey ｓｮｲＬ＠ ve bu ･ｨｩｲｬｮ＠ de ｏｳｭ｡ｮｬｲ＠ el-Malati, Neylü 'i-emel, VI, 281; ｢ｮ＠ s. 38. Memlükler ｡ｲｳｮ､＠ el ､･ｩｴｲ＠ ＠ yas, Bediiiu 'z-zühUr, ll, 460; Çetin, Memlulf Devleti 'nin 83 Emir ｙ･｢ｫ＠ min Mehdi (ö. 885/1480) ｨ｡ｫｮ､＠ bk. ｓｾｨ｡ｶｩＬ＠ ed-Dav'ü'l-lômi', X, 272-274; ａ｢､ｩｬ｡ｳｴ＠ elｹ｡ｳＬ＠ Bediiiu'z-zühfir, m, 170-171, 172-174, 177; ･ｮｳ､ｩ＠ Malati, Neylü'l-emel, VII, 271, 274; ｢ｮ＠ Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Tolun, Müfiikehetü ＧｬＭｨｩｮ＠ fi haviidisi 'z-zamiin ＨｮｲＮ＠ Halil el-Mansur), Beyrut 1998, s. 26. 84 ａ｢､ｩｬ｡ｳｴ＠ 85 Hatib el-Cevheri, ｮ｢ｩ＠ 'l-hesr bi-ebniii'l-asr Ｈｮｲ Ｎ＠ Hasan ｈ｡｢･ｩＩＬ＠ Ec§, Rihletü 'l-Emfr ｙ･｢ｫ＠ min Mehdi ed-Devadar ＨｮｲＮ＠ Mahmud ｢ｮ＠ Tarsus'u geri ｡ｬ､＠ ｳ｡ｶｬＬ＠ ｒ｡ｮｺｯｬｲ＠ 54. Altan Çetin, ｙ･｢ｫＧｩｮ＠ ｹ｡ｲ､ｭ｣＠ ｯｬｭ｡ｲｮ＠ iki ｡ｹｲ＠ hadise gibi ｮ｡ｫｬ･ｴｭｩｲ＠ Ｈｍ･ｭｬｫｄｶｴｩＧｮ＠ 86 Memlük ｏｳｭ｡ｮｬ＠ ｩｬｫ･ｲｹ＠ ｡ｬｫ＠ ｧ･ｮｩ＠ bilgi için bk. ｙｩｴＬ＠ VII, 148 vd.; ･ｨ｡｢､ｩｮ＠ ｔ･ｫｩｮ､｡Ｌ＠ ''Fatih Münasebetleri", Tarih Dergisi, XXX (1976), s. 73-85; a.mlf., "ll. Baye_zid Devrinde ｏｳｭ｡ｮｬＭｍ･ｩ､ｵ＠ Devrinde Çukur-ova'da Nüfuz Mücadelesi, ｬｫ＠ ｏｳｭ｡ｮｬＭｍ･Ｑｫｵ＠ ｓ｡ｶｬｲ＠ (1485-1491)", Belleten, XXXI/123 (1967), s. 345-37'3.; el-Malati, Neylü ﾷ ｺｾ･ｭｬＬ＠ ｔ･ｫｩｮ､｡Ｌ＠ VII, 16; ｢ｮ＠ ''Memlfik ｓｵｬｴ｡ｮ＠ ＠ yas, Bedôiu 'z-zühur, Tarihine Toplu B,ir ｂ｡ｫＢＬ＠ m, 63. Kahire 1970, s. 328; Muhammed b. M. Ahmed Dühman), ｄｭ｡ｫ＠ 1986, s. Tarsus'u geri almak için Kuzey ｓｮｲＬ＠ s. 38). 87 Bk. ･ｨ｡｢､ｩｮ＠ 88 ａ｢､ｩｬ｡ｳｴ＠ el-Malati, Neylü'l-emel, VII, 421; ｢ｮ＠ ｹ｡ｳＬ＠ Bediiiu'z-zühur, ill, 218; ｩｨ｡