INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES on Social Sciences & Humanities-V February 25-26, 2022 / Izmir, Turkey Editors Prof. Dr. Jean Vasile ANDREI Dr. Mehmet Emin KALGI ISBN: 978-625-7720-76-2 ISPEC Publishing House INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES-V Abstract 25-26, 2022 / Izmir, Turkey FULL TEXTS BOOK EDITORS Prof. Dr. Jean Vasile ANDREI Dr. Mehmet Emin KALGI All rights of this book belong to ISPEC Publishing House Authors are responsible both ethically and jurisdically ISPEC Publications - 2022© Issued: 10.03.2022 ISBN: 978-625-7720-76-2 CONFERENCES ID CONFERENCES TITLE • INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES • on Social Sciences & Humanities DATE AND PLACE • February 25-26, 2022 / Izmir, Turkey ORGANIZATION • IKSAD- INSTITUTE OF ECONOMIC DEVLOPMENT AND SOCIAL RESEARCHES • ATLAS INTERNATIONAL JOURNAL ON SOCIAL SCIENCES ISSN - 2616 - 936X HEAD OF ORGANIZING COMMITTEE • Prof. Dr. Natalia LATIGINA COORDINATOR • Dr. Mehmet Emin KALGI • Turkey (99), Azerbaijan (9), Pakistan (10), Bangladesh (1), Indian (14), Iranian (3), Romania (4), Ethiopia (3), Malaysia (2), Indonesia (6), Serbia (2), Moldova (2), Qatar (1), Nigeria (7), Benin (1), Kazakhistan (3), Sri Lanka (4), Saudi Arabia (3), Spain (1), Egypt (2), Canada (1), Greece (1), Chinese (1), Algeria (4), Republic of Congo (2), Bulgaria (1), Philippine (1), Venezuelan (1), Georgia (2), Hungarian (1), Kyrgyzstan (2), Morocco (4), Ukraine (2) • NUMBER of ACCEPTED PAPERS-200 • NUMBER of REJECTED PAPERS-67 • *Double blinded evaluation process SCIENTIFIC COMMITTEE BOARD Dr. Mehmet Emin KALGI Çukurova Üniversitesi Ahmad Sharif FAKHEER Beirut University Dr. Orhun Burak SOZEN Gaziantep University Dr. Ayse ERKMEN Gaziantep University Dr. Guray ALPAR Turkish Army Dr. Ökkeş KESİCİ Burdur Mehmet Akif Ersoy University Dr. Ludmila MEDVEDEVANYA Russian Academy of Sciences Dr. Cholpon TOKTOSUNOVA Kyrgiz Economy University Dr. Muhammad Shoaib Khan PATHAN Shah Abdul Latif University Dr. Həcər HÜSEYNOVA ASPU Dr. Beatrice Mofoluwaso FASOGBON Federal Institute of Industrial Research Dr. Aygun MEHERREMOVA Baku State University Dr. Gulshen MEHERREMOVA Azerbaijan University of Languages Dr. Ali Korkut ULUDAĞ Atatürk University Dr. Ömür MUNZUR Baskent University Dr. Nalan BÜKER Işık University Dr. D. Volkan KARABOĞA Süleyman Demirel University Dr. Faruk DÜNDAR University of Glasgow Dr. Fatih Volkan AYYILDIZ Ardahan University Dr. Tutku UNKARACALAR Kırklareli University Dr. Selahattin YAKUT Yozgat Bozok University INTERNATIONAL AEGEAN SYMPOSIUMS Social Sciences & Humanities-V February 25-26, 2022 IZMIR, TURKEY CONFERENCE PROGRAM Online (with ZOOM Conference) Meeting ID: 886 2816 5926 Passcode: 555000 Turkey (99), Azerbaijan (9), Pakistan (10), Bangladesh (1), Indian (14), Iranian (3), Romania (4), Ethiopia (3), Malaysia (2), Indonesia (6), Serbia (2), Moldova (2), Qatar (1), Nigeria (7), Benin (1), Kazakhistan (3), Sri Lanka (4), Saudi Arabia (3), Spain (1), Egypt (2), Canada (1), Greece (1), Chinese (1), Algeria (4), Republic of Congo (2), Bulgaria (1), Philippine (1), Venezuelan (1), Georgia (2), Hungarian (1), Kyrgyzstan (2), Morocco (4), Ukraine (2) IMPORTANT, PLEASE READ CAREFULLY  To be able to attend a meeting online, login via https://zoom.us/join site, enter ID “Meeting ID or Personal Link Name” and solidify the session.  The Zoom application is free and no need to create an account.  The Zoom application can be used without registration.  The application works on tablets, phones and PCs.  The participant must be connected to the session 5 minutes before the presentation time.  All congress participants can connect live and listen to all sessions.  Moderator is responsible for the presentation and scientific discussion (question-answer) section of the session. Points to Take into Consideration - TECHNICAL INFORMATION  Make sure your computer has a microphone and is working.  You should be able to use screen sharing feature in Zoom.  Attendance certificates will be sent to you as pdf at the end of the congress.  Requests such as change of place and time will not be taken into consideration in the congress program. Önemli, Dikkatle Okuyunuz Lütfen  Kongremizde Yazım Kurallarına uygun gönderilmiş ve bilim kurulundan geçen bildiriler için online (video konferans sistemi üzerinden) sunum imkanı sağlanmıştır.  Online sunum yapabilmek için https://zoom.us/join sitesi üzerinden giriş yaparak “Meeting ID or Personal Link Name” yerine ID numarasını girerek oturuma katılabilirsiniz.  Zoom uygulaması ücretsizdir ve hesap oluşturmaya gerek yoktur.  Zoom uygulaması kaydolmadan kullanılabilir.  Uygulama tablet, telefon ve PC’lerde çalışıyor.  Her oturumdaki sunucular, sunum saatinden 5 dk öncesinde oturuma bağlanmış olmaları gerekmektedir.  Tüm kongre katılımcıları canlı bağlanarak tüm oturumları dinleyebilir.  Moderatör – oturumdaki sunum ve bilimsel tartışma (soru-cevap) kısmından sorumludur. Dikkat Edilmesi Gerekenler- TEKNİK BİLGİLER  Bilgisayarınızda mikrofon olduğuna ve çalıştığına emin olun.  Zoom'da ekran paylaşma özelliğine kullanabilmelisiniz.  Kabul edilen bildiri sahiplerinin mail adreslerine Zoom uygulamasında oluşturduğumuz oturuma ait ID numarası gönderilecektir.  Katılım belgeleri kongre sonunda tarafınıza pdf olarak gönderilecektir  Kongre programında yer ve saat değişikliği gibi talepler dikkate alınmayacaktır Before you login to Zoom please indicate your name_surname and HALL number: exp. Hall-1, Name SURNAME • 1000–1230 SESSION TIME DATE • 25.02.2022 • HALL-5 • SESSION-1 HEAD OF SESSION: Assoc. Prof. Dr. Tamilla Aliyeva Assoc. Prof. Dr. Serpil ÖZDEMİR Ebru DAŞTAN Bartın University Bartın University Asmar Khanbala kızı Kerimova Bakü Slavyan University Asmar Khanbala kızı Kerimova Bakü Slavyan University Dr. Onur DÖLEK Ministry of National Education Shahla Aliyeva Gahraman Azerbaijan University of Languages Dr. Tarık DEMİR Gazi University Dr. Gülşah PARLAK KALKAN Kilis 7 Aralık University Minaya MAMMADOVA Azerbaijan State Pedagogical University Assoc. Prof. Dr. Tamilla Aliyeva Ardahan University READABILITY LEVELS OF READING TEXTS IN NEW ISTANBUL TURKISH BOOKS FOR INTERNATIONAL STUDENTS DERIVED SUFFIXES IN AZERBAIJANI AND TURKISH AND THEIR EQUIVALENCE ARABICS-PERSIONS DERIVED SUFFIXES IN AZERBAIJAN AND TURKISH LANGUAGE AND THEIR EQUIVALENCE EXAMINATION OF SECONDARY STUDENTS' LISTENING MOTIVATIONS IN TERMS OF VARIOUS VARIABLES CONCEPTUAL THEORIES OF VERBS TEACHING TURKISH TO FOREIGNERS AS AN EDUCATIONAL DIPLOMACY ACTIVITY NOTES ON SOME STREET AND STREET NAMES IN KİLİS THE "POEMS OF THE EAST" BY GEORGE GORDON BYRON MANIFESTATION OF INDIVIDUAL STYLE IN TRANSLATION AZERBAIJANI TURKISH IRFAN TRADITION IN AZERBAIJAN LITERATURE SELF • 1000–1230 SESSION TIME DATE • 25.02.2022 • HALL-6 • SESSION-1 HEAD OF SESSION: Assist. Prof. Dr. Özlem COŞKUN Dr. M. Fatih DEMİRDAĞ Hakkâri Üniversitesi Assist. Prof. Dr. Cüneyt COŞKUN Dr. Nazım GÖKEL Kastamonu University Kilis 7 Aralık University Prof. Dr. Kadir ÖZKÖSE Sivas Cumhuriyet University Işıl AVŞAR ARIK Necmettin Erbakan University Dr. Murat ŞAHİN Ondokuz Mayıs University Dr. Muhyettin ÖZEN Van Yüzüncü Yıl University Assist. Prof. Dr. Zeynep Burcu Şahin Istanbul Gelisim University Assist. Prof. Dr. Şerafettin ERTEN Uşak University Dr. Mehmet AYDINER Aydın Adnan Mendres University Dr. Mehmet AYDINER Aydın Adnan Mendres University PASTAFARIANISM AS AN EXAMPLE OF A RELIGIOUS GROUP WHAT IS “THE CULTURE OF SCIENCE”? MODALITY AND REALITY WITH ITS SOCIAL, CULTURAL AND POLITICAL TEXTURE HISTORICAL ADVENTURE OF TUNISIA THE EFFECTS OF THE SYRIAN CIVIL WAR IN THE CONTEXT OF BORDER SOCIOLOGY: THE CASE OF HATAY/HASSA BORDER CHANGES IN ATTITUDES TO RELIGION OF IRAQI MIGRANT TO TURKEY: SAMSUN PROVINCE EXAMPL THE ROLE OF MOTHERS AND FATHERS IN THE FORMATION OF WORSHIP ATTITUDES OF CHILDREN IN PRIMARY SCHOOL PERIOD RELIGION AND BELIEF BASED HATE SPEECH: TWITTER CASE THE CO-PRODUCER ROLE OF CITIZENS: AN EVALUATION IN THE FRAMEWORK OF THE NEW PUBLIC SERVICE AND THE PUBLIC VALUE THEORY THE EFFECT OF COVID OUTBREAK ON INTRA-INDUSTRY TRADE: ANALYSIS FOR SELECTED INDUSTRIES COMPETITIVE ADVANTAGE AND INTRA-INDUSTRY TRADE IN CHEMCICAL PRODUCTS INDUSTRY • 1000–1230 SESSION TIME DATE • 25.02.2022 • HALL-7 • SESSION-1 HEAD OF SESSION: Assist. Prof. Dr. E.Tutku VARDAĞLI Farida Tagiyeva Azerbaijan National Academy of Sciences İzzettin BEŞTAŞ Pamukkale University Dr. Rehim Mecnunov Azerbaijan Police Academy Dr. Murat İNAN Abdullah Gül University Assist. Prof. Dr. E.Tutku VARDAĞLI İstanbul Aydın University Dr. Ayman KARA Kırıkkale University Dr. Ayman KARA Kırıkkale University Dr. Murat İNAN Abdullah Gül University Dr. Pınar AKGÜL Giresun University Assoc. Prof. Dr. Yılmaz SEÇİM Mehmet KORU Necmettin Erbakan University Necmettin Erbakan University Safarova Chinara Gabil Ganja State University ARTICLE ABOUT THE BOOK RACISM IN THEORY AND PRACTICE 2. DEPUTIES OF MARDIN AND THEIR ACTIVITIES MEDIA IN AZERBAIJAN IN THE EARLY TWENTIETH CENTURY AND THEIR ACTIVITIES INTERPERSONAL TRUST AS A DETERMINANT OF GOVERNMNENTVOTER IDEOLOGICAL CONGRUENCE TURKEY’S DECISION TO ACCESS TO THE UNITED NATIONS: CONVERGENCE OF DOMESTIC AND FOREING POLICY A COMPARISON IN TERMS OF STATE: MACHIAVELLI AND HOBBES THE DISTINCTION BETWEEN VIRTUOUS SOCIETY AND NON-VIRTUOUS SOCIETY IN ACCORDANCE WITH POLITICAL THOUGHT OF IBN BAJJAH SYSTEMIC FACTORS EFFECTING GOVERNMENT-VOTER IDEOLOGICAL CONGRUENCE HOW ‘NEW’ ARE THE NEW WARS? A RESEARCH ON THE CUISINE CULTURES OF YORUKS, WHO EMIGRATED FROM NOMADIC TO SETTLED LIFE (EXAMPLE OF ÇANAKKALE) TURKEY AND GEORGIA'S WORLD ENERGY MARKET TRANSFORMATION STRATEGY FOR "CORRIDOR COUNTRIES" AND ITS RESULTS • 1300–1530 SESSION TIME DATE • 25.02.2022 • HALL-4 • SESSION-2 HEAD OF SESSION: Dr. Canan TİFTİK Şevval GÖKCEN Assoc. Prof. Dr. Hülya KADIOĞLU Yıldız Technical University Yıldız Technical University Prof. Dr. Ahmet ÜSTÜN Banu Çiçek SARISOY Amasya University Amasya University Prof. Dr. Ahmet ÜSTÜN Emel AKIN Amasya University Amasya University Ayşe Ahsen Talu Prof. Dr. Erdoğan Tezci Balıkesir University Balıkesir University Leyla SEYFİYEVA Anadolu University Dr. Canan TİFTİK Dr. Bilge TURP GÖLBAŞI Dr. Hande AYHAN GÖKCEK Istanbul Gelisim University Assist. Prof. Dr. Gulcin BILGIN TURNA Gonca AKMAZ BIYIKLI Recep Tayyip Erdogan University VALIDITY AND RELIABILITY OF THE SURVEY FORM FOR TEACHER CANDIDATES' STUDY STYLES DURING THE COVID-19 PROCESS THE EFFECT OF ADMINISTRATIVE PROBLEMS FACED BY TEACHERS AND OTHER SCHOOL PROBLEMS AND THESE PROBLEMS ON TEACHER PERFORMANCE THE PROBLEMS FACED BY WOMEN MANAGERS IN EDUCATION MANAGEMENT AND THE OBSTACLES TO THEIR PROMOTION IN THE POST TEACHER TRAINING PROGRAMME IN THE CONTEXT OF EDUCATION POLICIES EXAMINATION OF AESTHETIC LEADERSHIP QUALIFICATIONS AND BEHAVIORS CAREER TRANSFORMATION IN HUMAN RESOURCES MANAGEMENT IN BUSINESSES AND THE EVALUATION OF DIGITAL TRANSFORMATIONS IN TERMS OF MARKETING CHILDREN’S YOUTUBE CONSUMPTION: AN ANALYSIS OF THE MOST VIEWED YOUTUBE VIDEOS OF ALL TIME • 1300–1530 SESSION TIME DATE • 25.02.2022 • HALL-5 • SESSION-2 HEAD OF SESSION: Dr. Kürşad ÇAVUŞOĞLU Katibe AKYOL Dr. Serap KALFAOĞLU Selcuk University Assist. Prof. Dr. Adeviye ERDOĞAN Isparta University of Applied Sciences Assoc. Prof. Dr. Safiye SARİ Lect. Betül ELİBOL Atatürk University Erzincan Binali Yıldırım University Elçin YAVUZ Assist. Prof. Dr. Esin BENHÜR AKTÜRK Istanbul Aydın University Dr. Kürşad ÇAVUŞOĞLU Mersin University Lect. Tuğçe METİN Kahramanmaraş Sütçü İmam University Assoc. Prof. Dr. Buket BORA SEMİZ Assist. Prof. Dr. Tarık SEMİZ Bilecik Şeyh Edebali University Lect. Dr. Mehmet Gökhan TURAN Dr. Dora UZKESİCİ Anadolu University AN APPLIED STUDY ON THE RELATIONSHIP OF JOB FEATURES AND FOCUS OF CONTROL DETERMINING THE OPINIONS AND EXPECTATIONS OF DISTANCE EDUCATION VOCATIONAL SCHOOL STUDENTS ON WORKING LIFESTYLE: A QUALITATIVE STUDY THE RELATIONSHIP BETWEEN SUSTAINABLE FASHION PRACTICES, REUSE, AND INNOVATION EVALUATION OF THE EFFECT OF ENVIRONMENTAL DYNAMISM IN TERMS OF DIGITAL TRANSFORMATION ON COMPANY PERFORMANCE ON TRAVEL AGENCIES ANALYSIS OF MOBILE ACCOUNTING APPLICATIONS WITH ACCOUNTING SEARCH RESULT POPULATION, MIGRATION AND LABOR MARKET A STUDY ON TURKEY AND SOUTHEASTERN ANATOLIA REGION BIBLIOMETRIC ANALYSIS ON SOCIAL MEDIA MARKETING IN HEALTHCARE SECTOR THE EFFECT OF BUSINESS AND SUPPLIER RELATIONS ON REPEAT PURCHASING DECISIONS IN PURCHASING MANAGEMENT • 1300–1530 SESSION TIME DATE • 25.02.2022 • HALL-6 • SESSION-2 HEAD OF SESSION: Hadi Bahmani Ziaullah Jan UET Peshawar Saumit Kumer Nandi European University Assoc. Prof. Dr. Ghulam Shabir SOLANGI Prof. Dr. Altaf Ali SIYAL Pirah SIYAL Mehran University Sindh Agriculture University National Centre of Excellence Lakshya M R Dr. L.R.K. Krishnan VIT Business School VIT Business School Hadi Bahmani Davood Mostofinejad Mariana BĂLAN Simona Maria STĂNESCU Isfahan University of Technology (IUT) Isfahan University of Technology (IUT) Institute for Economic Forecasting Research Institute for Quality of Life IMPLEMENTATION OF LEAN MANUFACTURING IN A MANUFACTURING INDUSTRY: A CASE STUDY APPROACH ENGINEERING PROPERTIES OF LOCALLY AVAILABLE CEMENT IN BANGLADESH IMPACT ASSESSMENT OF SEAWATER INTRUSION’S EFFECT ON THE SOIL FERTILITY, WATER QUALITY, VEGETATION, AND THE LIVELIHOOD OF THE INDUS DELTA COMMUNITY EMERGING STRATEGIES FOR DEVELOPING A GREENED WORKFORCE IN THE NEW ECO-SYSTEM EFFECT OF HEAT CURING ON THE MECHANICAL PROPERTIES OF UHPC NEETs YOUTH AND COVID-19: RESPONSE, RECOVERY AND RESILIENCE Abrehet Mehari Ethiopia Civil Service University ASSESSMENT OF THE AGRICULTURE AND MANUFACTURING SECTOR’S LINKAGES IN ETHIOPIA Shahrizuan Shamsul Martin James Marinus Christian Geoffery Keningau Vocational College Keningau Vocational College Keningau Vocational College GRINDER SUPPORTING TOOL Muhammad Imran Khadija Amjad University of Veterinary and Animal Sciences ANALYSIS OF THE FACTORS AFFECTING THE VOLATILITY OF POULTRY PRODUCTS IN PAKISTAN • 1300–1530 SESSION TIME DATE • 25.02.2022 • HALL-7 • SESSION-2 HEAD OF SESSION: Natalia SCIUCHINA HUMAN INTERACTION MODEL EMERGING CHANGES DURING THE COVID-19 PANDEMIC THE DETERMINANTS OF PEOPLE’S TRUST IN COURTS IN TURKEY WORK TRAINING, ORGANIZATIONAL CULTURE, LEADERSHIP AND EMPLOYEE PERFORMANCE ANALYSIS OF DIPLOMACY FUNCTIONS FROM THE PERSPECTIVE OF MAINTAINING SECURITY Manotar TAMPUBOLON Universitas Kristen Indonesia Dr. Osman ŞAHİN Glasgow Caledonian University Kusni INGSIH Muhammad Abdul Manaf Ana KADARNINGSIH Universitas Dian Nuswantoro Delia-Mihaela MARINESCU Carol I” National Defense University Andrijana Savic Assoc. Prof. Dr. Gordana Dobrijevic Singidunum University WORKING FROM HOME Muniza Javed Dr. Asma Seemi Malik Amjad Mahmood Lahore College for Women University Lahore College for Women University National College of Business Administration Natalia SCIUCHINA Tiraspol Shevchenco University Branislav SANČANIN Sofija SANČANIN Nikola Tesla University Hamad General Hospital Kusni INGSIH Ana KADARNINGSIH Agus Susilo NUGROHO Universitas Dian Nuswantoro Musa M. KAMARA Ankara Yildirim Beyazit university Musa M. KAMARA Ankara Yildirim Beyazit university “WORK FULFILMENT AS THE DETERMINANT OF ORGANIZATIONAL COMMITMENT AND ORGANIZATIONAL CITIZENSHIP BEHAVIOUR AMONG EMPLOYEES OF BANKS” INTERNATIONAL LEGAL REGULATION OF HUMAN RIGHT TO SOCIAL SERVICES KEY DETERMINANTS FOR THE CHOICE OF TRADITIONAL MEDIA FOR ADVERTISING DURING THE EMPLOYMENT PROCESS COMPENSATION, WORK DISCIPLINE, WORK ENVIRONMENT AND EMPLOYEE PERFORMANCE AFRICA: TRANSITIONS FROM AUTHORITARIAN SOCIALISM TO LIBERAL DEMOCRACY THE LIBERIAN CIVIL WAR, CONFLICT RESOLUTION ACTIVITIES AND THE INVOLVING INSTITUTIONS FOR ESTABLISHING PERMANENT PEACE IN LIBERIA • 1600–1830 SESSION TIME DATE • 25.02.2022 • HALL-4 • SESSION-3 HEAD OF SESSION: Dr. Naseem Akhter National University of Malaysia Academy of Islamic Studies Academy of Contemporary Islamic Studies MALAYSIAN’S PERCEPTION ON PROPHETIC HEALTH AND COSMETIC PRODUCTS Sintayehu Assefa Prof. Abebe Ejigu Dr. Gemechu Nemera Arba Minch Universit Mekelle University Arba Minch University A STRUCTURAL EQUATION ANALYSIS OF EXPORT MARKETING ADAPTATION STRATEGIES ON EXPORT PERFORMANCE: EVIDENCE FROM TEXTILE AND GARMENT EXPORTING ENTERPRISES IN ETHIOPIA Dr. Naseem Akhter Shaheed Benazir Bhutto Women University AWARENESS OF USURY AMONG YOUNG PEOPLE (AN ANALYSIS OF STUDENTS' PERCEPTIONS AND ISLAMIC CONTEXT) Mohd Farhan Md Ariffin Muhammad Ikhlas Rosele Mohammad Fahmi Abdul Hamid Favour C. Uroko University of Nigeria Dr. Naseem Akhter Shaheed Benazir Bhutto Women University CORRUPTION IN NATIONAL UNIVERSITIES COMMISSION ACCREDITATIONS AND AN APPEAL TO PROVERBS 26:26-28 A TREND OF NON-TRADITIONAL MARRIAGES IN PAKISTAN (AN ANALYSIS FROM ISLAMIC PERSPECTIVE) Trisnawaty Tarmizi Thalib Yusma Indah Jayadi UIN Alauddin Makassar Universitas Bosowa UIN Alauddin Makassar SELF-CRITICISM ON MEDICAL STUDENT: AN OVERVIEW Advocate Nikita Dobhal Ishu Dobhal Shipra Dobhal Advocate in District Court Dehradun Teacher at Modern Public School Advocate in District Court Dehradun INDIAN SOCIAL MEDIA AND SHORT VIDEO PLATFORMS Khalida Madoui Ecole Normale Supérieure Assia Djebar Algeria NEO PAX AMERICANA UNDER THE AUSPICES OF TRUMPISM: STRENGTH FOR PEACE University of Nigeria ‘WE HAVE PROTECTED PERPETRATORS’: USING WIDOWS AS SCAPEGOAT IN SUSTAINING PATRIARCHY IN SOUTH EASTERN NIGERIA Favour C. Uroko • 1600–1830 SESSION TIME DATE • 25.02.2022 • HALL-5 • SESSION-3 HEAD OF SESSION: Ceren ALKAN ÜSTÜN Erkan POLAT Dr. Serap KALFAOĞLU Selcuk University Selcuk University Nur HOŞGÖR Kütahya Dumlupinar University Nil Arıcı Farid Huseynov Gebze Technical University Gebze Technical University Assist. Prof. Dr. Sefer AYDOĞAN National Defence Univercity Res. Asst. Serap YALÇINYİĞİT Yildiz Technical University Assist. Prof. Dr. Erol MUZIR Dr. Vedat Akman Assoc. Prof. Dr. Cevdet Kızıl İstanbul Medeniyet University Institute for Internal Controls Turkey İstanbul Medeniyet University Ceren ALKAN ÜSTÜN Maltepe University İdil Nur GÜRBÜZ GÖKBERK Çukurova University Miray ÖZER DENİZ Çukurova University Miray ÖZER DENİZ Çukurova University AN APPLIED RESEARCH ON THE RELATIONSHIP BETWEEN JOB CRAFTING AND PROACTIVE CAREER ENGAGEMENT BEHAVIOURS EVALUATION OF TECHNOLOGIES APPLIED IN TURKEY IN DISASTER MANAGEMENT THE EFFECTS OF IN-APP ADVERTISEMENTS ON USER BEHAVIOR IN GOOGLE PLAY STORE GAMES THE MANAGERIAL REACTIONS OF AIRPORT BUSINESS TO THE PANDEMIC SUBJECTIVE TIME, EMOTIONS, AND JOB AUTONOMY IN REMOTE WORK SETTINGS THE OTHER SIDE OF THE DOOR: ACCOUNTING RELATED, FINANCIAL AND MANAGERIAL RECOMMENDATIONS TO PREPARE FOR THE POST COVID-19 PANDEMIC ERA RELATIONSHIP OF HPV RELATED STIGMATIZING ATTIDUES WITH PREVENTIVE BEHAVIOR APPROACHES IMPLEMENTATION OF THE CARRIAGE WITHIN THE FRAMEWORK OF CMR AND TCC PROVISIONS AN EVALUATION OF THE DECEASED'S PERSONAL DATA'S NON-PROTECTION THE RULE OF THE FEE IN THE MANDATORY MEDIATION IN THE CONSUMER LAW • 1600–1830 SESSION TIME DATE • 25.02.2022 • HALL-6 • SESSION-3 HEAD OF SESSION: Prof. Dr. Ahmet Niyazi ÖZKER PROPOSING A PRACTICE-ORIENTED METHOD FOR PUBLIC ADMINISTRATION: AUTOBUREAUGRAPHY PROBLEMS IN THE GLOBAL SERVICE TRADING CASE AND POTENTIAL DEVIATIONS IN ECONOMIC GROWTH EXPECTATIONS THE EFFECT OF SOCIAL MEDIA ON GENERATION Z'S PROFESSION/CAREER CHOICE -A QUALITATIVE STUDYAN EMPIRICAL ANALYSIS OF THE EFFICIENCY OF PUBLIC EXPENDITURES ON HUMAN DEVELOPMENT MACROECONOMIC STABILITY AND FOREIGN DIRECT INVESTMENT Muhammed Z. ÇIĞMAN Kütahya Dumlupınar University Prof. Dr. Ahmet Niyazi ÖZKER Bandirma Onyedi Eylul University Assoc. Prof. Dr. Cemile ÇETİN Günseli Berfin AKAN Dokuz Eylül University Specialist Dr. Resul TELLİ Çukurova University Assoc. Prof. Dr. S. Meral Çakıcı Piri Reis University Prof. Dr. Nuran ÖZLÜK Prof. Dr. Hüseyin DOĞRAMACIOĞLU Bolu Abant İzzet Baysal University Kilis 7 Aralık University MORAL SCHOOL PLAYS BY MEHMET RÂİF [OGAN] Prof. Dr. Nuran ÖZLÜK Prof. Dr. Hüseyin DOĞRAMACIOĞLU Bolu Abant İzzet Baysal University Kilis 7 Aralık University EVIDENCE OF UNCIVILIZED BEHAVIORS IN THE WEST WITH NEWSPAPERS: THE CASE OF ALİ MUZAFFER- PARİS’TE VAHŞET (BRUTALITY İN PARIS) • 1600–1830 SESSION TIME DATE • 25.02.2022 • HALL-7 • SESSION-3 HEAD OF SESSION: Dr. Franck AMOUSSOU Muhammed Buğrahan HATİBOĞLU Ankara Yıldırım Beyazıt University Muhammed Buğrahan HATİBOĞLU Assit. Prof. Dr. Semih CEYHAN Ankara Yıldırım Beyazıt University Assoc. Prof. Dr. Arvind Kumar Shukla Deepa Priyanshu Invertis University Invertis University Asha Devi. J Sumi A M Dr. K.S Chandrasekar University of Kerala Ress. Asst. Ahmet Şükrü PAMPAL Asst. Prof. Emre Burak EKMEKÇİOĞLU Ankara Yildirim Beyazit University Dr. Franck AMOUSSOU Dr. Jean Tata TOSSOU Université d’Abomey- Calavi (UAC) Dr. Kumar Amit Dayanand Anglo-Vedic (PG) College Zhaksekenova Gauhar Manarberkovna Aliyeva Ayazhan Kanatkyzyz Kazakh National Women's Pedagogical University BEHIND THE INTENTION: WHICH INSTITUTIONAL LOGICS CAN INFLUENCE ENTREPRENEURIAL INTENTION? THE IMPACT OF ENTREPRENEURIAL SELF-EFFICACY, ENTREPRENEURIAL EDUCATION AND ENTREPRENEURIAL PASSION ON ENTREPRENEURSHIP INTENTION IN THE COMPARISON OF GENERATION Z AND GENERATION Y THE CAUSAL FACTORS OF SUCCESS OF ISO 9000 CERTIFICATION: THE EVIDENCES FROM DELHI NATIONAL CAPITAL REGION IN INDIA CULTURE OF INNOVATION AND CUSTOMER-CENTRICITY ON INDIAN TELECOM INDUSTRIES LEADER-MEMBER EXCHANGE AND INNOVATIVE WORK BEHAVIOR: THE MODERATING ROLE OF DOMAIN KNOWLEDGE A SYSTEMIC FUNCTIONAL AND SOCIAL PSYCHOLOGICAL ANALYSIS OF AN ELECTION SWAYING STRATEGY GERIATRIC POPULATION DEPENDENCY IN INDIA: A CRITICAL REVIEW INCLUSIVE EDUCATION IN CHOREOGRAPHY WITH SCHOOL CHILDREN • 1000–1230 SESSION TIME DATE • 26.02.2022 • HALL-4 • SESSION-1 HEAD OF SESSION: Assoc. Prof. Dr. Hemlata V. Gaikwad Dr. Felicia ADEYEMO Caleb University Assoc. Prof. Dr. Hemlata V. Gaikwad Assist. Prof. Dr. Shrikant S. Karanjkar Mr. Vallabh Pradip Shete Rajarambapu Institute of Technology Assist. Prof. Dr. Shrikant S. Karanjkar Assist. Prof. Dr. Krishnaji S. Patil Mr. Smita Suresh Jadhav Assist. Prof. Dr. Krishnaji Sarjerao Patil Assist. Prof. Digvijay Satish Patil Mr. Kartik Khot Mr. Rohit Patil Assist. Prof. Dr. Krishnaji Sarjerao Patil Assist. Prof. Dr. Shrikant Sharad Karanjkar Rajarambapu Institute of Technology EFFECT OF EMPLOYEE'S MOTIVATION ON PRODUCTIVITY IN A RURAL ORGANIZATIONAL SETTING IMPORTANCE OF USER GENERATED CONTENT AS PART OF DIGITAL MARKETING DISTRIBUTERS OPINION TOWARDS FOOD PROCESSING PRODUCTS IN WESTERN MAHARASHTRA Rajarambapu Institute of Technology FINANCIAL STATEMENTS: A TOOL USED TO TAKE FINANCIAL DECISIONS ENTERPRISES Rajarambapu Institute of Technology AN INVESTIGATION OF NECESSITY OF FINANCIAL PLANNING: AN EFFECTIVE TOOL IN PERSONAL FINANCE Rajarambapu Institute of Technology INVESTORS BEHAVIOUR TOWARDS SYSTEMATIC INVESTMENT PLAN OF MUTUAL FUNDS Open University of Sri Lanka Sabaragamuwa University of Sri Lanka SELECTING LOCAL SOURCING SUPPLIERS IN APPAREL INDUSTRY, SRI LANKA Assist. Prof. Dr. Krishnaji Sarjerao Patil Assist. Prof. Dr. Aniket Suresh Pardeshi Miss. Urvi Shah Miss. Riya Kalburgi Malshani H. I. Hettiarachchi W. N. Dr. Chukwuemeka G. Eme National Open University Dr. Chukwuemeka G. Eme National Open University Dr. Chukwuemeka G. Eme National Open University Emre AKCAGÜNDÜZ Trakya University THE ROLE OF STAFF TRAINING AND MANAGEMENT DEVELOPMENT ON EMPLOYEE ENGAGEMENT AND MOTIVATION IN THE NIGERIAN PUBLIC SECTOR - A CASE OF NATIONAL OPEN UNIVERSITY OF NIGERIA (NOUN) ENVIRONMENTAL DEGRADATION AND SOCIO-ECONOMIC DEVELOPMENT OF THE NIGER-DELTA-REGION OF NIGERIAA CASE OF OGONI-LAND THE ROLE OF BUSINESS ETHICS IN THE EFFICIENT MANAGEMENT OF THE NIGERIAN PUBLIC SERVIC AN ANALYSIS OF PRESIDENTIAL POLICY COUNCILS • 1000–1230 SESSION TIME DATE • 26.02.2022 • HALL-5 • SESSION-1 HEAD OF SESSION: Dr. Iosefina BLAZSANI-BATTO Irin Sultana King Khalid University Pelin DOYGUN Autonomous University of Madrid Prof. Dr. Yasser K. R. Aman Minia University Prof. Dr. Yasser K. R. Aman Minia University Verdiyeva Gunay V. Azerbaijan National Academy of Sciences Dr. Iosefina BLAZSANI-BATTO Drd. Alina Iftime Azerbaijan University of Languages Ankara University Assist. Prof. Dr. Cansu GÜR Haitham ALMHAMMAD Atatürk University Atatürk University Ananda Majumdar The University of Alberta Alexios Pliakos the Research of Ancient Greek and Byzantine Technology Dr. Haldun Aydıngün Kocaeli University BECKETT’S WAITING FOR GODOT: NOT JUST AN ENIGMA PARADIGM OF IDENTITY AND ADMINISTRATION WITHIN THE GREEKORTHODOX COMMUNITY OF IZMIR (1900-1910) DUPLICITY AND IRONY OF FATE: FAMILY AS FIRST HOME IN THOMAS HARDY’S MAYOR OF CASTERBRIDGE AND HASSAN EL BINDARY’S SALWA A’ROUH (SOUL’S CONSOLATION) CLONING OF THE SOUL AND REPRODUCTION OF THE SELF THROUGH SPACE AND TIME WITH REFERENCE TO LITERATURE AND TRANSLATION BORROWED TERMS IN PERSIAN AND AZERBAIJANI LANGUAGES THE CONTRIBUTION OF CINEMATOGRAPHY TO THE DEVELOPMENT OF THE CULTURAL COMPETENCES IN LEARNING LANGUAGE ACQUISITION A REVIEW OF CONTRIBUTORY FACTORS TO THE DIVERSITY AMONG SIGN LANGUAGES IN THE ARAB WORLD HISTORY OF MEDIEVAL THEATRE: TEXT AND PRESENTATIONS PREHISTORIC CALENDARS: SOME EUROPEAN, AEGEAN AND MINOAN ONES, IN PARALLEL CHIPPED TOOLS FROM THE SMALL HARBOR EXCAVATION IN ISTANBUL AVCILAR FIRUZKOY PENINSULA • 1000–1230 SESSION TIME DATE • 26.02.2022 • HALL-6 • SESSION-1 HEAD OF SESSION: Zhanna Dossan Gwaison Panan Danladi Zakari Sale Mwolchet Pokyes Shekara Nigeria Police Academy College of Education Gbenro Matthew Sokunbi Adeniyi Marcus Oresanwo Timothy Ayomitunde Aderemi Michael Otedaola College of Primary Education Bells University Tidhar Lev University of Iaşi Embun Savana Sih Darmi Astuti Universitas Dian Nuswantoro Zhanna Dossan Wuhan University Samuel Atsibha Gebreyesus Ethiopian Civil Service University Kogi Chat Lot Ibrahim Kabir Adedeji Ahmadu Bello University Dr. Sultan SARI EFFECTS OF INSECURITY ON THE NIGERIAN ECONOMY AGRICULTURE, FOOD SECURITY AND POVERTY REDUCTION IN NIGERIA: COINTEGRATION AND GRANGER CAUSALITY APPROACH PRESENTATION TOPIC - THE EFFECT OF GENERATION Z CHARACTERISTICS ON MANAGERS IN THE HIGH-TECH COMPANIES IN ISRAEL FLEXIBLE WORK ARRANGEMENTS IMPROVE LECTURER’S PERFORMANCE FASTER THAN WORK-LIFE BALANCE (EMPIRICAL STUDIES ON LECTURERS TELEWORKING DURING THE COVID-19 PANDEMIC) THE COLLABORATION ON THE DEVELOPMENT OF ENERGY DIPLOMACY BETWEEN CHINA AND KAZAKHSTAN FACTORS AFFECTING THE EFFECTIVENESS OF GOVERNMENT EXPENDITURE BUDGET MANAGEMENT IN THE CASE OF ETHIOPIA'S MINISTRY OF FINANCE IMPACT OF GOVERNMENT FINANCING ON ECONOMIC DEVELOPMENT IN SUBSAHARAN AFRICA (2000 – 2019) THE RELATIONSHIP BETWEEN SME’S LOANS AND GROWHT (2007-2021) Ekwueme, Maureen Chika Paul Torty Ukaegbu, Jude Ukanwanne Federal College of Education Technical Asaba Federal College of Education Technical Asaba Federal College of Education Technical Asaba EFFECTS OF WORKING CAPITAL ON SALES GROWTH OF INDUSTRIAL GOODS ON MANUFACTURING COMPANIES IN NIGERIA Chems Eddine BOUKHEDIMI University of Tizi Ouzou THE ANALYSIS OF NATURAL GAS CONSUMPTION UNDER THE COVID-19 PANDEMIC IN THE BRICS COUNTRIES Jayashankar.J Hindustan Institute of Technology and Science JAPANESE BANKING SYSTEM: A STUDY Hoda Zobeiri University of Mazandaran FINANCIAL DEVELOPMENT AND ECONOMIC GROWTH IN AN OIL-RICH COUNTRY: THE CASE OF IRAN ECONOMY • 1300–1530 SESSION TIME DATE • 26.02.2022 • HALL-4 • SESSION-2 HEAD OF SESSION: Chandrasekharan PRAVEEN QUALIFIED VERSUS UNQUALIFIED EFL TEACHERS: A CASE STUDY OF LYCÉES CHAMINADE AND THOMAS SANKARA “B” TOGETHER IN PHYSICAL EDUCATION PROCESS – SUPPORTING STUDENTS AND TEACHERS IN INCLUSIVE ACTIVITIES COLLABORATIVE RESEARCH WRITING IN THE NEW NORMAL: STUDENTS’ VIEWS, CHALLENGES, COPING STRATEGIES, AND TAKEAWAYS THE ADAPTATION OF THE SCHOOL OF EDUCATION - CAN THO UNIVERSITY TO THE RENOVATION OF THE GENERAL EDUCATION PROGRAM IN 2018 THE EFFECTIVITY OF THE ONE GENERAL MANAGER ONE TOURISM VOCATIONAL SCHOOL PROGRAM TO DEVELOP THE PRODUCTIVITY OF INDONESIAN TOURISM VOCATIONAL SCHOOL TEACHERS COMPETENCIES ENGLISH LANGUAGE TEACHING – REVIVIFYING A GANDHIAN PERSPECTIVE ALLEMBE Rodrigue Lézin Université Marien Ngouabi Assoc. Prof. Dr. Ophelia KANEVA Varna Free University & Plovdiv University Mark Joshua D. Roxas University of Perpetual Help Tran Thi Hai Yen Bui Hoang Tan Can Tho University Can Tho University Hadi Sutrisno Adhy Firdaus Firmansyah STIE GANESHA College of Economics STIE GANESHA College of Economics STIE GANESHA College of Economics Chandrasekharan PRAVEEN Independent Researcher Irshad Ullah Dr. Aamna Saleem Khan Abdul Wali khan University Mentor at Publons Academy PHILOSOPHY OF RESEARCH Champa Devi Rajiv Gandhi University RADIO AS A SOURCE OF INFORMATION AND EDUCATION IN RURAL AREAS WITH SPECIAL REFERENCE TO ARUNACHAL PRADESH Faryal Ishtiaq Saba Gulzar Lahore College for Women University Lahore College for Women University INVESTIGATING MONETARY POLICY DYNAMICS INPAKISTAN IMPACT ON PRIVATE INVESTMENT • 1300–1530 SESSION TIME DATE • 26.02.2022 • HALL-5 • SESSION-2 HEAD OF SESSION: Assist. Prof. Dr. Nino Kitoshvili Tiraspol State University PEDAGOGICAL TECHNOLOGIES FOR THE FORMATION OF EMPATHIC COMMUNICATIVE COMPETENCE OF A FUTURE MEDICAL WORKER Assoc. Prof. Dr. KIMBOUALA NKAYA MOUANDOU Ardy Blondel NGOULOU Merveille Prof. Dr. ANGOUNDOU Jean Jacques Marien NGOUABI University IMPROVING CLASSROOM PRACTICES IN AN OVERCROWDED CLASS: AN EXPLORATION OF COMMUNICATIVE TEACHING STRATEGIES Assist. Prof. Dr. Nino Kitoshvili Tbilisi Open University DIFFICULTIES IN ACHIEVING THE GOAL OF GENERAL EDUCATION IN THE SCHOOL Kokshetau University WAYS AND METHODS OF SCIENTIFIC AND METHODOLOGICAL SUPPORT OF LEARNING ACTIVITIES AND CONTENT Banul X. Yedil Zhumabekuly AİSHUK Nazgul Amangeldinovna ZHUNUSOVA Balzhan Kairkeldinovna ORAZALİNA Nada Vidanović Petar Jović Singidunum University Singidunum University Wahyuningsih Djaali Bazzar Ari Mighra Yasep Setiakarnawijaya Universitas Negeri Jakarta Universitas Indonesia Universitas Indonesia Zimányi, Róbert G. Hungarian University of Sports Science Kusanova Anipa Erlankyzy Alshimbayeva Renata Hairatovna Kazakh national women's teacher training university Mrs. Neelufar Farash Pursuing B.ED THE IMPACT OF THE COVID 19 PANDEMIC ON TOURISM IN SERBIA EFFECTS OF ACUPUNCTURE ON LEG MUSCLE STRENGTH: RANDOMIZED CONTROLLED TRIAL IN SPORTS STUDENTS APPEARANCE OF COVID19 IN COMPETITIVE SPORTS – JUSTICE AND FINAL RESULTS CHOREOGRAPHY AND LİTERATURE CONNECTİON ON THE BASİS OF TRAGEDY OF WİLLİAM SHAKESPEARE “ROMEO AND JULİET” EDUCATION FOR SUSTAINABLE DEVELOPMENT • 1300–1530 SESSION TIME DATE • 26.02.2022 • HALL-6 • SESSION-2 HEAD OF SESSION: Assoc. Prof. Dr. Erkan EFİLTİ Kadriye GÜRDAĞ Dr. Kamil Arif KIRKIÇ Merve Gül MAZI Istanbul Sabahattin Zaim University Assist. Prof. Dr. Ezgi KAŞDARMA Adem KANTAR Erzurum Tecnical University Prof. Dr. Ahmet AKIN Yasemin DURMAZ Istanbul Medeniyet University Assoc. Prof. Dr. Erkan EFİLTİ Emine BÜYÜKBAYRAM ERİŞ Kyrgyz-Turkish Manas University Assoc. Prof. Dr. Erkan EFİLTİ Roza TAALAIBEK KYZY Kyrgyz-Turkish Manas University Prof. Dr. Ahmet AKIN Gülşen Tuğçe KARAGÖZOĞLU İstanbul Medeniyet University Prof. Dr. Ahmet AKIN Hatice Büşra KILIÇ Istanbul Medeniyet University Prof. Dr. Ahmet AKIN Esra DEMİR Istanbul Medeniyet University Prof. Dr. Ahmet AKIN Suna ERDEM Istanbul Medeniyet University Burcu BAŞ Assoc. Prof. Dr. Durmuş ÜMMET Istanbul Commerce University Marmara University SATISFACTION LEVELS OF FACULTY MEMBERS ATTENDING LEARNING AND TEACHING EXCELLENCE CENTER TRAININGS INVESTIGATION OF THE RELATIONSHIP BETWEEN FUTURE TIME ORIENTATIONS AND DEPRESSION IN THE COVID-19 PANDEMIC AWARENESS OF COMPASSION IN FAMILY SCOPE (ACFS): VALIDITY AND RELIABILITY STUDY EXAMINING THE PERSPECTIVES OF HIGH SCHOOL GIRL STUDENTS ON MARRIAGE THE EFFECT OF MARRIAGE OF MARRIED UNIVERSITY STUDENTS ON EDUCATION THE ATTITUDE SCALE TOWARDS SPOUSE’S HOME PREFERENCES: A STUDY OF VALIDITY AND RELIABILITY EGOCENTRIC ATTITUDE SCALE IN MARRIAGE: VALIDITY AND RELIABILITY STUDY SCALE OF VALUING TRADITION IN THE FAMILY (SVTF): VALIDITY AND RELIABILITY STUDY I-LANGUAGE USE OF IN THE FAMILY: VALIDITY AND RELIABILITY STUDY EXAMINATION OF TRAUMATIC FAMILY EXPERIENCES WITH CANCER DIAGNOSIS OF YOUNG PEOPLE AND OVER • 1600–1830 SESSION TIME DATE • 26.02.2022 • HALL-4 • SESSION-3 HEAD OF SESSION: Assist. Prof. Dr. Zekiye Aslıhan ÖZTÜRK Assist. Prof. Dr. Zekiye Aslıhan ÖZTÜRK Tekirdağ Namık Kemal University Assoc. Prof. Dr. Hatice KETEN Mehmet Akif Ersoy University Assist. Prof. Dr. Ferdi KARAÖNÇEL Hakkari University Assist. Prof. Dr. Habibe ALDAĞ Çukurova University Assist. Prof. Dr. Selçuk DEMİR Şırnak University Dr. Ali ERDOĞAN Balı YILDIRIM Selcuk University Karamanoğlu Mehmetbey University Dr. Meltem AYAZ Neslihan UZUN Zekeriya ÇİĞDEM Republic of Turkey Ministry of Agriculture and Forestry Zekeriya ÇİĞDEM Neslihan UZUN Dr. Meltem AYAZ Republic of Turkey Ministry of Agriculture and Forestry Assit. Prof. Dr. Ezgi TOKDİL Burdur Mehmet Akif Ersoy University Dr. Elifhan Köse Çal Karamanoglu Mehmet Bey University Dr. Sabır GÜLER SEVLİ Mersin University Samet Can AKSU Assoc. Prof. Dr. Yılmaz SEÇİM Alanya HEP University Necmettin Erbakan University A BRIDGE FROM THE MIDDLE AGES TO MODERNISM: ART NOUVEAU AND BAUHAUS ART STUDIOS THAT ARE HOME OF CREATIVITY TO UNDERSTAND THE ARTIST AND THEIR WORKS THE PROBLEMS MUSICIANS FACE ON THE STAGE AND SOLUTION SUGGESTIONS A CONTENT ANALYSIS OF TEACHER CANDIDATES' EDUCATIONAL YOUTUBE VIDEO SELECTIONS THE ROLE OF WORKPLACE SPIRITUALITY ON WORK ENGAGEMENT IN SCHOOLS EXAMINATION OF SPORTS SCIENCES FACULTY STUDENTS’COMMUNICATION SKILLS ACCORDING TO DIFFERENT DEMOGRAPHIC CHARACTERISTICS HISTORY OF OLIVE OIL AND ITS IMPORTANCE IN A HEALTHY LIFE JOURNEY THE USE OF OLIVE OIL IN FOLK MEDICINE FROM ANCIENT AGE TO THE PRESENT CONVERSION OF CONVOLUTED AND EXTRAORDINARY LIVES INTO ARTISTIC PRODUCTION: THE CASE OF JUDITH SCOTT AND YAYOI KUSAMA MASCULINITY DISCOURSE in NOVEL HİÇBİRYER STOIC PHILOSOPHY AND MODERN POLITICAL LIFE EXAMINATION OF CULINARY CULTURE TRANSMISSION IN TERMS OF SUSTAINABILITY: GEORGIAN CUISINE • 1600–1830 SESSION TIME DATE • 26.02.2022 • HALL-5 • SESSION-3 HEAD OF SESSION: Dr. Hassan ZARIOUH Dr. Habib DJOURDEM Relizane University Dr. Noureddine BOUTERAA University of Oran1 Dr. Taimoor salahuddin Muhammad Awais Mirpur University D.S.PATHANIA Gulzar Group of Colleges RAJA MOHAMMAD LATIF Prince Mohammad Bin Fahd University RAJA MOHAMMAD LATIF Prince Mohammad Bin Fahd University CAPUTO TYPE IMPLICIT FRACTIONAL DIFFERENTIAL EQUATION WITH MULTIPOINT AND MULTITERM INTEGRAL BOUNDARY CONDITIONS EXACT SOLUTIONS FOR INITIAL BOUNDARY VALUE PROBLEM NUMERICAL INVESTIGATION OF CROSS FLUID MODEL OVER THE SURFACE OF PARABOLA THERMO-MECHANICAL STRESSES IN ROTATING CYLINDERS, A-REVIEW ΒWG**-COMPACTNESS IN TOPOLOGICAL SPACES gꜚα-MAPPINGS IN TOPOLOGICAL SPACES Mohammed I University NEW APPROACH TO WEYL'S THEOREM Dr. Hassan ZARIOUH Zakariae AZNAY Zakariae AZNAY Dr. Hassan ZARIOUH Mohammed I University Hassan ZARIOUH Naziha SAADA Mohammed I University Abdelkader SMAILI Dr. Hassan ZARIOUH Mohammed I University ADDITIONAL RESULTS FOR SEMI-BFREDHOLM OPERATORS NEW APPROACH TO A-WEYL'S THEOREM EXTENDED PROPERTIES OF (bz) AND (W_(π_00^a ) • 1600–1830 SESSION TIME DATE • 26.02.2022 • HALL-6 • SESSION-3 HEAD OF SESSION: Assist. Prof. Dr. Canan ŞENTÜRK Prof. Mykola VAS’KIV Kyiv University Assoc. Prof. Dr. Olha BYKOVA Kyiv University Prof. Dr. Jean Vasile ANDREI Iuliana Denisa RADULESCU Luminita CHIVU Petroleum-Gas University of Ploiesti The Bucharest University of Economic Studies Romanian Academy Assist. Prof. Dr. Canan ŞENTÜRK Selin KAYA Suleyman Demirel University Suleyman Demirel University Sinem KURTURAL KARAKUNDAKOĞLU Dokuz Eylül University GENRE-STYLISTIC ORIGINALITY OF V. MEDVID’S NOVEL-QUOTES “KASYMBEK” GENRE AND STYLE SPECIFICITY OF MODERN TRAVEL REPORTING IN SOCIO-POLITICAL WEEKLYS A ROMANIAN APPROACH ON AGRICULTURE AND RURAL COMMUNITIES` TRANSFORMATIONS IN CONTEXT OF NEW ENVIRONMENTAL POLICY EXIGENCIES: CHALLENGES AND OPPORTUNITIES ECONOMIC CONSEQUENCES OF THE COVID-19 PANDEMIC: MACROECONOMIC OUTLOOK OF EU, USA AND TURKEY THE EXAMINATION OF KOSTEM OLIVE OIL MUSEUM IN TERMS OF, LOCATION, ARCHITECTURE, EXHIBITION AND COLLECTION • 1600–1830 SESSION TIME DATE • 26.02.2022 • HALL-7 • SESSION-3 HEAD OF SESSION: Lect. Ufuk GÜRAL Lect. Ufuk GÜRAL Dokuz Eylul University Mohammadreza Mehrabanpour University of Tehran Mariam KVETENADZE Sophiko TABATADZE Tbilisi State University Tbilisi State University A REVIEW OF “TROY” IN THE CONTEXT OF FILM-REALITY RELATIONSHIP IMPACT OF THE EFFECTIVENESS OF REMUNERATION COMMITTEE AND ORGANIZATIONAL FACTORS ON PERFORMANCE-BASED MANAGEMENT REWARD AND CORPORATE PERFORMANCE SHARP POLARIZATION IN THE GEORGIAN MEDIA AND POLITICAL AGENDA (ON THE EXAMPLE OF MIKHEIL SAAKASHVILI’S RETURN TO GEORGIA) • 1600–1830 SESSION TIME DATE • 26.02.2022 • HALL-8 • SESSION-3 HEAD OF SESSION: Assoc. Prof. Dr. Melda Medine SUNAY Assoc. Prof. Dr. Melda Medine SUNAY Ayşenur AKDEMİR SALMAN Bursa Teknik University Bursa Teknik University Prof. Dr. Nergüz BULUT SERİN Melodi GÜLCAN European University of Lefke Türkiye,Ministry of National Education Çağlasın Yaldız Kırklareli University Assoc. Prof. Dr. Erhan TUNÇ Muhammed Furkan TUNÇ Gaziantep University Marmara University Dr. Mehmet Emin KALGI Ministry of Education PHOBIC EFFECTS OF THE COVID-19 EPIDEMIC ON HUMANS EXAMINATION OF POSITIVE AND NEGATIVE THINKING LEVELS OF UNIVERSITY STUDENTS DURING THE COVID-19 PANDEMIC PROCESS ARREST FROM PROTECTIVE MEASURES AND PROBLEMS IN IMPLEMENTATION CAREER COMMITMENT AND CAREER DECISION REGRET OF PSYCHOLOGICAL COUNSELORS AND COUNSELING CANDIDATES CAN RELIGIOSITY BE MEASURED? • 1600–1830 SESSION TIME DATE • 26.02.2022 • HALL-9 • SESSION-3 HEAD OF SESSION: Assist. Prof. Dr. Ahmet GÜNAY F. Burak YERLİKAYA Cansu YERLİKAYA Suleyman Demirel University Suleyman Demirel University Assist. Prof. Dr. Ahmet GÜNAY Suleyman Demirel University Prof. Dr. Gökhan ÖZER Abdullah Kürşat MERTER Gebze Technical University Gebze Technical University Prof. Dr. Gökhan ÖZER Nagihan AKTAŞ Abdullah Kürşat MERTER Gebze Technical University Gebze Technical University Gebze Technical University Lect. Tuğba ÇEDİKÇİ Istanbul Kultur University THE ROLE OF AUTONOMOUS PUBLIC BODIES IN MONITORING COVID-19 EXPENDITURES IN THE UK DOES STRIVING FOR OTHERS BRING LIFE SATISFACTION? INVESTIGATION OF LIFE SATISFACTION WITHIN THE CONTEXT OF PROACTIVE PERSONALITY, GENERAL SELFEFFICIENCY, ALTURISM AND ACTIVITY FACTORS AFFECTING AUDIT COMMITTEE DİLİGENCE: FINANCIAL EXPERTISE AND TENURE EFFECT OF EXPERIENCE OF BOARD MEMBERS ON FİRM PERFORMANCE: AN APPLICATION ON BIST-100 CORPORATE GOVERNANCE IN ETRANSFORMATION PROCESS CONTENT CONFERENCES ID I PROGRAM II PHOTO GALLERY III CONTENT IV Author Title No Serpil ÖZDEMİR Ebru DAŞTAN READABILITY LEVELS OF READING TEXTS IN NEW ISTANBUL TURKISH BOOKS FOR INTERNATIONAL STUDENTS 1 Asmar Khanbala kızı Kerimova ARABICS-PERSIONS DERIVED SUFFIXES IN AZERBAIJAN AND TURKISH LANGUAGE AND THEIR EQUIVALENCE 19 Onur DÖLEK EXAMINATION OF SECONDARY STUDENTS' LISTENING MOTIVATIONS IN TERMS OF VARIOUS VARIABLES 33 Tarık DEMİR TEACHING TURKISH TO FOREIGNERS AS AN EDUCATIONAL DIPLOMACY ACTIVITY 49 Gülşah PARLAK KALKAN NOTES ON SOME STREET AND STREET NAMES IN KİLİS 55 M. Fatih DEMİRDAĞ PASTAFARIANISM AS AN EXAMPLE OF A RELIGIOUS GROUP 70 Cüneyt COŞKUN WHAT IS “THE CULTURE OF SCIENCE”? 76 Kadir ÖZKÖSE WITH ITS SOCIAL, CULTURAL AND POLITICAL TEXTURE HISTORICAL ADVENTURE OF TUNISIA 85 Işıl AVŞAR ARIK THE EFFECTS OF THE SYRIAN CIVIL WAR IN THE CONTEXT OF BORDER SOCIOLOGY: THE CASE OF HATAY/HASSA BORDER 114 Zeynep Burcu Şahin RELIGION AND BELIEF BASED HATE SPEECH: TWITTER CASE 129 Şerafettin ERTEN THE CO-PRODUCER ROLE OF CITIZENS: AN EVALUATION IN THE FRAMEWORK OF THE NEW PUBLIC SERVICE AND THE PUBLIC VALUE THEORY 144 Farida Tagiyeva ARTICLE ABOUT THE BOOK RACISM IN THEORY AND PRACTICE 157 İzzettin BEŞTAŞ 2. DEPUTIES OF MARDIN AND THEIR ACTIVITIES 163 Rehim Mecnunov MEDIA IN AZERBAIJAN IN THE EARLY TWENTIETH CENTURY AND THEIR ACTIVITIES 172 Murat İNAN INTERPERSONAL TRUST AS A DETERMINANT OF GOVERNMNENTVOTER IDEOLOGICAL CONGRUENCE 179 Murat İNAN SYSTEMIC FACTORS EFFECTING GOVERNMENT-VOTER IDEOLOGICAL CONGRUENCE 193 Pınar AKGÜL HOW ‘NEW’ ARE THE NEW WARS? 204 Yılmaz SEÇİM Mehmet KORU A RESEARCH ON THE CUISINE CULTURES OF YORUKS, WHO EMIGRATED FROM NOMADIC TO SETTLED LIFE (EXAMPLE OF ÇANAKKALE) 213 Safarova Chinara Gabil TURKEY AND GEORGIA'S WORLD ENERGY MARKET TRANSFORMATION STRATEGY FOR "CORRIDOR COUNTRIES" AND ITS RESULTS 224 Ahmet ÜSTÜN Banu Çiçek SARISOY THE EFFECT OF ADMINISTRATIVE PROBLEMS FACED BY TEACHERS AND OTHER SCHOOL PROBLEMS AND THESE PROBLEMS ON TEACHER PERFORMANCE 233 Ahmet ÜSTÜN Emel AKIN THE PROBLEMS FACED BY WOMEN MANAGERS IN EDUCATION MANAGEMENT AND THE OBSTACLES TO THEIR PROMOTION IN THE POST 245 Ayşe Ahsen Talu Erdoğan Tezci TEACHER TRAINING PROGRAMME IN THE CONTEXT OF EDUCATION POLICIES 260 Leyla SEYFİYEVA EXAMINATION OF AESTHETIC LEADERSHIP QUALIFICATIONS AND BEHAVIORS 274 Canan TİFTİK Bilge TURP GÖLBAŞI Hande AYHAN GÖKCEK CAREER TRANSFORMATION IN HUMAN RESOURCES MANAGEMENT IN BUSINESSES AND THE EVALUATION OF DIGITAL TRANSFORMATIONS IN TERMS OF MARKETING 292 Katibe AKYOL Serap KALFAOĞLU AN APPLIED STUDY ON THE RELATIONSHIP OF JOB FEATURES AND FOCUS OF CONTROL 308 Adeviye ERDOĞAN DETERMINING THE OPINIONS AND EXPECTATIONS OF DISTANCE EDUCATION VOCATIONAL SCHOOL 322 STUDENTS ON WORKING LIFESTYLE: A QUALITATIVE STUDY Kürşad ÇAVUŞOĞLU ANALYSIS OF MOBILE ACCOUNTING APPLICATIONS WITH ACCOUNTING SEARCH RESULT 332 Tuğçe METİN POPULATION, MIGRATION AND LABOR MARKET A STUDY ON TURKEY AND SOUTHEASTERN ANATOLIA REGION 351 Abrehet Mehari ASSESSMENT OF THE AGRICULTURE AND MANUFACTURING SECTOR’S LINKAGES IN ETHIOPIA 367 Manotar TAMPUBOLON HUMAN INTERACTION MODEL EMERGING CHANGES DURING THE COVID-19 PANDEMIC 384 Delia-Mihaela MARINESCU ANALYSIS OF DIPLOMACY FUNCTIONS FROM THE PERSPECTIVE OF MAINTAINING SECURITY 405 Andrijana Savic Gordana Dobrijevic WORKING FROM HOME 417 Branislav SANČANIN Sofija SANČANIN KEY DETERMINANTS FOR THE CHOICE OF TRADITIONAL MEDIA FOR ADVERTISING DURING THE EMPLOYMENT PROCESS 431 Kusni INGSIH Ana KADARNINGSIH Agus Susilo NUGROHO COMPENSATION, WORK DISCIPLINE, WORK ENVIRONMENT AND EMPLOYEE PERFORMANCE 442 Musa M. KAMARA AFRICA: TRANSITIONS FROM AUTHORITARIAN SOCIALISM TO LIBERAL DEMOCRACY 449 Musa M. KAMARA THE LIBERIAN CIVIL WAR, CONFLICT RESOLUTION ACTIVITIES AND THE INVOLVING INSTITUTIONS FOR ESTABLISHING PERMANENT PEACE IN LIBERIA 458 Erkan POLAT Serap KALFAOĞLU AN APPLIED RESEARCH ON THE RELATIONSHIP BETWEEN JOB CRAFTING AND PROACTIVE CAREER ENGAGEMENT BEHAVIOURS 478 Nur HOŞGÖR EVALUATION OF TECHNOLOGIES APPLIED IN TURKEY IN DISASTER MANAGEMENT 493 Nil Arıcı Farid Huseynov THE EFFECTS OF IN-APP ADVERTISEMENTS ON USER BEHAVIOR IN GOOGLE PLAY STORE GAMES 508 Sefer AYDOĞAN THE MANAGERIAL REACTIONS OF AIRPORT BUSINESS 517 Serap YALÇINYİĞİT SUBJECTIVE TIME, EMOTIONS, AND JOB AUTONOMY IN REMOTE WORK SETTINGS 530 Erol MUZIR Vedat Akman Cevdet Kızıl THE OTHER SIDE OF THE DOOR: ACCOUNTING RELATED, FINANCIAL AND MANAGERIAL RECOMMENDATIONS TO PREPARE FOR THE POST COVID-19 PANDEMIC ERA 538 Miray ÖZER DENİZ AN EVALUATION OF THE DECEASED'S PERSONAL DATA'S NON-PROTECTION 558 Miray ÖZER DENİZ THE RULE OF THE FEE IN THE MANDATORY MEDIATION IN THE CONSUMER LAW 567 Ahmet Niyazi ÖZKER PROBLEMS IN THE GLOBAL SERVICE TRADING CASE AND POTENTIAL DEVIATIONS IN ECONOMIC GROWTH EXPECTATIONS 573 Cemile ÇETİN Günseli Berfin AKAN THE EFFECT OF SOCIAL MEDIA ON GENERATION Z'S PROFESSION/CAREER CHOICE -A QUALITATIVE STUDY- 589 S. Meral Çakıcı MACROECONOMIC STABILITY AND FOREIGN DIRECT INVESTMENT 609 Nuran ÖZLÜK Hüseyin DOĞRAMACIOĞLU MORAL SCHOOL PLAYS BY MEHMET RÂİF [OGAN] 626 Nuran ÖZLÜK Hüseyin DOĞRAMACIOĞLU EVIDENCE OF UNCIVILIZED BEHAVIORS IN THE WEST WITH NEWSPAPERS: THE CASE OF ALİ MUZAFFER- PARİS’TE VAHŞET (BRUTALITY İN PARIS) 641 Ahmet Şükrü PAMPAL Emre Burak EKMEKÇİOĞLU LEADER-MEMBER EXCHANGE AND INNOVATIVE WORK BEHAVIOR: THE MODERATING ROLE OF DOMAIN KNOWLEDGE 650 Franck AMOUSSOU Jean Tata TOSSOU A SYSTEMIC FUNCTIONAL AND SOCIAL PSYCHOLOGICAL ANALYSIS OF AN ELECTION SWAYING STRATEGY 663 Hemlata V. Gaikwad Shrikant S. Karanjkar Vallabh Pradip Shete IMPORTANCE OF USER GENERATED CONTENT AS PART OF DIGITAL MARKETING 679 Shrikant S. Karanjkar Krishnaji S. Patil Smita Suresh Jadhav DISTRIBUTERS OPINION TOWARDS FOOD PROCESSING PRODUCTS IN WESTERN MAHARASHTRA 686 Krishnaji Sarjerao Patil Digvijay Satish Patil Kartik Khot Rohit Patil FINANCIAL STATEMENTS: A TOOL USED TO TAKE FINANCIAL DECISIONS ENTERPRISES 694 Krishnaji Sarjerao Patil Aniket Suresh Pardeshi Urvi Shah Riya Kalburgi INVESTORS BEHAVIOUR TOWARDS SYSTEMATIC INVESTMENT PLAN OF MUTUAL FUNDS 704 Emre AKCAGÜNDÜZ AN ANALYSIS OF PRESIDENTIAL POLICY COUNCILS 712 Yasser K. R. Aman DUPLICITY AND IRONY OF FATE: FAMILY AS FIRST HOME IN THOMAS HARDY’S MAYOR OF CASTERBRIDGE AND HASSAN EL BINDARY’S SALWA A’ROUH (SOUL’S CONSOLATION) 720 Yasser K. R. Aman CLONING OF THE SOUL AND REPRODUCTION OF THE SELF THROUGH SPACE AND TIME WITH REFERENCE TO LITERATURE AND TRANSLATION 727 Iosefina BLAZSANI-BATTO Alina Iftime THE CONTRIBUTION OF CINEMATOGRAPHY TO THE DEVELOPMENT OF THE CULTURAL COMPETENCES IN LEARNING LANGUAGE ACQUISITION 736 Cansu GÜR Haitham ALMHAMMAD A REVIEW OF CONTRIBUTORY FACTORS TO THE DIVERSITY AMONG SIGN LANGUAGES IN THE ARAB WORLD 752 Ananda Majumdar HISTORY OF MEDIEVAL THEATRE: TEXT AND PRESENTATIONS 761 Gwaison Panan Danladi Zakari Sale Mwolchet Pokyes Shekara EFFECTS OF INSECURITY ON THE NIGERIAN ECONOMY 769 Samuel Atsibha Gebreyesus FACTORS AFFECTING THE EFFECTIVENESS OF GOVERNMENT EXPENDITURE BUDGET MANAGEMENT IN THE CASE OF ETHIOPIA'S MINISTRY OF FINANCE 784 Kogi Chat Lot Ibrahim Kabir Adedeji IMPACT OF GOVERNMENT FINANCING ON ECONOMIC DEVELOPMENT IN SUBSAHARAN AFRICA (2000 – 2019) 801 Ekwueme, Maureen Chika Paul Torty Ukaegbu, Jude Ukanwanne EFFECTS OF WORKING CAPITAL ON SALES GROWTH OF INDUSTRIAL GOODS ON MANUFACTURING COMPANIES IN NIGERIA 818 ALLEMBE Rodrigue Lézin QUALIFIED VERSUS UNQUALIFIED EFL TEACHERS: A CASE STUDY OF LYCÉES 839 CHAMINADE AND THOMAS SANKARA “B” Hadi Sutrisno Adhy Firdaus Firmansyah THE EFFECTIVITY OF THE ONE GENERAL MANAGER ONE TOURISM VOCATIONAL SCHOOL PROGRAM TO DEVELOP THE PRODUCTIVITY OF INDONESIAN TOURISM VOCATIONAL SCHOOL TEACHERS COMPETENCIES 855 Chandrasekharan PRAVEEN ENGLISH LANGUAGE TEACHING – REVIVIFYING A GANDHIAN PERSPECTIVE 866 Nada Vidanović Petar Jović THE IMPACT OF THE COVID 19 PANDEMIC ON TOURISM IN SERBIA 873 Wahyuningsih Djaali Bazzar Ari Mighra Yasep Setiakarnawijaya EFFECTS OF ACUPUNCTURE ON LEG MUSCLE STRENGTH: RANDOMIZED CONTROLLED TRIAL IN SPORTS STUDENTS 883 Kadriye GÜRDAĞ Kamil Arif KIRKIÇ Merve Gül MAZI SATISFACTION LEVELS OF FACULTY MEMBERS ATTENDING LEARNING AND TEACHING EXCELLENCE CENTER TRAININGS 892 Ahmet AKIN Yasemin DURMAZ AWARENESS OF COMPASSION IN FAMILY SCOPE (ACFS): VALIDITY AND RELIABILITY STUDY 909 Erkan EFİLTİ Emine BÜYÜKBAYRAM ERİŞ EXAMINING THE PERSPECTIVES OF HIGH SCHOOL GIRL STUDENTS ON MARRIAGE 914 Erkan EFİLTİ Roza TAALAIBEK KYZY THE EFFECT OF MARRIAGE OF MARRIED UNIVERSITY STUDENTS ON EDUCATION 929 Burcu BAŞ Durmuş ÜMMET EXAMINATION OF TRAUMATIC FAMILY EXPERIENCES WITH CANCER DIAGNOSIS OF YOUNG PEOPLE AND OVER 941 Zekiye Aslıhan ÖZTÜRK A BRIDGE FROM THE MIDDLE AGES TO MODERNISM: ART NOUVEAU AND BAUHAUS 959 Ferdi KARAÖNÇEL THE PROBLEMS MUSICIANS FACE ON THE STAGE AND SOLUTION SUGGESTIONS 974 Habibe ALDAĞ A CONTENT ANALYSIS OF TEACHER CANDIDATES' EDUCATIONAL YOUTUBE VIDEO SELECTIONS 994 Selçuk DEMİR THE ROLE OF WORKPLACE SPIRITUALITY ON WORK ENGAGEMENT IN SCHOOLS 1015 Ezgi TOKDİL CONVERSION OF CONVOLUTED AND EXTRAORDINARY LIVES INTO ARTISTIC PRODUCTION: THE CASE OF JUDITH SCOTT AND YAYOI KUSAMA 1022 Samet Can AKSU Yılmaz SEÇİM EXAMINATION OF CULINARY CULTURE TRANSMISSION IN TERMS OF SUSTAINABILITY: GEORGIAN CUISINE 1040 RAJA MOHAMMAD LATIF ΒWG**-COMPACTNESS IN TOPOLOGICAL SPACES 1056 RAJA MOHAMMAD LATIF gꜚα-MAPPINGS IN TOPOLOGICAL SPACES 1079 Mykola VAS’KIV GENRE-STYLISTIC ORIGINALITY OF V. MEDVID’S NOVEL-QUOTES “KASYMBEK” 1103 Sinem KURTURAL KARAKUNDAKOĞLU THE EXAMINATION OF KOSTEM OLIVE OIL MUSEUM IN TERMS OF, LOCATION, ARCHITECTURE, EXHIBITION AND COLLECTION 1121 Ufuk GÜRAL A REVIEW OF “TROY” IN THE CONTEXT OF FILM-REALITY RELATIONSHIP 1134 Mohammadreza Mehrabanpour IMPACT OF THE EFFECTIVENESS OF REMUNERATION COMMITTEE AND ORGANIZATIONAL FACTORS ON PERFORMANCE-BASED MANAGEMENT REWARD AND CORPORATE PERFORMANCE 1145 Melda Medine SUNAY Ayşenur AKDEMİR SALMAN PHOBIC EFFECTS OF THE COVID-19 EPIDEMIC ON HUMANS 1176 Nergüz BULUT SERİN Melodi GÜLCAN EXAMINATION OF POSITIVE AND NEGATIVE THINKING LEVELS OF UNIVERSITY STUDENTS DURING THE COVID-19 PANDEMIC PROCESS 1191 Gökhan ÖZER Abdullah Kürşat MERTER FACTORS AFFECTING AUDIT COMMITTEE DİLİGENCE: FINANCIAL EXPERTISE AND TENURE 1207 Gökhan ÖZER Nagihan AKTAŞ Abdullah Kürşat MERTER EFFECT OF EXPERIENCE OF BOARD MEMBERS ON FİRM PERFORMANCE: AN APPLICATION ON BIST-100 1216 Tuğba ÇEDİKÇİ CORPORATE GOVERNANCE IN ETRANSFORMATION PROCESS 1223 Ahmet AKIN Esra DEMİR SCALE OF VALUING TRADITION IN THE FAMILY (SVTF): A STUDY OF VALIDITY AND RELIABILITY 1229 Ahmet AKIN Hatice Büşra KILIÇ THE SCALE OF EGOCENTRIC ATTITUDE IN MARRIAGE: VALIDITY AND RELIABILITY STUDY 1234 Ahmet AKIN Suna ERDEM I-LANGUAGE USE OF IN THE FAMILY: VALIDITY AND RELIABILITY STUDY 1240 Ahmet AKIN Gülşen Tuğçe KARAGÖZOĞLU THE ATTITUDE SCALE TOWARDS SPOUSE’S HOME PREFERENCES: A STUDY OF VALIDITY AND RELIABILITY 1246 Buket BORA SEMİZ Tarık SEMİZ BIBLIOMETRIC ANALYSES ON SOCIAL MEDIA MARKETING IN HEALTHCARE SECTOR 1252 Lakshya M R L.R.K. Krishnan EMERGING STRATEGIES FOR DEVELOPING A GREENED WORKFORCE IN THE NEW ECO-SYSTEM 1262 Ophelia KANEVA TOGETHER IN PHYSICAL EDUCATION PROCESS – SUPPORTING STUDENTS AND TEACHERS IN INCLUSIVE ACTIVITIES 1282 Kusni INGSIH Muhammad Abdul Manaf Ana KADARNINGSIH WORK TRAINING, ORGANIZATIONAL CULTURE, LEADERSHIP AND EMPLOYEE PERFORMANCE 1297 Sophiko Tabatadze Mariam Kvetenadze SHARP POLARIZATION IN THE GEORGIAN MEDIA AND POLITICAL AGENDA (ON THE EXAMPLE OF MIKHEIL SAAKASHVILI’S RETURN TO GEORGIA) 1303 Şəhla Əliyeva CONCEPTUAL THEORIES OF VERBS 1320 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) YENİ İSTANBUL ULUSLARARASI ÖĞRENCİLER İÇİN TÜRKÇE KİTAPLARINDAKİ OKUMA METİNLERİNİN OKUNABİLİRLİK DÜZEYLERİ READABILITY LEVELS OF READING TEXTS IN NEW ISTANBUL TURKISH BOOKS FOR INTERNATIONAL STUDENTS Serpil ÖZDEMİR Doç. Dr., Bartın Üniversitesi ORCID: 0000-0002-8063-8690 Ebru DAŞTAN Lisans Öğrencisi, Bartın Üniversitesi ORCID: 0000-0001-9464-9019 ÖZET Yabancı dil öğretiminde ders kitapları dilin işleyişini, söz varlığını ve kültürünü ders ortamına taşıyan en önemli materyallerdir. Ders kitaplarındaki okuma metinleri dilin öğrenilmesi için gerekli girdiyi sağlar. Bu girdi, öğrencilerin üretici dil becerilerinde akıcılığın, sesletimin, doğruluğun alt yapısını oluşturur. Ders kitaplarındaki metinlerin dil becerilerini geliştirmede etkili olabilmesi için düzeye uygun olması gerekmektedir. Metinlerin düzeye uygun olmasını belirleyen çeşitli ölçütler vardır. Metnin konusu, gerçek yaşam durumlarını içermesi, türü, sözcüklerin temel anlamda veya mecaz anlamda kullanılması, dil bilgisi unsurları, okunabilirliği düzeylere göre farklı özellikler göstermektedir. Okunabilirlik, bir metni okumaya devam etmeyi sağlayan unsurlardan biridir. Hatta araştırmalar metinlerin okunabilir olmasının anlama açısından etkili olduğunu göstermektedir. Düzeye göre kolay metinler öğrencinin ilgisini çekmeyebilir, zor metinler de öğrencinin dili öğrenmekten vazgeçmesine yol açabilir. Bu nedenle ders kitaplarının okunabilirlik açısından incelenmesi önemlidir. Bu araştırmada Yeni İstanbul Uluslararası Öğrenciler İçin Türkçe ders kitaplarının okunabilirlik açısından betimlenmesi amaçlanmaktadır. Araştırma doküman incelemesi yöntemiyle yürütülmüştür. Okuma metinlerinin analizinde Ateşman Formülü kullanılmıştır. Yapılan inceleme sonucunda kitapların kendi içinde metinlerin kolaydan zora doğru sıralanmadığı, ancak düzeylere göre metinlerin kolaydan zora doğru yoğunlaştığı belirlenmiştir. Ortalama okunabilirlik puanları A1’de çok kolay, A2’de ve B1’de kolay, B2’de ve C1’de orta 1 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) düzeydedir. Öğretimin ilkelerinden biri de basitten karmaşığa doğru gitmektir. Bu doğrultuda metinler hazırlanırken okunabilirlik durumunu dikkate almak önerilmektedir. Anahtar kelimler: Yabancı dil olarak Türkçe öğretimi, ders kitabı, okunabilirlik, Yeni İstanbul ders kitapları ABSTRACT In foreign language teaching, textbooks are the most important materials that bring the functioning of the language, vocabulary and culture to the classroom environment. Reading texts in textbooks provide the necessary input for language learning. This input forms the basis of fluency, pronunciation and accuracy in students' productive language skills. The texts in the textbooks should be suitable for the level in order to develop language skills. There are various criteria that determine whether the texts are suitable for the level. The subject of the text, including real-life situations, type, use of words in the basic or metaphorical sense, grammar elements, readability show different characteristics according to the levels. Readability is one of the elements that allows to continue reading a text. In fact, studies show that the readability of the texts is effective in terms of comprehension. Easy texts may not attract attention, and difficult texts may lead to giving up learning the language. For this reason, it is important to examine the textbooks in terms of readability. In this research, it is aimed to describe the new Istanbul Turkish for International Students textbooks in terms of readability. The research was carried out by document analysis method. Ateşman Formula was used in the analysis of reading texts. As a result of the examination, it was determined that the texts in the books were not ordered from easy to difficult, but the texts were concentrated from easy to difficult according to the levels. Average readability scores are very easy in A1, easy in A2 and B1, moderate in B2 and C1. One of the principles of teaching is to go from the simple to the complex. In this direction, it is recommended to consider the readability status while preparing the texts. Keywords: Teaching Turkish as a foreign language, textbook, readability, New Istanbul textbooks GİRİŞ Yabancı dil öğrenirken ilk başvurduğumuz kaynaklar kitaplardır. Kitaplardaki metinler aracılığıyla dili öğrenir, etkinliklerle de öğrendiklerimizi pekiştiririz. Bu öğrenme sürecinde kitaplardaki metinler dili ve dilin ait olduğu kültürü öğrenmeye büyük katkı sağlamaktadır. 2 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Ders kitapları gerek öğretmen gerekse öğrenciler için belirli amaç ve öğretim programı doğrultusunda hazırlanan temel başvuru kaynaklarıdır. Yabancı dil öğretiminde ders kitapları, iletişim ve vurguyu sağlamak amacıyla hem hedef kültürü hem de ortak ya da dünya kültürünü içerir (Tüm ve Ceyhan-Bingöl, 2017). Şimşek (2019)’e göre ders kitaplarının gerek kolay ulaşılabilir olması, gerek kullanışlı olması, gerekse mekân fark etmeksizin her ortamda kullanılabilir olması, öğretim faaliyetlerinde aktif olarak kullanılmasını sağlar. Ders kitaplarının öğrenciler ile buluşturulması onların okuma becerinin gelişmesine olanak sağlar. Güneş (2017:1)’e göre okuma, bir yazıyı sesli okuma, anlama, içindeki bilgileri alma öğrenme gibi anlamlarda kullanılmaktadır. Türk Dil Kurumu Güncel Sözlükte okuma;  Bir yazıyı meydana getiren harf ve işaretlere bakıp bunları çözümlemek veya seslendirme,  Sesli olarak söyleme,  Bir şeyin anlamını çözme,  Bazı belirtilerle bir anlamı, gizli bir duyguyu anlama, kavrama, olarak açıklanmaktadır.  Tanımlarda görüldüğü gibi okuma; seslendirme yönüyle konuşmanın akıcı olmasını, telaffuz becerisinin gelişimini desteklemektedir. Dilin sözcüklerini tanıma ve anlamlarını bağlam içinde görme fırsatı sunarak o dile ilişkin sözcük hazinesinin, kavram dünyasının gelişmesini sağlamaktadır. Ders kitaplarına seçilecek metinlerin öğrencinin düzeyine uygun olması gerekmektedir. Düzeyin üstünde olan metinler, öğrenilen dilin zor olduğu algısı yaratıp dil öğretiminden bireyleri uzaklaştırabilir. Düzeyin altında olan metinler ise hep aynı şeylerin öğrenildiği, dile ilişkin öğrenilecek yeni bir şeyin olmadığı algısını yaratabilir. Metinlerin düzeye uygun olmasını belirleyen çeşitli ölçütler vardır. Metnin konusu, gerçek yaşam durumlarını içermesi, türü, sözcüklerin temel anlamda veya mecaz anlamda kullanılması, dil bilgisi unsurları, kelime ve cümle uzunlukları düzeylere göre farklı özellikler göstermektedir. Metnin düzeye uygun olup olmadığını belirlemenin bir yolu okunabilirlik düzeyinin belirlenmesidir. Okunabilirlik, okuyucunun metni ne kadar kolay ya da güç anlaşılır bulduğunun göstergesidir ve metni okumaya devam etmesini sağlayan bir unsurdur (Ateşman, 1997). Okunabilirlik metnin anlaşılabilirliğini garantilemez. Anlaşılabilirlikte metnin içeriği, kişinin önbilgisi önemlidir (Ateşman, 1997: 71). Okuyucunun hazır bulunuşluğu, yaşı, okuma motivasyonu, fiziksel engelinin olup olmaması; metnin türü, akıcılığı, anlaşılırlığı, sözcük sayısı, imla ve noktalama kurallarına uygun yazılıp yazılmadığı, cümlelerinin uzunluğu ve okunduğu ortam anlamayı etkilemektedir (Çoban, 2014). Okunabilirlik ile anlaşılabilirlik aynı şey olmasa da anlamayı etkileyen unsurlar arasında bulunan sözcük sayısı ve cümle uzunluğu 3 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) okunabilirliği de belirlemede kullanılan değişkenlerdir. Okunabilirlik puanı düşük bir metin, okuduğunu anlama önünde bir engel olabilir. Nitekim okunabilirlik düzeyi ile anlama başarısı arasında ilişki olduğunu gösteren araştırmalar vardır. Bayraktar ve Durukan (2020), zor metinlerde yüzey yapı değişiklikleri yaparak metinleri kolay ve orta düzeyde düzenlemişlerdir. Bu metinleri okuyan öğrencilerin kolay ve orta metinleri, zor olanlardan daha fazla anladığı görülmüştür. Jongsma (1971), cümleler uzadıkça metnin anlaşılmasının zorlaştığını; Solmaz (2009), sözcük tümce uzunluğu ile okuduğunu anlama başarısı arasında düşük düzeyde negatif ilişkiler bulunduğunu belirlemiştir. Okunabilirlik okuma hızını da etkileyen bir unsurdur. Durukan (2014), okuma süresinin kolay metinlerde daha az, zor metinlerde daha fazla olduğunu belirlemiştir. Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde kullanılan ders kitaplarının okunabilirliği farklı araştırmalarda ele alınmıştır. Yeni Hitit-3 ve İstanbul C1+ seviyelerindeki kitapların okunabilirliğini karşılaştıran araştırmanın sonucunda ders kitaplarında öğrenci düzeylerine uygun metinlerin yanında seviyelerinin üstünde metinler de olduğu, Yeni Hitit 3 kitabında yer alan metinlerin kolaydan zora doğru bir sıralamaya göre dizilmediği belirlenmiştir (Biçer ve Alan, 2017). İstanbul yabancılar için Türkçe öğretim seti ve Yedi İklim öğretim setinin karşılaştırıldığı bir çalışmada İstanbul Yabancılar için Türkçe kitaplarının A1 ve A2 seviyesinde kolay, diğer seviyelerde ortalama düzeyde olduğu görülmüştür. Yedi İklim Türkçe kitaplarının A1 ve A2 düzeyinde kolay; B1 ve B2 düzeyinde orta güçlükte; C1 ve C2 düzeyinde ise zor düzeyde olduğu tespit edilmiştir (Mutlu, 2020). Bir başka araştırmada Yeni Hitit seti bütün seviyelerde incelenmiş ve kitapların kendi içinde metinlerin kolaydan zora doğru sıralanmadığı ama düzey arttıkça metinlerin güçlük düzeyinin de arttığı belirlenmiştir (Yılmaz ve Temiz, 2014). Yedi İklim, Yeni Hitit, Gazi ders kitaplarının bütün düzeylerde incelendiği bir araştırmada düzeylerin artmasıyla birlikte okunabilirliği zor olan metinlerin de arttığı görülmüştür. Bu çalışma sonucunda temel düzeyde Gazi kitabının okunabilirlik düzeyi açısından en kolay kitap olduğu, Yeni Hitit setinin zor metinleri daha çok içerdiği, orta ve ileri düzeylerde Yedi İklim ders kitabının Gazi TÖMER ve Yeni Hitit ders kitaplarından daha kolay olduğu belirlenmiştir (Şimşek, 2019). Yedi İklim ve Gazi TÖMER kitaplarının B1 düzeyinde dinleme metinleri açısından karşılaştırıldığı bir araştırmada metinlerin okunabilirlik puanlarının kolaydan zora doğru düzenli bir dağılım göstermediği belirlenmiştir (Özdemir ve Keleş, 2021). Yeni İstanbul kitapları 2020’de yenilenmiştir, yeni kitapları okunabilirlik açısından inceleyen bir araştırmaya rastlanmamıştır. Bu nedenle bu çalışmada Yeni İstanbul Uluslararası Öğrenciler İçin Türkçe ders kitaplarında yer alan okuma metinlerinin okunabilirlik durumunu 4 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) betimlemek amaçlanmıştır. Araştırmanın problem cümlesi “Yabancılara Türkçe öğretiminde kullanılan ders kitaplarındaki okuma metinlerinin okunabilirlik durumu nasıldır?” şeklinde belirlenmiştir. Konu şu alt problemlerle ele alınmıştır:  Yabancılara Türkçe öğretiminde kullanılan ders kitaplarındaki okuma metinlerinin okunabilirlik düzeyi nasıldır?  Kitaplardaki okuma metinleri okunabilirlik durumuna göre kolaydan zora giden bir düzen içerisinde midir? Yöntem Araştırmada, nitel araştırma modellerinden doküman incelemesi yöntemi kullanılmıştır. “Doküman incelemesi yöntemi, araştırılması hedeflenen olgu veya olgular hakkında bilgi içeren yazılı materyallerin analizini kapsar.” (Yıldırım ve Şimşek, 2018, 189). Bu araştırmada yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde kullanılan ders kitaplarının okunabilirlik durumunun betimlenmesi amaçlandığı için betimsel analiz yöntemiyle veriler analiz edilmiştir. İnceleme Nesnesi Yeni İstanbul Uluslararası Öğrenciler için Türkçe Ders Kitabı 2020 yılında yenilenmiş, içeriğinde bazı değişiklikler yapılarak z-kitap haline getirilmiştir. İstanbul kitaplarının önceki sürümü birçok araştırmaya konu olmuştur. Ancak yenilenmiş kitapların çeşitli açılardan nasıl olduğu bilimsel araştırmalarla ortaya konacaktır. Bu araştırmada yeni içeriğin okunabilirlik durumunun betimlenmesi amacıyla Yeni İstanbul seti seçilmiştir. Sette, A1, A2, B1, B2 ve C1 düzeyi kitapları mevcuttur. Bu kitapların tamamı incelenmiştir. İnceleme, kitaplardaki okuma metinleri ile sınırlandırılmıştır. Okuma metinleri içinde yer alan 100 kelimeden az sözcükten oluşan metinler ve diyaloglar inceleme dışında bırakılmıştır. Bundan başka kısa mesaj bölümlerinden, kısa haberlerden, bağımsız alt başlıklardan oluşan ve metinsel bütünlük göstermeyen okuma bölümleri de değerlendirmeye katılmamıştır. Örneğin A2 düzeyinde Doğa Olayları adlı metinde güneş tutulması, gökkuşağı, yıldırım, kar vb. doğa olayları birbirinden bağımsız başlıklar altında bir iki cümle ile tanıtılmıştır. Aynı konu etrafında yinelenmeyen, ortak öznesi olmayan bu tür okuma bölümleri değerlendirme dışı bırakılmıştır. A1 düzeyinde 4, A2 düzeyinde 9, B1 düzeyinde 14, B2 düzeyinde 18 ve C1 düzeyinde 18 metin incelenmiştir. 5 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Veri toplama süreci Metinler incelenirken ilk 100 sözcük dikkate alınmıştır. Okuma metinleri Ateşman (1997) formülü kullanılarak incelenmiştir. Formülü uygulayabilmek için sözcük, hece ve cümle sayılarına ihtiyaç vardır. Cümleleri sayarken nokta, soru işareti, üç nokta ve iki nokta gibi cümle sonunda kullanılan noktalama işaretleri dikkate alınmıştır. İç cümle şeklinde aktarmalar, ana cümlenin bir ögesi durumunda olduğu için ayrı bir cümle olarak sayılmamıştır. Sözcüklerin sayımında boşlukla ayrılan birimler dikkate alınmıştır. Metinde rakamlar varsa okunuşundaki kelime sayısı dikkate alınmıştır. Örneğin 1453 (bin dört yüz elli üç) beş kelime sayılmıştır. Metinlerin başlıkları sözcük sayısına katılmamıştır. Sözcük sayımında 100 kelime sonunda cümle bitmemişse cümlenin bittiği yere kadar sözcükler sayılmıştır. Ancak işlem yaparken ortalama sözcük ve ortalama cümle uzunlukları 100’e oranlanmıştır. Veri Analizi Bu çalışmada Ateşman’ın okunabilirlik formülü kullanılmıştır. Formülün kullanılabilmesi için ortalama sözcük uzunluğu ve ortalama cümle uzunluğu belirlenmiştir. Ortalama sözcük uzunluğunun (OSU) belirlenmesi için ilk 100 sözcüklük bölümdeki heceler sayılıp sözcük sayısına bölünmüştür. Ortalama tümce uzunluğunu (OTU) belirlemek için tümce sayısı belirlenmiş ve sözcük sayısı tümce sayısına bölünmüştür. Elde edilen puanlar formüldeki yerine konarak işlem yapılmıştır. İşlem sonucunda okunabilirlik puanı (OP) elde edilmiştir. Ateşman Formülü şu şekildedir (Ateşman,1997: 74): [198,825- (40,175xOSU) – (2,610xOTU)] = OP OSU: Ortalama Sözcük Uzunluğu OTU: Ortalama Tümce Uzunluğu OP: Okunabilirlik puanı. Elde edilen okunabilirlik puanı 100 yaklaştıkça metin kolay, 1’e yaklaştıkça metin çok zor şeklinde yorumlanmaktadır. Hangi puan aralığının hangi düzeye karşılık geldiği Tablo X’te görülmektedir. 6 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Tablo 1. Ateşman Formülüne göre okunabilirlik puanlarının gösterdiği düzeyler Okunabilirlik Düzeyi Okunabilirlik puanı (OP) Çok Kolay 90-100 Kolay 70-89 Orta Güçlükte 50-69 Zor 30-49 Çok Zor 1-29 Bulgular Bu bölümde araştırmanın bulguları alt problemler doğrultusunda sunulmuştur. Araştırmanın birinci alt problemi yabancılara Türkçe öğretiminde kullanılan ders kitaplarındaki okuma metinlerinin okunabilirlik düzeylerini belirlemeye yöneliktir. A1, A2, B1, B2 ve C1 düzeyi ders kitaplarının okunabilirliklerine ilişkin bulgular Tablo 2, 3, 4, 5 ve 6’da görülmektedir. Tablo 2. A1 düzeyi ders kitabındaki metinlerin okunabilirlik durumu Ünit Metnin Adı e 1 Metne rastlanmadı 2 Okul 3 4 4 5 6 Metne rastlanmadı Benim Sınıfım Sevgili Ailem Metne rastlanmadı Akrabalarım Sözcü k Hec e Tümc e OS U OT U OP Düzeyi 100 sözcükten az olduğu için değerlendirmemiştir. - 97<10 0 104 254 21 2,34 4,75 92,42 106 286 22 2,53 4,53 85,36 102 227 22 2,17 4,53 99,82 6 Çok kolay Kolay Çok kolay Kolay Benim 101 253 19 2,47 5,25 85,89 Mahallem Birinci ve üçüncü ünitelerin okuma bölümlerinde diyaloglar yer aldığı için çalışmaya dâhil edilmemiştir ve ikinci ünitede “Okul” adlı metinde sözcük sayısı 97 olduğu için çalışmaya dâhil edilmemiştir. A1 düzeyinde 4 metin incelenmiştir. Ortalama sözcük uzunluğu (OSU) 2,17 ile 2,53, ortalama tümce uzunluğu (OTU) 4,53 il3 5,25 arasındadır. Metinlerin okunabilirlik düzeyleri çok kolay ve kolay düzeylerindedir. A1 düzeyindeki tüm metinlerin 7 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ortalamasına dayalı olarak hesaplanan OSU 2,37, OTU 4,76 ve OP 90,87 bulunmuştur. Bu sonuca göre A1 düzeyindeki okuma metinleri çok kolay düzeyindedir. Tablo 3 A2 düzeyi ders kitabındaki metinlerin okunabilirlik durumu Ünit 1e 2 Metnin Adı Mantı Küçük Yapalım 4 Hayatlar Sağlıklı Bir Büyük Hayat İçin On Başarılar Gelecek Altın Kural Planlarım Keloğlan ve 4 5 5 Sihirli Tas Eşeğin Sözü Doğa Olayları Alışkanlıkları 5 6 mız ve Çalıkuşu Hobilerimiz İstanbul’da 2 3 Sözcü 101 k 100 Hece 249 238 Tümc 15 e 17 OSU 2,43 2,38 OT 6,66 U 5,88 OP 83,82 85,38 Düzeyi Kolay Kolay 107 252 10 2,19 10 84,74 Kolay 107 286 12 2,49 8,32 77,07 Kolay 100 220 13 2,20 7,69 90,37 Çok Kolay 101 235 10 2,29 10 80,72 Kolay Metinsel bütünlük olmadığı için çalışmaya dâhil 5 edilmemiştir. 108 271 16 2,31 6,25 89,7 Kolay 100 106 275 336 16 12 2,75 2,98 6,25 8,33 1 72,0 57,3 02 Kolay Orta Neler 6 A2 düzeyinde 9 okuma metni incelenmiştir. OSU 2,19 ile 2,98 arasında, OTU 5,88 ile 10 Yapabilirsiniz arasında değişmektedir. Okunabilirlik düzeyleri bakımından 9 metinden 1’i çok kolay, 7’si ? kolay, 1’i orta düzeydedir. A2 düzeyindeki tüm metinlerin ortalamasına dayalı olarak hesaplanan OSU 2,44, OTU 7,70 ve OP 80,13 bulunmuştur. Buna göre A2 düzeyindeki okuma metinleri kolay düzeydedir. Tablo 4. B1 düzeyi ders kitabındaki metinlerin okunabilirlik durumu Ünite Metinin Adı 1 İkinci Vatanım Sözcük Hece Tümce OSU OTU OP Düzeyi 109 254 15 2,13 6,66 87,84 Kolay 107 297 10 2,58 10 69,07 Orta Türkiye 2 Yoğurdun Steve Jobs’u 2 Meslek Seçimi 102 286 9 2,74 11,10 59,18 Orta 3 Sağlıklı Yaşam 105 266 13 2,40 7,68 82,36 Kolay Bulaşıcı Hastalıklar 110 294 10 2,42 10 75,50 Kolay Tavsiyeleri 3 8 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ve Korunma Yöntemleri 3 Obsesif Kompulsif 110 310 12 2,55 8,32 74,66 Kolay 109 261 15 2,19 6,66 93,46 Çok Bozukluk Nedir? 4 Okumanın Yaşı Yoktur (Işıl kolay Çağlamaz 4 Okumanın Yaşı 101 277 10 2,71 10 63,85 Orta 112 305 16 2,42 6,25 85,29 Kolay 101 251 12 2,45 8,32 78,68 Kolay Yoktur (Mustafa Vatansever) 4 Okumanın Yaşı Yoktur (Gürol Gülpınar) 4 Herkes Aynı Şekilde mi Öğrenir? 4 5 Dünyadan Eğitim Ortak özne yok. Her parça 100 kelimeden az. Parçalar Haberleri arasında metinsel bütünlük yok. Pişmanlıklarınızdan 100 271 14 2,71 7,14 71,32 Kolay 105 259 8 2,34 12,5 72,19 Kolay 100 272 10 2,72 10 63,45 Orta 104 282 9 2,60 11,10 65,41 Orta Kurtulun 6 Farklı Kültürlerde Beden Dili 6 Göçebe Yaşam: Yörükler 6 Bir Dünya Festival (Venedik Maske Festivali) B1 düzeyinde 14 metin incelenmiştir. Metinlerin OSU 2,13 ile 2,74 arasında, OTU 6,25 ile 11,10 arasında, OP 59,18 ile 93,46 arasında değişmektedir. 14 metinden 1’i çok kolay, 8’i kolay ve 5’i orta düzeyde okunabilirlik puanlarına sahiptir. B1 düzeyindeki tüm metinlerin ortalamasına dayalı olarak OSU 2,49, OTU 8,98 ve OP 74,45 bulunmuştur. Buna göre B1 düzeyindeki okuma metinleri kolay düzeydedir. 9 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Tablo 5. B2 düzeyi ders kitabındaki metinlerin okunabilirlik durumu Ünite 1 Metnin Adı Turizmde Çekyat Sözcü Hec Tümc OS k e e U 101 259 12 2,53 8,32 75,47 Kolay 100 280 13 2,80 7,69 66,37 Orta OTU OP Düze yi Yöntemi 1 Bavul Hazırlama Sanatı 1 Meryem Ana Evi 106 259 10 2,30 10 80,32 Kolay 2 Bilgisayarın Kısa 101 287 11 2,81 9,08 62,23 Orta 105 292 8 2,64 12,49 60,17 Orta 103 274 11 2,58 9,08 71,48 Kolay 103 275 8 2,58 12,49 62,58 Orta Tarihi 2 Türkiye’de İnternet Erişimi ve kullanımı 2 Havalı Ulaşım Araçları 3 Geçmişten Günümüze Moda 3 Nasıl Besleniyoruz? 106 315 8 2,80 12,5 53,70 Orta 3 Değişen Müzik 109 306 10 2,56 10 69,88 Orta 4 Pardon Bir Yanlışlık 103 262 11 2,46 9,08 76,29 Kolay 107 270 8 2,35 12,49 71,82 Kolay 103 284 9 2,66 11,10 62,99 Orta 107 280 7 2,48 14,28 61,92 Orta Oldu! 2. Paragraf 4 Pardon Bir Yanlışlık Oldu! 3. Paragraf 4 Pardon Bir Yanlışlık Oldu! 4. Paragraf 4 Hayatta Olmama Rağmen Resmen Ölüyüm 5 Peribacaları 115 339 10 2,55 10 70,28 Kolay 5 Tac Mahal 101 242 7 2,36 14,27 66,77 Orta 5 İlginç İcatlar 100 kelimeden az birkaç cümlelik bölümlerden oluştuğu için çalışmaya dâhil edilmedi. 6 DNA Testinin 101 303 7 Sınırları Nelerdir? 10 2,97 14,27 42,26 Zor 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 6 Uzayda Hayat Nasıl? 101 287 7 2,81 14,27 48,69 Zor 6 Geçmişten 276 11 2,40 9,08 78,71 Kolay 107 Günümüze Para B2 düzeyinde 18 metin incelenmiştir. OSU 2,35 ile 2,97, OTU 7,69 ile 14,28 ve OP 42,26 ile 80,32 arasında değişmektedir. Metinlerden 7’si kolay, 9’u orta ve 2’si zor düzeyde okunabilirlik puanlarına sahiptir. Tüm metinlerin ortalamasına dayalı olarak OSU 2,59, OTU B2 11,13, OP 65,66 bulunmuştur. Buna göre B2 düzeyindeki metinler orta güçlüktedir. Tablo 6. C1 düzeyi ders kitabındaki metinlerin okunabilirlik durumu Ünite Metnin Adı 1 On İkiye Bir Sözcük Hece Tümce OSU OTU OP Düzeyi 111 17 2,23 5,87 93,92 Çok 276 Var kolay 1 Vakit Nakittir 104 297 8 2,74 12,5 56,12 Orta 1 Ünlü Bilim 113 299 7 2,33 14,28 67,95 Orta 102 281 6 2,72 16,66 46,07 Zor Adamlarının Çocuklukları (A.Einstein) 1 Ünlü Bilim Adamlarının Çocuklukları (T.Edison) 1 Ünlü Bilim 87<100 100 kelimeden az olduğu için çalışmaya dâhil edilmedi. Adamlarının Çocuklukları (A.G. Bell) 1 Ünlü Bilim 67<100 100 kelimeden az olduğu için çalışmaya dâhil edilmedi. Adamlarının Çocuklukları (I.Newton) 2 Aşkın 114 299 11 2,29 9,08 83,13 Kolay 106 271 13 2,40 7,68 82,36 Kolay 101 299 8 2,93 12,49 48,52 Zor Kimyası 2 Aşk Mektupları 3 Arzuhalden 11 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Dilekçeye 3 İş 102 324 8 3,10 12,5 41,66 Zor 110 294 9 2,42 11,10 72,63 Kolay 115 364 9 2,74 11,10 59,78 Orta 112 315 8 2,50 12,5 65,76 Orta 119 317 8 2,23 12,49 76,64 Kolay 110 236 5 2,36 20 51,81 Orta 100 236 5 2,36 20 51,81 Orta 108 301 8 2,57 12,5 62,95 Orta 101 284 6 2,78 16,66 43,66 Zor 101 283 7 2,77 14,27 50,30 Orta Başvurusunun En Önemli Adımı: Mülakat 3 Tarihten Günümüze Mahkemeler 4 Öğrenciler İçin Tasarruf Yöntemleri 4 Para Parayı Çeker 4 Kolay Kazanıp Kolay Kaybedenler 5 Büyülü Bir Dünya: Sinema 5 Dünden Bugüne Türk Sineması 5 Türkiye’nin İzleyici Profili 6 Ne Kadar Görürseniz O kadar Seversiniz 6 Bitkilerden İlaçlara 12 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) İnsan 6 101 229 6 2,23 16,66 65,75 Orta Beyninin Yapısı Üzerine C1 düzeyinde 18 metin incelenmiştir. Metinlerin OSU 2,23 ile 2,93, OTU 5,87 ile 20, OP 41,66 ile 82,36 arasındadır. 18 metinden 1’i çok kolay, 4’ü kolay, 4’ü zor, 9’u orta düzeydedir. Seviye arttıkça okunabilirlik düzeyi olarak orta güçlükte ve zor düzeylerinde metinlerin arttığı görülmektedir. C1 düzeyindeki tüm metinlerin ortalamasına dayalı olarak OSU 2,54, C1 OTU 12,74 ve OP 63,15’tir. C1 düzeyindeki metinlerin ortalama güçlük düzeyi orta düzeydedir. Buna göre C1 düzeyindeki metinler orta güçlüktedir. Araştırmanı ikinci alt problemi okuma metinlerinin okunabilirlik durumuna göre kolaydan zora giden bir düzen içerisinde olup olmadığını belirlemeye yöneliktir. Bu belirleme için önce her sınıfın okuma metinlerinin kendi içinde kolaydan zora gidip gitmediğine bakılmıştır, sonra bütün düzeyler birlikte ele alınmıştır. Durumun somut bir şekilde görülebilmesi çizgi grafiklerle konu ele alınmıştır. Okunabilirlik puanı 100’e yaklaştıkça metin çok kolay, 1’e yaklaştıkça çok zor olacağı için metinlerin kolaydan zora doğru gitmesi durumunda grafikteki çizginin yukarıdan aşağıya doğru düzenli bir iniş göstermesi gerekmektedir. 105 100 95 90 85 80 75 100 80 60 40 20 0 1 2 3 4 1 Şekil 1. A1 Düzeyi okunabilirlik grafiği 3 4 5 6 7 8 9 Şekil 2. A2 Düzeyi okunabilirlik grafiği 100 100 80 80 60 60 40 40 20 20 0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 101112131415161718 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Şekil 3. B1 Düzeyi okunabilirlik grafiği 2 Şekil 4. B2 Düzeyi okunabilirlik grafiği 13 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 100 120 80 100 60 80 40 60 20 40 0 20 1 3 5 7 9 11 13 15 17 0 1 5 9 13 17 21 25 29 33 37 41 45 49 53 57 61 Şekil 5. C1 Düzeyi okunabilirlik grafiği Şekil 6. Tüm Düzeylerin okunabilirlik grafiği Yukarıdaki şekillerde görüldüğü gibi hiçbir düzeyde ders kitaplarındaki metinler kitap içinde kolaydan zora doğru düzenli bir şekilde sıralanmamaktadır. Ancak bütün düzeylerin birlikte ele alındığı Şekil 6’da, düzeyler ilerledikçe metinlerin okunabilirliğinin kolaydan zora doğru gittiği görülmektedir. Kitapların ortalama okunabilirlik puanlarının düzeylere göre kolaydan zora doğru gittiği Şekil 7’de görülmektedir. Yeni İstanbul Ders Kitaplarının Ortalama Okunabilirlik Düzeyleri 100 90,873 80,132 80 74,447 65,662 63,155 B2 C1 60 40 20 0 A1 A2 B1 Şekil 7. Yeni İstanbul ders kitaplarının ortalama okunabilirlik düzeyleri Kitaplardaki metinlerin her düzeyde, kendi içinde ortalama güçlük düzeyi hesaplandığında A1 çok kolay, A2 kolay, B1 kolay, B2 orta, C1 orta düzeydedir. Sonuç, Tartışma ve Öneriler Yeni İstanbul Uluslararası Öğrenciler İçin Türkçe ders kitaplarının okunabilirlik durumunu betimlemeyi amaçlayan araştırma sonucunda düzeylere sözcük uzunluğu, cümle uzunluğu ve okunabilirlik puanları belirlenmiştir. Araştırma sonuçlarına göre İstanbul Uluslararası Öğrenciler İçin Türkçe setinin puanları şöyledir: A1 düzeyi metinlerinin ortalama sözcük uzunluğu (OSU) 2,17 ile 2,53, ortalama tümce uzunluğu (OTU) 4,53 il3 5,25 arasındadır. Metinlerin okunabilirlik düzeyleri çok kolay ve kolay düzeylerindedir. 14 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) A2 düzeyinde OSU 2,19 ile 2,98 arasında, OTU 5,88 ile 10 arasında değişmektedir. Okunabilirlik düzeyleri bakımından metinlerin 1’i çok kolay, 7’si kolay, 1’i orta düzeydedir. B1 düzeyindeki metinlerin OSU 2,13 ile 2,74 arasında, OTU 6,25 ile 11,10 arasında, OP 59,18 ile 93,46 arasında değişmektedir. Metinlerden 1’i çok kolay, 8’i kolay ve 5’i orta düzeydedir. B2 düzeyindeki metinlerin OSU 2,35 ile 2,97, OTU 7,69 ile 14,28 ve OP 42,26 ile 80,32 arasında değişmektedir. Metinlerden 7’si kolay, 9’u orta ve 2’si zor düzeyde okunabilirlik puanlarına sahiptir. C1 düzeyindeki metinlerin OSU 2,23 ile 2,93, OTU 5,87 ile 20, OP 41,66 ile 82,36 arasındadır. 18 metinden 1’i çok kolay, 4’ü kolay, 4’ü zor, 9’u orta düzeydedir. Türkçenin ortalama sözcük uzunluğu 2,6 hecedir (Ateşman, 1997). A1 düzeyindeki metinlerin ortalama sözcük uzunluğu 2,6 heceden azken, A2 düzeyinde 2 metinde, B1 düzeyinde 4 metinde, B2 düzeyinde 7 metinde, C1 düzeyinde 6 metinde Türkçenin ortalama sözcük uzunluğundan daha uzun metinler yer almaktadır. Bu durum, düzey arttıkça sözcük uzunluğunun da arttığını göstermektedir. Türkçenin ortalama tümce uzunluğu 9-10 sözcüktür (Ateşman, 1997). A1 düzeyinde en fazla cümle uzunluğu 5,25 olarak belirlenmiştir, yani cümleler Türkçenin ortalama cümle uzunluğunun altındadır. Henüz dille tanışan öğrencilerin dili ortalama düzeyde kullanmasını beklemek de zaten mümkün değildir. A2 düzeyinde de Türkçenin ortalama cümle uzunluğunu aşan metin yoktur. B1 düzeyinde 3 metin, B2 düzeyinde 9 metin, C1 düzeyinde 15 metinde Türkçenin ortalama tümce uzunluğundan daha uzun cümleler görülmektedir. Bu sonuçlar, temel düzeyde ileri düzeye doğru cümle uzunluğunun arttığını göstermektedir. Daha çok sözcükten ve dil bilgisi unsurundan yararlanabilecek düzeye gelen öğrencilerin daha uzun cümleleri de anlaması beklenen bir durumdur. Okunabilirlik puanları açısından sonuçlar incelendiğinde temel düzeyde genellikle çok kolay ve kolay metinlerin yer aldığı, sadece bir metnin orta düzeyde olduğu görülmüştür. B1 düzeyinden itibaren orta güçlük düzeyindeki metinler düzenli olarak artmaya başlamıştır. Öğrenciler zor düzeyde metinle ilk defa B2 düzeyinde karşılaşacaktır. B2’de 2 metin, C1’de 4 metin zor düzeydedir. Zor metinler ana dili Türkçe olan öğrencileri bile zorlamaktadır. Yabancı dil olarak Türkçe ders kitaplarında zor metinlere çok fazla yer vermemekte yarar vardır. Ancak kitaplarda görülen birkaç zor metin örneği B2 ve C1 düzeylerinde eğitsel olarak kabul edilebilir. Çünkü daha karmaşık dilsel yapıların öğretildiği bu süreçte öğrencileri daha sonra karşılaşabilecekleri zor metinlere hazırlamak da gerekmektedir. Okunabilirlik açısından çok zor düzeyinde metin kitaplarda yer almamaktadır. Bu sonuçlar metinlerin düzeye uygun 15 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) olarak oluşturulduğunu, seçildiğini ya da düzenlendiğini göstermektedir. İncelenen kitapların kaynakça bölümünde, kitap yazarları tarafından yazılmayıp başka kaynaklardan alınan metinlerin düzeylere göre yeniden düzenlendiği belirtilmektedir. Yapılan bu inceleme de okunabilirlik açısından düzeye uymayan metinlere yer verilmediğini göstermektedir. Yeni İstanbul kitaplarında kur içinde metinlerin kolaydan zora doğru sıralanmadığı ama düzey arttıkça metinlerin güçlük düzeyinin de arttığı bulgusu alanda kullanılan diğer ders kitapları için de geçerlidir. İstanbul kitabının önceki baskısında (Mutlu, 2020), Yeni Hitit kitabında (Biçer ve Alan, 2017; Şimşek, 2019; Yılmaz ve Temiz, 2014), Yedi İklim’de (Mutlu, 2020; Özdemir ve Keleş, 2021; Şimşek, 2019), Gazi TÖMER kitabında (Özdemir ve Keleş, 2021; Şimşek, 2019) da metinler kur içinde kolaydan zora doğru sıralanmamaktadır, ancak kur düzeyi ilerledikçe metinlerin güçlük düzeyleri artmaktadır. Ana dil eğitiminde metinlerin düzenli olarak kolaydan zora doğru gitmesi öğretimin basitten karmaşığa ilkesinin bir gereğidir. Ancak yabancı dil öğrenenler için okuyacağı her metnin bir öncekinden zor olması öğrenciyi fazlasıyla zorlayabilir. Zaten her metinde öğrenilecek yeni sözcükler, yeni dil bilgisi yapıları, yerine getirilecek okuma görevleri varken sürekli olarak zorlaşan metinler vermek öğrenci açısından kaygı yaratabilecek bir durum olabilir. Bu nedenle yabancı dil öğretiminde metinlerin bazen kolay, bazen zor olması pedagojik açıdan kabul edilebilir bir durumdur. Önemli olan sadece kolay düzeyde metinlerle kalmamak, yer yer orta ve zor metinlere de yer vermektir. Bunu yaparken de öğrencinin dil düzeyi ilerledikçe daha çok sayıda orta düzeyde, hatta yer yer zor metinlerle öğretim sürecini devam ettirmektir. İncelenen ders kitaplarında, dil düzeyi arttıkça orta güçlükte daha çok metin yer almıştır; B2 düzeyinde 2, C1 düzeyinde 4 zor metin bulunmaktadır. Bilindiği gibi B1 düzeyi eşik düzey olarak adlandırılmaktadır. Bu düzeyde öğrenci dili bağımsız kullanmanın eşiğindedir. Aynı zamanda dili öğrenmeye devam edip etmeme kararının da eşiğindedir. B2 düzeyinde ise okuma tarzını ve hızını farklı metin ve amaçlara uyarlayarak ve uygun başvuru kaynaklarını titizlikle seçip kullanarak büyük ölçüde bağımsız bir şekilde okuyabilecek düzeye gelecektir (MEB, 2021). Temel düzeyde yeni bir dille tanışan insanların o dilde orta düzeyde ilerleme nedenleri genellikle o dilde akademik veya mesleki gelişim planlamalarıdır. Akademik ve mesleki hayatın içinde karşılaşılacak metinler genellikle kolay metinler olmayacaktır, orta düzey veya daha üstü olacaktır. İncelenen ders kitaplarının ilerleyen düzeylerde okunabilirlik açısından orta ve zor düzeyde metinlere daha fazla yer vermesi dil öğrenenlerin gerçek yaşam durumlarına hazırlanmaları açısından önemlidir. Sonuç olarak metinler hazırlanırken okunabilirlik durumunu dikkate almak anlaşılır metinler seçmede kullanılabilecek ölçütlerden biridir. 16 Düzeye uygun metinler öğrencilerin dil 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) öğrenme motivasyonlarını da artıracaktır. Ateşman Formülü metinlerin önceden okunabilirlik durumunu belirlemede kullanışlı bir formüldür. Temel düzeyde okunabilirlik açısından çok kolay ve kolay metinler, orta düzeyde kolay ve orta güçlükte metinler, ileri düzeyde orta ve zor metinler kullanılması dilde aşamalı bir gelişim sağlamak açısından önemlidir. Kaynakça Ateşman, E. (1997). Türkçede okunabilirliğin ölçülmesi. Dil Dergisi, 58, 71-74. Bayraktar, İ. ve Durukan, E. (2020). Yüzey yapı değişiklikleri ile öğrencilerin okuduğunu anlama becerileri arasındaki ilişki üzerine bir inceleme. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 8(2), 292-314. Biçer, N. ve Alan, Y. (2017). Yabancılara Türkçe öğretiminde kullanılan Yeni Hitit 3 ve İstanbul C1+ ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirlik düzeylerinin karşılaştırılması. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(3),1130-1139. Çoban, A. (2014). Okunabilirlik kavramına yönelik bir derleme çalışması. Dil ve Edebiyat Eğitimi Dergisi, 9, 96-111. Durukan, E. (2014). Metinlerin okunabilirlik düzeyleri ile öğrencilerin okuma becerileri arasındaki ilişki. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 2(3), 68-76. Güneş, F. (2017). Okuma ve sınırsız öğrenme. Sınırsız Eğitim ve Araştırma Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, 1- 20. International Reading Association. Jongsma, E. (1971). The cloze procedure as a teaching technique. Newark, Delaware: Mutlu, H. H. (2020.). Yabancılara Türkçe öğretiminde kullanılan ders kitaplarında (İstanbul yabancılar için Türkçe öğretim seti, Yedi İklim öğretim seti) yer alan metinlerin okunabilirlik düzeylerinin incelenmesi. AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 8(22), 371- 386. https://doi.org/10.33692/avrasyad.728455 Özdemir, S. ve Keleş, İ. (2021). Yedi İklim ve Gazi yabancılar için Türkçe B1 düzeyi ders kitaplarındaki dinleme metinlerinin nitelikleri. ISPEC 7th International Conference on Social Sciences & Humanities, 18-19 Sep, 2021, Muş-Turkey Solmaz, E. (2009). İlköğretim 4. ve 5. sınıf düzeylerindeki Türkçe metinlerde cümle uzunluğu, kelime uzunluğu ve kelime hazinesinin okunabilirlik üzerine etkisi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Şimşek, E. (2019). Yabancılara Türkçe öğretiminde kullanılan ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirlik düzeyleri açısından incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep Üniversitesi, Gaziantep. 17 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Tüm, G. ve Ceyhan-Bingöl, Z. (2017). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde kullanılan ders kitaplarının temel işlevleri. International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 12(34), 429-444. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.12654 Yılmaz, F. ve Temiz, Ç. (2014). Yabancılara Türkçe öğretiminde kullanılan ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirlik durumları. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 2, 81-91. 18 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) AZERBAYCAN DİLİ VE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE ARAP-FARS KÖKENLİ EKLER VE EŞ ANLAMLILIKLARI ARABICS-PERSIONS DERIVED SUFFIXES IN AZERBAIJAN AND TURKISH LANGUAGE AND THEIR EQUIVALENCE Asmar Khanbala kızı Kerimova Bakü Slavyan Üniversitesi ORCID: 0000-0002-0246-4613 ÖZET Kelime oluşturma, dilin sözlük tabanını genişletmek açısından en önemli bölümlerden biridir. Her kelime dilde "vatandaşlık" kazandıktan sonra birçok yönden yeni bir kelime oluşturma sürecine katılır. Makalemiz Azerice ve Türkçe Türkçesinin son sözlüklerinde yer alan etkin sözlük birimlerini incelemektedir. Tipolojik olarak iltihaplı diller grubuna dahil olan her iki dilde de kelime oluşturma yöntemi, esas olarak kelimenin sonuna yapım ekleri, çekim ekleri eklenmesiyle oluşturulur. Bir dilde yeni bir kelime oluşturmak, ancak yapım eklerinin eklenmesiyle mümkündür. Dil, sürekli olarak gelişmektedir. Kadim tarihlere sahip her iki millet de zamanla başka devletler tarafından işgal edilmiş, coğrafi komşuluklar ve sosyo-kültürel değişimler dil üzerinde etkili olmuştur. Yüzyıllar boyunca, Arap kültürünün ve İslam'ın bu bölgede yayılması, edebiyatın ve resmi hükümet belgelerinin Farsça olarak yönetilmesi, dile çok sayıda Arapça ve Farsça kelimenin girmesine neden oldu. Aynı zamanda alındığı dilde söz, ya da ek olan çok fazla ekler Azerbaycan dili və Türkiye türkcesinde bulunmakdadır. Türkiye türkcesinin Osmanlı devri bu kökenden ekler fazlalık oluşturuyordu. Çağdaş Türkcede bir çok ekin karşılığı Avrupa kökenli eklerlə deyiştirilmişdir. Safeviler döneminde Osmanlı Devleti'nin geniş alanlara hakim olması, çok sayıda türemiş kelimelerin yanı sıra bu topraklara Türkçeyi de getirmiştir. Azerice ve Türkçe'de türemiş kelimelerin yanı sıra türemiş eklere de çok sık rastlanır. Dilde, türetilmiş tüm ekler yapım eki olarak kabul edilir. Bazıları kök kelimeye iltihap ilkesine göre eklenir, bazıları ise kelimenin sonuna eklenir. Makalemizde bu konuda kapsamlı bir araştırma yaptık ve görüşümüzü örneklerle açıkladık. Bu konuların incelenmesi, eklerin ulusal dilde karşılıklarının aranmasına neden olur. Tam olarak olmasa da türetilmiş eklerin çoğunun denkliklerinin bulunup değiştirilmesi dildeki fazla söz varlığını azaltır ve dili arındırmaya hizmet eder. Anahtar sözcükler: Kelime Oluşumu, Millî Ve Türemiş Ekler, Eklerin Denkliği, Millî Kelimelere Eklenen Türetilmiş Ekler, Türemiş Kelimelere Eklenen Millî Ekler 19 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ABSTRACT Word creation is one of the most important sections in terms of expanding the lexical base of the language. Each word participates in the process of creating a new word in many ways after gaining "citizenship" in the language. Our article examines the active lexical units in the latest dictionaries of Azerbaijani and Turkish Turkish. In both languages, which typologically belong to the group of inflammatory languages, the method of word formation is formed mainly by adding word-forming suffixes-adjective suffixes to the end of the word, wordmodifying suffixes-suffix suffixes. Creating a new word in the language is possible only with the addition of word-formative suffixes. Language is constantly evolving. Both nations with ancient histories have been invaded by other states over time, and geographical neighborhoods and socio-cultural changes have had an impact on language. For many centuries, the spread of Arab culture and Islam in this region, as well as the conduct of literature and official government documents in Persian, led to the introduction of numerous Arabic and Persian words into the language. At the same time, the word in the language it is taken from, or the additional suffixes are found in Azerbaijani and Turkish language. Suffixes from this origin were redundant in the Ottoman period of Turkish language. In modern Turkish, many suffixes have been replaced with suffixes of European originThe Ottoman Empire's domination of large areas during the Safavid period brought Turkish to those territories, as well as a large number of acquisitions. In Azerbaijani and Turkish, as well as derived words, derived suffixes are very common. In the language, all derived suffixes are word-formative, that is, they are considered to be construction products. Some are added to the root word in accordance with the principle of inflammation, and some are added to the end of the word. In the article, we have conducted extensive research on this topic and explained our opinion with examples. The study of these issues leads to the search for the equivalents of suffixes in the national language. Although not completely, finding and replacing the equivalence of most derived suffixes reduces the excess vocabulary in the language and serves to purify the language. Keywords: word formation, national and derived suffixes, equivalence of suffixes, derived suffixes added to national words, national suffixes added to derived words Azərbaycan dili və Türkiyə türkçəsində ərəb-fars mənşəli şəkilçilərin ekvivalentliyi. Dilçiliyin sözyaradıcılığı bəhsi bütün yaruslarla əlaqəli olub dilin inkişaf mərhələlərini özündə əks etdirir. Dildə söz yaratmaq leksik, morfoloji və sintaktik yollarla mümkündür. Morfoloji 20 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) yolla yaranan sözlər dildə daha qalıcı və effektivdir. Çünki uzun inkişaf yolu keçərək dildə sabitləşən milli və ya alınma şəkilçilər işlənmə tezliyinə görə zamanla dilin lüğət tərkibinə daxil olur, “vətəndaşlıq” hüququ qazanır. Morfoloji yolla dildə daha çox söz yaratmaq mümkündür. Bu mənada dildə yüzlərlə fərqli mənşə və funksiyalı şəkilçilər var. Son iki əsrdə dilçilikdə bu bəhsə dair elmi araşdırmalar aparılsa da, hələ də müzakirəyə açıq tərəflərmövzular qalmaqdadır. Bu bəzən söz kökündəki daşlaşmış şəkilçi, bəzən başlanğıc forma, bəzən də şəkilçilərin sözə qazandırdığı yeni məna yükü ilə əlaqədar olur. Azərbaycan dili və Türkiyə türkçəsində şəkilçilər mənalarına görə leksik- sözdüzəldici-yapım (ekleri) və qrammatik - sözdəyişdirici- çekim şəkilçiləri (ekleri) olmaqla iki yerə ayrılır. Dil quruluşundakı eynilik, dildəki nəzəri bilgilərin yaxınlığı və keçilən tarixi inkişaf yolunun bənzərliyi bu bölgünün hər iki dildə eyni əhəmiyyətə malik olmasını şərtləndirir. Qrammatiksözdəyişdirici- çekim şəkilçiləri (ekleri) dilə daha hakimdirlər. Heç bir dili qrammatiksözdəyişdirici- çekim şəkilçisiz (eksiz) təsəvvür etmək olmaz. Qrammatik- sözdəyişdiriciçekim şəkilçiləri (ekleri) söz yaratmaq prosesində daha məhsuldardılar. Alınma şəkilçilər də məhsuldar və qeyri-məhsuldar olur. Məsələn, hər iki dildə -pəsənd- şəkilçisi ilə yalnız iki sözə rastlanıbsa, -iyyat-, -anə-, -xana- şəkilçiləri ilə onlarla söz vardır. Məhsuldar şəkilçilərin əvvəlinə nəzər yetirsək görərik ki, onlar çoxmənalı sözlərdən törəmişdilər. Leksik şəkilçilər məna çaları baxımından daha rəngarən və konkretdir. Qrammatik şəkilçilər kimi tarixi qədim olmasa da, dilin sonrakı inkişaf mərhələsində yaranaraq söz yaradıcılığında önəmli rola malikdir. Alınma leksik şəkilçilər arasında qeyri-məhsuldar olanlar da az deyil. Buna səbəb təkmənalı sözlərin zamanla lüğəvi mənasının daralmasıdır. Leksemlər də olduğu kimi şəkilçi morfemlərin də milli kimliyi var. Belə ki, şəkilçilər də milli və alınma olur. Azərbaycan dili və Türkiyə türkçəsində milli şəkilçilər çoxluq təşkil edir. Söz və şəkilçilərin linqivistik təhlili zamanı maraqlı faktlar ortaya çıxır. Əsasən də, alınma şəkilçilərlə bağlı məqamlar. Alınma şəkilçilərin bəziləri mənbə dildə müstəqil leksik mənaya malik olduğu halda Azərbaycan dili və Türkiyə türkçəsində daşlaşmış şəkilçi kimi işlədilir. “Müəyyən sözlərlə birlikdə Azərbaycan dilinə gəlib, lakin tədricən şəkilçiləşməyə doğru inkişaf edən və yeni söz yaratmaqda əsil milli sözlərimizə qoşulan alınma sözlərdir ki, belələri tarixən həmin vəzifədə işləlmiş. Bütün dövrlərdə asanlıqla söz kökündən ayrıla bilmişdir.” (6, səh.67) -saz- fars dilindəki saxtən -dar-,-ədar- fars dilindəki dağtən -şünas- fars dilindəki şenaxtən -pərəst- fars dilindəki pərsti 21 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) -xor- fars dilindəki xorden -avər-, -əvər- fars dilindəki avərdən sözlərinin şəkilşiləşmiş formalarıdır. Dilçilik ədəbiyyatında qeyri-məhsuldar şəkilçi anlayışına , onların funksional xüsusiyyətlərinə münasibət birmənalı deyil. Müzakirəyə açıq qalan bu mövzu daha çox yuxarıda sadalanan hissələrin şəkilçi deyil, söz kimi qəbul edilməsi ilə əlaqədardır. Bu mənada həmin aılnma şəkilçili sözlər quruluşca mürəkkəb hesab edilməlidir. B.Çobanzadə “sözyapıcı” şəkilçi adı altında müstəqil işlənib-işlənməməsinə görə “canlı” və “cansız” olmaqla ikiyə ayıraraq tədqiq etmişdi. K.Ramazanov “törədən”, “törətməz” şəkilçi başlığında araşdırmışdır. S.Cəfərov, M.Hüseynzadə, M.Qiyasbəyli və digər dilçilər şəkilçilərə məhsuldar, qeyri-məhsuldar nöqteyi-nəzərindən yanaşmışdılar.(7,səh8) –xana-,-namə-,-bənd- hər iki dildə -baz-, -xay-,güzar-,-abad- şəkilçiləşmiş sözlər yalnız Azərbaycan dilində mənbə dildə olduğu kimi həm şəkilçi, həm də müstəqil söz kimi işlənir. Alınma şəkilçilər felektiv dilin qanunlarına uyğun olaraq bir variantlıdır və ahəng qanunu gözlənilmir. Əsasən, alınma şəkilçilər hər iki dildə sözlər vasitəsiylə daxil olduğu üçün sözlərin tələffüzü, vurğu və intonasiyası da fərqlənir. Məsələn, mədaxil, məxaric, xəvizadə, /ixlaskeş,borani, anenevi, terbiyevi. Mövzunu araşdırarkən alınma sözlər və şəkilçilər Azərbaycan dilinin 4 cildlik İzahlı lüğətindən və Türkçe sözlükdən götürülmüşdü. Hər iki lüğətdə müasir ədəbi dildəki sözlərin qarşılıqlı müqayisəsi zamanı alınma sözlərlə yanaşı şəkilçilər və onların sözdəyişmə formaları diqqəti daha çox cəlb etdi. Bu fikri qətiyyətlə demək olar ki, hər iki dil ərəb və fars mənşəli istər sözü, istərsə də şəkilçini eyni mənbədən götürmüşdür. Alınma şəkilçinin sözə qazandırdığı məna hər iki dildə eynidir. Bəzi fonetik dəyişiklikləri nəzərə almasaq, Azərbaycan dilində rastladığımız ərəb-fars mənşəli şəkilçilərin Türkiyə türkcəsində ekvivalenti eynidir. Fikri nümunələr üzərində izah edək: -namə-/-name-(fars); bəyannamə, iltizamnamə, əhdnamə, vəkalətnamə/amanname, siasetname, ruhsatname, şartname -stan- (fars); baharıstan, bimaristan, ədəbistan, qəbiristan, məzaristan/ bedestan, gülistan, kabristan,kafiristan. -xana-/-hane-(fars); camaşırxana, cəbbəxana, dərmanxana, hərəmxana / bimarhane, cebhane, helvahane, kıraathane, marangozhane. -anə-/ane (fars); aşiqanə, dilavəranə, həqiranə, dostanə, kübaranə/cesurane, levendane, pederane, masumane, zarifane, riyakarane. -i.vi-(fars); dairəvi,əqli,hesabi,kitabi,səmavi,pünhani,vicdani/askeri, azami, billuri, cezai, deruni, efsanevi, ferdi, mahruti,reyhani,şimali, insiyaki. 22 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) -kar-(fars); baiskar,cinayətkar,fədakar,xilaskar,işvəkar,saxtakar/azimkar, cilvekar, cüretkar, heveskar, nalekar, perestişkar. -iyyat,iyyət-;-iyat,iyət- (ərəb); aidiyyat, davamiyyət, əksəriyyət, fəaliyyət, malikiyyət, nəşriyyat/ ahlakiyat, akliyat, cemiyet, ehliyet,galibiyet, kanuniyet, şarkiyet, tabiyet, zihniyet, vehdaniyet,hüriyet. -dar,ədar-;-tar,etar- (fars); dükandar,əlaqədar, girovdar,əlamətdar,hökmdar, idarədar, məhsuldar, sərvətdar /alakadar, havadar, mihmandar, namdar, payidar, rikabdar, sermayedar, ziyadar, vəzinədar, silahtar, tezgahtar, selahiyyettar.. -baz-(fars); ailəbaz, canbaz, dilbaz, hiyləbaz, kələkbaz,fəndbaz, hoqqabaz, kəkilbaz, nömrəbaz, məsləkbaz, şəmşirbaz, şöhrətbaz/cilvebaz,cambaz,hayalbaz,hilebaz,hoqqabaz,sihirbaz, serbaz, şahbaz. -pərəst-;-perest-(fars);dünyapərəst, ədalətpərəst, həqiqətpərəst, xəyalpərəst, irticapərəst, sülhpərəst, millətpərəst/ hakperest, hayalperest, maceraperest, menfaatperest, putperest, şehvetperest, şekilperest, ateşperest. -at,ət-; (ərəb);hasilat,hekayət, hicrət,xatirat, xitabət,ixtiyarat,kələmat,müqıddaratŞ təfsilat, təhcizat, təlimat, mövcudat/ aidat, beyanat, imalat, mahlukat, mülhakat, müşkülat, şeriat, tahkikat, tamirat, tatbikat. -iyyə-;-iye-(ərəb); bahariyyə, bəzzaziyyə, cərrahiyyə, həcviyyə, mədhiyyə, vəqfiyyə, zəbtiyyə, xariciyyə, dövriyyə/ akliye, ameliye, ardiye, asliye, bakkaliye, dvetiyye, fahriye, farziye, gerdaniye, tibbiye,revakiye, şeferiye, tahsiliye, zihniyye. -gah- (fars); aramgah, bargah, bəndərgah, cövlangah, xanəhag, qəarargah, qibləgah, ləşgərgah, məbədgah, seyrangah, tamaşagah,ziyarətgah,pənahgah/tezgah(destgah), eşribegah,girizgah, ibadetgah, ikametgah, paygah,pençgah, talimgah, ticaretgah,ziyaretgah. -keş- (fars); azarkeş,bəlakeş, dəmkeş, pəncəkeş, təəssübkeş, zəhmətkeş,dərdkeş,qibtəkeş,ixlaskeş, qeyrətkeş/ afyonkeş, demkeş, esrarkeş,kemankeş,serkeş. -ən-;-en-(ərəb); cismən, daxilən, ixtisarən, kamilən, qalibən, qanunən, qəflətən, müxtəsərən, sabiqən, səhvən,təkidən, vəkalətən, zahirən/ahiren, cevaben, hakikaten, haricen, hayalen, iktisadien, kasden, kefaleten, merhameten,nezaketen. -ə-;-e-(ərəb); aşiyanə, azadə, cazibə, əshabə, katibə, rəqqasə, sahibə, talibə, vagirə, viranə, zayə/caize, fahişe, masume, meleke, melike, müdrike, nedime, rakibe, şaire, varide,ilahe, katibe. Adları yuxarıda sadalanan şəkilçilər məhsuldardır. Bunlarla yanaşı Azərbaycan dili və Türkiyə türkçəsində ərəb, daha çox fars mənşəli alınma sözlə birlikdə dilə keçən qismən məhsuldar şəkilçilər də vardır. 23 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) -bənd-/-bənt-(fars) -nüma-(fars) -gir-(fars) -pərvər-/-perver-(fars) -duz-/-dız-(fars) -avər-,-əvər-/-aver-, ever -zədə-/-zede-(fars) -dan-(fars) -ban-(fars) -pəsənd-/-pesend (fars) -xor-/-hor-(fars) -bar-(fars) -gər-/-ger-(fars) -zad-/-zat-(fars) -xan-/-han-(fars) -mənd-/-ment- -(fars) -iam-(ərəb) -iya-(ərəb) -ani-/-ani- (ərəb) -amiz-(fars) -in-(ərəb) -zən-/-zen- (fars) -vat-/-vat-(ərəb) -bin-(fars) -nak- (fars) -pare-(fars) -vari-(fars) -daş- (fars) bazubənd,taxtabənd/nakişbent,kalebent tarzən, dinpərvər, gülabzən/kudümzen,neyzen,semazen,zurna millətpərvər/hamiyetperver,hayalperver zen afətzədə, qəmzədə/felaketzede,kazazede atəşnak,dərdnak,qeyznak,xətərnak/ferahna dilpəsənd, k,suzinak xudpəsənd/hodpesent,müşkülpesent beçədan,qəhvədan,nüktədan/buhurdan,klap cadugər,kimyaagər,hiyləgər/dülger,kirfeger tan,şamdan , simyager sələmxor,xunxor,ziyanxor/hunhor,köftəhor bəyzad,divzad/maderzat,mirzezat,nevzat hünərmənd,qeyrətmənd,tənumənd/danişment aləmgir,kəfgir,müştərigir,tərəfgir,fəndgir/ asabani,ruhani/arzani,tulani cihangir,mizaçgir,peşkir,kevgir xırdavat/hırdavat,sebzevat atəşparə,ciyarparə/çalpare,palaspare,varakpare hüznavər,qəmavər.kədəravərc,əngavər/dila heyrətamiz/hakaretamiz ver əməkdaş, yoldaş, sirdaş/ silahdaş,dindaş çıraqban, alimnüma,bədənnüma,qiblənüma,nəşvünü nigahban,badban/dideban,sayeban ma/cihannüm,ferahnüma,kıblenüma qətliam/dersiam atəşin,billurin/memurin mumiya/eksiriye,tellaliye dələduz,kulahduz,təkəlduz / çuvaldız Varlıqlar qarşılıqı əlaqədə, münasibətdə və dinamikadadır. Bu hərəkilik onu dəyişiyir, yeniləyir. Xronologiyanı öyrənilməsi üçün tarixi araşdırmalar aparılır, fərqli fikirlər yürüdülür. Bu zaman bilvasitə dil, dillərarası əlaqə, birlik və fərqlilik də araşdırılır, diqqət 24 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) cəlb edir. Çünki zamanla dəyişən hakimiyyət, idarəçilik, coğrafi mühit xalqların etnoqrafiyasına, yaşayış tərzinə, dilinə təsirsiz ötüşmür. Dilçilikdə iki və daha artıq xalqın dilinin qrammatikasının müqayisəsi tarixi faktlara istinad etmədən mümkün deyil. Dil elə bir xəzinədir ki, xalqın malik olduğu dəyərləri həm qoruyur, həm ifadə edir, həm də nəsildənnəslə ötürür. Məqalədə dilin ən kiçik, ayrılıqda məna kəsb etməyən, lakin qoşulduğu sözə fərqli məna qazandıram hissəsi-şəkilçilər, xüsusən də, alınma şəkilçilərin müqayisəli araşdırması aparılır. Bir-birinə yaxın mədəni, mənəvi bağlılığa malik olan xalqların dillər olmasına baxmayaraq fərqliliklər də nəzərdən qaçmır. Ərəb-fars mənşəli alınma şəkilçilərdən aşağıda göstərilənlərə çağdaş Türkiyə türkcəsində təsadüf edilmədi. Azərbaycan dilində isə məhdudlaşmış və qeyri-məhsuldardır, lakin ədəbi və danışıq dilində hələ də işlənməkdədir. -ayə- (fars) kinayə -gədə-(fars)atəşgədə, meygədə,matəmgədə,butgədə. -vər-(fars) dənəvər, hünərvər,zahidvər -tab-( fars)aləmtab -güzar- (fars) gileygüzar -gor- (fars) avaragor -gün- (fars) digərdün, laləgün -xay-(fars) dəlixay -ur- (fars) muzdur -xah-(fars)azadxah, -yı- (fars) havayı -ər-(fars) ləngər dilxah,məşrutəxah,üzrxah. - deh- (fars) cavabdeh -əcər-(fars) eybəcər,südəcər,dərdəcər -gin-(fasr) qəmgin,əzgin -ran- (fars) hökmran, kamran -arzı- (fars) tamarzı -ənin- (fars) nazənin -əng-(fars) turşəng -fəşan- (fars)atəşfəşan,canfəşan -ah- (fars) tamah -şən-(fars) gülşən -məzə- (fars)turşməzə -tani-(fars) cümlətani -əsər- dəngəsər -idat- (fars)varidat -bəsər- (fars)gicbəsər -gu- -zar- (fars) gülzar, laləzar bədgu, bədihəgu, duagu -saz- saatsaz,aynasaz Günay Karaağaçın “Türkçenin alıntı sözlüğü” kitabında verilən bəzi şəkilçilərə Müasir Azərbaycan dilinin izahlı lüğətində rastlanmadı. -zan- (fars) abazan, borazan,lafazan -ber- (fars) bergüzar, berhudar, berhane,bermutat -iyyen- (ərəb) ebediyyen, harfiyyen, külliyyen Bir çox şəkilçilərin omonim, sinonim və antonim qarşılığını dildə tapmaq mümkündür. Alınma şəkilçilərin omonimliyi belə mövcuddur. Bir neçə nümunəni nəzərdən keçirək. 25 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) *Azərbaycan dili və Türkiyə türkçəsində -dan- şəkilçisi çıxışlıq/ hal şəkilçisi kimi qrammatik və milli şəkilçidir. Eyni zamanda adlardan zərf düzəldir;birdən,astdan. Həmçinin fars dilindən keçən alət, qab-qacaq, əşya məzmunlu sözlər yaradan leksik və alınma şəkilçidir. Məsələn; ailədən/sırdan-çaydan,qənddan, nəməkdan/buhurdan, camadan, kildan, nüktedan. * Azərbaycan dili və Türkiyə türkçəsində -i- şəkilçisi təsirlik/ belirtme hal şəkilçisidir,məsələn, dağı, çayı/kapıyı,gülü. Həm də Azərbaycan dilində sifətdən feil düzəldən leksik şəkilçidir,məsələn,ləngi, yavaşı, bərki. Türkiyə türkcəsində isə feildən isim və sifət düzəldən leksik şəkilçidir, məsələn, yazı, korku, artı, ölü, sıkı.Sadalanan bu məqamlarda milli mənşəli şəkilçidir. Eyni zamanda hər iki dildə xüsusi isimlərin sonunda və isimdən sifət düzəldən bir cür yazılan leksik şəkilçi kimi işlənməkdədir. Məsələn, Xəqani, Gəncəvi, Şirvani, Hulusi,Ekremi,Davudi; inqilabi, ədəbi, fərdi, fikri,deruni, cebeti, cinsi, hayvani. Ərəb mənşəli –i- şəkilçisinin müasir dövrdə xüsusi isimlərdən soyad yaratmaq məhsuldarlığı azalmışdır. Daha çox istifadəsinə Azərbaycan dilində klassik ədəbiyyatda, Türkiyə türkçəsində isə Osmanlı dövründə təsadüf edilir. * Azərbaycan dili və Türkiyə türkcəsində -a-,-ə- şəkilçisi yönlük /yönelme hal şəkilçsidir, məsələn, meşəyə, dərəyə, okula, çöpe. Eyni zamanda adlardan feil düzəldən milli, leksik şəkilçidir, məsələn, qana, yaşa, boşa, dize, süre. Digər tərəfdən hər iki dildə adlardan zərf yaradır, məsələn, acığa, həvəsə/ sağa,sola. –a-,-ə- şəkilçisi hər iki dilə ərəb dilindən yer, xüsusiyyət, cins məzmunlu alınma sözlərin tərkibində çoxlu sayda sözlər keçmişdir. Məsələn, xaraba, qəribə, rəqqasə,zabitə, cariyə, müəssisə, məşrutə, rahibə, varaka,daima, hatıra, camia, mesela,zabıta. *Azərbaycan dilində -an-,-ən-,-en- şəkilçisi qeyri-məhsuldar olsa da, feildən feil yaradan milli və leksik şəkilçidir. Məsələn, gücən. Lakin hər iki dildə daha çox feili sifət şəkilçisi kimi məhsuldardır. Məsələn, uçan, gülən, yaşayan,bakan, gelen, giden, bozan, kazanan. Ərəb dilindən alınan sözlərlə birlikdə hər iki dilin lüğət tərkibini zənginləşdirən isim və sifət yaradan şəkilçidir. Məsələn, canan, sübhan, güzəran, cismən, daxilən, irticalən, xüsusən, bedaheten, asaleten, kasden, kalben, mealen, vekaleten. Azərbaycan dili və Türkiyə türkçəsinin lüğət tərkibindəki alınma sözlər və şəkilçiləri müqayisə edərkən alınma şəkilçilərin milli şəkilçilərlə sinonimliyinə də təsadüf edilir. Hər iki dildə farscadan dilimizə şəkilçi qismində keçən dar, ədar/tar,etar, şünas/şinas, ban, xan,/han, saz/ (Türkiyə türkçəsində bu şəkilşiyə rastlanmadı), xor\hor şəkilçiləri milli mənşəli –çı-4,-cı-4 şəkilçisi ilə sinonimlik təşkil edir. Məsələn, xəbərdar, himayədar, kisedar, sermayedar, kindar; mənbəşünas, ədəbiyyatşünas, muğamatşünas, musikişinas, vazifeşinas; bağban, çıraqban, nigahban, dideban, sayeban; qəsidəxan, qəzəlxan, zilxan, pəsxan, 26 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) aminxan, duahan, mevlithan; saatsaz,aynasaz, minasaz;ziyanxor, rüşvətxor, köftehor, hunhor, imrahor. Bildiyimiz kimi –lıq- şəkilçisi hər iki dildə geniş məna çalarına malik yeni söz yaratmaq qabiliyyətinə malik şəkilçidir. Bu baxımdan fars mənşəli gah, pəsənd/pesend, iyyat,iyyet/iyat,iyet, gu, zar/( Türkiyə türkcəsində bu şəkilşiyə rastlanmadı) şəkilçiləri milli şəkilçilərdən –lıq- şəkilçisi ilə sinonimlik təşkil edir. Məsələn, çəməngah, aramgah, atəşgah, dətgah, ticaretgah, namazgah, nişangah, girizgah, pençgah, talimgah; dilpəsənd, xudpəsənd, hodpesend, müşkülpesend; eyniyyət, əxlaqiyyət, ilahiyyət, tabeiyyət, vəhşiyyət, asabiyet, hissiyet, cibiliyet, ayniyet, mahkumiyet, tuhafiye; atəşzar, canazar, məmənzar, gülzar; bədgu,bədihəgu. Fars mənşəli -avər-/aver. –nak-, -vər- şəkilçiləri türk dillərində əlamət bildirən sözlər yaradan məhsuldar şəkilçi olan –lı-4 şəkilçisinə uyğun gəlir. Məslən, bəxtəvər, qəmavər, hüznavər, dilaver;ələmnak, qeyznak, qəmnak,ferahnak,suzinak; hünərvər, zahidvər (Türkiyə türkcəsində bu şəkilşiyə rastlanmadı). Fars mənşəli mənbə dildə söz olsa da hər iki dildə şəkilçi kimi işlənən -parə- şəkilçisi milli dildə əzizləmə, kiçiltmə məzmunlu -cıq-,-ca- şəkilçisi ilə sinonimlik təşkil edir. Məslən, atəşparə, ciğerpare, varakpare, palaspare. Fars dilində cəm şəkilçisi olan –at-, -ət-, şəkilçisi –lar- şəkilçisi ilə sinonimlik təşkil edir. Məslən, tədqiqat, hasilat, hesabat, izahat,təminat, təşrifat, təşviqat, mamulat, maruzat, imalat,peşinat, müktesebaat,vakuat. –anə-, -ane- şəkilçisi ilə yaranan çox sayda sözə təsadüf etmək olar. Fars mənşəli olub əlamət, keyfiyyət məzmunlu sözlər yaradır,məna etibarı ilə -casına- şəkilçisinə uyğun gəlir. Məslən, adilanə, ədibanə, dərvişanə, merdane, fakirane, dahiyane, mesudane. Qeyri-məhsuldar şəkilçilərdən olan -ənin- şəkilçisi dilimizdə müstəqil şəkilçi deyil, mənbə dildə işlənən sözlə birlikdə dilə daxil olmuşdur. Azərbaycan dili və Türkiyə türkçəsindəki –lı4 şəkilçisinin sinonimdir. Məsələn,nazənin. Şəkilçilərin sinonimliyinə alınmalar arasında da rastlanır. Eyni məna ifadə edən sinonimlik yaradan şəkilçilərə gir(fars)=dar(fars), zar(fars)=stan(fars)=gah(fars), baz(fars)=gədə(fars), anə(fars)=an,ən(ərəb)=i, vi(fars) misal göstərmək olar. Alınma şəkilçilərlə milli şəkilçilərin sinonimliyi məsləsinə nəzər yetirərkən şəkilçilərin əvəzlənməsinin, tərcüməsinin, kalkasının uğursuz nəticə verəcəyi və bu halın yalnız mənaların uyğunluğundan irəli gəldiyi qənaətinə gəlmək olar. Nisbi xarakter daşıyır, çünki verilən nümunələrdəki şəkilçilərlə yaranan sözlərin hamısı verilən qarşılığı ilə əvzələndikdə 27 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) eyni məna kəsb etməyə bilir. Məsələn, külliyyət- cinsiyyət, səhmdar-ahəngdar, cazibədarəlaqədar, çəməngah-hərfgah ,qəribə- talibə, müəssisə-zabitə, səyyarə-viranə və s. Azərbaycan dili və Türkiyə türkçəsinin qrammatikasına uyğun olaraq, əsasən, söz kökünə şəkilçiləri artırmaqla yeni mənalı sözlər və sintaktik əlaqələr yaranır. Təbiidir ki, dildəki alınmalar yalnız yeni mənaları gətirmir. Dilə öz qrammatik quruluşundakı fərqlilikləri də yansıdır. İltisaqilik prinsipinə görə hər iki dildə prefiks, infiks yad ünsürdür. Lakin dildə mövcuddur. Bu hal daha çox avropa mənşəli prefikslərdə özünü göstərir. Azərbaycan dilində ərəb-fars mənşəli prefikslər bunlardır;-na-, -bi-, -la-, -ba-,-ma-. Türkiyə türkçəsində ərəb, fars mənşəli ön şəkilçilər bunlardır;-bi-, -na-,-la-,-be-;-ba-,-ber-,hem-,-pür-. Bunlardan əks mənalılıq (olumsuzluq eki) yaradan ön şəkilçilər hər iki dildə eynidir. -bi- (fars) biabır, bibəhrə, biçarə, bihesab, bisavad, birəğbər, binöqsan- biilaç, bigünah,bihuş, bihaber, bikarar, bikes, biperva, bivefa, bikes. -na-(fars) nabəca, nabələd, naçar, naehmal, naqabil, nakəs, nainsaf, naməqbul, narazı, natəmiz, naümid- nabekar, nahak,nahoş, namahren. namert.namünasip, naamütenahi, nakes,natamam,namüsait. -la-(ərəb) laməhalə, laməkan, lamməzhəb, laqeyd, laəlac, lamekan, laakal, ladiki, lakayt, laubali, layemut, layenkati, layuhti. -ba-/-be-ba- (fars) baxəbər, baməzə, basəfa, bahusus, bageyat. Yuxarıda nümunələrlə göstərilən ön şəkilçilər antonimlik, zidd mənalar yaradaraq hər iki dildə hal-hazırda da işlənməkdədir. Türk dillərinə -sız-4 şəkilçisi ilə eynilik təşkil edir. Türkiyə türkcəsindəki –ber-(fars),hem-(fars),-pür-(fars),-ser-(ərəb),-fi-(ərəb),-ala-(ərəb),ila-(ərəb) ön şəkilçilərinə Azərbaycan dilində rastlanmadı. Fars mənşəli –həm- kökü alınma sözlərlə birlikdə dilə daxil olmuş, ancaq qrammatik kitablarda ön şəkilçi kimi göstərilməmişdir. Məsələn, həmahəng, həmavaz, həmbab, əmcins, həmdəm, həmdər, həmxana, həmxasiyyət, həmhüquq. Türkiyə türkçəsində ön şəkilçi kimi qəbul edilən -həmşəkilçisi mənanı qüvvətləndirən, eynilik, yaxınlıq, bərabərlik məzmunda işlədilir. -ber- berdevam, berduş, bergüzar, berhava, berhayat.berhudar, berkemal, bermutat,bertafsil, bertaraf. -hem-(fars) hemayar, hemcins,hemdert,hemfikir,hemhal,hemdut,hempa,hemsehr,hemzemin. -pür- (fars)pürdikkat, pürhiddet,pürmelal, pürnesl,pürsıhhat,pürtelaş. (Klassik Azərbaycan ədəbiyyatında pürkəmal, pürcamal,pürcəfa kimi nümunələrdən istifadə edilmişdir) -ser-sersefil, serhat, serdümen, sertabip, serüven, seryaver, sersem, sermessti, sermuharrir, sermürettip. -fi-filhakika 28 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) -ala-alelacele,alelade,alelacaib,alelekser -ila- ilelebed,ilanihaye -mə- şəkilçisi prepozitiv şəkilçi deyil.Türkiyə türkçəsinin lüğət tərkibibndə bu ön şəkilçili söz yoxdur. Azərbaycan dilinə bu budaq morfemi mədaxil, məxaric sözlərinin əsasında keçmişdi. Əslində, bu sözlər mənbə dildə flektivlik xüsusiyyəti daşıyır. Lakin –mə- elementi Azərbaycan dilində şərti olaraq şəkilçi kimi işlənə bilir. Türkiyə türkcəsində isə bu şəkilçi cəmlik, yenidən, təkrarən mənalarını ifadə edən sözlər yaradır. Məsələn, maalesef, maamafih, maaile Antonimlik məzmunu ifadə edən ərəb dilindən qeyri/gayri və bila,bil ünsürləri Azərbaycan dili və Türkiyə türkçəsinə keçmiş və işlənmə tezliyinə görə ön şəkilçilərdən geri qalmır. Qeyri/Gayri (ərəb) Qeyri-fəal,qeyri-həqiqi,qeyri-iradi, qeyri-kamil, qeyri-məlum,qeyri-mötəbər,qeyri-şüuri,qeyrinizami Gayriahlaki,gayriaciz,gayriciddi, gayriihtiyari, gayriiradi, gayrikabil, gayrikafi,gayrikabilitahmin. Bila (ərəb) Bilafərq, bilaistisna,bilavasitə, bilaixtiyar, bilatəşbeh. Bilasebeb,bilavasıta,bilahare,bilakaydüşart,bilaistisna,bilakis. Bil(ərəb) Biittifaq,bilixtiyar,bilkülliyə,bilmərrə,bilvasitə,bilümumu. Bilfarz,bilfiil,bilhassa,bilmukabele,bilmünasebe,bilumum, bilvasıta. Türk dillərində də xarakterik olmayan orta şəkilçi (infiks) dünya dillərində çox az yayılmışdır.(3, səh.114) Buna baxmayaraq həm Azərbaycan dilində, həm də Türkiyə türkçəsində iki sözün ortasında işlənərək quruluşca mürrəkkəb sözlər yaradır. Qoşulduğu sözün mənasını qüvvətləndirməyə xidmət edir. Söz arasındakə “ba”, “bə”/ “be” , “a”/“e”, ha bitişdiriciləri fars mənşəlidir. Hər iki dildə “ba”, “bə”/ “be” orta şəkilçiləri ilə sözyaratma hallarına təqribən eyni sayda təsadüf edilir. cabəca, dəmbədəm, dəstbədəst, gahbagah, gorbagor, halbahal, hərfbəhərf, maddəbəmaddə, sərbəsər, tümbətün/ anbean, cetbecet, derbeder, hodbehod, ruberu, yarıbeyarı, yılbeyıl, günbegün, yüzbeyüz. dəmadəm, ləbaləb,qaçaqaç/rengarenk gəlhagəl,vurhavur,qovhaqov. Hər iki dildə fars mənşəli şəkilçilər kəmiyyətcə çoxluq təşkil edir. Lakin şəkilçilərin əksəriyyəti ərəb mənşəli sözlərə artırıılaraq dilə hazır şəkildə gəlmiş və sabitləşmişdir. Çox 29 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) zaman onları kök və şəkilçiyə ayırmaq belə çətinləşir. Alınma sözlər kimi şəkilçilər də keçdiyi dilin fonetik hadisələrə uyğunlaşır. Məsələn, sərgüzəşt, sərmayə, əhəmiyyət, əziyyət, keyfiyyət, mumya (mumiya) /mahya, ehliyet, meziyet, tezgah (destgah), dülger (dürüdger), hoşşaf, kezzap, nevzat, kalpzen (kalppozan). Həm Azərbaycan dili, həm də Türkiyə türkçəsində alınma sözlərə 2 alınma şəkilçinin (ərəb,əsasən də, fars mənşəli) əlavə edilərək yeni məna yaratdığını görmək olur. çarpaz-var-i (fars-fars-ərəb) cem-iyyət-pərəst (ərəb-fars-fars) nakşi-bənd-i (ərəb-far-ərəb) mövhum-at-pərəst (ərəb-fars- fars) azim-kar-ane(ərəb-fars-fars) xas-iyyət-namə (ərəb-fars-fars) cihan-gir-ane(fars-fars-fars) ədəb-iyyat-baz (ərəb-fars-fars) lütüf-kar-ane(ərəb-fars-fars) cazib-ə-dar (fars-ərəb-fars) hur-iyet-perver (ərəb-fars-fars) ədəb-iyyat-şünas (ərəb-fars-far) menfa-at-perver (ərəb-fars-fars) dava-cat-xana(ərəb-fars-fars) icaze-t(et)-name(ərəb-fars-fars) fəda-kar-anə (ərəb-fars-fars) Dildə sözalma prosesi uzun zaman alan və əsaslı qrammatik dəyişmə, uyğunlaşma prosesi keçən tarixi hadisədir. “Kelime yapmak gerek kök ve gövdeleri gerek onlara getirilecek yapım eklerini dilin gelişme temayül ve kaidelerine aykırı düşmeyecek şekilde seçmek ve kelimeyi ona göre teşkil etmek demektir. (4, səh29) Fikrin davamı olaraq vurğulamaq lazımdır ki, alınma söz kimi şəkilçilər də ədəbi dildən danışıq dilinə keçidi etməli və sadələşməlidir. Bu mənada, istər milli, istərsə də Avropa mənşəli sözlərə əlavə edilən ərəbfars dilindən keçən şəkilçilər, mənbə dildə ayrılıqda müstəqil mənaya malik sözlərdir-alındığı dildə şəkilçiləşmiş söz. Alınma şəkilçilərdən məhsuldar olanları zamanla dildə möhkəmlənmiş və türk mənşəli sözlərə belə əlavə edilərək məna çaları yaratmışdı. Məsələn, düyələk+baz (türk,fars),düşbərə+xor (türk,fars), təkəl+duz (türk,fars), qohum+pərəst(türk,fars), qohum+pərvər (türk,fars)/ bey+zade (türk,fars), amca+zade (türk,fars). Fars mənşəli –xana-, -şünas-,-baz-.-dar-,i-vi kimi şəkilçilər yunan, latın mənşəli sözlərə əlavə edilərək yeni mənalı sözlər yaranır. Məsələn, duş+xana(fran.,fars), donos+baz (rus,fars), maşın+şünas (latın.fars), (latın.fars),material+şünas (latın.fars), maşın+xana nömrə+baz (latın.fars), (latın.fars), konsul+xana sitat+baz (latın.fars),material+baz (latın.fars), qrup+baz (alman,fars), geokimyə+vi (yunan,fars), bilyard+xana (fransız,fars), dəftər+xana (yunan,fars), 30 aqro+kimyə+vi (latın,ərəb,fars) / 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) defter+dar (yunan, fars), kiremit+hane (yunan. fars), konoslos+hane (yunan,fars), kuluçka+hane (bulgar,fars), marangoz+hane (yunan,fars) , patrik+hane (yunan.fars). Ərəb, fars, türk dillərinin tipoloji fərqlilikləri alınma söz və şəkilçi münasibətində daha aydın görünür. Belə ki, ərəb dilində cəmlik kateqoriyası bir neçə şəkilçiylə ifadə edilir, ancaq Azərbaycan dili və Türkiyə türkçəsində cəmlik kateqoriyası yalnız -lar- şəkilçisi və topluluq bildirən leksemlərlə mümkündür. Məsələn, arazi, budala, emval, eşkiya, harabat, havaiyat, metrukat, sadakat, şüreka, telefat, eşkal / hasilat, vacibat, heyvanat, izahar, külliyyən, kütləvi. (2,səh274) Azərbaycan dili və Türkiyə türkçəsi söz ehtiyyatı, ifadəlilik baxımından zəngin dillərdir. Dünya dilləri içində “saf” dil yoxdur. Bu dillərin lüğət tərkibini zənginləşdirən yollardan biri də ərəb, fars, rus, yunan, latın, fransız, alman və ingilis mənşəli yüzlərlə alınmaların olmasıdır. Müasir dövrdə dillər arasında sözalma prosesi daha sürətlə baş verir, lakin qalıcı olmur. Nəzərə alsaq ki, ərəb-fars mənşəli sözlərin Azərbaycan dili və Türkiyə türkçəsinə keçdiyi dövr ötən əsrlərə təsadüf edir, bu zaman həmin hadisənin gedişatını təsəvvür etmək olar. Üzərində araşdırma apardığımız mövzu genişdir və hər iki dilin alimləri tərəfindən alınma şəkilçilər mövzusuna dair məqalə və kitablar dərc olunmuşdur. Lakin onların qarşılaşdırılması aparılmamışdır. Bu mənada ərəb-fars mənşəli alınmalar tutuşdurulduğu zaman eyniliklərə rast gəlindiyi kimi, fərqlilikdən çox bu və ya digər fakt hər hansı bir dildə tapılmır. Bənzər tarixi, coğrafi tale yaşayan iki xalqın dilinə ərəb-fars mənşəli sözlər, təqribən, eyni vaxtlarda daxil olmuşdur. XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatında maarifçilik, türkçülük islahatlarının genişlənməsi, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Sovet İmperiyası tərəfindən işğalı fars və ərəbizmlərin dilə təsirini azaltmışdır. Bu prosesin Türkiyə türkcəsində nisbətən gec başlamasına baxmayaraq (1932) cumhurbaşkanı Atatürkün şəxsi səyləri nəticəsində qısa zamanda dil ərəb və fars sözlərindən təmizlənmişdir. İslahatların davamlılığı, türk dillərinin xeyrinə nəticələnə bilərdi, təəssüf ki, müstəqilliyi itirdikdən sonra Azərbaycan dili üçün çox sayda latın, rus, yunan, hər bir cəhətiylə Avropalaşmağa meyillənən Türkiyə türkçəsi üçün fransız mənşəli sözlərin dilin lüğət tərkibinə keçdi. Dili artıq alınmalardan təmizləmək, ortaq türkcə yaratmaq, iki dil arasında tərcümə zamanı yaranacaq problemləri həll etmək baxımından mövzunu daha ətraflı – Dil devrimindən öncəki lüğətləri incələmək, dialektlər səviyyəsində araşdırmaq lazımdır. 31 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Ədəbiyyat siyahısı 1. Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. AMEA-nın nəşri. IV cild. Şərq-Qərb, Bakı-2006 2. Ahmed Camal Abdulrasul. Kökende çoğul olarak kullanılan arapça kelimelerin Türkçeye geçmesi ve Türkiye türkçesinde kullanılan şekilleri. Journal of the College of Language,2020, 285s 3. Buludxan Xəlilov Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası. Bakı-2000 Səh.114 4. Ergin Muharrem. Türk Dil Bilgisi Bayrak, İstanbul-1993 5. Günay Karaağaç. “Türkçenin alıntı sözlüğü”Akçağ-2015, 855s. 6. H.Mirzəzadə Azərbaycan dili tarixi morfologiyası. Bakı- 1962 110 s 7. İlkin Əsgərov. Azərbaycan dilində qeyri-məhsuldar şəkilçilərin funksional xüsusiyyətləri. Naxçıvan-2021, 161 s. 8. Seyfettin Altaylı Azərbaycan türkçesi sözlüğü. Türk dil kurumu yayınları. III cild. 9. www.turuz.com 32 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİNİN DİNLEME MOTİVASYONLARININ ÇEŞİTLİ DEĞİŞKENLER AÇISINDAN İNCELENMESİ EXAMINATION OF SECONDARY STUDENTS' LISTENING MOTIVATIONS IN TERMS OF VARIOUS VARIABLES Onur DÖLEK Dr., Milli Eğitim Bakanlığı, Türkçe Eğitimi Bölümü ORCID NO: 0000-0002-8816-2754 ÖZET Dinleme, işitilen seslere bilişsel ve davranışsal tepkiler vermeyi içeren dinamik bir anlam kurma sürecidir. Yetkin bir dinleyici olmak, iş ve okul yaşamında başarılı olabilmenin ön koşullarından biridir ve bireyin sosyal bir varlık olarak yaşamını sürdürmesinde belirleyici rol oynar. Bu bağlamda dinleme-anlama sürecini etkileyen değişkenler üzerinde gerekli çalışmaların yapılması gerekir. Bu değişkenlerden biri, dinlemeyi duyuşsal açıdan tamamlayan motivasyondur. Dinleme motivasyonu bireyin dinleme eylemine ya da etkinliğine karşı göstermiş olduğu isteklilik duygusudur. Ortaokul öğrencilerinin dinleme motivasyonu düzeylerini çeşitli değişkenler açısından incelemeyi amaçlayan bu araştırma, tarama modeli ile desenlenmiştir. Araştırmaya 167’si kız ve 208’i erkek olmak üzere toplam 375 ortaokul öğrencisi katılmıştır. Araştırma verileri, “kişisel bilgi formu” ve “dinleme motivasyonu ölçeği” ile toplanmıştır. Verilerin çözümlenmesinde parametrik olmayan Kruskal-Wallis ve Mann Whitney U testilerinden yararlanılmıştır. Araştırmada ortaokul öğrencilerinin dinleme motivasyonlarının (a) orta düzeyde olduğu; (b) “cinsiyet”, “okuma sıklığı”, “dinleme kaygıları”, “dinleme tutumları” ve “dinleme özyeterlik algıları” değişkenlerine göre anlamlı farklılık gösterdiği; (c) “sınıf”, “anne-baba eğitim düzeyi”, “bir metni dinlemeyi veya okumayı yeğleme” değişkenlerine göre ise anlamlı biçimde farklılaşmadığı bulgularına ulaşılmıştır. Bu bulgular doğrultusunda, öğrencilerin dinleme motivasyonlarını istenen düzeye çıkarmak için dinlemeye yönelik diğer duyuşsal niteliklerin (kaygı, tutum ve özyeterlik) denetim altında tutulması, eğlenceli dinleme etkinliklerinin tasarlanması, sürece etkin katılımın sağlanması ve öğrencilere okuma alışkanlığı kazandırılması gerektiği söylenebilir. Anahtar sözcükler: Ortaokul öğrencileri, dinleme, dinleme motivasyonu, değişkenler. 33 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ABSTRACT Listening is a dynamic meaning-making process that involves cognitive and behavioral responses to the sounds heard. Being a competent listener is one of the prerequisites for being successful in business and school life and plays a decisive role in the survival of the individual as a social being. In this context, necessary studies should be carried out on the variables that affect the listening-understanding process. One of these variables is motivation, which emotionally complements listening. Listening motivation is the feeling of willingness that an individual shows towards the act or activity of listening. This research, which aims to examine the listening motivation levels of secondary school students in terms of various variables, was designed with the scanning model. A total of 375 secondary school students, 167 of whom were girls and 208 were boys, participated in the study. The research data were collected with the "personal information form" and the "listening motivation scale". Non-parametric KruskalWallis and Mann Whitney U tests were used to analyze the data. In the research, it was found that middle school students' listening motivation (a) was moderate; (b) significantly differs according to the variables of “gender”, “reading frequency”, “listening concerns”, “listening attitudes” and “listening self-efficacy perceptions”; (c) there was no significant difference according to the variables of "class", "parent education level", "preferring to listen or read a text". In line with these findings, it can be said that in order to raise students' listening motivation to the desired level, other affective qualities (anxiety, attitude and self-efficacy) should be kept under control, fun listening activities should be designed, active participation in the process should be ensured, and students should gain reading habits. Keywords: Secondary school students, listening, listening motivation, variables. GİRİŞ Dinleme, bilgilenmenin ve iletişim kurmanın en başat araçlarından biridir (Dölek ve Yıldırım, 2021). Palmer (2014), öğrenmelerin dinlemeyle başlayan bir geçmişi olduğunu ve iyi bir dinleyici olmanın öğrenme sürecini kolaylaştırdığını belirtir. Epçaçan’a (2013) göre dinleme, işitmeyi de içine alan çok boyutlu olgu ve amaçlı bir davranıştır. Ayrıca dinleme, işitilenlere davrınışsal veya bilişsel tepkiler vermeyi gerektiren ve sonunda konuşulan dili anlamlandırmayı içeren karmaşık ve dinamik bir süreçtir (Lynch ve Mendelsohn, 2010; Meskill, 1996). Temel iletiyi belirlemek, çeşitli bilgilere ulaşmak, konuşmanın konusunu saptamak ve konuşurun konuya yönelik tutumunu yorumlamak genel olarak dinlemenin amaçları arasında yer alır (Pye ve Greenall, 1996, s. 4). 34 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Dinlemeyi tek bir süreç olarak değerlendirmek yerine; seslerin tanınması, bilgi odağını gösteren tonlama kalıplarının algılanması ve söylenenlerin doğruluğunun ve tutarlığının yorumlanması ile ilgili süreçlerin bir bütünü olarak düşünmek daha doğrudur (Lynch ve Mendelsohn, 2010). Bu bağlamda yetkin bir dinleyici olabilmek için temel konularda yeterli artalan bilgisine sahip olmak (Brown, 2006; Lynch ve Mendelsohn, 2010), dinleme eğitimi derslerine etkin bir biçimde katılmak (Melanlıoğlu, 2012), dinleme sürecinde işe koşulan dinleme stratejilerinin farkında olmak ve bunları etkili bir biçimde kullanmak (Hosogoshi, 2016; Kurudayıoğlu ve Kiraz, 2020; Yıldız, 2015) gerekir. Yetkin bir dinleyici olmak, iş ve okul yaşamında başarılı olabilmenin ön koşullarından biridir ve bireyin sosyal bir varlık olarak yaşamını sürdürmesinde belirleyici bir nitelik oluşturur. Dinleme, fiziksel (sesleri işitebilme), bilişsel (işitilenleri anlamlandırma, yorumlama, önceki bilgilerle ilişkilendirme ve bellekte saklama) ve duyuşsal (kaygı, tutum, özyeterlik ve motivasyon) boyutları olan kulak-beyin eşgüdümüne dayalı bütüncül bir beceridir. Bu nedenle işitme, işitilenleri anlamlandırma, işitilenler arasında bağlantılar kurma ve onları yorumlama gibi fiziksel ve bilişsel yeterliklere sahip olmak yetkin bir dinleyici olmak için tek başına yeterli olmayabilir. Bisman (2004), öğrenme sürecinde bilişsel alana daha çok önem verildiğini ve duyuşsal niteliklerin yeteri kadar önemsenmediğini ileri sürer. Gömleksiz ve Kan (2012) öğrenme sürecine yapılacak duyuşsal desteğin bilgilerin kalıcılığını artıracağını belirtir. Arnold (2000), Kara (2003) ve Hyland (2011); yalnızca bilişsel amaçlarla öğrenmenin gerçekleşmeyeceğini, sürecin duyuşsal olarak da denetim altında tutulması gerektiğini savunurlar. Bu düşüncelere koşut olarak dinleme becerisi üzerinde duyuşsal niteliklerin önemli rolünün olduğu söylenebilir. Bu duyuşsal niteliklerden biri motivasyondur. Motivasyon, bir alanda ilerlemek ve belirlenen amaca ulaşabilmek için gösterilen çabayı ve yeğleyişleri içeren duyuşsal bir eğilimdir (Brown, 2001). Motivasyon, eyleme geçmede itici bir güç oluşturur ve o eylemdeki sürekliliği sağlar (Ormrod, 2008). Ayrıca motivasyon bir işi yapmaya karar verme sürecinde etkisini gösterir (Dörnyei ve Ushioda, 2011). Ryan ve Deci (2000), ilginç bulunan veya zevk veren davranışların kaynağını içsel motivasyon; bir sonuç, beklenti veya yarar için gerçekleştirilen davranışların kaynağını ise dışsal motivasyon olarak açıklar. Dinleme motivasyonu, bireyin dinleme eylemine ya da etkinliğine karşı göstermiş olduğu isteklilik duygusudur (Dölek ve Yıldırım, 2021). Akbaba (2006), motivasyonun öğrenme için gerekli ön koşullardan biri olduğunu ve yeterince motive olamamış bir bireyin öğrenmeye hazır duruma gelemeyceğini belirtir. Dolayısıyla motivasyon eksikliği dinleme sürecinde odaklanma ve algılama sorunlarına yol açabilir. Öte yandan Goctu (2016) ve Yekeler Gökmen’in (2020) 35 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) dinleme motivasyonunun dinlediğini anlamanın anlamlı bir yordayıcısı olduğunu bulgulamaları dinleme motivasyonun bu süreçteki önemini daha da belirginleştirmektedir. Diğer disiplinlerde ve dil becerileri üzerinde yapılan araştırmalar da motivasyonun öğrenmeler üzerindeki etkisini ortaya koymaktadır (Alkan ve Bayri, 2017; Canıtezer, 2014; Mehdiyev, vd., 2016; Pratiwi ve Rosnija, 2015; Yıldız ve Akyol, 2011). Bu bulgular, dinleme motivasyonunu incelenmeye değer bir değişken olarak öne çıkarmaktadır. Bu bağlamda araştırmanın amacı, ortaokul öğrencilerinin dinleme motivasyonlarını çeşitli değişkenler açısından incelemektir. Bu amaç doğrultusunda şu sorulara yanıt aranmıştır: 1. Öğrencilerin dinleme motivasyonu düzeylerine ilişkin tanılayıcı istatistikler nasıl bir görünüm sergilemektedir? 2. Öğrencilerin dinleme motivasyonları “cinsiyet” değişkeni açısından anlamlı bir farklılık göstermekte midir? 3. Öğrencilerin dinleme motivasyonları “sınıf” değişkeni açısından anlamlı bir farklılık göstermekte midir? 4. Öğrencilerin dinleme motivasyonları “anne eğitim düzeyi” değişkeni açısından anlamlı bir farklılık göstermekte midir? 5. Öğrencilerin dinleme motivasyonları “baba eğitim düzeyi” değişkeni açısından anlamlı bir farklılık göstermekte midir? 6. Öğrencilerin dinleme motivasyonları “okuma sıklığı/alışkanlığı” değişkeni açısından anlamlı bir farklılık göstermekte midir? 7. Öğrencilerin dinleme motivasyonları, “dinleme kaygılarına” göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? 8. Öğrencilerin dinleme motivasyonları, “dinleme tutumlarına” göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? 9. Öğrencilerin dinleme motivasyonları, “dinleme özyeterlik algılarına” göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? 10. Öğrencilerin dinleme motivasyonları, “bir metni dinleme veya okuma yeğleyişlerine” göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? YÖNTEM Araştırmanın Modeli Bu araştırma, ortaokul öğrencilerinin dinleme motivasyonu düzeylerini çeşitli değişkenler açısından incelemek amacıyla nicel araştırma yöntemlerinden tarama modeli ile desenlenmiştir. Bu model, geçmişte ya da halen var olan bir durumu var olduğu biçimiyle betimlemeyi 36 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) amaçlayan ve araştırmaya konu olan birey, olay ya da nesneyi kendi koşulları içerisinde olduğu gibi tanımlamaya çalışan araştırma modelidir (Karasar, 2008). Katılımcılar Bu araştırmaya Türkiye’de bulunan 5 farklı ilde öğrenim gören 375 ortaokul öğrencisi katılmıştır. Araştırmada uygun örnekleme tekniği kullanılmıştır. Bu teknik, evrenden uygun ve ulaşılabilir bireyleri seçmeyi içerir (Fraenkel vd., 2012). Katılımcıların özellikleri Tablo 1’de sunulmuştur: Tablo 1. Katılımcı Özellikleri Değişkenler Sınıf Cinsiyet Anne eğitim düzeyi Baba eğitim düzeyi Aylık okunan kitap sayısı Kaygılanma Tutum Özyeterlik n % 5. sınıf 133 35,5 6. sınıf 56 14,9 7. sınıf 122 32,5 8. sınıf 64 17,1 Kız 167 44,5 Erkek 208 55,5 İlkokul- 147 39,2 Ortaokul 102 27,2 Lise 68 18,1 Üniversite+ 58 15,5 İlkokul- 81 21,6 Ortaokul 93 24,8 Lise 122 32,5 Üniversite+ 79 21,0 2 ayda bir kitap ya da daha az 68 18,1 Ayda 1 kitap 106 28,3 Ayda 2-3 kitap 122 32,5 Ayda 3 kitaptan fazla 79 21,1 Evet 41 10,9 Bazen 202 53,9 Hayır 132 35,2 Olumlu 59 15,7 Olumsuz 316 84,3 İyi değilim 27 7,2 Orta düzeyde iyiyim 144 38,4 İyiyim 156 41,6 37 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Yeğleyiş Çok iyiyim 48 12,8 Dinleme 139 37,1 Okuma 236 62,9 375 100 TOPLAM Veri Toplama Araçları Kişisel bilgi formu: Bu form, öğrencilerin kişisel bilgilerine ulaşmayı amaçlayan 9 sorudan oluşmaktadır. Form, çalışmanın kapsamı doğrultusunda veri elde etmek amacıyla uzman görüşleri alınarak araştırmacı tarafından hazırlanmıştır. Formda araştırma sorularına koşut olarak katılımcının sınıfı, cinsiyeti, anne-baba eğitim durumu, kitap okuma sıklığı, dinleme kaygısı, tutumu, özyeterliği ve metni dinleme ya da okuma yeğleyişleri biçimlerine yönelik sorular yer almaktadır. Dinleme motivasyon ölçeği: Bu ölçek, Dölek ve Yıldırım (2021) tarafından ortaokul öğrencilerinin dinlemeye karşı motivasyon düzeylerini belirleyebilmek amacıyla geliştirilmiştir. Ölçeğin geçerlik ve güvenirlik çalışmaları 1253 ortaokul öğrencisi ile yürütülmüştür ve Cronbach's Alpha katsayısı ,808 olarak belirlenmiştir. Ölçekteki faktör yükü değerleri .49 ile .78 arasında değişmektedir. 14 maddeden oluşan Dinleme Motivasyonu Ölçeği, 3 alt boyutludur ve 5’li likert tipindedir. Ölçeğin alt boyutları sırasıyla “yarar, ilgi ve motivasyonsuzluk” biçiminde adlandırılmıştır ve alt boyutlarının Cronbach's Alpha katsayıları sırasıyla ,766; ,723 ve ,740 olarak saptanmıştır. Ölçekte 4 maddenin ters kodlanması gerekmektedir. Ölçekten alınabilecek en düşük puan 14, en yüksek puan ise 70’tir. Verilerin Toplanması ve çözümlenmesi Araştırma verilerinin toplanması için ilgili kurum ve araştırmacılardan gerekli izinler alınmıştır. Öğrenciler gönüllü olarak çalışmaya katılmışlardır. Öğrencilere çalışma ve uygulama ile ilgili bilgiler verilmiştir. Ölçekler, çevrimiçi ortama uygun bir biçimde hazırlanmıştır. Ölçeklerin erişim adresi katılımcılara gönderilmiş ve doldurulması için herhangi bir süre kısıtlamasının olmadığı bildirilmiştir. Dinleme motivasyonu ölçeğinden elde edilen puanlar üzerinde yapılan grafiksel incelemeler ve Kolmogorov-Smirnov testi analizi (p=.007<.05) sonucunda verilerin normal dağılıma sahip olmadığı saptanmıştır. Bu nedenle verilerinin çözümlenmesinde non-parametrik testler kullanılmıştır. Bu bağlamda dinleme motivasyonu ölçeğinden elde edilen puanların sınıf, annebaba eğitim düzeyi, aylık okunan kitap sayısı, kaygılanma ve özyeterlik değişkenlerine göre karşılaştırılmasında Kruskal-Wallis varyans analizine başvurulmuştur. Cinsiyet, tutum ve 38 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) yeğleyiş değişkenlerine göre karşılaştırılmasında ise Mann Whitney U testi kullanılmıştır. İstatistiksel çözümlemeler ve hesaplamalar için IBM SPSS Statistics 25.0 ve Excel 2019 programlarından yararlanılmıştır. İstatistiksel anlamlılık düzeyi p<0.05 olarak kabul edilmiştir. BULGULAR Bu bölümde araştırma sorularına yönelik elde edilen bulgular sunulmuştur. Öğrencilerin dinleme motivasyonu düzeylerine ilişkin tanılayıcı istatistikler nasıl bir görünüm sergilemektedir? Tablo 2. Dinleme motivasyonu düzeyine ilişkin tanılayıcı istatistik sonuçları n Min. Max. x̄ SS Dinleme motivasyonu 375 29 70 53,94 8.377 Yarar alt boyutu 375 10 30 24.54 3.996 İlgi alt boyutu 375 4 20 15.15 3.269 Motivasyonsuzluk alt boyutu 375 4 20 14.24 3.622 Tablo 2’ye bakıldığında dinleme motivasyonu ölçeğinden en düşük 29, en yüksek 70 puan alındığı görülür. Öğrencilerin dinleme motivasyonundan aldıkları ortalama puan 53.94’tür. Bu bağlamda öğrencilerin orta düzeyde dinleme motivasyonuna sahip olduğu söylenebilir. Öğrencilerin dinleme motivasyonları “cinsiyet” değişkeni açısından anlamlı bir farklılık göstermekte midir? Tablo 3. Öğrencilerin dinleme motivasyonu düzeylerinin “cinsiyet” değişkenine göre MannWhitney U Testi sonucu sıra sıralar ortalaması toplamı 208 199.76 41549.5 167 173.36 28950.5 Cinsiyet n Dinleme Kız motivasyonu Erkek U p 14922.500 .019 Tablo 3’e bakıldığında kız ve erkek öğrencilerin dinleme motivasyonu puanları arasında kız öğrenciler lehine anlamlı bir farklılık olduğu görülür (p<0.05). Öğrencilerin dinleme motivasyonları “sınıf” değişkeni açısından anlamlı bir farklılık göstermekte midir? 39 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Tablo 4. Öğrencilerin dinleme motivasyonu düzeylerinin “sınıf” değişkenine göre KruskalWallis Testi sonucu sıra Sınıf n a. 5. sınıf 133 184.11 Dinleme b. 6. sınıf 56 185.04 motivasyonu c. 7. sınıf 122 195.77 d. 8. sınıf 64 183.87 ortalaması ki- kare sd (df) p .934 3 .817 Tablo 4 incelendiğinde, sınıf değişkinenin dinleme motivasyonu üzerinde anlamlı farklılık oluşturmadığı görülür (p>0.05). Öğrencilerin dinleme motivasyonları “anne eğitim düzeyi” değişkeni açısından anlamlı bir farklılık göstermekte midir? Tablo 5. Öğrencilerin dinleme motivasyonu düzeylerinin “anne eğitim düzeyi” değişkenine göre Kruskal-Wallis Testi sonucu Anne eğitim düzeyi Dinleme motivasyonu n sıra ortalaması a. İlkokul- 147 189.11 b. Ortaokul 102 180.40 c. Lise 68 180.60 d. Üniversite+ 58 207.25 ki- kare sd (df) p 2.668 3 .446 Tablo 5 incelendiğinde, anne eğitim düzeyi değişkinenin dinleme motivasyonu üzerinde anlamlı farklılık oluşturmadığı görülür (p>0.05). Öğrencilerin dinleme motivasyonları “baba eğitim düzeyi” değişkeni açısından anlamlı bir farklılık göstermekte midir? Tablo 6. Öğrencilerin dinleme motivasyonu düzeylerinin “baba eğitim düzeyi” değişkenine göre Kruskal-Wallis Testi sonucu Baba eğitim düzeyi Dinleme motivasyonu n sıra ortalaması a. İlkokul- 81 194.64 b. Ortaokul 93 167.39 c. Lise 122 202.13 d. Üniversite+ 79 183.64 40 ki- kare sd (df) p 5.877 3 .118 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Tablo 6 incelendiğinde, baba eğitim düzeyi değişkinenin dinleme motivasyonu üzerinde anlamlı farklılık oluşturmadığı görülür (p>0.05). Öğrencilerin dinleme motivasyonları “okuma sıklığı/alışkanlığı” değişkeni açısından anlamlı bir farklılık göstermekte midir? Tablo 7. Öğrencilerin dinleme motivasyonu düzeylerinin “okuma sıklığı/alışkanlığı” değişkenine göre Kruskal-Wallis Testi sonucu Okuma sıklığı n sıra ortalaması a. 2 ayda bir ya 68 134.68 106 182.99 122 188.51 79 239.84 da daha az kitap Dinleme b. Ayda 1 kitap motivasyonu c. Ayda 2-3 kitap d. Ayda 3 kitaptan fazla ki- kare sd (df) p Fark b, c, d>a 34.811 3 .000 d> b, c Tablo 7 incelendiğinde dinleme motivasyonu düzeyinin okuma alışkanlığı değişkene göre anlamlı biçimde farklılaştığı görülmektedir (p<0.05). Yapılan Mann-Whitney U testi sonucunda ayda 1 kitap, ayda 2-3 kitap ve ayda 3 kitaptan fazla okuyan öğrencilerin 2 ayda bir ya da daha az kitap okuyan öğrencilerden; ayda 3 kitaptan fazla okuyan öğrencilerin ise ayda 1 kitap ve ayda 2-3 kitap okuyan öğrencilerden daha yüksek dinleme motivasyonu puanına sahip olduğu belirlenmiştir. Öğrencilerin dinleme motivasyonları, “dinleme kaygılarına” göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? Tablo 8. Öğrencilerin dinleme motivasyonu düzeylerinin “dinleme kaygıları” değişkenine göre Kruskal-Wallis Testi sonucu Dinleme motivasyonu sıra ki- sd ortalaması kare (df) Kaygılanma n a. Evet 41 159.04 b. Bazen 202 173.26 c. Hayır 132 219.55 41 17.8 72 2 p Fark .000 c>a, b 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Tablo 8 incelendiğinde dinleme motivasyonu düzeyinin öğrencilerin kaygılanma durumlarına göre anlamlı biçimde farklılaştığı görülmektedir (p<0.05). Yapılan Mann-Whitney U testi sonucunda “dinleme öncesinde veya sonrasında kaygılanma yaşıyor musunuz?” sorusuna “hayır” yanıtı veren öğrencilerin “evet” ve “bazen” yanıtı veren öğrencilerden daha yüksek dinleme motivasyonu puanına sahip olduğu belirlenmiştir. Öğrencilerin dinleme motivasyonları, “dinleme tutumlarına” göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? Tablo 9. Öğrencilerin dinleme motivasyonu düzeylerinin “tutum” değişkenine göre MannWhitney U Testi sonucu sıra sıralar ortalaması toplamı 316 205.10 64812 59 96.41 5688 Tutum n Dinleme Olumlu motivasyonu Olumsuz U p 3918 .000 Tablo 9’a bakıldığında dinlemeye karşı olumlu ve olumsuz tutum belirten öğrencilerin dinleme motivasyonu puanları arasında olumlu tutum belirten öğrenciler lehine anlamlı bir farklılık olduğu görülür (p<0.05). Öğrencilerin dinleme motivasyonları, “dinleme özyeterlik algılarına” göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? Tablo 10. Öğrencilerin dinleme motivasyonu düzeylerinin “özyeterlik algıları” değişkenine göre Kruskal-Wallis Testi sonucu Özyeterlik algıları a. İyi değilim motivasyonu sıra ortalaması 27 78.91 144 145.27 c. İyiyim 156 215.65 d. Çok iyiyim 48 287.69 b. Orta düzeyde Dinleme n iyiyim sd ki- kare (df) p Fark b, c, d>a 100.632 3 .000 c, d>b d>c Tablo 8 incelendiğinde dinleme motivasyonu düzeyinin öğrencilerin özyeterlik algılarına göre anlamlı biçimde farklılaştığı görülmektedir (p<0.05). Yapılan Mann-Whitney U testi sonucunda artan özyeterlik algılarının dinleme motivasyonu düzeyini de artırdığı bulgulanmıştır. 42 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Öğrencilerin dinleme motivasyonları, “bir metni dinleme veya okuma yeğleyişlerine” göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? Tablo11. Öğrencilerin dinleme motivasyonu düzeylerinin “yeğleyiş” değişkenine göre MannWhitney U Testi sonucu Metni yeğleme n biçimleri sıra sıralar ortalaması toplamı Dinleme Dinleme 208 199.76 41549.5 motivasyonu Okuma 167 173.36 28950.5 U p 14922.500 .089 Tablo 11 incelendiğinde, öğrencilerin bir metni dinleme veya okuma yeğleyişlerine göre dinleme motivasyonu düzeylerinin anlamlı bir biçimde farklılaşmadığı görülür (p>0.05). SONUÇ VE TARTIŞMA Ortaokul öğrencilerinin dinleme motivasyonu düzeylerini çeşitli değişkenler açısından incelemek amacıyla yapılan bu çalışmadan elde edilen bulgulardan biri, öğrencilerin orta düzeyde dinleme motivasyonuna sahip olduğudur (x̄=53.94). Araştırmadan elde edilen bir diğer bulgu; öğrencilerin dinleme motivasyonu düzeyinin “sınıf”, “anne-baba eğitim düzeyi”, “bir metni dinlemeyi veya okumayı yeğleme” değişkenlerine göre anlamlı biçimde farklılaşmadığı yönündedir (p>0.05). Öğrencilerin dinleme motivasyonu düzeyinin “cinsiyet” değişkenine göre anlamlı bir farklılık göstermesi araştırmanın bir başka bulgusudur (p<0.05). Bu bağlamda kız öğrenciler erkek öğrencilerden önemli derecede daha yüksek dinleme motivasyonuna sahiptir. Qiu ve Xu (2021), ikinci dil öğretiminde yaptığı çalışmada cinsiyetin dinleme motivasyonu üzerinde etkili olduğunu; Rodiyah (2016) ise dinleme motivasyonundaki cinsiyete göre farklılaşmanın düşük düzeyde olduğunu saptamıştır. Diğer temel dil becerilende yapılan çalışmalarda da kız öğrencilerin motivasyonlarının erkek öğrencilere göre daha yüksek olduğu bulgulanmıştır (Katrancı, 2015; Bozkurt ve Memiş, 2013; Takımcıgil Özcan, 2014). Bu çalışmadan elde edilen cinsiyetin dinleme motivasyonu üzerindeki rolüne ilişkin bulgularla diğer temel dil becerilere ilişkin motivasyon üzerinde yapılan çalışmaların bulguları örtüşmektedir. Dinleme motivasyonu üzerinde etki gösteren bir başka değişken “okuma alışkanlığı/sıklığı”dır (p<0.05). Bu bağlamda ayda 1, 2, 3 ya da daha fazla kitap okuyan öğrenciler 2 ayda bir kitap okuyan ya da hiç kitap okumayan öğrencilerden, ayda 3’ten daha fazla kitap okuyan öğrenciler ayda 1, 2 ya da 3 kitap okuyan öğrencilerden önemli derecede daha yüksek dinleme 43 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) motivasyonuna sahiptir. Okuma alışkanlığı yaşam boyu öğrenmenin temelidir (Odabaş, Odabaş ve Polat, 2008). Bireyin kişiliğini geliştiren, düşünce dağarcığını zenginleştiren ve dolayısıyla onun toplumda daha iyi bir yer edinmesini sağlayan en önemli araç okuma alışkanlığıdır (Aydın Yılmaz, 2006). Bu bağlamda kişisel gelişimin bir parçası olan motivasyon üzerinde okuma alışkanlığının/sıklığının etki göstermesi kaçınılmazdır. Maden ve Durukan (2016), dinlemenin bir başka duyuşsal niteliği olan kaygı üzerinde okuma alışkanlığının etkili olduğunu bulgulamıştır. Alanyazındaki çalışmalar okuma alışkanlığının/sıklığının temel dil becerileri ve bu becerilere etki eden değişkenler üzerinde de önemli rol oynadığını göstermektedir (Boyle, 1984; Safitri, 2018; Tonka, 2020; Yıldız ve Akyol, 2011). Araştırmadan elde edilen bir diğer bulgu ise öğrencilerin dinleme motivasyonu düzeyinin “dinleme kaygıları”, “dinleme tutumları” ve “dinleme özyeterlik algıları” değişkenlerine göre anlamlı bir farklılık göstermesidir (p<0.05). Bu bağlamda dinleme kaygısı yaşamayan öğrenciler yaşayan öğrencilerden, dinlemeye karşı olumlu tutuma sahip öğrenciler olumsuz tutuma sahip öğrencilerden, dinleme özyeterlik algıları yüksek olan öğrenciler daha düşük düzeyde dinleme özyeterlik algılarına sahip öğrencilerden önemli derecede daha yüksek dinleme motivasyonuna sahiptir. Türkben (2020), kaygı ile okuma motivasyonu arasında ve Ünal (2016), yabancı dil kaygısı ile yabancı dil öğrenme motivasyonu arasında negatif yönde anlamlı ilişkiler saptamışlardır. Tiryaki (2012), yazma kaygısının yazma motivasyonunu düşürdüğünü belirtir. Ayrıca tutumun da okuma ve yazma motivasyonu üzerinde etkili olduğunu belirleyen çalışmalar vardır (Demirel, 2021; Şahin (2019; Ürün Karahan, 2015). Akpınar Dellal ve Akın (2016) ve Pajares (1996) ise özyeterliğin motivasyonu artıran itici bir güç olduğunu belirtir. Bu bulgular; kaygı, tutum ve özyeterlik gibi duyuşsal niteliklerin sadece dinleme motivasyonu üzerinde değil, diğer temel dil becerilerine ilişkin motivasyon üzerinde de etkili değişkenler olduğunu göstermektedir. Diğer temel dil becerilerinde olduğu gibi dinleme becerisi üzerinde de motivasyonun önemli bir yordayıcı olduğu bilinmektedir (Goctu, 2016; Yekeler Gökmen, 2020). Bu nedenle dinlemeanlama sürecinde öğrencilerin dinleme motivasyonlarının istenen düzeye çıkarılması gerekir. Bunun için uygulayıcılara şu önerilerde bulunulabilir: a) Öğrencilere yönelik eğlenceli dinleme etkinlikleri tasarlanmalı, b) Öğrencilerin dinleme-anlama sürecine etkin katılımı sağlanmalı, c) Dinlemenin okul ve iş yaşamındaki önemi ile ilgili öğrencilerde bilinç oluşturulmalı, d) Öğrencilere okuma alışkanlığı kazandırılmalı, e) Dinlemeye yönelik diğer duyuşsal niteliklerin denetimi sağlanmalı ve gerektiğinde bu değişkenlere müdahele edilmelidir. 44 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) KAYNAKLAR Akbaba, S. (2006). Eğitimde motivasyon. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, (13), 343-361. Akpınar Dellal, N. ve Akın, B. (2016). Alman dili eğitimi öğrencilerinin öz yeterlik inançları. Turkish Studies, 11(19), 19-30 Alkan, İ. ve Bayri, N. (2017). Fen öğrenmeye yönelik motivasyon ile fen başarısı arasındaki ilişki üzerine bir meta analiz çalışması. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, (32), 865-874. Arnold, J. (2000). Affect in language learning. Beijing: Foreign Language Teaching and Research Press. Aydın Yılmaz, Z. (2006). Sınıf öğretmeni adaylarının okuma alışkanlığı. İlköğretim online, 5(1), 1-6. Bisman, C. (2004). Social work values: The moral code of the profession. British Journal of Social Work, 34(1), 109-123. Boyle, J. P. (1984). Factors affecting listening comprehension. ELT journal, 38(1), 34-38. Bozkurt, M. ve Memiş, A. (2013). Beşinci sınıf öğrencilerinin üstbilişsel okuduğunu anlama farkındalığı ve okuma motivasyonları ile okuma düzeyleri arasındaki ilişki. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(3), 47-160. Brown, H. (2001). Teaching by Principles: An interactive approach to language pedagogy. Beijing: Foreign Language Teaching and Research Press. Brown, S. (2006). Teaching listening. New York: Cambridge University Press. Canıtezer, A. (2014). 8. sınıf öğrencilerinin yazma motivasyonu ile yazılı anlatım beceri düzeyleri üzerine bir araştırma. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya. Demirel, A. (2021). Writing motivation sources of teacher candidates: A phenomenological study. Open Journal for Educational Research, 2021, 5(2), 193-206. Dölek, O. ve Yıldırım, İ. (2021). Ortaokul öğrencileri için dinleme motivasyonu ölçeği: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. International Journal of Language Academy, 9 (2), 116. Dörnyei, Z. ve Ushioda, E. (2011). Teaching and researching motivation. 2. Baskı, Harlow: Pearson Education. Epçaçan, C. (2013). Temel bir dil becerisi olarak dinleme ve dinleme eğitimi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (11), 331-352. 45 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Fraenkel, J. R, Hyun, H. H. ve Wallen, N. E. (2012). How to design and evaluate research in education (8th Ed.). New York: McGraw Hill. Goctu, R. (2016). The effects of motivation on listening skills of ELT students in Georgia (IBSU Case). International Journal of English Language, Literature and Humanities, 4(5), 65-79. Gömleksız, M. N. ve Kan, A. Ü. (2012). Eğitimde duyuşsal boyut ve duyuşsal öğrenme. Electronic Turkish Studies, 7(1), 1159-1177. Hosogoshi, K. (2016). Effects of Captions and Subtitles on the Listening Process: Insights from EFL Learners' Listening Strategies. JALT CALL Journal, 12(3), 153-178. Hyland, T. (2011). Mindfulness and learning: Celebrating the affective dimension of education. London: Springer. Kara, A. (2003). Duyuşsal boyut ağırlıklı bir programın öğrencilerin duyuşsal gelişimine ve akademik başarısına etkisi (Adıyaman ili örneği). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ. Karasar, N. (2008). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Katrancı, M. (2015). İlkokul dördüncü sınıf öğrencilerinin kitap okuma motivasyonlarının incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 3(2), 49-62. Kurudayıoğlu, M. ve Kiraz, B. (2020). Dinleme stratejileri. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 8(2), 386409. Lynch, T. ve Mendelsohn, D. (2010). Listening. N. Schmitt (Ed.), In Introduction to applied linguistics (ss. 180-196). London: Arnold. Maden, A. ve Durukan, E. (2016). Türkçe öğretmeni adaylarının dinleme kaygıları. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 5(4), 1945-1957. Mehdiyev, E., Usta, G. ve Uğurlu, C. T. (2016). İngilizce dil öğreniminde motivasyon. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 15(57), 361-371. Melanlıoğlu, D. (2012). Dinleme becerisinin geliştirilmesinde ailenin rolü. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 7 (29), 65-77. Meskill, C. (1996). Listening skills development through multimedia. Journal of Educational Multimedia and Hypermedia, 5(2), 179-201. Odabaş, H., Odabaş, Z. Y. ve Polat, C. (2008). Üniversite öğrencilerinin okuma alışkanlığı: Ankara Üniversitesi örneği. Bilgi Dünyası, 9(2), 431-465. Ormrod, J. E. (2008). Educational Psychology: Developing Learners. 6. Baskı. Saddle River, NJ: Pearson. 46 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Pajares, F. (1996). Self-efficacy beliefs in academic settings. Review of educational research, 66(4), 543-578. Palmer, E. (2014). Teaching the core skills of listening and speaking. Virginia, VA: ASCD. Pratiwi, F. N. ve Rosnija, E. (2015). The correlation between the students’ motivation and listening skills. Jurnal Pendidikan dan Pembelajaran Khatulistiwa, 4(9), 1-10. Pye, D. ve Greenall, S. (1996). Listening and speaking skills. Cambridge: Cambridge University Press. Qiu, X. ve Xu, J. (2021). Defining Oracy: Second Language Listening and Speaking Motivation in Higher Education and the Role of Demographic Factors. Psychological Reports. DOI: 10.1177/00332941211054775 Rodiyah, D. A. (2016). Students' motivation in learning listening at second semester of English study program in University Of Pasir Pengaraian (Doctoral dissertation, Universitas Pasir Pengaraian). Ryan, R. M. ve Deci, E. L. (2000). Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well-being. American psychologist, 55(1), 68-78. Safitri, I. D. (2018). Reading habits and its effect on academic writing skill: A study of master degree students. JELE (Journal of English Language and Education), 4(1), 43-50. Şahin, N. (2019). Ortaokul öğrencilerinin okuma tutumları ve okuma motivasyonları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 7(4), 914-940. Takımcıgil, Özcan, S. (2014). İlkokul 4. sınıf öğrencilerinin yazma motivasyonları ile hikaye yazma becerilerinin değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sakarya. Tiryaki, E. N. (2012). Üniversite öğrencilerinin yazma kaygısının çeşitli değişkenler açısından belirlenmesi. Dil ve Edebiyat Eğitimi Dergisi, 1(1), 14-21. Tonka, H. (2020). Ortaokul öğrencilerinin kitap okuma alışkanlıkları ile okuma kaygıları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum. Türkben, T. (2020). Ortaokul öğrencilerinin okuma kaygıları, motivasyon düzeyleri ve okuduğunu anlama becerileri arasındaki ilişkiler. Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, 6(2), 657-677. Ünal, F. (2016). Lise öğrencilerinin yabancı dil öğrenme kaygısı ile yabancı dil öğreniminde motivasyon tutumlarının incelenmesi (İstanbul – Kadıköy ilçesi örneği). Yüksek Lisans Tezi. Yeditepe Üniversitesi, İstanbul. 47 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Ürün Karahan, B. (2015). 5 ve 6. sınıf öğrencilerinin okumaya karşı tutum ve motivasyonlarının okuduğunu anlama becerileri ile ilişkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum. Yekeler Gökmen, A. D. (2020). Dinleme motivasyonu ile dinlediğini anlama ve anlatma becerileri arasındaki ilişkilerin incelenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Yıldız, M. ve Akyol, H. (2011). İlköğretim 5. sınıf öğrencilerinin okuduğunu anlama, okuma motivasyonu ve okuma alışkanlıkları arasındaki ilişki. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31(3), 793-815. Yıldız, N. (2015). Dinleme stratejileri öğretiminin beşinci sınıf öğrencilerinin dinlediğini anlama becerilerine etkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale. 48 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) EĞİTİM DİPLOMASİSİ FAALİYETİ OLARAK YABANCILARA TÜRKÇE ÖĞRETİMİ TEACHING TURKISH TO FOREIGNERS AS AN EDUCATIONAL DIPLOMACY ACTIVITY Tarık DEMİR Dr., Gazi Üniversitesi, Türkçe Öğrenim, Araştırma ve Uygulama Merkezi ÖZET Toplumların, ülkelerin uluslararası politikalarını icra sürecindeki uluslararası ilişkilerin inşası, temsil, müzakere ve arabuluculuk faaliyetlerini yürütme süreci olarak tanımlanabilecek olan diplomasi kavramı zaman içerisinde değişerek ve gelişerek büyümüş ve alt kollara ayrılmıştır. Kamu diplomasisi bağlamında bu kollar kültürel diplomasi ve eğitim diplomasisi olarak ele alınmaktadır. Eğitim diplomasisi i) Yumuşak gücün önemli bir uygulama alanı olması, ii) Araştırma, bilim, kültür ve dil gibi birçok kamu diplomasi faaliyetini içermesi, iii) Uluslararası öğrencileri ülkeye çekmesi ve ülkelerde tutması, iv) Eğitim kurumlarının uluslararasılaşma sürecine katkı sağlaması bakımdan hem ülkeler hem de eğitim kurumları/kuruluşları acısından önemlidir (Vaxevanıdou, 2018). Eğitim diplomasisi, sundukları eğitim imkânları, programları sayesinde ülkenin eğitim kurumlarının, tercih edilmesini ve bu tercih neticesinde hedef kitle olan kişilerin ülke lehine olumlu etkileyerek gelecekte ülke lehine aktif rol almalarını sağlama faaliyeti olarak tanımlanabilir. Uluslararası değişim programları bunun en büyük ve somut örneğidir. Türkiye Cumhuriyeti Erasmus gibi programlar vasıtasıyla bu sürece katılmakla birlikte dil ve kültür etkinlikleri vasıtasıyla bu süreçte aktif rol almaya da başlamıştır. Yunus Emre Enstitüsü, Yurt Dışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı, Türkiye Maarif Vakfı Türkiye’nin eğitim diplomasisini uygulama organları olarak özellikle Türkçe öğretimi alanında ön plana çıkan kurumların başında gelmektedir. Bu kurumların Türkçe öğretimi kapsamında belli başlı faaliyetleri eğitim diplomasisinin somut çıktılarını oluşturmaktadır. Faaliyetlerin başında Yunus Emre Enstitüsünün yurt dışında açtığı Türk Kültür Merkezlerindeki Türkçe kursları, Türkçe Yaz Okulu ve Tercihim Türkçe Projesi; Yurt Dışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığının Türkiye’de eğitim görmek üzere Türkiye Busları kapsamında Türkiye’de sunduğu eğitim imkânları ve Türkiye Maarif Vakfının yurt dışında açtığı/devraldığı okullarda 49 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) verdiği Türkçe dersleri ve bu kapsamda yürütmüş olduğu programlar yer alır. Çalışma kapsamında meta-analiz yöntemi kullanılarak bu faaliyetlere değinilmiştir. Anahtar Kelimeler: Eğitim, Diplomasi, Yabancı Dil, Türkçe ABSTRACT The concept of diplomacy, which can be defined as the construction of international relations, representation, negotiation and mediation activities in the execution process of the countries' international policies, has grown and divided into sub-branches by changing and developing over time. In the context of public diplomacy, these branches are considered as cultural diplomacy and education diplomacy. Educational diplomacy i) Soft power is an important field of application, ii) It includes many public diplomacy activities such as research, science, culture and language, iii) It attracts and keeps international students in the country, iv) It contributes to the internationalization process of educational institutions. It is also important for educational institutions/organizations (Vaxevanıdou, 2018). Educational diplomacy can be defined as the activity of ensuring that the educational institutions of the country are preferred, thanks to the educational opportunities and programs they offer, and that the target audience will take an active role in favor of the country in the future by positively influencing them in favor of the country. International exchange programs are the biggest and most concrete example of this. While the Republic of Turkey participates in this process through programs such as Erasmus, it has also started to take an active role in this process through language and cultural activities. Yunus Emre Institute, Presidency for Turks Abroad and Related Communities, Turkish Maarif Foundation are among the leading institutions that come to the fore especially in the field of Turkish teaching as the organs of implementation of Turkey's education diplomacy. The main activities of these institutions within the scope of teaching Turkish constitute the concrete outputs of education diplomacy. At the beginning of the activities, Turkish courses in Turkish Cultural Centers opened by Yunus Emre Institute abroad, Turkish Summer School and My Preference Turkish Project; The education opportunities offered by the Presidency for Turks Abroad and Related Communities in Turkey within the scope of Turkey Buses to study in Turkey, Turkish lessons given in schools opened/acquired by the Turkish Maarif Foundation abroad and the programs it has carried out within this scope are included. Within the scope of the study, these activities were mentioned by using the meta-analysis method. Keywords: education, diplomacy, foreign language, Turkish 50 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) GİRİŞ Tarihteki ilk diplomasi örneği olarak kabul edilen Hitit Kralı III. Hattuşili ile Mısır Firavunu II. Ramses arasındaki Kadeş anlaşmasından bugüne diplomasi kavramı hem içerik hem de kullnaım alanı olarak gelişim göstermiştir. Bu alanlardan biri de kamu diplomasisi başlığı altında kültür ve eğitim diplomasisidir. Kamu diplomasisi, diğer ulusların, kültürlerin ve halkların gereksinimlerini anlama, mesajın aktarılması, hatalı algıların düzeltilmesi ve ortak amaçlar için uygun ortamların bulunmasını kapsayan ilişki kurma yöntemidir (Leanord, 2002, s.8). Bu ilişki kurma yöntemi çağdaş anlamda iki önemli enstrüman kullanmakta ve bunları eğitim diplomasisi ve kültürel diplomasi olarak adlandırmaktadır. Özel (2021, s. 33), kültürel diplomasi ve eğitim diplomasisini kamu diplomasisinin bileşenleri olarak tanımlar bu faaliyetin amacını şu şekilde açıklar: Kültürel iletişim ve etkileşim yoluyla ülkeler ve onların kamuları arasında karşılıklı anlayışı geliştirmek, ülkelerin dış politikasına katkı sağlamak. Bu katkının eğitim boyutu söz konusu edildiğinde, Türkiye için öne çıkan kurumlar Yunus Emre Enstitüsü, Türkiye Maarif Vakfı ile Yurt Dışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı ön plana çıkmaktadır. Söz konusu kurumlar için eğitim diplomasisi denince başat faaliyet alanı Türkçe olarak tanımlanmakta ve her dilde olduğu gibi kültür ayrılmaz bir bütün olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu noktada kültür ve eğitim diplomasisi alt bileşenleri ve kendi dinamikleri ile her ne kadar iki alt başlıkta ele alınsa da kamu diplomasisi faaliyeti olarak tanımlandığında daha anlamlı bir bütünsel yapı teşkil etmektedir. Nitekim bu isimlendirmeler hala tartışılmakta olup çeşitli kavramsal karışıklıklar da bulunmaktadır. Kültürel diplomasi ve eğitim diplomasisi benzer faaliyetlerde bulunduğundan dolayı değişim programları ev dil eğitimi veren kuruluşlar, bazı uzmanlar tarafından kültürel diplomasi kapsamında bazı uzmanlar tarafından da eğitim diplomasisi kapsamında değerlendirilmektedir (Özel, 2021, s. 37). Bu kavramsal tartışmaların dışında durularak Türkçe öğretimindeki diplomatik kuruluşlar ve faaliyetleri çalışmaya konu edilmiştir. ARAŞTIRMA VE BULGULAR Devlet sınırlarının kalktığı küresel dünyada, her millet kendi dilinin öğrenilmesi-öğretilmesi için büyük fedakârlıklarda bulunmaktadır. Türkiye’nin, biraz gecikmiş olsa da bu yarışa dâhil olması, dilimiz ve kültürümüzün bilinirliğini artırmak için hayati önem taşımaktadır. Üniversitelerimiz bünyesinde kurulan TÖMER’ler, MEB, Yunus Emre Enstitüsü, TİKA, YTB ve Türkiye Maarif Vakfı Türkçemizin sistemli olarak hedef kitlelere öğretilmesi için önemli çalışmalara imza atmaktadır (Kardaş, 2019, s.1). Çalışma kapsamında eğitim ve kültür 51 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) diplomasisini icra eden kurumlara ve faaliyet alanları Türkçe öğretimi bağlamında incelenmiş ve erişilen bulgulara aşağıda yer verilmiştir. Yunus Emre Enstitüsü/Vakfı (YEE/YEV) 2007 yılında kurulan ve 2009 yılında faaliyetlerine başlayan yunus emre enstitüsü bugün 50 farklı ülkede Türk dilini, sanatını ve kültürünü tanıtmak ve geliştirmek üzere faaliyetlerini sürdürmektedir. . Yunus Emre Türk Kültür Merkezi olarak faaliyet gösteren bu temsilciliklerin sayısı 2020 faaliyet raporuna göre Azez ve Pekin’e kurulan iki yeni merkezle 60’a yükselmiştir. Bir kamu diplomasisi faaliyeti yürüten Yunus Emre Enstitüsü’nün faaliyetleri arasında kültürsanat etkinlikleri ve Türkçe öğretimi önemli bir yer tutmaktadır. Kültür ve sanat, Yunus Emre Enstitüsünün varlık gösterdiği alanların başında gelmektedir. Enstitü, kültür ve sanat faaliyetleri yoluyla Türkiye ile diğer ülkeler arasındaki kültürel etkileşimi artırmaya ve böylece olumlu Türkiye algısına hizmet etmeye çalışmaktadır(YEE, 2020, s.21). Enstitünün bir diğer önemli faaliyet alanı olan Türkçe öğretimi ve Türkçe Yeterlik Sınavı (TYS) faaliyetler arasında önemli bir yer tutmakta hatta en başta gelen faaliyet alanını oluşturmaktadır. Yunus Emre Enstitüsü, dünyanın farklı coğrafyalarında hizmet vermekte olan Türk Kültür Merkezlerinde ve çeşitli kurumlarda yabancı dil olarak Türkçe öğretim faaliyetlerini sürdürmekte ve desteklemektedir. ... Yunus Emre Enstitüsü olarak 2020 yılı içinde Merkezlerimizde ve Merkezlerimizin olmadığı ülkelerde toplamda 30.467 kişiye çeşitli seviyelerde Türkçe dersleri verilmiştir. Bu kişilerden 9.801 kişi eğitimleri yüz yüze alırken 20.678 çevrim içi olarak eğitim almıştır. (YEE, 2020, s.143). Enstitü kültür-sanat etkinlikleri ile kültürel diplomasi alanında, Türkçe öğretim faaliyetleri ile de eğitim diplomasisi alanında önemli faaliyetler yürütmekte olup Türkiye’nin yurt dışında tanınırlığını artırmaktadır. Yurt Dışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı (YTB) Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı, yurt dışında yaşayan Türkiye vatandaşları, soydaşlar ve akraba toplulukları kapsayan faaliyetler yürütmekte ve bu kapsamdaki eylem ve faaliyetleri desteklemektedir. Başkanlığın önemli bir faaliyet alanı da eğitim diplomasisinin en önemli unsurlarından öğrenci hareketliliği kapsamında değerlendirilebilecek olan Türkiye Bursları’dır. Türkiye Bursları kapsamında her yıl binlerce öğrenci Türkiye’ye eğitim almak için gelmektedir. Son 10 yılda, yükseköğretim kurumlarımızda okuyan uluslararası öğrenci sayısında yüzde 75 oranında bir artış kaydedildi ve güncel rakamlara göre ülkemiz, 25 bini burslu olmak üzere yaklaşık 148 bin uluslararası öğrencisiyle, bu alanda dünyanın en fazla uluslararası öğrenci 52 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ağırlayan ülkelerinden biri hâline geldi (YTB, 2022). Barındırdığı uluslararası öğrenci sayısıyla dünyanın ilk 10 arasında yer alan Türkiye Cumhuriyetinde eğitim almak için gelen öğrencilerin ilk durağı Türkçe Öğretim, Araştırma ve Uygulama Merkezleri olmakta. TÖMER, DİLMER gibi kısa adları ile bilinen bu merkezlerin sayısı YÖK(2022) 147’ye yükselmiştir. Bu merkezlerde Türkçe öğrenen öğrenciler Türk dilini ve kültürünü yaşayarak öğrenmektedir. Önemli bir eğitim diplomasisi faaliyeti olan bu programlarda öğretim faaliyeti yürüten kurumlar ve kişiler yumuşak güç olarak Türkçeyi aktif biçimde kullanmakta ve gelişimini sürdürmesini sağlamaktadır. Türkiye Maarif Vakfı (TMV) Türkiye Maarif Vakfı, 2016 yılında kurulmuş bir vakıf olup yurt dışında okul öncesinden yükseköğretime kadar eğitimin her aşamasında faaliyet göstermek üzere kurulmuş bir kurum olup faaliyet alanı doğrudan eğitim diplomasisi ile ilişkilidir. TMV (2022) 67 ülkede faaliyet göstermekte olup bunların 47’sinde eğitim-öğretim faaliyeti göstermektedir. 393 eğitim kurumu ile 44 binden fazla öğrenciye erişen bu kurum Türkçenin öğretilmesi noktasında sınıf içi uygulamalardan materyal üretimine, öğretmen eğitiminden müfredat geliştirmeye varıncaya kadar pek çok faaliyeti ile Türkçe açısından önemli eğitim diplomasisi faaliyetleri yürütmektedir. SONUÇ Yumuşak gücün ve diplomasinin önemi bin yıllardır üzerinde savaşlar hiç durmayan dünya için her geçen gün daha çok önem kazanmaktadır. Toplumsal ve küresel hafızası giderek kuvvetlenen insanlığın çatışmalardan uzak durma eğilimin bir yansıması olan diplomasi alanında eğitim diplomasisi ve kültürel diplomasi devletler için dünya çapında önemli bir faaliyet alanını oluşturmaktadır. Türkiye ve Türkçe bağlamında eğitim diplomasisi faaliyetleri köklü bir geçmişe sahip olmakla birlikte Yunus Emre Enstitüsü, Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı ve Türkiye Maarif Vakfı sayesinde kurumsallaşarak gelişimini sürdürmektedir. Yukarıda bahsedilen faaliyetler nicelik ve nitelik bakımında geliştirilmeye her zaman ihtiyaç duyacak olmakla birlikte söz konusu kurumların faaliyetlerinde programların etkililiği ve verimi için eş güdümlü çalışmaların ve iletişim ağının kuvvetlendirilmesi gerektiği düşünülmektedir. Bu noktada heyetlerdeki temsiliyet ve Kamu Diplomasisi Başkanlığının daha etkin çalışması ve eş güdümü sağlayacak dinamik bir yapının inşa edilmesi akla gelen ilk çözüm yoludur. Bu sayede ululararası öğrenci hareketliliğinde ve diğer ülkelerin kamusal kararlarında Türkiye lehine değişimlerin daha hızlı biçimde gözlemlenebileceği ön görülmektedir. 53 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) KAYNAKÇA Diplomasi Akademisi.(2022). http://diab.mfa.gov.tr/default.en.mfa ET: 11.01.2022 İletişim Başkanlığı (2022). https://www.iletisim.gov.tr/turkce ET: 13.01.2022 Karadağ, H. (2016). Uluslarası İlişkilerde Yeni Bir Boyut Kamu Diplomasisi, Nobel, Ankara. Kardaş, M. N. (2019). Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretimi, Pegem Akademi, Ankara. Leonard, M. (2002). Public Diplomacy. London: The Foreign Policy Center. Özel, M. (2021). Türkiye’de Kültürel Diplomasi ve Eğitim Diplomasisi, Nobel Bilimsel, Ankara. TMV (2022). https://turkiyemaarif.org/page/2018-DUNYADA-MAARIF-16 Vaxevanıdou, M. (2018). Education as public diplomacy: how tobuild an internatıonal image in education. Journal of Media Critiques [JMC] 4(14) s.20-55. YEE (2022). Yunus Emre Enstitüsü Başkanlığı. https://yee.org.tr/tr/yayin/2020-faaliyet-raporu ET: 10.02.2021 YÖK(2022). https://istatistik.yok.gov.tr/ adresinden 21.07.2021 tarihinde erişilmiştir. YTB (2022). Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar https://www.ytb.gov.tr/uluslararasi-ogrenciler/uluslararasi-ogrenci-hareketliligi 15.02.2021 54 Başkanlığı. ET: 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) KİLİS’TEKİ BAZI CADDE VE SOKAK ADLARI ÜZERİNE NOTLAR NOTES ON SOME STREET AND STREET NAMES IN KİLİS Gülşah PARLAK KALKAN Dr., 7 Aralık Üniversitesi, Muallim Rıfat Eğitim Fakültesi, Türkçe Eğitimi Dr., Kilis 7 Aralık University, Muallim Rıfat Faculty of Education, Department of Turkish Education ORCID ID: 0000-0003-0986-9768 ÖZET Herhangi bir varlığı, nesneyi veya düşünceyi açıklamaya, tanımlamaya yarayan kavramlara ad denir. Adların özel ad ve cins ad olmak üzere iki türü söz konusudur. Benzerlerinden farklı özellik taşıyan bir kişiye, varlığa veya topluluğa verilen adlara özel ad; aynı türden varlıkları ifade eden adlara ise cins ad denmektedir. Farklı disiplinlerden pek çok araştırmacının dikkatini çeken adlandırma durumunun temelinde cins adların olduğunu söylemek mümkündür. Bu yaklaşımı benimseyen araştırmacılara göre özel adların kaynağı aslında cins adlardır; cins adlar, bazen uzun bazen de kısa bir zaman diliminde özel adlara dönüşmektedir. İster cins ad ister özel ad olmak üzere canlı veya cansız, gözle görülen veya duyularla algılanabilen her şeyin adını inceleyen bilim dalına ad bilimi denmektedir. Adlandırma durumunun hangi şartlarda ve nasıl gerçekleştiği sorularına cevap arayan bu bilim dalı ile anlam bilimi arasında sıkı bir bağ söz konusudur. Nitekim ad ve anlam birbirinden ayrı düşünülemeyecek iki kavramdır. Soyut bir kavram olan anlam ile bu denli iç içe geçmiş ad bilimin gerek tanımlanması gerekse yöntem veya alt kolları konusunda da birbirinde farklı yaklaşımların olduğu görülmektedir. Ancak genel çerçevede ad bilimin genel ad bilimi ve özel ad bilimi olmak üzere iki türünden söz etmek mümkündür. Genel ad bilimi, adların evrensel nitelikleri üzerinde yoğunlaşırken; özel ad bilimi ise adların belirli bir dildeki durumları ile ilgilenmektedir. Dünyanın hemen her yerinde daha çok özel ad bilimi yöntemiyle değerlendirilen yer adlandırmaları, ad bilimin en önemli konularından biridir. Her milletin, toplumun kendi kültürel kodlarına uygun bir şekilde adlar tercih ettiği düşünüldüğünde; bir coğrafyanın herhangi bir topluma, millete vatan oluşu anlamına da gelen yer adlandırmalarının gerisinde bu kültürel kimliğin ipuçları olduğu gibi yaşanılan coğrafyanın fiziki durumu, yaşam koşulları, iklimi ve hatta insanların geçim kaynakları gibi bilgilerin de saklı olduğunu söylemek mümkündür. Dolayısıyla ad bilimin önemli veri sahalarından biri olan yer adları, hem dünyada hem de Türkiye’de pek çok araştırmacının ilgisini çekmektedir. Türkiye’de yer adları ile ilgili çalışmaların özellikle Cumhuriyet 55 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) sonrasında büyük bir ivme kazandığı görülse de araştırılmayı ve gün yüzüne çıkarılmayı bekleyen binlerce yer adının olduğu bilinmektedir. Söz konusu bu çalışmada da Kilis’e ait 1522 cadde ve sokak adı, anlam bakımından tasniflenmiş; bununla birlikte Kilis’in merkezindeki bazı cadde ve sokak adlarının kaynağı üzerinde de durulmuştur. Anahtar Kelimeler: Ad, ad bilimi, Kilis, kültür, tarih. ABSTRACT Nouns identify people, places, things, and ideas. Nouns can be categorized as either common or proper. Proper nouns name specific people, places, things, and ideas while common nouns name general people, places, things, and ideas. İt is a common idea of researchers studying on various fields that common nouns are the basis of all denomination. According to researchers who stand fort his idea, common nouns are the source of proper nouns; common nouns were transformed into proper nouns in time. Onomatology is a discipline which study on names of things living - inanimate or visible-sensorial. There is a close relation between semantics and onomatology which examine the fact of how naming process occurs. in fact, noun and meaning are an inseparable whole. Onomatology is engaged to meaning, which is an abstract concept. There are many different approaches about its description and subbranches. However, there are two main categories in general: special and general onomatology. General onomatology concentrates upon universal characteristics while special onomatology concentrates on specific situations of a certain language. Toponomy which is mainly evaluated by the viewpoint of special onomatology, is one of the most important fields of onomatology. While societies name the things, they prefer names according to their own cultural elements. Therefore, a name contains cultural hints like geographical features, living conditions, climate and even means of living. That is why, toponomy is an interesting field of study both for foreign and Turkish researchers. Although studies on onomatology leaped forward especially in republic period, it is obvious that there are many other place names to be brought to light. Accordingly in this study, 1522 names of street and boulevardin Kilis were sorted out in terms of their meaning. Moreover it was focused on source of names of street and boulevard in Kilis centrum. Keywords: Noun, Onomatology, Kilis, culture, history. GİRİŞ Yeryüzünde var olan her şeyin adını inceleyen bilim dalı olan ad bilimin en mühim araştırma alanlarından biri de yer adlarıdır. Literatürde “toponim (yer adı), toponimi (yer ad bilimi)” 56 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) şekillerinde de yer bulan bu çalışma alanı, yer adlarının ortaya çıkışlarını, anlamlarını, yapılarını, oluşumlarına etki eden sosyokültürel faktörleri ele almaktadır. Ad bilimin tüm kollarında olduğu gibi yer adlarının alt çalışma alanlarının tasnifi noktasında da birbirinden farklı pek çok yaklaşım bulunmaktadır. Genel çerçevede “Yerleşim Birimi Adları, Dağ Adları, Su Adları vb.” şekillerde tasniflenen yer adları türleri için İbrahim Şahin (2019: 77) eserinde şunları önermiştir: 1. Hidronimi (Suadbilim), 5. Horonimi (Eladbilim), 2. Oykonimi (Orunadbilim), 6. Drimonimi (Ormanadbilim), 3. Oronimi (Dağadbilim), 7. Agroonimi (Bağadbilim), 4. Urbonimi (Kentlikadbilim), 8. Dromonimi (Yoladbilim). Şahin (2019: 16), yine aynı eserinde bu çalışma alanlarından özellikle suadbilim, dağadbilim ve kentlikadbilim alanlarından dünya literatüründe bir hayli çalışma yapılmış olmasına karşın yer adları ile uğraşan araştırmacılar tarafından eladbilim, ormanadbilim, bağadbilim, yoladbilim gibi alt kollarla ilgili dikkat çekici nitelikte çalışmaların henüz yapılmamış olduğu bilgilerine yer vermiştir. Bununla birlikte gerek dünya literatüründe gerekse Türk onomastiğinde (ad bilimi) yapılan çalışmalar, başlangıçta kişi adları ve yer adları ile ilgili araştırmalar üzerinden gelişme ve ilerleme kaydetmiş olsa da günümüzde çok daha geniş bir çerçevede ve her türlü özel adı içine alan çok daha geniş bir sahada gelişmeye ve dallanmaya devam etmektedir. Bir coğrafyanın, üzerinde yaşadığı topluma, millete ait olduğunu gösteren en sağlam ve somut kanıtlardan biri yer adlarıdır. Yer adları ile yer adlarını oluşturan toplumlar arasında sıkı bir bağın söz konusu olduğu, bugüne kadar yapılan çalışmalarla da ortaya konmuş durumdadır. Tüm adlandırmalarda olduğu gibi yer adlandırmalarında da her millet, kendi kimliğine, sosyokültürel özelliklerine uygun adlar tercih etmektedir. O hâlde bir coğrafyaya ait yer adlarından yola çıkarak o coğrafya üzerinde yaşayan milletlerin kim olduğu veya yaşam pratikleri, inançları, duyguları, geçim kaynakları kısacası kimlikleri hakkında rahatlıkla iz sürülebilir. Boy, soy, oymak adları, dinî adlar, kişi adları, geçim kaynakları, hayvan yetiştiriciliği, coğrafyanın jeomorfolojik durumu gibi daha pek çok unsur, yer adlarının oluşumunda etkili olduğu için tarih kaynakları aracılığıyla netleştirilemeyen konularda yer adlarının tanıklığından faydalanmak mümkündür. Örneğin Vladimir Gordlevskiy tarafından uzunca bir zaman önce kaleme alınan Selçuklu Tarihi’nde Dudurga biçiminde aktarılan Oğuz boyunun adının Anadolu’daki yer adlarına göre Dodurga şeklinde olduğu yine Oğuz boylarından birinin adı, eski yazmalardan Bökedür şeklinde okunurken, başka kaynaklarda okunan Büğdüz biçiminin Anadolu kaynaklarında da yer aldığı görülmüştür. Görüldüğü üzere 57 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) yer adları tarih çalışmalarında sağlam bir dayanak olabileceği gibi Kavaklı, Kavaklıdere, Akçam, Karaçam, Kızılcık, Kızılcıklı, Elmalı, Turnagöl, Kurtkuyusu, Karadoğan örneklerinde yer aldığı üzere çevredeki bitki örtüsüyle, hayvanlarla, renklerle ilgili bilgilere de ulaşılmasını sağlayacaktır (Eren, 1965: 159-160). Bu araştırmada Kilis’e ait 1522 adet cadde ve sokak adı, ad bilimi çerçevesinden ziyade anlam bilime yakın bir yöntemle tasniflenmiş; böylelikle Kilis’teki cadde ve sokak adlarında en çok hangi anlam kategorisinden kelimeler tercih edildiği ile ilgili bir çıkarıma ulaşmak hedeflenmiştir. Nitekim Şahin’in (2019:109-110) de eserinde belirttiği üzere ad bilimi çerçevesinde incelenen adlar leksik-semantik bir yaklaşımla değerlendirilmesi gerekmektedir ki; bu durumda ortaya çıkacak olan anlam, etimon “adın doğru kabul edilen ilk şekli ve ilk anlamı” değil; adbilimcil anlam, “adın konuşma dilinde ifade ettiği anlam, yani kelimenin görev anlamı” olacaktır. Örneğin Morcalı, Sarıca, Karaman gibi adlara ilk bakıldığında, her ne kadar renk adlarına dayanan yer adları olduğu düşünülse de derinlemesine bir araştırma yapıldığında bu adların yer adı olmadan önce etnonim (kökadı) olduğu görüleceği için renk adları ile ortaya çıkan yer adları başlığında değil, etnotoponimler başlığı altında olması daha doğru olacaktır. Sözün kısası yer adları ile ilgili bir anlam tasnifi yapılacağı zaman kullanılacak yöntemin net bir şekilde belirlenmesi büyük önem taşımaktadır. Biz de çalışmamızda Şahin’in eserinde ifade ettiği üzere ad bilimi çerçevesinde yapılan anlam tasniflerinde kullanılan leksik-semantik yöntemden ziyade adın doğru kabul edilen ilk şekli ve anlamı ile ilgili bir yöntemi tercih ettik. Bu yolla Kilis’teki cadde ve sokak adları oluşturulurken Türkçe söz varlığındaki hangi ad kategorisinden faydalanıldığı ile ilgili çıkarımlara ulaştık. Akdeniz Bölgesi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Suriye ile sınır komşusu olan Kilis, verimli toprakları, ulaşıma elverişli konumu gibi sebeplere bağlı olarak tarih boyunca pek çok medeniyete ev sahipliği yapmış ve bölgedeki egemen güçler arasında sürekli, hâkimiyet mücadelelerine maruz kalmıştır. Ayrıca Kilis toprakları Oğuz boylarının Anadolu’ya göçleri esnasında da Türkmen aşiretlerinin iskânı noktasında önemli yerleşim yerlerinden biri olmuştur. Dolayısıyla kentle ilgili hangi konuda olursa olsun yapılacak her türlü çalışma büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmada tasniflenen 1522 cadde ve sokak adı ile birlikte yörenin önde gelenlerinden ve kentle ilgili konularda merakı olup arşiv oluşturan kişilerden derlenen bazı cadde ve sokak adlarının hikâyelerine de yer verilmiştir. 58 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) BULGULAR Bu çalışmada Kilis’e ait 1522 cadde ve sokak adında yer alan söz varlığından yola çıkarak genel çerçevede bir tasnif yapılmıştır. Literatürde yer adlarını değişik açılardan değerlendiren pek çok çalışma (Erkol, 2013; Umar, 1993; Yağmur, 2014) bulunmakla birlikte bu çalışmada farklı olarak yer adlarını oluşturan söz varlığıyla ilgili bir tasnif denemesi yapılmış ve bu yer adları oluşturulurken sıklıkla tercih edilen anlam kategorileri belirlenmiştir. Bu yolla oluşan kategori başlıkları şöyledir: 1. Yerel ve ulusal kişiler (Hıncal Uluç Sokak, Nejat Uygur Sokak, Alaeddin Yavaşça Caddesi, Hasan Kamil Altınbaş Caddesi), 2. Toplumsal olaylar (Mercidabık Caddesi, Cumhuriyet Caddesi, Kuvayi Milliye Caddesi, İstiklal Caddesi, 7 Aralık Caddesi), 3. Bitki adları (Ardıçlı Sokak, Güllü Bahçe Sokak, Güllü Çıkmazı Sokak), 4. Hayvan adları (Aslan Sokak, Güvercin Sokak, Kumru Sokak), 5. Dinî hayat (Ulucami Sokak, Şıhlar Cami Sokak, Musalla Cami Sokak, Mescit Sokak), 6. Çevre -konum, iklim vb.- ( Dar Sokak, Bodur Sokak, Polis Lojmanları Sokak), 7. Sosyal hayat (Esenlik Çıkmazı Sokak, Güleç Sokak, Kavuşturan Sokak, Sakinler Sokak), 8. Diğer (Fişekçi Sokak, Gömlekçi Sokak). Yukarıdaki tasnifte yer alan başlıkların dağılım oranları Grafik 1’de sunulmuştur. Buna göre yer adlarında en çok tercih edilen kategori, yer adının ait olduğu çevrenin fiziki özellikleri ile ilgili kelimeler iken; en az tercih edilen kategori ise savaş vb. toplumsal olay ya da durumları ifade eden kelimelerdir. Kilis’e ait 1522 cadde ve sokak adının bir bölümü örnek oluşturması bakımından ekler kısmında Tablo 2’de aktarılmıştır. 59 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 168; 11% 93; 6% 342; 22% 89; 6% 29; 2% 154; 10% 407; 27% 132; 9% 108; 7% Yerel ve Ulusal Kişiler Toplumsal Olaylar Bitki - Çiçek Adları Hayvan Adları Dinî Hayat Çevre (Konum, Kentsel Mimari, İklim vb.) Sosyal Hayat Yapı, Kurum, Kuruluş Adları Diğer Adlar Grafik 1. Kilis’teki Cadde ve Sokak Adlarının Anlamsal Oranları Tablo 1’de ise Kilis’e ait 39 adet yer adının kaynağına yer verilmiştir. Tabloda da görüldüğü üzere ulusal veya yerel nitelikteki kişi adlarından Kilis yöresine özgü durumları ifade eden söz varlığına kadar pek çok unsurun yer adları üzerinde etkili olduğu belirlenmiştir.1 Tablo 1: Kilis’teki Bazı Cadde ve Sokak Adlarının Hikâyeleri Abdi Oymağı Mahallesi Kilis’e yerleşmiş olan Türkmen aşireti/oymaklarından birinin reisinin adıdır. Kilis’e yerleşmiş Türkmen aşiretlerinden biri olan Celkanlı Abuşağa Sokağı Aşireti’nin önde gelenlerinden biridir. Eski Tarım Bakanı Nedim Ökmen’in babasıdır. Sokağın asıl adı, “Amuş Ağa” şeklindeyken; sonradan “Abuş Ağa” olarak değiştirilmiştir. Ahmet Caddesi Taner Kışlalı Annesi Kilisli olan Ahmet Taner Kışlalı, Türk siyaset bilimci, siyasetçi (eski bakan), yazar ve öğretim üyesidir. Kilis ağzında kullanılan “curun”; taştan veya mermerden oyulmuş, içinde su biriktirmeye yarayan ve daha çok hamamlarda bulunan bir su küvetidir. Kilis, uçsuz bucaksız sebze bahçelerinin, zeytin tarlalarının olduğu bir kenttir. Kilis’e ait bu yer adlarının kaynağına ulaşmamızı sağlayan Zeytin Dalı Dergisi’ne ve derginin editörü Mutlu Salihoğlu’na teşekkürlerimizi sunarız. 1 60 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Akcurun Caddesi Motorlu taşıtların yaygın olmadığı dönemlerde insanlar tarlalara at arabaları ile gitmekte idi. Bu sebeple şehrin muhtelif yerlerinde atların su içebilmesi için su yalakları bulunmakta idi. Akcurun, berrak suyu olan yalakların olduğu bir mevki olabilir. Diğer bir anlatıya göre ise bu ad; bölgede yerleşmiş Türkmen aşiretlerinden bir boyun adına dayanmaktadır. Ali Metin Dirimtekin Ali Metin Dirimtekin, 1960’taki sıkıyönetim zamanlarında Kilis’te kaymakamlık ve belediye başkanlığı yapmıştır. Kilis’e Caddesi önemli hizmetleri olan bir yöneticidir. “Arasa”; aynı türden iş yapan esnaf dükkânlarının bir arada bulunduğu bölgeye verilen addır. Kilis’te eski dönemlerde, Arasa Çarşısı Caddesi Kadı Camisi arkasından Alacacı (Katran) ve Sabah Pazarı yönündeki bölge, bu adla anılmıştır. Üstü kapalı ve karşılıklı dükkânların olduğu bu mevki “Hasırcılar ve Zembilciler” çarşısı adlarıyla da bilinmektedir. Kilisli Kara Timurtaş Paşa torunlarından Avukat Kadri Bey’in oğludur. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nden mezun olan ve Türk dili, kültürü ile Av. Kadri Timurtaş ilgili pek çok esere imza atan Timurtaş’ın adının önünde Sokağı bulunan “avukat” ifadesi, baba mesleğinden gelmektedir. Timurtaş’ın Kilis için önemli hizmetlerinden biri de 1932 yılında yazmış olduğu “Kilis Tarihi” adlı eseridir. Bayramyeri Sokak Kilis’te eskiden bayramlarda çocukların eğlenebilmeleri için lunaparklardaki oyuncaklara benzer araçların kurulduğu meydanın adıdır. Bilali Habeş Sokak Peygamberin sahabesi ve ilk ezanı okuyan kişidir. Canbolat Sokağı Canbolat Paşa, Kilis’in imarı için Osmanlı tarafından “Sancak Beyi” olarak görevlendirilen kişidir. Cüneyne Sokağı Cüneyne; Arapça kökenli bir kelime olup “küçük cennetçik” anlamına gelmektedir. Debboy Sokak Cumhuriyet öncesi dönemlerde askerî kışla olarak kullanılan 61 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) yerin büyük deposu, “debboy” şeklinde bu sokağa ad olmuştur. Dolap Pazarı Caddesi Önceleri Kilis’teki öğretmenevi karşısında bulunan ziyaret ile Kemaliye İlkokulu arasındaki çıkmaz sokakta yer alan su değirmenine bağlı olarak bu ad verilmiştir. Dr. Alaeddin Yavaşça 1926 yılında Kilis’te doğan Mehmet Alâeddin Yavaşça büyük bestekâr, tıp doktoru ve devlet sanatçısıdır. Caddesi Dr. Hasan Kamil Altınbaş Kilis’in eski ve tanınmış doktorlarındandır. Hasan Kamil Altınbaş, nüktedanlığı, hazırcevap kişiliği ile ön plana çıkmış Caddesi ve halkın sempatisini kazanmış biridir. Eşref Kasteli Caddesi 1250-1516 yılları arasında Kilis’in yönetimini elinde bulunduran Memlûklar zamanında kentte, Mısır Çerkez Kölemen Hükümdarı “Melikü’l Eşref Kayıtbay” adına yaptırılan çeşmeden dolayı bu ad verilmiştir. Fakı Ali Çıkmazı Sokak Fakı Ali, sağlık olanaklarının kısıtlı olduğu dönemlerde Kilis’te kulak rahatsızlıklarını tedavi eden biridir. Kilisli mutasavvıf ve kanaat önderlerindendir. Kilis’in önde Hacı Bekir Bey Sokağı gelen ailelerinden olan Canbolat ailesi mensubudur ve Tekye Camisi’nde türbesi bulunmaktadır. Hıncal Uluç Sokak Kilisli olan Hıncal Uluç, ülke çapında tanınan başarılı bir gazeteci yazardır. Hocazade Abdullah Soyu, birçok âlim yetiştirdiği için “Hocazadeler” diye meşhur Enveri Sokağı olan bir aileden olan Abdullah Enveri, Kilis’te doğmuş önemli bir mantıkçı ve ilim adamıdır. Kaynaklarda “İpşir/Apsıl” kelimesiyle ilgili Abhazya kökenli İpşir Paşa Caddesi bir lakap veya Abaza kabilelerinden birinin adı olabileceği yönünde iki farklı açıklama yer almaktadır. Abaza İpşir Paşa, sadrazamlık ve Halep valiliği görevlerinde bulunmuştur. İslam Bey Caddesi Kilis Kuvayımilliye kahramanlarındandır. Kilis ağzında yer alan kafaf/kavaf; mest, ayakkabı yapan zanaatkârlara verilen addır. Bu caddede bulunan bir çeşmeyi 62 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Kafaf Çeşme Sokağı yaptıran kişinin mesleğinden dolayı bu ad verilmiştir. Kartal Bey Sokağı Kilis Kuvayımilliye kahramanlarındandır. Kilis’in nüktedan ve espirili kişiliği ile ön plana çıkmış Kelleci Mecit Sokağı şairlerindendir. Aynı zamanda kentte bulunan “Eşekler Cemiyeti” nin de kurucusudur. Eski dönemlerde Kilis’te ev ve yapılarda kullanılan taşların Kesmelik Sokağı yontulduğu, şekillendirildiği mevkinin adı; taş ocağıdır. Kurdağa Caddesi 1635 yılında Kilis’te görev yapan bir voyvodanın adıdır. Aynı civarda, “Kurdağa” adlı bir de çeşme bulunmaktadır. Tarihte Osmanlı ile Memlûklar arasında geçen “Mercidabık Savaşı”nın yapıldığı alanın adıdır. Günümüzde bu yer, Mercidabık Caddesi Yavuzlu (Tilhabeş) beldesi topraklarında bulunmaktadır. Arapça kökenli Mercidabık, Suriye’nin kuzey batısında, Halep’e bağlı Azez ilçesinde bir kasabadır. Bu kasaba aynı zamanda “Dâbık” adıyla da bilinmektedir. Osmanlı Dönemi’nde Halep valiliği görevinde bulunan Murtaza Paşa’nın adından gelmektedir. Kilis zabiti ve Murtaza Caddesi voyvodasıdır. Bu caddede aynı adla bir de cami bulunmaktadır. Eskiden toplu cenaze namazının kılındığı yer olmasına bağlı Musalla Sokağı bu ad verilmiştir. Müftü Muharrem Efendi Kilis’in önde gelen ailelerinden olan Sağıroğlu ailesi mensubudur. Kilis müftülüğü yapmış önemli bir ilim Caddesi adamıdır. Kilis ağzında “bakır tas” anlamındaki “nahas”tan dolayı bu ad Nahaslı Çeşme Sokağı verilmiştir. Bakır tasın bulunduğu çeşme anlamındadır. Eskiden kentte sokak çeşmelerinden su içmek için çeşmeye zincirlerle bağlı bakır taslar bulunurdu. Kilisli dilbilimci, emekli asker ve eski milletvekilidir. İlk kez Necip Asım Yazıksız Türk tarihini kaleme alan yazarın çoğu küçük risalelerden 63 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) oluşan 40 civarında Sokağı eseri yayımlanmış; Türk dilinin sadeleşmesi için büyük çaba harcamış ve Türk Ocakları’nın kuruluşunda rol almıştır. 1927 yılında Kilis’te, Fikret Naciye Hanım ve Behzat Bey’in ortanca çocuğu olarak dünyaya gelmiştir. Çeşitli yerlerde Nejat Uygur Sokak tiyatro eğitimi aldıktan sonra 1949’da Nejat Uygur Tiyatrosu’nu kurmuş ve ilerleyen süreçte Geleneksel Türk Tiyatrosu’nun en önemli isimlerinden biri olmuştur. Kilis’in önde gelen simalarından biri olan Davut Ağa’nın Nemika Caddesi torununun adıdır. Prof. Timurtaş 1919 Haluk yılında Kilis’te doğan Timurtaş; ekonomist, Caddesi akademisyen ve tercümandır. Selvili Medrese Sokağı Akcurun’da medrese olarak kullanılan evin avlusunda bulunan selvi ağacından adını almıştır. Şehit Sakıp Caddesi Kilis Kuvayımilliye kahramanlarındandır. Şehit düşen tek Kuvayımilliye önderidir. Şörhabil Caddesi Hz. Peygamber’in vahiy kâtiplerinden Şurahbil Bin Hasene’nin adıdır. SONUÇ Anadolu’daki neredeyse tüm kentler, tarih boyunca çeşitli savaşlara, hâkimiyet mücadelelerine, çeşitli zulümlere ve dolayısıyla direnişlere ev sahipliği yapmıştır. Bizler günlük yaşantımız esnasında pek farkında olmasak da her gün önünden geçtiğimiz kimi tabelalar, yürüdüğümüz cadde ve sokaklar ve onlara ait adlar adeta kentlerin kara kutusu niteliği taşımaktadır (Özüpekçe, 2021: 19). Her bir adın izini sürerek kentin tarihine, insanına, coğrafyasına, hâkim geçim kaynağına ulaşmak olası durumlardır. Nitekim bu çalışmada yapılan tasnif bizlere Hıncal Uluç, Nejat Uygur’un Kilisli olduğunu; Mercidabık Savaşı’nın bu topraklarda yapıldığını; zeytin ve zeytin yetiştiriciliği ile ilgili adlar, Kilis topraklarının bereketini; dinî adlardan sıklıkla faydalanmasına bağlı olarak bu coğrafyanın önemli din âlimleri yetiştirdiğini ve kentle ilgili daha pek çok ayrıntıyı adeta bizlere fısıldamaktadır. Yine kentin ileri gelenlerinden edinilen bilgiler ışığında Kilis’in bağrında önemli tıpçıların, avukatların, memleket aşkı ile canını hiçe sayan kahramanların, Türk milleti ve Türkçe için 64 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) gecesini gündüzüne katıp pek çok esere imza atan yazarların, aydınların ve akademisyenlerin yetiştiği görülmektedir. KAYNAKÇA Eren, H. (1965). Yer Adlarımızın Dili. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 13, 155-165. Erkol, F. (2013). Afyonkarahisar İli Çay İlçesinin Mikrotoponimleri ve Dil İncelemesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Özüpekçe, S. (2021). Bir Şehirsel Toponimi Araştırması: Kilis’te Cadde ve Sokak İsimlerinin Sınıflandırılması. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(40), 1-23. Şahin, İ. (2019). Adbilim. Ankara: Pegem Akademi. Umar, B. (1993). Türkiye’deki Tarihsel Adlar. İnkılâp Kitabevi. Yağmur, Ö. (2014). Höbek Köyü Yer Adları Üzerine Bir İnceleme. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 49(49), 243-264. İNTERNET ERİŞİMLERİ https://tr.m.wikipedia.org / Ahmet Taner Kışlalı. Erişim Tarihi: 28.02.2022. https://islamansiklopedisi.org.tr. Timurtaş, Faruk Kadri. Erişim Tarihi: 28.02.2022. EKLER Tablo 2: Kilis’teki Bazı Cadde ve Sokak Adları A. Kamil Kudeyt Sokak, Abanoz Sokak, Abdi Oymağı Mahallesi, Abdullah Gül Bulvar, Abidin Ağa Cadde, Abuşağa Sokak, Adem Çıkmazı Sokak, Adnan Menderes Cadde, Adnan Menderes Meydanı, Adnan Menderes Sokak, Ağa Sokak, Ağalar Çıkmazı Sokak, Ağalarağası Sokak, Ahmet Bey Sokak, Ahmet Milli Sokak, Ahmet Oğuz Sokak, Ahmet Rasim Caddesi, Ahmet Taner Kışlalı Cadde, Ahu Sokak, Akyol Sokak, Akat Sokak, Akcurun Caddesi, Akçay Sokak, Akcurun Cadde, Akdeniz Cadde, Akın Sokak, Akıncı Çıkmazı Sokak, Akpınar Mahallesi, Aksoy Sokak, Aksu Sokak, Aktaş Sokak, Alemdar Sokak, Ali Metin Dirimtekin Caddesi, Ali Şerbetçi Sokak, Alparslan Türkeş Bulvarı, Alpaydın Sokak, Alpdağ Sokak, Altındağ Cadde, Anafartalar Cadde, Arasa Çarşısı Cadde, Ardıçlı Sokak, Arif Akçabay Sokak, Arpacı Camii Sokak, Arzu Sokak, Asena Sokak, Aslan Sokak, Aslanhan Sokak, Aslı Sokak, Aşık Veysel Cadde, Aşık Veysel Sokak, Aşıt Mahallesi, Atasever Sokak, Atasoy Sokak, Atatürk İmar Sokak, Atayol Sokak, Ateşli 65 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Sokak, Attar Hanifi Sokak, Av. Kadri Timurtaş Sokağı, Ay Sokak, Ayar Sokak, Aybüke Sokak, Ayda Sokak, Aydınlık Sokak, Aygün Sokak, Ayman Sokak, Ayşe Bacı Sokak, Aytaç Sokak, B. Hayrettin Paşa Cadde, Bademli Sokak, Bağcı Sokak, Bahadır Sokak, Bahçeli Sokak, Balıkçı Sokak, Baltacı Hasan Sokak, Bayram Sokak, Bayramyeri Sokak, Bekçioğlu Sokak, Beril Sokak, Bestami Sokak, Beşe Sokak, Beyaz Köşk Sokak, Biberoğlu Sokak, Biçici Sokak, Bilali Habeş Sokak, İmar Sokak, Bilecen Sokak, Bilginler Sokak, Bilinmeyen Sokak, Binbaşı Sokak, Bingöl Sokak, Bizim Sokak, Bodur Sokak, Boybeyi Çıkmazı Sokak, Bölük Çıkmazı Sokak, Bölük Mahallesi, Bölük Sokak, Buket Sokak, Burçin Sokak, Büyükköşker Sokak, Büyükküttah Mahallesi, Cabir Sokak, Cahit Ulutaş Cadde, Cami Kabir Sokak, Camili Sokak, Canali Sokak, Canbolat Bey Sokak, Canbolat Sokağı, Cançelik Sokak, Cantekin Sokak, Cenginli Sokak, Cuma Aslan Sokak, Cumhuriyet Cadde, Cüneyne Cami Sokak, Cüneyne Sokağı, Cahit Ulutaş Sokak, Çatallı Sokak, Çavuşoğlu Sokak, Çayır Sokak, Çelebi Sokak, Çevre Yolu Küme Evler, Çiftçiler Sokak, Çobanlar Sokak, Çolak Mustafa Sokak, Çukur Sokak, Dabanı Büyük Sokak, Dağlı Sokak, Damla Sokak, Dar Sokak, Daşlı Sokak, Datoglu Sokak, Debboy Sokak, Dedeağa Sokak, Demirbaş Çıkmazı Sokak, Demirbaş Sokak, Demirci Çıkmazı Sokak, Deniz Sokak, Dereboyu Cadde, Dervişler Sokak, Derya Sokak, Deveciler Sokak, Develi Sokak, Devlet Bahçeli Cadde, Dicle Sokak, Doğan Güreş Paşa Bulvar, Doğanyol Sokak, Doğukan Sokak, Dolap Pazarı Cadde, Dolap Pazarı Sokak, Dolap Sokak, Dolaşık Sokak, Dolunay Sokak, Doruk Sokak, Dr. Alaaddin Yavaşca Caddesi, Dr. Ali Tuna Sokak, Dr. Faruk Dilek Tuncer Caddesi, Dr. Hasan Kamil Altınbaş Caddesi, Dr. İbrahim Ateş Sokak, Dr. Mehmet Çolakoğlu Sokak, Dr. Mehmet Çolakoğlu Sokak, Dr. Sadık Ahmet Cadde, Duran Polat Sokak, Duygulu Sokak, Dümbüllü Sokak, Ebulüle Sokak, Ece Sokak, Eda Sokak, Edeler Sokak, Efeler Sokak, Efetürk Sokak, Egemenlik Cadde, Ekinciler Sokak, Ekrem Çetin Caddesi, Elçi Sokak, Elmas Sokak, Emek Sokak, Emekçi Sokak, Emine Yolcu Sokak, Emirşah Sokak, Enes Sokak, Enstitü Sokak, Er Sokak, Erbek Sokak, Ercan Sokak, Erdem Sokak, Erden Sokak, Ertuğrulgazi Cadde, Esen Sokak, Esenlik Çıkmazı Sokak, Esentepe Sokak, Esenyel Sokak, Esin Sokak, Eski Hamam Sokak, Esma Sokak, Esra Sokak, Eşref Kasteli Cadde, Evran Sokak, Fabrika Sokak, Fakı Ali Çıkmazı, Faruk Kayabaş Sokak, Faruk Timurtaş Sokak, Fatih Cadde, Fatime Sokak, Ferahiye Sokak, Feray Sokak, Feryal Sokak, Fındıklı Sokak, Fırat Sokak, Fişekçi Sokak, Furkan Sokak, Gazi Murat Muhtar Sokak, Gazi Murat Sokak, Gaziantep Yolu Küme Evler, Gaziler Cadde, Gecegörmez Çıkmazı Sokak, Gedik Zeytin Küme Evi Sokak, Gedik Zeytin Sokak, Genç Oğlu Sokak, 66 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Genç Osman Cadde, Gençlik Sokak, Gizem Sokak, Gökdeniz Sokak, Gömlekçi Sokak, Gözde Sokak, Gülali Sokak, Gülbahar Sokak, Gülce Sokak, Gülçin Sokak, Gülderen Sokak, Güleç Sokak, Gülhane Sokak, Güllü Bahçe Sokak, Güllü Çıkmazı Sokak, Gülsultan Sokak, Gültekin Sokak, Gülüstan Sokak, Gümrük Küme Evler, Günaydın Çıkmazı Sokak, Gündoğmuş Sokak, Güneşli Çıkmazı Sokak, Güngören Sokak, Gürkan Sokak, Gürtekin Sokak, Güven Sokak, Güvercin Sokak, Güzel Saray Sokak, Güzel Yurt Sokak, Hacıarap Sokak, Hacı Abdi Sokak, Hacı Alluş Sokak, Hacı Bekir Bey Sokağı, Hacı Bekirbey Sokak, Hacı Benli Sokak, Hacı Derviş Sokak, Hacı Efendi Çıkmazı Sokak, Hacı Emin Çıkmazı Sokak, Hacı Faik Sokak, Hacı Hafız Sokak, Hacı Osmanoğlu Sokak, Hakan Sokak, Hakkı Efendi Sokak, Hakverdi Çıkmazı Sokak, Hanifi Sokak, Harun Reşit Cadde, Hasan Attar Camii Sokak, Hasanbey Hamamı Sokak, Hasırcı Sokak, Hastane Sokak, Haşim Efendi Sokak, Haşmet Topaloğlu Sokak, Hatat Hoca Sokak, Hatice Sokak, Hazal Sokak, Hıncal Uluç Sokak, Hidayet Sokak, Hikmet Öndeş Sokak, Hilal Çıkmazı Sokak, Hocazade Abdullah Enveri Sokağı, Hoşgör Sokak, Hukuk Caddesi, Hulkdede Sokak, Hulusi Özalp Cadde, Hurma Sokak, Huzur Kent Sitesi Sokak, Hülya Sokak, Hüseyin Çoban Sokak, Hüseyin Münipoğlu Cadde, Hüseyin Rahmi Gürpınar Cadde, Ihlamur Sokak, Işıklar Sokak, İbni Sina Bulvar, İbni Sina Sokak, İbrahim Halil Işıklar Cadde, İğdeli Sokak, İhsan Savaşçı Sokak, İlhami Toprak Cadde, İnce Sokak, İnciler Sokak, İnönü Bulvar, İpşir Paşa Caddesi, İrmikçi Çıkmazı Sokak, İsa Çavuş Sokak, İsabey Sokak, İslam Bey Caddesi, İslambey Cadde, İsmailkavsara Sokak, İstiklal Cadde, İstiklal Sokak, İzzet Çavuş Sokak, Kaçarlar Sokak, Kader Sokak, Kafaf Çeşme Sokak, Kahraman Sokak, Kahramanlar Sokak, Kahvecioğlu Sokak, Kalender Sokak, Kanal Boyu Cadde, Kanal Boyu Sokak, Kaplan Sokak, Kara Kılıç Sokak, Karakaya Sokak, Karakuş Sokak, Karanfil Sokak, Karataş Cadde, Karşıdağ Sokak, Kartal Bey Sokağı, Kaşgarlı Mahmut Cadde, Kayalı Sokak, Kazım Karabekir Cadde, Kefre Cadde, Kefre Sokak, Kelleci Mecit Sokağı, Kemancılar Sokak, Kesmelik Cadde, Kesmelik Sokağı, Kevser Sokak, Kıvırcık Sokak, Killik Sokak, Kocaali Sokak, Koçarslan Sokak, Koyuncuoğlu Sokak, Köse Çavuş Sokak, Kule Sokak, Kumru Sokak, Kurdağa Caddesi, Kurtaran Sokak, Kuvayi Milliye Cadde, Kuyulu Sokak, Kübra Sokak, Küçük Çarşı Cadde, Küçük Çarşı Sokak, Leylak Çıkmazı Sokak, Leylit Sokak, Limon Sokak, Lütfiye Kışlalı Sokak, M. Özkorkmaz Sokak, Maarif Sokak, Madenli Sokak, Mahmut Akçay Sokak, Mahmut Kudeyt Sokak, Malazgirt Cadde, Malazgirt Sokak, Mareşal Fevzi Çakmak Cadde, Masmanacı Sokak, Mehmet Akif Ersoy Cadde, Mehmet Alpaydın Sokak, Mehmet Elender Sokak, Mehmet Kavuşturan Sokak, Mehmet Özkar 67 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Sokak, Mehmet Paşa Sokak, Mehmetcik Sokak, Melih Sokak, Meltem Sokak, Mercidabık Cadde, Mercimek Sokak, Meriç Sokak, Mert Sokak, Merve Sokak, Meşetlik Mahallesi, Mezarlık Sokak, Mimarsinan Sokak, Mina Sokak, Muallim Rıfat Bilge Sokak, Muhabbet Sokak, Murtaza Caddesi, Murtaza Sokak, Musalla Sokağı, Mustafa Akat Sokak, Mustafa Eren Cadde, Mustafa Eren Cadde, Mustafa Eren Sokak, Mustafa Hoca Çıkmazı Sokak, Mübeccel Sokak, Mücahit Bey Sokak, Müftü Muharrem Efendi Caddesi, Mülayim Sokak, Nacaroğlu Sokak, Nahaslı Çeşme Sokak, Nar Sokak, Narin Sokak, Nazlıcan Sokak, Necip Asım Yazıksız Sokağı, Nedim Ökmen Cadde, Nejat Uygur Sokak, Nemika Caddesi, Nesli Sokak, Nida Sokak, Nil Sokak, Nilüfer Sokak, Nisa Sokak, Nisanur Sokak, Okul Cadde, Onay Sokak, Orgeneral Safter Necioğlu Bulvar, Orkide Sokak, Osman Gazi Cadde, Osman Gazi Sokak, Öğretmenler Sokak, Öksüzoğlu Sokak, Ölmez Sokak, Ömer Efendi Sokak, Ömer Halisdemir Cadde, Ömer Kerkütlüoğlu Cadde, Önder Sokak, Örnek Tepe Cadde, Özavcılar Sokak, Özbalcı Sokak, Özçelebi Sokak, Özdoğan Sokak, Özfidan Sokak, Özhançer Sokak, Özkan Sokak, Özkaya Cadde, Özkorkmaz Sokak, Özkömbeç Sokak, Palmiye Sokak, Pamuk Çıkmazı Sokak, Pamukçuoğlu Cadde, Pamukçuoğlu Sokak, Park Sokak, Paşa Hamamı Cadde, Paşa Sokak, Pirlioğlu Camii Sokak, Polis Evi Sokak, Polis Kerem Korkmaz Sokak, Polis Lojmanları Sokak, Prof. Haluk Timurtaş Caddesi, Prof. Dr. Ali Görpe Cadde, Prof. Dr. Haydar Baş Cadde, Prof. Dr. Tekinay Sokak, Prof. Dr. Yalçın Kepekçi Sokak, Prof. Haluk Timurtaş Cadde, Rabia Sokak, Radikal Sokak, Rahim Ağa Sokak, Raif Şarkbay Sokak, Rasim Cadde, Raslan Sokak, Rıdvan Sokak, Rüya Sokak, Sabah Pazar Yeri Sokak, Sabah Pazarı Cadde, Sakarya Cadde, Sakinler Sokak, Salih Ağa Sokak, Salih Efendi Sokak, Samet Sokak, Sancaklar Sokak, Sarı Buğday Çıkmazı Sokak, Sarıgül Sokak, Savaşçı Çıkmazı Sokak, Savaşçıoglu Sokak, Sayaoğlu Sokak, Saygılı Sokak, Seda Sokak, Sedef Sokak, Sefa Sokak, Sefalı Çıkmazı Sokak, Sefalı Sokak, Seher Sokak, Selimata Çıkmazı Sokak, Selin Sokak, Selvili Çıkmazı Sokak, Selvili Medrese Sokağı, Semih İnal Cadde, Serçe Sokak, Serin Sokak, Serkan Çıkmazı Sokak, Sevengül Sokak, Seyhan Sokak, Seyit Nizam Cadde, Sezer Sokak, Sima Sokak, Simay Sokak, Sinem Sokak, Siverekli Sokak, Stadyum Sokak, Süleyman Sokak, Süphaniye Sokak, Sürmelioglu Sokak, Şair Didar Kartal Sokak, Şakir Atik Camii Sokak, Şehit Ahmetuğur Edeoğlu Sokak, Şehit Faruk Sürmeli Sokak, Şehit İbrahim Boybeyi Sokak, Şehit İsmail Ufak Sokak, Şehit Karabacak Sokak, Şehit Kerem Korkmaz Sokak, Şehit Mehmet Pat Sokak, Şehit Sakıp Cadde, Şehit Sakıp Sokak, Şehzade Sokak, Şen Sokak, Şentepe Sokak, Şentürk Sokak, Şerbetci Çıkmazı Sokak, Şerbetçiler Çıkmazı Sokak, Şıh Ahmet Cadde, Şıh Camii Sokak, 68 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Şıh Rıza Çıkmazı Sokak, Şıhabdullah Mahallesi, Şıhlar Camii Sokak, Şörhabil Cadde, Şube Sokak, Şükran Sokak, Şükrü Elçi Hoca Cadde, Şükrü Sokak, Tanrısever Sokak, Taşkıran Sokak, Tekin Sokak, Tekye Sokak, Tepecik Sokak, Tırnaksız Sokak, Tokatlı Nuri Sokak, Tokdemir Sokak, Tosyalı Sokak, Tuğçe Sokak, Tuna Sokak, Turan Sokak, Turgut Özal Cadde, Turgut Reis Cadde, Tutlu Sokak, Tüfekçi Sokak, Türkbeyler Çıkmazı Sokak, Uçar Kuş Sokak, Ufuk Cadde, Ufuk Sitesi Sokak, Uğur Sokak, Uğurefe Sokak, Ulucamii Sokak, Urballı Sokak, Urfalıoğlu Sokak, Uslu Sokak, Uzunoğlu Çıkmazı Sokak, Üniversite Cadde, Ünver Sokak, Ünverdi Cadde, Ünverdi Sokak, Valilik Lojmanları Sokak, Vatan Cadde, Veznedar Sokak, Yağcılar Çıkmazı Sokak, Yağmur Sokak, Yakar Sokak, Yalçın Sokak, Yalçınkaya Çıkmazı Sokak, Yarımay Sokak, Yazar Nejat Taşkın Sokak, Yedi Aralık Sokak, Yekta Sokak, Yeniyol Sokak, Yeni Yol Sokak, Yenici Çıkmazı Sokak, Yeniçeri Sokak, Yeniyol Sokak, Yeşiltepe Cadde, Yeşiltepe Sokak, Yılbaşı Sokak, Yılmaz Sokak, Yiğitler Sokak, Yokuşlu Sokak, Yonca Sokak, Yunus Emre Cadde, Yusuf Sokak, Zaptiyeoğlu Sokak, Zekeriya Kerem Cadde, Zeynel Sokak, Zeytinli Sokak, Zümra Sokak 69 ‫)‪5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES‬‬ ‫پاستافاریانیسم به عنوان نمونه یک گروه مذهبی‬ ‫‪PASTAFARIANISM AS AN EXAMPLE OF A RELIGIOUS GROUP‬‬ ‫‪M. Fatih DEMİRDAĞ‬‬ ‫‪Arş. Gör. Dr., Hakkâri Üniversitesi-İlahiyat Fakültesi‬‬ ‫چکیده‬ ‫چکیده‪ :‬این مقاله بر بعد نظری جنبش پاستافاریانیسم از منظر جنبش های جوانان و مذهبی متمرکز است‪ .‬برای گروه های‬ ‫مذهبی ‪ ،‬که یکی از زمینه های مهم مطالعه جامعه شناسی دین است ‪ ،‬عناصر آگاهی جمعی و جامعه پذیری پیوند محکمی‬ ‫بین اعضای آن گروه مذهبی فراهم می کند‪ .‬در حقیقت ‪ ،‬هر مذهبی اظهار می دارد که برادری و اتحاد انسان را ارائه می‬ ‫دهد‪.‬‬ ‫واژه های کلیدی‪ :‬گروه مذهبی ‪ ،‬جنبش مذهبی‪ ،‬جوانان ‪ ،‬تمسخر‪ ،‬تقلید‬ ‫‪SUMMARY‬‬ ‫‪This article focuses on the theoretical dimension of the Pastafarian movement from the‬‬ ‫‪perspective of youth and religious movements. In relation to religious groups, which is one of‬‬ ‫‪the main areas of study in the sociology of religion, the elements of collective consciousness‬‬ ‫‪and socialization create a strong bond between the members of this religious group. In fact,‬‬ ‫‪every religion expresses that it will offer human brotherhood and unity.‬‬ ‫‪Keywords: religious group, religious movement, youth, parody, imitation‬‬ ‫مقدمه‬ ‫شناخته شده است که معاشرت ها یا روابط ناشی از دین اولین انجمن های آگاهانه بشریت هستند‪ .‬زیرا دین با اولین بشریت‬ ‫همزیستی داشت و با تاریخ بشریت همذات پنداری شد (‪3102 ،Aydın‬؛ ‪ ، )117‬و نقش مهمی در تالش بشر برای ایجاد‬ ‫جهانی داشت (‪0992 ،Berger‬؛ ‪ .)59‬با این حال ‪ ،‬در دنیای مدرن ‪ ،‬ادیان به جای تبلیغات ‪ ،‬در یک فضای فردی زندگی‬ ‫می کنند‪ .‬به عبارت دیگر ‪ ،‬می توان گفت که دینداری به یک انتخاب خاص و اختیاری تبدیل شده است‪ .‬ب‪ .‬ویلسون‬ ‫‪1‬‬ ‫(‪0991‬؛ ‪ )30‬این را با عملکرد "اداره پست" ادیان یا کلیسا مرتبط می کند ‪ ،‬که دیگر نیازی به آن نیست‪ .‬در این زمینه ‪،‬‬ ‫گروه مذهبی ‪ ،‬که به عنوان "یک واحد اجتماعی تشکیل شده توسط افرادی که با گرایش های دینی ادغام شده اند" بیان می‬ ‫شود (‪3109 ،Özalp‬؛ ‪ ، )220‬یکی از مباحث مهمی است که هم از نظر جامعه شناسی و هم از نظر جامعه شناسی دین‬ ‫‪B. Wilson‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪1‬‬ ‫)‪5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES‬‬ ‫به آن پرداخته می شود‪ .‬به طور کلی ‪ ،‬ما می دانیم که این جنبش های مذهبی جدید بیشتر مورد توجه جوانان قرار می گیرد‬ ‫( ‪ 3111 ،Sarıkçıoğlu‬؛ ‪ .)81-87‬به همین دلیل ‪ ،‬در این مطالعه ‪ ،‬جنبش پاستافاریانیسم به لحاظ نظری از منظر جنبش‬ ‫های جوانان و مذهبی مورد بحث قرار گرفته است‪.‬‬ ‫جوانی‬ ‫افراد با گذراندن مراحل مختلف در طول زندگی خود به زندگی خود ادامه می دهند‪ .‬نوجوانی بدون شک یکی از مهمترین‬ ‫مراحل زندگی بشر است که سریعتر از این مراحل عبور می کند‪ .‬همانطور که بیان شد ‪ ،‬جنبش های مذهبی ‪ ،‬جنبش های‬ ‫جدید ‪ ،‬گروه های فلسفی یا جوامع به طور کلی توسط جوانان جذب می شوند‪ .‬به همین دلیل ذکر مفهوم جوانی مناسب‬ ‫خواهد بود‪ .‬طبق ‪3102( Akın‬؛ ‪ )10‬جوانان به عنوان جستجوی یک هویت در پویاترین دوره زندگی بشر ‪ ،‬به عنوان‬ ‫روند ایجاد هویت در نظر گرفته می شوند‪ .‬به گفته ‪0991( Köknel‬؛ ‪ )3‬یک فرد جوان کسی است که از نظر عاطفه ‪،‬‬ ‫فکر ‪ ،‬رفتار و نگرش برای رشد در محدوده سنی مشخص و محدود تالش می کند‪ .‬به عبارت دیگر ‪ ،‬ما می توانیم از فرد‬ ‫جوان به عنوان فردی مجرد تعریف کنیم که حرفه کاملی نداشته و زیر نظر والدین خود زندگی می کند (‪،Kulaksızoğlu‬‬ ‫‪0991‬؛ ‪ .)133-134‬در مورد دموگرافیک ؛ طبق تعریف یونسکو ‪ ،‬رده سنی جوانان ‪ ۵۱-۵۱‬سال پذیرفته می شود‪ .‬در‬ ‫کشور ما ‪ ،‬این به عنوان جوانان بین سنین ‪ ۵۵‬تا ‪ ۵۲‬سال پذیرفته شده است‪ 0991 ،Gökmen ( .‬؛‪.)9‬‬ ‫جنبش های مذهبی و پاستافاریانیسم‬ ‫در زمینه جنبش های جدید اخیر ‪ ،‬ما با ادیان تقلیدی و همچنین ارتباطات اجتماعی مانند جنبش های جوانان ‪ ،‬ایدئولوژی‬ ‫های فلسفی ‪ ،‬دینداری های مجازی روبرو هستیم‪2 .‬سایمون دنتیث (‪ 3111‬؛ ‪ )9‬تقلید مسخره آمیز را چنین تعریف می کند‪:‬‬ ‫"هر عمل فرهنگی که یک محصول یا رویه فرهنگی دیگر را به شکلی انتقادی یا تمثیلی تقلید می کند"‪.‬آنها همچنین‬ ‫اصطالحات مترادفی مانند هجو ‪ ،‬توهم ‪ ،‬تقلید و مقلد هستند‪.‬‬ ‫در این زمینه ‪ ،‬ما می توانیم دین تق لید را به عنوان "ادیانی تقلیدی بیان كنیم كه از یك دین ‪ ،‬فرقه یا آیین طعنه می زنند‬ ‫(تقلیدی مضحك می كنند)‪ .‬از سوی دیگر ‪ ،‬واژه تقلید اخیراً به معنای "اعالم جعلی بودن" استفاده می شود (‪،Özdemir‬‬ ‫‪3103‬؛ ‪ .)137-161‬تقلید ‪ ،‬که از یک ریشه عربی ناشی می شود ‪ ،‬پذیرش سخنان و اعمال دیگران است ‪ ،‬بدون اینکه‬ ‫آنها را زیر سال ببرد ‪ ،‬بدون اینکه آنها را بدون دلیل و شواهد مورد سال قرار دهد ( ‪ 0991 ،Cürcanî‬؛‪.)39‬‬ ‫برای جنبش جدید مذهبی یا آیین تقلیدی که ما در اینجا به عنوان مثال بحث کرده ایم ‪ ،‬از نام هایی مانند کلیسای هیوالی‬ ‫اسپاگتی پرنده ‪ "FSMism"،‬یا "‪ "Pastafafianism‬استفاده می شود‪ .‬خدای این دین و خالق جهان به عنوان هیوالی‬ ‫اسپاگتی پرنده تعریف می شود‪ .‬عمدتا ً گفته می شود كه دین به هیچ وجه تبعیض قائل نیست ‪ ،‬به گروه ها و افراد دیگر‬ ‫آسیب نمی رساند و همچنین بر اساس شواهد تجربی بنا شده است ‪(3‬هندرسون ‪ 2010،‬؛ ‪ .)11‬به طور کلی ‪ ،‬گروه های‬ ‫‪Simon Dentith‬‬ ‫‪Henderson‬‬ ‫‪71‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫)‪5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES‬‬ ‫مذهبی در گروه های کوچکی که از دین بیرون می آیند و با جذابیت رهبر بنیانگذار آن شروع می شوند ‪(4‬وبر ‪; 0991 ،‬‬ ‫‪ .)313‬کلمه کاریزما مفهومی است که توسط ماکس وبر در سال ‪ ۵۴۲۱‬به فرهنگ نامه های مدرن اضافه شده است‬ ‫(‪3109 ،Demirdağ‬؛ ‪ )393‬و بر جذابیت بیشتر تأکید دارد‪ .‬عالوه بر این ‪ ،‬وبر از اصطالح کاریزما به عنوان "اقتدار‬ ‫کاریزماتیک" استفاده کرد (‪3101 ،Gümüş ،Şahin ،Çapcıoğlu‬؛ ‪.)27-48‬‬ ‫در این زمینه ‪ ،‬تجربه مقدس بنیانگذار آن مبتنی بر قدرت متعالی در مرکز جنبش های مذهبی قرار دارد (‪3100 ،Çelik‬؛‬ ‫‪5 .)12-13‬بابی هندرسون خود را به عنوان پیامبر این آیین بیان می کند و مورد قبول گروه های زیادی (به ویژه جوانان)‬ ‫قرار گرفته است‪ .‬بدیهی است که هر شخص برای زنده ماندن به شخص دیگری نیاز دارد‪ .‬در اینجا ‪ ،‬این نیازهای هر فرد‬ ‫جامعه ای ایجاد می کند که هدف آن اطمینان از روابط بین مردم است (‪ 3111 ، Ergun‬؛ ‪ .)19‬فرایند جامعه پذیری فرایند‬ ‫یادگیری نحوه عضویت در جامعه است که هم با درونی سازی هنجارها و ارزش های جامعه و هم با یادگیری برای ایفای‬ ‫نقش های اجتماعی آنها ‪( 6‬مارشال ‪ 0999 ،‬؛ ‪ .)911‬یکی از این اجتماعات ‪ ،‬ادیان است‪ .‬به همین ترتیب ‪ ،‬اعتقادی که‬ ‫ادیان به اعضای خود ارائه می دهند ‪ ،‬در نتیجه اشتراک بین افراد ‪ ،‬یک شبکه ارتباطی مشترک در بین اعضای آنها ایجاد‬ ‫می کند و از این رو جامعه پذیری می یابد (‪3103 ،Avcı‬؛ ‪.)37‬‬ ‫هندرسون همچنین جماعت خود را صلح طلب و آزاد اندیشی توصیف می کند و پیوندی قوی بین آنها ابراز می کند‪ .‬زیرا‬ ‫دین دارای تأثیر و قدرت وحدت بخشی است که اعضای دین را به هم متصل می کند‪7 .‬پارسونز این پیوند یکپارچه را به‬ ‫عنوان یک تعلق کامالً مشخص ‪ ،‬مبنای سرزمینی ‪ ،‬یک سنت فرهنگی مشترک و یک همبستگی گسترده و غیر گذرا دسته‬ ‫بندی می کند (‪ 0991 ،Bilgin‬؛‪ .) 91-94‬در حقیقت ‪ ،‬هر دین و عمل انقالبی ادعا می کند که برادری انسان را تضمین‬ ‫خواهد کرد ‪ ،‬و گاهی اوقات این ایده را در قالب یک جامعه یا سلول تحقق می بخشد ‪(8‬هومنز ‪ 0990 ،‬؛ ‪ .)222‬بعالوه ‪،‬‬ ‫این جنبش جدید مذهبی می گوید استفاده سی روزه را تضمین می کند‪" .‬ما را به مدت سی روز امتحان کنید ‪ ،‬اگر ما را‬ ‫دوست ندارید ‪ ،‬آیین قدیمی شما با کمال میل شما را می پذیرد" (هندرسون ‪ 3101 ،‬؛ ‪.)02‬‬ ‫در اینجا ردپای یک نگاه ماتریالیستی را احساس می کنیم‪ .‬به همین ترتیب ‪ ،‬دین یا آیین پس از اخذ از بازار یا سوپرمارکت‬ ‫با انتخاب منطقی و پس از مدتی اتصال و مصرف ‪ ،‬با مبادله با دین قدیمی یا جدید مطلوب کاالیی شد (‪3111 ، Kirman‬‬ ‫؛ ‪ .)201-299‬عالوه بر این ‪ ،‬این گروه مذهبی وعده های مختلفی را به جامعه می دهند‪ .‬گفته می شود که اعضای آن‬ ‫هنگام مرگ در دنیای دیگر پاداش می گیرند و عناصری مانند نوشیدنی و لذت نامحدود دارند‪ .‬بنابراین ‪ ،‬آنها می خواهند‬ ‫با ارائه جذابیت تغییر دین دهند و افراد دین خود را ترجیح دهند‪.‬‬ ‫اگر پدیده تبدیل را بیان کنید ‪ ،‬تبدیل کنید ‪ ،‬که به طور کلی برای تبدیل در زبان های غربی استفاده می شود ‪ ،‬به معنای‬ ‫"‪ ، "conversion‬تبدیل از یک حالت به حالت دیگر ‪ ،‬تغییر ‪ ،‬تبدیل است (‪Bezmez & Brown‬؛ ‪ .)90‬کلمه "تبدیل‬ ‫‪4‬‬ ‫‪Weber‬‬ ‫‪Bob Henderson‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪Marshall‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪Parsons‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪Homans‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪72‬‬ ‫)‪5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES‬‬ ‫مذهبی" برای تغییر مذهبی استفاده می شود که شامل تغییراتی در اعتقاد است (‪3109 ،Göcen & Gügen‬؛ ‪ .)58‬در‬ ‫کاربرد تبدیل در زبان ترکی ‪ ،‬ما بیشتر با مفاهیم تغییر دین یا تغییر مذهبی روبرو می شویم که به معنای "تغییر دین ‪،‬‬ ‫"هدایت" و "ارتداد (تغییر دین)" است (‪ 0999 ، Peker‬؛ ‪. )9‬بیان شده است كه افراد می پذیرند كه یك جنبش اجتماعی‬ ‫ایجاد كنند در صورتی كه این جنبش را برای خود مفید بدانند (‪3119 ،Lelandais‬؛ ‪ .)63-90‬به گفته ‪ ، Olson‬افراد‬ ‫سعی می کنند سود و هزینه شخصی احتمالی خود را قبل از شرکت در یک حرکت جمعی محاسبه کنند (‪3113 ، Jasper‬‬ ‫؛ ‪.)11‬‬ ‫در این زمینه ‪ ،‬افراد گروه هایی را ترجیح می دهند که از نظر جنبش های مذهبی گزینه های سودمندتری ارائه دهند‪.‬‬ ‫مردم در تمام طول زندگی خود تمایل به ترجیح گرایش مذهبی جاودانه و آزادکننده دارند‪ .‬این جنبش ها ‪ ،‬که زندگی مذهبی‬ ‫را به قانع کننده ترین شکل ارائه می دهند ‪ ،‬اعضای بیشتری را مجذوب خود می کنند (‪ .)3109 ،Demirdağ‬این گروه‬ ‫مذهبی همچنین توصیف شده است که برخالف نظریه تکامل تشکیل شده است‪ .‬در کتاب بنیادی او ‪ ،‬به وضوح دیده می‬ ‫شود که او نگرشی بدبینانه نسبت به تکامل دارد‪" .‬اساسا ً ‪ ،‬جهان ساختارهای زیادی را به نمایش می گذارد که نمی توانند‬ ‫به طور اتفاقی تکامل یابند و دارای یک خالق هستند" (هندرس ‪ 2010 ،‬؛ ‪.)166‬‬ ‫عالوه بر این ‪ ،‬این ساختار مذهبی ‪ ،‬مانند سایر گروههای مذهبی ‪ ،‬آموزه خود را ساخت و درخواست را به نظم ترجیح‬ ‫داد‪ .‬از این نظر ‪ ،‬او فقط هشت درخواست دارد که می گوید "ترجیح می دهم این کار را نکنم";‬ ‫وقتی در مورد من صحبت می کنید ‪ ،‬ترجیح می دهم که مانند زاهد خودخواهانه رفتار نکنید‪ .‬اگر برخی از مردم به من‬‫باور ندارند ‪ ،‬اشکالی ندارد‪ .‬واقعا ً من آنقدر مغرور نیستم‪( .‬بعد اعتقاد و نگرشی عاری از ریا)‪.‬‬ ‫ترجیح می دهم که از حضور من برای عذاب ‪ ،‬تسلط ‪ ،‬تنبیه یا بدرفتاری با دیگران به طور کلی استفاده نکنید‪ .‬من‬‫فداکاری نمی کنم‪.‬‬ ‫به چگونگی ظاهر ‪ ،‬نحوه لباس پوشیدن یا نحوه صحبت آنها برای قضاوت درباره افراد دیگر نگاه نکنید‪ .‬زن و مرد با‬‫هم برابرند‪.‬‬ ‫خیلی خوشحال می شوم اگر شما و شخص دیگر وارد روابطی نشوید که قلب شما یا دوستتان را آزار دهد و موافقت‬‫نکنید ‪ ،‬مشروط بر اینکه به حد مجاز قانونی و بلوغ معنوی برسند‪.‬‬ ‫خیلی خوشحال خواهم شد که وقتی شکمتان خالی است با عقاید متعصب ‪ ،‬زن ستیز و نفرت انگیز دیگران رقابت نکنید‪.‬‬‫اول بخور بعد هر کاری کردی بخور‪.‬‬ ‫من می توانم یک موجود بی نهایت قدرتمند با کربوهیدرات های پیچیده باشم اما چیزهای کوچک زندگی را دوست‬‫دارم‪ .‬باور کنید برای من معبد یا کلیسا نسازید‪ .‬سعی کنید به فقر پایان دهید ‪ ،‬در صلح زندگی کنید‪.‬‬ ‫‪73‬‬ ‫)‪5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES‬‬ ‫ من خیلی خوشحال می شوم اگر شما برنگردید و به همه بگویید که من با شما صحبت می کردم‪ .‬شما آنقدر جالب نیستید‬‫افتخار نکنید‪.‬‬ ‫خوب خواهد بود اگر سعی نکنید کارهایی انجام دهید که خودتان درمقابل افراد دیگر قرار ندهید‪( .‬هندرسون ‪ 3101 ،‬؛‬‫‪.)012-012‬‬ ‫نتیجه‬ ‫به طور کلی ‪ ،‬شناخته شده است که آمریکا به یک بازار آزاد برای مذاهب تبدیل شده است‪ .‬مردم دینی را انتخاب می کنند‬ ‫که متناسب با آنها باشد و مطابق با منافع عقلی خود ‪ ،‬گویی خود را از مذهبی انتخاب می کنند‪ .‬در این زمینه ‪ ،‬پاستافاریانیسم‬ ‫زندگی در آمریکا ‪ ،‬که بر اساس آزادی های مذهبی بنیان نهاده شده است ‪ ،‬دارای یک جامعه مسالمت آمیز و دارای ذهن‬ ‫باز است‪ .‬عالوه بر این ‪ ،‬این جنبش مذهبی ‪ ،‬که داستان آن را ارائه کرده ایم ‪ ،‬بیان می کند که این تنها دین است که بر‬ ‫اساس شواهد تجربی بنا شده است‪ .‬او می گوید این یک فرقه به طور خاص نیست ‪ ،‬بلکه ساختاری قانع کننده و قاطعانه‬ ‫دارد‪.‬‬ ‫در متن تفاسیر کیهان شناسی که شکل واقعی خالق را آشکار می کند؛ "همه چیز یک دلیل دارد‪ .‬همه چیز توسط چیز‬ ‫دیگری ایجاد می شود‪ .‬دلیل اصلی باید وجود داشته باشد و علت اول دلیلی نداشته باشد‪» .‬عبارات تفسیر می شوند‪ .‬در‬ ‫نتیجه ‪ ،‬می توانیم بگوییم که این آیین بیشتر تمسخر و هدفی است که عناصر متعالی را مسخره می کند‪ .‬قالبی دارد که‬ ‫توسط جوانان نیازمند و پوچی ترجیح داده می شود‪ .‬این اساسا ً یک دانش فرقه عامه پسند است که به جای یک دین ‪ ،‬از‬ ‫یک فرایند ذهن اساطیری استفاده می کند‪.‬‬ ‫منابع‬ ‫‪Akın, M. H. (2014). Gençlik toplumsallaşmasında akran ve arkadaşlık grupları. Gençlik‬‬ ‫‪Araştırmaları Dergisi, 2(4), 10.‬‬ ‫‪Avcı, Ö. (2012). İki Dünya Arasında İstanbul'da Dindar Üniversite Gençliği, İstanbul,‬‬ ‫‪İletişim.‬‬ ‫‪Aydın, M. (2013). Güncel Kültürde Temel Kavramlar, İstanbul, Açılım.‬‬ ‫‪Berger, P. (1993). Dinin Sosyal Gerçekliği, İstanbul, İnsan.‬‬ ‫‪Bezmez, S.- Brown, C. H., (2007). RedHouse Sözlük, İstanbul, Sev Yayıncılık.‬‬ ‫‪Bilgin, N. (1995). Kollektif Kimlik. 1. Basım. İstanbul: Sistem Yayıncılık.‬‬ ‫‪Celik, C. (2011). Dini Gruplar Sosyolojisi. Erciyes Üniversitesi Stratejik Araştırmalar Merkezi‬‬ ‫‪Analiz, 1-29.‬‬ ‫‪Cürcânî, S. Ş., (1985). Ta’rifat, Beyrut.‬‬ ‫‪74‬‬ 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Çapcıoğlu, İ, Şahin, M. C., (2010). Gümüş, Emine, “Karizmatik Otoriteden Yeni Liderlik Vizyonuna: Günümüz Liderlik Yaklaşımları”, BİDDER, Sosyal Bilimler Dergisi, c. 1, sayı:1 s. 27- 48. Ergun, D. (2000). Kimlikler Kıskacında Ulusal Kişilik. 1. Baskı. Ankara: İmge Kitabevi Yayıncılık. Demirdağ, F. (2017). Dini hareketlerin Bir Çeşidi Bahailik, İslami Araştırmalar Dergisi. Dentith, S. (2000). Parody. London: Routledge. Gökmen, H., Açıkalın, A., Koyuncu N., Soydaş, Z., (1985), Yüksekögrenim Ögrencilerinin Serbest Zaman Etkinlikleri, Kendilerini Gerçeklestirme Düzeyleri. Ankara: M.E.G.S.B. Gençlik Hizmetleri ve Faaliyetleri Dairesi Başkanlığı. Gülüşan G., Büşra G., (2017). Türkiye’de Din Psİkolojisi Alanında İhtida Üzerine Yapılan Araştırmaların İçerik ve Yöntem Bakımından İncelenmesi, İslami ilimler dergisi, Yıl 12, Cilt 12, Sayı 3, Güz, (55/99). Henderson, B. (2010). Uçan Spagetti Canavarının Kutsal Kitabı, çev: Umut Ulus, uğraş Turan Öner, Altıkırkbeş yayın, İstanbul. Jasper, J. (2002). Ahlaki Protesto Sanatı, (.ev. Senem Öner), İstanbul. Kirman, M. A. (2005). “Küreselleşme Sürecinde Dini Pazarlar”, İslamiyat, 8/1: 101-111. Köknel, Ö., (1970), Türk Toplumunda Bugünün Gençliği. İstanbul: Bozak Matbaası. Kulaksızoğlu, A. (1980), “Gençlik Çağı ve Ülke Gençliğinin Sorunları”. M.Ü.A. Eğitim Fakültesi Dergisi. Lelandais, G. E., (2009). “Sosyal Hareketler Teorileri ve Küreselleşme”, Yeni Toplumsal Hareketler, Kalkedon Yay. İstanbul. Marshall, G. (1999). Sosyoloji Sözlüğü. 1. Basım (Çeviren: Osman Akınhay, Derya Kömürcü). İstanbul: Bilim ve Sanat Yayınları. Özalp, A. (2017). Bireylerden Gruplara İnanç Sosyal Psikoloji. 1. Basım. Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları. Peker, H. (1979). Din Değiştirmede Psiko-Sosyolojik Faktörler, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Ankara. Sarıkçıoğlu, E. (2000). “Yeni Dini Akımlar”, Dinler Tarihi Araştırmaları II, Ankara, Dinler Tarihi Derneği Yay. ss. 81-87. Weber, M. (1986). Dünya Dinlerinin Sosyal Psikolojisi, Sosyoloji Yazıları, çev: Taha Parla, İstanbul. Wilson, B. (1976). Contemporary Transformations of Religion, Oxford Universtiy Press, Oxford. 75 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) “BİLİM KÜLTÜRÜ” NEDİR? WHAT IS “THE CULTURE OF SCIENCE”? Cüneyt COŞKUN Dr. Öğr. Üyesi, Kastamonu Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü Kastamonu ÖZET İnsanlığın zihinsel ve eylemsel gelişim tarihi, yaşantı bütünüdür. Bu bütüne dili, planı ve haritası olan bilim de biliş, kıyas ve bildirişle dâhil olur. Bilim, esas gayesi deney ve gözlem yoluyla evren hakkında araştırmalar ve tahminler yapmaktır. İnsanoğlunun evreni ve doğayı anlama çabasında “Bilim Kültürü”, entelektüel kültür çeşitlerinden biri olarak bireye güçlü bir bilim anlayışı ve duyuşu kazandırma maksadını gütmektedir. Bu çalışmanın amacı da “Bilim Kültürü”nün ne olduğunu ve ne işe yaradığını temel unsurlarıyla birlikte değerlendirmektir. Anahtar Kelimeler: Bilim, Kültür, Bilim Kültürü, Hakiki Dünya, Zihni Dünya. ABSTRACT The mental and operational development history of people is the whole of life. Science, which has a language, plan and map, is included in this whole with cognition, comparison and notification. The main purpose of science is to research and make predictions about the universe through experimentation and observation. In the effort of human beings to understand the universe and nature, “The Culture of Science” aims to bring a strong understanding and sense of science to the individual as one of the intellectual culture varieties. The purpose of this study is to evaluate what “The Culture of Science” is and what it does, together with its basic elements. Keywords: Science, Culture, The Culture of Science, Genuine World, The Mind World. GİRİŞ İnsanlığın zihinsel ve eylemsel gelişim tarihi, yaşantı1 bütünüdür. Siyaset, ekonomi, hukuk, ahlak, din, kültür, sosyal yapılanma, devlet vb. ise bu bütünün farklı renkleridir. Bütünü, madde ve mana bağlamında tanımlayan (siyaset felsefesi veya bilimine göre yaşantı), ancak birbirleri üzerindeki belirleyicilikleri ve etkileyicilikleriyle birbirlerince de tanımlanabilir olan 1 İnsan deneyimleri ve bu deneyimlerin sonucunda ortaya çıkan birikimi ifade etmektedir. 76 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) (ekonomi-politik gibi) bu renkler, yaşantıya dayalıdır. Bu yaşantıya dili, planı ve haritası olan bilim de biliş, kıyas ve bildirişle dâhil olur. Esas gayesi deney ve gözlem yoluyla evren hakkında araştırmalar ve tahminler yapmak olan bilim, insanoğlunun evreni anlama çabasında bilinmeyenlere kilitlenmiştir. Bilinmeyenleri aksi ispat edilinceye kadar bilinir kılmayı hedefleyen bilimin, insanlık tarihinin başlangıcından günümüze kadar saygın bir güce kavuşması uzun soluklu bir yolculuğun ürünüdür. İnsanın varlığının devamlılığını sağlamak için doğayı anlama ve anlamlandırma çabasıyla başlayan bu serüven, dönemsel koşullara bağlı olarak farklı perspektif ve kavrayışlar etrafında modern bilimin günümüze ulaşan tarihini oluşturmuştur. Daha doğru bir ifadeyle bilimin tarihi, mitostan logosa ve sonrasında kutsala uzanan bir bilişin, hem epistemik hem de yöntem değişikliğiyle birlikte Aydınlanmadan itibaren gelişen ve ilerleyen, özgün bir tarz kazanan, işleyişi ve ortaya koyduğu ürünlerle muteber bir referans özelliğine kavuşan bir karaktere sahiptir. Bu çerçevede ortaya çıkan bilim tanımları da bilimin tarihinin en kısa özetleri niteliğindedir. Örneğin, A. Einstein’a (1879-1955) göre bilim, “duyu-deneyimimizin kaotik çeşitliliğini mantıksal olarak tek biçimli bir düşünce sistemine tekabül etme girişimidir” (Einstein, 1940, s. 487). Ya da B. Russell (1872-1970) bilimi, “gözlem yoluyla ve gözleme dayanan düşünce yoluyla, evrendeki tek tek olguları, bu olguları birbirine bağlayan yasaları bulmaya, böylece gelecekteki olayların da önceden bilinmesini sağlamaya çalışmaktır” şeklinde tanımlamıştır (Russell, 2018, s. 11). Benzer şekilde N. Campbell (1880-1949) ise organize olmuş, örgün bilgiler bütünü olarak gördüğü bilimi, “üzerinde herkesin birleşebileceği yargıları konu alan bir çalışma” olarak tanımlamıştır (Campbell, 1965, s. 27). Dolayısıyla bilim kendi tarihi içinde, gerçeği ya da doğruyu arama faaliyeti, insan tecrübesini betimleme, yaratma ve anlama metodu olarak olgulara dayalı, mantıksal, nesnel, eleştirici, genelleyici ve seçici olma özellikleriyle benzer daha birçok tanımla karşımıza çıkmaktadır. Öte yandan kültür de, farklı düşünce biçimleri ve entelektüel kavrayış tarzları bağlamında tanımlanması zor kavramlardan biridir.2 Farklı bilimsel ve popüler kaynaklardan faydalanılarak elde ettikleri 164 tanımı, Culture - A Critical Review of Concepts and Definitions adlı eserde bir araya getiren Alfred L. Kroeber ve Clyde Kluckhohn (Kroeber & Kluckhohn, 1963), kavramın kompleks yapısının anlaşılırlığı adına önemli bir çalışmaya imza atmışlardır. E. S. Oğuz’un aktardığına göre V. Mejuyev (2011, s. 125), kültür tanımının bu denli karmaşık ve/veya çok oluşunun nedenini, kavramın sadece bilimsel değil, aynı zamanda toplumsal ve tarihsel derinliğe sahip oluşuna bağlamıştır. Kanadalı antropolog G. F. MacDonald ise bu “Kültür” kavramının tarihçesi, kapsamı ve farklı kullanımları hakkında detaylı bilgi için bkz. (Keesing, 1974, ss. 73-97; Krishnamurti, 1993, ss. 73-74; Mason, 1895, ss. 101-117; Oğuz, 2011, ss. 125-136). 2 77 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) anlamda daha toparlayıcı bir kültür tanımı yapmıştır. Ona göre kültür, “belirli bir insanın ortak olarak sahip olduğu bir iletişim konsorsiyumu (veya bir mesaj demeti) olarak anlaşılabilir: paylaşılan deneyimler, paylaşılan algılar ve değerler, paylaşılan bilinç” (MacDonald, 1991, s. 10). MacDonald’ın tanımı, spesifik olarak “Bilim Kültürü nedir?” sorusunu cevaplayan R. Demir’in (2014, s. 1) “Bilim Kültürü, entelektüel kültürün çeşitlerinden biridir ve maksadı, şahıslara güçlü bir ‘bilim anlayışı ve duyuşu’ kazandırmaktır” tanımıyla teması göze çarpmaktadır. Şöyle ki MacDonald’ın kültür tanımındaki deneyim, algı, değer ve bilinç ortaklığı, (bireysel yetilerin ve birikimlerin izin verdiği ölçüde) bilimsel bilgiyi, bilimselolmayan bilgiden ayırt edebilmek için gereken bilimsel zihniyeti edinmede de geçerli ve aktiftir. Bir başka ifadeyle evrensellik, nesnellik, rasyonellik vb. niteliklerini ortak bilinç, deneyim, değer ve algı boyutuyla inşa eden bilimin tarihi, böylesi bir birlikteliğin bütünüdür. Bu çalışmanın amacı, entelektüel kültürün çeşitlerinden biri olan “Bilim Kültürü”nün3 ne olduğunu ve ne işe yaradığını temel unsurlarıyla birlikte değerlendirmektir. 1. “Bilim Kültürü” Nedir? Bireyin belli bir anlayış ve duyuş kazanma süreci “kültürlenme” olarak ifade edilebilir. “Kültürlenme” ile kast ettiğimiz şey bireyin, yalnızca bilgi ve beceri düzeyiyle sınırlı kalmayan, dahası kültürün bir parçası olan değerlerin, inançların, beklentilerin, iletişimsel kodların, geleneksel eylemlerin ve tutumların edinilme sürecidir (Taconis & Kessels, 2009, ss. 11161117). Bu süreç, toplumların beklenti, ihtiyaç ve koşullar etrafında “ideal ve reel olan arasındaki ilişkiye dair algılarına ve uzlaşım, örtüşme veya bağlantı kavrayışlarına göre toplumdan topluma farklılık gösterir. R. Demir göre bu, “Hakiki Dünya-Zihni Dünya” arasındaki ilişkinin kavranma ve algılama biçimindeki farklılıktır, toplumların kültürlenme süreçlerini etkilemekte ve kültür çeşitliliğine de neden olmaktadır. Örneğin dini dogmalar üzerine oturtulmuş ya da onlar tarafından belirlenmiş bir “Hakiki Dünya-Zihni Dünya” arasındaki ilişkide kültürlenme aracı baskın şekilde dindir ve kültür de din kültürüdür. Ya da önermeleri genellikle etnik, sınıfsal vb. aidiyetliklerle belirlenmiş “Hakiki Dünya-Zihni Dünya” arasındaki ilişkide ise kültürlenme aracı, ideolojidir ve kültür de ideoloji kültürüdür. Bu kültürler ve mensupları, duyusal âlemin sunduklarıyla yetinmeyip bu âlemi aşan hakikati aramayı gaye edinmişlerdir. Öte taraftan “bilginler, kendilerini ‘Duyusal Âlem’in bilgisi ile sınırlandırdıkları ve zihni tasarımlarını esasen bu âlemden aldıkları duyumlarla örtüştürmeye çalıştıkları için, diğer Bu çalışmada Prof. Dr. Remzi Demir’in “Bilim Kültürü” (2014) adlı eseri, çıkış noktası ve temel referans kaynağı olarak tercih edilmiştir. Bu eser, Demir’in Dünya’da ve Türkiye’de bilim anlayışının ve duyuşunun önemi üzerine görüşleri ve ülkemizde bu yönde hem kurumsal hem de bireysel ölçekte atılması gereken adımların neler olduğuna yönelik önerileriyle, araştırmacıların faydalanabilmelerine ve bilimsel bir bakış açısı geliştirmelerine katkı sağlayacağı bilim tarihi alanındaki önemli çalışmalardan biridir. 3 78 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) kültürlerden farklı bir kültür olan ‘Bilimsel Kültür’ü yaratmışlardır.” Dolayısıyla “ ‘Hakiki Dünya’, tektir, ‘zihni dünya’lar, çoktur; din, felsefe, bilim, ideoloji ve sanat, yaşamı kolaylaştıracak kurgular yaparlar” (Demir, 2014, ss. 2-3). Öyleyse “Zihni Dünya”, “Hakiki Dünya”nın anlamlandırılması için kurgulanmış bir dünya, bir penceredir. Bilim ise rasyonel ve ampirik bilgi sınırlarında kendine özgü bir var olma, anlama, duyuş ve düşünme biçimi ile zihni dünya kurgusunu oluşturur. Bu yönleriyle ideolojinin, dinin, felsefenin vd. kurguladığı zihni dünyalardan ayrılır. Bu anlamda Bilim Kültürü, yukarıda da değinildiği üzere, bilim anlayışı ve duyuşu kazandırma amacını güden entelektüel kültür çeşitlerinden biridir. Bu noktada karşımıza çıkan iki soru vardır. İlki, Bilim Kültürü ne işe yarar? Diğeri ise bu kültürü oluşturanlar kimlerdir? Bilim Kültürü, öncelikle “bilimsel bilgiyi”, “bilimsel-olmayan bilgi”den ayırt etmeye ve talî bilgilere dayanan kültürlerin tespit edilmesine yarar. İkinci olarak da bireyin bilimsel zihniyet edinmesine ve dünyevi nesne, olgu ve olayların bilimin yöntem ve rehberliğinde kavramasına yardımcı olur, katkı sağlar. Böylesi bir kültürün yaratıcıları ise bilimsel bilgiyi üreten ve uygulayan bilginler, bilimsel bilginin oluşum ve gelişim sürecini betimleyen bilim tarihçileri, bilimsel bilgiyi ve yöntemini sorgulayan ve doğasını aydınlatmaya çalışan bilim filozoflarıdır. Aynı zamanda bilimsel bilginin oluşumunu etkileyen dışsal-toplumsal nedenleri ele alan bilim sosyologları, içsel-bireysel nedenleri araştıran ve belirleyen bilim psikologları ve bilimsel bilgiyi halka yayan ve edebi anlatılarda malzeme olarak kullanan bilim yazarları da bu süreçte önemli role sahiptirler (Demir, 2014, ss. 1-2). Bilim Kültürü zeminini aktif ve verimli kılacak olan mensuplarının azami ölçüde faydalanması gereken altı temel unsur söz konusudur. Bu temel unsurlar nelerdir? 2. “Bilim Kültürü”nün Temel Unsurları Bilim Kültürü’nün “Bilimler” (matematik, tarih, arkeoloji, doğa bilimleri, mühendislik vb.), “Bilim Tarihi”, “Bilim Felsefesi”, “Bilim Sosyolojisi”, “Bilim Psikolojisi” ve “Bilim Edebiyatı” olmak üzere altı temel unsurundan bahsedebiliriz. Bu temel unsurlar, Zihni Dünya’nın, Hakiki Dünya’yı anlama, anlamlandırma, açıklama çabası kadar, onu değiştirme ve düzenleme gayesini de içerirler. Bu bağlamda ilk unsur olan “Bilimler”, bilimsel bilginin sınırları etrafında Hakiki Dünya’ya dair tasarımlardır. Zihni Dünya tasarımları, anlama, anlamlandırma ve açıklama bağlamıyla kuramsal bilimlerin (doğa bilimleri gibi), değiştirme ve düzenleme bağlamıyla da uygulamalı bilimlerin (mühendislik vb.) oluşmasına zemin oluştururlar. Böylesi bir zeminin oluşmasında her bilim dalının problem alanı içinde ele aldığı araştırma öğesi, bütün bilimlerde kullanılan yöntem üzerinden işleyişini sağlar. Şöyle ki probleme dair gözlemsel veriler toplanır; bu verilerin sorunu açıklayacak ve çözecek şekilde 79 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) düzenlenir; açıklama ve çözümün (mümkünse) matematiksel bir dille ifade edilip yeni gözlemsel verilerle sınanır. Böylece Hakiki Dünya ile Zihni Dünya arasında mükemmel bir uyumluluk hedeflenir (Demir, 2014, ss. 9-17). Bilim Kültürü’nün diğer bir unsuru, “Bilim Tarihi”dir. “Bilim Tarihi, bilginin hangi aşamalardan geçerek bugün bilim dediğimiz bilgi türünün oluştuğunu, bilime ne gibi ve ne zamanlar katkılar yapıldığını, bu katkılar yapılırken bilim adamlarının nasıl bir uğraş verdiklerini, kullandıkları yöntemleri, araç ve gereçleri konu edinen bir disiplindir” (Unat, 2005, s. 23). Demir’in ifadesiyle “Bilim Tarihi”, bir kuramlar çöplüğüdür. Ancak bu çöplük, insanı Hakiki Dünya ile ilişkiye sokan Zihni Dünyalar’ın nasıl inşa edildiği ve ne gibi değişikliklerin öngörüldüğü hakkında güvenilir bilgiler sunan bilgiler bütünüdür (Demir, 2014, s. 22). Bu nedenledir ki bu disiplin, oluşmuş bilim ile ilgilenir. Bilimin öncelikli olarak etkin tarafına eğilimlidir ve onları ortaya çıkarır. O, sağlam temeller üzerine oturtulmuş bir bilimsel kültür oluşturma yolunda bilim insanlarına bilimin, metotlarının ve bilimsel tavrın geniş bir görünümünü ve genel görünüşünü geliştirmeye ve ilerletmeye çok çeşitli ve uygun yollar tayin eder (Sayılı, 1996, s. 117). Böylece “Bilim Tarihi”, bilime ve bilimle ilgili sorulara hem yeni bir bakış açısı hem de yeni bir boyut kazandırır. “Bilim Tarihi” alanının ortaya çıkışında iki önemli gelişmenin etkili olduğu görülmektedir. Bunlardan ilki, 16. yüzyıldan sonra bilimsel bilgi birikiminin artmasıdır. Bu artışla birlikte 18. yüzyılın başlarından itibaren insan yaşantısı büyük ölçüde değişmeye başlamıştır. Bu durum, bilimsel etkinliğin doğru anlaşılmasını ve bilimsel süreçlerin daha yakından tanınmasını gerekli kılmıştır. İkinci neden ise 18. yüzyılda, akla verilen aşırı değer. “Bilimi üreten akıl, en gelişmiş akıldır” yaklaşımını benimseyen G. Sarton (1884-1956) gibi bilim insanları tarafından aklın niteliklerinin kavranabilmesi için bilim öncesi ve bilim sonrası dönemi karşılaştıracak bir tarih alanına duyulan gereksinimdir. Bu nedenler etrafında bakıldığında Sarton’un da ifade ettiği gibi bilim tarihi, bir keşifler hikâyesi değil, bilimin birliğini kuran tarihin alandır. Bu bağlamda bilimsel bilginin oluşum ve değişim sürecinin ardına düşen bilim tarihçisinin görevi ise keşifleri kaydetmek değil, bilimsel düşüncenin gelişimini açıklamaktır (Sayılı, 1996, s. 121). Diğer bir unsur ise “Bilim Felsefesi”dir. Ülken’in felsefenin tümü olmasa da önemli bir kısmı olduğunu ve her şeyden önce ilim teorisi olarak ifade ettiği Bilim Felsefesini, şöyle tanımlamıştır: “İlim felsefesi, ilimlerin sistemleşmelerinde meydana çıkan özel teoriler üzerindeki bir düşünce, ‘teorilerin teorisidir’; bu teorinin işleyişini sağlayan temel metotlar üzerinde düşüncedir ve bir ilim teorisi olarak aynı zamanda Hakikat kriterinin araştırılması demektir” (Ülken, 2007, s. 3). Bu tanım, Bilim Kültürü kapsamında var olan “Bilim Felsefesi nedir?” sorusuna yönelik dört savın da özeti niteliğindedir. Bu tartışmalardan ilkinde Bilim 80 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Felsefesi, önemli bilimsel teorilerle tutarlılık gösteren ve bir aşamaya kadar da bunları esas alan dünya görüşlerinin formüle edilmiş halidir. Örneğin, fizikteki son gelişmeleri dikkate alan A. North Whitehead, madde ve nitelik kategorilerinin yerine yöntem ve etki kategorilerinin önemine vurgu yapmıştır (Losee, 2008, ss. 9-10). Bilim Felsefesini sosyolojiye benzetme eğiliminin baskın olduğu ikinci görüş ise Bilim Felsefesinin, bilim insanlarının varsayımlarını ve eğilimlerini ifade ettiğini ileri sürmektedir. Üçüncü görüş, Bilim Felsefesini bilimlerle ilgili kavram ve teorilerin analiz edilip açıklandığı bir disiplin olarak görür. Sonuncusu ise Bilim Felsefesini ikinci sınıf bir kriter disiplin olduğunu ileri süren görüştür. Bu görüş “bilimsel araştırmayı diğer araştırma türlerinden ayıran özellikler nelerdir?”; “Bilim insanları doğayı incelerken hangi yolları izlemelidir?”; “Bilimsel bir açıklamanın doğru olması için hangi koşulların yerine getirilmesi gerekir?”; “Bilimsel yasa ve ilkelerin bilişsel statüsü nedir?” gibi sorulara cevap arayan bir alan olduğunu ileri sürmektedir (Losee, 2008, ss. 10-11). Bu eksende bilim felsefecisinin işi de bilimin daha genel anlamlarının detaylarına girmektir. Dördüncü unsur ise “Bilim Sosyolojisi”dir. Genç bir disiplin olarak 20. yüzyılın ilk yarısında ortaya çıkan Bilim Sosyolojisi, “bilimin sosyal koşulları ve etkileriyle ve bilimsel faaliyetin sosyal yapıları ve süreçleriyle ilgilenene bir disiplindir” (Ben-David & Sullivan, 1975, s. 203). Bu disiplin, özellikle R. K. Merton’un (1910-2003) On Yedinci Yüzyıl İngiltere’sinde Bilim, Teknoloji ve Toplum (1938)4 adlı makalesinin ve Marxist Tarihçilik Geleneği’nin temsilcilerinden J. D. Bernal’ın (1901-1971) Bilimin Toplumsal İşlevi (1939) adlı kitabının yayımlanmasından sonra bağımsız bir araştırma alanı olarak ortaya çıkmıştır. T. S. Kuhn’un (1922-1996) Bilimsel Devrimlerin Yapısı (1962) adlı eseriyle de Bilim Sosyolojisi alanında yeni bir çığır açılmış ve dikkatler “bilginler topluluğu” ile “bilimsel bilgiler” arasındaki karşılıklı ilişkiler ağına çevrilmiştir. Bu yönleriyle bir önceki unsurlardan farklı olarak Bilim Sosyolojisi, doğa bilimidir, tarihi ve felsefi yöntemlerle olmayacak şekilde bilimsel bilginin oluşum ve dönüşüm süreçlerini gözlem ve deney metoduyla inceler. Bilim Sosyolojisi, “Modern bilim geleneği nasıl ortaya çıktı ve kurumsallaştı? Bu yapı nasıl korunur ve kontrol edilir? Araştırma nasıl organize edilir? Bilimsel organizasyondaki değişiklikleri ne belirler ve bu değişiklikler araştırma ile nasıl ilişkilidir?” gibi sorular üzerinde yoğunlaşır. Bilim sosyologları da bu minvalde araştırmalarının odağına bir topluluk olarak bilginleri ve onların eylemlerini yerleştirirler. Bu nedenle araştırma nesneleri aktüel bilginler ve bilimler; araştırma yöntemleri ise anket, iç-gözlem vb. güncel yöntemlerdir (Demir, 2014, ss. 41-43). (Merton, 1938, ss. 360-632). Merton’un Bilim Sosyolojisine katkıları hakkında ayrıca bkz. (Cole, 2004, ss. 829844). 