｢･､ｮ＠ Ahmed b. Ｇ ｬＭｈｭｳｩＬ＠ Haviidisü'z-zamiin ve ｶ･ｦｩｹ￴ｴＧＭｨ＠ ve'l-akriin ＨｮｲＮ＠ Ö. Abdüsselam Muhammed b. Ömer ｢ｮ Tedmüri), I-ill, Beyrut 1999, I, 302; ｔ･ｫｩｮ､｡Ｌ＠ "ll. Bayezid Devrinde Çukur-ova'da Nüfuz Mücadelesi", s. ･ｮｳ､ｩ＠ Muhammed b. Ali b. Ahmed ｢ｮ＠ Tolun, ｍｦｩｫ･ｨｴＧｬＭｮ＠ haviidisi'z-zamiin ＨｮｲＮ＠ 351. ｋｲＮ＠ Halil el-Mansur), Beyrut 1998, s. 61. · 89 ｢ｮＧｬＭｈｭｳｩＬ＠ Haviidisü'z-zamiin, I, 306. ｋｲＮ＠ Bediiiu 'z-zühur, m, 226. ａ｢､ｩｬ｡ｳｴ＠ Tarih Dergisi, XV (1971), s. 31. el-Malati, Neylü'l-emel, Vlll, 18; ｢ｮ＠ 66 ｹ｡ｳＬ＠ ｔￜｒｋＭｓｌａｍ＠ ｡ｮｬｭｫｴ､ｲＮ KÜLTÜR VE MEDENiYETiNDE TARSUS Nihayet 896 (1491) senesinde, iki devlet ｡ｲｳｮ､ｫｩ＠ ＹＰ＠ akdedilen sulha göre, Tarsus ve ａ､｡ｮＧ＠ Tarsus tekrar bir Memlük ａ､｡ｮＧ＠ ･ｨｲｩ＠ anahtarlan Memlük ｳｵｬｴ｡ｮ＠ ｯｬｭｵｴｲＮ＠ belirtilmektedir. takdim ･､ｩｬｭＬ ｶ｡ｫｦ＠ ｢｡ｺ＠ ｴ｡ｲｦｮ､＠ idarecilerin bu ｢｡ｬｮｩｲＮ＠ ｏｳｭ｡ｮｬｲ＠ ･ｨｲｩ＠ ｳ｡ｹｬ｢ｩ･｣ｫ＠ ･ｨｲ＠ sürülmesi gibi hadiseler ｏｳｭ｡ｮｬｲ＠ ｧｩｲｭｴ＠ Memlük Devleti'ni ortadan Bir buçuk asn eserler de ｫ｡ｬ､ｲｭｳｮ＠ ｍ･ｲ｣ｩ､｡｢ｫ＠ ･､｢ｩｬｭｺ＠ Tespit ｓ｡ｶＧｮ＠ ortadan · ｯｬｭ｡ｳｮ＠ ｡ｲ､ｮ＠ ｡ｬｴｮ､＠ ｏｳｭ｡ｮｬ＠ hakimiyetine tutan Memlükler, bu ･ｨｩｲ､＠ görevini de ｳｴｬ･ｮｭｩ＠ Ｈｄ･｢｡ｨｮＩ＠ ＹＴ＠ ｩｮ｡＠ Medresesi ve birkaç defa Tarsus'ta saltanat olan Memlük ｳｵｬｴ｡ｮｲ､＠ 922/1501-1516)95 ｹ｡ｰｴｲ､＠ ｢｡ｺ＠ (Eski Cami) gibi isimlerle. ｡ｮｬｭｫｴ､ｲＮ el-Melikü'z-Zahir Seyfeddin Çakmak (842-857/1438-1453) ｴ｡ｲｦｮ､＠ tahmin edilen ￇ｡ｬｮｫｹ･＠ ｮ｡ｩｰｬ＠ ､ｮ｡＠ sonra buradaki bir kiliseyi (Ayasofya Kilisesi) C<l;miye Bu cami, Begtemür, Bay-Temür, Cami-i ａｴｫ＠ ･ｴｩｲｬ､＠ ｯｬ､ｵ＠ kadanyla, Halep naibi Emir Seyfeddin Beydemir el- Erinenilerden ｡