4 81 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Bilim Sosyolojisi gibi bilimsel bilginin oluşum ve dönüşüm süreçlerini gözlemsel ve deneysel metotlarla inceleyen bir diğer disiplin olarak “Bilim Psikolojisi” de beşinci temel unsurdur. A. Maslow’un (1908-1970) Bilim Psikolojisi: Bir Keşif (1966) adlı eseriyle yeni bir bilim dalı olarak doğan Bilim Psikolojisi, bilimsel hareketliliği yönlendiren psikolojik faktörleri araştıran genç bir disiplin olarak Bilim Kültürü’nde yerini almaya başlamıştır. Kuruluş evresinde Bilişsel Psikoloji ile Sosyal Psikolojinin bir araya getirdiği verilerden yararlanan disiplin, ampirik temellere dayalı bir yöntem üzerinde işlerlik kazanmıştır (Demir, 2014, s. 49). Felsefe, tarih, hatta yakın zamanlı sosyoloji ve psikoloji kadar geçmişi olmayan Bilim Psikolojisi, en basit şekilde bilimsel düşünce ve/veya davranışın bilimsel çalışması olarak tanımlanabilecek bir alandır. Amerikalı psikolog G. J. Feist daha doyurucu bir tanımlamayla bu alanı şöyle açıklamaktadır: “Bilim psikolojisi, bilimsel düşünce ve davranışın biyolojik, gelişimsel, bilişsel, kişilik ve sosyal etkilerinin deneysel çalışmasıdır” (Feist, 2006, ss. 3-4). Üst bilim özelliğine sahip olan bu alanın temel iletisi, bilim insanlarının bilimsel düşünme ve davranışlarının, deneysel yöntem ve psikolojinin teorik perspektiflerine bağlı kalınarak bilimsel olarak incelenmesi üzerine kuruludur. İncelemeyi kuran tüm önemli soru ve bakış açılarının arkasındaki yol gösterici varsayım, doğrudan ana disiplinden, yani Bilim Psikolojisi için model olan psikolojiden ve onun alt bölümlerinden beslenmektedir. Bilim Edebiyatı ise Bilim Kültürü’nün son unsurudur. Bilimsel bilginin duyurulması ve yayılması sürecinde etkinliğini gördüğümüz bu alan, kurgusal-olmayan bilim yazarlığı ve kurgusal bilim yazarlığı olmak üzere iki kısma ayrılmaktadır. Kurgusal-olmayan bilim yazarlığını, hitap edilen kitleler ölçeğinde değerlendirmek gerekir. Hatıralar ve söyleşiler, makaleler, belgeseller, kitaplar, mesleki ve popüler eserler bu grupta sayılabilirler. Kurgusal bilim yazarlığı ise bilim-kurgu romanları, romanlar, filmler, öyküler, ütopyalar, tarihi romanlar vb. yazın türlerini içine alır.. Bu noktada Demir’in dikkat çektiği nokta ise şudur: “Bu tür kurgusal çalışmaların ‘Bilim Kültürü’ açısından neden önemli olduğu sorulabilir. Unutmamak gerekir ki, bilim romanları ve öyküleri, bilim yazarlarının ‘bilim ve teknoloji algılarının ve birikimlerinin’ belirlenmesi, olay örgülerine yansıyan sosyolojik ve psikolojik etmenlerin saptanması, toplum veya toplumun belirli bir kesimine verilmek istenen gizli-veya-açık mesajların anlaşılması gibi birçok açıdan öğretici olabilirler” (Demir, 2014, s. 62). Sonuç olarak Bilim Kültürü, bilim anlayışı ve duyuşu kazandırmak gayesinde bu altı temel unsurun katkılarıyla bir bütün oluşturmaktadır. 82 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) SONUÇ Dinamik yapısıyla Bilim Kültürü, toplumların gelişmişlik durumunun karnesidir. Bu karnenin oluşmasında bilimin bünyesinden çıkardığı unsurların, ön koşullar olduğu anlaşılmaktadır. Toplumların bilgi ve bilim üretiminde aktif veya pasif rolleri ya da başka bir ifadeyle bilim ve bilgiyi üreten karar verici, yönlendirici kısacası özne toplumlarla bu üretimden etkilenen, nakilcilik yapmanın ötesine geçemeyen öteki yani nesne konumundaki toplumların bilim ve bilgiyi algılayış ve kavrayışları bu zeminde kendini ortaya koymaktadır. Bilim anlayışı ve duyuşunu kazanmış toplumlarda Bilim Kültürü’nün biçimlendirdiği Zihni Dünya kurgularının, o toplumların Hakiki Dünya yaklaşımlarını yansıttığı görülmektedir. Kaldı ki modern düşüncenin referans kaynağı olan Batı toplumlarında bu yansımaların müspet yönlerini görmekte ve yaşamaktayız. Benzer şekilde Bilim Kültürü karnesinde, bilim dışında farklı kültürlenme araçlarının baskınlığıyla Zihni Dünya kurgularının insani arzu ve beklentileri karşılamaktan uzak olduğunu toplumların edilgenliğini, az gelişmiş, gelişmekte olan vb. sınıflandırmaların öğeleri olduklarını da görmekteyiz. Dolayısıyla Bilim Kültürü, tüm yönleriyle sadece keşifler veya buluşlar tarihinin alanı olmakla sığ ve pasif bir kültür türü değildir. Aksine insan ve insana dair tüm bağlamlarıyla geniş ve derin bir alandır. Hakiki Dünya hakkında sağlam, güvenilir ve yararlı bilgi ve bilim üretiminin, Bilim Kültürü ile mümkün olacağı aşikârdır. KAYNAKÇA Ben-David, J., & Sullivan, T. A. (1975). Sociology of Science. Annual Review of Sociology, 1, 203-222. Geliş tarihi gönderen http://www.jstor.org/stable/2946045. Campbell, N. (1965). What is Science? London: Oxford Uni. Press. Geliş tarihi gönderen https://archive.org/details/whatisscience00camprich/page/n205/mode/2up. Cole, S. (2004). Merton’s Contribution to the Sociology of Science. Social Studies of Science, 34(6), 829-844. Geliş tarihi gönderen http://www.jstor.org/stable/4144345. Demir, R. (2014). Bilim Kültürü. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi. Einstein, A. (1940). Considerations Concerning the Fundaments of Theoretical Physics. Science, 91(2369), 487-492. Geliş tarihi gönderen http://www.jstor.org/stable/1666680. Feist, G. J. (2006). The Psychology of Science and the Origins of the Scientific Mind. New Haven and London: Yale University Press. Keesing, R. M. (1974). Theories of Culture. Annual Review of Anthropology, 3, 73-97. Geliş tarihi gönderen http://www.jstor.org/stable/2949283. 83 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Krishnamurti, Y. (1993). What is Culture? World Affairs: The Journal of International Issues, 2(2), 73-74. Geliş tarihi gönderen http://www.jstor.org/stable/45083502. Kroeber, A. L., & Kluckhohn, C. (1963). Culture—A Critical Review of Concepts and Definitions. New York: Vintage Books. Geliş tarihi gönderen http://library.lol/main/DCA0BFB18AB31CBD8D573E7F5AF85F1C. Losee, J. (2008). Bilim Felsefesine Tarihsel Bir Giriş. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları. MacDonald, G. F. (1991). What Is Culture? The Journal of Museum Education, 16(1), 9-12. Geliş tarihi gönderen http://www.jstor.org/stable/40478873. Mason, O. T. (1895). Similarities in Culture. American Anthropologist, 8(2), 101-117. Geliş tarihi gönderen http://www.jstor.org/stable/658667. Merton, R. K. (1938). Science, Technology and Society in Seventeenth Century England. Osiris, 4, 360-632. Geliş tarihi gönderen http://www.jstor.org/stable/301533. Oğuz, E. S. (2011). Toplum Bilimlerinde Kültür Kavramı. Edebiyat Fakültesi Dergisi / Journal of Faculty of Letters, 28(2), 123-139. Geliş tarihi gönderen https://dergipark.org.tr/tr/pub/huefd/issue/41213/505402. Russell, B. (2018). Din ve Bilim (5. bs; G. Akşit, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Sayılı, A. (1996). George Sarton ve Bilim Tarihi (M. Dosay & R. Duran, Çev.). Erdem, 9(25), 117-153. Geliş tarihi gönderen https://dergipark.org.tr/tr/search?q=george+sarton&section=articles. Taconis, R., & Kessels, U. (2009). How Choosing Science depends on Students’ Individual Fit to ‘Science Culture’. International Journal of Science Education, 31(8), 1115-1132. https://doi.org/10.1080/09500690802050876. Unat, Y. (2005). Asâr-ı Bâkiye ve Yazılış Yöntemi. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 7(1), 23-31. Geliş tarihi gönderen https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuoba/issue/1209/14223. Ülken, H. Z. (2007). Bilim Felsefesi (3. bs). İstanbul: Ülken Yayınları. 84 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) SOSYAL, KÜLTÜREL VE SİYASAL DOKUSUYLA TUNUS’UN TARİHÎ SERÜVENİ WITH ITS SOCIAL, CULTURAL AND POLITICAL TEXTURE HISTORICAL ADVENTURE OF TUNISIA Kadir ÖZKÖSE Prof. Dr. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Tasavvuf Anabilim Dalı, Sivas, Turkey Prof. Dr. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Tasavvuf Anabilim Dalı, Sivas, Turkey ORCID ID: 0000-0003-3977-3863 ÖZET Kuzey Afrika’da stratejik konuma sahip olan Tunus kadim geleneği ile dikkat çekmektedir. Coğrafi ve iklim koşulları, kültür ve medeniyet havzası, ekonomik ve siyasal gelişmeleri ile her dönemde canlılığını korumuş bir ülkedir. Fenikelilerin ticari kazanımlarıyla Akdeniz’in kalbinin attığı bir coğrafya, Roma’nın bölge idaresine merkezlik yapmış bir diyar, Bizans’ın varlık göstermeye çalıştığı bir nokta olmuştur. Hz. Osman zamanında Abdullah b. Sa‘d b. Ebû Serh komutasındaki İslam ordularının fethi ile Müslümanların hakimiyet kurmaya başladıkları Tunus’ta İslâmî gelenek süreç içerisinde içselleştirilmiş, gelişmiş ve perçinleşmiştir. Erken dönemde İslâm ve Müslümanlarla tanışan Tunus’un yerli halkları sahabe, tabiin ve selef-i salihin ulemasının eğitim ve irşad faaliyetleriyle İslâm’ı bireysel ve kitlesel boyutta benimsemeye başladılar. İslâm ordusunun fethedip Emevi toprakları arasına kattığı Tunus’ta bilhassa Emeviler döneminde sık sık ayaklanmalara sahne oldu. Yer yer kopmaların yaşandığı Tunus, Abbasiler döneminde merkezi yönetime bağlandı. Atanan valilerle yönetildi. Kültür, sanat, dil, edebiyat, ticaret, eğitim faaliyetleriyle İslâm coğrafyasının önemli medeniyet merkezi oldu. Abbasiler döneminde Ağlebilerin kontrolünde emniyetli ve gelişmiş bir diyar konumuna geldi. Bölgede Fatimilerin sağladığı hakimiyetle mezhebi mücadelenin adresi konumuna geldi. Fatımiler döneminde alınan yaralar Zîrîler Hanedanlığı döneminde sarılmaya, ayrışmalar giderilmeye, Abbasi Halifeliği ile yeniden bağlantı sağlanmaya çalışıldı. On dördüncü asrın ikinci yarısında Tunus’a hakim olan Hafsî Hanedanlığı Tunus’un tarihine damgasını vuran bir diğer sultanlık oldu. Hafsîler döneminde Akdeniz’de korsanlık faaliyetlerini artıran, Kuzey Afrika sahil kentlerini birbir egemenlikleri altına alan İspanyol denizciler Tunus’a kadar da ulaşmışlardır. Endülüs’te yaşanan kitlesel kıyım Endülüs Müslümanların Avrupa’dan kitlesel göçlerine yol açtı. Gelen Endülüslülere kucak açan ve kol kanat geren Hafsî sultanları bir yandan da kendi güvenliklerini sağlamanın yollarını aramışlardır. İspanya’nın sonu gelmeyen saldırıları karşısında Tunus yerlileri ile birlikte Hafsî sultanları da Osmanlı Devletinden yardım istediler. Bir fetih hareketinden çok yardım çağrısına cevap vermek şeklinde gerçekleşen Osmanlı’nın Tunus seferleri kısa zamanda yankı uyandırmış, Akdeniz’in Türk denizine dönüşmesini sağlamıştır. Kuzey Afrika’da Cezayir ve Trablusgarb gibi Tunus’un bir Garb Ocağı haline gelmesini sağlamıştır. Mısır’da Fas’a kadar uzanan çizgide Kuloğulları neslinin vücuda gelmesini sağlamıştır. Osmanlı Devleti Tunus’u 85 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) doğrudan yönetmek yerine yerinde yönetimle yerel dinamiklerin harekete geçmesini sağlamıştır. Muradilerle Hüseynilerin aile hanedanlıklarını merkezi yönetime bağlı olarak kendi içinde serbest bir yönetim sergilemesini sağlamıştır. Cezayir’deki istila hareketlerini sürdüren Fransız güçler sonunda Tunus’taki emellerine de ermenin çabasını gütmüşler, Tunus’un da kendi sömürgeleri konumuna gelmesini sağlamışlardır. Sömürge güçlerinin Tunus’ta yaşattıkları dram Tunus halkının uzun soluklu bağımsızlık mücadelesi ile ortadan kaldırılmak istenmiştir. ABSTRACT Tunisia, which has a strategic location in North Africa, draws attention with its ancient tradition. It is a country that has preserved its vitality in every period with its geographical and climatic conditions, cultural and civilization basin, economic and political developments. A geography where the heart of the Mediterranean beats with the commercial gains of the Phoenicians, a land that was the center of the Roman regional administration, and a point where Byzantium tried to exist. Hz. In the time of Uthman, Abdullah b. Sa'd b. In Tunisia, where Muslims began to dominate with the conquest of the Islamic armies under the command of Abu Serh, the Islamic tradition was internalized, developed and consolidated in the process. Indigenous peoples of Tunisia, who met Islam and Muslims in the early period, began to adopt Islam individually and collectively, with the education and guidance activities of the Companions, Tabiun and Salaf-i Salihî ulama. Tunisia, which was conquered by the Islamic army and added to the Umayyad lands, witnessed frequent uprisings, especially during the Umayyad period.Tunisia, where there were ruptures in places, was connected to the central government during the Abbasid period. It was governed by appointed governors. It became an important civilization center of the Islamic geography with its culture, art, language, literature, trade and education activities. During the Abbasid period, it became a safe and developed land under the control of the Ağlebis. With the dominance of the Fatimids in the region, it became the address of the sectarian struggle. During the Zîrîs Dynasty, the wounds taken during the Fatimids were tried to be healed, the divisions were resolved, and a reconnection with the Abbasid Caliphate was tried to be established. The Hafsi Dynasty, which dominated Tunisia in the second half of the fourteenth century, was another sultanate that left its mark on the history of Tunisia. During the Hafsid period, Spanish sailors who increased their piracy activities in the Mediterranean and took the coastal cities of North Africa under their sovereignty reached as far as Tunisia. The mass slaughter in Andalusia led to the mass migration of Andalusian Muslims from Europe. The Hafsi sultans, who embraced and supported the incoming Andalusians, sought ways to ensure their own security. In the face of the endless attacks of Spain, the Hafsi sultans along with the natives of Tunisia asked for help from the Ottoman Empire. The Ottoman expeditions to Tunisia, which took the form of responding to a call for help rather than a movement of conquest, had a repercussions in a short time and enabled the Mediterranean to turn into a Turkish sea. It 86 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) enabled Tunisia to become a Western Quarry, like Algeria and Tripoli in North Africa. He enabled the Kuloğulları generation to come into existence in the line extending from Egypt to Morocco. Instead of directing Tunisia, the Ottoman Empire enabled local dynamics to take action with on-site management. He enabled the family dynasties of Muradis and Husseins to display a free administration within themselves, depending on the central government. Continuing their invasion movements in Algeria, the French forces finally tried to achieve their goals in Tunisia, and made Tunisia their colony. The drama of the colonial powers in Tunisia was tried to be eliminated by the long-term struggle for independence of the Tunisian people. Keywords: Tunisia, Ottoman, Hafsiler, Islam, Civilization Giriş Bağımsızlığını 20 Mart 1956 tarihinde kazanan Tunus’un yönetim şekli cumhuriyet olarak kabul edilmiştir. Birleşmiş Milletler, Arap Devletleri Birliği, İslâm Konferansı Teşkilâtı, Afrika Birliği Teşkilâtı ve Arap Mağrib Birliği’ne üye olan ülke tek meclisli, çok partili cumhuriyetle yönetilmektedir. Ülkenin resmî adı el-Cumhûriyyetü’t-Tûnisiyye’dir. Tunus kuzeyden ve doğudan Akdeniz’e, batıdan Cezayir’e ve güneydoğudan Libya’ya komşudur. Güneyden kuzeye genişliği 756 km, batıdan doğuya ise 351 km’dir. Kıyılarının uzunluğu 1200 km, kara sınırlarının toplamı 1424 km’dir. Sınır ülkeler; Cezayir 965 km, Libya 459 km’dir. Kıyı uzunluğu 1148 km’yi bulur. Toplam yüzölçümü 163.610 km2’dir. 1 Ülke coğrafyasına baktığımızda Atlas Dağlarının Gabes körfezine kadar iki kol halinde uzandığını görmekteyiz. Atlas Dağlarının arasında geçici tuz göllerinin yer aldığını bilmekteyiz. Bu şotların en önemlisi ise Şattü’l-Cerid’dir. Kuzey kıyı bölgesinde Bizerte ovası, doğu kıyısında Tunus ovası yer almaktadır. Bu ovalarla iç bölgeler arasında step kuşağı yer almaktadır. Steplerden Sahra’ya geçilmektedir. Tunus Sahrası, kayalık çöl (hammada), taşlık çöl (serir) ve kumluk çöllerden (erg) meydana gelmektedir.2 Ülkenin en önemli akarsuyu Mecerda’dır. Mecerda, kaynağını Cezayir topraklarından alıp Tunus Körfezine dökülmektedir. 3 Kuzey Bölgesi, Kıyı Bölgesi ve Güney Bölgesi olmak üzere üç bölgeye ayrılmakta olan Tunus’un Kuzey Bölgesi; Atlas dağlarının Akdeniz kıyısı boyunca uzanımı olan iki dağ şeridinin bulunduğu bölgedir. Bunların arasında Mecarda vadisi bulunmaktadır. Bölge 1000 Ramazan Özey, Afrika Coğrafyası, Aktif Yayınları, 3. Baskı, İstanbul 2006, s. 186-187. Özey, Afrika Coğrafyası, s. 187. 3 Özey, Afrika Coğrafyası, s. 187. 1 2 87 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) m’yi bulan yükseklikleri ile dağlık bir alandır. Ülkenin en yüksek noktaları olan eş-Şenebî (1544 m) ve Zaguon (1295 m) dağları bu bölgede yer almaktadır.4 Kıyı Bölgesi; ülkenin Tunus şehri güneyindeki kıyı bölgesini içine alan Suse, Sifakis ve Kayrevan şehirlerinin bulunduğu bölgedir. Bu bölge kuzey bölgeden Dorsal Dağı ile ayrılır. Bölge yumuşak tepeleri, geniş ovaları ve plajları ile meşhurdur.5 Güney bölgesi; 34. enlem dairesinden güneye geçince Gabes körfezinin çerçevelediği geniş Cafara ve Nefta ovalarından ve Büyük Sahra’ya ulaşan düzlük arazilerden meydana gelir. Buraya step ve çöl bölgesi de denilmektedir. Rakım 200 m’nin altındadır.6 Tunus’ta genelde Akdeniz iklimi hüküm sürmektedir. Yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve bölgeye göre az veya çok yağışlıdır. Yağmurlar sonbahar ortasında başlar ve ilkbaharın ortasına kadar devam eder. Güneye inildikçe yağmurlar azalır ve iklim düzensizleşir. Kışın sıcaklık sıfırın altına düşmez. Yazın 40°C’ye kadar çıkar. Sıcaklık denizin etkisine bağlı olarak değişir ve kıyılar iç kesimlere göre daha serindir. Kuzeyde yıllık yağış ortalaması 610 mm civarındadır. Tunus ve Bizerte çevresindeyse 500 mm dolaylarındadır. Yağışlar düzensiz olup, yıldan yıla farklılık gösterir. 7 Tunus’un %43’ü bozkır ve çöl, %6’sı ormanlarla kaplıdır. Çok yağmur alan yerlerde ormanlar yer alır. Vadiler çok mümbit olup her çeşit mahsul yetişir. Kuzeyde 900.000 hektarlık meşe ve çam ormanları bulunur. Güneyde sıcağa dayanıklı cinsten bitkiler yer alır. Tunus’ta doğal hayvanlar olarak en çok yabandomuzu ve dağkeçisi bulunur.8 Ülkede Akdeniz bitki örtüsü, tropikal ve çöl bitki türleri birlikte görülmektedir. Ülkenin yerleşik hayata elverişli bölgesi kuzey ve doğu kıyıları olup ülke nüfusunun ekseriyeti burada yaşamaktadır. Ülkenin büyük kentleri de bu bölgede yer almaktadır. 9 2015 yılı verilerine göre ülke nüfusu 11,037,225’tir. Ülkenin etnik durumuna baktığımızda nüfusun %96.5’i Arap, %3’ü Berberi, geriye kalanı ise diğer etnik gruplara mensuptur. Resmi dili Arapça olmakla beraber, eğitim, ticaret ve yönetimde Fransızca yaygın olarak kullanılmaktadır. Tunus halkının %99,3’ü Müslüman, geriye kalanı ise Hıristiyan ve Yahudilerden oluşmaktadır. Başkent Tunus yanında Gavsa, Sefakus (Sfaks), Benzert (Bizerte), Sûse, Kayrevan, Nabul, Cundube, Hammamat, Aryane ve Kâbis (Gabes) diğer önemli şehirlerdir. Kayveran’da Ukbe bin Nafi adına bina edilen ve Sidi Ukbe adıyla tanınan Cami-i Kebir mimari açıdan önem Özey, Afrika Coğrafyası, s. 187. Özey, Afrika Coğrafyası, s. 187. 6 Özey, Afrika Coğrafyası, s. 187. 7 Özey, Afrika Coğrafyası, s. 188. 8 Özey, Afrika Coğrafyası, s. 188. 9 Özey, Afrika Coğrafyası, s. 187. 4 5 88 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) arzeden yapıtlardandır.10 Bizerte, Gabes, La Goulette, Rades, Sfax ve Skhira Tunus’un başlıca liman ve terminalleridir. Ülkenin başlıca üretim kaynakları; fosfat, demir, kurşun, çinko, cıva madenleri, hurma, şeker pancarı, zeytinyağı, hububata dayalı tarım başta gelmektedir. 1. İslâm Öncesi Dönem Mağrib ülkelerinden biri olan Tunus, Akdeniz kıyısında yer alan bir Kuzey Afrika ülkesidir. Coğrafi ve jeo-stratejik konumu bakımından her dönemde yabancı işgali ve etkisi altında kalmıştır.11 Tunus’un tarihi milattan önce 12. yüzyıla kadar gitmektedir. Tunus kıyılarında ticaret merkezleri oluşturan Fenikeliler, Tunus körfezi kıyısındaki Kartaca şehrini kurmuşlardır. Milattan önce altıncı yüzyılda gerek Kartaca kenti gerekse Fenikeliler devleti en parlak dönemini yaşamıştır. M.Ö. 12. asırda Suriye’den gelen ve ticaretle uğraşan Fenikeliler, sahillerde ticarî koloniler oluşturmuş, Kartaca şehrini merkez edinmiş ve M.Ö. IX. yüzyılın ilk yarısında bölgede önemli bir deniz gücüne sahip büyük bir imparatorluk kurmuşlardır. Otoritelerini perçinleyip Batı Akdeniz havzasını, Sardinya, Malta ve Balear adalarını hâkimiyetleri altına almışlardır. Kartaca’da hüküm sürdükleri için Kartacalılar olarak da bilinen Fenikeliler hükümranlıklarını yedi asır (M.Ö. 846-M.S. 146) devam ettirmişlerdir.12 Fenikeliler ile Roma arasında gerçekleşen siyasî ve ticarî rekabet yüzünden başlayan ve yaklaşık bir asır devam eden Pön Savaşları Kartacalılar’ın yıkılışıyla sonuçlanmıştır. Kartaca’yı ele geçiren Romalılar, Kartaca’yı Kuzey Afrika’daki topraklarının idarî merkezi yapmışlardır.13 Romalıların zayıflamasıyla Tunus Vandalların eline geçmiş ve milattan sonra beşinci yüzyılda Barbar Krallığını kurmuşlardır. Tunus’un Bizans hâkimiyetine geçmesi ise 533 tarihinde olmuştur.14 2. Tunus’un Fethinden Osmanlı Hâkimiyetine Kadar Müslüman Hanedanlıklar Tunus’a Müslümanların intikali Hz. Osman zamanında Abdullah b. Sa‘d b. Ebû Serh komutasında 27/647 yılında düzenlenen seferle olmuştur. Emeviler döneminde Ifrikiyye Valiliğine getirilen Muâviye b. Hudeyc (45/665) Tunus’ta yeniden hâkimiyet tesis ederken, Ukbe b. Nâfi‘ Tunus’ta Kayrevan şehrini kurmuştur (50/670).15 Ebü’l-Muhâcir Dînâr Kartaca şehri ve civarının fethini tamamladı (55/675). Hassân b. Nu‘mân nükseden Berberî isyanlarını bastırıp Tunus şehrini kurarak orada bir tersane yaptırdı (82/701). Mûsâ b. Nusayr’ın Özey, Afrika Coğrafyası, s. 190-191. Türkkaya Ataöv, Afrika Ulusal Kurtuluş Mücadeleleri, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Yayınları, Ankara 1977, s. 113. 12 İsmail Yiğit, “Tunus Tarihi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 41, İstanbul 2012, s. 385. 13 Yiğit, “Tunus Tarihi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 41, s. 385; Özey, Afrika Coğrafyası, s. 188. 14 Özey, Afrika Coğrafyası, s. 188. 15 Veli Ertan, Afrika’da ve Avrupa’da İslamiyet, Bahar Yayınları, İstanbul 1968, s. 77. 10 11 89 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Zağvân’ı almasıyla Tunus’un tamamı İslâm hâkimiyetine girdi. Ömer b. Abdülazîz’den sonraki dönemde görev yapan valilerin bölge halkına karşı yürüttüğü yanlış siyaset yüzünden Tunus ve civarında istikrar kalmadı. 16 Kayrevan Sîdî Ukbe Camii bölgede İslâm’ın yayılışını sağlamış, İslâmî eğitim ve öğretimin merkezliğini oluşturmuştur. Ukbe b. Nafi’nin ordusundaki on iki sahabe İslam’ı tebliğin öncüsü olarak bilinmektedir. Ömer b. Abdülazîz’in bölgeye gönderdiği on fakih bölgede Berberîlere İslâm’ı öğreten tabiin âlimleridir. Kayrevan’da tabiin ulemasının gerçekleştirdiği bu eğitim faaliyetleri kısa sürede meyvesini verip Berberî nesiller arasında ders meclisleri yaygınlaşmıştır. Tâbiîn âlimlerinden İkrime el-Berberî’nin Kayrevan’daki tefsir ve hadis dersleri, Yahyâ b. Sellâm’ın Kayrevan Camii’ndeki tefsir dersleri, Ömer b. Abdülazîz’in zekât âmili olarak gönderdiği hadis âlimi Yahyâ b. Saîd el-Ensârî’nin yerleştiği Tunus şehrindeki hadis dersleri, 116/734 yılında inşa edilen Zeytûne Camii’nin ilim merkezi konumuna gelmesi, büyük camilerin yanı sıra inşa edilen mahalle mescitlerindeki ders takrirleri Tunus’ta İslâmî ilim geleneğinin kökleşip gelişmesine zemin hazırlamıştır.17 Abbasiler döneminde Ifrikiyye valilerinden Yezîd b. Hâtim el-Mühellebî, Fazl b. Ravh b. Hâtim, Herseme b. A‘yen ve İbrâhim b. Ağleb gibi Abbasi valileri Tunus’ta nükseden Harici ve Berberi isyanlarını bastırarak Tunus’un Abbasi Halifeliğine bağlı kalmasını sağladılar. İbrahim b. Ağleb’in Harun Reşid tarafından babadan oğula intikal etmek üzere vali tayin edilmesiyle Tunus ve civarında Ağlebîler dönemi başlamış oldu (800).18 Mâlik b. Enes’in derslerine katılan Ali b. Ziyâd el-Absî, Maliki mezhebini Kayrevan’da tanıtan İbn Gānim el-Kādî, Kayrevan’daki tahsilinden sonra önce Irak’a gidip bir süre Ebû Hanîfe’nin derslerine giren ve Hanefî mezhebinin bölgede tanınmasına öncülük eden İbn Ferrûh, Abbasiler dönemi âlimlerinden Abdurrahman b. Ziyâd, Ebû Mes‘ûd b. Eşres, Abbas b. Velîd, Zeyd b. Bişr, Hâlid b. Ebû İmrân et-Tücîbî, Abdülmelik b. Kerîme, Ebû Küreyb Abdurrahman b. Küreyb Tunus’ta yetişen mümtaz şahsiyetlerdendir. Ebû Ali Hasan b. Saîd el-Basrî, Yûnus b. Habîb, Kuteybe el-Cu‘fî ve İyâz b. Avâne el-Kelbî Abbasiler döneminde Kayrevan’nın Arap dili ve edebiyatına öncülük eden isimler olmuştur. 19 Ağlebîler döneminde Tunus’ta kalkınma hamleleri gerçekleştirildi. Başkent Kayrevan parlak günler yaşadı, bölgenin ilim, kültür ve ticaret merkezi haline geldi. Kasrülkadîm (Abbâsiyye) ve Rakkāde şehirleri tesis edildi, çok sayıda cami ve sarnıç inşa edildi. Ağlebî Emirleri, Yiğit, “Tunus Tarihi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 41, s. 385-386. İsmail Yiğit, “Tunus Kültür ve Medeniyeti”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 41, İstanbul 2012, s. 393. 18 Yiğit, “Tunus Tarihi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 41, s. 386. 19 Yiğit, “Tunus Kültür ve Medeniyeti”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 41, s. 394. 16 17 90 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) İskenderiye’den Atlas Okyanusu’na uzanan sahil şeridinde ribatlar yaptırarak güçlü bir savunma sistemi oluşturdu. Sebte ile İskenderiye arasındaki sahil boyunca yetmiş sekiz ribat inşa edildi. Herseme b. A‘yen tarafından 180/796 yılında yaptırılan Münestîr Ribâtı bunların ilkidir. I. Ziyâdetullah 206/822 yılında Sûse Ribatını yaptırdı. Ağlebîler, Sûse’de İfrîkıye’de İslâm mimarisinin başta gelen örneklerinden sayılan Ulucami (el-Mescidü’l-Kebîr) ve büyük bir limanla tersane inşa ettirdiler. Tunus’ta bulunan en eski bîmâristan, Ağlebî Emîri I. Ziyâdetullah tarafından Kayrevan’da tesis edildi. Ağlebîler devrinde ilmî hareket de büyük gelişme gösterdi. Kayrevan dinî ilimlerle edebiyatın merkezi oldu. Kayrevan şehri Mâlikîler’in merkezi haline geldi. 20 Ağlebîlerin Tunus’ta sağladıkları sükûnet ve huzur atmosferi İsmâilî dâîlerinden Ebû Abdullah eş-Şiî’nin Mağrib’de başlattığı yoğun propaganda ve askerî harekâtla bozulmaya başladı. Berberî Kutâme kabilesinin desteğini alan Ebû Abdullah, Ağlebîler’e karşı güçlü bir mücadele başlattı. Son Ağlebî hükümdarı III. Ziyâdetullah bazı tedbirler aldıysa da başarı sağlayamadı ve 296/909’da Mısır’a kaçtı. Tunus Fâtımilerin kontrolüne geçti (909). Fâtımîler 362/973’de Mısır’a intikal edinceye kadar Tunus’ta hüküm sürdüler. Fâtımî Devleti’nin kurucusu Ubeydullah el-Mehdî’nin kullandığı el-Mehdî lakabına istinaden Mehdiye adlı muhit, 921 tarihinde Fâtımî başkenti olarak iskâna açıldı. Bu emniyetli şehir, Kuzey Afrika’daki İsmâili Şiîler için güvenli bir sığınak oldu. Ulaşımın sadece denizden sağlandığı Mehdiye’ye İskenderiye, Bizans, Suriye, Sicilya ve İspanya’dan gemiler gelmeye başladı.21 Mehdiye o kadar sağlam inşa edilmişti ki 943 yılında bütün İfrîkiye’yi kasıp kavuran Harici lider Ebu Yezid’in başkaldırısı neticesinde bütün şehirler Fâtımîlerin idaresinden çıkarken burası korundu. İkinci Fâtımî halifesi Kâim Biemrillah bu sağlam şehrin etrafına kazdığı hendeklerinde faydasını görerek düşmanın içeri girmesine engel oldu. Ancak düşmanı buradan uzaklaştırmak üçüncü Fâtımî halifesi İsmail’e nasip oldu. Ebû Yezid’i yenmekle kalmayan Fatimi Halifesi İsmail, kaybedilen bütün şehirleri yeniden Fâtımî hâkimiyetine bağladığı için kendisine Mansûr lakabı verildi. Dedesi Ubeydullah’ın terk ettiği Kayrevan’ın çevresindeki Sabra’da 948 yılında Mansûriye adıyla yeni bir şehir kurarak burayı başkent yaptı.22 Mehdiye Ulucamii (916) Tunus’ta Fâtımîler’den kalan en önemli yapıdır. Mehdiye şehrindeki tarihi eserler arasında kurucusu Ubeydullah el-Mehdî’nin denizi doldurtarak inşa ettiği ve en son 1960’lı yıllarda yıkılarak aslına uygun inşa edilen Ulu Camii başta gelir. Yiğit, “Tunus Tarihi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 41, s. 386. Ahmet Kavas, Geçmişten Günümüze Afrika, Kitabevi, 2. Baskı, İstanbul 2017, s. 50. 22 Kavas, Geçmişten Günümüze Afrika, s. 51. 20 21 91 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Fatımî halifesi Muiz Lidînillâh’ın Mısır’a giderken İfrîkıye’nin idaresini kendisi adına yönetmek üzere Berberî Zîrî kabilesinin lideri Bulukkîn b. Zîrî es-Sanhâcî’ye devretti. Başlangıçta Fatımiler adına hutbe okuyup sadık kalan Zîrî lideri Abbasi Hilafetinin otoritesini benimsedi. Böylece Tunus’ta Zîrîler dönemi başladı (972). Fatımîlerden sonra Tunus’a hâkim olan Benî Zîrî Hanedanlığı (1057-1160), Akdeniz’de hareketlenen Hristiyan canlanmasına karşı Mehdiye’yi önemli bir mukavemet üssü konumuna getirdi. Fâtımîler adına değil de Abbasiler adına hutbe okumaları üzerine Fatımiler, Suriye’den gönderdikleri Benî Süleym ve Beni Hilal kabileleri ile Zîrî Hanedanlığını cezalandırmaya kaldırdı. Fatımilerin tasallutuna karşı Mehdiye’de güçlü savunma hattı oluşturan Zîrî Sultanı Hasan b. Ali 1159 yılında Bicâye’yi, yedi ay süren bir muhasaradan sonra 1160 yılında Mehdiye’yi kurtararak İslâm dünyasını büyük bir sevince boğdu. 23 Emeviler ve Abbasiler döneminde başlatılan ilmî faaliyetler Ağlebîler döneminde daha canlı hale gelmiştir. Esed b. Furât, Mâlikî fıkhının temel kaynaklarından el-Müdevvenetü’lkübrâ’nın müellifi Sahnûn ve oğlu Muhammed b. Sahnûn, İbn Abdûs el-Kayrevânî, muhaddis Behlûl b. Râşid el-Kayrevânî, Mûsâ b. Muâviye es-Sumâdıhî, Ebû Semüre Şecere b. Îsâ elMeâfirî et-Tûnisî, Yûsuf b. Yahyâ el-Megāmî, Yahyâ b. Ömer el-Kinânî, Îsâ b. Miskîn Ağlebîler devrinde Kayrevan ve Tunus’ta yetişen ulemanın önde gelenlerindendir. Ağlebî Sultanı II. İbrâhim, Bağdat’taki Beytülhikme’yi örnek alarak Rakkāde’de bir araştırma merkezi ve kütüphane inşa ettirmiş; burada görev yapmak üzere tıpta ve ulûm-i evâilde tanınan bazı Bağdatlı âlimleri getirtmiş, başkanlığını matematikçi Ebü’l-Yüsr İbrâhim b. Ahmed eş-Şeybânî’nin üstlendiği merkezin kütüphanesinde çok sayıda değerli eser toplamıştır. Merkezde yetişen isimlerden Muhammed b. Cezzâr ve Ziyâd b. Halfûn tıp, İshak b. Süleyman el-İsrâilî tıp ve felsefe, Ebû Saîd es-Saykalî felsefede temayüz etmiştir. Hekim, eczacı ve tarihçi Ebû Ca‘fer İbnü’l-Cezzâr el-Kayrevânî bölgede İbn Sînâ’nın yerini tutan tabip olarak nitelenmiştir. Kendisi de şair olan İbrâhim b. Ağleb ve diğer Ağlebî emîrlerinin şairlere gösterdiği yakınlık sayesinde Kayrevan’da şiir de gelişmiştir. Kitap toplamaya önem veren Ağlebî emîrleri Sîdî Ukbe Camii’nde bir kütüphane yaptırmışlar, cami ve ribâtlarda kurulan kütüphaneler bölgede kültürel hareketliliği artırmıştır.24 Zîrîler döneminde yetişen İbn Ebû Zeyd, Ebü’l-Hasan el-Kābisî, Muiz b. Bâdîs, Muhammed b. Atîk et-Temîmî, Ebü’l-Fazl Yûsuf b. Mesrûr, Muhammed b. Hâris el-Huşenî, Ali b. Abdülganî el-Husrî, Ebû İmrân el-Fâsî, Ebü’l-Hasan el-Lahmî, Ali b. Faddâl el-Mücâşiî, Ebü’l-Abbas el-Mehdevî, İbn Reşîḳ el-Kayrevânî, İbn Şeref el-Kayrevânî, Ebû İshak et23 24 Kavas, Geçmişten Günümüze Afrika, s. 51-52. Yiğit, “Tunus Kültür ve Medeniyeti”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 41, s. 394. 92 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Tûnisî, İbn Hayrûn, Mekkî b. Ebû Tâlib gibi alimler Fatımilerin ehlisünnet inancına yönelik menfi çalışmaları giderip bölgede Maliki ve Eşari mezhebinin yeniden güç kazanmasını sağlamışlardır. 25 Tunus’ta maruf tasavvuf büyüklerinin öncüsü Şeyh Muhriz b. Halef (ö. IV/X. yüzyıl) sayılmaktadır. Muvahhidler zamanında Ebû Medyen’in bölgeye gelmesinden itibaren tasavvufî hareket Tunus’ta güçlenmiştir. Ebû Medyen’den sonra Tunus’ta irşad faaliyetlerini sürdüren Abdülazîz el-Mehdevî, Ebû Yûsuf ed-Dehmânî, Ebû Ali en-Neftî, Ebû Saîd el-Bâcî ve Tâhir el-Mezûgī ^gibi sûfîler tasavvufî geleneğin bölgede yaygınlaşmasına öncülük etmişlerdir. Tunus’ta Hammûde Paşa Camii civarındaki zâviyesinde medfun Arûsiyye Tarikatının kurucusu Ahmed b. Muhammed el-Arûs el-Hevvârî, Kāsım el-Cilîzî, Şa‘biyye’nin kurucusu Ahmed b. Mahlûf eş-Şa‘bî, Sâlim el-Mezûgī ile Âmir b. Sâlim el-Mezûgī, Ebû Saîd Halef b. Yahyâ et-Temîmî el-Bâcî, Ebü’l-Hasan Ali el-Müntasır, Ebû Muhammed el-Mercânî ve Muhammed b. İmrân zâviyelerdeki faaliyetleriyle Hafsîler döneminde etkili olan sûfîlerdendir. Kādiriyye bölgeye Kayrevan’daki zâviyesinde medfun Ebü’l-Kāsım b. Halef etTücîbî vasıtasıyla girdi. Günümüzde Şâzeliyye’nin bazı kolları, Ticâniyye, Kādiriyye ve İbn Azzûz Mustafa b. Muhammed’e nisbet edilen Azzûziyye tarikatı ülkede varlığını devam ettirmektedir. 26 Ebu’l-Hasan eş-Şâzilî’nin Tunus’taki irşad faaliyetleri bölgede sûfî geleneğin kökleşmesine yol açmıştır. Gerek tahsil hayatı gerekse irşad faaliyetleri döneminde Ebu’l-Hasan eşŞâzilî’nin özellikle Hafsî sultanlarından Ebû Zekeriya el-Hafsî’nin dikkatlerini çekmiştir. Ebû Zekeriyyâ el-Hafsî (ö. 647/1249) Tunus’ta otoritesini tesis edebilmek amacıyla Ebü’l-Hasan eş-Şâzelî’nin halk nezdindeki saygınlığından istifade etmek istemiştir. İlmiye sınıfından, derviş kitlelerinden ve halk kesiminden geniş taraftar kitlesinin eş-Şâzilî’nin etrafında toplanması Sultan Ebû Zekeriyyâ’nın dikkatini çekmiş, zamanla kendisi de eş-Şâzilî’yi yakından tanıyınca kendisine saygıda kusur etmemiş ve nüfuzundan istifade etmiştir. Sultan ve halk nezdinde eş-Şâzilî’nin itibarının yükselmesi, Tunus Kadısı Ebü’l-Kāsım İbn Berrâ’yı (ö. 677/1278) rahatsız etmiştir. Biraz kıskançlık biraz da makamını korumak adına sultanla eş-Şâzelî’yi karşı karşıya getirmiştir. Şâzilî’nin sultanlıkta gözü olduğunu, halkı sultana karşı kışkırtmak üzere hazırlık yaptığını iddia edip tutuklatmıştır. Daha sonra gerçeği anlayan 25 26 Yiğit, “Tunus Kültür ve Medeniyeti”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 41, s. 395. Yiğit, “Tunus Kültür ve Medeniyeti”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 41, s. 396. 93 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Sultan Ebû Zekeriyyâ, Şâzelî’yi serbest bırakmıştır. Öyle ki zamanla sultan onu ülkesi için mânevî bir bereket kaynağı olarak görmeye başlamıştır.27 Tunus’ta irşad faaliyetlerini yürüten Ebü’l-Hasen Ubeydullah en-Nifferî (ö. 642/1224), Ebü Sald Osman el-Ensârî el-Belensî (ö. 654/1256), İbn Serrâc el-İşbîlî (ö. 675/1277) gibi sûfîlerin özellikle sünnî tasavvuf geleneğinin güçlenmesinde etkili oldukları görülmektedir. İbn Sina’nın el-lşârât ve’t- Tenbîhât isimli eserinde anlatılan Bicâye’de İşrâkî tasavvuf felsefesinin Tunus coğrafyasında güçlü takipçileri olmuştur.28 Benî Zîrî Hanedanlığından sonra Tunus’ta egemen güç Hafsi Hanedanlığı (1353-1535) oldu. Hafsîler döneminde Tunus sahilleri Avrupalı güçlerin istilasına maruz kaldı. Cenevizli Sicilyalı, Fransız ve Aragonlu korsanlar 1390 yılından itibaren düzenli saldırılar gerçekleştirdiler. Baskı ve işgaller sonrasında İber Yarımadasından göç eden çok sayıda Endülüslü Müslüman Tunus’ta Hafsîlere sığındılar.29 Gerçekleşen bu Endülüs göçleri Tunus’un sosyal, ekonomik ve ilmî hayatını derinden etkiledi. Tunus’ta çok sayıda saray, cami ve medrese inşa edildi. Kuzey Afrika’daki ilk medrese Hafsî sultanı Ebû Zekeriyyâ tarafından Tunus’ta inşa edildi ve ondan sonra da inşa edilen bu medreseler giderek çoğaldı. Kökleri Muvahhidler’e dayanan tasavvufî hareketler Hafsîler döneminde etkisini artırdı. Hafsî sultanları olanca çabaları ile Avrupalı güçlerin saldırı ve baskınları püskürtmeye çalıştılar. 30 Tunus’u başşehir edinen ilk büyük devlet olan Hafsîler, Tunus’u aynı zamanda ülkenin en önemli ilim merkezi haline getirdiler. Devletin kurucusu Ebû Zekeriyyâ tarafından Tunus’ta bölgedeki ilk medrese inşa edildi. Şemmâiyye, Muarradiyye, Tevfîkıyye, Müntasıriyye ve Zeytûne medreseleri ile eğitim faaliyetleri yaygınlaştırıldı. İbnü’l-Ebbâr, Hâzim el- Kartâcennî, İbn Usfûr el-İşbîlî, İbn Amîre gibi bölgeye yerleşen Endülüs uleması Tunus’ta ilmî geleneğin şekillenmesine katkı sağladılar. Abdurrahman b. Muhammed ed-Debbâğ, İbn Arafe, Übbî, İbn Bezîze, İbn Zeytûn, Burzülî, İbn Râşid el-Kafsî, Gubrînî, İbn Nâcî, Muhammed en-Nefzâvî, Muhammed b. Şuayb el-Haskerî, Ebû Ali Nâsırüddin Mansûr eş- İbn Sabbâğ, Dürratü’l-esrâr ve tuhfetu’l-ebrâr, nşr. İbrahim er-Rifâî, Dâru’r-Rifâî ve Mektebetü’l-Muhacir, Rabat 1993, s. 29; İbn İyâd, Ahmed b. Muhammed eş-Şâfiî, el-Mefâhirü’l-aliyye fî meâsiri’ş-Şâziliyye, Mısır 1993, s. 23; Muhammed Zâfir, el-Envâru’l-kudsiyye fî tenzihi turukı’l-kavmi’l-aliyye, Matbaa-yı Behiyyetü’lOsmaniyye, İstanbul 1302, s. 67-69; Mustafa Salim Güven, “Şâzeliyye”, Türkiye’de Tarikatlar Tarih ve Kültür, ed. Semih Ceyhan, İSAM Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 2018, s.378. 28 Güldane Gündüzöz, Tasavvuf Tarihinde Nazarî İrfan Geleneği –Tarih, Teori ve Problemler-, Fecr Yayınları, Ankara 2018, s. 219. 29 Feridun Bilgin, “Osmanlı Hakimiyetindeki Tunus’a Endülüs Müslümanlarının (Müdeccenler-Moriskolar) Göçleri (XVI-XVII. Asırlar), Akademik İncelemeler Dergisi, c. 8, Sayı 1, 2013, s. 29-49. 30 Yiğit, “Tunus Tarihi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 41, s. 387. 27 94 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Şâdilî, Muhammed b. Câbir el-Vâdîâşî, Ebü’l-Kāsım el-Lübeydî, İbn Haldûn ve Muhammed b. Kāsım er-Rassâ‘ Hafsîler zamanında yetişen ulemanın en meşhurlarıdır. 31 Hafsîler’in Tunus’ta inşa ettikleri Tevfîk (XIII. yüzyıl), Ebû Muhammed (XIII. yüzyıl) ve Mellasin (XV. yüzyıl) camileri mimari özellikleri ve tarihi hüviyetleri bakımından dikkat çeken sanat eserleridir. 32 Ağlebîler, Fâtımîler, Zîrîler, Muvahhidler ve Hafsîler Osmanlı öncesi Tunus’un egemen devletleri olmuştur. Hafsîler dönemine kadar ülkenin adı, diğer Kuzey Afrika ülkeleri ile birlikte Mağrib adıyla anılıyordu. Hafsiler döneminde (1228-1547) hâkimiyet sahası artık Tunus adıyla anılmaya başladı. 33 3. Tunus’ta Osmanlı Yönetimi Barbaros Hayreddin Paşa ile Turgut Reis 1556’da Gafsa’yı, 1558’de Kayrevan’ı ele geçirmiş, bu dönemde Barbaros Hayreddin Paşa, İspanya’daki Endülüslü Müslümanlarını kurtararak Kuzey Afrika’ya getirmiştir. Osmanlı’nın Tunus’taki hâkimiyetleri bir fetih hareketinden çok Tunuslu Müslümanların yardım çağrılarına verilen bir cevap ve onların güvenliklerini koruma altına almak şeklinde gerçekleşmiştir. Trablusgarb, Cezayir ve Tunus’u hâkimiyeti altına almak suretiyle Osmanlı Devleti on altıncı yüzyılın başından itibaren kıtanın kuzeyini İspanyollardan korumuşlardır.34 Trablusgarb ve Cezayir fetihlerini gerçekleştiren Osmanlı güçleri Trablusgarb ve Cezayir’de huzur, sükûnet ve güveni tesis ettikten sonra, Osmanlı idaresinin bölgeye kazandırdıklarını yakından müşahede eden Tunus halkı İstanbul’a heyet gönderdiler. Trablusgarp ve Cezayir’deki güven ortamının kendi topraklarında da tesis edilmesini isteyen heyet, Tunus’taki iktidar karmaşasından duydukları şikâyetlerini ilettiler. Hafsî Hanedanlığının kendi içinde yaşadığı iç çekişmeler nedeniyle çöküşün eşiğine geldiğini yakından müşahede eden Kanuni Sultan Süleyman, Tunus’a donanma göndermek istemişti. Kendisinin 1565’te başarısız olunan Malta kuşatmasından bir yıl sonra vefat etmesi bu girişimini sekteye uğrattı. Yerine geçen oğlu II. Selim Akdeniz’in batısını hâkimiyeti altına almaya çalıştı. Cezayir-i Garb Beylerbeyliğine 27 Haziran 1568 tarihinde Uluç Ali Paşa atandı. Tunus’taki iç karışıklıklardan faydalanan Uluç Ali Paşa 1569 yılında düzenlediği seferi başarıyla tamamladı.35 Buradaki İspanyol işgaline son verdiği gibi Hafsî Hanedanlığını da ortadan kaldırdı. Uluç Ali Reis ve Sinan Paşa’nın 1574’te bugünkü başkent olan Tunus Bilgin, “Tunus’a Endülüs Müslümanlarının Göçleri”, Akademik İncelemeler Dergisi, c. 8, Sayı 1, s. 40-41; Yiğit, “Tunus Kültür ve Medeniyeti”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 41, s. 395. 32 Kadir Pektaş, “Tunus Sanatı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 41, İstanbul 2012, s. 397. 33 Ramazan Özey, Afrika Coğrafyası, Aktif Yayınları, 3. Baskı, İstanbul 2006, s. 188. 34 Bilgin, “Tunus’a Endülüs Müslümanlarının Göçleri”, Akademik İncelemeler Dergisi, c. 8, Sayı 1, s. 34-35. 35 Fuad Carım, Cezayir’de Türkler, Sanat Basımevi, İstanbul 1962, s. 107; Muhammed Tandoğan, Büyük Sahra’da Son Osmanlı Tebaası Tevâikler, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2018, s. 20. 31 95 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) şehrini de ele geçirmesiyle Tunus, 1587’de Osmanlı Devleti’nin bir eyaleti konumuna gelmiş ve payitahtın atadığı Paşalar tarafından yönetilmiştir.36 Korsika asıllı olup paşa tayin edilen Murad Bey (1612-1631) eyaletin idaresini kendisi hayattayken oğluna devredince Muradiler adı verilen dönemi başlatmış oldu. 1705 yılında asker ağası Hüseyin b. Ali Türkî eyaleti ele geçirerek Hüseyniler dönemini başlattı. Osmanlılar zamanında Tunus’a Anadolu’dan getirilen çok sayıda asker ve diğer görevlilerin buradaki yerli kadınlarla evliliğinden doğan ve Kuloğlu denilen kimseler günümüzde bile ülke nüfusunun önemli bir kesimini teşkil etmektedir. Bunlar yaşayış biçimleriyle olduğu kadar taşıdıkları isimleriyle de diğer Tunus halkından rahatça ayırt edilebilirler. Anadolu’dan gelenler içinde Hamza Ailesi ve Arnavut asıllı Safer Ailesi diğer ailelere göre daha etkilidirler. Sahildeki bütün şehirlere zamanla Maltalı, İtalyan, Fransız ve Yunan uyruklu yabancılar bilhassa balıkçılık yapmak için gelip yerleştiler. Tunus sahil şehirlerinin önemli geçim kaynağını eskiden beri zeytincilik ve balıkçılık oluşturmaya devam etmektedir.37 Bölgenin Osmanlı hâkimiyetine girmesinin ardından ilmî hayat tekrar canlandı. Osmanlılarla birlikte bölgede Hanefî mezhebi yeniden ortaya güç kazandı. Yûsuf Dayı’nın açtığı ve Ramazan Efendi’yi müderris tayin ettiği ilk Hanefî medresesini yenileri takip etti. Askerlerin yanı sıra Osmanlı ülkesinin çeşitli bölgelerinden gelen göçmenlerle ülkedeki Hanefîler’in sayısı büyük oranda arttı. Bu arada pek çok Hanefî fakihi oraya geldi, cami ve medreselerde Hanefî fıkhı öğretimi başladı. Bunlardan lugat, meâni, beyân, mantık, fıkıh ve tefsir konularında meşhur olan Molla Ahmed, Zeytûne’de müderrislik görevine getirildi ve çok sayıda talebe yetiştirdi. Yûsuf Dayı’dan itibaren kādılkudât Hanefîler’den seçildi. Dayılar ve Hüseynîler devrinde Tunus’ta yeni cami ve medreseler inşa edildi, şehirdeki medreselerin sayısı otuza ulaştı. Şeyh Ebû Abdullah Muhammed Zeytûne, Muhammed Kuveysim, Ali esSüveysî ve Şeyhülkurrâ Mustafa İzmirli, Muhammed Hammûde Fütâte, Ebü’l-Abbas Ahmed eş-Şerîf el-Hanefî, Ebû Abdullah Muhammed Tâcülârifîn el-Osmânî, Yûsuf ez-Zağvânî, Sâlih el-Kevvâş, Muhammed b. Mustafa, Kara Hoca olarak tanınan Ahmed Burnâz, Osmanlı döneminde yetişen âlimlerin en meşhurlarıdır. 38 Tunus’ta Ahmed Bey zamanında Batılılaşma faaliyetleri başladı. 1840’ta Bardo’da Avrupa tarzında ilk yüksek harp okulu açıldı. Fransa ve İstanbul’dan subaylar ve kitaplar getirtildi. 1873’te “müdîran” reisliğine tayin edilen Hayreddin Paşa reform çalışmalarına hız verdi; Mehmet Maksudoğlu, “Tunus’ta Dayıların Ortaya Çıkışı”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl 1966, c. XIV, s. 189-202; “Tunus’ta Hâkimiyetin Dayılardan Beylere Geçişi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl 1967, c. XV, s. 173-186; Özey, Afrika Coğrafyası, s. 188. 37 Kavas, Geçmişten Günümüze Afrika, s. 55. 38 Yiğit, “Tunus Kültür ve Medeniyeti”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 41, s. 396. 36 96 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 1876’da Sâdıkī Koleji açıldı. Bardo Harp Okulu’nda ve bu kolejde himaye döneminin ardından Tunus yönetimini üslenecek kadrolar yetişti. Bu iki okulun mezunları, geleneksel İslâmî eğitime yeni bir yön vererek yabancı dillerle modern ilimlerin öğretimini birlikte gerçekleştirmek için 1896’da el-Cem‘iyyetü’l-Haldûniyye’yi kurdular. Hayreddin Paşa, İbn Ebü’d-Dıyâf, Muhammed Fâzıl İbn Âşûr, Muhammed Bayram, tefsir sahibi Muhammed Tâhir İbn Âşûr, Hasan Hüsnî Abdülvehhâb, Abdülazîz b. İbrâhim es-Seâlibî, Muhammed b. Osman es-Senûsî, Osmanlı hâkimiyetinin son devrinde ve işgal döneminde Tunus’un önde gelen âlim, fikir ve siyaset adamlarıdır. 39 Tunus’ta 300 yıl kadar hakimiyet kuran Osmanlı yöneticileri Tunus’un bir baştan bir başa cami, medrese, imaret, saray, han, hamam, çarşı, kışla ve kale gibi mimari eserlerle donattılar. Türbenin çevresindeki yapılardan oluşan Sîdî Sâhib Külliyesi’yle (XIV ve XVII. yüzyıl) cami çevresinde inşa edilen Cedîd Külliyesi (1726-1727) ve Yûsuf Sâhibü’t-tâba‘ Külliyesi (18131814) Anadolu ve İstanbul’da yapılan pek çok külliyede uygulanan bir düzenlemeye sahiptir.40 Tunus Paşaları tarafından yaptırılan Hammûde Paşa Camii (1098/1687) ve Yûsuf Sâhibü’t-tâba‘ Camii mimari yapılarıyla Kayrevan Sîdî Ukbe Camii’den esinlenmişlerdir. Cedîd Camii, Mehmed Bey Camii diye de tanınan Sîdî Mahrez Camii (1692-1699), Kâtib Ali Camii Osmanlı mimarisinin Tunus’taki etkilerini açık biçimde ortaya koymaktadır. Bey Türbesi (1711), Gurebâ Camii Türbesi (XVI-XVII. yüzyıl) ve Hamza Türbesi’nde (XVIIIXIX. yüzyıl) görülen mimari özellikler özgünlükleri bakımından oldukça dikkat çekmektedir.41 Cami-yi Kebir, El Ksar Camii, Eski Kasaba Camii, Hammuda Paşa Camii, Sidi Yusuf Cami, Sidi Mahrez Camii, Süleymaniye Medresesi, El Bey Türbesi, Sidi Ben Arus Türbesi, Sidi Kacem el-Calizi Türbesi, Dar Hüseyin Sarayı, Medina Çarşısı, Sadıki Lisesi, Yusuf Dayı Cami ve Türbesi başkent Tunus’ta bulunan sanat eserlerinden bazılarıdır.42 1875 yılında Hayrettin Paşa tarafından yaptırılan ünlü Sadıki Lisesi, Tunus Cumhuriyeti’nde kurulan ilk lise olma özelliğini taşımaktadır. 1700 civarında öğrenciye eğitim veren Sadıki Lisesi, 1881 yılında başlayan Fransız işgaline karşı sürdürülen direnişin sembolü olmuştur.43 Mehdiye’deki mevcut mimari eserler içinde Osmanlı dönemine ait Hamza Ailesinin ileri gelenleri tarafından 1788 yılında yaptırılan Hacı Mustafa Hamza Camii, 1824 yılında inşa Yiğit, “Tunus Kültür ve Medeniyeti”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 41, s. 396. Kadir Pektaş, “Tunus Sanatı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 41, İstanbul 2012, s. 398. 41 Mehmet Şeker, “Tunus’ta Bulunan Türkçe Kitâbeler”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1987, Sayı 4, s. 185-195; Hanife Alaca, “Hurufat Defterlerine Göre Tunus’taki Dini ve Sosyal Yapılar”, Gaziantep University Journal of Social Sciences, 2021, 20(3), s. 1463-1472. 42 Özey, Afrika Coğrafyası, s. 190-191. 43 Arpa, Afrika Seyahatnamesi, s. 220. 39 40 97 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ettirilen Hacı Süleyman Hamza Camii, 18. yüzyıl sonlarına ait Daliğlu Mescidi, 1872 yılında kimin tarafından yapıldığı bilinmeyen Ramazanoğlu Zaviyesi ve Hamza Türbesi zikredebilir. 44 Zeytûne Camii’nin çok yakınında birbirine bitişik olarak inşa edilen Nahle (1714), Bâşiyye (1753) ve Süleymaniyye (1755) medreseleri âdeta bir Osmanlı medrese sitesi oluşturmaktadır. 45 1435 yılında Hafsîler tarafından inşa edilen Sîdî Bin Arûs Zâviyesi, Osmanlı döneminde inşa edilen Sîdî İbrâhim Riyâhî (1850), Sîdî Bû Medyen (1854-1859) ve Ebü’l-Hasan eş-Şâzelî (XIV ve XVIII. yüzyıl) zaviyeleri, Münestîr’deki Sîdî Mazerî Zâviyesi (1177/1763-64), Tunus’taki Sîdî Ali Şeyha Zâviyesi (1852), Sîdî Mahrez Zâviyesi (1862), Tunus Sîdî Abdülkādir Zâviyesi (1846-1852), Halfâvî Zâviyesi (XVII. yüzyıl) ve Sîdî Ali Azzûz Zâviyesi (1758-1781), Mehdiye’deki Ramazanoğlu Zâviyesi (1872) mimari özellikleriyle de dikkat çeken Osmanlı sanat eserleridir. 46 Sık sık dış saldırılara mâruz kalan Tunus’ta Osmanlı devrinde savunma amaçlı yapıların inşası önem kazanmıştır. Genellikle dörtgen plandan oluşan kaleler çeşitli formlardaki kulelerle desteklenen kalın duvarlara sahiptir. Bunlar geniş bir avlunun çevresinde büyük koğuşlar, depolar ve mescidden meydana gelir. Gārülmilh’te Vüstânî (1638-1640), Lûtânî (1070/1659-60) ve Tunus burçlarında (1631-1666) olduğu gibi deniz kıyısında yer alan kalelerin sahile bakan yönlerine içine topların yerleştirildiği mazgallar bulunan duvarlardan meydana gelen yarım daire planlı bir bölüm eklenmiştir. Başşehir Tunus’un güney girişinde bir kontrol merkezi olarak inşa edilen Ali Reis Burcu (XVII. yüzyıl başları), Tunus’taki Endülüs Burcu (XVII. yüzyıl) ve Flifel Burcu (1743) Osmanlı döneminde yapılan işlevselliği ve sanat değeri yüksek kalelerdir. Yapıya girişi sağlayan dış kapıları üzerinde Türkçe kitâbelere, koğuş kapıları üzerinde orada kalan askerlerin Türkçe lakaplarını belirten levhalara yer verilmiştir. Bunlardan Başmakıye Kışlası (1814) bugün hastahane, Attârîn (1814) ve Çakmakçılar (1809) kışlaları kütüphane olarak kullanılmaktadır. 47 Medina diye anılan tarihi şehir merkezi ve Zeytune Camisi çevresinde “Sûku’t-Türk”, “Sûk el-Kebabcı”, “Sûku’l-Bab” olarak bilinen tarihi çarşılar bulunmaktadır. Medina İstanbul’daki Kapalıçarşı’yı, Kahire’deki el-Halil çarşısını, Şam’daki Hamidiye çarşısını andırmaktadır. Kavas, Geçmişten Günümüze Afrika, s. 55-56. Kadir Pektaş, “Tunus Sanatı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 41, İstanbul 2012, s. 398. 46 Kadir Pektaş, “Tunus Sanatı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 41, İstanbul 2012, s. 398; Hanife Alaca, “Hurufat Defterlerine Göre Tunus’taki Dini ve Sosyal Yapılar”, Gaziantep University Journal of Social Sciences, 2021, 20(3), s. 1463-1472. 47 Şeker, “Tunus’ta Bulunan Türkçe Kitâbeler”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 4, s. 195-218; Kadir Pektaş, “Tunus Sanatı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 41, İstanbul 2012, s. 399. 44 45 98 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Planıyla ve dükkânlarıyla Osmanlı yönetimi zamanında inşa edilmiş bir Osmanlı Çarşısı hüviyetindedir.48 Tunus’ta Osmanlı devri köprülerinin başında Ali Paşa (1180/1766-67) ve Mecâzülbâb (1678) köprüleri gelmektedir. Biçim yönünden Anadolu’daki taş köprülerle benzerlik taşıyan Mecâzülbâb Köprüsü, Binzert’te Dayı Osman’ın yaptırdığı Bâbıtunus Köprüsü (1593-1610) ve Ali Paşa Köprüsü oldukça dikkat çekicidir. Köprülerden başka Tunus su mimarisi saray ve evlerin avlusundaki selsebiller, su kuyuları, camilerin yakınındaki abdest alma yerlerinin dışında halkın temizlik ihtiyacını karşılamak amacıyla yapılmış tesisler (mîdae), hamamlar, çeşme ve sebillerden meydana gelmektedir. Osmanlı döneminde inşa edilen konak niteliğindeki evlerin büyük bölümünde mermer selsebillere yer verilmiştir. Bir ihtiyacı karşılamaktan çok avlunun genel kompozisyonunu tamamlayan bir eleman niteliği taşıyan bu eserlerin en güzel örnekleri Bin Abdullah Evi’nde (XVIII. yüzyıl) ve Bardo Sarayı’nda görülmektedir. 49 4. Sömürge Dönemi Osmanlı Devleti’nin zayıflamasıyla Afrika coğrafyasında koloni faaliyetlerine kalkışan Fransa, İngiltere, İspanya ve İtalya gibi Avrupa ülkeleri, kıtadaki Osmanlı topraklarına göz dikmeye başladılar. Bu çerçevede Tunus’ta da ekonomik faaliyetlerini hızlandırıp Osmanlı topraklarına göz diktiler. İtalya ile Fransa 1830 yılında gerçekleşen Cezayir’in işgali sonrasında Tunus ile daha fazla ilgilenmeye başladı. 50 İlk yıllarda Osmanlı Devleti’nin bir eyaleti olarak işlev gören ve vezir rütbesinde bir Paşa tarafından idare edilen Tunus’ta yeniçerilerin isyan çıkarıp mevcut Paşayı devirmeleri ve yerine bir bey seçmeleri üzerine, Tunus eyaleti zamanla seçim usulüne dayanan bir beylik halini almıştı. 1705 senesinde var olan seçim usulü sistemini değiştiren Aydınlı Hüseyin Bey, kendi ailesinde olmak üzere veraset usulüne dayanan bir Beylik devrini başlatmıştı. Hüseyin Bey devri huzurlu bir devirdi. Onun ölümünden sonra sıkıntılı süreç başlamıştı. On dokuzuncu yüzyılın ilk yarısında, Akdeniz’de güvenliğin tesisi ve esir ticaretinin yasaklanması Beyliğin kaynaklarının kurumasına sebep oldu. Bu olumsuzluklar akabinde Avrupalı güçlere borçlanmayı beraberinde getirdi.51 Enver Arpa, Afrika Seyahatnamesi, Fecr Yayınları, Ankara 2015, s. 213. Kadir Pektaş, “Tunus Sanatı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 41, İstanbul 2012, s. 399. 50 Mahmoud El May, The Jasmine Revolution, Turkish Policy Quarterly, Vol.9, No. 4, Winter 2011, 2012; Murat Aktaş, “Tunus’ta Devrim ve Demokrasi”, Dünya Tarihinde Afrika 4, ed. İsmail Ermağan, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara 2017, s. 226. 51 Muhammed Tandoğan, Afrika’da Sömürgecilik ve Osmanlı Siyaseti (1800-1922), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2013, s. 34-35. 48 49 99 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Fransızlar Tunus’u işgal etmek için önce içeriden fethetme stratejisi izleyerek siyasi destek arayışına girdiler. Tunus’un içinde bulunduğu ekonomik kriz nedeniyle Ahmed Bey (18371855) Fransa’ya yanaşmaya başladı. Ahmed Bey, Fransa’dan yüklü miktarda borç alarak ordusunu ve donanmasını modernleştirdi.52 Ahmed Bey’in ardından yönetime gelen Muhammed Bey (1855-1859), Fransızlara karşı tavır alarak, Osmanlı Devlet’inden yana bir politika izledi, hatta Kırım Savaşına destek için asker gönderdi. İç ve dış çeşitli sorunlarla uğraşan Osmanlı Devleti, Tunus’un bu yakınlaşmasına istenilen desteği sağlayamadı. Muhammed Bey karşı olmasına rağmen Paris’in baskıları sonucu 9 Eylül 1857’de tüccarların can ve mal güvenliği ile ticaret özgürlüğünü garanti altına alan Alman Anlaşması’nı yürürlüğe koymak zorunda kaldı. 53 Muhammed Bey’den sonra yönetime gelen Muhammed es-Sadık (1859-1883) vergileri iki katına çıkararak ülkeyi ekonomik krizden çıkarmaya çalıştı. Diğer taraftan 26 Nisan 1861’de parlamenter bir monarşinin tesisini öngören Anayasayı yürürlüğe koydu. Ancak bir ilk olan bu yönetim biçimi de sorunları çözmeye yetmedi. 54 1864 yılında Ali bin Ghedahem öncülüğünde bir isyan gerçekleşti. İsyan güç kullanılarak bastırıldı. Fakat bu isyanın zaten borç batağında olan Tunus’a maliyeti ağır oldu. 1863, 1865 ve 1869 yıllarında yapılan toplantılar sonucu Fransa, İtalya ve İngiltere’nin temsilcilerinden oluşan bir mali komisyon kuruldu. Ülke ekonomisine el koyan bu komisyon, borç veren bu ülkelerin borçlarının ödenmesini garanti altına almayı öncelikli hale getirdi. Böylece ülke ekonomisi İngiliz, Fransız ve İtalyanların kontrolüne teslim edildi. 55 Sicilya ile Tunus arasındaki yakın ilişkilerden dolayı İtalyan’ın Tunus’a özel bir ilgisi vardı. İtalya Tunus üzerindeki emellerini gerçekleştirmek üzere 1868 yılında Tunus ve Sicilya Hükümetleri arasında anlaşma gerçekleştirdi.56 Tarihi sebeplerle Tunus ile ilgilenen İtalya, Kartaca’nın Roma İmparatorluğu’nun bir mülkü olduğunu iddia etti. Tunus’un Roma İmparatorluğu ile yakın temasları olduğunu dile getirdi. Tunus’ta bir İtalyan kolonisi kurmayı Mehmet Maksudoğlu, “Tunus’un Osmanlı Devletinden Ayrılması”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı, 4, İstanbul 1986, s. 154-159;Aktaş, “Tunus’ta Devrim ve Demokrasi”, Dünya Tarihinde Afrika 4, s. 226. 53 Maksudoğlu, “Tunus’un Osmanlı Devletinden Ayrılması”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı, 4, s. 159-161; Aktaş, “Tunus’ta Devrim ve Demokrasi”, Dünya Tarihinde Afrika 4, s. 226. 54 Maksudoğlu, “Tunus’un Osmanlı Devletinden Ayrılması”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı, 4, s. 161-169; Aktaş, “Tunus’ta Devrim ve Demokrasi”, Dünya Tarihinde Afrika 4, s. 226. 55 Aktaş, “Tunus’ta Devrim ve Demokrasi”, Dünya Tarihinde Afrika 4, s. 227. 56 E.W. Bowill, “Italy in Africa: Part I”, Journal of the Royal African Society, Vol. 32, No. 127, Oxford University Press, 1933, s. 178-186; Durmuş Akalın & Selim Parlaz, XIX. Yüzyılda Doğu Afrika’da Osmanlılar ve İtalyanlar, Kesit Yayınları, İstanbul 2015, s. 173-174. 52 100 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ve geliştirmeyi hedefleyen İtalya, yaptığı girişimlerle önemli ekonomik kazanımlar da elde etmeye çalıştı.57 Fransa’nın Tunus üzerindeki hesapları İtalyan’ın hayallerini suya düşürdü. On dokuzuncu yüzyıla gelindiğinde, Tunus Beyleri Tunus’u bağımsız bir devlet gibi yönetmeye başladılar. İstanbul ile bağları adeta kâğıt üzerinde kaldı. Fransa ile ekonomik ve mali ilişkilere giren Tunus Beyi 1863 yılında Fransa’dan borç almaya başladı. Bu gidişatla Tunus mali açıdan iflasa sürüklendi ve Tunus bütçesi 1867’de büyük devletlerin kontrolüne girdi. Bu dönemde önce Tunus’taki Mali Komisyonun Başkanı, daha sonra 1873’de Başbakan olan Hayreddin Paşa Tunus’ta bir reform hareketi başlattı. İslam dünyasındaki gerilemenin kötü yönetimden kaynaklandığını belirten Hayrettin Paşa, Osmanlı Devleti’nde yapılan reformlara destek verdi. Hayreddin Paşa izlediği siyasetle Fransız nüfuzu ile Osmanlı Devleti’ne sadakat arasında bir denge politikası izlemeye özen gösterdi. İstanbul ile yakınlaşma politikasını güden Hayrettin Paşa, Cezayir’in işgalinden sonra Tunus ve Trablusgarb’ın da benzer bir fecaate uğramaması için çalıştı. 58 Uzun süredir Tunus’a göz dikmiş olan Fransa, Tunuslu bazı aşiretlerin Cezayir’e yaptıkları akınları ve bazı toprak taleplerini bahane ederek, 1881’de Tunus’a asker çıkardı. Bu dönemde Rusların saldırı ve tehditleri ile uğraşmakta olan Osmanlı Devleti, Fransız işgaline cevap veremedi. Aynı yıl Tunus Beyi’ne Bardo Anlaşması’nı imzalatan Fransa, önce dışişleri, ordu ve güvenlik işlerini kontrolüne aldı, ardından 18 Haziran 1883’te imzalattığı Marsa Anlaşması’yla Tunus’ta Fransız himayesini resmen tesis edildi. Bölge fiilen Fransızların denetimine girerken, Osmanlı Devleti bu anlaşmaları protesto edip bu işgali hiçbir zaman tanımadı.59 1883 yılında Fransa’nın denetimine giren Tunus’ta Bey, ülkenin hâkimi olmaya devam etti. Ancak Beylerin yönetimi semboliktir. Fransızlar ülkeye “yüksek komiserler” dedikleri genel vali tayin ederek burayı yönetmişlerdir. Dolayısıyla eyalet valileri Fransız sivil murakıblarının emrinde görevlerini yürüttüler.60 1881 yılının Temmuz ayında Tunus’un güneyinde Fransız işgaline karşı isyanlar gerçekleşti. İsyan kısa bir zamanda gelişerek Tunus’un tüm güney ve merkez şehirlerine yayıldı. Fransızlar büyük çaplı askeri birlikler gönderip bu isyan hareketlerini kanlı bir şekilde bastırmaya çalışırken, bir yandan da 1881 yılının Eylül ayında Tunus’u bir baştan bir başa yeniden işgal etti. Fransız kuvvetlerinin bu sindirme çabaları ülkede asayişi temin etmedi. Fransız işgaline karşı koyan yüz binden fazla Tunuslu Trablusgarb vilayetine iltica ettiler. Numan Hazar, Küreselleşme Sürecinde Afrika ve Türkiye-Afrika İlişkileri, Usak Yayınları, 2. Baskı, Ankara 2011, s. 161-162. 58 Hazar, Küreselleşme Sürecinde Afrika, s. 164. 59 Murat Aktaş, “Tunus’ta Devrim ve Demokrasi”, Dünya Tarihinde Afrika 4, ed. İsmail Ermağan, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara 2017, s. 227. 60 Ahmet Kavas, Osmanlı-Afrika İlişkileri, TASAM Yayınları, İstanbul 2006, s. 45-46. 57 101 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Osmanlı Sultanı II. Abdülhamid halife sıfatıyla Tunus’ta yaşananları bir oldubitti ile geçiştirilmesine müsaade Tunus’ta yaşananları ve Fransızların sömürge girişimlerini şiddetle protesto etti. Trablusgarb eyaletine sığınan Tunuslu mülteciler de Osmanlı Devleti’nin Tunus olaylarına müdahale etmesini ümitle beklemekteydi. Trablusgarb’da asayişi sağlamak, Fransız veya İtalyan güçlerinin Trablusgarb’da müdahil konuma gelmesini önlemek maksadıyla Osmanlı Hükümeti Libya garnizonunu erat ve cephane bakımından takviye etti. Bu takviye hareketleri Tunuslu mültecileri ümitlendirecek bir şekilde yapıldığından, Fransa bunlara son verilmesi ve kendisine karşı düşmanca bir siyaset izleyen valinin geri alınması için diplomatik teşebbüslerde bulundu. İngiltere’nin itidal tavsiyelerini dikkate alan Sultan II. Abdülhamid, Libya’daki askerî tedbirlerin sadece asayişi muhafaza gayesine matuf olduğunu belirtti, Fransa’nın Trablusgarb Konsolosu Feraud ile sert bir şekilde çatışan Vali Nafiz Paşa’yı görevden aldı. Ancak diğer taraftan adı geçen konsolosla dostane ilişkiler kuran Türk birlikleri kumandanı Hüseyin Paşa’yı da geri çekti. Nazif Paşa ile Libya’ya gelmiş olup oradan dinî mahfiller ve Tunuslu mültecilerle sıkı ilişkiler kurmuş olan Şeyh Hamza Zâfir’i Trablusgarb’da bırakmak suretiyle verdiği tavizin önemini tamamen giderdi.61 Tunus, 1881’de Osmanlılardan alınarak Cezayir gibi bir sömürge durumuna sokuldu. Bütün yetki bir Fransız generalinin elindeydi. Tunus Beyi ve onun hükûmeti bu generale bağlıydılar. Zaten, kabinedeki üç bakan Tunuslu olup geri kalan on bir bakan Fransızdı. Fransız bankaları Tunus ekonomisinin gerçek hâkimiydi. Faaliyetteki şirketlerin çoğu Banque de l’Union Parisien-Mirabegu et Compagnie mali grubuna dahildi. Rothschild, Credit Foncier d’Algérie et de Tunisie, Mallet grubu ve diğerleri Tunus’u denetleyen bankalar topluluğuydu.62 Sömürge döneminde Tunus’taki Avrupalı sayısı giderek arttı; 1881’de 15.000 kadar İtalyan varken 1901’de 71.000’e, 1911’de ise 88.000’e çıktı. Toplam 148.000 Avrupalının geri kalan 46.000’i Fransız ve 11.000’i Maltalıydı. Müslümanların sayısı aynı dönemde 1.700.000 kadardı. Birinci Dünya Savaşı’nda Fransa sadece Tunus’taki yerli gençlerden 63.000 kişiyi cephelere sürdü. 1931’de Tunus’un nüfusu 2.410.000 oldu, bunun 251.000’ini Avrupalılar oluşturuyordu. Bu tarihte Fransızların sayısı 91.000’e çıkmıştı.63 Fransız işgaline ve sömürgeciliğine karşı gelişen ayaklanmalar, çok sert biçimde bastırıldı. Bağımsızlığı savunanlar ya sürgüne gönderildi ya da ortadan kaldırıldı. Ülkede batılı tarzı özendirildi, seküler ve modern yaşamı desteklendi. İslamcı ve milliyetçi görüşler etrafında gelişen bağımsızlık hareketleri zaman zaman ağır baskılarla zayıflasa da, ülke bağımsızlığına Abdurrahman Çaycı, Büyük Sahra’da Türk-Fransız Rekabeti (1858-1911), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1995, s. 62-63. 62 Ataöv, Afrika Ulusal Kurtuluş Mücadeleleri, s. 114. 63 Aktaş, “Tunus’ta Devrim ve Demokrasi”, Dünya Tarihinde Afrika 4, s. 228. 61 102 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) kavuşuncaya kadar devam etti.64 1888’de yayımlanmaya başlayan Cerîdetü’l-Hâzıra ile 1896’da Ez-Zehrâ isimli gazeteler ve aynı yıl Halduniyye Cemiyeti etrafında bağımsızlık mücadelesinin temelleri atıldı. 1905’te Türk kökenli avukat Ali Baş Hanbe ve Beşir Sefar’ın öncülüğünde Sadıki Koleji Mezunları Derneği benzer faaliyetlere girişti. Osmanlı İmparatorluğu’nda gelişen “Jön Türkler”den ilham alan Ali Baş Hanbe ve Beşir Sefar öncülüğünde 1907’de “Jön Tunuslular” (Genç Tunuslular) Hareketi kuruldu ve “le Tunisien” gazetesinde yerli halkın temel haklarını savunan yazılar yayımlandı. İtalyanların 1911’de Trablusgarp’ı işgali, Genç Tunuslular Hareketi tarafından protesto edildi. Şubat 1912’de Oransızlar, Genç Tunuslular Hareketi’nin liderlerini Tunus’tan sürdüler. Aynı zamanda Osmanlı yanlısı olduğu ileri sürülen Ali Baş Hanbe de 1912’de yargılanıp Fransa’ya sürgüne gönderildi. Hanbe Birinci Dünya Savaşı yıllarında İstanbul’a gelerek mücadelesine buradan devam etti. 65 Berlin ve Cenevre gibi birçok Avrupa şehrinde bulunan Tunuslu ileri gelenler bağımsızlık mücadelelerini sürdürdüler. 1914’te Cenevre’de “Arap Mağribi’nin Özgürlüğü İçin Cezayir ve Tunus Komitesi” adında kurulan komite, 2 Ocak 1915’te ABD Başkanı Wilson’a bir telgraf çekerek “halkların kendi kaderini tayin hakkı”na dayanarak, Cezayir ve Tunus’un özgürlüğünü talep etti.66 5. Bağımsızlık Mücadelesi 1881 yılından Birinci Dünya Savaşı sonrasına kadar sindirme ve baskı politikalarıyla Fransa’nın Tunus’ta hükümran olmaya çalıştığı görüldü. İktisadi teşekküllerin Fransızların elinde tutulması, kültürel erozyonun hızlandırılması, yabancı istilasının yaygınlaşması, batılı değerlerin zorla kabul ettirilmesi, batılı yaşam tarzlarının dayatılması, dil ve kültür devrimlerinin gerçekleştirilmesi, İslâmî değerlerin dışlanması, Fransız otoritesine tavır alan muhaliflerin susturulması, sürgün edilmesi, hapsedilmesi veya katledilmesi ülkede acılarla geçen uzun yılların yaşanmasına yol açtı. Yaşanan bunca acılar Tunuslularda bağımsızlık ideallerini ortadan kaldıramadı. Yaşanan sıkıntılara oranla bağımsızlık özlemleri de artmaya devam etti. Abdülaziz Thaalbi’nin 192O’de Paris’te yayımlanan “la Tunisie martyre” adlı kitabı örneğinde görüleceği üzere gençlik bağımsızlığına kavuşacak Tunus atmosferine baş koymaya başladı. Tunus’ta Fransız sömürgeciliğine karşı ilk anayasal hareket olarak 1920 yılında Destur Hareketi kuruldu. Destur Hareketinin kuruluşu Tunus’ta milliyetçilik akımının yükselişine sebep oldu. Yükselen bu milliyetçilik dalgası ilk meyvelerini vermeye başladı. Fransa bu duruma kayıtsız kalamadı. Halkın haklı taleplerine cevap vermek zorunda kaldı. Aktaş, “Tunus’ta Devrim ve Demokrasi”, s. 228. Aktaş, “Tunus’ta Devrim ve Demokrasi”, Dünya Tarihinde Afrika 4, s. 228. 66 Aktaş, “Tunus’ta Devrim ve Demokrasi”, Dünya Tarihinde Afrika 4, s. 229. 64 65 103 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Bunun sonucu olarak 1922 yılında küçük çaplı da olsa halkın sorunlarının çözümü için yerel yardım konseylerinin kurulmasına yeşil ışık yaktı. Bu minvalde kimi küçük çaplı ekonomik reformların gerçekleşmesine imkân verdi. Tanınan bu haklar son derece basit ve sınırlı olup halkın taleplerini karşılamaktan tamamen uzaktı. Basit düzeydeki hak taleplerine karşılık vermek suretiyle Fransa Tunus’taki milliyetçileri susturmaya, onlara karşı güç kullanmaya, ülkede dengeleri kendi lehlerine çevirmeye çalıştılar. Hatta Fransız mandacılığını seve seve kabul eden Tunuslu taraftarlarına Fransız vatandaşlığının verileceği duyuruldu. 20 Aralık 1923’te Tunusluların Fransız vatandaşlığına geçmesine izin veren yasal düzenleme yapıldı. Vatanperver Tunuslular verilen bu vatandaşlık hakkını Tunus Beyi’nin egemenliğine aykırı bir girişim olarak değerlendirdiler. Milliyetçiler Fransız vatandaşlığına geçenleri “imansız” ve “iş birlikçi” olarak nitelendirdiler. Tunus’ta yaşanan huzursuzluk ve Fransız sömürgesine duyulan tepki 1924-1925 yıllarında sokağa taştı. Genel grevler yapıldı. Gerçekleşen grevlerden tedirgin olan Fransız yetkililer kimi sendika liderlerini tutukladı, kimilerini de sürgüne gönderdi. 1929 yılına gelindiğinde ekonomik sorunlar baş edilemez duruma geldi, sosyal ve siyasal sorunlar arttı, siyasi şartlar daha da ağırlaştırıldı, Destur Partisi’nin kapatılacağı gündeme geldi. Aydınlar arasında bağımsızlık mücadelesinin seyri ile ilgili yeni oluşumlar ve girişimler gerçekleştirildi. Destur Hareketi’nden ayrılanlar oldu ve bunlar yeni bir parti kurma hazırlıklarına başladı. Dr. Mahmud Materi, Av. Habib Burgiba, Bahri Guiga ve Tahar Sfar öncülüğündeki yeni oluşum Ahmed es-Safi ve Salah Ferhad öncülüğündeki Destur Partisinin yönetimini sert bir şekilde eleştirmeye başladı. Bu oluşum 1934 yılının Mart ayında Neo-Destur Partisinin kuruluşunu gerçekleştirdi. Partinin liderliğine Habib Burgiba getirildi.67 Destur Hareketi daha çok İslâmî yaklaşımlar ve milliyetçi politikaları ile dikkat çekiyordu. Neo-Destur Hareketi ise geniş halk kitlelerinin katıldığı bir halk hareketine dönüştü. NeoDestur Hareketi toplu tutuklamalara ve baskılara hedef olmamak için daha yumuşak bir söylem geliştirmeye başladı. Tunus’un bağımsızlığını kademeli bir strateji ile gerçekleştirmeyi planladı. Tunus’un demokratikleşmesini ve erkler ayrılığını gündeme getirdi. Tunus’un bağımsızlığını esnek bir şekilde dillendirdi. Silahlı mücadeleden ziyade Fransız aydınları ve siyasilerinin de desteğiyle kademeli olarak bağımsızlığa gitmeyi amaçladı. O dönemde Cezayir’de Fransa’ya karşı yürütülen ve Fransa’yı zor durumda bırakan silahlı bağımsızlık mücadelesinin ağır bedeller ödettirdiğini gören Neo-Destur Hareketi kendi bağımsızlık mücadelelerini ikili görüşmelerle yürütmek istedi. Habib Burgiba için önemli 67 Aktaş, “Tunus’ta Devrim ve Demokrasi”, Dünya Tarihinde Afrika 4, s. 229. 104 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) olan ilk aşamada Tunusluların yönetime gelmesi ve ülkenin zamanla Fransız egemenliğinden kurtulmasıydı. Bu yumuşak siyasete, ılıman yaklaşımlara ve yakınlaşma çağrısına rağmen yeni atanan sömürge valisi Tunus’ta sert uygulamalara gitti, baskılar uyguladı ve bir dizi tutuklamalar gerçekleştirdi. Yaşanan gelişmeler Neo-Destur Hareketinin de daha sert bir tutum almasına yol açtı. Fransa’nın Destur Hareketine karşı uyguladığı baskıcı politikaların bir benzerini Neo-Destur Partisine karşı da uyguladı. 1938 yılının Nisan ayındaki genel grev isyana dönüştü. Anayasal bir parti olan Neo-Destur Partisi feshedildi ve başta Burgiba olmak üzere çok sayıda partili tutuklandı. Fransa ile yakınlaşmaktan, sorunları ortak konsensüsle çözmekten, Fransa’ya karşı mutedil bir siyaset izlemekten yana olan Habib Burgiba bile, 1934-1936 ve 1938-1942 yılları arasında defalarca tutuklanarak cezaevine atıldı.68 Özgürlük ve bağımsızlık gösterileri yabancı askerler ve polisin döktüğü kanlarla boğuldu. Fransızlar Neo-Destur’u kanun dışı ilân ettiler. 9 Nisan tarihi Tunus’ta, “Özgürlük Savaşçılarını Anma Günü” olarak kutlanmaktadır. Demokratik özgürlüklere o günkü olaylardan ötürü son verildi. Kurtuluş hareketinin birçok ileri geleni tutuklanıp yargılandı.69 İtalya Tunus üzerindeki emellerini İkinci Dünya Savaşı sırasında da gündeme getirmeye başladı. Mussolini Hükûmeti savaşa girerken sömürgesine dönüştürdüğü Libya’ya komşu olan Tunus’u almayı 1938 yılında dış politikasının hedeflerinden biri haline getirdi.70 İkinci Dünya Savaşı sırasında Neo-Destur Hareketinin liderleri müttefik güçlerini destekledi. Habib Burgiba Almanya, İtalya ve Japonya’nın oluşturduğu itilaf devletlerine karşı tavır aldı. Ulusal hareketin liderliğini devralan Tunus Beyi Muhammed el-Moncef on iki maddelik bir program ilan etti. Bu programda Tunusluların istihdamı, Fransızlarla işte, ücrette ve eğitimde eşit haklara sahip olma, önemli iş alanlarının kamu yararına kamulaştırılması gibi konular gündeme getirilerek yönetiminde Tunusluların varlığını güçlendirmek istendi. Almanya ve İtalya güçleri 1 Kasım 1942’de Tunus’u işgal etti. 13 Mayıs 1943 tarihine kadar devam eden harp, İkinci Dünya Savaşının en şiddetli çatışmalarından biri haline geldi. Almanlar ve İtalyanlar Tunus cephesinden geri çekilmek zorunda kaldı. 1942 yılında Almanlar tarafında İtalya’ya götürülen, İtalyanların safına geçmesi istenen Habib Burgiba, yapılan teklifleri kabul etmeyince 7 Nisan 1943’te Tunus’a döndü. 1943 yılının Mayıs ayında yaşadığı ağır hezimetle Almanya ve İtalya, ittifak güçleri tarafından Tunus topraklarından çıkartıldı. İtalya ve Alman güçlerinin Tunus’tan çıkartılmasıyla Tunus, bu kez ittifak güçlerinin işgaline maruz kaldı. 13 Mayıs 1943’te Tunus’u işgal eden İngiliz, Fransız ve Amerikan güçleri Tunus Beyi Norma Salem, Habib Burguiba, Islam and the Creation of Tunisia, Croom Helm, USA 1984, s. 129; Aktaş, “Tunus’ta Devrim ve Demokrasi”, Dünya Tarihinde Afrika 4, s. 230. 69 Ataöv, Afrika Ulusal Kurtuluş Mücadeleleri, s. 120. 70 Ataöv, Afrika Ulusal Kurtuluş Mücadeleleri, s. 120. 68 105 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Muhammed el-Moncef’in istifasını istediler. Sarayının işgalini kabullenmeyen ve görevinden istifa etmeyen Tunus Beyini tahtından indirip kendisini, önce Cezayir’e, daha sonra 1918’de vefat edeceği Tenes ve Pau’ya sürdüler. Sürgüne gönderilen Tunus Beyi Muhammed elMoncef’in yerine Emin Bey atandı. General de Gaulle, 27 Mart 1944 tarihli bir kararname ile Fransa’nın Tunus üzerindeki hâkimiyetini yeniden tesis etti. 71 İngiliz ve Fransız güçlerinin ülkede uyguladıkları sert politikalar, Tunus halkının kitlesel tepkiler sergilemesine yol açtı. Baskı politikaları Tunus halkının bağımsızlık özlemini galeyana getirdi. 1945 yılında kurulan Tunus Genel İşçi Sendikaları ulusal harekete ciddi bir ivme kazandırdı. İki Destur hareketi ve diğer ulusalcı partilerin temsilcileri, 23 Ağustos 1946’da bir araya gelerek ülkenin bağımsızlık şartı olarak kabul edilen önergeyi hazırladılar. Tarafların süreci yatıştırmaya yönelik girişimlerine rağmen, gerginlik gittikçe arttı. 5 Ağustos 1947’de Sfax’ta Tunus Genel İşçi Sendikalarının (UGTT) grevi, siyasi bir protestoya dönüştü. Tunus’tan kaçıp 26 Mart 1945’te gizlice Kahire’ye giden Habib Burgiba, Tunus’un bağımsızlık mücadelesi için Arap ülkelerinden destek istedi. Ülkesindeki direnişi dışarıdan yönetmeye çalıştı. Tunus’a ancak 1949 Eylül ayında dönebildi. 72 1950’li yılların başında Emin Bey bağımsızlık mücadelesini sürdüren gençleri destekledi. Bağımsızlık için mücadele eden milliyetçi ve İslâmî değerleri savunan kitlelerin 1952-1955 arası dönemde bağımsızlık girişimlerini eyleme dökmeleri üzerine Fransa, müzakereye açık olan Habib Burgiba ile görüşmelere başladı. Müzakere sürecinin 1954 sonlarında başlamasının ardından Neo-Destur, askerî direnişi savunan grupların ellerindeki silahları topladı.73 1952 yılında Tunuslu vatanseverlerin yabancı işgaline karşı artırdıkları tepkisel hareket, “Tunus Kurtuluş Ordusu” adı altında büyüdü. Sendika liderlerinden Ferhat Haçid’in 5 Aralık 1952’de öldürülmesi halkın galeyana gelmesini sağladı. Halkın sergilediği bu direnişi ortadan kaldıramayacağını anlayan Fransa, Tunus’a “iç otonomi” vermeye razı oldu. “Zafer Günü” olarak ilan edilen Bu hususu Başbakan Mendés - France 31 Temmuz 1954’de açıklamıştı. 9 Aralıkta da Kurtuluş Ordusunun silahlı müdahaleleri durdu. Neo-Destur’un lideri Habib Burgiba 1 Haziran 1955’de imzalanan antlaşma gereğince, bütün hükumet üyeleri Tunuslu oldu. Devlet iç işlerinde bağımsız, savunma ve dış politikada Fransa’ya bağımlı hale geldi. 20 Mart 1956’da imzalanan bir protokolle ise Tunus’a bağımsızlık verildi. 1881 ve 1883 Protektora Antlaşmaları ortadan kalktı.74 Aktaş, “Tunus’ta Devrim ve Demokrasi”, Dünya Tarihinde Afrika 4, s. 231. Aktaş, “Tunus’ta Devrim ve Demokrasi”, Dünya Tarihinde Afrika 4, s. 230-231. 73 Murat Aktaş, “Tunus’ta Devrim ve Demokrasi”, Dünya Tarihinde Afrika 4, ed. İsmail Ermağan, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara 2017, s. 231. 74 Ataöv, Afrika Ulusal Kurtuluş Mücadeleleri, s. 122. 71 72 106 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Fransız işgaline karşı sürdürülen mücadelenin liderleri, Fransız yetkilileri ile sürdürülen müzakerelerin ardından, 20 Mart 1956’da Fransa ile Tunus’a bağımsızlık verilmesini öngören antlaşmayı imzaladılar. Tunus’un bağımsızlığını tanıdığını ilan eden Fransa ülkeden çekilmek zorunda kalırken, Hüseynî Ailesinden Emin Bey on dokuzuncu bey sıfatıyla Kral oldu. Osmanlılardan kalan yönetim geleneği sürdürülerek atanan Bey, 27 Temmuz 1957 tarihine kadar Tunus Kralı oldu. Habib Burgiba, 1957’de Cumhuriyeti ilan etti ve Hüseynî Ailesinin saltanatı sona erdi. Kral Emin Bey’in Başbakan tayin ettiği Habib Burgiba ilk devlet başkanı olarak bütün yetkileri eline aldı. 75 Otoriter ve tek parti sistemiyle 31 yıl boyunca yönetimde kalan Burgiba, iktidarı döneminde dini devlet kontrolüne aldı. Zeytune Üniversitesi gibi İslâmî eğitim kurumlarını kapattı, camilerdeki faaliyetleri sıkı denetim altına aldı. Her türlü dini konuşma bizzat devlet görevlileri tarafından belirlendi. Sekülarizmin kendine özgü bu şekli Tunus’ta bir tür diktatörlüğe dönüştü.76 Ülkede laik bir sistem benimsendi, ülkedeki muhafazakârlar ve sivil örgütlenmeler sürekli baskı altında tutuldu. Batı ile ilişkilerinde uzlaşmacı ve yumuşak bir tavra bürünen siyasal iktidar, içeride adeta sömürge yönetiminin devamı gibi davranarak baskıcı bir yapılanmaya gitti.77 Tunus’ta enflasyon ve ekonomik sorunlar, üstüne üstlük bir de iktidarın otoriter ve baskıcı tutumu Burgiba’ya karşı 1970’li yıllarda toplumsal ve politik muhalefetin oluşmasına yol açtı. Oluşan muhalefet geniş tabanlı bir tepki hareketiydi. Milliyetçi, İslamcı, liberal ve komünist çevrelerden oluşan bu muhalefet cephesinde işçi ve öğrenci hareketleri de yer aldı. Muhalif zümreler gelir adaletsizliğinin giderilmesini talep edip bilhassa güney illerinde iktidar karşıtı güçlü bir hareketin oluşmasını sağladılar. Raşid el-Gannuşi ve Abdulfettah Moro’nun liderliğinde 1969’da kurulan İslâmî Yönetiş Hareketi önemli bir muhalif hareketi konumuna geldi. Daha sonra Nahda Hareketi olarak tanınacak olan İslâmî Yönetiş Hareketi’ne karşı Burgiba yönetimi, başlangıçta fazla ses çıkarmadı. Hareket güçlenmeye başlayınca İslâmî çevreler üzerinde baskı politikasını katmerleştirdi. Legal teşkilatlanmasını sağlamak üzere 1981 yılında İçişleri Bakanlığı’na başvurulunca İslâmî Yönetiş Hareketinin ileri gelenlerinden 106 kişi tutuklandı.78 Veysel Ayhan, “Tunus İsyanı: Arapların Devrim Ateşini Yakması”, Ortadoğu Etüdleri, Ocak 2012, c. 3, Sayı: 2, s. 59-93;Aktaş, “Tunus’ta Devrim ve Demokrasi”, Dünya Tarihinde Afrika 4, s. 232. 76 Amir Mastouri, “Is Tunisia a Democracy?”, Rational Standard, 23 October 2016 https://rationalstandard.com/is-tunisia-a-democracy, (05 Şubat 2022); Aktaş, “Tunus’ta Devrim ve Demokrasi”, Dünya Tarihinde Afrika 4, s. 233. 77 Hamdi Genç & Emre Saygın, “Kuzey Afrika Ülkelerinde Devlet ve Ekonomi: Tunus, Cezayir ve Fas”, Dünya Tarihinde Afrika 4, ed. İsmail Ermağan, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara 2017, s. 374-375. 78 Ayhan, “Tunus İsyanı”, Ortadoğu Etüdleri, c. 3, Sayı: 2, s. 59-93; Aktaş, “Tunus’ta Devrim ve Demokrasi”, Dünya Tarihinde Afrika 4, s. 233. 75 107 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Ülke genelinde gerçekleşen grevler 1977-1978 yıllarında gittikçe daha fazla arttı. Ülke genelinde geniş katılımla gerçekleşen 1978 grevinin bastırılması esnasında yaklaşık 100 kişi yaşamını yitirdi. Rejim karşıtı isyan hareketine dönüşen genel grevlerin bastırılmasıyla Habib Burgiba sendika liderlerine yönelik baskı ve tutuklama politikalarını devreye soktu. Baskıcı ve otoriter tutumuyla muhalefeti sindirme politikaları sonucu 27 Aralık 1983-6 Ocak 1984 tarihleri arasında bu kez “ekmek isyanı” adıyla anılan kitlesel protestolar yaşandı. Ekmek isyanını bastırmak adına 1987 yılında üç binden fazla muhalif tutuklandı. Binlerce muhalif de sürgün edildi.79 Sömürge güçlerinin imha politikası, bağımsızlık sonrasında Burgiba yönetiminin baskıcı ve otoriter tavrı Tunus halkını yıldırmadı. Baskılar karşısında daha fazla özgürlük arayışına koyulan Tunus halkı sosyal ve siyasal örgütlenmeleri sonucu her fırsatta hak arayışını sürdürdü. Ülkede sendika geleneği ve sivil toplum kültürü gittikçe gelişip yerleşmeye başladı. Diğer İslâm ülkelerine göre sivil toplum kuruluşları Tunus’ta daha güçlü yapılanma deneyimi gerçekleştirdi. Ülkedeki sivil toplum kuruluşları hak arayışlarından vazgeçmeyip baskı politikaların kimi zaman mecburen gevşetilmesini, devletin sivil topluma “kontrollü özgürlük” tanımasını sağladı.80 Burgiba’nın uyguladığı zulmün yarattığı tepkiyi kendi lehine bir desteğe dönüştürmek isteyen Zeynelabidin Bin Ali 7 Kasım 1987’de Burgiba’ya karşı bir darbe gerçekleştirerek yönetimi ele geçirdi.81 Eski bir gizli servis elemanı olan Zeynel Abidin Bin Ali, 84 yaşındaki Burgiba’nın yaşlılığını bahane olarak gösterdi, Burgiba’nın sağlık sorunları olduğuna ve artık ülkeyi yönetmeye elverişli olmadığına dair rapor alıp onu görevden uzaklaştırdı. Bu iktidar değişikliği sağlık darbesi olarak tarihe geçti. Kendisinin yönetimi geçici olarak devralacağı ve üç yıl içinde seçimlerin yapılacağı sözünü vererek İslamcılarla anlaşan Bin Ali, başlangıçta Tunus halkına demokrasi sözü vererek muhaliflerin desteğini aldı. Büyük çoğunluğunu İslamcıların oluşturduğu, aralarında Raşid Gannuşi’nin de bulunduğu 5 bin siyasi tutuklu serbest bırakıldı. Sürgündeki muhaliflerin de ülkeye geri dönmesinin önü açıldı.82 Ayhan, “Tunus İsyanı”, Ortadoğu Etüdleri, c. 3, Sayı: 2, s. 59-93; Aktaş, “Tunus’ta Devrim ve Demokrasi”, Dünya Tarihinde Afrika 4, s. 233. 80 Rumeysa Köktaş, “Tunus Politik Kültüründe Sivil Toplum: Tarihsel Bir Analiz”, ORMER Perspektif Serileri, Nisan 2016, https://ormer.sakarya.edu.tr/uploads/files/perspektif_no_18.pdf, (05 Şubat 2022); Aktaş, “Tunus’ta Devrim ve Demokrasi”, Dünya Tarihinde Afrika 4, s. 234. 81 Nouri Gana, “Tunus”, Arap Baharından Kesitler-Yeni Ortadoğu’yu Anlamak, der. Paul Amar & Vijay Prashad, çev. Ömer Can Furtun vd., İtifada Yayınları, İstanbul 2014, s. 19-47; Hamdi Genç & Emre Saygın, “Kuzey Afrika Ülkelerinde Devlet ve Ekonomi: Tunus, Cezayir ve Fas”, Dünya Tarihinde Afrika 4, ed. İsmail Ermağan, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara 2017, s. 374-375. 82 Aktaş, “Tunus’ta Devrim ve Demokrasi”, Dünya Tarihinde Afrika 4, s. 234. 79 108 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Tıpkı selefi gibi başlangıçta ülkede bir reform yaşatacağını söyleyerek İslamcı kesimler ile iyi ilişkiler kurmaya çalışan Bin Ali de iktidarını sağlama aldıktan sonra aynı politikayı izlemeye devam etti. Bin Ali döneminde halkın dışarıda giydiği kıyafete kadar insanların özel tercihlerine bile müdahale edildi.83 İslamcılara karşı Burgiba dönemine oranla daha sert politikalar izleyen Bin Ali, İslamcı siyasetçileri tutuklattı, çoğu muhalifin yurt dışına kaçmasına yol açtı, bir toplantı için İngiltere’de bulunduğu sırada Tunus’ta meydana gelen bir patlamanın emrini Raşhid Gannuşi’nin verdiğini iddia ederek Gannuşi’yi ciddi suçlamalarla engellemeye çalıştı. Ülke içinde tam bir polisiye yönetim oluşturdu. Rejimi yıkmak suçlamasıyla Nahda Hareketi’nin üst düzey yöneticilerini tutuklattı. 1991 yılında Nahda Hareketini terörist bir organizasyon olarak ilan etti. Parti üyelerine karşı kitlesel tutuklamalar ve toplu işten atmalar uygulandı. Yaklaşık on beş bin kişinin Nahda üyesi olma suçlamasından dolayı kamuda çalışması yasaklandı. Zeynel Abidin Bin Ali’nin 23 yıllık iktidarı döneminde Tunus, herkesin herkes hakkında raporlar tuttuğu bir tür gizli servis ülkesine dönüştü. Ülkede istibdat uygulamaları arttı ve ülke devasa bir karakola dönüştü. 1990-2011 yılları arasında yaşanan ekonomik sıkıntılar dayanılmaz hal aldı. Körfez Savaşı sonrasında ve Amerika’daki İkiz Kulelere yapılan saldırılar sonrasında İslamcı çevrelerle mücadelesine Zeynelabidin Bin Ali uluslararası bir meşruiyet kazandırmaya çalıştı. İktidarından ve gücünden son derece emin olan Bin Ali Tunus’ta meydana gelen ekonomik ve sosyal sorunlar karşısında halkın taleplerine kulak asmadı. Ülke genelinde gerçekleşen protestolara sert bir şekilde müdahale etti Baştan beri uyguladığı istibdat yönetimini daha baskın konuma getirdi. Büyük kesimini üniversite mezunu gençlerin oluşturduğu işsizler ordusunda baskılara karşı tepkiler gittikçe büyümeye başladı.84 Sebze ve meyve satarak yaşamını sürdürmeye çalışan Muhammed Bouazizi adında Tunuslu gencin sebze meyve arabasına el konulmasına tepki olarak 17 Aralık 2010 günü Sidi Bouzid şehrindeki Valilik binası önüne giderek kendini ateşe vermesi ülkede biriken enerjinin adeta patlamasına sebep oldu. Buazizi sevk edildiği hastanede 4 Ocak 2011’de hayatını kaybetti. Ülkedeki işsizlik, yolsuzluk ve baskılarla birlikte Bouazizi’ye yapılan bu hakaret, mensup olduğu geniş aşiretin ve kent sakinlerinin sokağa dökülmesine neden oldu. Eylemlerin gelişmesinde hem aşiret bağlantılarının, hem de yerel sendikaların önemli rolü oldu. Güney illerinde başlayan gösteriler kısa sürede ekonomik ve politik taleplere dönüştü ve yerel Enver Arpa, Afrika Seyahatnamesi, Fecr Yayınları, Ankara 2015, s. 211. Murat Aktaş, Arap Baharı, Ortadoğu’da Demokrasi Arayışı ve Türkiye Modeli, Nobel Yayınları, Ankara 2012; “Tunus’ta Devrim ve Demokrasi”, Dünya Tarihinde Afrika 4, s. 235-236. 83 84 109 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) sendikalar eylemleri örgütlemede ve ülke geneline yayılmasında önemli bir rol oynadılar. Böylece gösteriler Sidi Bouzid’den başlayarak Akdeniz kıyısındaki şehirlere doğru yayıldı. Yetkililerin gösterileri yatıştırma girişimleri sonuçsuz kaldı. Bunun üzerine açıklama yapan Bin Ali, göstericilerin taleplerini karşılayacak reformlar yapacağını ve bir daha aday olmayacağı sözünü verdi. Ancak göstericileri ikna edemedi. 85 Kitlesel gösterilerle ülkede gerilim had safhaya ulaştı. Gidişatın iyi olmadığını, bu öfkenin karşısında hiçbir gücün duramayacağını anlayan Bin Ali, arkasındaki Batı’nın güçlü desteğine rağmen 23 yıllık iktidarına bırakarak 14 Ocak 2011 tarihinde ülkeyi terk etmek zorunda kaldı. Bin Ali’nin ülkeden kaçması başta Kuzey Afrika ülkeleri olmak üzere tüm Arap ülkelerinde geniş bir yankı buldu ve baskıcı yönetimlere karşı başlatılan hareketlerin fitilini ateşledi. Tunus’taki devrimi sırasıyla Mısır, Libya ve Yemen devrimleri takip etti.86 Tunus’ta yönetimin devrilmesiyle sonuçlanan ayaklanmalar “Yasemin Devrimi” olarak adlandırılırken bölgeye yayılan süreç de yaygın bir şekilde “Arap Baharı” olarak adlandırıldı. Bölgede göreceli de olsa demokratik bir yönetimin kurulabildiği tek ülke Tunus oldu. Tunus’ta kurulan geçici hükümetlerin ardından birçok seçim yapıldı ve değişik hükümetler ve devlet başkanları iktidara geldi. Ancak bütün bu değişiklikler de ayaklanmalara neden olan temel sorunları çözemedi.87 Sonuç Kuzey Afrika’da stratejik konuma sahip olan Tunus kadim geleneği ile dikkat çekmektedir. Coğrafi ve iklim koşulları, kültür ve medeniyet havzası, ekonomik ve siyasal gelişmeleri ile her dönemde canlılığını korumuş bir ülkedir. Fenikelilerin ticari kazanımlarıyla Akdeniz’in kalbinin attığı bir coğrafya, Roma’nın bölge idaresine merkezlik yapmış bir diyar, Bizans’ın varlık göstermeye çalıştığı bir nokta olmuştur. Hz. Osman zamanında Abdullah b. Sa‘d b. Ebû Serh komutasındaki İslam ordularının fethi ile Müslümanların hakimiyet kurmaya başladıkları Tunus’ta İslâmî gelenek süreç içerisinde içselleştirilmiş, gelişmiş ve perçinleşmiştir. Erken dönemde İslâm ve Müslümanlarla tanışan Tunus’un yerli halkları sahabe, tabiin ve selef-i salihin ulemasının eğitim ve irşad faaliyetleriyle İslâm’ı bireysel ve kitlesel boyutta benimsemeye başladılar. İslâm ordusunun fethedip Emevi toprakları arasına kattığı Tunus’ta bilhassa Emeviler döneminde sık sık ayaklanmalara sahne oldu. Yer yer kopmaların yaşandığı Tunus, Abbasiler döneminde merkezi yönetime bağlandı. Atanan valilerle yönetildi. Kültür, sanat, dil, edebiyat, ticaret, Aktaş, “Tunus’ta Devrim ve Demokrasi”, Dünya Tarihinde Afrika 4, s. 237-238. Enver Arpa, Afrika Seyahatnamesi, Fecr Yayınları, Ankara 2015, s. 211. 87 Aktaş, “Tunus’ta Devrim ve Demokrasi”, Dünya Tarihinde Afrika 4, s. 223. 85 86 110 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) eğitim faaliyetleriyle İslâm coğrafyasının önemli medeniyet merkezi oldu. Abbasiler döneminde Ağlebilerin kontrolünde emniyetli ve gelişmiş bir diyar konumuna geldi. Bölgede Fatimilerin sağladığı hakimiyetle mezhebi mücadelenin adresi konumuna geldi. Fatımiler döneminde alınan yaralar Zîrîler Hanedanlığı döneminde sarılmaya, ayrışmalar giderilmeye, Abbasi Halifeliği ile yeniden bağlantı sağlanmaya çalışıldı. On dördüncü asrın ikinci yarısında Tunus’a hakim olan Hafsî Hanedanlığı Tunus’un tarihine damgasını vuran bir diğer sultanlık oldu. Hafsîler döneminde Akdeniz’de korsanlık faaliyetlerini artıran, Kuzey Afrika sahil kentlerini birbir egemenlikleri altına alan İspanyol denizciler Tunus’a kadar da ulaşmışlardır. Endülüs’te yaşanan kitlesel kıyım Endülüs Müslümanların Avrupa’dan kitlesel göçlerine yol açtı. Gelen Endülüslülere kucak açan ve kol kanat geren Hafsî sultanları bir yandan da kendi güvenliklerini sağlamanın yollarını aramışlardır. İspanya’nın sonu gelmeyen saldırıları karşısında Tunus yerlileri ile birlikte Hafsî sultanları da Osmanlı Devletinden yardım istediler. Bir fetih hareketinden çok yardım çağrısına cevap vermek şeklinde gerçekleşen Osmanlı’nın Tunus seferleri kısa zamanda yankı uyandırmış, Akdeniz’in Türk denizine dönüşmesini sağlamıştır. Kuzey Afrika’da Cezayir ve Trablusgarb gibi Tunus’un bir Garb Ocağı haline gelmesini sağlamıştır. Mısır’da Fas’a kadar uzanan çizgide Kuloğulları neslinin vücuda gelmesini sağlamıştır. Osmanlı Devleti Tunus’u doğrudan yönetmek yerine yerinde yönetimle yerel dinamiklerin harekete geçmesini sağlamıştır. Muradilerle Hüseynilerin aile hanedanlıklarını merkezi yönetime bağlı olarak kendi içinde serbest bir yönetim sergilemesini sağlamıştır. Cezayir’deki istila hareketlerini sürdüren Fransız güçler sonunda Tunus’taki emellerine de ermenin çabasını gütmüşler, Tunus’un da kendi sömürgeleri konumuna gelmesini sağlamışlardır. Sömürge güçlerinin Tunus’ta yaşattıkları dram Tunus halkının uzun soluklu bağımsızlık mücadelesi ile ortadan kaldırılmak istenmiştir. Kaynakça Akalın, Durmuş & Parlaz, Selim, XIX. Yüzyılda Doğu Afrika’da Osmanlılar ve İtalyanlar, Kesit Yayınları, İstanbul 2015. Aktaş, Murat, “Tunus’ta Devrim ve Demokrasi”, Dünya Tarihinde Afrika 4, ed. İsmail Ermağan, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara 2017, s. 223-248. Aktaş, Murat, Arap Baharı, Ortadoğu’da Demokrasi Arayışı ve Türkiye Modeli, Nobel Yayınları, Ankara 2012. Alaca, Hanife, “Hurufat Defterlerine Göre Tunus’taki Dini ve Sosyal Yapılar”, Gaziantep University Journal of Social Sciences, 2021, 20(3), s. 1463-1472. 111 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Arpa, Enver, Afrika Seyahatnamesi, Fecr Yayınları, Ankara 2015. Ataöv, Türkkaya, Afrika Ulusal Kurtuluş Mücadeleleri, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Yayınları, Ankara 1977. Ayhan, Veysel, “Tunus İsyanı: Arapların Devrim Ateşini Yakması”, Ortadoğu Etüdleri, Ocak 2012, c. 3, Sayı: 2, s. 59-93. Bilgin, Feridun, “Osmanlı Hakimiyetindeki Tunus’a Endülüs Müslümanlarının (MüdeccenlerMoriskolar) Göçleri (XVI-XVII. Asırlar), Akademik İncelemeler Dergisi, c. 8, Sayı 1, 2013, s. 29-49. Bowill, E.W., “Italy in Africa: Part I”, Journal of the Royal African Society, Vol. 32, No. 127, Oxford University Press, 1933, s. 178-186. Carım, Fuad, Cezayir’de Türkler, Sanat Basımevi, İstanbul 1962. Çaycı, Abdurrahman, Büyük Sahra’da Türk-Fransız Rekabeti (1858-1911), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1995. El May, Mahmoud, The Jasmine Revolution, Turkish Policy Quarterly, Vol.9, No. 4, Winter 2011 Ertan, Veli, Afrika’da ve Avrupa’da İslamiyet, Bahar Yayınları, İstanbul 1968. Gana, Nouri, “Tunus”, Arap Baharı’ndan Kesitler Yeni Ortadoğu’yu Anlamak, der. Paul Amar & Vijay Prashad, çev. Ömer Can Furtun vd., İtifada Yayınları, İstanbul 2014, s. 19-47. Genç, Hamdi & Saygın, Emre, “Kuzey Afrika Ülkelerinde Devlet ve Ekonomi: Tunus, Cezayir ve Fas”, Dünya Tarihinde Afrika 4, ed. İsmail Ermağan, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara 2017, s. 365-391. Gündüzöz, Güldane, Tasavvuf Tarihinde Nazarî İrfan Geleneği –Tarih, Teori ve Problemler-, Fecr Yayınları, Ankara 2018. Güven, Mustafa Salim, “Şâzeliyye”, Türkiye’de Tarikatlar Tarih ve Kültür, ed. Semih Ceyhan, İSAM Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 2018, s.373-443. Hazar, Numan, Küreselleşme Sürecinde Afrika ve Türkiye-Afrika İlişkileri, Usak Yayınları, 2. Baskı, Ankara 2011. İbn İyâd, Ahmed b. Muhammed eş-Şâfiî, el-Mefâhirü’l-aliyye fî meâsiri’ş-Şâziliyye, Mısır 1993. İbn Sabbâğ, Dürratü’l-esrâr ve tuhfetu’l-ebrâr, nşr. İbrahim er-Rifâî, Dâru’r-Rifâî ve Mektebetü’l-Muhacir, Rabat 1993. Kavas, Ahmet, Osmanlı-Afrika İlişkileri, TASAM Yayınları, İstanbul 2006. 112 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Köktaş, Rumeysa, “Tunus Politik Kültüründe Sivil Toplum: Tarihsel Bir Analiz”, ORMER Perspektif Serileri, Nisan 2016, https://ormer.sakarya.edu.tr/uploads/files/perspektif_no_18.pdf, (05 Şubat 2022). Maksudoğlu, Mehmet, “Tunus’ta Dayıların Ortaya Çıkışı”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl 1966, c. XIV, s. 189-202. Maksudoğlu, Mehmet, “Tunus’ta Hâkimiyetin Dayılardan Beylere Geçişi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl 1967, c. XV, s. 173-186. Maksudoğlu, Mehmet, “Tunus’un Osmanlı Devletinden Ayrılması”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı, 4, İstanbul 1986, s. 137-169 Mastouri, Amir, “Is Tunisia a Democracy?”, Rational Standard, 23 October 2016 https://rationalstandard.com/is-tunisia-a-democracy, (05 Şubat 2022) Muhammed Zâfir, el-Envâru’l-kudsiyye fî tenzihi turukı’l-kavmi’l-aliyye, Matbaa-yı Behiyyetü’l-Osmaniyye, İstanbul 1302. Özey, Ramazan, Afrika Coğrafyası, Aktif Yayınları, 3. Baskı, İstanbul 2006. Pektaş, Kadir, “Tunus Sanatı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 41, İstanbul 2012, s. 397-400. Salem, Norma, Habib Burguiba, Islam and the Creation of Tunisia, Croom Helm, USA 1984 Şeker, Mehmet, “Tunus’ta Bulunan Türkçe Kitâbeler”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1987, Sayı 4, s. 183-226. Tandoğan, Muhammed, Büyük Sahra’da Son Osmanlı Tebaası Tevâikler, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2018. Yiğit, İsmail, “Tunus Kültür ve Medeniyeti”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 41, İstanbul 2012, s. 393-397. Yiğit, İsmail, “Tunus Tarihi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 41, İstanbul 2012, s. 385-388. 113 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) SINIR SOSYOLOJISI BAĞLAMINDA SURIYE İÇ SAVAŞININ ETKILERI: HATAY/ HASSA SINIRI ÖRNEĞI THE EFFECTS OF THE SYRIAN CIVIL WAR IN THE CONTEXT OF BORDER SOCIOLOGY: THE CASE OF Hatay/Hassa Border Işıl AVŞAR ARIK Dr., Sosyoloji Ph. D., Sociology ORCID ID: 0000-0002-3974-693X ÖZET Bu çalışma Türkiye – Suriye sınırının Hatay/Hassa tarafında yaşayan yerel halkın Suriye iç savaşının başlamasından sonra sınır algılarının nasıl değiştiğini ve bölgenin sosyo-ekonomik yapısını sosyolojinin en temel dikotomilerinden bir tanesi olan yapı-fail ilişkisi bağlamında incelemeyi amaçlamaktadır. Çalışma, sınır bölgelerinde yaşayanların sınır algılarının devam eden tarihsel ve sosyal süreç içerisinde, sosyo-politik ve ekonomik şartlar altında nasıl şekillendiğini ve sınır bölgelerinde yaşayanların iktisadi yaşantısının nasıl bir mahiyete büründüğünü savaş olgusu bağımsız bir değişken olarak ele alınarak incelemektedir. Burada sınırlar birer kurum olarak “yapı” bağlamında değerlendirilmiştir. Nitel bir araştırma tasarımına sahip olan bu çalışmada kartopu örneklemesi kullanılarak toplam 8 kişiye ulaşılmıştır. Çalışmanın sonucunda ise sosyo-ekonomik açıdan üç farklı dönem olduğu ortaya çıkmıştır. Bunlardan ilki sırt kaçakçılığının yapıldığı ve sonrasında vize serbestisinin olduğu savaş öncesi dönem, ikincisi küçükbaş hayvan ticaretinin yapıldığı savaş sırası dönem ve sonuncusu da sınır ticaretinin neredeyse tamamen ortadan kalktığı Zeytindalı Harekâtı sonrası dönemdir. Anahtar kelimeler: Yapı, Fail, Sınır, Kaçakçılık, Sosyo-Ekonomi, Hatay, Suriye ABSTRACT This study aims to examine how the border perceptions of the local people living on the Hatay/Hassa side of the Turkey-Syria border have changed after the start of the Syrian civil war, and to examine the socio-economic structure of the region in the context of the structure and agency relationship, which is one of the most fundamental dichotomy of sociology. In other words, it examines how the border perceptions of the people living in the border areas are reproduced in the ongoing historical and social process, under socio-political conditions, 114 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) and how the socio-economic life of the people living in the border areas takes on, by considering the phenomenon of war as an independent variable. Here, borders are evaluated in the context of “structure” as an institution. In this study, which has a qualitative research design, a total of 8 people were reached by using snowball sampling. As a result of the study, it has emerged that there are three different periods in terms of socio-economic. The first of these is the pre-war period, when ridge smuggling was carried out, the second is the period during the war, when animal trade was carried out, and the last one is the post-Zeytindalı Operation period, when border trade activities were almost completely eliminated. Keywords: Structure, Agency, Border, Smuggling, Socio-Economy, Hatay, Syria. 1. GİRİŞ Sınır, en temel anlamda birbirine çok yakın fakat farklı özelliklere sahip en az iki şeyi birbirinden ayıran bir çizgi olarak tanımlanabilir. Coğrafi anlamda bir sınırdan söz ediliyorsa eğer, en az iki farklı teritoryal bölgeyi birbirinden ayıran temel noktalar kast edilmektedir. Özgen, sınırı, egemenlik alanlarının birbirlerine oldukça yakın olduğu coğrafi alanlar olarak tanımlamaktadır (Özgen, 2005: 2). Somuttaki bu ayrım, elbette beraberinde sembolik, soyut, sosyal ve kültürel birtakım düşünceleri ve olguları da beraberinde getirmektedir. Örneğin bir kimlik algısı, belli bir kültür, belirli türden yaşam biçimleri, vs. bu sembolik ayrımlara örnektir. Bu anlamda sınırın sadece coğrafi bir anlamı olmadığı açıktır. Ladykowska ve Ladykowski’ye göre birer politik ve bölgesel varlıklar olarak sınırlar sınır- devlet - toplum arasında oldukça verimli bir kavramsal bağ sunarlar (2013: 163). Son yıllara kadar sınır çalışmalarında, sınırlar fiziksel özelliklerine vurgu yapılarak, statik ontolojik varlıklar olarak görülüyordu. Fakat özellikle son yıllarda sınır çalışmalarının tarihine bakıldığında, sınırlara sadece coğrafi açıdan değil, aynı zamanda sınırların değişen anlamlarına, farklı sınır tiplerine, sınırların fonksiyonlarına ve sınırların sosyal yapılanmalarına odaklanan çalışmalar olduğu da görülmektedir. Bu ikinci yaklaşım sınırın sosyal yapısına vurgu yapması bakımından önemlidir. Yani burada ibre, ontolojik anlamıyla sınırın aşamalı bir şekilde nasıl bir değişim geçirdiğinden, sınırın sosyal olarak nasıl bir mahiyete büründüğüne dönmüştür. Bu noktada sınır bir süreç olarak değerlendirilir (Sendhardt, 2013: 25). Diğer bir deyişle, sınırlar tarihsel bir süreci ifade eder (Paasi, 1991; Newman ve Paasi, 1998) ve sınırlar aynı zamanda kurumlaşmışlardır (Paasi, 1991; Özgen, 2004). Bundan dolayı sınırlar hiçbir zaman statik olarak değerlendirilmemeli, aksine sınırların tarihsel şart ve koşullara bağlı olarak değişen bir yapıda olduğu dikkate alınmalıdır. Onlar ne statik ne de kalıcılardır. İnşa sürecinde oluşan sınırlar doğarlar, bir süre yaşarlar ve sonra 115 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) kaybolurlar. Bu nedenle sınır çalışmaları tarihsel süreç içerisinde değişen bir yapı olarak ele alınmalılardır (Newman ve Paasi, 1998: 201). Sosyologlar tarafından da sınırlar sınır sosyolojisi bağlamında sosyo- ekonomik yapı, sosyo kültürel yapı, vb. yaklaşımlarla araştırılmaya başlanmış ve belli bir literatür birikimi de bu yolla sağlanmıştır. Sınır çalışmaları ülkeleri birbirinden ayıran sınırlarda gerçekleşebileceği gibi, birbirinden ayrılan şehirleri, kentleri, mahalleleri de çalışma alanlarına dâhil edebilmektedir. Burada önemli olan ise metodolojik anlamda nasıl bir yol çizileceğidir. Yani maddi sınırları net olmayan herhangi iki veya daha fazla alanı karşılaştırırken, sınırların neye göre, örneğin, etnik, dini, kimliksel, vs. çizileceği meselesi elzemdir. Bu çalışmada ise söz konusu kavram, sınırın maddi bir görünümü, gerçek anlamda iki ülkeyi birbirinden ayırması olarak ele alınmıştır. Burada kast edilen sınır bölgesi ise Türkiye ve Suriye’nin birbirinden ayrıldığı noktadır. Bilindiği gibi Türkiye Suriye sınırı, Hatay’ın 1939 yılında anavatana katılmasıyla son halini almıştır. Çalışma sınırın Türkiye tarafında, Hatay’ın Hassa ilçesinde gerçekleştirilmiştir. Bu makalenin temel iddiası ise Suriye’de çıkan iç savaşla birlikte söz konusu sınır bölgesinde savaş öncesine göre sosyo-ekonomik hayatın ve sınır algısının bir değişime uğradığıdır. Bu nedenle hem savaş öncesi hem de savaş sonrası sosyo-ekonomik ilişkiler yapılan nitel araştırma tekniklerinden “görüşme”ler ile sorgulamış, iki dönem arasında ne türden farklılıklar olduğu anlaşılmaya çalışılmıştır. 2. SINIRI YAPI-FAİL İLİŞKİSİ BAKIMINDAN ELE ALMAK Bilindiği üzere yapı ve fail ilişkisi sosyolojideki en temel dikotomilerden bir tanesidir. Konunun birinci tarafından bireysel aktörlerin karar alma süreçlerinde ve eylemlerinde yapının oldukça baskın, bireyin ise pasif bir durumda olduğu ileri sürülür. Diğer tarafında ise özneye bir hareket alanı açma düşüncesiyle bireyin failliğine vurgu yapar. Faillik, aktörlerin kendi toplumsal konumları üzerinde düşünebilmeleri, toplumsal düzene etkide bulunabilmeleri, onu değiştirebilme yetilerinin olabilmesi anlamındadır (Bakewell, 2015: 196). Sewell’e göre tüm insanların içinde bulunan “faillik”, bireyin içerisinde bulunduğu toplumsal ilişkililere bir dereceye kadar da olsa etkide bulunabilmesi, tam da bundan dolayı toplumsal ilişkileri değiştirip dönüştürebilme yetisinin olması demektir (Sewell, 1992: 20). Burada sınırın kendisi başlı başına bir yapı olarak ele alınmaktadır, çünkü sınırlar aynı zamanda birer kurumdurlar. Sınırlar birden fazla hükümet politikasıyla şekillenen karmaşık ilişkilerinin sonucunda oluşan kurumlardır. Sınırların doğal yapılarının ve sınır bölgelerinin belirlenmesinde devletler oldukça büyük sorumluluklara sahiplerdir (Brunet-jaily ve Dupeyron, 2007: 2-3). Her kurumun olduğu gibi sınırların da kendine has, bireyleri kısıtlayıcı ve onlara etkide bulunacak birtakım kuralları ve aynı zamanda imkân sunma özellikleri vardır. 116 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Giddens’a göre yapıların hem kısıtlayıcı hem de imkân sağlayıcı özellikleri vardır. Onlar aynı zamanda toplumsal uygulamaların hem aracı hem de sonuçlarıdır (Giddens, 1984). Yapı sadece toplumsal uygulamaları şekillendirmez, aynı zamanda bunlar tarafından yeniden üretilir. Tam da bu yüzden onlar kısıtlayıcı olduğu kadar aynı zamanda imkânlar da sağlarlar (Bakewell, 2015: 199). Sınırların fırsat koridorları (Flynn, 1997: 313) olarak değerlendirilmesi buna bir örnektir. Giddens’ın yapının ikiliği kavramı yapının yeniden üretimine olanak sağlamaktadır. Onlar toplumsal uygulamalarda somutlaştırıldığı sürece var olabilmektedir (Bakewell, 2015: 199). Toplumların ve toplumsal yapıların karşılaştığı bazı durumlar ve süreçler yapıların yeniden üretiminde rol oynamaktadır. Bu çalışma bağlamında savaş bir yeniden üretim mekanizması olarak değerlendirilmeye alınmıştır. Bu bağlamda, aynı zamanda bağımsız bir değişken olarak ele alınan savaşın, mevcut sınır algısını ve buradaki sosyal yapıyı dönüştürüp dönüştürmediği incelenmek istenmiştir. Bu çalışmanın mevcut bölgedeki sosyo-ekonomik yapıyı araştırdığı dikkate alındığında, sınır bölgelerindeki ekonomik faaliyetlerden akla ilk olarak sınır ticareti veya ucuz mal- ürün alıp getirme ve satma konuları gelmektedir. Bu konu bağlamında yapı-fail dikotomisinin nerede durduğu ve çerçevesinin nasıl çizildiği konusu, araştırmanın merkezinde yer almaktadır. Buna göre sınır bölgesindeki kontroller, karakollar, duvarlar, vb. yani aslında sınırın kendisi yapı bağlamında değerlendirilmeye alınmıştır. Bu anlamda yapının bireyler üzerinde kısıtlayıcı ve aynı zamanda da imkân sağlayıcı bir etkisinin olduğu düşünüldüğünde sınırın o bölgede yaşayan bireyler için yasaklara rağmen ekonomik bir faaliyet kapısı olduğu görülmektedir. Fail tüm kısıtlamaları ve zorlamaları aşarak, kendi iradesi ve istenci doğrultusunda sınırdan geçmenin bir yolunu bularak, bu faaliyetlerine devam edebilmekte, kendine bir hareket alanı açabilmektedir. 3. TÜRKİYE-SURİYE SINIRININ ÇİZİLMESİNDEN SURİYE KRİZİNE Sınırlar politik coğrafi çalışmaların da temel konularından bir tanesidir. Özellikle milliyetçiliğin yükseliş gösterdiği dönemlerde sınırlara olan ilgide de artış olduğu görülmektedir (Newman ve Paasi, 1998: 188-89). Modern dünyanın sınırları Fransız devrimi ile birlikte çizilerek, ekonomik, mali, yasal ve siyasal sınırlar net olarak belirlenmiş ve böylece sınırlar arasında gerçekleşen insan, sermaye ve mal akışı bir düzenlemeye tabi tutulmuştur (Kolossov ve O’Loughlin, 1998: 261). Egemenlik alanlarının birbirine en yakın olduğu bölgeler anlamındaki sınırlar, inceleme ve araştırma yapabilmek adına oldukça önemli yerlerdir (Özgen, 2004: 2). Sınırlar bir devletin egemenliğinin ve güvenliğinin belirleyici unsurları olduğu kadar, geçmişte ve şimdiki zamanda komşularıyla olan ilişkilerinin de fiziksel birer kayıtları durumundadır (Wilson ve Donnan, 1998: 9). 117 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Anadolu’nun en eski yerleşim yerlerinden bir tanesi olan ve Yavuz Sultan Selim döneminde Osmanlı Devleti’nin hâkimiyetine giren Hatay, Anadolu’yu Suriye ve Filistin’e bağlayan yolların ortasında bulunmaktadır. Bundan dolayı pek çok medeniyete ev sahipliği yapmış ve “Medeniyetler Beşiği” olarak adlandırılmıştır. Hatay Mondros mütarekesinden sonra işgal edilmiş ve 20 Ekim 1921’de imzalanan Ankara anlaşması ile Türkiye sınırlarının dışında kalmıştır. Hatay meselesi zamanla Atatürk’ün hasta zamanlarında dahi oldukça önem verdiği konulardan bir tanesi haline gelmiştir (www.atam.gov.tr). Öyle ki “Kırk yıllık Türk yurdu ecnebi elinde kalmaz” sözleri de Atatürk’ün Hatay meselesine olan hassasiyetini ortaya koymaktadır. Haziran 1939’da ise Türkiye ile Fransa arasında imzalanan Hatay antlaşması ile bugünkü Türkiye -Suriye sınırları çizilmiştir (Saygı, 2016: 170). Sınırlar ve sınır bölgeleri ile yapılan çalışmalarda kullanılan terminoloji genel olarak barış, anlaşma, birleştirme gibi kavramlar yerine çatışma, ayrışma, ayrıştırma ve bariyer gibi kavramlar kullanılırlar (Newman ve Paasi, 1998: 190). Bilindiği gibi, 2011 yılında Suriye’de patlak veren iç karışıklıklar ve savaş, Türkiye’nin komşusu olan Suriye’den yoğun bir şekilde göçler almasına sebebiyet vermiştir. İlk başta küçük rakamlarla başlayan bu göç hareketi zamanla kitlesel göçleri beraberinde getirmiştir. Bu göçlerden en çok etkilenen iller arasında ilk başta Hatay, Şanlı Urfa, Gazi Antep gibi sınıra yakın ve kültürel ve linguistik anlamda da sınırın diğer tarafı ile benzer özellikleri paylaşan iller gelmektedir. Özellikle Hatay’ın yerel halkının ana dilinin Arapça olmasının, göçmenlerin burada rahatlıkla iletişim sağlayabilmelerinde en önemli etken olduğunu söyleyebiliriz. Ayrıca öteden beri Türkiye ve güney bölgelerindeki sınır ülkeleriyle hem akrabalık ilişkileri hem de ticari ilişkiler sürdürülmektedir. Türkiye’nin tüm sınır bölgelerinde benzer özellikleri görmek mümkün olduğu gibi, özellikle doğu ve güneydoğu Anadolu bölgelerinde gerek yasal gerekse yasadışı yollarla yapılan ticaretin de yaygın olduğunu unutmamak gerekir. Örneğin petrol, tütün, tekstil, elektronik eşya, vb. gibi pek çok ürünün ticaretine sınır bölgelerinde rastlanabilmektedir. Hatay’da kurulan pek çok şirketin esas merkezi Arabistan’da veya Suriye’dedir, yahut tam tersidir. Bu konuda benzer bir çalışma yapan Şenoğuz ise bu durumu şu şekilde aktarmıştır (Şenoğuz, 2014): “Türkiye’nin bu sınırına ilişkin (aslında tüm Güneydoğu sınırı açısından geçerli olan) hâkim anlatı, iki tarafta etnik kökenle birbirine bağlı akraba nüfus gruplarının yapay bir sınırla ayrıldığı, ama aralarında bölgesel ihtiyaçlarını birbirinden karşılamayı sürdürdükleri doğal bir sınır ticareti olduğudur”. 118 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Fakat bu anlatı Şenoğuz’a göre sınır bölgelerini marjinalleştiren, geri kalmış olarak aksettiren bir anlayışın göstergesidir. Wilson ve Donnan (1998: 13) ise pek çok sınır bölgesinin diğer tarafla etnik, akrabalık ve kan bağı ilişkilerinin sürdüğünü belirtirler. Özgen’e göre (2004:17) sınır bölgeleri kendilerine has bir kültür yarattığından onları bağımsız bir değişken olarak değerlendirmek gerekmektedir. Kendi kurumsal yapısını oluşturan bu kültür de sabit kalmaz, zaman içerisinde değişim ve dönüşüme uğrar. Hatay’ın sınır bölgesinde gerçekleşen bu çalışmanın temel argümanı da bu noktada kendini göstermektedir. Özgen’in ifadesine benzer bir şekilde, savaş öncesi ve sonrası dönemde Türkiye-Suriye sınırlarında sosyal, kültürel ve ekonomik yaşam değişmiş, bu durum da bölgede eskisinden farklı bir sosyo-ekonomik yaşamı doğurmuştur. Sınır bölgelerinin kültürel yapısı, söz konusu ülkeleri bölmede veya birleştirmede ise önemli bir yere sahiptir. Buna göre karşı tarafla ilişkileri yoğunluk bakımından az olan bazı sınır toplulukları sınırın bölücü veya diğer bir deyişle ayırıcı etkisini artırdıklarından sınır etkisini azaltmaktadır. Çünkü bu toplulukların diğer sınır bölgesi ile olan etkileşimi yoktur. Kısaca, kültürler farklılaştıkça sınır etkisi artmakta, kültürler birbirine benzedikçe de sınır etkisi azalmaktadır (Brunet-Jaily ve Dupeyron, 2007: 6). Bu çalışmada söz konusu sınır bölgesinde ise linguistik, etnik, dini, vb. açıdan kültürel değerlerin ortak paylaşımının söz konusu olduğu göz önüne alındığında, sınır etkisinin düşük olduğu yorum yapılabilir. Aynı zamanda sınırlar arası geçişler kolay olabiliyorsa, sınırda yaşayanlar rahatça karşı tarafa gidip gelebiliyorsa, bu her iki taraf açsından da bir fırsat haline gelebilir. Flynn bu durumu “fırsat koridoru” (corridors of opporunity) kavramıyla açıklamaktadır (Flynn, 1997: 313). Sınır bölgesindeki ortak sosyal sermaye sınır bölgelerinde yaşayan insanlara imkânlar ve fırsatlar sunmaktadır (Tekin, 2012: 45). Çalışmada bu durumun söz konusu olduğu söylenebilir. 4. SOSYO-EKONOMİK AÇIDAN HATAY SINIRI Suriye’ye sınırı olması sebebiyle Hatay ili, Suriye’de başlayan krizden sonra Suriyeli göçmenlerin ilk tercih ettiği illerimizden birisi olmuştur. Reçber ve Ayhan’a göre (2013: 325) toplumsal ve ekonomik açıdan Suriye ile yoğun bir etkileşim içerisinde olan Hatay’a gelen ilk Suriyeli göçmen dalgasının ardından savaşın derinleşmesi, iki ülke arasındaki karşılıklı ekonomik yaptırımlar, sınır bölgelerinin birbiriyle çatışan farklı çıkar gruplarının denetimine girmesi, gibi sebepler, iki ülke arasındaki ilişkileri derinden etkilemiştir. Suriye krizinin ise özellikle Hatay’da görünümü mevcut kamuoyunda görülenden daha farklı olmuştur. Bu farklılık ise bölgede yapılan saha çalışmaları ile ortaya konmuştur. Hatay’ın Suriye’de yaşanan savaştan en çok etkilenen illerin başında gelmesinin temel sebebi ise, şehrin tarihsel, 119 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) coğrafi, toplumsal ve ekonomik açıdan geçmişten bugüne yoğun ilişkiler içerisinde olmasından kaynaklanmaktadır. Türkiye ile Suriye arasındaki insan hareketliliği yıllara göre incelendiğinde, 2010 yılı ve öncesinde Hatay ili üzerinden Türkiye’ye gelen Suriyeliler ile Türkiye’den Suriye’ye geçenlerin oranının oldukça yüksek olduğu görülür. Bunun sebebi ise iki ülke arasında imzalanan vize muafiyetini içeren anlaşmadır. Savaşın patlak vermesiyle birlikte bu anlaşma rafa kaldırılmış, geçişlerdeki kontroller ve sınırlamalar da ciddi oranda artmıştır. Bu durum hem sosyal ilişkileri hem de ekonomik ilişkileri etkilemiştir (Hatay sosyo-ekonomik rapor, 2018). Suriye savaşının Hatay’ın sosyo-ekonomik yaşamı üzerindeki etkilerini incelerken, bir sınır bölgesi olmasından kaynaklı olarak bölgede gerçekleşen sınır ticareti, üzerinde durulması gereken temel bir meseledir. Bu durumun sınırda yaşayanların ekonomik hayatında oldukça önemli bir yer tuttuğu bilinmektedir. Reçber ve Ayhan’ın gerçekleştirmiş olduğu çalışmaya göre Hatay bölgesinde gerçekleşen kayıt dışı ekonominin hem bireysel hem de örgütsel düzeyde gerçekleştiği görülmektedir. Ayrıca tüm engellemelere rağmen hayvan, çeşitli gıda ve elektronik ürünler gibi, bu tür ticaretin önüne geçilemediğine vurgu yapılmaktadır. Kriz öncesi dönemde kaçak sigara ve şeker gibi ürünlerin ticareti yapılırken, krizden sonraki dönemde ise petrol ticareti ağırlık kazanmıştır (Reçber ve Ayhan, 2013: 337). Sınırların her şeyden önce birer sosyal fenomen olduğunu belirterek, sınır çalışmalarının ekonomik boyutunun eksikliğine değinen Van Houtum, sınırlar söz konusu olduğunda, sınırın ekonomik boyutunun normatif temellerinin veya sırf sınır bölgelerindeler diye bu bölgelerin ekonomik başarılarının neler olduğunun ya da ilk anda sınırın ekonomik ilişkilerinin neden önemli olduğunun araştırmaya değer konular arasında olduğuna dikkat çekmek ister (Van Houtum, 2010: 38-39). 5. METODOLOJİ Bu çalışmada Anadolu’da, ülkenin en güneyinde yer alan Hatay’ın Hassa ilçesinde savaş öncesi ve sonrası dönemde yaşanan sosyo-ekonomik değişme, savaş olgusu bağımsız bir değişken olarak ele alınarak incelenmiştir. Çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden görüşme tekniği uygulanmıştır. Görüşme tekniği zengin ve değerli veri elde etmeye yarayan; insanların gerçekliğe ilişkin algılarına, anlamlarına, tanımlamalarına ve gerçeği inşa ediş şekillerini anlamaya yardımcı olur (Punch, 2005: 169). Çalışmada aynı zamanda kartopu örneklemesinin kullanılması uygun bulunmuştur. Çünkü anahtar kişi sayesinde alana ulaşılmış ve diğer kişilere de bu kişi yardımıyla ulaşılabilmiştir. Anahtar kişini muhtar olması diğer bireylere ulaşmada kolaylık sağlamış, güven vermiştir. 120 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Nitel araştırmalarda kullanılan saha araştırmaları ve görüşmeler, yönlendirici olmayan, derinlemesine görüşmelerdir. Bu sırada sorular sorma, dinleme, ilgi gösterme ve söylenenleri kaydetme gibi teknikler kullanılır. Bu türden çalışmalar, nicel çalışmaların aksine, bir araştırmacıyla, belli bir sosyal grubun bir üyesinin ortak ürünüdür. Görüşülen üyeler, anlayışları, hisleri ve işbirlikleri ile öznel anlamlar üretilebilen etkin (aktif) katılımcılardır (Neuman, 2011: 593). Dolayısıyla araştırmacı ve katılımcıların aktif ve karşılıklı etkileşimi söz konusudur. Bu çalışmada da bölgede 8 kişi ile görüşmeler yapılmış, yapılan görüşmeler sırasında notlar alınmıştır. 5.1. Konunun Problematiği:  Hatay- Hassa sınırında yaşayanların sınır algısında savaş sonrası dönemde bir farklılık söz konusu mu?  Hatay- Hassa sınırında yaşayanların sınır algıları ve sosyo-ekonomik ilişkileri savaşla birlikte nasıl dönüşmüştür? 6. BULGULAR 6.1. Coğrafi Özellikler Amanosların (Nur Dağları) ikiye böldüğü Hatay’da bir tarafta denize bakan İskenderun, Dörtyol, Erzin gibi ilçeler bir tarafta da “dağlı” olarak nitelendirilen Hassa, Kırıkhan, Kumlu ve Reyhanlı gibi ilçeler vardır. Aşağıdaki haritada da görüldüğü üzere çalışmanın yapıldığı Hassa ilçesi Suriye sınırındadır. Kaynak:https://www.google.com.tr/search?Q=hatay+haritas%C4%B1&sxsrf=acybgntwxjvn cc2grgo2sujı2ykonahtdq:1576792538961&tbm=isch&source=iu&ictx=1&fir=potmjvfb2sxee m%253A%252cmwl2doooxhoınm%252C_&vet=1&usg=AI4_- 121 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) kscoxvrhv45bxxenonrlhlb9nyptq&sa=X&ved=2ahukewj096z52clmahu64aykhtbyahcq9qewa 3oecaoqcg#imgrc=1vybl8_tm1yqym:&vet=1 6.2. Katılımcıların Özellikleri Katılımcılar Meleği Cinsiyeti K1 Muhtar Erkek K2 Kaymakamlıkta Memur Kadın K3 Esnaf Erkek K4 Esnaf Erkek K5 Esnaf Erkek K6 Esnaf Erkek K7 Esnaf Erkek K8 esnaf Erkek Araştırma kapsamında Hassa’da biri kadın yedisi erkek toplam sekiz kişi ile görüşülmüştür. İlk olarak muhtara ulaşılmış, daha sonra onun vasıtasıyla kaymakamlık çalışanına ulaşılmış ve sonra da her ikisinin vasıtasıyla esnaflara ulaşılmıştır. Katılımcılardan elde edilen bilgiye göre sınırda yürütülen ekonomik faaliyetler ve bunun sosyal boyutunu üç dönemde incelemek mümkündür. Bundan dolayı bu bölüm üçe ayrılmıştır. 6.3. Sosyo-Ekonomik Bulgular 6.3.1. Savaş Öncesi Dönem: Sırt Kaçakçılığı ve Vize Serbestisi Katılımcılardan elde edilen bilgilere göre savaş öncesi dönemde sınırdan geçişler oldukça kolay olmaktadır. Sınırda herhangi bir duvar olmadığı gibi sıkı bir kontrol de yapılmamaktadır. Bilindiği gibi 2009 yılında ise Suriye ile vize serbestisi anlaşması yapılmıştır. Bu nedenle sınır etkisinin düşük olduğu söylenebilir. Ayrıca Suriye’de mal ve ürünlerin Türkiye’dekinden daha ucuz olması sınırın bu tarafından karşı tarafına geçişi cazip hale getirmektedir. Katılımcı 1 bu durumu şu şekilde ifade etmektedir: “Sipariş üstüne mallar alınıyor. Fiyatlar çok ucuz orda. Mesela 3 milyarlık bir mal orda 1 milyar. Sonra alıyor burada satıyor. Savaş öncesinde sistem böyle. Devlet zengin halk fakir orda. Devlet Çin’den ve Rusya’dan alıyor ucuz bir şekilde halka veriyor. Çin ile Rusya arasında Suriye arasında gümrük yoktu. O yüzden ucuz.” Katılımcı 3 ise benzer bir durumu şu şekilde anlatmıştır: 122 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) “Mesela araba tamiri orda çok ucuz. Arabaya lastik alacaksın, oldukça ucuz orda. Lastiği de kontrol edecek hali yok. Gidiyorsun hem geziyorsun hem orda yaptırıyorsun. Motosiklet yedek parçaları. Otomobil parçaları. Yedek parçalar. Diyelim burada 500 lira orda 100 - 200 lira. Geçişler oldukça kolaydı, hiç denetim yoktu yani.” Görüldüğü gibi sınır bölgesinde sıkı bir denetimin olmaması, sınırdan karşıya geçip mal alıp getirmeyi mümkün kılabildiği gibi, araba lastiği gibi, bu türden araçların yedek parçaları gibi ürünleri de getirmek yerine çoğu zaman araç ile gitmek tercih sebebi haline gelmiştir. Bu noktada sınırın yapısal anlamda fail üzerinde pek fazla bir kontrolünün olmadığı görülmektedir. Fakat bazı dönemlerde, sınır kontrolü artmakta ve sınırdan geçerken vurulma, yakalanma gibi olaylar daha fazla meydana gelmektedir. Katılımcı 7’nin aktardığına göre: “Savaş öncesinde sırt kaçakçılığı vardı. Bazen sınırdan geçişler sırasında vurulmalar meydana geliyordu. Her insan kaçağa gidemez, çünkü sonuçta her an mermi yiyebilirsin. Mesela benim amcam öldü. Bunlardan biri. Benim amcam sırt kaçağında vuruldu. Kaç yıl önce? 50-60 sene önce.” Bu alıntıdan da görüldüğü üzere yaklaşık 60 yıl öncesinde sınır bölgesinde sırt kaçakçılığı yapılmaktadır. Sırt kaçakçılığın nasıl yapıldığı sorgulandığında ise katılımcı 4’ten şu bilgiler elde edilmiştir: “Mesela bir çuvalı düşün, normal çuvala kolluk yapıp –sırt çantası gibi- çuvala kolluk dikiliyor. Çanta şeklini alıyor çuval, onun adına sırt kaçakçılığı derler.” Sınırda vurulma olaylarının gerçekleşmesine rağmen “kaçakçı” olarak adlandırılan kişiler sipariş üstüne sınırın karşısına geçip çeşitli ürünler alıp getirmektedir. Bu durumu katılımcı 8 şu şekilde anlatmıştır: “Kaçakçı deniliyordu onlara. Kaçakçıların orda (ürün) aldıkları belli yerler var. Getirince de bir gün ayarlanıyor ve alıp getiriyor. Burada satılıyor. Dükkânda falan değil ev aralarında satılıyordu. Yerel halka dağıtılıyordu. İşi olmayan belirli bir geliri olmayan insanlar yapıyordu bu işi.” Katılımcı 1 ise durumu şu şekilde aktarmıştır: “Buradan siparişi alıyor, geçiyor, talep-arz meselesi yani. Sıradan vatandaş veya esnaf sipariş verebiliyordu. Mesela ev kadınları sipariş veriyordu.” Neşe Özgen’in Nusaybin ve İdil sınır kapılarında yapmış olduğu çalışmaya göre, sınırdan karşıya geçenlere “rezan” adı veriliyordu. Rezanlar mayınları temizler, siparişi alır ve kendine geçeceği yolu belirlerler (Özgen, 2004: 9). Rezan kelimesi Kürtçe bir kelimedir ve halkın kullandığı dil ile bağlantılıdır. Sözü geçen bu çalışmada ise yerel halk kendine has bir şivesi 123 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) olmakla birlikte Türkçe konuşmaktadır. Burada kaçakçılık ile ilgilenenlere Özgen’in çalışmasına benzer bir şekilde o yörenin kültüründe mevcut farklı bir isim koyulmamış, direkt olarak “kaçakçılık” ifadesi kullanılmıştır. Belirli bir geliri veya mesleği olmayan kişilerin bu işle uğraştıkları bilgisi elde edilmiştir. Sınırdan geliş gidişlerin savaş öncesi dönemde nasıl yapıldığı sorgulandığında, katılımcılar at ve katırlarla geçişler yapıldığını, bazı durumlarda ise araba ve otomobillerle geçildiğini belirtmişlerdir. Katılımcı 2 bu durumu şu şekilde aktarmıştır: “Çok eskiden at ve katırlarla giderlerdi, son zamanlarda da belirli bir yere kadar araçlarla sonra da yayan yürüyerek gidiliyordu.” Bu dönemde sınırdan hangi tür ürünlerin getirildiği sorulduğunda ise genel olarak çay, şeker, kahve, vb. gibi gıda ürünleri ile bunların yanında kadınların oya yaparken kullandıkları boncukların getirildiği bilgisine ulaşılmıştır. 6.3.2. Savaş Sırası Dönem: Hayvan Ticareti Bu dönemi diğer dönemden ayıran en önemli özellik sınırdan geçirilen malların niteliğindeki değişimdir. Katılımcı 1’den ele edilen bilgilere göre bu dönemde sırt kaçakçılığı neredeyse bitme noktasına gelmiştir: “Sırt kaçaklığı savaş öncesinde vardı. Çok eskiden beri olan bir olay. Zamanla bu tamamen kalktı. Şu anda yapan yok. Ne gerek var ki. Çünkü insanların ekonomisi, fiyatlar, güvenlik olayları, sınırdan geçerken vurulma olayları konusunda insanlar bilinçlendi. Bundan dolayı bu olay artık bitti.” Katılımcı 7 ise durumu benzer ifadelerle şu şekilde aktarmıştır: “Savaştan öne sırt kaçakçılığı vardı. Savaşa kadar da zamanla zaten azaldı. Yüzde 5’e 10’a düşmüştür. Birden bire savaşla kesilmedi yani. Cazibesini kaybetti sırt kaçakçılığı. Savaşla birlikte ise sınır zafiyetinden faydalanarak canlı mal (küçükbaş hayvan) olayı Zeytin Dalı’na kadar fiilen devam etmiştir.” Yukarıdaki ifadeden de anlaşılacağı üzere, zamanla azalan sırt kaçakçılığı savaşın da patlak vermesiyle neredeyse tamamen ortadan kalkmış ve küçükbaş hayvan ticareti başlamıştır. Canlı hayvan alıp getirmede dikkati çeken önemli bir husus da bölgede devlet tarafından seçilen bir kişinin, kaçak olduğu tespit edilen hayvanları yasal süreç (mahkeme) sonuçlanana kadar koruma altında tutması ve bunun karşılığında da hayvan başına belirli bir miktarda ücret almasıdır. Katılımcı 1 bu bölgede görevlendirilmiş ve kendisine “yeminli yedi emin” denildiğini ifade etmektedir. Bu kavram kaza yapan araçların çekildiği garajlardan üretilerek bölgede hayvanları koruma altına alan kişi için kullanılmaya başlanmıştır. Kendisi bu durumu şu şekilde aktarmaktadır: 124 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) “Yedi emin garajı var. Devletin el koyduğu arabalar orda. Bu kavram burada da kullanılıyor. Yasal bir işlem varsa yani olay mahkemedeyse, hak sahibiyse mahkemeye gidiyor. Eğer mahkemede mal sahibi kazanıyorsa malını geri alıyor. Kazanamazsa devlet kesimhaneye gönderiyor. Zeytin dalı Harekâtı’ndan sonra bu olay tamamen bitti. Küçükbaş hayvan genelde.” Suriye savaşının patlak vermesiyle başlayan ve giderek etkisini artıran bu durumu kaymakamlık çalışanı katılımcı 2 şu şekilde ifade etmiştir: “Canlı mal (küçükbaş hayvan) olayı savaş öncesinde hiç yoktu. Canlı mal olayı savaşla birlikte başlayan yeni bir olay. Zafiyet olayı sınırda savaşla birlikte arttı.” Görüldüğü üzere savaşla birlikte küçük ve pahada değeri daha az olan ürünler bırakılıp, daha fazla maddi karşılığı olan küçükbaş hayvan getirilmeye başlanmıştır. Bu noktada yapısal kısıtlamaları da görmek mümkün. Örneğin bu hayvanların yakalanıp yasal süreç sonuçlanana kadar koruma altında tutulması bu durumu göstermektedir. Fakat aynı zamanda bunların bölge açısından ekonomik bir işlevinin olması sınırın yani yapının hem kısıtlayıcı hem de imkân sağlayıcı özelliklerinin bir arada olduğu göstermektedir. 6.3.3. Zeytin Dalı Harekâtı Sonrası: Sınır Ticaretinin Bitişi Bölgede yapılan bu araştırmaya göre sınırın sosyoekonomik boyutunun son dönemi kaçakçılığın artık neredeyse tamamen bittiği günümüz dönemidir. Bu dönem Zeytin Dalı Harekâtı’nın hemen öncesinde başlayan sınıra duvar yapılmasıyla başlamaktadır. Bu durum bölge insanının sınır algısını da etkilemiştir. Önceden arabalarla gezmeye gidilerek, ihtiyaçların da karşılandığı bir dönem söz konusudur. O dönemde bölge insanının sınır algısının oldukça düşük olduğu görülmektedir. Ayrıca bir dönem Suriye ile olan vize serbestîsi kanuna göre, geçişlerin kısıtlama olmadan yapıldığı göz önüne alındığında, sınır etkisinin de çok düşük olduğu yorumu yapılabilir. Fakat bölge insanın zihinlerinde sınır algısını oluşturan esas olayın sınıra duvar çekilmesi oluğu söylenebilir. Çünkü bu durumla birlikte güvenlik zafiyeti aşılmaya çalışılmış, karşıya geçişlerde oldukça sıkı tedbirler alınmaya başlanmıştır. Bunun sonucunda ise yapı, fail üzerinde daha etkili bir konuma gelmiştir. Konuyla ilgili bilgileri katılımcı 4 şu şekilde aktarmıştır: “Zeytin Dalı’yla birlikte sınırda güvenlik önemleri arttı; duvarlar, betonlar attı. İhlal olayları azaldı. Fakat öncesine kadar sınırda serbestlik ve zafiyet vardı. Zeytin Dalı’yla kökten bitti. Tamamen bitti kaçak olayı. Çünkü o bölgeden artık kaymakamlar sorumlu.” Bu bilgileri kaymakamlık çalışanı katılımcı 2 şu şekilde teyit etmektedir: 125 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) “Sınıra duvar Zeytin Dalı’ndan hemen önce başlandı. Çünkü güvenlik zafiyeti çok artmıştı. Sınırda zeytin ağacı çok dikildiğinden karakolların görüş açısını kapattığı gerekçesiyle zeytin ağaçları söküldü. Halk ses çıkardı, ama çatışmalar olmadı bu süreçte. Topraklar devletin malı. Karakollardan biraz ileriye duvar çekildi. Bülbül, Raco, Afrin ve bir bölge daha var, Hassa kaymakamlığı bu bölgelere de bakıyor. Haftada iki gün bu bölgelere gidiyor. Savaştan sonra ilçe tarımdaki ziraat mühendisleri hayvanları bitkileri vb. denetimini yapıyorlar. Emniyet güçlerinden bu bölgeden 15-20 kişi geçici görevlendirildi. Dönem dönem kişiler değişiyor. Buradaki görevin aynısını orda da yapıyorlar.” Muhtar ve kaymakamlık çalışanından elde dilen bilgilere göre, duvarın yapılmasıyla, bu bölgedeki sınır ticareti faaliyetleri neredeyse tamamen bitmiştir. Fakat katılımcı 3 ve katılımcı 4’ten elde edilen bilgilere göre ticari faaliyetler sınırdaki tüm engellere rağmen kısıtlı da olsa yapılmaya devam etmektedir: Bu durumu katılımcı 3 şu şekilde ifade etmektedir: “Sınırdan şu anda en çok sigara getiriliyor. Bandrolsüz kaçak sigara çeşitleri. Köylerden gidip geliyorlar. Birbirine bağlı sınır köylerinden gidip geliyorlar. Bunları şu anda Suriyeliler aracılığıyla yapıyorlar. Buradaki insan parasını Suriyeliye veriyor. Çünkü o gidip gelebiliyor ve böylece buradakiler Suriyelilerle ortak ticaret yapıyorlar. Savaştan önce kendileri gidip geliyordu.” SONUÇ VE DEĞERLENDİRME 1938’de özerk bir devlet olan Hatay, 1939’da Türkiye’ye katılarak, Türkiye -Suriye sınırı da günümüzdeki halini almıştır. Tarihsel süreçte geçmişten bugüne Hatay ili, Türkiye ile Suriye arasındaki ekonomik ilişkilerde önemli bir rol oynamıştır. Fakat Suriye’de 2011 yılında patlak veren iç savaş ve sonrasında büyüyen çatışmalar iki ülke arasındaki ekonomik ilişkilerin seyrini de değiştirmiştir. Savaşın, sınır bölgesindeki sosyo-ekonomik yapıyı ve buralarda yaşayanların sınır algılarını nasıl değiştirdiğini inceleyen bu çalışmadan çıkan en temel sonuç ise savaş öncesi ve sonrası dönemde sınır algılarının farklılaştığı ve sınırdan geçirilen ürünlerin mahiyetinde köklü bir değişimin olduğudur. Bundan dolayı çalışmanın bulguları temel olarak üç bölüme ayrılmış ve her bölümde sınır algınsın nasıl değiştiği, ekonomik faaliyetlerin nasıl değiştiği, sosyolojinin en temel dikotomilerinden bir tanesi olan yapı-fail bağlamında incelenmeye çalışılmıştır. Buna göre söylenebilir ki, yapı Giddens’ın (1984) ifadesiyle hem kısıtlayıcı hem de imkân sağlayıcı bir özelliğe sahiptir. Sınır burada kuralları olan bir kurum olması sebebiyle “yapı” olarak değerlendirilmiştir. Bölgede yaşayan ve sınırdan geçen vatandaşların failliği ise her dönemde ayrı ayrı olarak incelenmeye çalışılmıştır. Buna göre ilk dönemde yapının fail 126 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) üzerinde baskısı oldukça az ve kısıtlamalardan çok fırsatlar sunduğu sonucuna ulaşılmıştır. İkinci dönemde yapının fail üzerindeki etkisi artmış fakat savaşla birlikte failin etkinliği de artmıştır. Son dönemde ise yapının fail üzerinde etkisi fazla ve daha çok kısıtlayıcı yöndedir. KAYNAKÇA Bakewell, O. (2015). Göç Kuramında Yapı Ve Fail Kavramları Üzerine Bazı Görüşler. Göç Araştırmaları Dergisi, 1 (2), 188-218. Brunet-Jailly, E. - Dupeyron, B., (2007), “Borders, Borderlands, And Porosity”, (Edited By: Emmanuel Brunet-Jailly), Comparing Border Security İn North America And Europe, Ottawa,University Of Ottawa Press, Pp.1-17. Flynn, D. K., (1997), "We Are The Border": Identity, Exchange, And The State Along The Benin-Nigeria Border, American Ethnologist, 24(2), Pp.311- 330. Giddens, A. (1984).The Constitution Of Society. Cambridge: Polity Press. Hatay Ekonomik Rapor (2018). Antakya Ticaret Ve Sanayi Odası. Haz.: Yeşil, E.G. Ve Eskiocak, A. Https://Www.Google.Com.Tr/Search?Q=Hatay+Haritas%C4%B1&Sxsrf=Acybgntwxjvncc2 grgo2sujı2ykonahtdq:1576792538961&Tbm=İsch&Source=İu&İctx=1&Fir=Potmjvfb2sxee m%253A%252cmwl2doooxhoınm%252C_&Vet=1&Usg=AI4_Kscoxvrhv45bxxenonrlhlb9nyptq&Sa=X&Ved=2ahukewj096z52clmahu64aykhtbyahcq9qew a3oecaoqcg#İmgrc=1vybl8_Tm1yqym:&Vet=1 Kolossov, V. And O’Loughlin, J. (1998). New Borders For New World Orders: Territorialities At The Fin-De-Siecle. Geojournal. 44(3), Pp: 259-273. Ladykowska, A. And Ladykowski, P. (2013). Antropology Of Borders And Frontiers: The Case Of Polish-German Borderland (1945-1980), İn Borders And Border Regions In Europe, (Eds: Arnaud Lechevalier And Jan Weilgohs). Transkript Verlag. Neuman, W. L. (2011). Toplumsal Araştırma Yöntemleri: Nitel Ve Nicel Yaklaşımlar II. Cilt (Çev: Sedef Özge). İstanbul: Yayın Odası Yayıncılık. Newman, D. And Paasi, A. (1998). Fences And Neigbours İn The Postmodern World: Boundary Narartives İn Political Geography. Progress İn Human Geography, 22 (2). Pp. 186207. Özgen, N. (2004). Sınırın İktisadi Antropolojisi: Suriye Ve Irak Sınırında İki Kasaba. II. Ulusal Antropoloji Kongresi, 18-19 Haziran, Antropoloji Derneği, İstanbul. Paasi, A. (1991). Deconstructing Regions: Notes On The Scales Of Spatial Life. Environment And Planning A, 23, 239-256. 127 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Punch, K. F. (2005). Sosyal Araştırmalara Giriş: Nicel Ve Nitel Yaklaşımlar. Ankara: Siyasal Kitabevi. Reçber, K. Ve Ayhan, V. (2013). Türkiye İle Suriye Arasındaki Krizin Hatay Bölgesi Üzerindeki Etkileri. Alternatif Politika 5 (3). 324-340. Saygı, T . (2016). Lozan Antlaşması’nda Musul Sorunu Ve Hatay Meselesi. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi , 5 (10) , 157-174 . Sendhardt, B. (2013). Border Types And Bordering Process: A Theoretical Approach To The EU/Polish – Ukranian Border As A Multi Dimentional Phenemoenon, İn Borders And Border Regions In Europe, (Eds: Arnaud Lechevalier And Jan Weilgohs). Transkript Verlag. Sewell, W. H. (1992). A Theory Of Structure: Duality, Agency And Transformation. American Journal Of Sociolgy, 98 (1), 1-29. Şenoğuz, H. P. (2014). Türkiye- Suriye Sınırından Bir Kasabadan Sözlü Tarihle Sınıra Bakmak, İçinde, Sınır Ve Sınırdışı: Türkiye’de Yabancılar, Göç Ve Devlete Disiplinlerarası Bakışlar. Ed: Danış, D. Ve Soysüren, İ. Notabene Yayınları. Tekin, F. (2012). Sosyolojik Açıdan Sınır: Derecik Örneği. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 28, S. 27-48. Van Houtum, H. (2010). Borders Of Comfront: Spatial Economic Bordering Proses in And By The European Union. Regional And Federal Studies, 12 (4), Pp. 37-58. Wılson, M.T.Ve Donnan, H., (1998) "Nation, State And Identitiy At International Borders", (İn) Border Identities,Wilson And Donnan,Cambridge Uni. Press. Cambridge. Www.Atam.Gov.Tr. Hatay’ın Anavatana Katılışı. Atatürk Kültür, Dil Ve Tarih Yüksek Kurumu. Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı. Erişim Tarihi: 27.11.2019. 128 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) İNANÇ VE MEZHEP TEMELLİ NEFRET SÖYLEMİ: TWİTTER ÖRNEĞİ RELIGION AND BELİEF BASED HATE SPEECH: TWİTTER CASE Zeynep Burcu ŞAHİN Dr. Öğr. Üyesi, İstanbul Gelişim Üniversitesi, UBF Asst. Prof. Dr., Istanbul Gelisim University, ASF ORCHİD NO: 0000-0003-1870-3073 ÖZET Geleneksel medyada üstü kapalı bir biçimde çoğunlukla bilinç altına yönelik kendini gösteren nefret söylemi, sosyal ağ platformlarının kullanıcılara sağladığı teknolojik imkanlar ve anonimliğin de etkisiyle daha somut ve direkt ifadelerle kendini göstermeye başlamıştır. Bilmemek, bilinmeyene duyulan korku ve “öteki”yi kendi varlığına tehdit olarak algılamak kişiyi bilinçli ya da bilinçsizce nefret söylemine yönlendirebilmektedir. Bazı durumlarda ise bu “bilmeme” hali, önyargı ve kalıp yargılarla kendini gizler. “Öteki” üzerinden bir birlik kurmayı amaçlayan iktidarlar ise medya aracılığıyla bu önyargı ve kalıp yargıları besleyerek yaygınlaştırır. Diğer yandan “bir” olma koşulları ve “öteki” kavramı değişkenlik gösteren her toplum kendi içinde farklılaşan farklı nefret söylemi türleri üretebilmektedir. Amerika’da ırk temelli nefret söylemleri, Avrupa’da göçmenlere ya da İslam dinine yönelik nefret söylemi bu duruma işaret eder. Türkiye’de ise inanç ve mezhep temelli nefret söylemi salt kendi dışındaki inanç sistemlerini hedef almamakta, farklı inançları ve/veya inançsızlığı siyasi görüşlerle ilişkilendirerek girift bir görünüm sergilemektedir. Diğer yandan toplumumuzda farklı inançlar ve mezhepler arasındaki çatışma, herhangi bir inanç sistemine bağlı olmayı reddeden ve bu inanç sistemlerini siyasi bir bakış açısı ve/veya sosyo kültürel bir durumla ilişkilendiren, tehdit olarak gören kişilerin de görünürlük kazanmasıyla şiddetlenmiş ve farklı bir boyuta taşınmıştır. Anahtar Kelimeler: Nefret Söylemi, Sosyal Medya, Twitter, Din ABSTRACT Hate speech, which is implicitly manifested mostly towards the subconscious in the traditional media, has started to show itself in more concrete and direct expressions with the technological opportunities and anonymity provided by the social networking platforms. Not knowing, fear of the unknown, and perceiving the "other" as a threat to one's existence can lead a person to hate speech both consciously or unconsciously. In some cases, this state of “not knowing” hides with prejudices and stereotypes. Governments aiming to establish unity through the “other” 129 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) feed and spread these prejudices and stereotypes through the media. On the other hand, every society with varying conditions of being "one" and the concept of "other" can produce different types of hate speech that differ within itself. Racial-based hate speech in America and hate speech against immigrants or Islam in Europe point to this situation. In Turkey, religion and belief-based hate speech does not only target belief systems other than itself but displays an intricate appearance by associating different beliefs and/or disbelief with political views. On the other hand, the conflict between different beliefs and sects in our society has intensified and moved to a different dimension with the visibility of people who refuse to be attached to any belief system, associate these belief systems with a political perspective and/or a socio-cultural situation, and see them as a threat. Keywords: Hate speech, Social Media, Twitter, Religion GİRİŞ Çoğunlukla cinsiyetçilik, ırkçılık, homofobi gibi kavramlarla birlikte anılan nefret söylemi, temelini söz konusu toplumun tarih, kültür, gelenek, görenek ve adetlerinden alarak hâkim ideoloji çerçevesinde şekillenmekte ve gerek geleneksel gerekse yeni medya aracılığıyla yaygınlaştırılmaktadır. Nefret söylemi, medya vasıtasıyla yaygınlaştırılan, çoğunlukla örtük mesajlarla kitlelerin bilinç altına yerleştirilen ve kaynağını farklı ideolojilerden alan toplumsal bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu doğrultuda, bilinmezlik ve bilinmeyene duyulan korku, çeşitli çıkar grupları tarafından desteklenerek “öteki” üzerinden bir aidiyet ve birliktelik oluşturulur. Nefret söylemi, bilinçli olduğu kadar bilinçsiz bir biçimde de üretilir ve yaygınlaştırılır. Kişi, deneyimlemeden doğru kabul ettiği ve içselleştirdiği bilgilere dayalı söylemleri farkında olmadan diğerlerine de taşır. Geleneksel medya; olumsuz, alaycı ifadeler ve aşağılama, hakaret gibi unsurlarla bir yandan ortak düşman üzerinden egemen ideolojinin “biz” tanımını güçlendirirken diğer yandan kendi yarattığı “öteki”yi potansiyel bir tehlike olarak göstererek kriz durumlarında kullanılabilecek bir günah keçisi yaratır. Toplumun bireyleri ise halihazırda üretilen ve medya aracılığıyla kendilerine empoze edilen nefret söylemlerinin taşıyıcıları haline gelir. Söylemin gücüyle üretilen hoşgörüsüzlük ve tahammülsüzlük, özellikle kriz durumlarında kolaylıkla nefret suçlarına evrilebilir. İnanç ve mezhep temelli nefret söylemi, farklı dini inançlara sahip kişilere ya da söz konusu dinin öğretilerine yönelik aşağılayıcı, alaycı, önyargı taşıyan ifadeler olarak nitelendirilebilir ve farklı şekillerde karşımıza çıkar. Din ve inanç sistemlerinin toplumsal hayatı doğrudan etkileyen yapısı, dine ilişkin düşünce açıklamaları ve eleştirilerle nefret söylemi arasındaki 130 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) sınırı bulanıklaştırabilmektedir. İslam dinine ve Müslümanlara yönelik korku ve nefreti temsil eden İslamofobi bunun bir örneğini oluşturur. Diğer yandan toplumumuzda din ve inanç, siyasi nefret söyleminin bir parçası olarak araçsallaştırılabilmekte, örneğin “dindar” ve “dinsiz” tanımları gerçek anlamlarının dışında olumsuz yüklemelerle kullanılabilmektedir. Sosyal medya, gerek temelini toplumsal yapıdan ve ideolojiden alan söylemlerin üretilmesi, yaygınlaştırılması gerekse bu hususta bilinçlenme ve onunla savaşabilme açısından yeni bir alan yaratmıştır. Sosyal medyada olumlu ve olumsuz sonuçlarıyla herkes birer içerik üreticisidir. Bu bağlamda hem geleneksel medya aktörlerinin de bu mecrada yerini alması hem de sıradan kullanıcıya içerik üretme, tartışma başlatma ve mevcut tartışmalara katılma imkânı vermesiyle Twitter, söz konusu özellikleri taşımaktadır. Bu çalışmanın konusunu, sosyal medyada inanç ve mezhep temelli nefret söylemi oluşturmaktadır. Çalışmanın amacı, inanç ve mezhep temelli nefret söyleminin nedenlerini sorgulamak; üretiminde ve yaygınlaşmasında sosyal medyada yer alan örnekleri incelemektir. NEFRET SÖYLEMİ VE MEDYA Nefret sözcüğü, Arapça kökenli olup bir kimsenin kötülüğünü, mutsuzluğunu istemeye yönelik duygu; tiksinme, tiksinti olarak tanımlanmaktadır (TDK, Güncel Sözlük). Bununla birlikte nefret, mutluluk ya da öfke gibi kişinin doğuştan sahip olduğu doğal bir duygu değil; öğrenilen bir duygudur. Erich Fromm nefreti, mantıklı nefret (rational hate) ve mantıksız nefret (irrational hate) olarak ikiyi ayırır (Ali 2014’ten akt. Övet, 2016, s.130). Birincisi, kişinin kendisine yönelik belirli bir tehdit karşısında kendini koruma iç güdüsüyle ortaya çıkar; tehdit ortadan kalktığında yok olur. Diğeri ise belirgin bir tehdide yönelik olmaktan ziyade karakteristik bir nitelik taşır; tehdidi temel almaz, kendisi yaratır. Nefret duygusunun son aşamasında nefret edilen objeyi sınırlandırma, yok etme isteği ortaya çıkmaktadır (Yardım ve Dalkılıç, 2018, s.90). Bu noktada kontrol edilmeyen nefret, söylemden suça dönüşebilir. Söylem ise dil içinde kodlanan toplumsal kökenli bir ideolojidir (İnceoğlu ve Sözeri, 2012, s.23). Foucault söylemi, bilgiyi kuran, bu bilginin içinde hali hazırda yer alan toplumsal pratiği ve güç ilişkilerini yaratan yollar olarak tanımlar (Çınar, 2013, s.138). Dil aracılığıyla yaratılan söylem, çoğunlukla egemen ideolojinin taşıyıcısı ve pekiştiricisi olarak görev yapar. Nefret söylemine ilişkin birçok tanım yapılabilmekle birlikte en sık başvurulan tanımlardan biri Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin 1997 tarihli ve R (97) Sayılı Tavsiye Kararı’nda yer almaktadır. Söz konusu kararda nefret söylemi “yabancı düşmanlığı, ırkçı nefret, antisemitizm ve agresif milliyetçilik, kendi kültürünü üstün görme -etnik merkezcilik-, azınlıklara, göçmenlere ve göçmen kökenlilere karşı ayrımcılık ve düşmanlık şeklinde ortaya çıkan 131 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) hoşgörüsüzlük temelli diğer nefret biçimlerini yayan, teşvik eden, savunan ya da haklı gösteren her tür ifade biçimi” olarak tanımlanmaktadır. Bu noktada tanım, toplumda çoğunluğu oluşturan ve/veya toplumu karakterize eden genel özelliklere sahip kesimin söz konusu kalıbın dışına çıkan kişi ve kişilere duyduğu ve öncelikle söylemleriyle yansıttığı nefret duygusuna işaret etmektedir. Nefret söylemi, gücünü büyük ölçüde tanımındaki muğlaklığından alan etkili bir ideolojik ve söylemsel saldırı aracı olarak hedef kitlelere uygulanır (Keyman, 2013, s.9). Toplumsallaşmayı ve sürdürebilmeyi sağlamak üzere kurgulanan ve çeşitli toplumsal kurumlarla desteklenen “biz” kavramı, oluşum ve varlık sürecinde doğal bir “öteki” üretmektedir. “Öteki” çoğu zaman bilinmeyeni ve bilinmeyenden doğan korkuyu temsil eder. Bilmemek, bilinmeyene duyulan korku ve “öteki”yi kendi varlığına tehdit olarak algılamak, kişiyi bilinçli ya da bilinçsizce nefret söylemine yönlendirebilmektedir. Bazı durumlarda ise bu “bilmeme” hali, önyargı ve kalıp yargılarla kendini gizler. “Öteki” üzerinden bir birlik kurmayı amaçlayan iktidarlar ise medya aracılığıyla bu önyargı ve kalıp yargıları besleyerek yaygınlaştırır. “Biz” ve “öteki” ekseninde biçimlenen ayrımcılık biçimleri, egemen sınıfın gücünü meşrulaştırmakta ve pekiştirmektedir (Dondurucu, 2018, s. 515). Nefret söylemi, “öteki”ye karşı korku ve şiddeti meşrulaştırır, mazur gösterir, ona göz yumar ve onunla iş birliğine girerek şiddetin savunucusu haline gelir (Yumul, 2013, s.131). “Bir” olma koşulları ve “öteki” kavramı değişkenlik gösteren her toplum, kendi içinde farklılaşan nefret söylemi türleri üretebilmektedir. Amerika’da ırk temelli nefret söylemi, Avrupa’da göçmenlere ya da İslam dinine yönelik nefret söylemi bu duruma işaret eder. Nefret söylemi ise bu ötekileştirme sürecini normalleştiren söylemsel bir pratiktir (Dondurucu, 2018, s. 515). Öğrenilen bir davranış olmasına rağmen çoğu zaman sorgulanmaz ve doğal kabul edilir. İktidar odakları tarafından egemen ideoloji doğrultusunda bilinçli üretilen nefret söylemi, kitleler tarafından bilinçsizce, sorgulanmadan kabul edilir ve paylaşılır. Bir diğer deyişle, nefret söylemini kullanan kişi, çoğunlukla o söylemin yaratıcısı değil ürünüdür; “O sadece önceden belirlenmiş bir sözcük dağarcığından, ötekileştirici imgeler repertuarından, mevcut ırkçı külliyattan, zaten kullanıma hazır bir dilden, durumun gereğine uygun olanı alıntılar” (Yumul, 2013, s.132). Söylemin üreticisi, kültürü, dini, tarihi, gelenek, görenekleri, muhakemesi, zihniyeti ve en temel korkuları ile toplumun kendisi ve söz konusu topluma hâkim olan egemen ideolojidir. Toplumsal iktidarın ve seçkinlerin sözcüsü konumundaki medya, söylemin ve altında yatan ideolojilerin taşıyıcısı ve pekiştiricisi olarak görev yapar. Yeni ve geleneksel biçimleriyle medya, özellikle azınlık grupların sosyal temsillerinin oluşmasında en etkili araçlardan biridir (Göregenli, 2013, s.59). 132 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Farklı toplumsal olaylar ve korku, nefret söylemini körükleyebilmekte ve/veya özellikle çeşitli kriz durumlarında toplumun “biz” tanımı dışında kalan azınlık grupları, günah keçisi konumuna getirilerek nefret söylemine maruz bırakılabilmektedir. Örneğin FBI’a göre, Müslümanlara karşı işlenen nefret suçlarında 2010 yılında 2009 yılına göre %50 artış gözlenmiştir (Övet, 2016, s.130). Ekonomik kriz ve işsizlik dönemlerinde göçmenlere yönelik artan nefret söylemi de bunun bir diğer örneğini oluşturur. SOSYAL MEDYADA İNANÇ VE MEZHEP TEMELLİ NEFRET SÖYLEMİ: TWİTTER Geleneksel medya ve sosyal medya içeriklerin oluşturulmasındaki motivasyon açısından da farklılık arz edebilmektedir (Avşar ve Varış, 2022, s. 353). Sosyal ağ kullanımını ve içerik üretimini kullanıcıların fark edilme, beğenilme, takdir görme içgüdüsü ve isteğiyle ilişkilendiren görüşler vardır (Karaman ve Işıklı, 2016: 140). Geleneksel medyada çıkar grupları ve ekonomik kaygılar temelinde gerçekleşen bu motivasyon, sosyal medyada ekonomik amaçlı hareket etmeyen sıradan kullanıcılar için yerini takip edilme, beğenilme, paylaşılma arzusuna bırakmıştır. Sosyal ağ platformlarının nefret söylemi ile ilişkisini farklı boyutlarla incelemek mümkündür. Birincisi; kullanıcı türevli içerikler vasıtasıyla geleneksel kitle iletişim araçlarında temsil imkânı bulamayan ve sistematik bir nefret söylemine maruz kalan azınlık gruplarının kendilerini ifade edebilecekleri bir alan yaratmıştır. Bir diğer deyişle, geleneksel medya sınırlı geri bildirim mekanizmalarına sahip pasif bir izleyici/dinleyici kitlesine sahipken sosyal medya her kesimden, her gruptan, üreten, paylaşan bir kullanıcı profiline sahiptir. Ancak kişilere özgürce kendilerini ifade etme ve temsil imkânı sağlayan bu alan aynı zamanda nefret söylemlerine karşı büyük ölçüde korumasızdır. Sosyal ağ platformları nefret söylemi üretme bakımından hem geleneksel medyadan hem de kendi içinde farklılaşabilmektedir. Nitekim Twitter’da ırk, inanç̧, cinsiyete dayalı nefret söylemleriyle karşılaşma oranı, ana akım medyaya göre daha sık; Youtube’a oranla daha düşüktür (Karaman ve Işıklı, 2016, s. 11). “Twitter'ın asenkron iletişime (sürekli bir geri bildirim döngüsünün olmaması) ve anonimliğe (sözel olmayan ipuçlarının ve diğer bilgilerin eksikliği) izin veren iletişim süreci, kullanıcılarının narsisizm düzeyindeki özgüven ile ortaya koydukları ayrımcı, saldırgan veya somut sosyal yaşamlarında kitle psikolojisi etkisi dışında kesinlikle kullanmayacakları düzeydeki sert dili kullanmak gibi farklı okumalara neden olabilmektedir” (Avşar ve Varış, 2022, s.356). Kendi iç dinamikleri çerçevesinde her topluma özgü farklı biçimlerde ve yoğunlukta, çoğu zaman çıkar gruplarının ötekileştirme pratikleri çerçevesinde yönlendirmeleri ve desteğiyle 133 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) üretilen nefret söylemi, sosyal medyada farklı niteliklerle kendini göstermektedir. Geleneksel medyada “ima, abartma, kinaye, çarpıtma”, eksik ya da aşırı temsil olarak dolaylı bir biçimde gerçekleştirilen ve çoğunlukla bilinç altını hedef alan nefret söylemi, sosyal ağ platformları ile hakaret, aşağılama, küfür gibi doğrudan yöntemlerle kendini göstermeye başlamıştır (Yaşa, 2020, s.1385). Bu noktada mekân birliği ve yüz yüze iletişimin beraberinde getirdiği empatiden yoksun kalmak, kullanıcıların kimliklerini gizleyebilmesi, anonimlik gibi unsurlar etkili görünmektedir. Diğer yandan fanatik yorum ve içeriklerin daha çok etkileşim sağladığını ortaya koyan araştırmalar da mevcuttur (Avşar ve Varış, 2022, s. 353). Etkileşimin ön planda olduğu ve başarının takipçi ve beğeni sayısıyla özdeşleştirildiği sosyal medya platformlarında etik kavram ve ilkeler popülerleşme amacı güden kullanıcılar tarafından rahatlıkla göz ardı edilebilmektedir. Binark ve Çomu (2012), hedef aldığı gruplara göre nefret söylemini 7 başlık altında incelemişlerdir. Bunlar; “siyasal”, “kadına yönelik”, “yabancılara ve göçmenlere yönelik”, “cinsel kimlik temelli”, “inanç ve mezhep temelli” ve “engellilere ve çeşitli hastalıklara yönelik” nefret söylemleridir. Nefret söylemi, her toplumda o toplumun tarihi, kültürü ve gelenekleri çerçevesinde kendine özgü bir yapıda ortaya çıkmaktadır. Örneğin özellikle 11 Eylül Saldırılarından sonra Amerika’da İslam dinini terörizmle ilişkilendiren ve İslam dinine ve öğretilerine yönelik nefret söylemi artış gösterirken; Türk toplumunda dini nefret söylemi ise daha çok farklı mezhep ve inançlara yönelik gerçekleşmektedir. Bununla birlikte, Türkiye’de inanç ve mezhep temelli nefret söylemi kendini farklı başlıklar altında gösterebilmektedir; Farklı din ve mezheplere yönelik nefret söylemi Karaman ve Işıklı (2016), Twitter özelinde yaptıkları araştırmalarında Türkiye’de inanç temelli nefret ve ayrımcılığın hedefinde Alevilerin, Ateistlerin ve Yahudilerin olduğunu bulgulamışlardır. Diğer yandan Türkiye, bu tarz nefret söylemlerinin nefret suçlarına evrildiği örneklere sahne olmuştur. Sivas, Kahramanmaraş olayları ya da Malatya Zirve Kitabevi Baskını bu örnekler arasında en çok iz bırakanlardandır (Yılmaz, 2013, s. 51). 5 Şubat 2006’da Rahip A. Santoro’nun Trabzon’da, 19 Ocak 2007’de Hrant Dink’in İstanbul’da, 18 Nisan 2007’de 3 Protestan’ın Malatya’da, 3 Haziran 2010’da Rahip L. Padovese’nin İskenderun’da öldürülmesi medyada yaratılan nefret söyleminin ne kadar büyük bir hızla nefret suçuna dönüştürülebileceğinin önemli göstergeleri olarak tarihimizde yerini almışlardır (Oran, 2012, s.45). Uzun yıllar boyunca, geleneksel medya tarafından sistematik ve çoğunlukla örtülü bir biçimde üretilen bu nefret söylemleri, günümüzde sosyal ağ platformlarında da kendini tekrar 134 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) etmektedir. Sosyal medyanın karşılıklı etkileşime izin veren yapısı, özellikle içerik yorumlarında kutuplaşmaların artmasına ve karşılıklı hakaretlere neden olabilmektedir. Bu noktada seçkinlerin ve iktidarın araçsallaştırdığı geleneksel medyanın karşısında bütün kullanıcılara içerik üretme ve paylaşma olanağı veren yeni medyanın avantajlarından bahsedilebilir. Ancak uygulamada geleneksel medyanın da yeni medya içinde yerini aldığı ve sıradan kullanıcıların her zaman sıradan kullanıcı olmayabileceği, toplumda hali hazırda var olan kutuplaşmaları körükleme amaçlı içeriklerin de paylaşılabileceği göz önünde bulundurulmalıdır. İslamofobi İslamofobi kısaca İslam dinine ve Müslümanlara yönelik korku ve çekinmeyi ifade etmektedir. АB Temel Haklar Ajansı’na göre; “(...) 11 Eylül 2001 tarihinde meydana gelen olaylar sonrasında terör ile mücadele kapsamında, aralarında Arapların, Musevilerin, Müslümanların, bazı mülteci grupların göçmenlerin ve sığınmacıların ve kimi azınlıkların da bulunduğu gruplara bağlı kişi veya kişiler, eğitim, istihdam, barınma, hizmetler ile kamu alanlarına erişim, toplumsal katılım ve hareket serbestliği gibi bazı alanlarda ırkçı ayrımcılığa maruz kalmaktadırlar. Bu çerçevede İslаmofobi, İslam dinine mensup olan bireylerin maruz kaldıkları ayrımcı muameleye verilen genel isimdir”. İslamofobi, genel olarak karşımıza manipülatif, kışkırtıcı, habis ve tehlikeli bir nefret söylemi çeşidi olarak çıkar (Avşar ve Varış, 2022, s. 355). Yeni Zelanda'nın Christchurch kentinde yer alan Linwood ve Nur (Al Noor) camilerine 15 Mart 2019 tarihinde, Cuma namazı sırasında düzenlenen ve 51 kişinin yaşamını yitirmesine, onlarca kişinin de yaralanmasına sebep olan terör saldırıları (Akova ve Kantar, 2020, s.245), hem İslamofobinin geldiği boyutu hem de nefret söyleminin üretilmesinde ve yaygınlaştırılmasında sosyal medyanın rolünü göstermesi açısından anlamlıdır. Katliam öncesinde Twitter hesabından yayınladığı Neonazi fikirlerin yer aldığı 74 sayfalık bir manifestoyla katliamı söylemle meşrulaştırma amacı güden İskoç asıllı Avustralya vatandaşı Brenton Harrison Tarrant, aynı zamanda saldırıyı sosyal medya hesabından canlı olarak da yayınlamıştır. (https://www.evrensel.net/haber/375732/yeni-zelanda-saldirgani-brenton-harrison-tarrantkimdir, E.T. 15.02.2022). Kalav ve Fırat (2017) da 2017 ABD Başkanlık seçimleri sürecinde ve Donald Trumph’ın başkan seçilmesinin ardından Twitter’da kullanılan göçmen karşıtı ve yabancı düşmanlığı içeren etiketler üzerinde yaptıkları incelemede, sosyal ağların nefret söyleminin üretilip yaygınlaştırılmasında odak noktaları haline getirildiğini bulgulamışlardır. Diğer yandan sosyal medya farklı motivasyonlarla hareket eden (etkileşim, popülarite, ekonomik vs.) kendi kanaat önderlerini yaratmış durumdadır. Bu sosyal medya liderlerinin paylaştıkları iletiler, etkileşime 135 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) girerek hakikat olarak işlenmeye başlanmakta; söz konusu içeriklere tepki gösteren kişilerin tartışmaya katılmasıyla da bu etkileşim artarak nefret söyleminin üretilmesine ve yaygınlaşmasına olumsuz katkı sağlamaktadır (Kalav ve Fırat, 2017, s.2220). Bir diğer deyişle nefret söylemi üreten içeriklere gösterilen tepkiler, yapılan yorumlar da söz konusu içeriklerin dolaşımda kalmasına ve yaygınlaşmasına olanak yaratmaktadır. Bu noktada, sosyal ağ platformlarının denetim mekanizmalarının yetersiz kaldığı ve sosyal medyada dolaşımda kalan her nefret söyleminin mevcut sorunu büyüttüğü öne sürülebilir. İnanç/İnançsızlık Temelli Siyasi Nefret Söylemi Twitter’da siyasi kutuplaşmanın, inanç ve inançsızlık ekseninde de gerçekleştiği ve farklı siyasi parti mensuplarına bu doğrultuda nefret söylemi üretildiği gözlemlenebilmektedir. Yılmaz’a (2013, s.53) göre bu bakış açısı, Osmanlı siyasal sisteminin tasfiye sürecinde jakoben bir laiklik anlayışı benimsenerek İslam’ın modern bir devletin önünde engel olarak gösterilmesinden kaynaklanmaktadır. Bu doğrultuda, İslam dininin modernite ile gericilik arasındaki sınırı belirleyen bir değişken olarak sunulduğu ifade edilmektedir. Bu denklemde iki değişkenin bir arada yer almasının imkânsızlığı vurgulanmakta; kutuplaşmanın iki tarafında da siyasi görüşle dini inanç arasında özdeşlik kurulmaya çalışılmaktadır. Twitter’da siyasi nefret söylemleri esnasında sıklıkla karşılaştığımız “dinsiz” ve “dinci” söylemleri de bu duruma işaret etmektedir. İnanç ve mezhep temelli nefret söyleminin farklı bir boyutunu ise herhangi bir inanç sistemine ya da dini inanca bağlı olmamak olarak tanımlayabileceğimiz ateizmi ve/veya deizmi benimseyen kişilere yönelik nefret söylemi oluşturmaktadır. Toplumumuzda siyasi nefret söylemi, diğer nefret söylemleri ile birleşerek kendini göstermektedir. Bu doğrultuda farklı siyasi görüşlerle, dini inançların, inançsızlığın, eşcinselliğin, çeşitli terör örgütlerinin özdeşleştirildiği görülmektedir. Türkiye’de dini inançlar ve farklı siyasi görüşler arasındaki gerginliğe AİHM’nin 4.12.2003 tarihli Gündüz v. Turkey kararı da örnek teşkil edebilir. Söz konusu kararın konusu Aczimendi Lideri Müslüm Gündüz’ün bir televizyon programında sarf ettiği “Demokrat olmak dinsiz olmak demektir”, “Türkiye’de demokrasi despotiktir, merhametsizdir, dinsizdir”, “Resmi nikahtan doğan çocuklar piçtir” ifadeleri oluşturmaktadır (Cankaya ve Yamaner, 2006, s.42). Bununla birlikte, Türkiye’nin 10. maddeyi ihlal ettiğine karar veren Mahkeme’ye göre Gündüz’ün ifadeleri dini temellere dayalı nefret söylemi içermemekte ve şiddete çağrı unsuru taşımamaktadır (Gündüz v. Turkey, 4.12.2013, par. 48; Cankaya ve Yamaner, 2006, s.43). 