ｬ､ｫｴｮ＠ Memlük ｳｵｬｴ｡ｮｲ､＠ ve kadar geçen süreçte bir Memlük bir süre Tarsus'u hakimiyeti ｢ｲ｡ｫｵｬ､Ｎ＠ Harizrn1, ･ｨｲｩ＠ ￧･ｶｩｲｴｭＮ＠ ｡ｮ＠ ｴ｡ｲｦｮ､＠ siyasi ya da askeri bir hadisenin olarak hayatiyetini sürdüren Tarsus, (Receb ＹＲＯａｵｳｴｯ＠ 1516).93 ･ｨｩｲ＠ Memlüklere teslim Tarsus'tan fazla bahsetmez. Bu durum, Memlük Devleti'nin kadar Tarsus'ta önemli böylece kabul edilmesinin de önemli rolü Memlük kaynaklan, Tarsus'un ｏｳｭ｡ｮｬｲ＠ edilmesinden sonra naip tayinleri ve ｫ｡ｬ｣ｩｭｳｮ＠ ＹＱ＠ Tarsus'un Memlüklere iadesi hususunda bu Mekke ve Medine (Haremeyn) 92 elçi teatileri neticesinde ･ｬＭｍｩｫＧｅｲｦ＠ Kaosu Gavri'nin (906- Hz. Daniyal Türbesi de burada zikredilmelidir. Ancak bu son iki ｹ｡ｰｮ＠ söz konusu sultanlar ｴ｡ｲｦｮ､＠ tevsik ve teyit ･､ｭｩｺ＠ ｩｮ｡＠ ･ｴｩｲｬｭ＠ ｯｬ､ｵ＠ ･ｫｬｩｮ､＠ bilgileri Memlük ｫ｡ｹｮｬｲ､＠ belirtmeliyiz. Sonuç 90 Bk. ａ｢､ｩｬ｡ｳｴ＠ el-Malati, Neylü'l-emel, VIII, 107, 113, 116, 117, 118, 121, 123, 124, 139, 142; ｢ｮ＠ ｹ｡ｳＬ＠ Bedaiu'z-zühiir, 250, 255-257;· 261; ｢ｮｕＧｬＭｈｭｳｩＬ＠ Havôdisü'z-zaman, I, 312, 314; ｢ｮ＠ Tolun, ｍｦ｡ｫ･ｨｴＧｬＭｮＬ＠ s. 77, 80, 83, 85, 90; Tekindag, "IL Bayezid Devrinde Çukur-ova'da Nüfuz Mücadelesi", s. 351 vd. m, 91 ａ｢､ｩｬ｡ｳｴ＠ ｈｭｳｩＬ＠ m, el-Malan, Neylü 'I-emel, VIII, 187, 194, 226, 23 1; ｢ｮ＠ ＠ yas, Bedaiu 'z-zühiir, 281-282, ｢ｮＧｬﾭ Havôdisü 'z-zaman, I, 325, 326-327, 33 1; ｢ｮ＠ To lun, Miifakehetü ＧｬＭｨ｡ｮＬ＠ s. 115, 119-120, 121, 122. 92 Bk. Hoca Sadettin Efendi, Tacü't-tevarih (haz. ｳｭ･ｴ＠ ｐ｡ｲｭｫｳｺｯｬｵＩＬ＠ I-V, Ankara 1999, m, 271; ｔ･ｫｩｮ､｡Ｌ＠ "II. ｾ｡