1 Ocak- 1 Şubat 2022 tarihinde Twitter üzerinde arama motoruna “dinsiz” kelimesi girilerek yapılan aramada dinsizlikle çeşitli siyasi görüşleri ilişkilendiren içeriklerden örnekler 136 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) seçilmiştir. Söz konusu içeriklerde dinsizliğin ahlaksızlıkla, din düşmanlığıyla, çeşitli terör örgütleri ve LGBTİ ile bir arada ve yakın anlamlı olarak kullanıldığı görülmektedir. Gönderilerde herhangi bir dini inanca mensup olmamak olarak tanımlayabileceğimiz dinsizlik bir hakaret olarak kullanılmakta ve siyasi bir partiye yönelik nefret söyleminde inanç temelli bir nefret söylemi araçsallaştırılmaktadır. İçeriklerde benzer şekilde LGBTI’lere yönelik nefret söylemi de siyasi nefret söyleminin bir unsurunu oluşturmaktadır. Tweet Tarih Beğeni Chp demek dinsizlik demek buda ispadi bu chpde kiler hep mi 5.01. 2022 24 Dinsiz Ağızlarını gere gere Diyanet kapatılsın diyenlerden; HDP kapatılsın diye bir cümle duydunuz mu? Chp dinsiz ve donsuz bir toplum 229 29.01.2022 istiyor... Bu Dinsiz CHP'den Tiksinen Bi Ben MİYİM 21.01.2022 33 Nerde namazsız, ibadetsiz, dinsiz, ateist, içkici, ibne varsa CHP DE 31.01.2022 14 VAR ETRAFIMDA BÖYLE KİMSELER VAR NE YAZİKKİ Chp zihniyeti bu. Bunların derdi meselesi Cumhurbaşkanımız 10.01.2022 36 Erdoğan değil.. Bunlar İslam düşmanı. Bunlar Ezan Düşmanı. Dinsiz kitapsız diyor ki; İktidara gelirsek ilk işimiz Ezanı susturmak olacak. REİSİN DAVASINI SEVDİK ZİLLETİN SONU GELDİ .. Tablo 1: Örnek Tweetler- “Dinsiz” İnanç üzerinden siyasi kutuplaşmanın diğer ayağını ise yine Türkiye’de İslam dininin belirli bir siyasi görüş, eğitim seviyesi, yaşayış tarzıyla özdeşleştirilmesi suretiyle gerçekleşebilmektedir. Yılmaz (2013, s.53), bu söylemlerin altında Osmanlı siyasal sistemin tasfiyesi sürecinde jakoben bir laiklik inşa etme isteğinin yattığı görüşünü savunur. Bu doğrultuda İslam, modern bir devletin önündeki engel olarak gösterilirken, yeni sistem yanlıları ilerici, diğerleri ise gerici olarak yaftalanarak bir denklemin iki ayrı ucuna yerleştirilmişlerdir. 137 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Beğeni Tweet Tarih Demokratik laik sosyal hukuk devletini AKP’li siyasi dinci 26.01.2022 53 haramiler işgal etti İyi ki dinci değiliz dediğimiz günleri yaşıyoruz. Ne kadar gerici, 26.01.2222 33 faşist, yobaz varsa İstanbul’un başına afet, felaket gelsin diye dua ediyor Pespayelik, basitlik, İslamcılık böyle bişi. İliklerinize kadar dikizle. 26.01.2022 4 Mahalledeki tülün arkasından izleyen dinci komşunuz gibi. O mahalledeki yobazlar gibi bu resmi yobazlar da defolup gidecek Tablo 2: Örnek Tweetler- “Dinci” 1 Ocak- 1 Şubat 2022 tarihinde Twitter üzerinde arama motoruna “dinci” ifadesi girilerek yapılan aramada dinci kelimesinin de “dindar”, “inancına bağlı” anlamı dışında siyasi nefret söyleminin üretilmesinde bir araç olarak kullanıldığı gözlemlenmektedir. İçeriklerde “dincilik” faşizm, yobazlık ve gericilikle bir tutulmuş; toplumun bir kesimine yönelik nefret söylemi oluşturulmuştur. Dinin Gülünçleştirilmesi (Ridicoul of Religion) ya da Sert Eleştirisi (Harsh Critisizm) Dini inançlara yönelik nefret söylemi incelenirken üzerinde durulması gereken bir diğer husus, dinin ve dini inançların eleştirilebilme sınırları olarak görülmektedir. Dini inançlara yönelik eleştirilerin söz konusu dine inananları rencide edici olduğu öne sürülebilmektedir. Din ve vicdan özgürlüğü ile ifade özgürlüğü AİHS’nin art arda yer alan iki maddesinde -9. ve 10. maddelerinde- yer almaktadır. Her iki hak da AİHM tarafından çoğulcu, hoşgörülü ve demokratik toplumlar için vazgeçilmez olarak görülmüştür (Vajda, 2020, s.274). Bununla birlikte ifade özgürlüğü, mutlak bir hak olarak düzenlenmemiş olup inanç özgürlüğü, mahremiyet, eşitlik ve ayrımcılık yasaları ile dengelenmesi gereken bir haktır (Weber, 2008’den akt. Yardım ve Dalkılıç, 2018, s.95). Din, paylaşılan ve köklü inanç ve uygulamaları içeren kültürel bir kimlik olarak anlaşıldığında, bir grubun inançlarına veya uygulamalarına yönelik bir saldırı, üyelerinin temel onuruna saygı gösterilmemesi olarak görülebilir (Moon, 2018). Ancak kültürün bir parçası olan dinin toplumsal etkileri dikkate alındığında da ifade özgürlüğünün unsurları arasında değerlendirilme gerekliliği öne çıkar. İnananların inançlarını ifade etme ve ibadetlerini gerçekleştirme özgürlüğüyle birlikte, inanmayanların da düşüncelerini ifade etme ve hatta inanç sistemlerini eleştirme özgürlüğü olmalıdır. 138 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) İnanç ve mezhep temelli nefret söylemi, bir inanç sistemine mensup kişilerin diğerlerinden daha az değerli veya daha az insan olduğu veya doğaları gereği tehlikeli, dürüst olmayan veya şiddet içeren bazı istenmeyen özellikleri paylaştıklarının ifade edilmesine dayanmaktadır (Moon, 2018). Bununla birlikte, inanç sistemlerinin eleştirisi ile dine ve o dinin mensuplarına yönelik nefret söylemi arasında çok da belirgin olmayan ve toplumdan topluma değişiklik arz edebilecek bir sınır vardır. Temel hak ve özgürlükleri düzenleyen Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin “Düşünce, vicdan ve din özgürlüğü” başlıklı 9. maddesine göre; “Herkes düşünce, vicdan ve din özgürlüğüne sahiptir; bu hak, din veya inanç değiştirme özgürlüğü ile tek başına veya topluca, kamuya açık veya özel ibadet, öğretim, uygulama ve ayin yapmak suretiyle dinini veya inancını açıklama özgürlüğünü de içerir”. 9. maddenin kişilerin dini hassasiyetlerini koruma altına alıp almadığı açık bir biçimde belirtilmemiştir (Vajda, 2020, s.276). Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin bu husustaki içtihatları, Avrupa’da dine yönelik eleştiriye bakış açısını göstermesi açısından anlamlı sonuçlar verebilmektedir. Otto-Preminger Instıtut v. Austria (20.9.1994), A.İ. v. Turkey (13.09.2005), Wingrove c. Royaume-Uni (22.10.1996) ve son olarak E.S. v. Austria, (25.10.2018) kararlarında, söz konusu davalara konu olan eleştirilerin AİHS’nin ifade özgürlüğünü düzenleyen 10. maddesi kapsamında değerlendirilemeyeceğini ifade etmiştir. Bir diğer deyişle, AİHM’nin dine hakaret ve eleştiri noktasında yerel mahkemelerin kararlarına uyduğu; dini inanç ve değerlerin başkalarının kişilik hakları kapsamında değerlendirilerek eleştirilerin ifade özgürlüğünün koruması altına alınmadığı görülmektedir. Bununla birlikte, E.S. v. Austria kararında, dini bir grubun, söz konusu ifadeler nefreti veya dini hoşgörüsüzlüğü kışkırtmadığı sürece, inançlarına düşman olan doktrinleri ve inkârı hoş görmesi gerektiği de vurgulanmıştır. Ancak sadece nefret söylemi değil; aynı zamanda nefret söylemi boyutunda olmayan fakat dini hoşgörüsüzlüğü kışkırtması muhtemel ifadeler de yasaklanabilmekte ve cezalandırılmaktadır (Vajda, 2020, s.286). Twitter, Türkiye’de bu hususta birçok tartışmaya neden olan olaya sahne olmuştur. Nitekim sanatçı Leman Sam, Twitter’da paylaştığı “Benim için IŞİD ile bıçağını masum bir hayvanın boğazına dayayan aynı duygudadır, IŞİD beni şaşırtmıyor” ifadeleri nedeniyle tepki görmüş, yargılanmış ve beraat etmişti (https://www.odatv4.com/kultur-sanat/leman-sam-icin-kararverildi-1503161200-91223, Erişim Tarihi: 12.02.2022). 2012’de Twitter’da Ömer Hayyam’ın dizelerini paylaşan Fazıl Say da hem sosyal medyada tartışmalara yol açmış hem de hakkında soruşturma başlatılmıştı (https://www.bbc.com/turkce/haberler/2013/04/130415_fazil_say_karar, Erişim Tarihi: 12.02.2022). Benzer şekilde, Şubat 2022’de Sezen Aksu’nun Havva ve Adem’i içeren şarkı 139 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) sözleri nedeniyle #sezenaksuyalnızdeğildir ve #sezenaksuhaddinibil hashtagi altında karşılıklı inanç ve mezhep temelli siyasi nefret söylemi üreten yüzlerce yorum paylaşılmıştır. Twitter’ın etkileşime açık yapısı, özellikle tanınmış isimlerin nefret söylemi içeren ya da içeremeyen ifadelerinin gündeme taşınmasını ve açık bir biçimde tartışılmasını sağlayabilmektedir. Sadece tweetlerde değil, tweetler altına yapılan yorumlarda da karşılıklı nefret söylemi üretildiği gözlemlenmektedir. Bu noktada, sadece hukuki denetimlerin ve sosyal ağ platformlarının şikâyet ve denetim mekanizmalarının etkinliğinin arttırılması yetersiz kalmakta; toplumun bu doğrultuda bilinçlendirilmesi, nefret söylemlerinin nedenleri ve sonuçları açısından toplumsal farkındalığın arttırılması gerekliliği ön plana çıkmaktadır. SONUÇ Geleneksel medyada üstü kapalı bir biçimde çoğunlukla bilinç altına yönelik kendini gösteren nefret söylemi, sosyal ağ platformlarının kullanıcılara sağladığı teknolojik imkanlar ve anonimliğin de etkisiyle daha somut ve direkt ifadelerle kendini göstermeye başlamıştır. Bilmemek, bilinmeyene duyulan korku ve “öteki”yi kendi varlığına tehdit olarak algılamak, kişiyi bilinçli ya da bilinçsizce nefret söylemine yönlendirebilmektedir. Bazı durumlarda ise bu “bilmeme” hali, önyargı ve kalıp yargılarla kendini gizler. “Öteki” üzerinden bir birlik kurmayı amaçlayan iktidarlar ise medya aracılığıyla bu önyargı ve kalıp yargıları besleyerek yaygınlaştırır. Egemen ideoloji tarafından üretilen, hoşgörüsüzlük ve tahammülsüzlükle beslenen nefret söylemi; toplumun tarihine, kültürüne, gelenek ve göreneklerine göre farklı grup ve kişilere yönelik olarak gerçekleşebilmektedir. Bununla birlikte en temel nefret söylemi türleri; “siyasal”, “kadına yönelik”, “yabancılara ve göçmenlere yönelik”, “cinsel kimlik temelli”, “inanç ve mezhep temelli” ve “engellilere ve çeşitli hastalıklara yönelik” olarak karşımıza çıkmaktadır. Nefret söylemi, her toplumda o toplumun tarihi, kültürü ve gelenekleri çerçevesinde kendine özgü bir yapıda ortaya çıkmaktadır. Örneğin özellikle 11 Eylül Saldırılarından sonra Amerika’da İslam dinini terörizmle ilişkilendiren, İslam dinine ve öğretilerine yönelik nefret söylemi artış gösterirken; Türk toplumunda dini nefret söylemi ise daha çok farklı mezhep ve inançlara yönelik gerçekleşmektedir. Bununla birlikte, Türkiye’de inanç ve mezhep temelli nefret söylemi, kendini farklı başlıklar altında da gösterebilmektedir. Farklı din ve mezheplere yönelik nefret söylemi, İslamofobi, inanç/inançsızlık temelli siyasi nefret söylemi ve dinin gülünçleştirilmesi/sert eleştirisi bu başlıklar arasında sayılabilir. Türkiye’de inanç ve mezhep temelli nefret söylemi, salt kendi dışındaki inanç sistemlerini hedef almamakta, farklı inançları ve/veya inançsızlığı siyasi görüşlerle ilişkilendirerek girift bir görünüm sergilemektedir. Diğer yandan toplumumuzda farklı inançlar ve mezhepler arasındaki 140 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) çatışma, herhangi bir inanç sistemine bağlı olmayı reddeden ve bu inanç sistemlerini siyasi bir bakış açısı ve/veya sosyo kültürel bir durumla ilişkilendiren, tehdit olarak gören kişilerin de görünürlük kazanmasıyla şiddetlenmiş ve farklı bir boyuta taşınmıştır. Sosyal ağ platformlarının etkileşime açık yapısı, özellikle tanınmış isimlerin nefret söylemi içeren ya da içeremeyen ifadelerinin gündeme taşınmasını ve açık bir biçimde tartışılmasını sağlayabilmektedir. Bu noktada sadece içeriklerde değil, içeriklere yapılan yorumlarda da inanç ve inançsızlık ekseninde siyasi nefret söylemi üretildiği ve paylaşıldığı gözlemlenebilmektedir. Sosyal ağ platformlarının birbirlerinden farklılık arz eden teknik, yapısal özellikleri ve değişen kullanıcı karakteristiği çerçevesinde şiddetlenen, görünürlüğü artan bu sorunun çözümünde söz konusu platformların şikâyet ve denetim mekanizmaları yetersiz kalabilmektedir. Bu doğrultuda, nefret söyleminin kökenleri, nedenleri ve sonuçları açısından toplumsal farkındalığın arttırılması önem arz etmektedir. KAYNAKÇA Akova, S. ve Kantar, G. (2020). Kültürlerarası İletişim Bağlamında Nefret Söylemi ve Christchurch Kenti Cami Saldırıları Örneklemi Üzerinden Bir Söylem Analizi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20 (1), 245-260. Binark M. ve Çomu, T. (2012). Sosyal Medyanın Nefret Söylemi için Kullanılması İfade Özgürlüğü Değildir. https://yenimedya.wordpress.com/2012/01/20/sosyal-medyaninnefret-soylemi-icin-kullanilmasi-ifade-ozgurlugu-degildir/, E.T. 19.01.2022. Cankaya, Ö. ve Yamaner, M. B. (2006). Kitle İletişim Özgürlüğü, Ankara: Turhan Kitabevi. Çınar, M. (2013). Habercilik ve Nefret Söylemi. Medya ve Nefret Söylemi Kavramlar, Mecralar, Tartışmalar. Ed. Mahmut Çınar, İstanbul: Hrant Dink Vakfı Yayınları. Dondurucu, Z. B. (2018). Eşcinsellik Temelli Nefret Söylemi İçeren İletilerin Twitter’da İncelenmesi. Erciyes İletişim Dergisi, 5 (4), 513-534. “Fazıl Say’a Hayyam twitinden 10 ay hapis” https://www.bbc.com/turkce/haberler/2013/04/130415_fazil_say_karar, E.T: 12.02.2022. Göregenli, M. (2013). Nefret Söylemi ve Nefret Suçları. Medya ve Nefret Söylemi Kavramlar, Mecralar, Tartışmalar. Ed. Mahmut Çınar, İstanbul: Hrant Dink Vakfı Yayınları. İnceoğlu Y. ve Sözeri, C. (2012). Nefret Suçlarında Medyanın Sorumluluğu: “Ya sev ya terk et ya da…”, Nefret Söylemi ve/veya Nefret suçları, Der. Yasemin İnceoğlu, İstanbul: Ayrıntı. 141 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Kalav, A. ve Fırat, A. (2017). Amerikan Sosyal Medyasında Göçmen Karşıtlığı ve Dijital Nefret Söylemi: Twitter Özelinde Bir İnceleme. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Kayfor 15 Özel Sayısı, 2209-2222. Karaman, H. ve Işıklı, Ş. (2016). Twitter’daki Dini ve Etnik Temelli Nefret Söylemlerinin Analizi. AJIT-e: Bilişim Teknolojileri Online Dergisi, 7 (25), 137-152. Keyman, F. (2013). Sunuş, Medya ve Nefret Söylemi Kavramlar, Mecralar, Tartışmalar. Ed. Mahmut Çınar, İstanbul: Hrant Dink Vakfı Yayınları. “Leman Sam için Karar Verildi”. https://www.odatv4.com/kultur-sanat/leman-sam-icin-kararverildi-1503161200-91223, E.T. 12.02.2022. Moon, R. (2018). Are there limits to the critisism or ridicule of religion. https://cfe.ryerson.ca/blog/2018/12/are-there-limits-criticism-or-ridicule-religion, E.T. 12.02.2022. Oran, B. (2012). Maksimum Rezillik, Nefret Suçu ve Nefret Suçunun Önkoşulu: Nefret Söylemi. Nefret Söylemi ve/veya Nefret suçları, Der. Yasemin İnceoğlu, İstanbul: Ayrıntı. Övet, T. (2016). Terörizm, İslamofobi ve Nefret Suçu İlişkisi. Güvenlik Bilimleri Dergisi, 5 (1), 109-140. TDK Güncel Sözlük. Vajda, M. M. (2020). The Right to Mock, Ridicule and Criticize Religion- Exploring The Limits of Free Speech in a Democratic and Just Society. Gonzaga Journal of International Law, 55 (2), 273-289. Varış, M. ve Avşar, B. (2022). Sosyal Medyada Nefret Söylemi. TRT Akademi, 7 (14), 348359. Yardım, M. ve Dalkılıç, M. M. (2018). Nefret Söylemi ve İfade Özgürlüğü Tartışmaları Çerçevesinde İslamofobya: L’Express Dergisi Örneği, Medya ve Din Araştırmaları Dergisi (MEDİAD), 1 (1), 89-109. Yaşa, H. ve Öksüz, O. (2020). Nefret Söyleminin İnşasında Sosyal Medyanın Rolü: Ekşi Sözlük Örneği. Erciyes İletişim Dergisi, 7 (2), 1383-1408. “Yeni Zelanda Saldırganı Brenton Harrison Tarrant Kimdir”, https://www.evrensel.net/haber/375732/yeni-zelanda-saldirgani-brenton-harrisontarrant-kimdir, E.T. 15.02.2022. Yılmaz, H. S. (2013). Siyasal Nefret Söylemi ve Medya, Haberden Söyleme Kısa Bir Yolculuk, Konya: Literatürk Yayınları. 142 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Yumul, A. (2013). Nefret Suçu ya da Ölü Vicdanlar Ülkesi. Medya ve Nefret Söylemi Kavramlar, Mecralar, Tartışmalar. Ed. Mahmut Çınar, İstanbul: Hrant Dink Vakfı Yayınları. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları A.İ. v. Turkey (13.09.2005). E.S. v. Austria, (25.10.2018). Otto-Preminger Instıtut v. Austria (20.9.1994). Wingrove c. Royaume-Uni (22.10.1996). 143 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) VATANDAŞLARIN ORTAK YAPIMCI ROLÜ: YENİ KAMU HİZMETİ YAKLAŞIMI VE KAMU DEĞER TEORİSİ ÇERÇEVESİNDE BİR DEĞERLENDİRME THE CO-PRODUCER ROLE OF CITIZENS: AN EVALUATION IN THE FRAMEWORK OF THE NEW PUBLIC SERVICE AND THE PUBLIC VALUE THEORY Şerafettin ERTEN Dr. Öğr. Üyesi, Uşak Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Sağlık Yönetimi Bölümü, Uşak. ÖZET Geleneksel ve işletmeci kamu yönetimi teorilerine getirilen eleştiriler çerçevesinde çok sayıda yeni yaklaşım geliştirilmiştir. Yeni kamu hizmeti yaklaşımı ve kamu değer teorisi bunların başında gelmektedir. Her iki yaklaşım da esas itibariyle yeni kamu işletmeciliğinin kamu sektöründe uygulamaya koymaya çalıştığı piyasa mantığına karşı çıkmaktadır. Yine her iki yaklaşım da çözüm önerisi olarak kamu politikalarının oluşturulması, kamu hizmetinin sunulması, kamu değerinin ve kamu yararının gerçekleştirilmesinde müzakereye, demokratik süreçlere ve aktif bir vatandaş katılımına vurgu yapmaktadır. Ortak yapım olarak da kavramsallaştırılan bu eylem tarzı yönetişimin ileri bir boyutu olarak görülmektedir. Ortak yapımda bireyler pasif alıcılar ya da müşteriler olarak değil, sorumlu vatandaşlar olarak kabul edilmektedir. Kamu yönetimleri, vatandaşlar ve diğer paydaşların müzakere yoluyla çatışan çıkarlar arasında bir denge kuracağı varsayılmaktadır. Böylelikle vatandaşlar ilgili politika ve hizmeti sahiplenecek ve daha fazla fayda sağlayacak; kamu yönetimleri ise hem meşruiyetlerini güçlendirecek hem de daha etkili ve verimli bir yapıya sahip olacaktır. Sonuç olarak her iki taraf için de kabul edilebilir bir kamu değeri ve kamu yararı ortaya çıkmış olacaktır. Bununla birlikte ortak yapım karmaşık, güçlüklerle dolu ve oldukça politik bir süreçtir. Dolayısıyla ortak yapımı tüm politika ve hizmet alanlarında mutlak başarıyı vaat eden bir araç olarak görmemek gerekmektedir. Aynı zamanda ortak yapım süreci için hukukun üstünlüğünün ve gerçekten işleyen bir demokrasinin olmazsa olmaz olduğu da unutulmamalıdır. Bu çerçevede ortak yapım, kamu yönetimlerinin her zamankinden daha fazla sorgulandığı, demokratik taleplerin her geçen gün arttığı içinde bulunduğumuz dönemde, kamu yönetimlerine farklı perspektifler sunabilecek bir araç olarak karşımıza çıkmaktadır. Anahtar kelimeler: Ortak yapım, yeni kamu hizmeti, kamu değeri, kamu yönetimi. 144 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ABSTRACT Many new approaches have been developed within the framework of the criticisms brought to traditional and managerial public administration theories. The new public service approach and the public value theory are among them. Both approaches essentially oppose the market logic that new public management tries to implement in the public sector. Again, both approaches emphasize negotiation, democratic processes and active citizen participation in the creation of public policies, the delivery of public services, the realization of public value and public interest as a solution proposal. This style of action, which is also conceptualized as coproduction, is seen as an advanced dimension of governance. In co-production, individuals are considered responsible citizens, not passive recipients or customers. It is assumed that public administrations, citizens and other stakeholders will establish a balance between conflicting interests through negotiation. Thus, citizens will own the relevant policy and service and provide more benefits; public administrations will both strengthen their legitimacy and have a more effective and efficient structure. As a result, an acceptable public value and public interest will emerge for all. However, co-production is a complex, challenging and highly political process. Therefore, co-production should not be seen as a tool that promises absolute success in all policy and service areas. At the same time, it should not be forgotten that the rule of law and a truly functioning democracy are indispensable for the co-production process. In this context, co-production emerges as a tool that can offer different perspectives to public administrations in a time where public administrations are questioned more than ever and democratic demands are increasing day by day. Keywords: Co-production, new public service, public value, public administration. GİRİŞ Geleneksel kamu yönetimine olan tepki 80’li yıllardan itibaren idari reform adı altında işletmeci kamu yönetimi anlayışının tüm dünyada hayata geçirilmesi ile sonuçlanmıştır. Özel sektör ilke ve uygulamalarının kamu yönetimine aktarılmasını ifade eden Yeni Kamu İşletmeciliği (YKİ) etkinlik, verimlilik, performans ve müşteri odaklılık ilkeleri çerçevesinde kamu sektörünün küçültülmesi, farklı tedarik ve hizmet biçimleri ile rekabetin sağlanması, hukuki ve mesleki ilkeler yerine performansa dayalı teşviklerin ön plana çıkarılması, vatandaşa değil kamu hizmeti müşterisine hizmet edilmesi gibi çok sayıda yeniliği kamu yönetimi içerisine taşımıştır (Dunleavy, Margetts, Bastow ve Tinkler, 2006; Pollitt ve Bouckaert, 2002). 145 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Ancak kamu yönetiminin kendine has yapısı ve özel sektörden farlı ilke, değer, amaç ve koşulları işletmeci yaklaşımın kamu yönetimlerinde uygulanmasını güçleştirmiştir. Süreç içerisinde çok sayıda sorun ortaya çıkmış ve YKİ yaklaşımı eleştirilere tabi tutulmuştur. Bu bağlamda kamu yönetimi pratiği için yeni teoriler ortaya konulmuştur (Kearney ve Hays, 1998; Rhodes, 1994). Yeni kamu hizmeti (YKH) yaklaşımı ve kamu değer teorisi bunların başında gelmektedir. Her iki teoride özellikle kamu yararı, kamu hizmeti, vatandaşlık ve demokratik katılım konularında hem geleneksel hem de işletmeci kamu yönetimi anlayışının sorunlarına çözüm önerisi sunmaktadır. Ortak vurguları kamu hizmetinin sunulması ve kamu yararının gerçekleştirilmesinde müzakereci bir yolun izlenmesi, demokratik yurttaşlık yaklaşımının geliştirilmesi ve vatandaş katılımının artırılmasıdır (Bozeman, 2007; Denhardt ve Denhardt, 2000, 2003, 2007; Moore, 1995). Yönetişimin daha üst bir formu olarak “ortak yapım” kavramı ile ifade edilen bu yaklaşımın vatandaşlar için sahiplenmeyi ve faydayı, kamu yönetimleri için meşruiyeti, etkinliği ve verimliliği artıracağı ileri sürülmektedir (Hefetz ve Warner, 2012; Stanhope, 2007; Stewart, 2021). Ortak yapım kamu yönetimlerine farklı perspektifler kazandıracak, çeşitli sorun alanlarına alternatif çözümler getirebilecek bir araç olarak görülmektedir. Kamu yönetimlerinin her zamankinden daha fazla sorgulandığı, demokratik taleplerin daha yüksek bir sesle dile getirildiği içinde yaşadığımız dönemde vatandaşların ortak yapımcı olarak kamu yönetimi alanına dahil edilmesi bu nedenle önem arzetmektedir. Ancak ortak yapım faaliyetinin en başta gelen koşullarının gerçekten işleyen bir hukukun ve demokrasinin varlığı olduğunu da unutmamak gerekmektedir (Alford, 1998; Perry 2007). YENİ KAMU HİZMETİ YAKLAŞIMI Son yarım yüzyıl içerisinde diğer pek çok alanda olduğu gibi kamu yönetimi alanında da teori ve pratikte büyük bir dönüşüm yaşanmıştır. Geleneksel kamu yönetiminin katı hiyerarşik, merkeziyetçi, hantal ve verimsiz yapısına getirilen eleştiriler bu dönemde işletmeci kamu yönetimi yaklaşımının gelişmesinin önünü açmıştır (Osborne, Radnor ve Nasi, 2012). YKİ olarak ifade edilen teori, Hood (1991) tarafından kamu hizmet sunumuna yönelik işletmeci bir yaklaşım, maliyet odaklılık, performans yönetimi ve çıktı kontrolü, kaynak tahsisinde piyasa ve rekabet ilkelerine uyulması, vatandaşların kamu hizmeti müşterileri olarak kabul edilmesi ve son olarak özel sektör yöntem ve deneyimlerinin kamu hizmet sunumunda kullanılması başlıkları altında formüle edilmiştir. YKİ, kamu hizmet sunumunda idari/uzman modelinin tersine işletmeci bir yaklaşımı ön plana çıkarmış ve temellerini de kamu tercihi teorisi, asil-vekil teorisi ve işlem maliyeti ekonomisine dayandırmıştır (Bach ve Bordogna, 2011; Hood, 1991). Teori 1990’lardan sonra 146 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) kamu yönetimlerinde idari reform adı altında oldukça geniş uygulama alanı bulmuş ve hâkim paradigma haline gelmiştir. Kamu yönetimlerini bürokratiksizleştirme, âdem-i merkezileşme, özelleştirme ve piyasalaştırma çabalarını performans ölçümü, üretkenlik teşvikleri, takdir yetkisinin genişletilmesi gibi eğilimler takip etmiştir (Kearney ve Hays, 1998). Geçen süre içerisinde, YKİ çerçevesinde gerçekleştirilen uygulamalardan elde edilen sonuçların, teoride öngörülenle çok da örtüşmediği ortaya çıkmıştır. Kamu personeline yüklenen özel sektör benzeri sorumluluklar ve performansa dayalı ödül ve teşvik sistemleri güvensiz ve çatışmacı örgüt yapılarına neden olmuştur. Vatandaşların müşteri olarak kabul edilmesi alternatif istek ve çıkarlar ile yönetsel hedefler arasındaki uyumu bozmuştur. Özel sektör ilke ve değerlerinin aktarılma çabaları belirli yasal ve etik norm ve değerler çerçevesinde hareket etmek durumunda olan kamu örgütleri ve çalışanları için ikilemler yaratmıştır. Kamu hiyerarşilerinin bölünerek dar odaklı işletmeler şeklinde faaliyet göstermeye çalışması kamu hizmeti ve kamu yararı kavramlarını aşındırmıştır (Bach ve Bordogna, 2011; Dunleavy vd., 2006; Hefetz ve Warner, 2012; Parker ve O’Leary, 2006). Teoriye getirilen eleştiriler esas itibariyle kamu sektörünün ayırt edici özellikleri üzerinde yaratmış olduğu deformasyona yoğunlaşmış ve buradan hareketle YKİ yaklaşımına alternatif çeşitli teoriler ortaya konulmuştur. YKH yaklaşımı da bu bağlamda öncelikle kamu hizmetinin piyasalaştırılmasına, vatandaşın müşteri olarak görülerek vatandaşla kamu yönetimleri arasındaki sosyal bağın koparılmış olmasına bir tepki olarak doğmuştur. Yaklaşım vatandaşları, toplulukları ve sivil toplumu kamu yönetiminin odak noktası olarak kabul etmekte; kontrol ve hiyerarşi yerine çoğulculuk ve katılım ilkelerini koymaktadır (Hefetz ve Warner, 2012; Robinson, 2015). İlk kez Light, (1999) tarafından dile getirilen yeni kamu hizmeti kavramı daha sonra Denhardt’lar (2000, 2003, 2007, 2015) tarafından normatif bir teori haline getirmiştir. Light (1999: 127-128) çalışmasında kamu hizmetinin dönüştüğünü ve hükümetlerin bu dönüşümde vatandaşların sesine daha fazla kulak vermesi gerektiğini belirtmiştir. YKH olarak adlandırdığı duruma ilişkin ilişkin dört tanımlayıcı özellik saymıştır. “Birinci özellik çeşitliliktir. YKH eskisine göre çok daha çeşitlidir. İkinci olarak YKH kâr amacı gütmeyen sektörlere artan ilgi ile ilişkilidir. Üçüncü özellik akışkanlıktır. Özellikle YKH içerisinde yer alan çalışanların sektör değişim hızı yüksektir. YKH’nin dördüncü ve son özelliği, dünyada bir fark yaratmaya olan derin bağlılığıdır. Bu, YKH’yi eski kamu hizmetinden ayırt eden en temel özelliktir.” Light (1999) daha çok yeni kamu hizmetinde görev alan çalışanlara odaklanırken (Perry, 2007); Denhardt’lar (2000, 2003, 2007, 2015) kavramı işletmeci kamu yönetimi anlayışına 147 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) alternatif bir paradigmaya çevirerek farklı bir bakış açısı getirmiştir. Denhardt ve Denhardt’a göre (2007: 3) “hükümet bir işletme gibi yürütülmemelidir; bir demokrasi gibi yürütülmelidir.” Bu nedenle teorilerini demokratik vatandaşlık, topluluk ve sivil toplum modelleri ve örgütsel hümanizm ve söylem teorilerine dayandırmışlardır (Denhardt ve Denhardt, 2007). YKH’nin amacı demokratik değerlerin ve vatandaşlığın kamu örgütleri ve çalışanları tarafından dikkate alınması ve bu yolla toplulukların inşa edilmesi ve hükümetlerin daha etkin çalışmasının sağlanmasıdır (Denhardt ve Denhardt, 2015). Bu bağlamda “yönlendirmek yerine hizmet etmek; kamu yararının ikilcil bir ürün değil temel amaç olması; stratejik düşünüp, demokratik davranmak; müşterilere değil vatandaşa hizmet etmek; hesapverebilirliğin basit bir şey olmadığını kavramak; sadece üretkenliğe değil, insanlara da değer vermek ve vatandaşlığa ve kamu hizmetine girişimcilikten daha fazla değer vermek” olmak üzere YKH’nin yedi temel ilkesini belirlemişlerdir (Denhardt ve Denhardt, 2000, 2003). Günümüz dünyasında kamu yönetimlerinin rol ve görevleri yasal ve siyasi standartlar ya da ekonomi ve piyasa odaklı değerlerden ziyade demokratik ve sosyal ölçütlere göre belirlenmektedir. Dolayısıyla kamu örgütleri ve çalışanlarının en başta gelen görevi, toplumu kontrol etmek veya yönlendirmek değil, vatandaşların ortak çıkarlarını ifade etmelerine ve karşılamalarına yardımcı olmaktır. Bu hem kamu yöneticileri ve müşteriler arasındaki ilişkinin bireysel çıkarları yansıttığı ve piyasa ilkeleriyle çerçevelendiği işletmeci yaklaşım hem de vatandaşların kamu hizmetinin pasif alıcıları olarak görüldüğü ve yukarıdan aşağıya politika oluşturma ve hizmet verme düşüncesinin hâkim olduğu klasik kamu yönetimi yaklaşımından farklıdır (Denhardt ve Denhardt, 2000, 2003; Robinson, 2015). YKH aynı zamanda YKİ’nin kamu yararı kavramında yarattığı dönüşüme de tepki göstermektedir.YKH yaklaşımı kamu hizmeti kavramını kamu örgütleri, çalışanları ve vatandaşlar açısından daha geniş bir perspektifte ele almaktadır. Buna paralel olarak YKH’de kamu yararı kişisel çıkarların ötesinde bir takım ilke ve değerler çerçevesinde ortak bir motivasyonun ürünü olarak ortaya çıkmaktadır (Denhardt ve Denhardt, 2000). İşletmeci yaklaşım içerisinde kamu yararı pazar ilke ve değerleri ile kamu sektörü ilke ve değerleri arasında sıkışmış, muğlaklaşmıştır. Bu soruna yanıt ise kamu değer teorisi içerisinde ele alınmıştır. KAMU DEĞER TEORİSİ Kamu değer teorisi de birçok benzeri gibi geleneksel kamu yönetimi ve YKİ anlayışlarının eksikliklerine bir tepki olarak doğmuştur (Alford ve Hughes, 2008). Bir başka ifadeyle hızla değişen ve karmaşıklaşan dünyada daha müreffeh, sosyal ve adil toplumlar yararatma 148 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) sorumluluğunun yerine getirilebilmesi için atanmış ya da seçilmiş kamu yöneticileri ve kamu personeline rehberlik edebilecek stratejik bir yaklaşım olarak ortaya çıkmıştır (O’Flynn, 2021). Değer atfedilmiş kamu hizmetini merkezine alan yaklaşım geleneksel ve işletmeci anlayıştan farklı olarak, siyasetçiler, kamu yöneticileri ve vatandaşların karşı karşıya geldikleri, geniş kapsamlı bir hesap verebilirlik ve müzakere sürecini öngörmektedir (Blaug, Horner ve Lekhi, 2006). Kamu değeri yeni bir kavram olmamakla birlikte Moore’un 1995 yılındaki çalışmasından sonra artan bir ilgi ile karşılaşmış ve son yıllarda kamu yönetimi teorisinde önemli bir başlık haline gelmiştir. Kavramın tanımına ilişkin bir fikir birliği bulunmamaktadır. Ayrıca literatürde kavrama ilişkin iki ana kolun/ekolün geliştiği görülmektedir. Bunlardan ilki Moore’un (1995) tekil “kamu değeri” kavramı, ikincisi ise Bozeman’ın (2007) çoğul “kamu değerleri” kavramı çerçevesinde şekillenmiştir (Warner, Brown ve Cherney, 2021). Moore'un (1995) kamu değeri kavramı, daha çok normatif ve kuralcıdır. Görev ve yetkilendirme ortamına ilişkindir. Kamu değeri hükümetin ve kamu yönetiminin faaliyetleri sonucu oluşan bir fayda ya da kıymettir ve sonuçlara ilişkindir. Ancak bu sonuçlara vatandaşlar tarafından da değer atfedilmesi gerekmektedir (Brown, 2021; Kelly, Mulgan ve Muers, 2002). Kamu değeri, kamu politikası sonuçlarının üretilmesinde yönetsel rolü ortaya koymaya yarayan bir araç işlevi görmektedir. Görev ortamı kamu görevlilerinin her türlü faaliyetinde kamu değerinin aranmasını ifade ederken, yetkilendirme ortamı değer yaratımının meşruiyetinin sağlanması ile ilgilidir (O’Flynn, 2021; Stewart, 2021). Bu nedenle kamu değeri esas itibariyle kamu görevlilerinin eylemlerinin bir sonucu olsa da çeşitli aktörler sürece katkıda bulunmaktadır (Coghill, 2021). Bozeman (2007) ve takipçileri tarafından ortaya konulan kamu değerleri kavramı ise “fayda ya da kıymetten daha çok neyin arzu edilen ya da neyin iyi olduğuna ilişkin paylaşılan ve önem atfedilen inanç ve ideallerle ilgilidir” (De Vries ve Kim, 2011: 4). Bu yaklaşım kamu değerini demokratik teoriye bağlayarak, salt bir hükümet sorumluluğu olmaktan çıkarmakta ve vatandaş ve topluluk üyelerinin ortak sorumluluğu haline getirmektedir (Bryson, Crosby ve Bloomberg, 2014). Kamu değerleri, devlet ya da bireylerin toplamından daha geniş olan kamusal alan çerçevesinde ele alınmaktadır. Kamusal alanda mevcut değerlere atıfta bulunarak kamu yararı ve kamu tercihi kavramlarına alternatif bir bakış açısı getirilmeye çalışılmaktadır (Hartley, Alford, Knies ve Douglas, 2017). Bu yaklaşımda kamu değeri, kamu yönetimi aktörleri ve kilit paydaşların dahil olduğu müzakereler yoluyla rekabet eden değerlerin uzlaştırılması şeklinde doğmaktadır (Stoker, 2006). 149 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Aradaki birtakım farklılıklara rağmen kamu değeri ve kamu değerleri yaklaşımları birbirleri ile yakından ilişkilidir. Kamusal alanda müzakereye oturan tarafların önem atfettikleri ilke, norm, inanç ve idealler (kamu değerleri) uyuştuğu sürece daha iyi sonuçlar, daha iyi hizmetler ve daha fazla güvenin (meşruiyetin) ortaya çıkması muhtemeldir. Dolayısıyla kamu değerini hükümetin ve kamu örgütlerinin faaliyetlerinin sonucu olarak değil, aynı zamanda tarafların değerlerinin dahil olduğu çok boyutlu bir süreç olarak görmek gerekmektedir (O’Flynn, 2007; Kelly vd., 2002). Bu bağlamda vatandaşın kamu değerine katkısı kamu değer teorisinin merkezinde yer alan konuların başında gelmektedir. VATANDAŞ KATILIM MODELİ OLARAK ORTAK YAPIM YKH ve kamu değer teorisi birbiriyle yakın ilişkili hatta birbirini tamamlayan yaklaşımlar olarak görülmektedir. Her iki yaklaşım da öncelikle diyaloğa, müzakereye, hesap verebilirliğe ve demokratik süreçlere ve bu süreçler sonucunda ortaya çıkan kamu yararına, ortak iyiye ve ortak değere vurgu yapmaktadır (Alford ve Hughes, 2008; Blaug vd., 2006; Bozeman, 2007; Denhardt ve Denhardt, 2000; Moore, 1995; Stoker, 2006). YKH’ye göre kamu faaliyetinin nihai amacı kamu yararıdır. Kamu yararı bireysel çıkarlardan çok paylaşılan değerler üzerinden yapılan bir diyaloğun sonucudur. Dolayısıyla kamu örgütlerinin ve çalışanlarının temel amacı ortak çıkarların ve paylaşılan bir sorumluluğun oluşturulması olmalıdır. Bu da vatandaşlarla güven ve iş birliği ilişkilerinin kurulmasına bağlıdır. Hükümetler ve kamu yönetimlerinden beklenen daha fazla insanı vatandaş olarak sorumluluklarını yerine getirmeye teşvik etmesi ve vatandaşların seslerini duyurmalarına olanak tanımasıdır (Denhardt ve Denhardt, 2000, 2007). Benzer şekilde kamu değer teorisi de değeri kamu yararının bir formu olarak görmekte; değer ve değerlerin toplumsal bir müzakere sonucu ortaya çıktığını vurgulamaktadır. Tek başlarına hükümet, kamu yönetimleri ya da vatandaşların kamu değerini ve değerlerini üretebilmeleri mümkün değildir. Değerler bir yönetişim süreci içerisinde ilgili tüm paydaşların katılımı ile belirlenmektedir (Beck Jørgensen ve Bozeman, 2007; Smith, 2004). Bu bağlamda ortak yapım kavramı hem YKH’de hem de kamu değer teorisinde yönetişimin farklı bir boyutu olarak, kamu politikalarının oluşturulması, kamu hizmetinin verilmesi ve nihayetinde kamu yararının ortaya çıkarılmasında kullanılacak bir araç olarak ele alınmaktadır (Alford, 2009; Boyle ve Whitaker, 2001; Bryson, Sancino, Benington ve Sørensen, 2016; Denhardt ve Denhardt 2000). YKH yaklaşımına göre ortak yapım yönetişimin daha gelişmiş bir biçimidir. Burada yönetişimden kasıt yasal prosedürler çerçevesinde kamu yöneticilerinin vatandaşları ve toplumu kontrol edip, yönlendirdikleri bir yapı değil, vatandaşların demokratik yurttaşlık bilinci ile hareket ederek hem siyasal hem de yönetsel ağlara katılıp, 150 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) bireysel çıkarlarının ötesinde daha geniş kamu çıkarları için hareket edebilmesine imkân veren bir yapı olarak ele alınmaktadır. Amaç etkinlik, verimlilik, üretkenlik gibi değerleri kaybetmeden demokrasi, topluluk ve kamu yararı bağlamında daha geniş bir perspektife oturtabilmektir. Böylelikle yurttaş söylemine ve kamu yararına dayalı tamamen bütünleşmiş bir kamu hizmetine ulaşmak mümkün olabilecektir (Denhardt ve Denhardt, 2000,2003, 2007). Kamu değer teorisi de benzer bir yaklaşım sergilemektedir. Stewart’a (2021) göre kamu değerinin anlaşılabilmesi için farklı paydaşlar arasındaki ortak üretimi vurgulayan kamu politikası alanına bakmak gerekmektedir. Çünkü kamu yönetimlerinin ürettiği politikalar, verdikleri hizmetler sonucunda bir değerin ortaya çıkması, toplumsal uzlaşı sonucu belirlenen normatif ilke ve ölçütlere süreç içerisinde ne kadar sahip çıkıldığı ile doğru orantılıdır (Wang ve Wang, 2019). Kamu politikaları ve kamu hizmetinin üretilmesinde başta vatandaşlar olmak üzere çok sayıda aktörün girdi ve katkısına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu politika ve hizmetlerin değeri sadece kamu yönetiminin etkinliği ve verimliliği ile değil, aynı zamanda vatandaşların eylemleri ile de şekillenmektedir. Çoğu zaman kamu hizmetleri vatandaşlarla birlikte üretilmekte ve onların katkıları kamu aktörlerinin katkılarından daha fazla olabilmektedir. Dolayısıyla vatandaşları kamu hizmetinin salt tüketicisi ya da müşterisi olarak görmek hatalı bir tutumdur. Bu bağlamda ortak yapım daha etkin ve verimli kamu hizmeti sunmaya, değişen toplumsal değerleri ve ihtiyaçları karşılamaya yardımcı olan bir araçtır (Cordella, Paletti ve Shaikh, 2018). Alford ve Hughes’a göre (2008) bir müzakere unsuru olarak kamu değerini vatandaşa açık hale getiren onu kimin ürettiği değil, kimin tükettiğidir. “Kamu değeri, müşteriler tarafından bireysel olarak değil, vatandaşlar tarafından toplu olarak tüketilen değerdir.” Bu bağlamda kamu değeri vatandaşların bir bütün olarak toplum için sahip olduğu arzu ve taleplere karşılık gelmektedir. Kamu değerini bu şekilde ele almak onun yanlızca kamu sektörü tarafından değil, diğer tüm ilgili aktörler tarafından da yaratılabilmesi anlamına gelmektedir. Ortak yapım kavramı bu noktada devreye girmektedir (Alford, 2011). Ortak yapım bireyleri emek, bilgi ya da uzmanlık tedarikçileri olarak kabul etmekte; geleneksel müşteri-tüketici ilişkisini de yurttaş-üretici ilişkisine çevirmektedir (Alford, 2009). Ancak ortak yapım daha üst düzey bir vatandaşlık anlayışını gerektirmektedir. Bu vatandaşlık biçimi sadece oy verme, hakları kullanma ya da kamu alanındaki müzakerelere katılmayı değil, aynı zamanda kamu hizmetinin üretilmesine doğrudan ya da dolaylı katkıda bulunmayı da içermektedir (Alford, 1998). Bryson, Crosby ve Bloomberg, (2015) ise ortak yapım kavramını, Moore (1995)’un stratejik üçgen yaklaşımını kullanarak daha karmaşık, çok aktörlü, çok organizasyonlu, çok sektörlü 151 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) bağlamlara uyarlamış ve “kamu değeri yönetişim üçgeni” olarak ifade etmişlerdir. Kamu değerinin kamu yönetimleri dışında çok sayıda aktörün bir araya gelmesi ile oluştuğu kabulünden hareketle; yönetişim üçgeni kamu değeri ve değerlerinin yaratılmasında önemli olan altı genel uygulamayı vurgulamakta ve bunları Moore’un stratejik üçgeninin merkezine yerleştirmektedir. Bunlar politika analizi; tasarım ve değerlendirme, liderlik; diyalog ve müzakere, sektörler arası iş birliklerinin tasarlanması ve uygulanması dahil olmak üzere kurumsal ve organizasyonel tasarım; demokrasinin resmi ve gayri resmi süreçleri ve performans yönetimi sistemleri ve modelleri dahil olmak üzere stratejik yönetimdir (Bryson vd., 2015: 15). Kamu değeri yönetişim üçgeni Bryson ve arkadaşları (2016) tarafından revize edilmiş ve analitik ve eylem boyutları dahil edilmiştir. Analitik ve eylem boyutları kamu değerinin hegomonik ve tartışmalı olup olmadığını da belirlemektedir. Revize edilen yönetişim üçgeninin merkezinde analitik ve eylem boyutları gözetilerek aktörler, uygulamalar, mücadele ve eylem alanları, kamusal sorunlar veya zorluklar ve işlevler olmak üzere beş unsura yer verilmiştir. Böylece kamu değerinin üretilmesinde resmi veya gayri resmi demokratik süreçlerin ve uygulamaların işlerliğine ve önemine dikkat çekilmeye çalışılmıştır (Bryson vd., 2016). Günümüz kamu yönetimlerinde vatandaşlık kavramı ve demokratik süreçlerin işletilmesi giderek daha fazla önem kazanmaktadır. Toplumun kamu politikası ve kamu hizmeti süreçlerine dahil edilmesi hem bunların benimsenmesine hem de kamu yararı bağlamında sahiplenilmesine katkıda bulunmaktadır (Stanhope, 2007). YKH ve kamu değer teorisinin birleştiği ve ısrarla üzerinde durduğu temel kaygıların başında da bu durum gelmektedir. Ortak yapım bu açıdan yukarıdan aşağıya doğru işleyen bir yönetişim sürecinden çok, aşağıdan yukarıya doğru ilerleyen ve ilke, değer ve çıkarların karşılıklı müzakere ve mübadele yoluyla uyumlaştırıldığı daha etkin, verimli ve demokratik bir iş birliği yapısına vurgu yapmaktadır. SONUÇ İçinde yaşadığımız çağda bireylerin ihtiyaçları ve talepleri çeşitlenmekte, farklılaşmakta ve artmaktadır. Buna hızlı bir değişimi ve belirsizliği de eklediğimizde kamu yönetimlerinin ihtiyaç ve taleplere yanıt vermeleri her geçen gün güçleşmektedir. İşletmeci kamu yönetimi yaklaşımının mevcut haliyle vatandaş-kamu yönetimi ilişkisinde sorunlara yol açtığı açıktır. Bu nedenle bir taraftan kamu yönetiminin temel ilkelerini korurken, diğer taraftan vatandaşla olan ilişkileri mevcut şartlarda en iyi duruma getirecek çeşitli teoriler ileri sürülmektedir. Yeni kamu hizmeti yaklaşımı ve kamu değer teorisi bunlardan ikisidir. 152 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Her iki yaklaşımın ortak kaygı ve vurgularının başında kamu yönetimi-vatandaş ilişkisinde demokratik süreçlerin işletilebilmesi ve vatandaşların kamu politikası ve kamu hizmeti süreçlerine dahil edilmesi gelmektedir. Bu yolla vatandaşlar kamu yönetimi ve diğer paydaşlarla bir uzlaşı içerisinde kendi ihtiyaç ve talepleri doğrultusunda bir kamu yararının ya da değerinin oluşmasına katkıda bulunabilecektir. Ortak yapım olarak kavramsallaştırılan bu durum bir taraftan kamu yönetimlerinin meşruiyetini sağlamlaştırırken, diğer taraftan vatandaşların sadece bireysel değil, toplumsal düzlemde de oluşturulan kamu politikalarını ve kamu hizmetlerini benimsemelerini ve bunlardan faydalanmalarını sağlayacaktır. Elbette kamu yönetimleri için ortak yapımın doğrudan bir etkisi de etkinlik, verimlilik, şeffaflık gibi birtakım değerlerin sağlanması olacaktır. Ancak ortak yapım noktasında en büyük gereklilik işleyen bir hukukun ve demokrasinin varlığıdır. Bu aynı zamanda ortak yapımın en büyük zaafını da oluşturmaktadır. Hukukun üstünlüğünün bulunmadığı ve demokratik süreçlerin işletilemediği bir ortamda ortak yapım faaliyetinin varlığı mümkün görünmemektedir. Perry (2007: 10), gerçekten işleyen bir demokrasi için hesap verebilirliğin, temsil edilebilirliğin, vatandaşın korunmasının ve kamu örgütü vatandaş uyumunun sağlanması gerektiğini belirtmiştir. Diğer taraftan ortak yapımı tüm diğer tüm kamu hizmeti üretim biçimlerine bir alternatif olarak ele almamak da gerekmektedir. Ortak yapım bu üretim biçimlerinin doğru kullanılarak kamu değerinin daha iyi üretilmesine yardımcı olabilecek araçlardan birisidir (Cordella vd., 2018). Ağ yapılarının hayatın ayrılmaz bir parçası haline geldiği, insanların bu yapılara daha basit ve hızlı dahil olduğu bir dünyada, ortak yapım, kamu yönetimlerinin etkinlik, verimlilik, hizmet kalitesi, sosyal uyum gibi karşılaştıkları sorunları çözebilmek için alternatif bir araç olarak karşımıza çıkmaktadır. KAYNAKLAR Alford, J. (1998). A public management road less travelled: Clients as co-producers of public services. Australian Journal of Public Administration, 57(4), 128-137. Alford, J. (2009). Engaging public sector clients: From service-delivery to co-production. London: Palgrave Macmillan. Alford, J. (2011). Public value from co-production by clients. J. Benington ve M. H. Moore (Ed.), Public value: Theory and practice (ss. 144-157). London: Palgrave Macmillan. Alford, J. ve Hughes, O. (2008). Public value pragmatism as the next phase of public management. The American Review of Public Administration, 38(2), 130-148. 153 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Bach, S. ve Bordogna, L. (2011). Varieties of new public management or alternative models? The reform of public service employment relations in industrialized democracies. The International Journal of Human Resource Management, 22(11), 2281-2294. Beck Jørgensen, T. ve Bozeman, B. (2007). Public values an inventory. Administration & Society, 39(3), 354-381. Blaug, R., Horner, L. ve Lekhi, R. (2006). Public value, politics and public management. London: The Work Foundation. Boyle, P. ve Whitaker, G. (2001). Educating for the new public service: Implications of the transformation of governance. Journal of Public Affairs Education, 7(4), 267-279. Bozeman, B. (2007). Public values and public interest. Washington, D.C.: Georgetown University Press. Brown, P. R. (2021). Public value measurement vs. public value creating imagination – the constraining influence of old and new public management paradigms. International Journal of Public Administration, 44(10), 808-817. Bryson, J. M., Crosby, B. C. Ve Bloomberg, L. (2014). Public value governance: Moving beyond traditional public administration and the new public management. Public Administration Review, 74(4), 445-456. Bryson, J. M., Crosby, B. C. ve Bloomberg, L. (2015). Discerning and assessing public value: Major issues and new directions. J. M. Bryson, B. C. Crosby ve L. Bloomberg (Ed.), Public value and public administration (ss. 1-22). Washington, DC: Georgetown University Press. Bryson, J., Sancino, A., Benington, J. ve Sørensen, E. (2016). Towards a multi-actor theory of public value co-creation. Public Management Review, 19(5), 640-654. Coghill, K. (2021). Existential public value. International Journal of Public Administration, 44(10), 845-856. Cordella, A., Paletti, A. ve Shaikh, M. (2018). Renegotiating public value with co-production. C. L. Tucci, A. Afuah ve G. Viscusi (Ed.), Creating and capturing value through crowdsourcing (ss. 181-197). New York: Oxford University Press. De Vries, M. S. ve Kim, P. S. (2011). Introduction to value and virtue in public administration. M. S. De Vries ve P. S. Kim (Ed.), Value and virtue in public administration: A comparative perspective (ss. 1-17). Hampshire: Palgrave Macmillan. Denhardt, J. V. ve Denhardt, R. B. (2007). The new public service: Serving, not steering. New York: M.E. Sharpe. 154 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Denhardt, J. V. ve Denhardt, R. B. (2015). The new public service revisited. Public Administration Review, 75(5), 664-672. Denhardt, R. B. ve Denhardt, J. V. (2000). The new public service: Serving rather than steering. Public Administration Review, 60(6), 549-559. Denhardt, R. B. ve Denhardt, J. V. (2003). The new public service: An approach to reform. International Review of Public Administration, 8(1), 3-10. Dunleavy, P., Margetts, H., Bastow, S. ve Tinkler, J. (2006). New public management is dead—Long live digital-era governance. Journal of Public Administration Research and Theory, 16(3), 467-494. Hartley, J., Alford, J., Knies, E. ve Douglas, S. (2017). Towards an empirical research agenda for public value theory. Public Management Review, 19(5), 670-685. Hefetz, A. ve Warner, M. E. (2012). Contracting or public delivery? The ımportance of service, market and management characteristics. Journal of Public Administration Research and Theory, 22(2), 289-317. Hood, C. (1991). A public management for all seasons? Public Administration, 69, 3-19. Kearney, R. C. ve Hays, S. W. (1998). Reinventing government, the new public management and civil service systems in international perspective: The danger of throwing the baby out with the bathwater. Review of Public Personnel Administration, 18(4), 38-54. Kelly, G., Mulgan, G. ve Muers, S. (2002). Creating public value: An analytical framework for public service reform. UK: Cabinet Office Strategy Unit. Light, P. C. (1999). The new public service. Washington D.C.: Brookings Institution Press. Moore, M. H. (1995). Creating public value: Strategic management in government. Cambridge: Harward University Press. O’Flynn, J. (2007). From new public management to public value: Paradigmatic change and managerial implications. The Australian Journal of Public Administration, 66(3), 353366. O’Flynn, J. (2021). Where to for public value? Taking stock and moving on. International Journal of Public Administration, 44(10), 867-877. Osborne, S. P., Radnor, Z. ve Nasi, G. (2012). A new theory for public service management? Toward a (public) service-dominant approach. American Review of Public Administration, 43(2), 135-158. Parker, S. ve O’Leary, D. (2006). Re-imagining government: Putting people at the heart of New Zealand’s public sector. London: Demos. 155 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Perry, J. L. (2007). Democracy and the new public service. The American Review of Public Administration, 37(1), 3-16. Pollitt, C. ve Bouckaert, G. (2002). Public management reform: Acomperative analysis. New York: Oxford University Press. Rhodes, R. A. (1994). The hollowing out of the state: The changing nature of the public service in Britain. The Political Quarterly, 65(2), 138-151. Robinson, M. (2015). From old public administration to the new public service: Implications for public sector reform in developing countries. Singapore: UNDP. Smith, R. F. (2004). Focusing on public value: Something new and something old. Australian Journal of Public Administration (63), 68-79. Stanhope, J. (2007). Shaping opportunities, creating public value: Government and community collaboration in the Australian Capital Territory. J. Wanna (Ed.), A passion for policy: Essays in public sector reform (ss. 47-58). Canberra: ANU E Press. Stewart, J. (2021). Creating public value in a Westminster context: The case of the Australian Department of Prime Minister and Cabinet ‘s Indigenous Regional Network, 20132018. International Journal of Public Administration, 44(10), 826-834. Stoker, G. (2006). Public value management a new narrative for networked governance? American Review of Public Administration, 36(1), 41-57. Wang, X. ve Wang, Z. (2020). Beyond efficiency or justice: The structure and measurement of public servants’ public values preferences. Administration & Society, 52(4), 1-29. Warner, S., Brown, P. R. ve Cherney, L. (2021). Public values in pluralistic and complex settings – Are agonistic ideas the answer? International Journal of Public Administration, 44(10), 857-866. 156 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) TEORİ VE PRATİKTE IRKÇILIK KİTAPI HAKKINDA MAKALE ARTICLE ABOUT THE BOOK RACISM IN THEORY AND PRACTICE Farida Tagiyeva Azerbaycan Milli İlimler Akademisi'nden A.A Bakikhanov'un adını taşıyan Tarih Enstitüsü Araştırmacısı Azerbaijan National Academy of Sciences, A.A Bakikhanov Researcher of the Institute of History named after Giriş Sinan Özbek Hoca'nın ırkçılık üzerine 157 sayfalık eseri felsefenin ana konularını kapsamaktadır. Orada ele alınan Irk kavramı, Irk kuramları, Irk Oluşumları Antik Çağ, Antik Yunanistan ve Mısır'da Irkçılık Var mıydı, Anti-Semitizm Irkçılık mı?, Irkçılığın Tarihsel ve Ekonomik Kökenleri, Irkçılığın Ekonomik Politikası Irkçılık ve Cinsellik, Foucault'da Cinsellik ve Güç, Biyo-İktidar , Irkçılık ve Cinsellik Aynı İdeolojidir?, Kadın ve Irkçılık, Irkçılık ve Milliyetçilik, Ulus Devlet ve Milliyetçilik, Kitap ve Dil Olarak Meta, Milliyetçilik ve Irk Yeni Irkçılık, Fanon ve Kültürel Irkçılık Eleştirisi, Levi-Strauss'ta Irk ve Kültür, Farklı Irkçılığın Yanıltıcı Etkisi, Türkiye'de Irkçılık, Irkçı İdeoloji Aktarılıyor, Türkiye'de Irkçılık, Irkçılık Daima Kültüreldir, Akılcıdır, Uygardır, Uygardır Türkiye'de ırkçılık evrensel değildir ve zengin kaynakça bu konunun inceliklerini tam olarak ortaya koymaktadır. Tüm bunlardan yola çıkarak ırkçılık ve felsefesi ile ilgili bir takım konulara değinmek önemlidir. Bildiğiniz gibi erken insan topluluklarının oluşumundan bu yana aileye, topluma, kabileye ve ülkeye bağlılık, onları düşünmek ve hatta onlar uğruna ölmek gibi konular olmuştur. Ancak herhangi bir halk, dil, din, kabile, klan vb. bu tür anlamların diğerlerine üstün gelmesi ve onlara hakim olması önemli olduğu gibi, demokratik olmayan sorunlar yalnız17. yüzyıldan sonra Avrupa'nın sömürge devletlerinde ortaya çıkmıştır. Onların anlayışına göre, sömürgeleştirmeye çalıştıkları Doğu ve Afrika halkları, bir anlamda, "harika kültüre, geçmişe ve yeteneklere sahip olan Avrupa'nın soylu halklarından genetik, entelektüel, kültürel ve görsel olarak daha aşağıydılar. "Bu konuda Avrupalı bilim adamlarının hayvandan insana, insan özelliklerinden ırka, dilden ırka, ırktan siyasete başlıklı araştırmalarına bakmakta fayda var. YÖNTEM Çağdaş sosyal bilimde ırk ve etnik kavramları ayrı ayrı ele alınsa da, iki terim yaygın olarak kullanılmaktadır ve eski sosyal bilim literatüründe uzun süredir eşit olarak kullanılmaktadır. "Etnikte" geleneksel olarak "ırk" ile ilgili bir anlamda kullanılır: bir grup insanın önemli veya 157 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) yerli olması muhtemel niteliklere göre bölünmesi (örneğin, ortak ata veya ortak davranış). Bu nedenle, ırkçılık ve ırk ayrımcılığı, bu farklılıkların ırksal olarak tanımlanıp tanımlanmadığına bakılmaksızın, etnik veya kültürel temeldeki ayrımcılığı tanımlamak için kullanılmaktadır. Birleşmiş Milletler Irk Ayrımcılığı Sözleşmesi'ne göre, "ırksal" ve "etnik" terimleri arasında hiçbir fark yoktur. BM Sözleşmesi, ırk ayrımcılığının bilimsel olarak yanlış, ahlaki olarak kınanmış, sosyal olarak adaletsiz ve tehlikeli olduğu sonucuna varıyor. Sözleşme, teoride veya pratikte hiçbir yerde ırk ayrımcılığının temeli olmadığını belirtmektedir. "Irk ayrımcılığı" terimi, herhangi bir ayrım, dışlama anlamına gelen siyasi, ekonomik, sosyal, kültürel veya kamusal yaşamın diğer herhangi bir alanında insan hakları ve temel özgürlüklerin tanınması, kullanılması veya kullanılmasının yürürlükten kaldırılmasının veya etkilenmesinin amacı veya etkisi anlamına gelir. Batı'nın sömürge politikasının gelişmesinde büyük rol oynayan ilk seyahatnamelerde Doğu dünyası hakkında yayınlanan bilgilerin tarihi ve siyasi önemiinkar edilemezdir. Dolayısıyla seyyahların eserlerinde yayınlanan sosyo-ekonomik durum tasvirlerinin yanı sıra Doğulu nüfusun fizyolojik özellikleri ve gelenekleri hakkında doğru olmayan rivayetler, şüphesiz Batı toplumunda Doğulu nüfus hakkında farklı görüşlere ve olumsuz algılara yol açmıştır [s.23]. Örneğin Christophe Columbus'a göre, Amerikan halkının "Karayipler" olarak adlandırdığı insan eti yemesi konusu, Batı toplumunda Doğu'ya karşı olumsuz bir tavır oluşmasına neden olmuştur. Terim yavaş yavaş "Kanibal" şeklini almış ve bir dizi gezgin tarafından Güney Amerika ve Afrika'nın yerlileri şu şekilde isimlendirilmişti. [s. 24]. O zamandan beri insanlar üzerinde fizyolojik, antropolojik ve etnolojik araştırmalar başladı. Fransız doktor Francois Bernier'in Asyalı halkların görünümü üzerine yaptığı bir araştırmada üç hisseye ayırdığı coğrafi bölgede Avrupalılar, siyahlar ve Moğollar olmak üzere üç ırkın yaşadığını iddia etti. Irkçı ideolojileri yansıtan teorilerin temelinde, bitki ve hayvanların görünüşünü inceleyen Batılı bilim adamlarının görüşleri yatmaktadır [s.27]. Fransız bir zoolog olan Georg De Buffon, Avrupalıların en üstün ırk olduğunu, Asyalıların ve Afrikalıların en aşağı ırk olduğunu iddia etti. Irkçılık iddiaları, Fransız reformcu F. Voltaire ve filozof E. Kant'ın düşüncelerine de yansımıştır. Voltaire insan türünün "aşağı ırkının" hayvanlara daha yakın olduğuna inanıyordu. E. Kant, tüm insanların ortak bir ataya sahip olduğunu ve dünya nüfusunun çevre koşullarına göre beyaz, kırmızı, siyah ve sarı ırklara ayrıldığını iddia etmiştir [s.31-32].1 1 Ruvasani Şapur, Nadorosti Farziyahaye Nejade Arya, Sami ve Türk, Tehran, İntişarate İttalaat, 1380, s. 234. 158 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) BULGULAR Sosyologlar genellikle "ırkı" sosyal bir yapı olarak kabul ederler. Bu, ırk ve ırkçılık kavramlarının gözlemlenen biyolojik özelliklere dayanmasına rağmen, bu gözlemlere dayalı ırk hakkında herhangi bir sonucun kültürel ideolojilerden etkilendiği anlamına gelir. Bir ideoloji olarak ırkçılık toplumda hem bireysel hem de kurumsal düzeyde mevcuttur. Irk ayrımcılığı, birinin ırkına ve etnik kökenine dayalı olarak özel bir şekilde muamele edilmesidir. Bu olumsuz fenomene genellikle ırkçılık denir ve uluslararası dilde rasyonalizm veya ırkçılık olarak ifade edilir. Terim genellikle tam bir ayrımcılık olarak anlaşılır; bu, bir ulusun üyelerine diğer sosyal gruplara zarar verecek şekilde davranmak anlamına gelir. Irk ayrımcılığı genellikle barınma ve istihdam sağlanmasında kendini gösterir ve bu, bazen mahkemede kanıtlamak zor olsa da, çoğu modern toplumda yasa dışıdır. Irkın kendisi, türlerin büyük biyolojik farklılıklara göre bölünmesidir, oysa ırk olarak bilinenler arasındaki farklar kendi içlerindeki farklılıklardan çok daha fazladır ve şimdi bilim aksini kanıtlıyor. Irkın alt türlere bölünmesinin tanımı, çok sayıda bitki ve hayvan arasında genellikle yararlı olduğundan, bu eksiklikler çok az önemlidir.Tür birleşmeleri her zaman birbirinin içinde erimiş, popülasyonlar arasındaki biyolojik farklılıklar önemsizleşmiş ve iç çeşitliliği andırmaya başlamıştır. Geleneksel "ırkçı" sınıflandırmalar genellikle cilt veya saç tipi gibi dış özellikleri vurgular, ancak diğer genetik ayrımlar, kan grupları veya enzim farklılıklarıyla ilgili olarak yüzeysel özelliklere dayanan klasik kategorilere daha yakın bir yaklaşım olma eğilimindedir. Tarihsel olarak insanların biolojik özelliklerinin tarihi-sosyal araştırmalara konu olmasında, bu özelliklerin ırkçılık meselelerine çevrilmesinde ve ari ırk teorisinin ortaya çıkmasında Karl G. Garus, Cherstoph Meiners, Friedrich Hegel, John C. Bluntschli, Arthur Graf Von Gobineau, Friedrich Nitzsche, Tedodor Herzl, Max Weber, Stewart Chembrlin ve Adolf Hitler gibi Batılı bilim adamları ve politikacılar önemli roller oynamışlardır. A. Gobineau (1816-1882), ırk ve ırkçılık faktörünü evrensel tarihin açıklanmasında en temel ve anahtar faktör olarak gördü. J. Bluntschli, 1875 yılında yayınlanan bir makalesinde, beyaz ırkın arı kolunun insan türünün en üstün grubu olduğunu, diğer halkların ise aşağı olduğunu belirtmiştir. J. Bluntschli'ye göre, dünya gücü yalnızca beyaz Aryan halklarının ailelerine Tanrı tarafından verilmiştir [s.46-47]. Ancak, İkinci Dünya Savaşı'nın şiddetli felaketleri ve yirminci yüzyılın sonlarında genetik araştırmaların kesin sonuçları, ırkçılık ve Aryan teorisinin temelsiz olduğunu kanıtladı [ss.184-189]. İnsan cinsiyetinin genetik olarak 159 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) bölündüğü farklı haplogruplar arasında temel bir genetik farklılık olmadığı genetikçiler tarafından doğrulanmıştır [s.8].2 Fransız antropolog C. Levi Strauss, 1952'de UNESCO'nun isteği üzerine, dünyadaki ırkçılık sorunu üzerine, ırkçılık sorununun sonuçlarını derinden eleştiren "Irk ve Tarih" adlı bir kitap yazdı. Ayrıca A. Gobineao'nun ortaya koyduğu yanlış anlamaları da eleştirdi ve antropologların tarihsel hatalarını ortaya koydu. Yazar şöyle demektedir: “Antropolojinin ilk günahı, modern genetik biliminin şüphe duyduğu durumlarda, farklı ırkların doğal farklılıklarını insan kültürünün sosyal ve ruhsal yönleriyle karıştırmasıdır. Gobineao, bu günaha girerek öyle bir yola girmiştir ki, yanlış bir bilimsel meseleyle gerçekleştirilen tüm sömürgecilik ve ayrımcılık eylemlerinin sonuçlarını tasdik etmiştir [s.8].3 Dilsel konuları ırkçı ideolojilerle ilişkilendirmeye çalışan Avrupalı bilim adamları Christoph Mainers (1747-1810) ve Friedrich Schlegel'in araştırması büyük önem taşımaktadır. Bu yazarların eserlerinde ilk kez dil, ırk ve millet kavramları arasındaki derin bağı kanıtlamak için birçok girişimde bulunulmuştur. F.Schlegel, farklı dillerdeki benzer kelimelerin köken ve yapısından yola çıkarak Germen kavimleri (Almanlar) ile İranlılar (Persler) arasında kan bağı olduğuna inanmış ve Asya'da yaşayan Aryanların atalarını bulmaya çalışmıştır. "Asya'da yaşamış olan Alman atamızı Aria adıyla düşünmeli ve aramalıyız" diye yazıyordu [s.75]. Rönesans'tan sonra kesin bilimler alanında edinilen teorilerin bir anlamda beşeri bilimlerin yolunu açtığını ve sömürgeci güçlerin bir etki silahı haline geldiğini belirtmek gerekir. Sömürgeci Batılı güçler, Doğu'da hedefledikleri ülkelere nüfuz etmek için yarattıkları ırkçılık, dilbilim ve tarih yazımı fikirlerine güvendiler. Şarkiyat Araştırmaları adı altında Doğu ülkeleri üzerinde araştırma yapan Alman, İngiliz, Rus, Fransız, Amerikalı, Kanadalı, Belçikalı, Norveçli ve Çekoslovak bilim adamları tarafından yürütülen arkeolojik, dilsel, tarihi, dini vb. çalışmalar bir anlamda, sahadaki faaliyetleri Doğu dünyasının doğal ve geleneksel gelişim dinamiklerini temelden değiştirmiştir. Doğu bölgelerinin coğrafi birimlerinin tarihinin incelenmesi ilk olarak Alman oryantalistleri tarafından başlatıldı. Pers nüfusunun yazıtları, tarihi anıtları, Fars edebiyatı ve etnogenezi hakkında araştırmalar yapan Adam Oleariyus, Fredrik K.Anderias, Herman Ette, Eberhard Schrader, Ernest Dietz, Fredrik F. Eshpigel. , “Ernest E. Herzfeld”, “ Durty Bliske”, “Paul Schwartz”, “Anne M. Schimel”, “Paul Rust”, “Carsten Nipbur”, “Hans H. Scheder”, “Rudiger Schmidt”, “Hiyd M Cox, Christian Bartholomew Wilhelm Kayger, Georg F. Grotfend, Carl F. Goldner, Ludwik Paul, Joseph 2 3 Ruvasani Şapur, Nadorosti Farziyahaye Nejade Arya, Sami ve Türk, Tehran, İntişarate İttalaat, 1380, s. Claude Levi Strauss, Irk ve Tarih ve Kültür, Metis yayınları, 2016, s. 67. 160 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Markwart ve Edward Mayer gibi bilim adamları onların ardılları ve yayınladıkları eserler ırkçı düşüncenin oluşumunda ve gelişmesinde temel bir rol oynamıştır. İngiliz arkeologlar ve tarihçiler de bu zihniyetin oluşmasında önemli rol oynamışlardır. Tarihçiler Cahn Richardson (1740-1795), George Rawlinson (1812-1902), Richard Nelson Frye (1920-2014), Peter Avery (1923-2008), Roger Mervin Savory (1925) -), “David Neil Mac Kenzie” ( 1926-2001), “David Marshall Lang” (1924-1999), “David Stronach”, “Denis Wright” (1911-2005), “Arthur John Arberry” (1905-1969) ), Amelie Kuhrt (1944-), Ann Katherine Lambton (1912-2008), jerry Clinton (1937-2003) ve diğer tarihçiler ırkçılığın çeşitli yönlerini yansıtmışlardır. Irkçılık ve arıcılık ideolojilerinin gelişmesinde öncü rol oynayan Rus ve SSCB tarihçilerinin eserleri de büyük önem taşımaktadır. Rus tarihçiler Vasily Abayev, Ilya Paolovich Piotroshfeski, Ivan Kamniski, Mikhail Ivanov, Vasily Barthold, Igor Diyakonov, Yuri Aranovich Robinchik, Ignati Yulianovich Krachkovsky, Ilya Greshovich Vladimir Minorsky, Nina Viktorna Pigoloskaya, Vladimir Lokonin gibi Rus tarihçiler ve Roman büyük ölçüde Sovyet tarih yazımı ekolünün kavramlarına uygun olarak, arı ırkı üzerine düzinelerce tarihsel açıdan önemli eser kaleme almışlardır. TARTIŞMA VE SONUÇ Çağdaş sosyal bilimde ırk ve etnik kavramları ayrı ayrı ele alınsa da, iki terim yaygın olarak kullanılmaktadır ve eski sosyal bilim literatüründe uzun süredir eşit olarak kullanılmaktadır. "Etnikte" geleneksel olarak "ırk" ile ilgili bir anlamda kullanılır: bir grup insanın önemli veya yerli olması muhtemel niteliklere göre bölünmesi (örneğin, ortak ata veya ortak davranış). Bu nedenle, ırkçılık ve ırk ayrımcılığı, bu farklılıkların ırksal olarak tanımlanıp tanımlanmadığına bakılmaksızın, etnik veya kültürel temeldeki ayrımcılığı tanımlamak için kullanılmaktadır. Tüm bunlara rağmen ırkçılık felsefesi ve onunla bağlantılı siyasi akımlar dünya toplumu tarafından felsefi bakış açısıyla her zaman kınanmış ve bilim dışı ilkelere dayandığı kanıtlanmıştır.Bunun delili Türk ve İslam dünyasında ırkçılığı kınayan kaynaklar ve kişilerdir. Örneğin Kuran-ı Kerim Hac Suresi 13. ayette “Ey insanlar! Şüphesiz siz bir erkek ile bir dişiden yarattık, tanışasınız diye sizi kavim ve kabilelere ayırdık, Allah katında en değerli olanınız O`na itaatsizlikten en fazla sakınanınızdır.”Rum süresi 22. ayetinde Tanrı böyle diyor:“O`nun kanıtlarından biri de, gökleri ve yeri yaratması, dillerinizin ve renklerinizin farklı olmasıdır. Kuşkusuz bunda bilenler için ibretler vardır.Irkçılığa çağıran bizden değildir. Irkçılık için savaşan bizden değildir - Muhammed bin Abdullah irkçılıkla ilgili şöyle buyurmuştur.Irkçılık üzere ölen de bizden (Müslümanlardan) değildir.Türk aydın, siyasetçi ve bilim adamı Ziya Gökalp, Türkçülüğün Temelleri adlı kitabında şunları söyledi: Türkçülük, 161 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ırkçılık değil, Türk milletini yükseltmek demektir". Ziya Gökalp, dinde de sevgiyi esas alır. "Cennet" ümidi ya da "cehennem" korkusuyla yapılan tapınmaların çürük ve geçersiz olduğunu şöyle ifade etmektedir: "Benim dinim ne ümittir, ne korku, Allah’ıma sevdiğimden taparım! Ne Cennet, ne Cehennem’den korku almaksızın, vazifemi yaparım." Kaynaklar Hür Sinan Özbek, Teori ve Pratikte Irkçılık, Fol Kitap yayınları, 2021. Ruvasani Şapur, Nadorosti Farziyahaye Nejade Arya, Sami ve Türk, Tehran, İntişarate İttalaat, 1380. Claude Levi Strauss, Irk ve Tarih ve Kültür, çev. Işık Ergüden, Haldun Bayri, Metis yayınları, 2016. Tamerlan Orucov 525 gazete 2015.mayıs. s.26 162 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) II. MECLİSTE SİİRT MİLLETVEKİLLERİ VE FAALİYETLERİ 2.DEPUTIES OF SİİRT AND THEIR ACTIVITIES İzzettin BEŞTAŞ Öğr. Gör., Denizli Pamukkale Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü ORCID: 0000-0002-4659-4938 ÖZET Ağırlığını eski İttihatçıların oluşturduğu ve 2.Grup diye adlandırılan ortak yönleri M. Kemal karşıtlığı olan vekillerin sebep olduğu kavga ve tartışmalarla I. Meclis oldukça yıpranmıştı. Anadolu’ya ilk adımı attığından beri kafasında yeni bir devlet kurma düşüncesi olan Mustafa Kemal, ilk fırsatta Meclisin yenilenme kararı almasını sağladı.1 Nisan 1923’te yenilenmesine karar verilen seçimlerin tamamlanma süreci 2 Ağustos 1923’te sona ermiş ve aynı gün İkinci Meclis toplanmıştır. İkinci Büyük Millet Meclisine çoğu M. Kemal’e bağlı 287 vekil seçilmiştir. Yeni Meclise Siirt’i temsilen 2 vekil iştirak etmiştir. Bunlar Birinci Dönemde de yer alan Halil Hulki Efendi ve Mustafa Kemal’in hep yakınında tuttuğu simalardan Mahmud Bey (Soydan)dir. Bu araştırmamızda 1923-1927 arasını kapsayan 2. Meclis döneminde, TBMM Meclis tutanakları kapsamında Halil Hulki Efendi ve Mahmud Bey (Soydan)dan oluşan Siirt milletvekillerinin Meclis faaliyetleri incelenmiştir. Anahtar Kelimeler: Mustafa Kemal, Millî Mücadele, Ulusal Egemenlik, Büyük Millet Meclisi, Siirt, II. Meclis ABSTRACT The First Assembly was quite worn out by the fights and arguments caused by the deputies, whose weight was formed by the former Unionists and who were called the 2nd Group, whose common features were anti-M. Kemal. Mustafa Kemal, who had the idea of founding a new state in his mind since he took the first step in Anatolia, made the Assembly take a decision to renew at the first opportunity. 287 deputies, most of whom were affiliated to M. Kemal, were elected to the Second Grand National Assembly. 2 deputies participated in the New Assembly representing Siirt. These are Halil Hulki Efendi, who were also in the First Period, and Mahmud Bey (Soydan), one of the figures Mustafa Kemal always kept close. 163 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) In this research, the Parliamentary activities of Siirt deputies, consisting of Halil Hulki Efendi and Mahmud Bey (Soydan), were examined within the scope of the Parliamentary Assembly minutes during the 2nd Assembly period covering the period 1923-1927. Keywords: Mustafa Kemal, National Struggle, National Savereignty, Grand National Assembly, Siirt, 2nd Assembly. GİRİŞ I. Meclis güç koşullarda İstiklal Mücadelesini zafere taşıyan meclis olurken, II. Meclis ise Cumhuriyeti ilan eden ve Cumhuriyet rejiminin var olması için lüzumlu görülen inkılâpları yapan Meclis olmuştur. (Karacoşkun, 2018) Mustafa Kemal Nutuk’ta 1923’e gelindiğinde “bütün ulusta, Meclisin görev yapamayacak bir duruma geldiği kaygısı sezilmeye başladı. Meclis’te, durumu soğukkanlılık ve sağgörü ile usa vurup inceleyenler bile üzüntülerini açığa vurmaktan kendilerini alamıyorlardı. Artık Meclis yenilenmedikçe Ulus’un ve yurdun ağır ve sorumluluk gerektiren işlerinin yürütülemeyeceğinde kuşku kalmamıştı. Bunun zorunlu olduğuna ben de inandım. Bir gece Başbakan Rauf Bey’e, Bakanlar Kurulu’nu toplantıya çağırmasını, benim de geleceğimi, istasyondaki konutumdan telefonla bildirdim.” (Velidedeoğlu, 1994) Mustafa Kemal, yeni mecliste Birinci Meclis’teki İkinci Grup gibi çetin bir muhalefetin oluşmaması için, tüm tedbirleri almıştır. İkinci Gurub’un seçimlere gurup olarak katılamama kararı alması seçimde Birinci Grup’u yalnız başına bırakmış, beklenileceği gibi, bu iki dereceli güdümlü seçimler, merkezden belirlenen Birinci Grup adaylarının mutlak başarısıyla sonuçlanmıştır. (Demirel, 1994) II. Türkiye Büyük Millet Meclisi 2 Ağustos 1923 Perşembe günü açılmıştır. Fakat çoğunluk bulunmadığı için, toplantı tatil edilmiştir. 11 Ağustos 1923 Cumartesi günü saat 13.36’da İkinci Dönem T.B.M.M ilk toplantısını yapmıştır (Yalçın, 2006) Mustafa Kemal’in hem Ankara hem de İzmir’den seçildiği 1923 yılı seçimlerinden sonra oluşan II. Meclis, 11Ağustos 1923 tarihinde 192 vekilin yemin etmesiyle açılmıştır. II. TBMM’de 72 seçim çevresi ile temsil edilen mebusların seçim bölgeleri ile olan ilişkileri irdelendiğinde, toplam 333 mebusun 199’unun (%59,76) doğmuş oldukları bölgeden (liva) temsilci seçildikleri,134 mebusun (%40,24) ise doğum yeri ile seçim çevresinin farklı olduğu saptanmıştır. Doğum yeri ile seçim çevresi farklı olan 134 mebusun 48’i Misak-ı Milli sınırları dışında doğmuştur. (Çakan,1999) II. TBMM’de Siirt Vilayetini temsilen Halil Hulki Efendi (AYDIN) ve Mahmud BEY (Mahmud Nedim SOYDAN) yer almışlardır. İki vekil de Siirtlidir. Halil Hulki Bey Osmanlı 164 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) IV. Dönem Meclisi’nden başlayarak ölüm tarihi olan 1940 senesine kadar aralıksız TBMM’de de vekillik yapmıştır. Keza Mahmud Bey de ilk kez 1923 Seçimleriyle girdiği TBMM’nin 3,4 ve 5. Dönemlerinde de ölüm tarihi olan 1936 yılına kadar Siirt’i temsilen yer almıştır. YÖNTEM: Bu araştırmada araştırmanın konusu olan Türkiye Büyük Millet Meclisi 2. Dönem Siirt Milletvekillerinin Meclis İçi faaliyetleri TBMM Yayınları “1908’den Günümüze Tutanaklar” incelenerek dan değerlendirildi. https://www5.tbmm.gov.tr/kutuphane/tutanak_sorgu.html (Erişim Tarihi: 24.11.2021) MİLLETVEKİLLERİNİN ÖZGEÇMİŞİ VE FAALİYETLERİ Araştırmamızın konusu biyografik çalışma olmadığından Milletvekillerin özgeçmişi tafsilatlı ele alınmadı. Araştırmanın esas konusu Meclis İçi faaliyetleri olduğundan TBBMM Meclis Tutanakları titizlikle taranarak 2. Dönem Siirt Milletvekillerinin Meclis İçi etkinlikleri değerlendirildi. Halil Hulki BEY (AYDIN) (https://www.biyografya.com/biyografi/11593 Erişim tarihi: 23.11.2021) 1869 Siirt doğumlu olan Halil Hulki Bey (AYDIN) Rüştiye ve Medrese tahsilinden sonra Siirt’te Arapça ve Farsça – Müderrisliğinin yanı sıra Siirt Rüştiyesinde Öğretmenlik yapar. Öğretmenliği dışında Bidâyet Mahkemesi Üyeliği, Siirt Merkezi Nüfus Sayımı Encümeni Başkanı, Siirt Müftülüğü, Hazarı Ahtar Medresesinde Öğretmenlik, İdadi Müdür Vekilliği, Ziraat, Evkaf Maarif Komisyonları Başkanlığı, İttihâd ve Terakkî Fırkası Üyesi ve Siirt İdare Heyeti Başkanlığı, Merkez Heyeti Üyesi ve Siirt Sorumlu Kâtibi Vekilliği, Siirt Müdafaa-i Hukuk Teşkilat-ı Kurucusu ve Başkanlığı gibi oldukça farklı görevlerde bulunur. (https://www5.tbmm.gov.tr/TBMM_Album/Cilt1/Cilt1.pd Erişim Tarihi: 23.11.2021) Siirt müftüsü iken son dönem Osmanlı Meclisi Mebusanı'na Siirt mebusu seçildi (1919), Ankara'da ilk TBMM'ye Siirt milletvekili olarak katıldı (1920). O dönemde makbul din bilgini görülerek Cumhuriyet'in ilk yıllarındaki tüm devrim hareketlerini destekledi 165 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ve Cumhuriyet'in ilk meclisinden başlayarak 1940'ta ölümüne kadar milletvekilliğini korudu. (https://www.biyografya.com/biyografi/11593 Erişim Tarihi: 23.11.2021) II. TBMM’de Halil Hulki Bey’in toplam 11 faaliyetini tespit ettik. Bunlar; 5 Takrir/Önerge, 5 Teklif ve 1adet de Söz Alma’dır. (https://www5.tbmm.gov.tr/develop/owa/td_v2.tutanak_sonuc?v_meclis=1&v_donem=2&v_ yasama_yili=&v_cilt=&v_birlesim=&v_sayfa=&v_anabaslik=&v_altbaslik=&v_mv=HAL% 20L%20HULK%20%20EFEND%20%20(HAL%20L%20HULK%20%20AYDIN)&v_sb=& v_ozet=&v_bastarih=&v_bittarih=&v_kayit_sayisi=11&v_kullanici_id=17447444&v_gelece k_sayfa=1 Erişim Tarihi: 23.11.2021) II. TBMM’de Halil Hulki Bey’in toplam 11 faaliyetini tespit ettik. Bunlar; 2 Takrir/Önerge, 5 Teklif ve 1 adet de Söz Alma’dır. Halil Hulki Bey; 02.10.1339/1923 tarihli TBMM 30. Birleşimde Diyarbakır-Muş-HınısErzurum yolunun tamiri huşunda önerge vermiştir. (https://www5.tbmm.gov.tr/develop/owa/td_v2.sayfa_getir?sayfa=430&v_meclis=1&v_done m=2&v_yasama_yili=&v_cilt=2&v_birlesim=030 Erişim Tarihi: 24.11.2021) Halil Hulki Bey’in ikinci faaliyetinde; 10.10.1339/1923 tarihli TBMM 34. Birleşimde Belediye gelirleri müsait olmayan yörelerde devletin eczaneler açması gerektiği hususunda önerge vermiştir. (https://www5.tbmm.gov.tr/develop/owa/td_v2.sayfa_getir?sayfa=588&v_meclis=1&v_done m=2&v_yasama_yili=&v_cilt=2&v_birlesim=034 Erişim Tarihi: 24.11.2021) Üçüncü faaliyetinde; Halil Bey, Siirt yöresinde yetişen mazı ve kitre gibi endüstriyel katma değeri olan doğal-organik ürünlerin devletçe sağlıklı bir şekilde vergilerinin tahsiline dair önergede bulunmuştur. (https://www5.tbmm.gov.tr/develop/owa/td_v2.sayfa_getir?sayfa=286&v_meclis=1&v_done m=2&v_yasama_yili=&v_cilt=5&v_birlesim=088 Erişim Tarihi:24.11.2021) Dördüncü faaliyeti; 26.01.1340/1924 tarihli TBMM 90. Birleşimde Siirt yöresindeki bazı köy ve mıntıka isimlerinin değiştirilmesine dair temennide bulunuyor. (https://www5.tbmm.gov.tr/develop/owa/td_v2.sayfa_getir?sayfa=373&v_meclis=1&v_done m=2&v_yasama_yili=&v_cilt=5&v_birlesim=090 Erişim Tarihi: 24.11.2021) Beşinci faaliyeti; 02.02.1340/1924 tarihli TBMM 94. Birleşimde çeşitli suçlara bulaşmış hükümlülerin affı konusunda kanun teklifinde bulunmuştur. (https://www5.tbmm.gov.tr/develop/owa/td_v2.sayfa_getir?sayfa=522&v_meclis=1&v_done m=2&v_yasama_yili=&v_cilt=5&v_birlesim=094 Erişim Tarihi: 24.11.2021) 166 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Altıncı faaliyeti; 04.02.1340/1924 tarihli TBMM 95. Birleşimde Şer’iye Vekaletinden onaylı diploması olmayanların alim cübbesini giymemeleri hususunda kanun teklifi (https://www5.tbmm.gov.tr/develop/owa/td_v2.sayfa_getir?sayfa=559&v_meclis=1&v_done m=2&v_yasama_yili=&v_cilt=5&v_birlesim=095 Erişim Tarihi: 24.11.2021) Yedinci faaliyeti; 03.30.1340/1924 tarihli TBMM 2. Birleşimde 50 arkadaşıyla Şer’iye Evkaf ve Erkân-ı Harbiye bakanlıklarının ortadan kaldırılması hakkında kanun teklifinde bulunmuştur. (https://www5.tbmm.gov.tr/develop/owa/td_v2.sayfa_getir?sayfa=17&v_meclis=1&v_donem =2&v_yasama_yili=&v_cilt=7&v_birlesim=002 Erişim Tarihi: 24.11.2021)Teklif aynı oturumda kabul edilip, yerlerine Diyanet İşleri Başkanlığıyla, Genel Kurmay başkanlıkları kuruluyor. (https://www5.tbmm.gov.tr/develop/owa/td_v2.goruntule?sayfa_no_ilk=21&sayfa_no_son=2 4&sayfa_no=22&v_meclis=1&v_donem=2&v_yasama_yili=&v_cilt=7&v_birlesim=002 Erişim Tarihi: 24.11.2021) Sekizinci Faaliyeti; Hilafetin ilgasına ve Hanedanı Osmaninin Türkiye haricine çıkarılmasına dair Urfa Mebusu Şeyh Saffet Efendi ile elli üç refikinin teklifi kanunisi münasebetiyle Söz Alma 03.03.1340/1924 tarihli TBMM 2. Birleşimde Adliye vekili Seyit Bey’in Hilafetin kaldırılması gereği huşunda yaptığı uzun konuşmaya destek babında din alimi olması hasebiyle Kur’an’da hilafetle ilgili başka ayet var mı sorusuna hayır diyor. (https://www5.tbmm.gov.tr/develop/owa/td_v2.sayfa_getir?sayfa=42&v_meclis=1&v_donem =2&v_yasama_yili=&v_cilt=7&v_birlesim=002 Erişim Tarihi: 24.11.2021) Dokuzuncu faaliyeti; Halil Hulki Bey, Siirt Milletvekili Mahmud Bey ve Muş Ve Van milletvekili 5 arkadaşıyla Bitlis, Genç vilayetlerinin lağvıyla merkezi Muş olmak üzere bir vilâyet teşkili buraya Kulp ve Çapakçur/Bingöl’ün bağlanması, Hizan kazasının Siirt, Ahlat kazasının Van vilâyetlerine bağlanması teklifleri 24.03.1340/1924 tarihli TBMM 20. Birleşimde ret ediliyor. (https://www5.tbmm.gov.tr/develop/owa/td_v2.sayfa_getir?sayfa=1018&v_meclis=1&v_don em=2&v_yasama_yili=&v_cilt=7&v_birlesim=020 Erişim Tarihi: 24.11.2021) Onuncu faaliyeti, Halil Bey ve bazı arkadaşları İstanbul’da asılarak idam edilen eski Urfa Mutasarrıfı Nusret Bey’in ailesine vatana hizmetinin karşılığı olarak 60 lira maaş bağlanması için Kanun teklifinde bulunmuştur. (https://www5.tbmm.gov.tr/develop/owa/td_v2.sayfa_getir?sayfa=835&v_meclis=1&v_done m=2&v_yasama_yili=&v_cilt=7&v_birlesim=018 Erişim tarihi: 24.11.2021) 167 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) On birinci faaliyeti, Geçen seneden beri Diyanet İşleri Encümeninde bulunan ve Seriye Vekâletinden musaddak icazetnameye malik olmayanların ilmî kisveyi labis olmamalarına mütedair olan teklifinin Nizamname-i Dahilinin olbaptaki sarahaatı mucibince doğrudan doğruya ruznameye alınmasına dair takrir/önerge 1 sene önce verdiği önergenin gündeme alınması için tepki koyuyor. Reis, okunacağını ifade ediyor. (https://www5.tbmm.gov.tr/develop/owa/td_v2.sayfa_getir?sayfa=62:63&v_meclis=1&v_don em=2&v_yasama_yili=&v_cilt=15&v_birlesim=067 Erişim tarihi: 24.11.2021) Mahmud Bey (Mahmud Nedim SOYDAN) 3 Aralık 1883’te Siirt’e doğan Mahmud Bey, bazı kaynaklarda adı Mahmut Nedim Soydan olarak da geçer. 1903 yılında Harp Okulunu bitirdikten sonra, Manastır Fırkası Kurmayı, Sultan II. Abdülhamid’in Muhafız Subayı, Şehzadeler Okulu Askerî Mürebbisi oldu. Balkan (1912-1913) ve Birinci Dünya (1914-1918) savaşlarında çeşitli birliklerde görev aldı. TBMM kurulduğunda, Meclis Başkanı Mustafa Kemal Paşa'nın "Refakat zabiti" atandı. 1923'te Halk Fırkası'ndan Siirt milletvekili milliye gazetesinin sahipliğini üstlendi. seçildi. Ankara'da Mahmut Soydan, yayımlanan Hâkimiyeti 1924'te CHP'nin grup yöneticilerinden biri oldu ve yazarlığını yaptığı gazetede Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'na (1924) ve daha sonra kurulan Serbest Cumhuriyet Fırkası'na (1930) karşı sert bir muhalefet yürüttü. CHP içinde "İş Bankası grubu" denilen grupta yer aldı. 1927, 1931 ve 1935 seçimlerinde de CHP Siirt milletvekili oldu. Gazetesi Ulus adını alarak (1934) partisinin resmi yayın organı durumuna gelince, kurucusu ve yönetim kurulu başkanı olduğu İş Bankası'nın desteğiyle İstanbul'da önce Tan, sonra 1926 yılında Milliyet adıyla günlük bir gazete çıkardı. 3 Aralık 1936’da öldü. Fransızca, Almanca, Arapça biliyordu. 168 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Hatıralarını içeren “Millî Mücadele Tarihine Dair Notlar – Ankaralının Defteri – Mahmut Soydan” adlı kitap, Nejdet Bilgi tarafından hazırlanıp Türkiye İş Bankası tarafından yayımlanmıştır. ( https://www.biyografya.com/biyografi/18460 Erişim Tarihi: 23.11.2021) TBMM II. Dönem Siirt Milletvekili Mahmud Bey, tamamı1924 yılına ait, ikisi Takrir/Önerge, altısı Söz Alma olmak üzere toplam 8 Meclis içi faaliyette bulunmuştur. II. Dönemde Seçim bölgesi Siirt ile ilgili bir faaliyetini tespit edemedik. 09.02.2021 tarihli TBMM 98. Birleşimde tutanaklarda sehven Siverek milletvekili olarak yazılan Mahmud Bey ilk faaliyeti olarak zabıtlara geçen konuşmasında; tadat/sayım/yoklama yönteminin mahsurlarından söz etmektedir. (https://www5.tbmm.gov.tr/develop/owa/td_v2.sayfa_getir?sayfa=658&v_meclis=1&v_done m=2&v_yasama_yili=&v_cilt=5&v_birlesim=098 Erişim tarihi: 26.11.2021) İkinci faaliyeti; 12.02.1340/1924 tarihli 100. Birleşimde söz alan Mahmud Nedim Bey, İstanbul Milletvekili Rauf Bey’le atışıyorlar. (https://www5.tbmm.gov.tr/develop/owa/td_v2.goruntule?sayfa_no_ilk=743&sayfa_no_son= 743&sayfa_no=742&v_meclis=1&v_donem=2&v_yasama_yili=&v_cilt=5&v_birlesim=100 Erişim Tarihi: 26.11.2021) Üçüncü faaliyeti; 13.02.1340/1924 tarihli TBMM 101. Birleşimde, Ankara’nın imarının önemi hususunda önergesiyle ilgili hararetli bir konuşma yapar. (https://www5.tbmm.gov.tr/develop/owa/td_v2.goruntule?sayfa_no_ilk=798&sayfa_no_son= 799&sayfa_no=799&v_meclis=1&v_donem=2&v_yasama_yili=&v_cilt=5&v_birlesim=101 Erişim Tarihi: 26.11.2021) Dördüncü faaliyeti; aynı oturumda önergesini savunur. (https://www5.tbmm.gov.tr/develop/owa/td_v2.sayfa_getir?sayfa=798&v_meclis=1&v_done m=2&v_yasama_yili=&v_cilt=5&v_birlesim=101 Erişim tarihi: 26.11.2021) Beşinci faaliyeti; 21.02.1340/1924 tarihli TBMM 108. Birleşimde malul gaziler için yardım hususunda takrir/önerge veriyor. (https://www5.tbmm.gov.tr/develop/owa/td_v2.sayfa_getir?sayfa=191&v_meclis=1&v_done m=2&v_yasama_yili=&v_cilt=6&v_birlesim=108 erişim tarihi: 26.11.2021) Altıncı Faaliyetinde; 21.02.1340/1924 tarihli TBMM 108. Birleşimde malul gaziler için yardım hususunda verdiği önergenin acilen işleme konulması ve mali yılbaşı Mart’a kadar Tekel İdaresince verilen beyiye/yüzdelik komisyonun harp malulü gazilere verilmesi hakkında konuşuyor. (https://www5.tbmm.gov.tr/develop/owa/td_v2.sayfa_getir?sayfa=191&v_meclis=1&v_done m=2&v_yasama_yili=&v_cilt=6&v_birlesim=108 Erişim tarihi: 26.11.2021) 169 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Yedinci Faaliyetinde, Söz alarak; 27.02.1340/1924 tarihli TBMM 1013. Birleşimde, memur sayısının Osmanlı Devletindekiyle karşılaştırmasını soruyor. Erişim tarihi: 26.11.2021) Sekizinci Faaliyetinde, söz alarak; Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nda Meclis’in tatil edilme konusundaki 19.maddede yer alan 1/5 oranının ¼ olarak değiştirilmesini savunan bir konuşma yapar. (https://www5.tbmm.gov.tr/develop/owa/td_v2.sayfa_getir?sayfa=985&v_meclis=1&v_done m=2&v_yasama_yili=&v_cilt=7&v_birlesim=019 Erişim Tarihi: 26.11.2021) Ancak önerisi ret ediliyor. BULGULAR Tutanaklardan her iki vekilin faaliyetleri incelendiğinde 1923-1927 tarihlerini kapsayan TBMM 2. Dönemde diğer milletvekilleri gibi 2 Siirt milletvekili de oldukça durgun, oldukça pasif bir tutum sergilemişlerdir. Halil Hulki Bey seçim bölgesi Siirt’le ilgili birkaç husustan söz ederken, Mahmud Soydan’ın Siirt ile ilgili hiçbir bir faaliyetine rastlanılmadı. TBMM 2. Dönemde Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasınca temsil edilen cılız muhalefet de Takrir-i Sükûn Kanunu kapsamında parti tasfiye edilince, Mustafa Kemal Paşa liderliğinde fiili Tek Parti Yönetimi oluşmuştur. Aynı partinin mensubu milletvekilleri liderlerinin programına sadık kalarak özgün bir tavırdan kaçınmışlardır. SONUÇ 1923-1927 yıllarını kapsayan II.TBMM’de tıpkı I. TBMM’de olduğu gibi II. Meclis’te de siyasal seçkinler temsil edilmişlerdir. (Çakan, 1999) Her iki Siirt vekili de bu tanıma uyuyor. Halil Hulki Bey, eski bir müderris/öğretmen ve 3. Dönem milletvekili, ayrıca Siirt yöresinde özgül ağırlığı olan tanınmış bir aileye mensup. Mahmud Bey ise Harbiye kökenli II. Abdulhamid’in eski muhafız subaylığı yanı sıra Mustafa Kemal’in refakat zabitliği yapmış bir askeri bürokrat. II. Dönemde Siirt Vilayetini temsilen TBMM’de yer alan iki vekil de Cumhuriyet Halk Fırkasında siyaset yürütmüşlerdir.1950’ye kadar süren Cumhuriyet Halk Partisi iktidarında önce Mustafa Kemal Atatürk, sonrasında Mustafa İsmet İnönü milletvekillerini belirlemede yegâne yetkili olmuşlardır. Bu süreçte neredeyse ölünceye kadar vekillik vaka-i adiye haline gelmiştir. İkinci Dönem Siirt vekillerinin ikisi de ömür boyu bu imkândan istifade etmişlerdir. 1924’te kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası Takrir-i Sükûn Kanunu’na dayanılarak kapatılınca Lozan Antlaşması sonrası oluşması muhtemel muhalefet ortadan kalkıyor. Yeni modern-merkezi devlet Mustafa Kemal’in liderliğindeki kadrolarca kuruldu. Bunun için gerekli tüm yasalar büyük bir uyum içerisinde TBMM’ce çıkarıldı. 170 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) KAYNAKÇA: 1.Resmî Belgeler: TBMM II. Dönem Tutanak Dergisi, https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/td_v2.tutanak_sonuc?v_meclis=1&v_d _altbaslik=&v_mv=&v_sb=MARD%C3%9DN&v_ozet=&v_bastarih=&v_bitt arih=&v_kayit_sayisi=39&v_kullanici_id=12474505&v_gelecek_sayfa=1 TBMM Albümü, cilt 1, (1920-1950) https://www5.tbmm.gov.tr/TBMM_Album/Cilt1/Cilt1.pdf s.117 2. Kitaplar: ÇAKAN, Işıl, Türk Parlamento Tarihinde II. Meclis, Çağdaş Yayıncılık, Haziran 1999. DEMİREL, Ahmet, Birinci Meclis’te Muhalefet İkinci Grup, İletişim Yayınları, I. Baskı, Ocak 1994. KARACOŞKUN, M.Doğan, İlk Çağlardan Modern Döneme T a r i h t e n İ z l e r II, Bölüm adı:(II. MECLİSTE MARDİN MİLLETVEKİLLERİ VE FAALİYETLERİ) (2018)., BEŞTAŞ İZZETTİN, Berikan Yayınevi, Editör: KARACOŞKUN Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2006. VELİDEDEOĞLU, Hıfzı Veldet, Gazi M. Kemal Atatürk, Söylev, C. I-II, Bas. Haz., Çağdaş Yayıncılık, İstanbul 1981. 3. İnternet Kaynakları: https://www.biyografya.com/biyografi/11593 (Erişim Tarihi: 23.11.2021) 171 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 20. YÜZYILIN BAŞLARINDA AZERBAYCAN'DA MEDYA VE FAALİYETLERİ MEDIA IN AZERBAIJAN IN THE EARLY TWENTIETH CENTURY ND THEIR ACTIVITIES Rehim MECNUNOV Dr., Tarih Üzre Felsefe Doktoru, Azerbaycan Polis Akademisi Sosyal Bilimler Bölüm Başkanı ORCHİD ID: 0000-0001-5872-5459 ÖZET 20. yüzyılın ortalarında “Ekinci” gazetesi ile kurulan basın, yıllar içinde gelişerek çeşitli engelleri aşarak daha da olgunlaşmıştır. "Ekinci"den sonra bir süre Azerice gazete çıkmadı. Uzun uğraşlar sonucunda 1 Ocak 1878 tarihinde Hacı Said Efendi Ünsizade önderliğinde "Ziya" gazetesi çıkarılmıştır. 20. yüzyılın başından itibaren Azerbaycan basını yeni bir gelişme yoluna girmiştir. Böylece Birinci Rus Devrimi sırasında kitlelere taviz vermek zorunda kalan çarlık hükümeti 17 Ekim 1905'te Manifesto'yu imzaladı. Bu bildirgeye göre, diğer özgürlüklerin yanı sıra halka basın oluşturma hakkı da verilmişti. 20. yüzyılın başlarında Azerbaycan'da yaşanan sosyo-politik süreçler, farklı yönlere ve siyasi görüşlere sahip siyasi örgütlerin ve akımların ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır. Bu dönemde Azerbaycan'da burjuva-liberal, burjuva milliyetçisi ve devrimci sosyal-demokrat örgütler faaliyet göstermiştir. 1883'te Celal Ünsizade'nin editörlüğünde "Keşkul" adlı bir dergi yayınlandı. Unutulmamalıdır ki, basın tarihimizde ilk kez "Azerbaycan ulusu" kavramının "Keşkul" sayfalarında kullanıldığı ve "Keşkul" dergisinde ekonomik ve siyasi bilincin geliştirilmesi için çaba sarf edildiği belirtilmelidir. "Keşkul" un bu konuya değinmesi çok övgüye değerdi. Bu dönemde, siyasi olarak olgun bir Azerbaycan aydınının oluşumu ve halkın milli kimlik ve uyanış, dil, bilim, kültür ve gelenek mücadelesine katılımı süreci yaşandı. Azerbaycan halkının ulusal kurtuluş mücadelesine katılım süreci devam ediyordu. Azerbaycan halkının ulusal kurtuluş mücadelesinde başı çeken Azerbaycan'ın üst sosyal tabakaları, toplumdaki süreçlerin yanı sıra görüş ve düşüncelerini ifade etmek için anadilinde bir ulusal basına ihtiyaç duymuştur. Bu ihtiyacı ve halkın bilgi ihtiyacını karşılamak için Azerbaycan'da çok sayıda medya kuruluşu kurulmuştur. O zamandan beri ana dilde yayınlanan gazeteler - "İrşad", "Hayat", "Tarakki", "Taza hayat", "Yeni inkılab", "Açik söz", "Hummat"; Dergiler - "Dirilik", "Fuyuzat", "Molla Nasreddin" Azerbaycan'ın kamusal yaşamında ve ulusal bilincin oluşmasında hem devrimci, hem de liberal yönlerde büyük rol oynadı. Anahtar kelimeler: basın, gazete, rönesans, özgürlük, ulusal 172 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ABSTRACT Founded in the middle of the 20th century with the Akinchi newspaper, the press has been developing over the years and has become more mature, overcoming various obstacles. After "Akinchi", no newspaper was published in Azerbaijani for some time. After long efforts, on January 1, 1878, the newspaper "Ziya" was published under the leadership of Haji Said efendi Unsizade. Since the beginning of the 20th century, the Azerbaijani press has embarked on a new path of development. Thus, on October 17, 1905, the tsarist government, which was forced to make concessions to the masses during the First Russian Revolution, signed the Manifesto. According to this manifesto, along with other freedoms, the people were given the right to create a press. The socio-political processes taking place in Azerbaijan in the early twentieth century created conditions for the emergence of political organizations and currents with different directions and political views. During this period, bourgeois-liberal, bourgeois nationalist and revolutionary social-democratic organizations functioned in Azerbaijan. In 1883, a magazine called "Kashkul" was published under the editorship of Jalal Unsizade. It should be noted that for the first time in the history of our press, the concept of "Azerbaijani nation" was used in the pages of "Kashkul" and it was in "Kashkul" that efforts were made to develop economic and political consciousness. It was very commendable that "Kashkul" touched on this issue. During this period, there was a process of formation of a politically mature Azerbaijani intelligentsia and participation of the people in the struggle for national identity and awakening, language, science, culture and traditions. The process of participation of the Azerbaijani people in the struggle for national liberation was underway. The upper social strata of Azerbaijan, which took the lead in the struggle of the Azerbaijani people for national liberation, needed a mother-tongue national press to express their views and ideas, as well as the processes taking place in society. In order to meet this need and the public's need for information, a number of media outlets have been established in Azerbaijan. Newspapers published in the native language since that time - "Irshad", "Hayat", "Taraggi", "Taza heyat", , "Yeni inqilab", "Achiq soz", "Hummat"; Magazines - "Dirilik", "Fuyuzat", "Molla Nasreddin" played a great role in the public life of Azerbaijan and in the formation of national consciousness, both in the revolutionary and liberal directions. Keywords: press, newspaper, renaissance, freedom, national 173 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Giriş Hələ XIX əsrin 70-ci illərində «Əkinçi» qəzeti ilə əsası qoyulan Azərbaycan mətbuatı illər ərzində zəngin tarixi inkişaf yolu keçir və müxtəlif maneələrə sinə gərərək daha da püxtələşir. «Əkinçi»dən sonra Azərbaycan dilində bir müddət qəzet buraxılmamışdır. Uzun səylərdən sonra 1878-ci il yanvarın 1-dən Hacı Səid əfəndi Unsizadənin rəhbərliyi ilə «Ziya» qəzeti işıq üzü görür. Daha sonra bu qəzet «Ziyayi Qafqaziyyə» adlanır. Həmin, qəzetin redaktoru Hacı Səid Əfəndi dini dünyagörüşünə malik bir insan olduğundan yeni dünya görüşlü adamlara rəğbət bəsləmir və onları qəzetinin işində yaxından iştirak etməyə buraxmırdı. Bu səbəbdəndir ki, qəzet dövrün mühüm iqtisadi hadisələrini özündə əks etdirmir və Azərbaycan xalqının mədəni yüksəlişində əhmiyyətli rol oynamırdı. Qəzet 1894-cü ildə bağlanmışdır. 1883-cü ildə Cəlal Ünsizadənin redaktorluğu ilə «Kəşkül» adlı jurnal buraxılmağa başladı. 11 nömrəsi buraxıldıqdan sonra «Kəşkül» qəzet kimi nəşr olunur. Qeyd edək ki, mətbuat tariximizdə ilk dəfə olaraq məhz «Kəşkül»ün səhifələrində «Azərbaycan milləti» məfhumu işlədilmiş və məhz «Kəşkül»də iqtisadi-siyasi şüurun inkişafına səy göstərilmişdir. Həmin tarixi şəraiti nəzərə alsaq «Kəşkül»də bu mövzuya toxunulması çox təqdirəlayiq hal idi. 1891ci ildə qəzet öz nəşrini dayandırmışdır. XX əsrin əvvəllərindən Azərbaycan mətbuatı yeni istiqamətili bir inkişaf yoluna qədəm qoydu. Belə ki, birinci rus inqilabı zamanı geniş xalq kütləsinə güzəştə getməyə məcbur olan çar hökuməti 1905-ci il oktyabr ayının 17-də «Manifest» imzaladı. Bu manifestə əsasən digər azadlıqlarla bərabər xalqa mətbuat yaratmaq hüququ da verildi. XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda gedən itctimai-siyasi proseslər müxtəlif istiqamətlərə və siyasi baxışlara malik müxtəlif siyasi təşkilatların və cərəyanların meydana çıxmasına şərait yaradırdı. Bu dövrdə Azərbaycanda burjua – liberal, burjua millətçi və inqilabçı sosial-demokrat təşkilatları fəaliyyət göstərirdi (2, s.89). XX əsrin əvvəllərində artıq siyasi cəhətdən yetkinləşmiş Azərbaycan ziyalı təbəqəsinin formalaşması və xalqın milli özünüdərki və oyanışı, dili, elmi, mədəniyyəti, adət-ənənələri uğrunda mübarizəyə qatılması proesi gedirdi. Azərbaycan xalqının milli-azadlıq uğrunda mübarizəsi yeni mərhələyə qədəm qoyurdu. Xalqın milli-azadlıq mübarizəsinə rəhbərliyi öz əlinə alan Azərbaycanın mütərəqqi yuxarı sosial təbəqələri və ziyalıları öz fikirlərini və ideyalarını, həmçinin cəmiyyətin həyatında baş verən prosesləri ifadə etmək, geniş kütlələrə çatdırmaq üçün anadilli milli mətbuata ehtiyac duyurdu. Bu ehtiyacı və xalqın, cəmiyyətin informasiyaya olan tələbatını ödəmək məqsədilə Azərbaycanda bir sıra mətbu orqanları yaradıldı. Bu dövrdən etibarən ana dilində çıxan qəzetlər – «İrşad», «Həyat», «Tərəqqi», «Təzə həyat», «Bakı həyatı», «Yeni inqilab», «Açıq söz», «Hümmət»; jurnallar – «Dirilik», 174 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) «Füyuzat», «Molla Nəsrəddin» istər inqilabi, istərsə də liberal istiqamətdə olsun Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatında və milli özünüdərəkinin formalaşmasında böyük rol oynamışlar. Əsas hissə XX əsrin əvvəllərində Bakıda rus dilində də mətbuat orqanları nəşr olunurdu. Onlardan «Kaspi», «Baku», «Proqress», «Bakineçs», «Bakinskiy dosuq», «Bakinskoe exo», «Bakinskaya nedelya», «Bakinskie otqoloski», «Qudok», «Bakinskiy raboçiy», «Bakinskiy proletariy», «Bakinskie qubernskie vedmosti», «Bakinskiy professionalniy vestnik», «Molot», «Kavkazskoe slovo», «Yakor» və başqalarının adlarını çəkmək olar (7, s.87) Bakıda rus dilində çıxan burjua qəzetlərindən olan «Kaspi» digərlərindən daha uzun ömürlü olmuş, cəmiyyətin həyatında baş verən ictimai-siyasi baxışları və fikri daha aydın əks etdirmişdir. «Kaspi» qəzeti 1881-1919-cu illər arasında nəşr olunmuş və 10 min 65 nömrəsi çapdan çıxmışdır. «Kaspinin» proqramında yer tutan əsas mövzular bunlar idi: 1)Yerli həyatdan və ümumi dövlət həyatından bəhs edən baş məqalələr; 2)Məlumat və eskizlər; 3)Gündəlik hadisələrin xülasələri; 4)Orijinal və tərcümə olunmuş elmi məqalələr; 5)Rusiyada və xarici ölkələrdə neft tişi; 6)Nəsr əsərləri; 7)Məlumat xarakterli xəbərlər; 8) Elanlar; (2, s.78) Qəzetin redaktorları V.V.Kuzminin, E.İ.Starse, V.P.Ziçkue, P.T.Qordiyevski, N.Sokalinski, S.K.Mikaylov, M.A.Şaxtantinski, M.A.Uspensko, K.M.Karyagin, Ə.M.Topçubaşov, A.Valenbuq olmuşdur. Qəzet Ə.M.Topçubaşovun redaktorluğu dövründə daha da inkişaf etmiş, konkret ideya siyasi istiqamətini müəyyənləşdirmişdir. Ə.M.Topçubaşov 1898-1907-ci illərdə qəzetə redaktorluq etmiş, 1907-ci ildə isə I Dumanın duputatları ilə birgə Viborq bəyannaməsini imzaladığına görə deputatlıqdan, həmçinin qəzetin qedaktorluğundan uzaqlaşdırılmışdır (8, s.90). Qəzetin naşiri Azərbaycan burjuaziyasının görkəmli nümayəndəsi H.Z.Tağıyev idi. Qəzet başlıca olaraq burjuaziyanın maraqlarını özündə əks etdirir və onun mənafeyini müdafiə edirdi. «Kaspi»də Azərbaycanın görkəmli ziyalıları – H.Zərdabi, M.Şaxtantinski, H.Minasazov, E.Sultanov, R.Məlikov, F.Köçərli, M.Mahbudbəyli və başqaları çıxış etmişlər. Azərbaycanın ictimai-siyasi fikir tarixində mühüm rol oynamış qəzetlərdən biri də «Şərqi rus» qəzeti olmuşdur. Qəzet M.Şahtaxtinskinin redaktorluğu ilə nəşr olunmuşdur. «Şərqi rus» XX 175 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) əsrin əvvəllələrində ilk Azərbaycan qəzeti olmuşdur. «Şərqi rus» «Azərbaycan türklərində bir siyasi - ictimai qəzet» kimi qiymətləndirilmişdir. M.Şahtaxtinskiyə və «Şərqi rusa» həsr olunmuş digər bir məqalədə isə göstərilirdi ki, «Bütün müsəlman Şərqi M.Şaxtaxtinskiyə minnətdar olmalıdır». M.Şaxtaxtinski maarifçi ideyaları təbliğ edir, savadsığlığı tənqid edirdi. Qəzet «qəzet alıb oxumaqdansa, beş qəpiyə üç stəkan iş kənbəri içərəm, ürəyimin yanğısı yatar» deyə fikirləşən insanları tənqid edirdi. Qəzetin məsləki M.Şaxtaxtinskinin özünün də qeyd etdiyi kimi «həqayiq nəvislik», doğruluq, düzgünlük idi (3, s.78). Qəzet maddi yoxsulluq ucbatından öz fəaliyyətini dayandırmış, sonuncu nömrəsi 1905-ci il yanvarın 15-də buraxılmışdır. Bakıda XX əsrin əvvəllərində bir sıra sosial-demokrat və bolşevik yönümlü mətbu orqanları nəşr olunmuşdur. Onlardan «Bakinski raboçi» 1906-cı ilin aprelində, «Dəvət-Qoç» mayın 26-da, «Təkamül» qəzeti isə dekabrda nəşr olunmağa başlamışdı. 1907-ci ildə Bakıda Azərbaycan dilində «Yoldaş», rus dilində isə «Bakinski proletar» və digər qəzetlər nəşr olunmağa başladı. XX əsrin əvvələrində Azərbaycanda, xüsusilə birinci rus inqilabının təsiri ilə cəmiyyətin ictimai-siyasi həyatında canlanma baş verir. Azərbaycan ziyalıları əldə etdikləri azadlıqlardan istifadə edərək demokratik mətbuatın gözəl ənənələrini böyük müvəffəqiyyətlə inkişaf etdirirdilər. Azərbaycan ziyalılarından C.Məmmədquluzadə, Ü.Hacıbəyov, M.Şaxtaxtinski, M.S.Ordubadi, Ə.Nəzmi, Ə.Qəmküsar, S.Hüseyn, N.Nərimanov, Y.V.Çəmənzəminli, F.Köçərli, S.M.Qəmizadə sosial-demokrat ruhlu mətbuatın yaradılmasında böyük xidmət göstərmişlər. Ə.Ağayev, Ə.Hüseynzadə, Ə.M.Topçubaşov, M.Ə.Rəsulzadə və digər görkəmli ictimai-siyasi xadimlərimiz isə milli-demokratik ruhlu, Azərbaycanın mənəvi, mədəni, diniideoloji xüsusiyyətlərini özündə əks etdirən mətbuatın yaradılmasına böyük töhfələr vermiş, bu sahədə əvəzsiz xidmətlər göstərmiş, gərgin mübarizə yolu keçmişlər. 1906-cı il aprelin 7-də Azərbaycan mətbuatı tarixində böyük rol oynayan və ictimai –siyasi fikrin inkişafına təkan verən «Mola Nəsrəddin» jurnalı nəşr olunmuşdur. Çarizmə və cəmiyyətdəki haqsızlıqlara qarşı yönəlmiş «Molla Nəsrəddin» satirik jurnalı özündən sonra böyük bir ədəbi məktəbin əsasını qoymuş C.Məmmədquluzadə tərəfindən nəşr olunmuşdur. Mətbu orqanı sovet dövrü tarixşünaslığında və sovet dövrü ədəbiyyatında bolşevik mətbuatı kimi təqdim olunur, onun sosial - demokrat mətbuatı olması fikrinin üstünə belə gəlinmirdi. «Molla Nəsrəddin» jurnalı nəşrə başlayandan çarizmin və senzuranın təqiblərinə məruz qalmışdır (4, s.65). «İrşad», «Dəvət-Qoç», «Baku» və digər mətbuat orqanları buna öz etirazlarını bildirmişlər. Sovet ədəbiyyatında burjua millətçisi kimi tənqid olunan Ə.Ağayevin redaktorluq etdiyi «İrşad»ın «Molla Nəsrəddin»ni dəstəkləməsi, bağlandıqda isə «belə düz məsləkli qəzetin meydandan çıxmasına» təəssüflənməsi bu məsələ ilə bağlı fikrimizin 176 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) doğruluğuna əyani sübutdur. «Molla Nəsrəddin» jurnalı 1931-ci il yanvarın 7-də sonuncu nömrəsini buraxmış və öz nəşrini dayandırmışdır. XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan ziyalıları öz fikirlərini, cəmiyyətdə baş verən ictimai-siyasi prosesləri ifadə etmək üçün milli-demokratik mətbuat orqanları yaratmışlar. «Həyat», «Füyuzat», «Təzə həyat», «Şəlalə», «İrşad», «Açıq söz» və s. mətbuat orqanları buna parlaq nümunədir. Birinci rus inqilabının gedişində yaranmış və fəaliyyət göstərmiş «Həyat» qəzeti 1905-ci il iyunun 7-də nəşr olunmağa başlamış, qəzetə Ə.Ağayev və Z.Hüseynzadə redaktorluq etmişlər. Qəzet 1906-cı il sentyabr ayının 3-də bağlanmışdır. «Həyat» gündəlik, ictimai, siyasi, ədəbi, iqtisadi, elmi və digər mövzularda yazılar dərc edirdi. Azərbaycanda türkçülük hərəkatının tarixi də Ə.Hüseynzadənin «Həyat» qəzeti ilə başlayır. Həmçinin qəzet 1905-ci ildə Azərbaycanda ana dilində yeganə qəzet idi və ictimai-siyasi fikir tariximizdə danılmaz xidmətləri vardır. «Həyat»da Ə.Hüseynzadə xarici yazıçı və ədiblərin, özünün və bir sıra yazarların əsərlərinə iqtibasən yazdığı əsər və məqalələrini dərc etmişdir. «Həyat»da dövrün Ə.Ağayev, H.S.Ayvazov, M.Hadi, A.M.Əbutural, Y.Ziya, H.Ə.Şeyxzadə, A.M.Ələkbərov, N.Vəzirov, Ə.Haqverdiyev və digər görkəmli ədibləri və ziyalıları çıxış etmişlər. «Həyat» bağlandıqdan sonra Ə.Huseynzadə «Füyuzat» məcmuəsini çıxarmağa başlayır. Məcmuə 1906-cı ilin noyabr ayının 1-dən nəşr olunmağa başlayır. Naşiri H.Z.Tağıyev idi. Burada yuxarıda adlandırını çəkdiyimiz müəlliflərlə yanaşı A.Səhhət, M.Ə.Rəsulzadə, Ə.Kamal, Ə.Sabir, İ.Zakir kimi görkəmli şəxsiyyətlər də iştirak etmişlər. Məcmuə 1907-ci ildə, 32-ci nömrəsi çıxdıqdan sonra qapanmışdır (1, s.43). «İrşad» qəzeti Ə.Ağayev tərəfindən 1906-cı ilin dekabr ayının 17-dən nəşr olunmağa başlamış, 1908-ci il iyunun 24-də bağlanmışdır. Qəzetə H.Vəzirov və M.Ə.Rəsulzadə də rəhbərlik etmişlər. Qəzet «Zərərli istiqamətlərinə» görə hökümət tərəfindən bağlanmışdır. Qəzetdə Ü.Hacıbəyov, M.Ə.Rəsulzadə, Ə.Müznib, Ə.Ağayev və digərləri iştirak etmişlər. «İrşad» qəzeti bağlandıqdan sonra Ə.Ağayev «Tərəqqi»ni nəşr etməyə başlayır. Qəzet «İrşadın» mətbəsində M.Muxtarov tərəfindən nəşr edilmişdir. «Tərəqqi» sözünün altında «Hürriyyət, müsavat, ədalət» şüarları yazılmışdır. Adından qəzetin məsləki və amalı aydın olurdu. Qəzet 1908-ci il iyul ayının 3-dən 1909-cı ilin oktyabrına kimi fəaliyyət göstərmişdir. Bir müddət mətbu orqanına Ü.Hacıbəyov redaktorluq etmişdir. Bu dövrdə H.Vəzirov tərəfindən milli-demokratiya ruhlu «Təzə həyat», «İttifaq», «Səda», «Sədayi-Vətən», «Sədayi-Həqqi», «Sədayi-Qafqaz» adlı məcmuələr nəşr olunmuşdur ki, həmin mətbu orqanlarında Azərbaycan milli ziyalılarının ictimai-siyasi baxışları əks olunmuşdur. 177 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Nəticə Azərbaycan dilində çıxan digər mətbu (milli–demokratik və liberal yönümlü) orqanlarından – «Hilal», «Şəhabi-Sağib», «Nicat», «Yeni Füyuzat», «Həqiqət», «Günəş», «Yeni Həqiqət», «Məlumat», «Yeni İrşad», «İqbal», «Təzə xəbər», «Haqq yolu», «Asari-Həqiqət», «HəqiqətiƏfkar», «İşıq», «Şəlalə», «Bəsirət», «Dirilik», «Babayi-əmir», «Qurtuluş», «BürhaniHəqiqət», «Qardaş köməyi» və xalqın ictimai-siyasi fikir tarixində misilsiz rol oynamış, «türkləşmək, islamlaşmaq və müasirləşmək» şüarı ilə çıxış edən, M.Ə.Rəsulzadənin naşirliyi və mühərrirliyi ilə nəşr olunan «Açıq söz» qəzeti XX əsrdə Azərbaycan dövrü mətbuatı tarixinə və onun inkişafına böyük töhfələr vermişlər. Ədəbiyyat siyahısı 1. “Şərqi – rus “ qəzeti, 16 aprel 1903-cü il, №7. 2. «Tərəqqi” qəzeti, 28 iyun 1909-cu il, №142 3. Ağayev İ. “Molla Nəsrəddin” poetikası. Bakı, 1985; 4. Axundov N. “Molla Nəsrəddin” jurnalının nəşri tarixi”. Bakı, 1959. 5. Məmmədov X. “Əkinçi”dən “Molla Nəsrəddin”ə qədər”. Bakı, 1987; 6. Novruzov Ş. “Şərqi – Rusun çağırışı”. Bakı, 1988. s. 15. 7. Багирова И.С. Политические партии и организации Азербайджана в начале XX века. Баку, 1997. с. 15. 8. Мовлаева. С.А. Пропоганда русской и Азербайджанской культуры на страницах газеты «Каспий» (1881-1917гг). Баку, 1983. с. 24. 178 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) HÜKÜMET-SEÇMEN İDEOLOJİK UYUMUNUN BELİRLEYİCİSİ OLARAK KİŞİLERARASI GÜVEN INTERPERSONAL TRUST AS A DETERMINANT OF GOVERNMENT-VOTER IDEOLOGICAL CONGRUENCE Murat İNAN Dr., Abdullah Gül Üniversitesi, İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi, Siyaset Bilimi ve Ulıuslararası İlişkiler Bölümü Dr., Abdullah Gül University, Faculty of Humanities and Social Sciences, Department of Politics and International Relations ORCID ID: 0000-0001-7554-6217 ÖZET Güven, uzun zamandır çok çeşitli bilimsel alanlarda büyük ilgi gören bir olgu olmuştur. Toplumu oluşturan diğer bireylere ve devlet kurumlarına duyulan güven, güvenin iki farklı boyutunu açıkça temsil etmektedir. Bu boyutlar sırasıyla yatay ve dikey güvendir. Yatay güven, kişinin toplumun diğer bireylerine olan güveni olarak tanımlanır. Bu, yakın aileden veya akrabalık temelli küçük toplumdan tanımadığı kişilere karşı duyulan güven duygusunu ifade eder. Öte yandan, dikey güven, kişinin genel olarak bir hükümet çeşidine veya özel olarak bir veya daha fazla hükümet kurumuna olan güvenini temsil eder. Bu araştırma, kişilerarası güven ile hükümet-seçmen ideolojik uyumu arasındaki ilişkiyi sorgulamaktır. Bulgular, kişilerarası güven ile hükümet-seçmen ideolojik uyumu arasında istatistiki anlamda önemli ve pozisitif bir ilişki olmadığını göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Yatay Güven, Hükümet-Kamu İdeolojik Uyumu, Temsiliyet, Demokrasi. ABSTRACT Trust has long been a question of great interest in a wide range of scientific fields. Trust in other individuals in the society as well as trust in state institutions clearly represent two different dimensions of trust. These dimensions are horizontal and vertical trust respectively. Horizontal trust is defined as one’s confidence to the fellow members of the society. This represents feeling of trust towards people one does not know from the immediate family or kinship-based small society. On the other hand, vertical trust represents one’s reliance on a type of government in general or its one or more institutions in particular. This research 179 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) questions the relationship between interpersonal trust and government-voter ideological congruence. The findings show that there is no statistically significant and positive relationship between interpersonal trust and government-public ideological congruence. Keywords: Horizontal Trust, Government-Public Ideological Congruence, Representation, Democracy. GİRİŞ Siyasi temsil olgusu modern liberal demokrasi anlayışının temelinde yer alır. Çağdaş ulus devletlerde demokratik rejimin uygulanmasını sağlayan siyasi temsildir. Antik Yunan’da ortaya çıkan ve doğrudan uygulanan demokratik yönetim modelinin daha büyük nüfusa sahip modern toplumlarda uygulanması için siyasi temsil olmazsa olmaz bir gerekliliktir. Vatandaşlar ile siyasi temsilciler arasındaki temsil ilişkisi vatandaşların tercihlerinin politikalara dönüştürülmesi aşamasında önemli rol oynar. Güçlü bir siyasi temsil aynı zamanda bir siyasi yönetimin yönetilenler gözünde meşruiyetini sağlayabilmesi için de olmazsa olmaz niteliktedir (Mill, [1875] 1991; Dahl, 1956; Pitkin, 1967). Temsili demokrasilerde siyasi temsilin nasıl sağlanacağı sorusunun cevabı geleneksel yetki teorisi tarafından verilmektedir. Teori temelde en çok oy alan siyasi partinin yönetim gücünü ele alması gerekliliğini öne sürer. Bununla birlikte, Hobbesiyen bir bölünemez ve egemenliği sınırsız hükümet gücü modern liberal demokrasi idealiyle bağdaşmaz. Bu nedenle, modern liberal demokrasilerde, geleneksel yetki teorisinin salt çoğunluk kontrol vizyonu, demokratik siyaset teorisinin, siyasetin tüm siyasi partilerin oy güçleriyle orantılı olarak etkilenmesi gerektiği fikrini öne süren orantılı etki vizyonu ile dengelenir. Orantılı etki vizyonunun bu genel anlayışına paralel olarak, liberal demokratik siyaset teorisi, bir bütün olarak vatandaşların ideolojik tercihlerini doğru bir şekilde temsil eden bir yasama organını öngörür (Mill [1875]; 1991). Orantılı etki vizyonuyla şekillenmeleri yasama organları için olağandır. Her seçim sisteminin belirlediği koşulları sağlayan tüm görüşlerin ulusal meclislerde temsil edilmesi esastır. Ancak demokrasilerde halkın belli bir kesiminin oyu ile iktidara gelmiş hükümetlerin özellikle seçimlerden sonra halkın tamamının temsilciliğine soyunduğu durumlarla da karşılaşılmaktadır. Peki, hükümetlerin halkın tamamını temsil etmesi ne derece ve hangi şartlar altında mümkün olabilir? Miller ve Stokes (1963) geleneğini takip eden ve konu temsiline odaklanan çalışmalar çeşitli ülke ve ülke gruplarında siyasetin belirleyici konularında seçen ve seçilenler arasındaki uyuma odaklanırlar (Miller ve Stokes, 1963; Powell, 2004; 2006; Golder ve Stramski, 2007; 2010). Genellikle kantitatif araştırmaların yapıldığı bu araştırma çizgisinde hükümet, 180 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) parlamento, parti politikalarının çeşitli meselelerdeki konumları ile ve seçmenlerin yine çeşitli meselelerdeki konumları arasındaki mesafeler ve bu mesafelerin kurumsal, bireysel, sistemsel nedenleri araştırılır. Bu araştırmaların bir kısmı ise temsilciler ile temsil edilen seçmenlerin belirli meselelerdeki konumları arasındaki mesafenin yani seçilenler ile seçenler arasındaki görüş uyumsuzluğunun sebeplerini araştırırlar. Birtakım politikacılar kurdukları ya da kuracakları hükümetin halkın tamamının temsilcisi olduğunu ya da olacağını ancak toplumun içindeki farklı grupların da buna karşılık birlikteliklerini ve birbirine yönelik tolerans ve güven duygularını sağlamlaştırmaları gerektiğini iddia ederler. Peki gerçekten de birbirine güvenen grupların olduğu toplumlarda hükümetler de halkın tamamıyla daha uyumlu mudur? Bu soruya cevap vermek üzere hazılanmış bu araştırma kişilerarası güven ile hükümet-seçmen uyumu arasındaki ilişkiyi araştırmayı hedeflemektedir. Bu araştırma sorusuna cevaben ortaya atılan hipotez ise artan derecelerde kişilerarası güvenin hükümet-seçmen uyumunu da artıracağını öne sürmektedir. Kişilerarası Güven ve Kişilerarası Güveni Etkileyen Faktörler Geçtiğimiz yarım yüzyılı aşkın bir sürede, Batı Avrupa ülkelerinde ve özellikle ABD'de güven üzerine araştırmalar hızlı bir biçimde artmıştır. Bu çalışmalar güven tutumunun zaman içerisindeki seyri hakkında önemli bilgiler vermektedir. Araştırmacıların büyük oranda üzerinde mutabık oldukları nokta ABD’deki tüm jenerasyonların ve alt toplulukların güven seviyelerinde genel bir azalış olduğudur (Almond ve Verba 1963, Putnam 1993, 1995). Almond ve Verba (1963), 1960’larda yaptıkları araştırmada ABD vatandaşlarıyla yapılan anketlerde bir çok insanın güvenilebilebilir olduğunu ifade eden katılımcı sayısının tüm katılımcı sayısına oranının %55, aynı oranın 1995 yılında ise yaklaşık %35 olduğunu bildirmiştir. Michigan Üniversitesi Sosyal Araştırma Enstitüsü tarafından yürütülen Geleceği İzleme Projesi’nce 20 yılı aşkın bir süredir lise son sınıflarından toplanan anket verilerini kullanan Rahn ve Transue (1998), 1976'dan 1995'e lise son sınıf öğrencilerinde güvenin 46'dan %36’ya düştüğünü göstermişlerdir. Bu çalışmada Geç Babyboomer ve GenX jenerasyonlarına ait bireylerin Erken Babyboomer jenerasyonuna ait bireylerden daha az güven duygusuna sahip olduğunu ve bu güven duygusu seviyesinin bu jenerasyonlara ait bireyler yaşlandıkça da değişmediğini ortaya koymuştur. Bu bulgu jenerasyon etkisinin de güveni belirlemede önemli bir etmen olarak gözönünde bulundurulması gerektiğini bizlere göstermektedir (Rahn ve Transue 1998). Yukarıda bir kısmına değinilen güven değişimi üzerine özellikle ABD’de yazılmış literatürde, güven duygusunun son yarım yüzyılı aşkın bir sürede yıllar itibariyle düşüş gösterdiği noktasında bir fikir birliği bulunsa da, bu düşüşün nedenleri hakkında hala çok fazla belirsizlik bulunmaktadır. Güven duygusundaki düşüşün 181 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) nedenlerini araştıran araştırmacılardan Robert D. Putnam (1995, 1996), televizyon izlemenin insanları daha az güvenir hale getirdiğini savunmuştur. Putnam, televizyon izleyenlerin gerçek dünyayı gerçekte olduğundan daha kötü gördüklerini ve dolayısıyla toplumun diğer bireylerine yönetik güvenlerinin azaldığına ve bunun sonucunda sivil hayata ve sosyal organizasyonlara katılmaktan çekindiklerini iddia etmiştir. Bu neden-sonuç ilişkisi önerisine cevaben Rahn ve Transue (1998) ise güvenin azalmasına rağmen gönüllü çalışmalara katılımın arttığını iddia etmiştir. Putnam'ın tezine bir başka eleştiri de televizyon izlemenin insanları güvensiz yapmadığını, ancak asıl farkı yaratanın geleceğe dair iyimserlik olduğunu savunan Uslaner'den (1998) gelmiştir. Uslaner'e (1998) göre gelecekle ilgili olumlu düşüncelere sahip olmak bireylerin diğer bireylere karşı güvenini artırırken, aksi düşüncelere sahip olmak ise insanları toplumun diğer bireylerini rakip olarak görmelerine ve kıt kaynaklar için bu rakip olarak gördükleri bireylerle savaşmalarına neden olur. Uslaner araştırmasında, geleceğe yönelik iyimserlik kontrol edildiğinde televizyonun güven üzerindeki etkisinin ortadan kalktığını ileri sürmüştür (Ayrıca bkz., Norris 1996, Shah 1998). Bu araştırma sonuçlarına da bakılarak geçen yüzyılın ikinci yarısında ABD'de güvenin azalmakta olduğu ve bu durumun da üzerinde çok da uzlaşı olmayan birkaç etmene ya da bunların farklı kombinasyonlarına bağlı olarak geliştiği iddia edilebilir. Peki üzerine bunca araştırma yapılan toplumdaki güven tutumundaki düşüş niçin bu kadar önemlidir? Bu soruya cevaben bir tutum olarak güvenin, büyük insan topluluklarının katılımıyla oluşan sosyal ve ekonomik sistemler ile demokratik siyasi sistemin işleyişi için yararlı olan beşeri sermayenin çok önemli bir unsuru olduğu fikri ortaya atılmıştır. Toplumdaki güven tutumunun seviyesinin birtakım makroekonomik göstergelerle ilişkili olduğu çeşitli araştırmalarda gösterilmiştir (Banfield 1958, Putnam 1993, 1995, Fukuyama 1995, Yamagishi ve Yamagishi 1994, Mishler ve Rose 2001). GSYİH ve kurumsal güvenin sistem seviyesinde orta düzeyde ilişkili olduğu (r=.22), enflasyon ve kurumsal güven arasında ise benzer bir ilişkiden bahsedilemeyeceği (r=.-07) ortaya çıkarılmıştır (Mishler ve Rose 2001). Genel olarak kötü ekonomik koşulların kişilerarası güveni olumsuz etkilediği bilinmektedir (Greenfield 2009). Ekonomi ve güven arasındaki ilişkinin tersine bir yönde incelendiği durumda ise, ekonominin güven üzerindeki etkisinin Alexis de Tocqueville ve Emile Durkheim'ın önerdiği gibi sosyal değerleri ve bağları aşındıran ve dolayısıyla bireylerin toplumdan kopmasına yol açan maddi değerler üzerinden gerçekleştirebileceği fikri karşımıza çıkar. Bu noktada benzer görüşleri bulunan Rahn ve Transue (1998) maddi değerlerin genç Amerikalıların güven düzeyini nasıl aşındırdığını göstermişlerdir. Buna paralel olarak Choi ve Woo (2016) ise maddi değerlerin güven üzerindeki etkisini gösteren kanıtlar sunmuşlardır. Güven sadece bazı makroekonomik 182 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) göstergelerle değil bazı makropolitik göstergelerle de yakından ilişkilidir. Muller ve Seligson (1994) toplumlarda gelişmiş ve yaygın güven tutumunun demokratik bir siyasi sistemin bir sonucu olduğunu savunmaktadır. Mishler ve Rose (2001) Freedom House puanları ile güven puanları arasında sistem seviyesinde zayıf bir ilişki olduğunu göstermiştir (p=.11). Detaylandırılacak olursa toplumdaki güven tutumu düzeyinin sistem seviyesinde siyasete aktif katılım, iyi hükümet performansı, daha az yolsuzluk ve sağlıklı demokrasi getirdiği çeşitli araştırmacılar tarafından öne sürülmüştür (Putnam 1993, 1995, Fukuyama 1995, Levi 1996, Newton ve Norris 2000, Inglehart 2000, Mishler ve Rose 2001, 2005, Uslaner 2002, 2005, Chang ve Chu 2006, Morris ve Klesner 2010). Ayrıca güven düzeyi vatandaşların demokratik yönetim biçimine verdikleri destek düzeyiyle de pozitif olarak bağlantılı olduğu (Muller ve Seligson 1994) ve güvendeki düşüşün sivil topluma katılımın azalmasının önünü açtığı da öne sürülmüştür (Brehm ve Rahn 1997, Putnam 1995). Vatandaşlara ve kurumlara yönelik güvenin güven tutumunun iki farklı boyutunu temsil ettiği konu ile ilgili araştırmalar yapan araştırmacılar tarafından genel kabul gören bir görüştür (Rahn ve Transue 1998, Paxton 1999, Newton 1999, Mishler ve Rose 2001). Bu ayrımı çalışmasında açıkça gösteren Paxton (1999), kişilerarası güven için önemli bir düşüşün rapor edildiği bir dönem olan 1975 ve 1994 yılları arasında kurumlara yönelik güvende sistematik bir düşüş olmadığını göstermiştir. Kişilerarası güven yani yatay ve kurumlara olan güven yani dikey güvenin güven tutumunun iki farklı boyutu olmasına karşılık bir şekilde birbirleriyle bağlantılı oldukları da iddia edilmiştir (Agger, Goldstein ve Pearl 1961, Almond ve Verba 1963, Putnam 1993, 1995). Güvenin iki boyutunun birbirine bağlılığını açıklayan en ünlü teori olan Güvenin Yayılması Teorisi, kişilerarası güvenin kurumlara olan güveni artırdığını öne sürer. Kültür teorisyenleri, kişilerarası güvenin kurumsal güveni tek yönlü olarak etkilediğini savunurken, kurumsalcılar ya ikisi arasında bir ilişki olmadığını ya da kurumlara duyulan güvenin kişilerarası güvene yol açtığını ya da ilişkinin iki yönlü işlediğini iddia etmektedirler. Mishler ve Rose (2001), yatay güvenin dikey güvenin üzerine yayılması durumunda tüm kurumların bundan eşit olarak etkilenmesi gerektiğini savunarak bu görüşü reddetmektedir. Mishler ve Rose’a göre kurumlar ne kadar yozlaşmışsa, insanlar diğer vatandaşlara o kadar az güvenir. Dikey güvenin yatay güvenin bir sonucu olduğunu savunan makro-kültürel hipotez doğrultusunda Mishler ve Rose ikisi arasındaki korelasyon skorunun negatif olduğunu göstermektedir (p=-0.18). Güveni etkilediği tespit edilen faktörler literatürde çeşitli araştırmacılarca araştırılmıştır. Güvenin kökenlerini ortaya koymaya yönelik sosyokültürel, sosyopsikolojik ve kurumsal teoriler ortaya atılmıştır. Sosyokültürel teorilerin savunucularına göre güven, dışsal olarak 183 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) üretilir ve kültürel unsurlara kök salar. Bu modelde güven, bireyler arasında ve bireyler ve kurumlar arasında kurulan yüz yüze etkileşim deneyimlerinin yanı sıra kültürel değerlerle sosyalleşme ile ortaya çıkar. Standart hatalarla ölçüldüğünde, kişilerarası güvenin ülkeler arası varyasyonlarının kurumsal güvenin ülkelerarası varyasyonlarından daha büyük olduğu bulunmuştur. Misher ve Rose, ülke sahte değişkenleri kullanarak yaptıkları araştırmalarında bu sahte değişkenlerin kurumlara güvenin ve kişilerarası güvenin sırasıyla %6 ve %9'lık bir bölümünü açıkladığını bulmuşlardır (Mishler ve Rose 2001). Benzer biçimde Afrikalı Amerikalıların beyaz Amerikalılardan genel olarak daha düşük seviyede güven tutumuna sahip oldukları gösterilmiştir (Brehm ve Rahn 1997, Smith 1997, Wrightsman 1991). Öte yandan, sosyo-psikolojik teoriler, güvenin erken çocukluk veya yetişkinlik döneminde şekillenen kişilik türlerinden kaynaklandığını öne sürmektedir (Erikson 1950, Rosenberg 1956, Kramer 1999, Uslaner 1998, 2000, Brehm ve Rahn 1997). Bu teorileri destekleyen araştırmaların bazılarında suçla ilgili kişisel deneyimin güvensizliğin ortaya çıkmasının altında yatan bir faktör olarak öne sürüldüğü de görülmektedir (Brehm ve Rahn 1997). Ayrıca kişisel iyimserlik, yaşam doyumu ile yaş, gelir ve ırk gibi demografik göstergelerin davranışsal güven ile bağlantılı olduğu bilinmektedir (Uslaner 1998, Twenge, Campbell ve Carter 2015, Choi ve Woo 2016). Birtakım araştırma sonuçlarına göre de yaşla birlikte diğer bireylere duyulan güvenin artarken kurumlara olan güvenin azaldığı ortaya atılmıştır (Twenge, Campbell ve Carter 2015). Yukarıda bahsedilen sosyokültürel ve sosyopsikolojik etmenlerin dışında güvenin etkin çalışan kurumlar tarafından içsel olarak üretildiği kurumsal teorileri savunan teorisyenler tarafından öne sürülmüştür (Rahn ve Transue 1998). Öte yandan, güvenin ortaya çıkma zamanı da bu iki teori grubu ile kurumsal teoriler arasında uzlaşılamayan bir konudur. Sosyokültürel ve sosyopsikolojik teoriler için kuşak etkisi ana mekanizma iken, kurumsal teoriler için dönem etkisi güvenin ortaya çıkmasında daha etkili olduğu görüşü öne sürülmüştür (Mishler ve Rose 2001). Kişilerarası güvenin, politik süreç ve sosyalleşme etkisinden muaf olduğu ancak toplam veya algılanan politik ve ekonomik performanstan marjinal olarak etkilendiği; kurumlara yönelik güvenin ise politik ve ekonomik performanstan etkilendiği ancak sosyalleşme etkisinden etkilenmediği gösterilmiştir (Mishler ve Rose 2001). Kişiler arası güveni tahmin etmek için, Mishler ve Rose araştırmalarında sosyalleşme, ulus düzeyinde gerçek performans ve politik ve ekonomik göstergelerin algılanması gibi değişkenler ile güven değişkenindeki toplam varyansın sadece %5'inin açıklandığını göstermiştir (Mishler ve Rose 2001). Peki, bu kadar farklı etmenden etkilenen ve yine birçok makro seviyedeki etmeni etkilediği bilinen güven tutumunun hükümet-seçmen uyumu gibi 184 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) siyasal temsilin en önemli göstergelerinden birini etkilemesi olası mıdır? Kişilerarası güven tutumunun farklı partilere oy veren gruplar arasında kutuplaşmanın az olduğu ülkelerde yüksek olacağı, bu sebeple de toplumun tamamından en çok oy alarak hükümeti kurmuş partinin de halkın tamamımıyla arasındaki mesafenin kişilerarası güvenin düşük ve kutuplaşmanın fazla olduğu ülkelerdeki hükümetlerin halkın tamamıyla arasındaki mesafeden kısa olacağı düşünülmektedir. Bu konuyu araştırmak üzere yapılacak analizde kullanılacak veriler ve yöntem aşağıda tanıtılmaktadır. Veriler ve Yöntem Siyaset bilimi araştırmalarında siyasi partilerin ideolojik pozisyonları dört yöntem ile belirlenir. Birinci yöntem partilerin ideolojik konumlanmaları konusunda uzman siyaset bilimcilerin görüşlerine başvurmaktır (Morgan 1976, Castles ve Mair 1984, Laver ve Hunt 1992, Laver ve Garry 2000, Huber ve Inglehart 1995, Benoit ve Laver 2006, Warwick 2006). İkinci yöntem partilerin siyasi pozisyonlarını ifade eden dökümanlara özellikle de parti programlarının uzman kodlamasına (Budge, Derek, Robertson ve Hearl 1987, Budge ve diğerleri 2001) ve bilgisayar kodlamasına (Laver, Benoit ve Garry 2003) dayanarak yapılan ölçümlerdir. Üçüncü yöntemde partilere oy vermiş seçmenlerin siyasi ve ideolojik konumlanmalarının anketler aracılığı ile belirlenip ortalamalarının alınması esastır (Huber 1989, Inglehart ve Klingemann 1976). Dördüncü yöntem ise seçmenlere partilerinin ideolojik ve siyasi konumlanmalarını soran anketler yoluyla parti ideolojilerinin sayısallaştırılmasıdır (Castles and Mair 1984). Her bir yöntemin geçerliliği literatürde eleştirilmiş, buna karşılık bazı araştırmacılar tarafından uzman kodlaması ve bilgisayar kodlaması içerik analizleri ile uzman anketlerinin birbirlerine yakın sonuçlar verdiği iddia edilmiştir (Laver ve Garry 2000). Bu araştırmada yukarıda bahsedilen ikinci ve üçüncü yöntemlerin bir arada kullanılmasıyla hükümet-seçmen uyumunu gösteren bağımlı değişken elde edilecektir. Bu araştırmanın analizleri için Avustralya, Kanada, Finlandiya, Fransa, Almanya, İtalya, Hollanda, Yeni Zelanda, Norveç, İsveç, İsviçre ve Amerika Birleşik Devletleri’nde 1960-2018 arasında kurulmuş hükümetlere ait Comparative Political Data Set (CPDS) tarafından toplanmış veriler ile yine aynı ülkelerin aynı yıllarda oy verme yaşında ve üzerinde olan vatandaşlarına ait ülke seviyesine kümelenmiş birey seviyesindeki World Values Survet (WVS) tarafından toplanmış verilerinin birleştirilmesiyle oluşturulmuş 197 ülke-seçim ikilisinden oluşan bir veri seti kullanılacaktır. Anlaşılacağı üzere, bu verisetinde CPDS’den alınacak verilerden hükümet partilerinin ideolojik konumlarını yıllar itibariyle göstermek üzere faydalanılırken, WVS’den alınacak verilerden ise aynı ülke-seçim yılı ikililiğine ait seçmenlerin ortalama ideolojik konumları hesaplamak üzere faydalanılacaktır. Hükümet ve seçmen ideolojik pozisyonlarının 185 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) her iki verisetinde farklı limitleri olan skalalar kullanılarak ölçülmesinden ötürü, bağımlı değişken oluşturulurken hükümet ve seçmen ideolojik pozisyonlarını gösteren değişkenler standardize edildikten sonra birbirlerinden çıkarılacak ve bu yolla hükümet-seçmen uyumunu gösteren bağımlı değişken elde edilecektir. Bağımsız değişkenlerden ise seçime katılım, enflasyon, işsizlik, hükümet şekli, orantılılık gibi hükümet-seçmen uyumunu etkileyeceği düşünülen kontrol değişkenleri CPDS verisetinden alınırken, kişilerarası güven değişkeni ise WVS verisetinden alınacaktır. Bağımlı değişkeni oluşturmakta kullanılan birey seviyesindeki ideolojik konum değişkeni gibi, bağımsız değişkeni oluşturacak WVS verisetinden alınacak veriler de ülke-seçim yılı ikililerine kümelenecektir. Bu araştırmada yöntem olarak ülkelerin belirleyici analiz birimleri olması fikrinden hareketle sabit etkiler ve rastgele etkiler modellerinden sabit etkiler modeline her iki testi karşılaştırmak için kullanılan uygun yöntem olan Hausman (Durbin-Wu-Hausman) testinin verdiği p<0.000 sonucunda karar verilmiştir. Bulgular Tablo 1 hükümet-seçmen uyumunu tahmin eden iki sabit etkiler modelinin sonuçlarını göstermektedir. Birinci modelde hiçbir kontrol değişkeni kullanılmadan kişilerarası güvenin hükümet-seçmen uyumu ile ilişkisi analiz edilmiştir. İlgili katsayı, standart sapma ve istatistiki önem göstergelerinden de anlaşılacağı üzere kişilerarası güven ile hükümet-seçmen uyumu arasında istatistiki anlamda önemli bir ilişki bulunamamıştır (p=0.266). İkinci modelde kişilerarası güvene ek olarak, seçime katılım oranı, hükümete destek, enflasyon, işsizlik, hükümet çeşidi ve orantılılık bağımsız değişken olarak eklenmiştir. Bu modelde de kişilerarası güven ile hükümet-seçmen uyumu arasında istatistiki açıdan önemli bir ilişki bulunmadığı (p=0.698), bunun hükümet-seçmen uyumu ile seçime katılım oranı (p=0.536), enflasyon (p=0.131), işsizlik (p=0.067) ve orantılılık (Dar Bölge Basit Çoğunluk Sistemi/ Modifiye Edilmiş Orantılı Temsil Sistemi [p=0.340], Dar Bölge Basit Çoğunluk Sistemi/ Orantılı Temsil Sistemi [p=0.101]) değişkenleri için de geçerli olduğu görülmektedir. Ancak hükümet-seçmen uyumu ile hükümete destek (p=0.026) ve hükümet çeşidi (Tek Partili Çoğunluk Hükümeti/ Azınlık Kazanan Koalisyonu [p<0.000], Tek Partili Çoğunluk Hükümeti/ Artık Koalisyonu [p<0.000], Tek Partili Çoğunluk Hükümeti/ Çok Partili Azınlık Hükümeti [p<0.027], Tek Partili Çoğunluk Hükümeti/ Kayyum Hükümet [p<0.011]) arasında istatistiki anlamda önemli ilişkiler gözlemlenmiştir. 186 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Tablo 1. Hükümet-Seçmen Uyumunu Tahmin Eden Sabit Etkiler Modelleri (Ülke Sabit Etkileri) Kişilerarası Güven Model 1 Model 2 3.33 (2.98) -1.22 (3.15) Seçime Katılım Oranı 0.01 (0.01) Hükümete Destek -0.02 (0.01)* Enflasyon -0.03 (0.02) İşsizlik 0.05 (0.02) Hükümet Çeşidi Tek Partili Çoğunluk Hükümeti (Referans Kategori) Azınlık Kazanan Koalisyonu 1.37 (0.25)*** Artık Koalisyonu 1.08 (0.28)*** Tek Partili Azınlık Hükümeti 0.08 (0.33) Çok Partili Azınlık Hükümeti 0.81 (0.36)* Kayyum Hükümet 1.21 (0.47)* Orantılılık Dar Bölge Basit Çoğunluk Sistemi (Referans Kategori) Modifiye Edilmiş Orantılı Temsil Sistemi -0.79 (0.83) Orantılı Temsil Sistemi -0.88 (0.53) Sabit -1.65 (1.48) 1.15 (2.45) R-Kare (grup içi) 0.0067 0.2319 R-Kare (grup arası) 0.6712 0.3625 R-Kare (toplam) 0.3770 0.3114 Gözlem Sayısı 197 197 Sonuçlar ve Tartışmalar Toplumların kişilerarası güven seviyelerinin ekonomik ve politik bir çok sistem seviyesindeki göstergeyi etkilediği literatürde geniş biçimde tartışılmıştır. Bu ilişkinin yerleşik bir inanca da karşılık geldiği iddia edilebilir. Belki de bu sebepten ötürü politikacılar özellikle galip geldikleri seçimlerin akabinde kuracakları hükümetin herkesin temsilcisi olacağını iddia ederken buna karşılık vatandaşlardan da birlik olmalarını, birbirlerine güvenmelerini, tolerans göstermelerini isterler. Peki gerçekten de halkın tamamının temsilcisi bir hükümet olmak ile halkın birbirine güvenmesi arasında bir bağlantı var mıdır? Yani birbirine güvenen insanlardan oluşan toplumları yönetmek üzere kurulan hükümetler o toplumun bireylerinin tamamını daha mı iyi temsil etmektedir? Bu araştırma bu soruya cevap aramak üzere hazırlanmıştır. Sonuçlar toplumdaki kişilerarası güvenle hükümet-seçmen ideolojik uyumu arasında bir ilişki olmadığını göstermektedir. Yani birbirlerine daha fazla güvenen bireylerin 187 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) bulunduğu toplumların hükümetleri halkı birbirine daha az güvenen bireylerin bulunduğu toplumların hükümetlerinden daha iyi biçimde ideolojik olarak temsil etmemektedir. Kişilerarası güven ile hükümet-seçmen uyumu arasında beklenen ilişkinin ampirik olarak gözlemlenememesinin sebepleri çok çeşitli olabilir. Batılı ekonomik olarak gelişmiş demokratik toplumlarda gerek siyasi partilerin gerekse bireylerin ideolojik pozisyonları keskin sınıfsal ayrımlara dayanır. Dolayısıyla ideolojik pozisyonların değişmesi pek sık görülen bir olay değildir. Bu değişim bu türden toplumlarda dikey mobilizasyonun sınırlı olmasından ötürü jenerasyonlar arasında da pek sık görülmez. Yani halkın ideolojik pozisyonları hükümetler tarafından kolay kolay manipüle edilemez. Ayrıca bu toplumlarda siyasetçilerin halkın taleplerine karşı daha cevap verici oldukları da bilinmektedir. Sınıfsal ve ideolojik ayrımların net olduğu bu toplumlarda bir politikacıdan her ne kadar toplumun tamamının temsilcisi olduğunu iddia etse de öncelikle kendisinden oy aldığı kitleye yakın olması kitlesi tarafından beklenir. Siyasetçilerin her ne kadar aksini iddia etseler de kendi kitlesini bir kenara bırakıp halkın tamamını temsile soyunması kendi kitlesi tarafından olumlu karşılanmayabilir. Yine bu toplumlarda halkın genel eğitim seviyesinin yüksek olmasından ötürü halk siyaseti daha yakından takip eder. Siyasetin mekanizmaları hakkında olduğu gibi siyasetçilerin ideolojik konumları hakkında da donanımlıdır. Yine eğitim düzeyi ve okuma yazma oranlarının yüksek olmasından ötürü halkın zaman perspektifi geniştir ve zamanla ideolojik salınımlar yapan partileri siyaseten cezalandırma olasılıkları yüksektir. Bu sebeple de siyasi partiler ideolojik konumları zaman içerisinde koruma eğiliminde olurlar. Bu toplumlarda siyaset kazananın herşeyi kazanacağı kaybedenin herşeyi kaybedeceği sıfır toplamlı bir oyun gibi görülmez. Bu nedenle de hükümeti kurmaya aday siyasi partiler hükümet olmak adına ideolojilerinden çok da fazla taviz vermeyebilirler. Yine bu toplumlarda bölünme gibi riskler azdır dolayısıyla politikacıların kendilerine oy vermeyen seçmenle çok da uyum içinde olma gibi kaygıları olmaz. Bu toplumlarda politikacılar siyasi çıkarlarına göre açık mücadelelere ve kutuplaşmaya gidebilir ve bu şekilde seçmen tabanlarını konsolide etmeyi tercih edebilirler. Yukarıda bahsedilen tüm bu sebeplerden ötürü kişilerarası güven ve hükümet-seçmen ideolojik uyumu arasında bir ilişki bulunamamış olabilir. Gelecekte bu değişkenlerden bazılarını kontrol edebilecek bir çalışma bu iki değişken arasında bir ilişki bulabilir. Ancak bu değişkenleri içeren bir veriseti henüz elimizde bulunmamaktadır. Bu araştırmanın bundan sonra gideceği güzergah siyasi kültür araştırmalarının insani gelişme yaklaşımının demokrasiyi güçlendirdiğini iddia ettiği kişilerarası güven harici tolerans, kendini ifade etme, siyasi ve sivil katılım gibi diğer değerlerin hükümet-seçmen uyumuna olan etkilerini 188 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) araştırmak olabilir. Bu çalışmada ideolojik uyuma indirgenen hükümet-seçmen uyumu için yapılan analizlerin farklı konu temsilleri için tekrarlanması da temsiliyet ile güven arasındaki ilişkinin detayları hakkında daha fazla bilgi elde edilmesine yardımcı olabilir. Kaynaklar Agger, R. E., Goldstein, M. N., & Pearl, S. A. (1961). Political cynicism: Measurement and meaning. The Journal of Politics, 23(3), 477-506. Almond, G., & Verba, S. (1963). The civic culture. Political attitudes and democracy in five nations. Banfield, E. C. (1958). The moral basis of a backward society. Benoit, K., & Laver, M. (2006). Party policy in modern democracies. Routledge. Brehm, J., & Rahn, W. (1997). Individual-level evidence for the causes and consequences of social capital. American journal of political science, 999-1023. Budge, I., Derek, H., Robertson, D., & Hearl, D. (Eds.). (1987). Ideology, strategy and party change: spatial analyses of post-war election programmes in 19 democracies. Cambridge University Press. Budge, I., Klingemann, H. D., Volkens, A., Bara, J., & Tanenbaum, E. (2001). Mapping policy preferences: estimates for parties, electors, and governments, 1945-1998 (Vol. 1). Oxford University Press on Demand. Castles, F. G., & Mair, P. (1984). Left–right political scales: Some ‘expert’judgments. European Journal of Political Research, 12(1), 73-88. Chang, E. C., & Chu, Y. H. (2006). Corruption and trust: exceptionalism in Asian democracies?. The Journal of Politics, 68(2), 259-271. Choi, E., & Woo, J. (2016). The origins of political trust in East Asian democracies: Psychological, cultural, and institutional arguments. Japanese Journal of Political Science, 17(3), 410-426. Dahl, R. A., & Polyarchy, P. (1971). Opposition. New Haven and London. Erikson, E. H. (1950). Growth and crises of the" healthy personality.". Fukuyama, F. (1995). Social capital and the global economy. Foreign Aff., 74, 89. Golder, M., & Stramski, J. (2007, September). Ideological congruence and two visions of democracy. In Annual Meetings of the American Political Science Association, Chicago. Golder, M., & Stramski, J. (2010). Ideological congruence institutions. American Journal of Political Science, 54(1), 90-106. 189 and electoral 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Greenfield, P. M. (2009). Linking social change and developmental change: shifting pathways of human development. Developmental psychology, 45(2), 401. Huber, J. D. (1989). Values and partisanship in left‐right orientations: Measuring ideology. European Journal of Political Research, 17(5), 599-621. Huber, J., & Inglehart, R. (1995). Expert interpretations of party space and party locations in 42 societies. Party politics, 1(1), 73-111. Inglehart, R. (2000). Globalization and postmodern values. Washington Quarterly, 23(1), 215228. Inglehart, R., & Klingemann, H. D. (1976). Party identification, ideological preference and the left-right dimension among Western mass publics. Party identification and beyond, 243-73. Kramer, R. M. (1999). Trust and distrust in organizations: Emerging perspectives, enduring questions. Annual review of psychology, 50(1), 569-598. Laver, M., & Garry, J. (2000). Estimating policy positions from political texts. American Journal of Political Science, 619-634. Laver, M., & Hunt, W. B. (1992). Policy and party competition. Laver, M., Benoit, K., & Garry, J. (2003). Extracting policy positions from political texts using words as data. American political science review, 97(2), 311-331. Mill, J. S. (1975). On liberty (1859). Miller, W. E., & Stokes, D. E. (1963). Constituency influence in Congress. American political science review, 57(1), 45-56. Mishler, W., & Rose, R. (2001). What are the origins of political trust? Testing institutional and cultural theories in post-communist societies. Comparative political studies, 34(1), 30-62. Mishler, W., & Rose, R. (2005). What are the political consequences of trust? A test of cultural and institutional theories in Russia. Comparative Political Studies, 38(9), 1050-1078. Morgan, M. J. (1976). The Modeling of Governmental Coalition Formation: A Policy-based Approach with Interval Measurement.(Volumes I and II) (Doctoral dissertation, University of Michigan). Morris, S. D., & Klesner, J. L. (2010). Corruption and trust: Theoretical considerations and evidence from Mexico. Comparative political studies, 43(10), 1258-1285. Muller, E. N., & Seligson, M. A. (1994). Civic culture and democracy: the question of causal relationships. American political science review, 88(3), 635-652. 190 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Newton, K., & Norris, P. (2000). Confidence in public institutions. Disaffected democracies. What's troubling the trilateral countries, 52-73. Norris, P. (1996). Does television erode social capital? A reply to Putnam. PS: Political Science & Politics, 29(3), 474-480. Paxton, P. (1999). Is social capital declining in the United States? A multiple indicator assessment. American Journal of sociology, 105(1), 88-127. Pitkin, H. F. (1967). The concept of representation. University of California Press. Powell Jr, G. B. (2004). Political representation in comparative politics. Annu. Rev. Polit. Sci., 7, 273-296. Powell, G. B. (2006). Election laws and representative governments: Beyond votes and seats. British Journal of Political Science, 36(2), 291-315. Putnam, R. (1993). The prosperous community: Social capital and public life. The american prospect, 13(Spring), Vol. 4. Available online: http://www. prospect. org/print/vol/13 (accessed 7 April 2003). Putnam, R. D. (1995). Tuning in, tuning out: The strange disappearance of social capital in America. PS: Political science & politics, 28(4), 664-683. Putnam, R. D. (1996). The strange disappearance of civic America. Policy: A Journal of Public Policy and Ideas, 12(1), 3-15. Rahn, W. M., & Transue, J. E. (1998). Social trust and value change: The decline of social capital in American youth, 1976–1995. Political Psychology, 19(3), 545-565. Rosenberg, M. J. (1956). Cognitive structure and attitudinal affect. The Journal of abnormal and social psychology, 53(3), 367. Shah, D. V. (1998). Civic engagement, interpersonal trust, and television use: An individual‐ level assessment of social capital. Political Psychology, 19(3), 469-496. Smith, J. B., & Barclay, D. W. (1997). The effects of organizational differences and trust on the effectiveness of selling partner relationships. Journal of marketing, 61(1), 3-21. Twenge, J. M., Carter, N. T., & Campbell, W. K. (2015). Time period, generational, and age differences in tolerance for controversial beliefs and lifestyles in the United States, 1972–2012. Social Forces, 94(1), 379-399. Uslaner, E. M. (1998). Social capital, television, and the “mean world”: Trust, optimism, and civic participation. Political psychology, 19(3), 441-467. Uslaner, E. M. (2000). Producing and consuming trust. Political Science Quarterly, 115(4), 569-590. Uslaner, E. M. (2002). The moral foundations of trust. Available at SSRN 824504. 191 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Warwick, P. (2006). Policy horizons and parliamentary government. Springer. Wrightsman, L. S. (1991). Assumptions about human nature: Implications for researchers and practitioners. Sage Publications. Yamagishi, T., & Yamagishi, M. (1994). Trust and commitment in the United States and Japan. Motivation and emotion, 18(2), 129-166. 192 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) HÜKÜMET-SEÇMEN İDEOLOJİK UYUMUNU ETKİLEYEN SİSTEMSEL FAKTÖRLER SYSTEMIC FACTORS EFFECTING GOVERNMENT-VOTER IDEOLOGICAL CONGRUENCE Murat İNAN Dr., Abdullah Gül Üniversitesi, İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi, Siyaset Bilimi ve Ulıuslararası İlişkiler Bölümü Dr., Abdullah Gül University, Faculty of Humanities and Social Sciences, Department of Politics and International Relations ORCID ID: 0000-0001-7554-6217 ÖZET Siyasal temsil demokratik yönetim biçimlerinin belki de en öne çıkan özelliğidir. Tüm yönetim biçimlerinde hükümetlerin halkı temsil etme kabiliyeti merkezi önemde bir özellik olsa da bu özelliğin özellikle demokratik yönetimlerde kurulan hükümetler için daha da önemli olduğu yaygın olarak kabul edilir. Güçlü bir siyasal temsil yönetilenlerin gözünde hükümetin meşruiyetini artırır ve hükümetin otoritesini güçlendirir. Hükümet-seçmen uyumu siyasal temsilin önemli bir göstergesidir. Literatürde siyasal temsili etkileyen birçok sistemsel faktörün varlığı ortaya atılmıştır. Bu faktörler arasında seçim sistemi türü, seçim sistemi orantılılığı, hükümet modeli, hükümet ideolojik konumu, seçime katılım, gayrisafi milli hasıla, enflasyon, işsizlik, parti sistemi kırılganlığı, oy verme oranı, parti kutuplaşması, federal yönetim, etkin parti sayısı gelir. Bu araştırma hükümet ve seçmenler arasındaki ideolojik uyumu etkileyen sistemsel faktörler hakkında literatürde yapılan tartışmaları okuyucuyla tanıştırmak ve hükümet-seçmen ideolojik uyumunu etkileyen sistemsel faktörleri 12 demokratik sistem ile yönetilen ülkeden toplanan verileri ve uygun analiz yöntemlerini kullanarak ampirik olarak araştırmayı amaçlamaktadır. Karşılaştırmalı Siyasal Veri Seti (CPDS) verilerinin Dünya Değerler Araştırması (WVS) verileri ile birleştirilmesi ile elde edilen son verisetinin analizleri hükümete destek ve hükümet çeşidinin hükümet-seçmen ideolojik uyumu ile istatistiki anlamda önemli ölçüde ilişkili olduklarını göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Siyasal temsil, hükümet-seçmen ideolojik uyumu, hükümete destek, hükümet çeşidi. 193 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ABSTRACT Political representation is perhaps the most prominent feature of democratic forms of government. Although the ability to represent the people is a central feature in all forms of government, it is widely accepted that this feature is especially important in democratic ones. Strong political representation increases the legitimacy of the system in the eyes of the governed and bolsters government’s authority. The existence of many systemic factors affecting political representation has been discussed in the literature. These factors include type of electoral system, electoral system proportionality, government model, government ideological position, voter turnout, gross national product, inflation, unemployment, party system fractionalization, voting rate, party polarization, federal government, number of effective parties. This research aims to introduce the discussions in the literature about the systemic factors affecting political representation to the reader and to investigate empirically the systemic factors affecting the government-voter ideological congruence, which is an indicator of political representation, using data collected from 12 countries government by a democratic government and appropriate analysis methods. The analysis of the final dataset which was obtained by combining the Comparative Political Data Set (CPDS) data with the World Values Survey (WVS) data shows that government support and government type are significantly associated with government-voter congruence. Keywords: Political representation, government-voter ideological congruence, support for democracy, government type. Giriş Demokratik temsilde oy ve sandalye oranları arasındaki orantısızlık tüm demokratik yönetimlerin karşılaştığı kronik sorunlarından biridir. Farazi bir örnek olarak bir siyasi partinin ülkedeki tam olarak 100 milyon geçerli oyun yine tam olarak 10 milyonunu almış olduğunu kabul edelim. Bu siyasi partinin oy oranı %10 olacaktır. Bu durumda beklenen aynı siyasi partinin ülkedeki 500 sandalyeli meclisinde 50 sandalyeye sahip olmasıdır. Ancak oyların sandalyelere dönüşümü çoğu zaman bu şekilde bir sonuç çıkarmaz. Dolayısıyla bu ideal durumun harici yani oy/sandalye oranının 1/1 olmadığı her durumda ortada bir temsil açığı sorunu var denebilir. Bu örnekteki oy/sandalye orantısızlığı olarak ortaya çıkan uyumsuzluk kimi zaman birtakım siyasi konularda da açığa çıkabilir. Halk ve siyasi temsilcilerin farklı düşündüğü konuların tamamı siysal temsil açığına örnektir. Bu açıdan bakıldığında temsil açığının norm ideal temsilin ise çok istisnai bir durum olduğu ortaya atılabilir. Dolayısıyla önemli olan temsil açığının yönetilebilecek seviyede tutulmasıdır. Seçmen ve seçilen arasındaki gerek oy/sandalye gerekse siyasi meseleler üzerindeki uyumsuzluk konularının sayısı ve bu konulardaki uyumsuzluğun seviyesi arttığında halkın demokratik yönetim biçimine olan 194 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) inancı zarar görebilir. Özellikle devlet kurumların gelişmediği ve dolayısıyla halkın ihtiyaçlarına cevap vermeye yetişemediği yeni demokrasilerde böyle bir temsil açığı problemi kolaylıkla demokrasinin beka sorununa dönüşebilir. Gündelik veya bir defaya mahsus sorunlar yaşayan, sorunlarına kendi çabaları ile çözüm bulamayan, çözüm bulmak için seçerek ülkenin meclisine ya da yönetimine gönderdiği temsilciler tarafından da yeterince temsil edilmediğine kanaat getiren bir seçmen bir sonraki seçimde rakip partiler ile demokratik yarış içerisinde yarışan ancak demokratik mekanizmaların dışında çok daha hızlı ve basit çözümler vaat eden aşırılık yanlısı bir partiye oy desteği verebilir. Daha da ileri bir noktada bu seçmen siyasi iradesini demokratik yönetim biçimini topyekûn yıkma sözü veren demokrasi karşıtı yönetim biçimlerinden birini savunan bir partiyi destekleme yönünde de kullanabilir. Bu kısa farazi hikayeden bile temsiliyetin demokratik yönetimlerin devamlılığı için ne kadar dolaysız ve hayati bir rol oynadığı anlaşılabilir. Bu merkezi önemi nedeniyle temsiliyet konusu siyaset bilimi literatüründe birçok araştırmacı tarafından deneysel sonuçları itibariyle incelenmiş temsiliyeti artırmanın yolları araştırılmıştır (Blais ve Bodet 2006, Budge ve McDonald 2007, Huber ve Powell 1994, McDonald ve Budge 2005, McDonald, Mendes ve Budge 2004, Powell ve Vanberg 2000). Bu çalışmalarda siyasal temsiliyetin seçmenler, kültürler, adaylar, kurumlar, partiler ve parti sistemleri ile alakalı birçok belirleyicisi olduğu ortaya koyulmuştur. Bu çalışma demokrasi literatürünün kilit önemdeki konularından temsiliyet konusunun göstergelerinden biri olarak kabul edilen hükümet-seçmen uyumunu güçlendiren sistemsel etmenleri araştırmak için hazırlanmıştır. Bulgular bizlere hükümete destek ve hükümet çeşidinin hükümetseçmen ideolojik uyumunu belirleyen sistemsel etmenler olduğunu göstermektedir. Siyasal Temsiliyeti Etkileyen Sistemsel Etmenler Siyasal temsil literatüründe her geçen gün büyümeye devam eden bir araştırma kolu temsil ile ilişkili sistemsel etmenleri ortaya çıkarmayı hedeflemiştir. Tahmin edileceği üzere siyasal temsili etkileyen etmenlerin çeşitli ve ülkeden ülkeye ve zaman içerisinde değişiklik göstermesi beklenir. Seçim sistemi bu etmenlerin başında gelir. Seçim sistemi ve temsiliyet arasındaki ilişki siyaset bilimi literatüründe oldukça geniş biçimde irdelenen bir ilişki olagelmiştir (Duverger 1954, Huber ve Powell 1994, Powell 2004, 2006, Powell ve Vanberg 2000, McDonald, Mendes ve Budge 2004, McDonald ve Budge 2005, Blais ve Bodet 2006, Budge ve McDonald 2007, Golder ve Stramski 2010, Warvick 2010, Ferland 2016). Seçim sistemleri ile temsiliyet arasındaki bağı araştıran bazı araştırmalar Nispi Temsil Sistemi’nin (NTS) Dar Bölge Sistemi’nden (DBS) daha yüksek oranda temsiliyet ürettiğini ortaya atmış ve bunun altında birçok etmenin bulunduğunu öne sürmüşlerdir. Bir görüşe göre NTS, DBS’den daha yüksek oranda seçime katılım oranı üreterek temsiliyeti artırmaktadır (Powell 1986, Lijphart 1999). Diğer bir görüşe göre ise temsiliyet seviyeleri arasındaki fark, partilerin seçmen taleplerine cevap verme kapasitelerinin NTS’de DBS’de olduğundan daha güvenilir olması gerekçesiyle ortaya çıkmaktadır (McDonald, Mendes ve Budge 2005). Medyan seçmen ile medyan parlamenter arasındaki mesafe NTS’de, DBS’de olduğundan daha küçük olması (Powell 2006), NTS’nin DBS’den daha fazla sayıda etkin partinin kurulmasına zemin sağlayarak seçmenin kendisine daha yakın bir parti seçebilme 195 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) olasılığını artırması da (Powell ve Vanberg 2000) NTS’nin DBS’den daha yüksek oranda temsiliyet üretmesinin altında yatan sebepler olarak ortaya atılmıştır. Nispeten yakın zamanda yapılan çalışmalarda ise bu görüşe karşıt bulgular elde edilmiştir. Blais ve Bodet (2006) ve Golder ve Stramski (2007, 2010) DBS ile NTS’yi karşılaştırdıkları çalışmalarında bu seçim sistemleri ile kurulan hükümetlerin temsiliyet seviyeleri arasında istatistiki açıdan önemli bir fark bulamamışlardır. Bunun sebebinin ise yakın dönemlerde DBS’nin geçerli olduğu ülkelerde temsiliyetin artması olduğunu ortaya atmışlardır. Ancak Golder ve Stramski NTS’nin DBS’ye kıyasla temsiliyeti daha yüksek parlamentolar ürettiği konusunda literatürdeki diğer çalışmalarla uyumlu sonuçlar bulmuşlardır. Buna ek olarak Golder ve Stramski her iki seçim sisteminin de avantajlarının ve dezavantajlarının olduğunu belirtmişlerdir. DBS’nin hükümet yetkisi, cevap ve hesap verebilirlik ile tanımlanabilirlik açılarından NTS’ye üstün olduğunu, NTS’nin ise hükümet gücünün dağıtılması ve seçmenlere alternatif oluşturma açılarından DBS’ye üstün olduğunu iddia etmişlerdir (Golder ve Stramski 2010). Bu iddiaya destek veren diğer bir çalışmada Blais ve Bodet (2006) DBS ile NTS arasında temsiliyet bakımından istatistiki açıdan önemli bir fark olmadığını bunun da birbirinin etkilerini dengeleyip sıfırlayan iki etmenden ötürü gerçekleştiğini ifade ederler. Şöyle ki, NTS DBS’ye göre daha fazla sayıda partinin kurulmasına yol açar. Ancak bu partilerin merkeze yaklaşma eğilimleri fazladır ve bu da medyan seçmen ile medyan temsilci arasındaki mesafeyi artırır. Her iki seçim sistemi arasındaki ikinci fark ise NTS’nin DBS’ye kıyasla parlamentoya daha fazla sayıda partinin girmesini sağlaması ve bu yolla koalisyon hükümetlerinin kurulmasına daha elverişli olmasıdır. Bu da medyan seçmen ile medyan temsilci arasındaki mesafeyi kısaltır. Blais ve Bodet bu karşıt sonuçları olan etmenlerin birbirlerini dengelemelerinden ötürü NTS ve DBS arasında temsiliyet bakımından önemli bir fark olmadığını iddia ederler (Blais ve Bodet 2006). Blais ve Bodet’e göre temsilin oluştuğu an ve oluşumunun takip ettiği mekanizma da her iki seçim sisteminde farklılık göstermektedir. NTS’de temsil koalisyon hükümeti kurulurken partilerin hükümet kurmak için merkeze yaklaşmaları ile, DBS’de ise seçimden önce partilerin merkez seçmeni hedefleyerek merkeze yaklaşmaları ile artar. Budge ve McDonald (2007) da uzun vadede her iki temsil sisteminin temsil kabiliyetleri açısından eşitleneceği görüşünü desteklemiştir. Powell (2009) da NTS ve DBS arasındaki farkın zaman değişkeni ile açıklanabileceğini kabul etmiş ve çelişkili bulguları araştırmacıların farklı zaman dilimlerini incelemesinden kaynaklandığını ortaya atmıştır. 1956-1965 ve 1996-2005 yılları arasında bazı DBS’nin uygulandığı siyasi yapılarda medyan seçmene doğru bir birleşme gözlenmiştir ve bunun sebebi tam olarak anlaşılmamıştır. Buna karşılık NTS’nin yıllar itibariyle temsiliyet açsısından daha sabit bir seyir izlediği görüşmüştür. 