ｹ･ｺｩ､＠ Devrinde Çukur-ova'da Nüfuz Mücadelesi", s. 372-373; Darkot, "Tarsus", s. 21. 93 ｹ｡ｳＬ＠ ｂ･､｡ｩＧｺＭｨｲＬ＠ V, 102; ｢ｮＧｬＭｈｭｳｩＬ＠ Havôdisü'z:.zaman, II, 286, 287, 288; ｢ｮ＠ Tolun, Bk. ｢ｮ＠ Müfakehetü ＧＱＭｨｬ｡ｮ Ｌ＠ s. 334 vd.; f:eridun Emecen, Ｂｍ･ｲ｣ｩ､｡｢ｫ＠ Muharebesi", DlA, XXIX (2004), s. 175-176; s. 40. Darkot, "Tarsus", s. 21-22; Çetin, MemlükDevleti'nin Kuzey ｓｮｲＬ＠ 94 Bk. Siimer, "Çukurova Tarihine Dair ａｲ｡ｴｭｬＧＬ＠ 95 Abdülhay b. Ahmed ｢ｮＧｬＭｩｭ｡｣ｴ［＠ Mahmud ･ｬＭａｲｮ｡ｦ､ＩＬ＠ I-X, ｄｭ｡ｫ＠ s. 18. ･ｺｲ｡ｴＧＭｨ｢＠ .fi ahbôri men zeheb 1986-1993, X, 159-160. 67 . ＨｮｲＮ＠ ｾ ﾷＮ＠ . Abdülkadir el-Amaud- ｔￜｒｋ Ｍ ｓｌａｍ＠ KÜLTÜR VE MEDENiYETiNDE TARSUS Memlükler, sahip olduklan ｧ･ｮｩ＠ ｧｩｲｴｫｬ･＠ mücadeleler ･ｳｮ｡､Ｌ＠ ｴｯｰｲ｡ｫｬ＠ koruyabilmek için özellikle ｍｯｬ＠ Suriye'nin kuzeyine göç ･ｴｭｩ＠ bulunan Türkmen ｧｲｵｰｬ｡ｮ＠ iskan etmek, liderlerine emirlik vermek suretiyle hem Halep ve ｣ｩｶ｡ｲｮ､＠ ｵｮｳｲｬ｡＠ Müslüman-Türk ｯｬｵｴｲｭ｡､Ｎ＠ tampon güç ｢｡ｫｭｮ､＠ nüfus kesafet ｍｯｬ｡ｲ＠ ｴ･ｫｩｬ＠ temin ･ｴｭｩｬｲ､Ｎ＠ Böylece bir ｣ｩｶ｡ｲｮ､＠ kurulacak Türk edecektir. engel olarak gördükleri bütün ｨ｡ｳｭｬｲｮ＠ birer birer ortadan ｫ｡ｬ､ｲＮ＠ Çukurova'daki Ermenileri ise bazen ｡ｲ､ｮ＠ bale getirdiler. Bunun ｬｨ｡ｮｲ＠ ｺ｡ｹｦｬｭｳ＠ ｋｲ｡ｬＧｮ＠ ortadan ｡ｫｮｬｲ＠ ｢｡ｳｭｬｲ＠ önceden beri Çukurova'ya yönelik olarak sürdürdükleri akmlan, ｫ｡ｬ､ｮ＠ himayeden mahrum kalan Ermeni ｳｯｮｵ￧ｬ｡､ｲＮ＠ ￧ｫｭｴｲＮ＠ Bu esnada Çukurova bölgesi ve Tarsus'u da ｡ｬｭｹ＠ ｧ･ｲ￧ｫｬｴｩｭｹｮ＠ ｄ ｵｬｫ｡､ｩｲｯ＠ süreli olarak elinden ｢｡ｲｭｬ､Ｎ＠ ｳ｡ｶｬ ciddi ｋ｡ｲｭｮｯｵｬＬ＠ ｫｳ｡＠ Memlükler, geri ｴ ｡ｲｬ＠ ￧ｫｳ｡＠ da ｧｩｲｭｬ･､Ｎ＠ Ne var ki, ｫ｡ｲｳｮ､＠ ｫ｡ｹ｢･ｴｭｩＬ＠ ｴｵｮ｡ｭｲＮ＠ Ilidaniye ｓ｡ｶ Hakim Memlük Devleti, ｯｬ､ｵ＠ Ｇｮ＠ ｡ｲ､ｮ＠ ｬ ｡ｲ＠ ､ｩ･ｲ＠ ￧｡ｮ＠ ･ｨｩｲｬ＠ geri almak için ｧ･ｲｫｴｩ､＠ askeri ｍ･ｲ｣ｩ､｡｢ｫ＠ zor durumda ｓ｡ｶＧｮ､＠ ｳｯＱｲ｡＠ ｳｬ｡ｨｴ＠ ｯ ｬ ､ｵｮ｡＠ Tarsus'u da tarih sahnesinden ￧･ｫｩｬｭｴｲＮ＠ dönemde Tarsus'u Halep'e tabi bir naiplik haline getiren Memlük Devleti, burada saltanat naibi olarak ｧ￶ｲ･ｶｬｮ､ｩ＠ ｡ｲｳｮ､＠ ｏｳｭ｡ｮｬ da her seferinde Tarsus'u bu Tarsus ve Çukurova'daki ｲ ｡＠ ve Memlük Devleti, hem bu yüzden bem de iktisadi ｡￧､ｮ＠ ｏｳｭ｡ｮｬｲ＠ devreden ｡ｬ､ｲＮ＠ ｢｡ｳｭｬｮ､＠ ｏｳｭ｡ｮｬ önlerinde dÜZenleyerek bazen de tehdit ederek etkisiz Bundan sonra Memlük Dyvleti'nin ｫ｡ｲｳｮ＠ gibi yeni ｵｲ､｡＠ Öncelikle ｈ｡￧ｬｮ＠ ve bir tehdit olmaktan ｵｺ｡ｫｬｭｳｹ＠ hakimiyetleri ｡ｬｴｮ＠ yeni ｫ｡ｺｮｭｳ＠ mücadele etmek için çok yönlü bir siyaset güden Memlükler, bu ￧ｫ｡ｲ､ｬＬ＠ bölgede bem de Çukurova bölgesinde Bu gruplar daha ·spnra Çukurova ve beyliklerinin de nüvesini ｬｨ｡ｮｲ＠ ｳ･￧ｭｩｴｲＮ＠ ｫｩｬ･ｲＬ＠ ｋ｡ｲｭｮｯｵｬ＠ birkaç istisna ､ｮ｡Ｌ＠ en üst rütbeye sahip ümera Tarsus'u ele geçirmesi üzerine 820 (141 7) senesinde bizzat Sultan el-Melikü'l-Müeyyed ･ｹｨＧｩｮ＠ bu ･ｨｲｩ＠ geri almak için sefere ￧ｫｭ＠ ｯｬｭ｡ｳＬ＠ Tarsus'a verilen ehemmiyeti gösteren önemli bir örnektir. Oturum ｂ｡ ｓ｡ｹｮ＠ ｫ｡ ｮ＠ *** P r of. Dr . M ustafa Fayda: .. bir ｳ｡ｦｨｭ＠ Doç. Dr. Fatih Yahya Ayaz'a ｴ･ｫｲ＠ ｴ･ｫｩｬ＠ ｩｭ､＠ ediyor hem ￇｵｫｲｯｶ｡Ｇｮ＠ de Yrd. Doç. Dr. Abdullah ｐｯ＠ Buyurun ｓ｡ｹｮ＠ ediyoruz. Gerçekten Memlükler dönemi önemli hem Tarsus'un. bize Ｂｏｳｭ｡ｮｬＯｲ＠ Hocam. 68 Döneminde Tarsus"tan bahsedecekler.