1990’lardan sonra DBS’de uyum artarken NTS’de sabit kalmıştır. Powell (2013) bu değişimi anlamak için parti sisteminin ideolojik kutuplaşmasının yani partilerin ideolojik spektrumda ne oranda ayrıştıklarının anlaşılması gerektiğini öne sürmüştür. Powell’a göre parti kutuplaşmasının yüksek olduğu durumlarda uyumun gerçekleşmesi zorlaşırken, parti kutuplaşmasının düşük olduğu durumlarda ise uyumun gerçekleşmesi kolaylaşmaktadır. Bunun mekanizmasını da kutuplaşmanın yüksek olduğu durumlarda elitlerin siyasi pozisyonlarını birbirlerine 196 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) yaklaştırmakta beis görmezken kutuplaşmanın yüksek olduğu şartlarda ise bundan kaçınmaları ile açıklamıştır. Kutuplaşmanın yüksek olduğu durumlarda çoğunluk partisinin hükümeti medyan seçmenin pozisyonundan çok uzakta konumlandırdığını ifade etmiştir. Ayrıca Powell kutuplaşma etkisinin DBS’de NTS’de olduğundan daha yüksek bir seviyede olacağını ifade etmiştir. Powell’ın bulgularına göre bu açıdan bakıldığında kutuplaşma uyumu belirleyen önemli bir etken olarak karşımıza çıkmaktadır. Kutuplaşma etkisi analize eklendiğinde ise zaman etkisinin kaybolduğunu göstermiştir. Benzer biçimde kutuplaşmış elitlerin bulunduğu siyasi bağlamlarda da uyumun düştüğü çünkü seçmenin genellikle merkezi eğilimde olduğu ortaya atılmıştır (Holmberg 2000, Otero-Felipe ve Antonio Rodríguez-Zepeda 2010). Temsil konusuna zamansal bir perspektif kazandırmaya yönelik bir çalışma da Ferland (2016) tarafından yapılmış, temsili iktidar süresinin sonunda yani yeni seçim sürecine girildiğinde ve iki seçim arası dönemde ölçen Ferland, iki seçim arasında NTS’deki iktidar partilerinin seçmen ile DBS’deki iktidar partilerinden daha uyumlu olduğunu bulmuştur. Aynı çalışmada, iktidar dönemleri sonunda DBS’deki iktidar partilerinin ise seçmen ile NTS’deki iktidar partilerinden daha uyumlu olduğu iddia edilmiştir (Ferland 2016). Parti türünün de temsile etkisinin olduğu ortaya atılmıştır. Traber, Giger ve Häusermann tarafından 2001-2013 yılları arasında 16 sanayileşmiş ülkede yapılmış 48 seçimden toplanan verilerle kullanılarak yapılan araştırma sonucunda kadro ve kitle partileri arasında seçmenleri ile önem uyumu açısından farklılıklar araştırılmıştır. Sonuçlar büyük kitle partilerinin aynı anda birçok farklı alana odaklı olduklarından önem sıralamalarını seçmenin önem sıralamasına daha hızlı biçimde adapte ederken, kadro partilerinin bu noktada zorlandığını göstermiştir (Traber, Giger ve Häusermann, 2018). Benzer sonuçlar farklı araştırmalarca da bulunmuştur. Kitle partilerinin ideolojik temsil açısından daha yüksek oranda bir parti-seçmen uyumu ürettikleri gösterilmiştir (Giger ve Lefkofridi 2014). Bazı çalışmalarda kitle partilerinin seçmenleriyle kadro partilerinin seçmenleriyle olduğundan daha uyumlu olması kitle partilerinin seçmenlerini siyasi konularda yönlendirme gibi bir gündemlerinin olmamasına bağlanmıştır (Holmberg 1989). Buna karşılık kadro partilerinin seçmenleriyle kitle partilerinin seçmenleriyle olduğundan daha uyumlu olduğunu öne sürenler ise kadro partilerinde siyasi mesajların açık biçimde verildiğini ve dolayısıyla kadro partilerinin seçmeniyle iletişiminin daha güçlü olduğunu öne sürerler (Klingemann 1995). Mutlak ve göreceli temsil açısından bir ayrıma gidildiğinde ise Kitle Partilerinin mutlak, Kadro Partilerinin ise göreceli açıdan daha yüksek temsil seviyeleri ürettikleri ifade edilmiştir (Belchior ve Freire 2013). Parti ideolojilerinin de temsili etkilediği bilinmektedir. Genel olarak sağ partilerin seçmenleri ile sol partilerin kendi seçmenleri ile olduğundan daha uyumlu olduğu bilinmektedir (Converse ve Pierce 1986, Belchoir ve Freire 2013, Otero-Felipe ve Antonio Rodríguez-Zepeda 2010). İstisnai olarak İsviçre bağlamında yapılan bir çalışmada ise merkezi partilerin sol ve sağ partilerden seçmenleri ile daha uyumlu oldukları bulunmuştur (Holmberg 1989). Genel kuralın aksine konular özelinde ise sol partilerin destekçilerini sol-sağ ideolojik uyumu açısından daha yüksek bir şekilde temsil ettikleri görünürken, sağ partilerin ise destekçilerini özgürlük-otoriterlik skalasında daha yüksek oranda tespit 197 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ettikleri görülmüştür (Belchior ve Freire 2013). Benzer biçimde büyük partilerin seçmenlerini niş partilerden daha yüksek seviyelerde temsil ettikleri de iddia edilmiş (Przeworski ve Sprague 1986, Giger ve Lefkorfidi 2014) ancak yakın zamanda yapılan araştırmalar komunist partilerin seçmenleriyle diğer partilerin kendi seçmenleriyle olduklarından daha düşük seviyede uyumlu olmadığını bizlere göstermiştir (Belchior 2007, 2010). Araştırmalar göstermektedir ki, merkezi partilerde adayların partinin medyan adayından uzaklaşmaları uzaklaşmanın yönüne göre kendilerine yönelik desteği azaltmakta ya da hiç değişmemesine yol açmaktadır. Medyan adaydan soluna doğru eğilim gösteren merkez parti adaylarının oy desteğinin azaldığı, sağına eğilim gösteren merkez parti adaylarının ise oy desteğinin değişmediği görülmektedir. Sol partilerin adaylarının ise gerek sola gerek sağa yönelmeleri adaylara olan desteği değiştirmemektedir. Sağ partilerin adaylarının ise medyan adaydan hem sola hem de sağa yönelmeleri oy desteklerinin azalmasına yol açmaktadır. Yani medyan adaydan gösterilecek değişim özellikle sağ parti adayları için daha maliyetlidir (İsolato, Mattile ve Schoultz 2020). Uyumu belirleyen diğer sistemsel etmenler arasında parti sistemi kurumsallığı (Luna ve Zechmeister 2005), parti sistemi yaşı (Luna ve Zechmeister 2005, karşıt bulgu için Lupu, Selios ve Warner 2017), seçim barajı (Lijphart and Aitkin 1994, Powell ve Vanberg 2000), parti yaşı (OteroFelipe ve Antonio Rodríguez-Zepeda 2010, Önnudóttir 2014), parti büyüklüğü (c.e. Önnudóttir 2014) gibi etmenlerin bulunduğu ortaya atılmıştır. Son olarak bahsedilmesi gereken bir sistemsel etmen ekonomi ile ilgili şartlardır. Ekonomik kriz durumlarında siyasi uyumun azalması literatürde tartışılan bir konu olmuştur. Şöyle ki, ekonomik kriz dönemlerinde makroekonomik sorunların seçmen pozisyonlarını belirleyici gücünün artması, seçmenler için ekonomik sorunlar önem önceliğinde hızla daha üst sıralara çıkarken bu önem artışının siyasi partiler için aynı hızda olmaması görülebilecek bir durumdur. Yani ekonomik kriz durumunda ekonomi ile ilgili konuların öneminin seçmenler nezdinde partiler nezdinde olduğundan daha fazla artması bunun da bir temsil açığına yol açması beklenmektedir (Giger ve Traber 2016, Singer 2013). Ekonomik kriz durumlarında partilerin bulundukları konuma göre krizin getirdiği olumsuzluklara verilen önemin derecesinin değişiklik göstereceği, hükümet partileri ile muhalefet partilerinin ekonomik sorunlara atfettikleri önemin farklı seviyelerde olduğu gösterilmiştir (Traber, Giger ve Häusermann 2018). Veriler ve Yöntemler Bu araştırma hükümet-seçmen uyumu ile ilişkili sistemsel faktörleri ortaya koymak için hazırlanmıştır. Comparative Political Data Set (CPDS) araştırmacılara çeşitli ülkelerdeki hükümetlerin ideolojik konumları, seçim tarihleri, seçime katılım oranları, parti sisteminin bölünmüşlüğü, hükümetlerin kurumsal kısıtlılığı, hükümet modeli, seçim sisteminin orantılılığı, ülkedeki makroekonomik veriler vs. ile ilgili çok değerli veriler sunmaktadır. Bu araştırmanın analizlerinde kullanılan seçmen ideolojik konumu değişkeni hariç tüm değişkenlerin verileri CPDS verisetinden alınmıştır. Araştırmada Avustralya, Kanada, Finlandiya, Fransa, Almanya, İtalya, Hollanda, Yeni Zelanda, Norveç, İsveç, İsviçre ve Amerika Birleşik Devletleri’nde kurulmuş hükümetlerin 1960-2018 yılları arasındaki 198 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) verileri kullanılarak toplam 197 ülke-seçim ikilisi oluşturuldu. Bağımlı değişkenin yapımında hükümet ideolojik konumu verisi, bağımsız değişkenlerin yapımında ise oylar seviyesinde ayrışma, sandalyeler seviyesinde ayrışma, seçime katılım oranı, hükümete destek, enflasyon, işsizlik, hükümet çeşidi ve orantılılığı ölçen değişkenler kullanılmıştır. Seçmen ideolojik konumu değişkeni ise World Values Survey (WVS) verisetinden alınan verilerle yapılmıştır. Bu değişken hükümet-seçim yılı ikililiğine kümelenmiş ve hükümetin ideolojik konumu verisi ile birlikte standardize edildikten sonra birbirinden çıkarılarak hükümet-seçmen uyumu bağımlı değişkeni elde edilmiştir. Araştırmanın yöntemine rastgele etkiler ve sabit etkiler modellerini arasında karar vermeye yardımcı olan Hausman (Durbin-Wu-Hausman) testinin sonucuna göre (p<0.000) sabit etkiler modeli olarak karar verilmiştir. Bulgular Hükümet-seçmen ideolojik mesafesinin belirleyicileri sabit etkiler modeli tekniği uygulanarak analiz edilmiş ve sonuçlar Tablo 1’de gösterilmiştir. Analizde Oylar Seviyesinde Ayrışma, Sandalyeler Seviyesinde Ayrışma, Seçime Katılım Oranı, Hükümete Destek, Enflasyon, İşsizlik, Hükümet Çeşidi ve Orantılılık değişkenlerinin hükümet-seçmen ideolojik mesafesi ile olan ilişkileri araştırılmıştır. Tüm bu bağımsız değişkenler arasında sadece Hükümete Destek ve Hükümet Çeşidinin hükümetseçmen ideolojik mesafesi ile istatistiki açıdan anlamlı biçimde ilgili olduğu görülmektedir. Sonuçlara göre hükümete destek seviyesindeki artış ile hükümet seçmen-ideolojik mesafesindeki artış arasında pozitif ve istatistiki açıdan anlamlı bir ilişki bulunmaktadır (p=0.027). Hükümet Çeşidi değişkeninde Tek Partili Çoğunluk Hükümeti referans kategori olarak belirlenmiş ve her bir hükümet çeşidinin hükümet-seçmen ideolojik mesafesine etkisi bu referans kategorinin yine hükümet-seçmen ideolojik mesafesine etkisi ile karşılaştırılmıştır. Sonuçlara göre Azınlık Kazanan Koalisyonu (p<0.000), Artık Koalisyonu (p<0.000), Çok Partili Azınlık Hükümeti (p=0.019) ve Kayyum Hükümet (p=0.010) çeşitleri referans kategorisi olan Tek Partili Çoğunluk Hükümetinin olduğundan istatistiki anlamda önemli ölçüde daha az hükümet-seçmen ideolojik mesafesi üretmektedirler. Sadece Tek Partili Azınlık Hükümeti ile referans kategorisi olan Çok Partili Azınlık Hükümeti arasında üretilen hükümet-seçmen ideolojik mesafesi açısından istatistiki anlamda önemli ölçüde bir fark bulunmamaktadır (p<0.741). Son olarak, orantılılık değişkeninde referans kategorisi olarak belirlenen Dar Bölge Basit Çoğunluk Sistemi’nin Modifiye Edilmiş Orantılı Temsil Sistemi (p<0.541) ve Orantılı Temsi Sistemi (p<0.171) ile arasında hükümet-seçmen ideolojik temsili üretme açısından istatistiki açıdan önemli farklar olmadığı görülmektedir. 199 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Tablo 1. Hükümet-Seçmen İdeolojik Mesafesinin Sistemsel Etmenlerini Belirleyen Sabit Etkiler Modeli (Ülke Sabit Etkileri) Oylar Seviyesinde Ayrışma -0.14 (0.13) Sandalyeler Seviyesinde Ayrışma 0.18 (0.16) Seçime Katılım Oranı -0.01 (0.01) Hükümete Destek 0.02 (0.01)* Enflasyon 0.02 (0.02) İşsizlik -0.04 (0.02) Hükümet Çeşidi Tek Partili Çoğunluk Hükümeti (Referans Kategori) Azınlık Kazanan Koalisyonu -1.40 (0.26)*** Artık Koalisyonu -1.10 (0.28)*** Tek Partili Azınlık Hükümeti -0.11 (0.33) Çok Partili Azınlık Hükümeti -0.87 (0.36)* Kayyum Hükümet -1.25 (0.48)* Orantılılık 0.01 (0.01) Dar Bölge Basit Çoğunluk Sistemi (Referans Kategori) Modifiye Edilmiş Orantılı Temsil Sistemi 0.53 (0.87) Orantılı Temsil Sistemi 0.75 (0.55) Sabit -0.04 (1.68) R-Kare (grup içi) 0.2371 R-Kare (grup arası) 0.1530 R-Kare (toplam) 0.1920 Gözlem Sayısı 197 Data: Comparative Political Data Set, World Values Survey Significance levels: *p<.05, **p<.01, ***p<.001. Note: Entries are coefficient scores with standard error values in parentheses. Sonuçlar ve Tartışmalar Bu araştırma hükümet-seçmen ideolojik uyumunu belirleyen sistemsel etmenleri ortaya çıkarmak amacıyla yapılmıştır. Sonuçlar hükümet çeşidi ve hükümete destek hariç diğer faktörlerin hükümetseçmen ideolojik mesafesini etkilemediğini göstermektedir. Bu sonuçlar oylar seviyesinde ayrışma, sandalyeler seviyesinde ayrışma, enflasyon, işsizlik gibi literatürde birçok belirleyici olarak gösterilen etmenin aslında hükümet-seçmen uyumunu etkilemediğini bizlere göstermiştir. Sonuçlar bu açıdan 200 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) NTS ve DBS’nin birbirlerinden istatistiki açıdan anlamlı bir seviyede farklı temsil üretmediklerini ortaya koyan Blais ve Bodet (2006) ve Golder ve Stramski’nin (2007, 2010) yakın dönemde buldukları sonuçları hükümet-seçmen ideolojik uyumu açısından destekler niteliktedir. Benzer biçimde sonuçlar enflasyon ve işsizlik gibi makro ekonomik göstergelerin hükümet-seçmen ideolojik uyumunu etkilemediğini göstererek Giger ve Traber (2016), Singer (2013), Traber, Giger ve Häusermann’ın (2018) bulgularına karşı bulgular sunmaktadır. Hükümete olan destek ile hükümetseçmen ideolojik mesafesi arasındaki pozitif ve istatistiki açıdan anlamlı ilişki hükümetin tek başına aldığı oy oranı arttıkça muhalefetteki seçmenden uzaklaşmasıyla açıklanabilir. Belki de koalisyon hükümetlerinin çoğunluk hükümetine kıyasla daha kısa mesafe üretmelerinin bir benzeri dolaylı etki burada da ortaya çıkmıştır. Bu çalışmanın ilerleyeceği doğal istikamet birtakım toplumsal değerlerin hükümet-seçmen ideolojik uyumuna etkide bulunup bulunmadığı şeklinde olacaktır. Kaynaklar Belchior, A. M., & Freire, A. (2013). Is party type relevant to an explanation of policy congruence? Catchall versus ideological parties in the Portuguese case. International Political Science Review, 34(3), 273-288. Blais, A., & Bodet, M. A. (2006). Does proportional representation foster closer congruence between citizens and policy makers?. Comparative Political Studies, 39(10), 12431262. Budge, I., & McDonald, M. D. (2007). Election and party system effects on policy representation: bringing time into a comparative perspective. Electoral studies, 26(1), 168-179. Clark, W. R., & Golder, M. (2006). Rehabilitating Duverger’s theory: Testing the mechanical and strategic modifying effects of electoral laws. Comparative Political Studies, 39(6), 679-708. Converse, P. E., & Pierce, R. (1986). Political representation in France. Harvard University Press. Cox, G. W. (1997). Making votes count: strategic coordination in the world's electoral systems. Cambridge University Press. Duverger, M. (1954). Political parties: Their organization and activity in the modern state. Metheun & Co. Ltd.. Ferland, B. (2016). Revisiting the ideological congruence controversy. European Journal of Political Research, 55(2), 358-373. Giger, N., & Lefkofridi, Z. (2014). Salience‐based congruence between parties & their voters: The Swiss case. Swiss political science review, 20(2), 287-304. 201 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Giger, N., & Traber, D. (2016). Die Salienz von Sachthemen im internationalen Vergleich:In Wahlen und Wähler (pp. 401-419). Springer VS, Wiesbaden. Golder, M., & Stramski, J. (2007, September). Ideological congruence and two visions of democracy. In Annual Meetings of the American Political Science Association, Chicago. Golder, M., & Stramski, J. (2010). Ideological congruence and electoral institutions. American Journal of Political Science, 54(1), 90-106. Golder, S. N. (2006). The logic of pre-electoral coalition formation. Ohio State University Press. Holmberg, S. (1989). Political representation in Sweden. Scandinavian Political Studies, 12(1), 1-36. Holmberg, S. (2000). Issue agreement. In Beyond Westminster and Congress: The Nordic Experience (pp. 155-179). Columbus, OH: Ohio State University Press. Huber, J. D., & Powell, G. B. (1994). Congruence between citizens and policymakers in two visions of liberal democracy. World Politics, 46(3), 291-326. Isotalo, V., Mattila, M., & von Schoultz, Å. (2020). Ideological mavericks or party herd? The effect of candidates’ ideological positions on intra-party success. Electoral Studies, 67, 102187. Klingemann, H. D. (1995). Party positions and voter orientations. Citizens and the State, 1, 183-205. Lijphart, A., & Aitkin, D. (1994). Electoral systems and party systems: A study of twentyseven democracies, 1945-1990. Oxford University Press. Luna, J. P., & Zechmeister, E. J. (2005). Political representation in Latin America: a study of elite-mass congruence in nine countries. Comparative political studies, 38(4), 388416. Lupu, N., Selios, L., & Warner, Z. (2017). A new measure of congruence: The earth mover’s distance. Political Analysis, 25(1), 95-113. McDonald, M. D., & Budge, I. (2005). Elections, parties, democracy: Conferring the median mandate. Oxford University Press on Demand. McDonald, M. D., Mendes, S. M., & Budge, I. (2004). What are elections for? Conferring the median mandate. British Journal of Political Science, 34(1), 1-26. Meguid, B. M. (2005). Competition between unequals: The role of mainstream party strategy in niche party success. American political science review, 99(3), 347-359. 202 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Neto, O. A., & Cox, G. W. (1997). Electoral institutions, cleavage structures, and the number of parties. American Journal of Political Science, 149-174. Otero Felipe, P., & Zepeda, J. A. R. (2010). Measuring Political Representation in Latin America: A Study of the Ideological Congruence between Parties and Voters. In trabajo presentado en la conferencia American Political Science Association, Washington, DC, septiembre. Önnudóttir, E. H. (2014). Policy congruence and style of representation: Party voters and political parties. West European Politics, 37(3), 538-563. Powell Jr, G. B. (2004). Political representation in comparative politics. Annu. Rev. Polit. Sci., 7, 273-296. Powell Jr, G. B., & Vanberg, G. S. (2000). Election laws, disproportionality and median correspondence: Implications for two visions of democracy. British Journal of Political Science, 30(3), 383-411. Powell, G. B. (2006). Election laws and representative governments: Beyond votes and seats. British Journal of Political Science, 36(2), 291-315. Przeworski, A., & Sprague, J. (1986). Paper stones: a history of electoral socialism University of Chicago Press. Rae, D. W. (1967). The political consequences of electoral laws. new Haven: yale university Press. Traber, D., Giger, N., & Häusermann, S. (2018). How economic crises affect political representation: declining party‒voter congruence in times of government. West European Politics, 41(5), 1100-1124. Warwick, P. (2006). Policy horizons and parliamentary government. Springer. 203 constrained 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) HOW ‘NEW’ ARE THE NEW WARS? YENİ SAVAŞLAR NASIL YENİ? Pınar AKGÜL Öğr. Gör. Dr., Giresun Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü, Giresun ORCID NO: 0000-0001-8184-3103 ABSTRACT The collapse of the Soviet Union leading to end of the Cold War paved the way for the transformation of some concepts in world politics. Ultimately, one of salient concepts is the concept of warfare. In particular, Mary Kaldor has some research on this and the author develops the concept of new war which reveals changing dynamics and features of warfare. According to Kaldor, wars have divided into two: old and new. While old wars refers to conventional wars that was conducted by regular, uniformed and national military units and used conventional military weapons and battlefield tactics such as World War I and World War II, new wars involve networks of state and non-state actors and most violence is directed against civilians. In addition, new wars tend to be civil wars rather than inter-state wars. Issues of identity are usually prominent. Wars are asymmetrical. The civilian/military distinction has broken down and finally they are more barbaric than old wars. Even though during the Cold War there were some examples of new wars, following the breakup of Soviet Union and Yugoslavia in the 1990s, such new wars were more discussed. One of salient examples of new wars is Kosovo War (1998-1999). This work first presents old wars, second in terms of explain new wars, collect its opinion under four titled-which three of them was mentioned by Kaldor (2007) and the last one mentioned by Smith (2006). These are, first the politic of identity – Serbian nationalism will be given as an example – second the decentralization of violence – Kosovo Liberation Army (KLA) will given as an example – third globalized war economy and forth asymmetric character of new war. It is argued that new wars are different from classic military wars and they complicate the existing issues with or within states. Keywords: New wars, Kosovo War, Serbia, Yugoslavia ÖZET Sovyetler Birliğinin dağılıp Soğuk Savaşın bitmesi, küresel siyasette bazı kavramların da değişmesiyle beraber anılmaya başlanmıştır. Bunlardan en önemlilerinden biri de savaş 204 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) kavramıydı. Özellikle Mary Kaldor’un ortaya koyduğu yeni savaş kavramı, savaşın değişen dinamiklerini ve niteliklerini gözler önüne sermekteydi. Kaldor’a göre bu kavram savaşları eski ve yeni olarak ayırmakta, yeni savaş kavramı daha yerel düzeyde seyreden, sivil halka yönelik, etnik ve kimlik temelli, finansörü ve silahlanmaları çok farklı bir yapı sergilemekteydi. Yeni savaş bu kapsamda, devlet ile devlet-dışı aktörlerin ya da devlet içerisindeki farklı etnik kimliklerin karşı karşıya geldiği, sivillerin bilinçli bir şekilde hedef alındığı, gelişen teknolojik ilerlemelerle özellikle devlet-dışı aktörlerin kendi silahlarını kendilerinin üretebildikleri, ve finansı devlet ekonomisinden değil daha yasa-dışı araçlarla elde edilen kazançlar olarak açıklanmaktadır. Her ne kadar Soğuk Savaş döneminde bazı örnekleri olsa da asıl önemli örnekleri Soğuk Savaş sonrası ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada, 1998-1999 yılları arasında yaşanan Kosova savaşı yeni savaş kavramına örnek olarak açıklanacaktır. Genel olarak çalışmada, yeni savaş kavramına örnek oluşturması bakımından Kosova Savaşı’nın temel dinamikleri kavramın özellikleri çerçevesinde incelenecektir. Bu bağlamda kimlik kavramı (Sırp milliyetçiliği), devlet-dışı aktörlerin varlığı (Kosova Kurtuluş Ordusu), küreselleşen savaş ekonomisi ve asimetrik savaş kavramları çerçevesinde açıklanacaktır. Çalışmanın temel savı, yeni savaşların klasik askeri savaşlardan farklı olduğu ve bunun sorunları daha da çözülmez hale getirdiğidir. Anahtar kelimeler: Yeni savaş, Kosova Savaşı, Sırbistan, Yugoslavya INTRODUCTION Heraclitus claimed that war is both father and king of all (Webber, 2009). “Even in preSocratic Greece, this was something of a bald claim; and the notion that war is the determining force of history barely stands scrutiny unless placed within the context of ‘other histories’, be these economic, political, technological or cultural. Much of this is certainly to be decried—had war not intervened, all these developments would have occurred in a different and perhaps better form” (Webber, 2009, p.447). In the broad sweep of history, wars were the reason of rise and fall of the states, shaped the international system within which the result of these states interact, and been a clearing house for political ideas, nationalism and technological advance as well as social, economic and cultural development (Webber, 2009). War, of course, brings devastating results as Wright noted “has made for instability, for disintegration, for despotism, and for inadaptability. War is thus a practical problem (how to avoid it) as well as an instrumental and normative one (how to wage it more efficiently and under what conditions to wage it at all). In this light, its historical, political and ethical 205 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) dimensions are profound; not for nothing has war been regarded as ‘the major focus of international relations studies for the past three centuries’” (Webber, 2009, p.447). “In apportioning importance to war in this manner, a corollary assumption then follows, namely that wars (and their resolution) stand as historical turning points” (Webber, 2009, p.448). When we look at the 20th century, it started with First World War, continued Second World War and ended collapse of Soviet Union. “The dates 1914–18, 1939–45 and 1991 thus stand as the central markers of what for many was simply ‘a century of massacres and wars’” (Webber, 2009, p.448). After the date 1991, the concept of war changed. It occurred in small areas and more devastating than previous wars. Wars started to based on identity, small parts or organizations which are take some of the power of central government, globalized economy and finally wars were asymmetric. In order to answer how “new” are the new wars?, this essay discusses that new war in terms of examples of Bosnia and Herzegovina and Kosovo War. In my point of view as Smith and Newman mentioned, so that to explain new wars, historical background must be known. According to Smith, “history will tell you why you and your adversary are where you are now: it will establish in broad political terms the context in which both you take the decisions that lead you into the future” (Smith, 2006, p.29). At the end of the 20th century world face to face with two important wars which are two of examples -that I will explain below- of new war approach. This essay first of all will present old wars, secondly in terms of explain new wars, collect its opinion under four titled-which three of them was mentioned by Kaldor (2001) and the last one mentioned by Smith (2006). These are, first of all, the politic of identity- in order to explain it Serbian nationalism will be given as an example-, secondly decentralization of violence –Kosovo Liberation Army (KLA) will given as an example-, thirdly globalized war economy and forth asymmetric character of new war. Finally, I will present the importance of Kosovo War in terms of new war. In today’s new wars really war? Smith (2006) and Howard (2006) describe this situation as a confrontation. According to Howard, because of the definition of “confrontation: that is state of continuing hostility, normally conducted by propaganda, economic pressure, political agitation and low level violence, occasionally erupting into armed conflict over finite local objectives but never quite rising to major military operations” (2006, p.8-9). But nevertheless, Howard use term of war, because he thinks that “war” fit into more than “confrontation” on newspaper headlines and this help to take more attention to general public. Secondly, military see as a war (Howard, 2006). 206 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Old wars According to Clausewitz, war is”an act of violence intended to compel our opponent to fulfil our will” (Kaldor, 2001, p.15). In this definition “we” and “our opponent” were states, and the “will” of one state could be defined (Kaldor, 2001). For this reason war, in the Clausewitzean definition, is a war between states for a definable political end. Prussian general Clausewitz, in his eight books under the name of On War, presented his experiences in terms of explain Napoleon Wars. According to Clausewitz, war composed three levels-“the level of the state or the political leaders, the level of the army or the generals and the level of the people” (Kaldor, 2001, p.21). Also he provided two main theories of warfare which were shape strategic thinking during 19th and 20th centuries. “Attrition theory means that victory is achieved by wearing down the enemy, by imposing on the enemy a higher casualty rate or ‘attrition rate.’ Attrition theory is usually associated with defensive strategies and with high concentrations of force. Manoeuvre theory depends on surprise and pre-emption. In this case, mobility and dispersion are important to create certainty and to achieve speed” (Kaldor, 2001, p.21). According to Kaldor (2001), in order to understand the old wars we must look at the centuries from 17th to 20th in terms of type of polity, goals of war, type of army, military technique and war economy. In 17th and 18th century, the type of polity was absolutist state, goals of war were reasons of state, dynastic conflict and consolidation of borders, type of army was mercenary/professional, military techniques were use of firearms, defensive manoeuvres and siege, war economy depended on regularization of taxation and borrowing. In 19th century, type of polity was nation-state, goal of war was national conflict, type of army was professional/conscription, military techniques were railways and telegraph and rapid mobilization and war economy depended on expansion of administration and bureaucracy. Clausewitzean version of modern war was closer to reality in this century. First of all, industrial technology started to use in military field such as railways and telegraph. Secondly, states aware of the importance of alliance. The last one was the codification of the laws of war (Kaldor, 2001). In early 20th century, types of polity were coalitions of states, multinational states and empires, goals of war were national and ideological conflict, type of army was mass armies, military techniques were massive firepower, tanks and aircraft and war economy depended on mobilization economy (Kaldor, 2001). In this century first of all, “total wars involving a vast mobilization of natural energies both to fight and to support the fighting through the production of arms and necessities” (Kaldor, 2001, p.25). Secondly, wars started to involve 207 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) more people, the justification of war in terms of state interest become increasingly hollow. Thirdly, the techniques of modern war have developed. Finally, post war period alliances have been rigidified in order to make a distinction between what is external and what is internal is also eroded (Kaldor, 2001). In the late 20th century, type of polity was blocs, goal of war was ideological conflict, types of army were scientific-military, elite/professional armies, military technique was nuclear weapons and war economy depended on military-industrial complex (Kaldor, 2001). When we look at the evolution of understanding of war, structure of army, warring technique and economy in old wars were interstate, warring parts’ main aim was to state building. Especially technologic developments shaped the structure of wars. New wars depends on identity After the Cold War the identity based wars began. The warring sides’ main aim is to create their national state. Politicians in order to create new national identity use new materials such as media. In Serbia example: after Tito’s death and during 1988-89 Serbia’s intelligentsia and Slobodan Milosevic’s Serb Communist Party spent all their efforts in order to “create “unified Serbia” by tapping social and national discontent in the republic. The nationalist ideology of being threatened and hated fuelled this Serbian mass movement” (Pesic, 1996, p.vi). Milosevic created a new national identity with using media. This new national identity based on historical myths. According to new national identity, “Yugoslavia was a Serbian delusion, Serbia was exploited, Serbs were loser, exposed to genocide and the hatred that all Yugoslav people had toward them and the conspiracy against them” (Pesic, 1996, p.18-20). According to Pesic (1996) Serbian ressentiment was one of the reason of collapse of former Yugoslavia. We can easily see this hatred and fear in Memorandum draft which prepared by Serbian Academy of Science and Art. It was an attempt to systematically the situation of Serbs as a whole nation which was written by well-known Serbian writers and academicians. One of other most important examples is Milosevic’s speech in the Battle of Kosovo’s 600th year ceremony which they lost against Ottoman Empire and Medieval Serbian Kingdom collapsed. This speech helped him to ensure his authority on Serbs. The aim of building Medieval Serbian Kingdom again caused four wars but they obtain zero gain. Decentralization of violence In order to prevent adversary’s activity states constitute military forces. They spend lots of money for being powerful. According to Smith (2006) military forces have two immediate effects: one of them killing people, the other one destroying things. “Whether or not this death 208 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) and destruction serve to achieve the overarching or political purpose the force was intended to achieve depends on the choice of targets or objectives, all within the broader context of the operation” (Smith, 2006, p.6). Arm forces maybe made up regular or irregular forces. Regular force act for political purpose of lawful government. The government, if they want, can use regular force in order to fight. Regular force is legal, deadly and destructive. Although irregular forces destructive but they operate outside the state and therefore the laws of that state, but because of their irregularity they are not put them beyond the protection of international law (Smith, 2006). In new wars small groups or organizations can gain government’s power. In an example of Kosovo Liberation Army, Rugova’s nonviolent approach showed that, especially after the Dayton Treaty Kosovar Albanians expect that they will gain their independence, this policy did not work and it was the reason for establish Kosovo Liberation Army, it grew quickly due to Albanians support. First, we saw Kosovo Liberation Army in Rambouillet Conference which aim was to prevent Kosovo War and ensure negotiation bases among Serbians and Albanians (Weller, 1999). It was very important step for a non-state actor. At the end of the Kosovo War, they acted common with international organizations in order to ensure security. Finally, today some of the members of Kosovo government were leaders of Kosovo Liberation Army. Globalized war economy According to Kaldor term of war economy generally “refers to system which is centralized, totalizing and autarchic, as was the case in the total wars of the twentieth century. Administrations are centralized to increase the efficiency of the war and maximize the revenue to pay for the war. As many people as possible are mobilized to participate in the war effort either as soldiers or in the production of arms and necessities” (Kaldor, 2001, p.90). Especially in old wars main aim was to maximize the use of force in order to engage and defeat the enemy in the battle. But new type of war economy is totally different from old wars. As Kaldor mentioned, the new wars are ‘globalized’ wars. It involves the fragmentation and decentralization of the state. Participation is “low relative to the population both because of lack of pay and because of lack of legitimacy on the part of the warring parties. There is very little domestic production, so the war effort is heavily dependent on local predation and external support. Battles are rare, most violence is directed against civilians, and cooperation between warring factions is common” (Kaldor, 2001, p.90). During the war, warring sides’ economy gets worse because of the territorially-based production more or less collapse due to liberalization and deliberate blockades imposed by 209 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) outside states. In this process, warring sides need external assistance. These are remittances from abroad to individual families, direct assistance from diaspora, assistance from foreign governments and humanitarian assistance (Kaldor, 2001). Asymmetric According to Smith, “for after the great industrial world wars, conflicts have more and more been of apparently asymmetric or grossly mismatched opponents -technologically armed industrial state forces against often poorly armed non-state actors- yet it is the latter that have often either prevailed or else turned a military victory into a political disaster for victors” (Smith, 2006, p.239). Kosovo War In order to understand why Kosovo war is important first of all we must look at what happened in there? Actually in the above I mentioned the reason of Kosovo war which was Serbian redefined identity. For Serbs, Kosovo is “heart”, because of first orthodox church is in Kosovo and Battle of Kosovo. In 1389 Medieval Serbian Kingdom lost against Ottoman Empire and collapsed. This event is the biggest historical tragedy of Serbian history. I think Kosovo war’s reasons and results are a good example of new war. The reason is politics of identity, a state fight against non state actor and the results contribute to redefine in war terminology “humanitarian intervention” which is different from the other humanitarian interventions. For states or international organizations in order to intervene other countries UN Security Council must give a licence under the Chapter VII Action with Respect to Treats to the Peace, Breaches of the Peace, and Acts of Aggression. But NATO’s bombing campaign against Serbia without licence of UN Security Council Resolution. Security Council had already defined the situation in Kosovo as a threat to peace but did not give a licence in order to intervene. Generally according to Smith, the aim of international intervention in Balkans in 1990s was not a step of war or destroy the offending side, their aim was “to use force to create a condition in which humanitarian activity could take place, and negotiations or an international administration could lead to desired political outcome” (2006, p.270). At the end of the war, NATO occupied the province and UN began administrating Kosovo (Smith, 2006). As in the example of Kosovo, after the war UN administrated Kosovo under the name of UNMIK (UN Interim Administration Mission in Kosovo). In Bosnia and Herzegovina, UN was administrated under the name of Office of the High Representative (OHR). NATO countries in order to justify their resort to force, the authorities of Federal Republic of Yugoslavia (FRY) carried out massacres and other gross breaches of human rights as well as 210 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) mass expulsion of thousands of their citizens belonging to particular ethnic group, and this would mostly destabilize neighbouring countries, thus constituting a threat to the peace and stability of the region (Cassese, 1999). NATO’s bombing campaign against Serbia did not use before especially last 30 years, this was opposite of the Western military doctrine (Biddle, 2002). In terms of USA, the tactics of Kosovo War was used post-September 11 world. According to Biddle (2002), Kosovo showed the difficulties of coalition warfare, and such extensive deference to allied views seems unlikely in the future. Infrastructure targeting serves little use in places such as Afghanistan that have no factories or power grids to destroy. And the US will now tolerate small numbers of elite soldiers on the ground to direct air strikes. According to Cottey (2009, p.593), “at the global level, NATO’s intervention in Kosovo is best understood as the high-water mark of western power and the liberal values underpinning the idea of humanitarian intervention; subsequent developments suggest a decisive shift in the global balance of economic and political power towards the non-western world, in particular major powers such as China, India and Brazil, and increasing contestation of the liberal norms of democracy, free market economics, human rights and humanitarian intervention”. CONCLUSION Kaldor was the first user “new” definition in order to explain wars after the Cold War for “distinguish these wars from prevailing perceptions of war drawn from an earlier era” (2007, p.1). According to Newman, new wars are intrastate which mean within the state, “characterized by state failure and social transformation driven by globalization and liberal economic forces this affect rise to competition over natural resources and illegal commercial entrepreneurship, private armies, and criminal warlords, often organized some form of identity”, new wars depend on ethnic and religious conflicts more than political ideology, civilian casualties and force against human are dramatically increased especially 1990’s and civilians are deliberately target of the new wars finally “a breakdown of public authority blurs the distinction between public and private combatants, and between combatants and civilians” (2004, p.175). In terms of human dimension, new wars are more devastating than old wars. Civilians are exposed to systematic rape, ethnic cleaning because of the changing context of violent conflict. “Strategies and tactics are deliberately target women, children, the poor and the weak” (Newman, 2004, p.178). In some wars today, 90 percent of those killed in conflict are non-combatants, it was less than 15 percent when the century began. “At the beginning of the 20th century, 85-90 percent of casualties in war were military. In World War II, approximately 211 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) half of all war deaths were civilian. By the late 1990s, the proportions of a hundred years have been almost exactly reserved, so that nowadays approximately 80 percent of all casualties in wars are civilian” (Newman, 2004, p.178). On the above, this essay tried to argue new wars in which way they are new in what way they are different from old wars. Or is there a really distinction between old and new wars? According to Newman (2004), especially in terms of incidence of wars, human impact and victimization and social and economic context there is no distinction between old and new wars. In other words, in terms of the actors, objectives, spatial context, human impact, political economy and social structure of conflict did not change which are argued in new war thesis. The difference today is that scientific research are made by social scientists. According to Howard (2006), whatever we called the situation confrontation or war, it is certainly likely to be long. Success comes very slowly and incrementally, it lost its support from public. REFERENCES Biddle, S. (2002), “The New Way of War?”, Foreign Affairs, Vol. 81, No.3, May/June 2002. Cassese, A. (1999), “Ex iniuria ius oritur: Are We Moving towards International Legitimation of Forcible Humanitarian Countermeasures in the World Community” EJIL, Vol. 10, pp. 23-30. Cottey, A. (2009), “The Kosovo war in perspective”, International Affairs, Vol. 85, No.3, pp.593-608. Howard, M. (2006), “A Long War?”, Survival, Vol. 48, Issue 4, pp.7-14. Kaldor, M. (2007), New and Old Wars: Organized Violence in a Global World, Stanford, Stanford University Press, New edition. Newman, E. (2004), “The “New War” Debate: A Historical Perspective is Needed”, Security Dialogue, Vol. 35, No.2, pp.173-89. Pesic, V. (1996), “Serbian Nationalism and the Origins of the Yugoslav Crisis”, Peaceworks, No.8, United States Institute of Peace, April 1996, pp.1-39. Smith, R. (2006), The Utility of Force: The Art of War in the Modern World, London, Penguin. Webber, M. (2009), “The Kosovo war: a recapitulation”, International Affairs, Vol. 85, No:3, pp.447-149. Weller, M. (1999), “The Rambouillet conference on Kosovo”, International Affairs, Vol. 75, No. 2, pp. 211-251. 212 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) KONARGÖÇERLİKTEN YERLEŞİK HAYATA GEÇEN YÖRÜKLERİN MUTFAK KÜLTÜRLERİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA (ÇANAKKALE ÖRNEĞİ) A RESEARCH ON THE CUISINE CULTURES OF YORUKS, WHO EMIGRATED FROM NOMADIC TO SETTLED LIFE (EXAMPLE OF ÇANAKKALE) Yılmaz SEÇİM Doç. Dr., Necmettin Erbakan Üniversitesi, Turizm Fakültesi, Gastronomi ve Mutfak Sanatları Anabilim Dalı (Necmettin Erbakan University, Faculty of Tourism, Department of Gastronomy and Culinary Arts) Mehmet KORU Necmettin Erbakan Üniversitesi, Turizm Fakültesi, Gastronomi ve Mutfak Sanatları Anabilim Dalı (Necmettin Erbakan University, Faculty of Tourism, Department of Gastronomy and Culinary Arts) ÖZET Orta Asya kökenli Türk Oğuz boylarının devamı niteliğinde olan Yörükler, kendilerine özgü yaşam tarzı ve mutfak kültürleriyle beraberinde ünlenen ve Türk kültür tarihini kesintisiz olarak günümüze kadar taşıyan hem yerleşik hem de göçebe yaşam tarzını benimsemiş topluluklardır. Yörükler, birçok Türk topluluğuna göre yerleşik düzene nispeten yakın zamanlarda geçen Türk topluluklarından birisidir. Yörüklerin tarihsel birikimleri ile sahip oldukları mutfak kültürü ve beslenme alışkanlıkları günümüzde Türk Mutfak Kültüründe önemli bir yer oluşturmaktadır. Bu araştırmada, Çanakkale- Ayvacık ilçesine bağlı Yukarıköy köyü zamanında göçebe veya yarı-göçebe olarak yaşamını sürdüren fakat şu an yerleşik yaşantıya geçen Yörüklere ait mutfak kültürü ve beslenme alışkanlıklarında değişim olup olmadığını belirleyerek, mutfak kültürlerinin kayıt altına alınması ve gelecek nesillere aktarılması hedeflenmiştir. Araştırma, nitel araştırma yöntemi ve keşifsel (betimleyici) araştırma modelin deseninde tasarlanmış olup veriler Çanakkale- Ayvacık ilçesine bağlı Yukarıköy köyünde yerleşik şekilde yaşayan 15 kişi tarafından yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılarak elde edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Yörük, konar-göçer, mutfak kültürü, beslenme alışkanlıkları ABSTRACT Yoruks, which are the continuation of the Central Asian origin Turkish Oghuz tribes, are communities that have adopted both a settled and nomadic lifestyle, which are famous for their unique lifestyle and cuisine culture and carry the Turkish cultural history uninterruptedly 213 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) to the present day. The Yoruks are one of the Turkish communities that settled in relatively close times to many Turkish communities. The culinary culture and eating habits of the Yoruks with their historical background form an important place in Turkish Culinary Culture today. In this research, it is aimed to record the culinary cultures and transfer them to future generations by determining whether there is a change in the culinary culture and eating habits of the Yoruks, who lived as nomadic or semi-nomadic in the time of Yukarıköy village of Çanakkale-Ayvacık district, but now settled down. The research was designed in the pattern of qualitative research method and exploratory (descriptive) research model. The data were obtained by using a semi-structured interview form by 15 people living in Yukarıköy village of Çanakkale-Ayvacık district. Keywords: Yoruk, nomadic, cuisine culture, eating habits GİRİŞ İnsanoğlunun yaşamını sürdürebilmesi için en temel gereksinimlerden biri olan yemek ile insan arasında kültürel ve duygusal bir etkileşim vardır [1]. Yemek ve kültür arasındaki bu etkileşim, bireyin kendi sosyal çevresi ve yaşamı ile iletişim kurma konusundaki içsel kazanımlarından ortaya çıkmaktadır [2]. Yemek kavramı bir toplumun yaşam biçimini ifade etmektedir [3]. Kültür ise bir milletin sahip olduğu yemek tutum ve davranışların meydana gelen yaşam şekli ve maddi-manevi değerler bütündür [4]. Yemek, bir kültürün sembolü, toplumun göstergesi ve doğal ortamın bir aynasıdır [5]. Yani yemeği tüketen kişi sahip olduğu kültürün bir parçası haline gelmektedir. Kültürün sonucunda ortaya çıkan yemek ve yemek pişirme teknikleri yemeği tüketen kişi kültürel ve sosyal evrenin içinde yer almaktadır [6]. Toplumların, kendilerine özgü yapmış olduğu yemekler kültürlerini yansıtmaktadır. Bu yemeklerin tarihsel sürecini incelemek, yemek kültürünün devam etmesi açısından önem arz etmektedir. Tarih boyunca insanların büyüklerinden öğrendiklerini tekrar etmeleri sonucunda özel günlerde yapılan yemeklerde zamanla farklılıklar meydana gelmiştir [7]. Bu nedenle geçmişten günümüze gelen yemek kültürü, toplumları tanımlamakta bir nevi kimlik görevi üstlenmiştir [8]. Yörüklerin kayda değer bir özelliği de kendilerine has, orijinal yemek kültürlerine sahip olmalarıdır. Özellikle besleyicilik açısından besin değeri yüksek olan yemeklerin, ağırlıklı olarak hayvansal ürünlerden elde edildiği görülmektedir [9]. Tarihsel süreç içerisinde Yörük Mutfak Kültürü; Türk Mutfağının zenginleşmesinde ve şekillenmesinde, önemli katkılar sağlamıştır [10]. 214 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Yörükler göçebe olarak yaşayan ve zengin bir kültürel birikime sahip ve tarih boyunca dinamik bir toplumsal yapıya sahip olmuştur. Göçebe yaşamdan yerleşik yaşantıya geçilmesinden sonra, özellikle de günümüz şartlarında, sahip olunan geleneklerin gelecek nesillere aktarılması ve canlı tutulması gittikçe zorlaşmaktadır. Türkiye’de Türk kültürünü az sayıda olsa da yansıtan karakteristik özelliklere sahip yerleşim yerleri bulunmaktadır. Bu tarz yerleşim yerlerinden birisi de Çanakkale Ayvacık ilçesine bağlı Yukarıköy Yörük Köyü’dür. Bu çalışmada, Yukarıköy Yörük köyü içerisinde, konar- göçer yaşamdan yerleşik yaşama geçen Yörüklerin, mutfak kültürleri ile beslenme alışkanlıklarındaki değişimlerin incelenmesi ve kayıt altına alınması amaçlanmaktadır. YÖRÜK MUTFAK KÜLTÜRÜ Orta Asya kökenli ve Türk soyunun (Oğuz Boyu) devamı olan [11], Yörükler kendilerine özgü yaşam tarzı ve yemek kültürleriyle ünlenen ve Türk kültür tarihini kesintisiz olarak günümüze taşıyan hem yerleşik hem de göçebe topluluklardır. Anadolu’ya Orta Asya’dan göç ederek yerleşen bazı Müslüman Oğuz boyları beyliğinin ve soyluluğunun göçebelik olgusuna dayandığı görülmektedir. Yerleşik yaşamı kabul etmeyip göçebelik yaşayışını benimseyen Yörükler, yerleşik veya yarı göçebe Türkmenlerden kendilerini ayırt etmek için ‘Yörük’ adını kullanmışlardır. Kelime anlamı olarak “yürümek” fiilinden türeyen Yörük ifadesi “belirli bir yerde ikamet etmeyen, gideceği mesafeleri yürüyerek kat eden ve göç halinde olan kişi” anlamında tanımlanmaktadır [12,13]. Diğer yandan tarihi süreç içerisinde Türkmen ve Yörük adlarının eş anlamlı kullanıldıkları da görülmektedir [9,14]. Her Yörük Türkmen olmakla birlikte her Türkmen, Yörük olarak kabul edilmemektedir. Yürüklük, Türkmenlik yaşam şeklinin sadece hayvancılık ile ve hayvan sürülerini otlatarak geçinen daha sade yaşam tarzı benimseyen grupları ifade eder. Sonuç olarak Yörükler; konar-göçer Türkler olarak yazın sıcak havalarda, serin otlakların bulunduğu yaylalarda ve kışın soğuk zamanlarda, daha sıcak ovalarda bulunan kışlaklarda büyüklü küçüklü gruplar halinde yaşamaktadır [15]. Yörüklerin yaylak-kışlak arasında geçen bu döngüsel hareketlilik içinde yerleşik hayata geçmeden yaşamalarına ‘Yörükçülük’ denmektedir [16]. Bunun sebebi yazın yaylaklarda hayvan otlatan Yörüklerin kış aylarında kışlaklarda tarım ve ziraat faaliyetlerinde bulunmalarından ileri gelmektedir. “Konargöçer” ifadesi ise Yörüklerin bu yaşam tarzını ifade etmesi bakımından önem arz etmektedir [17]. 215 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Hayvancılığa dayalı bir yaşam şekline bağlı olmaları ve bu nedenle hayvan sürüleri için yeni taze otlaklar bulma arayışı içinde olmalarından kaynaklı, konargöçer yaşam tarzını benimsemişlerdir. Bu bağlamda bağlı oldukları devletin iskân politikaları gereğince yeni fethedilen yerlere öncelikle Yörüklerin yerleştirilmesi, onların tarihsel süreç içerisinde çeşitli bölgelere yayılmalarına neden olmuştur [15]. Yoğun olarak Ege, Akdeniz, İç Anadolu ve Rumeli Bölgeleri’nde yaşayan Türk boyları olan Yörüklerin tarihsel süreç içerisinde kendilerine özgü mutfak kültürü ve beslenme alışkanlıkları da Türk Mutfak Kültürü’nün önemli bir parçası ve zenginliği haline gelmiştir. Yaşadığı coğrafyanın fiziksel özellikleri gereği ağırlıklı olarak hayvancılık kaynaklı şekillenen Yörük mutfağında et yemeklerinin yanı sıra kısmi süreli yerleşik hayatlarında da ekip biçtikleri tahıl grupları ve otlar yer almaktadır [9,10]. Zaman içerisinde, çeşitli sebeplerden dolayı (iklim, coğrafi yapı vb.) yetiştirdikleri hayvan türünde değişikliğe giden Yörüklerin hayvansal et tüketiminde koyundan keçi ve sığır etine geçiş yaptıkları görülmektedir. Bu hayvanlardan elde edilen süt ve süt ürünleri hem hane mutfağında tüketilmekte hem de pazarlarda satılarak aile ekonomisine katkı sağlanmaktadır [18]. Yörükler yetiştirdikleri hayvanların dışında yaban ortamında da avcılık faaliyetleriyle yakaladıkları yöresel kuşlar, geyik, dağ keçisi, tavşan ve keklik gibi hayvanların da etinden de istifade etmektedir [19]. Yörüklerin mutfak kültüründe önem verdikleri bir diğer husus aile bireylerinin eksiksiz olarak öğünlere katılım sağlamasıdır [20]. Aile bireylerin katılımıyla yemekler genellikle yerde yenilmektedir. Ahşaptan yapılmış 20-25 cm yüksekliğinde çember şeklindeki kasnak sofra bezinin üzerine konularak onun üzerine bakır veya alüminyum sini, sininin üzerine ise tabaklarla yemekler konmaktadır. Maddi durumu imkân vermeyenler ise yemeklerini sadece yere sermiş oldukları sofra bezinin üstünde tüketmektedir [9]. Yerde, ahşap yer masasında ve aynı kaptan yemek yeme alışkanlığı olan Yörükler genelde besleyici, hazırlanışı ve tüketimi kolay besinleri tercih etmektedir [21]. Eski dönemlerde yeterli sayıda çatal kaşık gibi malzemelerin olmaması sebebiyle yemekler nöbetleşe ya da ekmekler külah yapılarak yenilmiştir [9]. Zaman içinde Yörüklerin yemek yeme şeklinde çok fazla değişiklik görülmese de kullanılan mutfak malzemelerinin hammaddesi ve kalitesinde farklılıklar görülmüştür. Ahşap malzemelerin yerine metal ürünler, bakır ve alüminyum yerine çelikten yapılmış tencere gibi mutfak gereçleri kullanılmaya başlanmıştır. Yörük yemeklerinde baharat oldukça fazla kullanılmaktadır [18]. Elde dokunan kıl çuvallarda baharat ve bazı kuru gıdaların muhafazası sağlanmaktadır. Özellikle besin değerinin yüksek olduğu, kendilerine özgü yemekler yapan Yörükler bol proteinli gıda ve yemekler 216 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) tüketmektedir [9]. Yörüklerin mutfakta yapmış oldukları yemeklerin genelini et ve süt ürünlerinden faydalanarak elde ettikleri yemekler oluşturmaktadır. Aynı zamanda bulgur ve kendi toplamış oldukları otlarında yemeklerde bolca kullanıldığı görülmektedir [22]. Yörüklerin yemek yaparken kullandıkları temel besin maddelerine bakıldığında buğday, arpa, pirinç, mercimek, un, yumurta, keçi eti, tavuk eti, süt ve yoğurtun sıkça kullanıldığı gözlenmektedir. Yörük yemeklerine örnek olarak et yahnisi, keşkek, kavurma, kelle paça, bulgur aşı (etli pilav), hamur aşı, gaçamak, sıkma, yoğurt çorbası, ısırganlı soğan kavurması, gözleme, lokma, tarhana çorbası, sütlü aş örnek verilebilir [19]. Sabah kahvaltılarında Yörüklerin; kendi yetiştirdikleri hayvanlardan elde ettikleri sütlerden yapmış oldukları çökelek, tereyağı, peynir ve kaymak ayrıca yumurta, bal ve tarhana çorbası yoğun olarak tüketilmektedir. Yörüklerde sebze tüketimi oldukça azdır. Sebze yerine kavurma, keşkek, yufka ekmeği, sütlaç, bulgur aşı, bulgur pilavı, akıtma, bulamaç ve çorba olarak ise çilme, erişte ve daha çok tarhana çorbası severek yaptıkları ve tükettikleri yiyeceklerdir [23]. Yörükler yemek kelimesine eş anlam olarak ‘aş’ ifadesini kullanmayı tercih ederler. Pişirmiş oldukları aş’a ise pişmiş aş olarak tabir ederler. Yörüklerin mutfak temelinde unlu gıdalar oluşturduğundan temel ekmeği yufka ekmeğidir. Yufka ekmeği; un, su ve tuz kullanılarak elde edilen mayasız hamur oklava yardımıyla ince açılarak odun ateşinin üzerindeki sacda pişirilir ve tüketilir. Yufka ekmeği haricinde Yörüklerin el yapımı çörek ekmeğide vardır. Yörük mutfağında saç üzerinde yapmış oldukları çörek ekmeği, yufka ekmeği ve gözlemeyi pişirildikten sonra; yanında keçi derisinden yapmış oldukları ‘tuluk’ içerisinde yaptıkları tuluk ayranı ve üzerine sıcak sıcak sürecekleri tereyağı, peynir, çökelek ve kaymak vazgeçilmezleri arasındadır [19]. YÖNTEM Bu çalışmada, nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Nitel araştırma, mutfak kültürü ve beslenme alışkanlıkları ile ilgili olgularının tamamının ifade edilmesini sağlayan ve ayrıntılı bir bicimde incelenmesine olanak sağlayan araştırma yöntemlerindendir [24]. Nitel araştırmanın amacı, insanların hayatlarını nasıl yorumladıklarıyla ilgili bir metot geliştirmek, bu sürecin ana hatlarını belirlemek ve insanların deneyimledikleri olguları nasıl yorumladıklarını açıklamaktır. Nitel araştırma, gerçekliğin sosyal olarak yapılandırdığını varsaymaktadır. Bir başka deyişle gözlemlenebilen tek bir gerçek yoktur. Bunun yerine birçok sayıda gerçek ya da tek bir olayın farklı şekillerde yorumlanması vardır [25]. Nitel araştırma yönteminin bir özelliği konu üzerinde derinlemesine ve ayrıntılı bir şekilde incelenebilmesidir. Bu bağlamda çalışma nitel araştırma yöntemi ve keşifsel (betimleyici) 217 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) araştırma modelini tasarlayarak gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmada nitel yöntemin tercih edilme sebebi; araştırma verilerinin, doğrudan, konunun hâkimi olan kişilerin görüşleri ile elde edilmek istenmesidir. Araştırma ARALIK 2021-OCAK 2022 tarihlerinde yürütülmüştür. Araştırmanın kaynak kişileri Çanakkale- Ayvacık ilçesine bağlı Yukarıköy köyü sınırları içerisinde yerleşik şekilde yaşam tarzında yaşamlarını sürdüren gönüllü olarak araştırmaya katılan 4 kadın, 11 erkek toplam 15 Yörük olan kişiler oluşturmaktadır. Araştırmanın veri toplama yolları, araştırma konusuna yönelik literatür taraması yapılarak ve konuya hâkim kaynak kişi olma özelliğine sahip olan kişilerce yapılan yüz yüze görüşme neticesinde hazırlanmış olup, araştırmada verilerin elde edilmesinde hazırlanan yarı yapılandırılmış görüşme formunda bulunan açık uçlu sorular ve ses kayıtları oluşturmaktadır. Görüşmeler yazılı ve ses kayıdı olarak alınmış ve sonrasında üzerinde çözümlemeler yapılmıştır. Görüşme formunda kaynak kişilerin demografik özellikleri, özel günlerde (bayram, düğün cenaze vb.) yapılan yemekleri, misafirperverlikleri hakkında bilenler ve bunlara bağlı mutfak kültürleri ile ilgili görüş ve bakış açılarını belirlemeye yönelik sorulara yer verilmiştir. Görüşmeler yazılı ve ses kaydı vasıtasıyla kayıt altına alınmıştır. Görüşmeye katılan kaynak kişiler metin içerisinde “K” harfiyle belirtilmiştir. Tablo 1. Kaynak Kişi Tablosu K Adı-Soyadı Doğum Yılı Memleketi 1 M.D 1972 Çanakkale/Yukarıköy 2 M.Y 1952 Çanakkale/Yukarıköy 3 B. Ş 1970 Çanakkale/Yukarıköy 4 Y. Y 1972 Çanakkale/Yukarıköy 5 M.Y 1972 Çanakkale/Yukarıköy 6 H. Y 1989 Çanakkale/Yukarıköy 7 G. K 1994 Çanakkale/Yukarıköy 8 H. K 1986 Çanakkale/Yukarıköy 9 Z. Ç 1983 Çanakkale/Yukarıköy 10 A. D 1976 Çanakkale/Yukarıköy 11 C.D 1978 Çanakkale/Yukarıköy 12 R. Ç 1978 Çanakkale/Yukarıköy 13 B. K 1956 Çanakkale/Yukarıköy 14 N. D 1939 Çanakkale/Yukarıköy 15 Y. T 1948 Çanakkale/Yukarıköy 218 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) BULGULAR Yörük Mutfak kültürüne ait yemekler hakkında bilgiler ve Yörük kültürüne bağlı mutfak kültürü ile ilgili bilgilerin ortaya çıkmasına yönelik gönüllü olarak katılan 15 bireye yönlendirilen açık uçlu sorulara verdikleri cevaplarla elde edilen bulgular çalışmanın bu kısmında değerlendirilmiş ve sunulmuştur. Yörük kültüründe yiyecekleri kaç öğün tüketiyorsunuz? Sorusuna katılımcıların tamamı K1, K2, K3, K4, K5, K6, K7, K8, K9, K10, K11, K12, K13, K14, K15 günde; sabah, öğle ve akşam olmak üzere üç öğünde tükettiklerini ve ara öğün tüketmediklerini ifade etmiştir. Fakat katılımcı K2, K6, K10 yaz aylarında çiftçilik ile ilgilendiklerinden iş yoğunluğundan kaynaklı günde iki öğün tükettiklerini ve bu öğünlerin genellikle sabah-akşam ya da öğlen-akşam olduğunu dile getirdiler. Yörük kültüründe sofra adabı nasıldır? Sorusuna katılımcılardan K1, K2, K3, K4, K6, K8, K9, K,10, K11, K12, K13, K14, K15 yemekleri ailedeki herkesle beraber yer sofrasında yediklerini ifade etmiştir. K5, K7 yemekleri aile bireylerin tamamıyla yemek masasında tükettiklerini ifade etmiştir. Katılımcıların tamamı (K1, K2, K3, K4, K5, K6, K7, K8, K9, K10, K11, K12, K13, K14, K15) her bir yemek çeşidini ayrı bir kap içerisine konularak sofraya konulduğunu ve tüm aile bireylerin konulan kaptan hep birlikte yediklerini ifade etmiştir. K1, K2 hazırlanan sofraya evde bulunan bütün kişilerin gelmesiyle yemek yemeğe başladıklarını ve bunun bir saygı göstergesi olduğunu ifade etti. K5 ve K12 bir misafir var ise sofraya davet edildiğini ve sofraya konulan yemeklerin onun kolaylıkla ulaşabileceği tarafa konulduğunu ifade etmiştir. K4, K6, K8, K15 yer sofrasında en büyük aile bireyin yemeğe başlamasıyla diğer aile bireylerinin yemeğe başladığını ilave ettiler. Yörük kültüründe misafirperverliğin yeri nedir? Sorusuna tüm katılımcılar (K1, K2, K3, K4, K5, K6, K7, K8, K9, K10, K11, K12, K13, K14, K15) misafirler baş üstünde tuttuklarını ve konukseverliğin çok önemli olduğunu belirtmişlerdir. K1, K2, K4, K6, K10, K12, K13 tanımadıkları bir yabancı dahi olsa eve davet edilip yemek hazırladıklarını misafir yorgun ise uyuyabileceği bir yer verdiklerini söylediler. Fakat katılımcı K2, K10 şu an tüm dünyayı etkisi altına almış virüsten kaynaklı artık evlere misafir davet etmediklerini eklediler. K8, K9, K11 eve gelen misafiri her zaman güler yüz ile karşıladıklarını ve gelen misafiri rahat ettirmek için elinden geldiğince her şeyi yaptıklarını belirtiler. K1, K2, K3, K5, K14 eve gelen misafir aç olup olmadığı sorulmadan illa aile de bulunan kadınların yiyecek bir şeyler hazırladıklarını ifade ettiler. K4, K8, K9 eve gelen misafirin kaç gün kalacağı veya ne zaman gideceği gibi bu tarz soruların asla sorulmadığını ve bu tarz sorular misafir için yanlış anlaşılabileceğini dile getirdi. 219 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Ağırlıklı olarak hangi besin grubunu tüketiyorsunuz? Sorusuna katılımcıların hepsi K1, K2, K4, K5, K6, K7, K8, K9, K10, K11, K12, K13, K14, K15 daha çok hayvansal kaynaklı besinleri tükettiklerini bunların; Et, Yumurta, kendilerine ait sütten elde etmiş oldukları Yoğurt, Çökelek, Peynir, Tereyağı gibi ürünlerin daha ağırlıklı tükettiklerinin üzerinde durdular. Bununla beraber bazı katılımcıların K1, K2, K8, K10 tahıl ve kurubaklagil grubu olan; Bulgur, Nohut, Kuru Fasulye, Mercimek gibi besinlerinde sık tükettiklerini ifade ettiler. K2, K7, K13 sebzeleri daha az tükettiklerini eklemişlerdir. Konar-Göçerlikten yerleşik yaşantıya geçiş sebepleriniz nelerdir? Sorusuna katılımcıların tümü (K1, K2, K3, K4, K5, K6, K7, K8, K9, K 10, K11, K12, K13, K14, K15) yeni neslin bu tarz yaşantıyı günümüz durumunda yapmak istemediğinden kaynaklı olduğunu ifade ettiler. K2, K8, K9, K11 konar-göçer yaşantının hayvancılığa dayandığını şu an hayvancılığın azalmasından kaynaklı kişilerin artık konar-göçer yaşamadıklarını daha çok tarım ve bahçecilik ile ilgilendiklerini eklediler. K7, K15 yerleşik yaşantıya geçmelerine sebep olan bir husus olarak Çanakkale Kaz Dağlarının çoğu yerinin sit alan olarak koruma altına alınmasından kaynaklı çadır kuramadıklarından olduğunu dile getirdiler. Yörük mutfak kültüründe kullanılan alet ve ekipmanlar nelerdir? Sorusuna katılımcıların verdikleri cevaplar yemek yenileceği zaman yere sermiş oldukları Somad (bez), Dibek, Tencere, Saç K5, K8 Bakır Kaplar ve Tahta Kaşık vb. K4, K12, K15 hayvan derisinden yapılmış olan Tuluk (ayran ve tereyağı yapmak için kullandıklarını söylediler) K4 Tulukta tereyağı yapımında kullandıkları tahta Bişşek (tokmak) olduğunu ekledi. K7, K9 Senit, Oklava, K7, K11 süt ve su koymaya yarayan Güğüm K10 Dibek Taşı (buğday dövdükleri un elde etmeye yaradığını açıkladı) ve Solku (tahta tokmak olduğunu söyledi) olduğunu belirtmişlerdir. K5, K8, K12, K14 cam bardaklar, porselen tabaklar, metal kaşık çatal ve çelik tencereler artık günümüz şartlarında daha çok kullandıklarını dile getirdiler. Sıkılıkla yaptığınız ve tükettiğiniz yemekler nedir? Sorusuna katılımcıların tamamı K1, K2, K3, K4, K5, K6, K7, K8, K9, K10, K11, K12, K13, K14, K15 Peynir, Bulgur, Tereyağı, Çökelek, Yoğurt Kuru Fasulye, Nohut, Et Kavurma olduğunu söylediler. K7, K9 Mercimek Çorbası, Pilav tükettiklerini söylediler. K12, K15 Yumurta K5, K11 Yufka Makarna olduğunu belirttiler. K10 kış aylarında tarhana çorbası ve yaz aylarında sütlü tel şehriye çorbası tükettiğini ifade etti. Yörük kültüründe unutulmaya yüz tutmuş yemekleriniz nelerdir? Sorusuna katılımcıların K1, K2, K4, K5, K6, K7, K9, K10, K12, K13 eskiden büyüklerinden gördükleri yemekleri hala evlerinde yaptıklarını ve öyle bir yemeğin olamadığı ifade ettiler. K1, K2 çoğu yeni neslin tereyağı yapmayı unuttuğunu belirtti. 220 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Özel günlerde yeme ve içme gelenekleriniz nelerdir? Sorusuna katılımcıların K1, K3, K4, K5, K7, K8, düğünlerde yayla çorbası, mercimek çorbası, bulgur pilavı (Yörük pilavı), kuru fasulye, nohut, et yemeği, yoğurtlu (makarnalı ya da biber kızartmalı), Keşkek, Peynir helvası, irmik helvası yapıldığını ifade ettiler. K2, K7 düğünlerde pirinç pilavı yerine bulgur pilavını daha çok tercih ettiklerini dile getirdiler. K7 sulu et (kemikli koyun eti, soğan, domates, salça, sıcak su ve tuz) düğünlerde sıkça yapıldığını söyledi. K8 düğünlerde keçi ya da koyun kestiklerini ve kesmiş oldukları hayvanları düğün sabahı pişirdiklerini bildirdi. K4 kız istemede çerez, çikolata ve basma helva yapıp götürdüklerini söyledi. K11, K13 düğünlerle her zaman olmazsa olmaz keşkek yapıldığı ifade ettiler. K10, K14 düğünlerde tavuklu nohut yapıldığını söylediler. Dini günlerde katılımcıların tamamı K1, K2, K3, K4, K5, K6, K7, K8, K9, K10, K11, K12, K13, K14, K15 kandillerde Pişi (lokma) yapıldığını söylediler. K8 Pişi yapılışını un, maya, şeker, tuz ve su ile bir hamur yaptığını ve oda sıcaklığında mayalandırarak eliyle şekil vererek kızgın bol yağda kızartılarak yapıldığını söyledi. Cenaze olduğunda katılımcıların tamamı K1, K2, K3, K4, K5, K6, K7, K8, K9, K10, K11, K12, K13, K14, K15 cenaze için bir kurban kestiklerini ve bunu pişirilerek dağıttıklarını ifade ettiler. K1, K4, K11 cenaze olduğunda akrabalar ve komşular cenaze evine taziye giderken yemek yapıp götürdüklerini bildirdiler. K1, K2, K14, K15 cenaze olduğunda kesip pişirilen hayvanı çoğu kişi yemez. Bayramda katılımcıların tamamı K1, K2, K3, K4, K5, K6, K7, K8, K9, K10, K11, K12, K13, K14, K15 misafirler için yemek yaptıklarını söylediler. K1, K2, K4, K5, K8, K9, K11, K12, K14 bayramlarda genelde çorba (tarhana, yayla, mercimek), et yemeği, tatlı yaptıklarını dile getirdiler. K4, K5 Ramazan Bayramından bir gün önce arife günü pişi, lokma yapılır. K8 Ramazan Bayramı ya da Kurban Bayramından önce el açması cevizli baklava yapılırdı. K1, K4, K6, Bayramlarda çoğunlukla ilk gün herkesin köy meydanında buluşarak toplu bir şekilde yapmış olduğu yemekleri yedikleri ve bayramlaştıkları hakkında bilgi verdi. Katılımcıların tamamı K1, K2, K3, K4, K5, K6, K7, K8, K9, K10, K11, K12, K13, K14, K15 Kurban Bayramı’nda kesmiş oldukları etten o gün içerisinde kavurma yaptıklarını söylediler. K1 Kurban Bayramı’nda kurbanın ciğerlerini kavurduklarını dile getirdi. K1, K5 Kurban Bayramı’nda kesmiş oldukları kurbandan kalan etleri saklamak için parçaladıklarını K5 ise küçük parçalarda doğrayarak kavurup sakladıklarını belirtti. Doğumlarda katılımcıların tamamı K1, K2, K3, K4, K5, K6, K7, K8, K9, K10, K11, K12, K13, K14, K15 lohusa şerbeti yapıldığını söyledi. K1, K7, K13 lohusa şerbeti yanına bazı ikramlıklar hazırlandığını bunların poğaça, kurabiye vb. gibi tatlı-tuzlu atıştırmalıklarında yapıldığını belirtti. 221 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) SONUÇ Yörük kültürü tarihsel süreç içerisinde günümüze kadar aktarılan ve korunmaya çalışılan bir kültürel mirastır. Bu araştırmada, elde edilen sonuçlara göre Çanakkale Ayvacık ilçesine bağlı Yukarıköy Köyünde yaşayan Yörüklerin konar-göçerlikten yerleşik yaşama geçmelerin en büyük sebeplerinden biri olan hayvancığın azalmasından kaynaklı olduğu anlaşılmıştır. Bu bağlamda yerleşik hayata geçen Yörüklerin halen var olan kültürel özelliklerini devam ettirdikleri ve bu özellikleri korumak için çaba sarf ettikleri sonucuna ulaşılabilir. Araştırmada, yerleşik hayatın getirdiği tarım ile Yörük mutfak kültüründe çoğunlukla hayvansal kaynaklı et ve et ürünleri, süt ve süt ürünleri yanında tahıl ve kurubaklagil tükettikleri ortaya çıkmıştır. Yörük kültüründe sofra adabının ve misafirperverliğin yerinin ne kadar önemli bir yer tuttuğunu katılan kaynak kişiler oldukça üzerinde durmuşlardır. Yörük mutfak kültüründe kullanılan alet ve ekipmanların zaman içerisinde farklılık gösterdiği görülmüştür. Bu araştırmada Yörüklerin gelenek ve göreneklerini gelecek nesillere aktarabilmek için hala eskiden beri yapmış oldukları şekilde devam ettirdiği görülmektedir. KAYNAKÇA [1] Belge, M. (2016). Tarih boyunca yemek kültürü. İstanbul: İletişim Yayınları. [2] Beşirli, H. (2012). Yemek Sosyolojisi: Yiyeceklere ve Mutfağa Sosyolojik Bakış. Ankara: Phoenix Yayımları. [3] Bucak, T., ve Ateş, U. (2014). Gastronomi Turizminin İl Turizmine etkisi: Çanakkale Örneği. International Journal of Social Science, 28 (2), 315-328. [4] Göçer, A. (2012). Dil-Kültür İlişkisi ve Etkileşimi Üzerine. Türk Dili, 729 (1), 50-57. [5] Lin, Y. C., Pearson, T. E., ve Cai, L. A. (2011). Food as a Form of Destination Identity: A Tourism Destination Brand Perspective. Tourism and Hospitality Research, 11 (1), 30-48. [6] Bessière, J. (1998). Local Development and Heritage: Traditional Food and Cuisine as Tourist Attractions in Rural Areas. Sociologia Ruralis, 38 (1), 21-34. [7] Arslantaş, F. (2020). Adana Yemek Kültürü. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli. [8] Teuteberg, J. H. (2008). Modern Tüketim Çağının Doğuşu.1800’den Sonra Yemek Yenilikleri. Yemek Damak Tadının Tarihi. İstanbul: Oğlak Güzel Kitapları. [9] Eröz, M. (1991). Yörükler. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı. [10] Ögel, B. (1991). İslâmiyetten önce Türk kültür tarihi: Orta Asya Kaynak ve Buluntularına Göre. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. 222 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) [11] Doğan, M. S. ve Doğan, C. (2004). Tarihsel Gelişim Sürecinde Yörükler. İstanbul Journal of Sociological Studies, 30, 15-29. [12] Eröz, M. (1969). Sakarya'nın Hizmetinde Yeni Bir İçtimai İlim ve Sosyal Antropoloji. Istanbul Journal of Sociological Studies, (9), 21-64. [13] Artun, E. (1996). Çukurova Yörüklerinin Gelenek ve Görenekleri. I. Akdeniz Yöresi Türk Toplulukları Sosyo-Kültürel Yapısı (Yörükler) Sempozyumu Bildirileri. 25-62. [14] Şahin, İ. (2000). “Göçebeler”. Yeni Türkiye 701 Osmanlı Özel Sayı II, 6 (32), 379-387. [15] Doğan, M. S., ve Doğan C. (2005). Yörüklerin Hayat Tarzı. İstanbul Üniversitesi Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi 49, 677–708. [16] Öter, A., ve M. Özkul. (2018). Batı Akdeniz Bölgesi Yörüklerinin Bitkisel ve Hayvansal Üretim Faaliyetleri. Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi 11 (1), 13–31. [17] Aksoy, E. (2001). Yörük ve Türkmenlerin Sosyo-Kültürel Yapısı: Kırıkkale Karakeçili Aşireti Örneği. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Hacettepe Üniversitesi, Ankara. [18] Ersavaş, H., ve O. Özkanlı. (2018). 20. Yüzyılda Orta Toroslardaki Yörüklerin Mutfak Kültürü. Aydın Gastronomy 2 (1), 39–49. [19] Baysal, B. (2019). Hayta Yörüklerinin Folklor (Antalya İli Örneği). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya. [20] Talas, M. (2006). Tarihi Süreçte Türk Beslenme Kültürü ve Mehmet Eröz’e Göre Türk Yemekleri. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 18, 273-283. [21] Şen, A., Cebirbay, M. A. ve Aktaş, N. (2015). Yörüklerin Mutfak Kültürü ve Beslenme Alışkanlıklarına İlişkin Nitel Bir Araştırma: Karaman Örneği. 3. Uluslararası Halk Kültürü Sempozyumu Kazan Bildiriler içinde (ss. 405-409). Ankara: Kazan Belediyesi. [22] Erşavaş, H. (2018). 20. Yüzyıldan Günümüze Kadar Orta Toroslarda Yaşayan Yörüklerin Yemek Kültürü ve Mutfak Yapısı. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep. [23] Kalkan, A. ve Çulha, O. (2017). Turizmde Kırsal Göçlerin İzlerini Sürmek. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10 (49), 786-799. 24] Harris, J.E., Glesanon, P.M., Sheean, P.M., Boushey, C., Beto, J. ve Bruemmer, B. (2009). An Introductionto Qualitative Research for Food and Nutrition Professionals. Journal of the American Dietetic Assocciation, (109), 80-90. [25] Merriam, S. B., ve Tisdell, E. J. (2015). Qualitative Research: A Guide to Design and Implementation. John Wiley & Sons. 223 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) TURKEY AND GEORGIA'S STRATEGY FOR TRANSFORMATION "CORRIDOR COUNTRIES" İN WORLD ENERGY MARKET AND ITS RESULTS Safarova Chinara Gabil PhD student of Ganja State University, Teacher of ADAU ORCID ID: 0000-0003-2480-0056 ABSTRACT After the collapse of the Soviet Union, the South Caucasus became one of the most important regions in Turkey's foreign policy in terms of energy security. The independence of the Central Asian and South Caucasus republics has raised the issue of transporting the region's energy resources to world markets. Georgia is an important transit country for the transportation of energy resources of the South Caucasus to the west, the transit of hydrocarbon resources through Georgia, making Turkey an important energy transit country, was an indication of the importance of Turkey's energy diplomacy towards Georgia. The energy corridor has defined the interconnectedness between Turkey and Georgia. In this regard, the study of the strategies of the two countries to gain the status of "corridor country" in the world energy market and the assessment of its results in the historical context is relevant. Comparative analysis in the article, systematic historical analysis using retrospective methods the process was analyzed. It was concluded that Energy has defined the interdependence of the two countries. As a transit country, Georgia has become one of the central players in energy projects of regional importance, as well as a strategic tool of Turkey's energy policy. Keywords: Turkey, Georgia, energy diplomacy, corridor country Introduction As is known, despite the collapse of the USSR, since the mid-1990s, the Russian Federation has been trying to ensure the transportation of energy resources from the South Caucasus and Central Asia. The aim is to obtain economic dividends from transit issues, on the other hand, it was a desire to use this factor as a means of political pressure on the newly independent oilexporting states. At the same time, blocking energy resources would allow Russia to remain dependent on the European Union and other countries on the continent in the long run. European countries, including the United States and Turkey, considered it important to create new routes to eliminate this dependence. The United States made the first attempts to reach 224 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) the Caspian Basin's oil reserves under Bill Clinton. The US government is opening up its reserves in newly independent countries to Western oil companies and began intensive diplomatic efforts to secure the construction of the pipelines. (Klare,2004, p.166-185). Countries that regained their independence after the fall of the Soviet Union The East-West Energy Corridor project, which he proposed to isolate from Russian influence Turkey also saw it as an opportunity for itself. The transit of hydrocarbon resources from the Caucasus and Central Asia through Turkey was important for several countries to become Turkey's energy corridor. The first such country was Iran. However, Iran's different political system, traditional regional geopolitical rivalry with Turkey, and Turkey's role as a close ally of the United States prevented Iran from becoming a transit country. For the West, the passage of energy lines through Russia is as dependent as it is through Iran, and it increases the country's influence. The second country was Armenia. Armenia's claims against Turkey in connection with certain territorial and historical processes, as well as the occupation of the territories of Azerbaijan, one of the main oil exporters in the Caspian Basin, were considered an obstacle to the process of becoming an energy corridor through this country. This situation made Georgia a more viable alternative than others. Georgia's interests coincided with those of Turkey in its attitude to Russia. If Turkey is an energy exporter, the newly independent states, as well as Europe's main oil importers if they tried to get energy routes out of Russia's control, In general, Georgia was trying to get out of Russia's political and economic influence. For this, he needed the support of Turkey. Just as Turkey is a political path to Georgia for the Western Union, It was also a way to develop economically, to integrate into the new economic system, to get rid of dependence. The transportation of Caspian oil was the main impetus for the growing relations within the Black Sea Economic Cooperation Organization. Although several proposals were initially made for the export of Azerbaijani oil to Europe, the choice of Azerbaijan and Turkey was in favor of Georgia. On the one hand, this is Georgia's economic security, increasing economic revenues, on the other hand, it meant taking over the areas where the power lines crossed to ensure international security. Thus, the Georgia-TurkeyAzerbaijan partnership was established in the South Caucasus. This partnership has also become an element of balance in the region against the Russia-Armenia-Iran line, has won the support of the United States, which has the status of the world's main power center. The importance of the Baku-Supsa pipeline for the transformation of Turkey and Georgia into energy corridors The Baku-Supsa oil pipeline was the first transmission line to transport Azerbaijani oil to Turkey and Europe via Georgia. After the agreement signed between Turkey, Azerbaijan and 225 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Georgia in 1996, the construction of annexes to the line from the Soviet era began. The BakuSupsa oil pipeline and the Supsa surface terminal were inaugurated on April 17,1999. Azerbaijani oil is transported to the Georgian port of Supsa via the Baku-Supsa pipeline It was also transported to Turkey and Europe from the port of Supsa. The Baku-Supsa pipeline, about 900 kilometers long, valued at $ 565 million and with an annual capacity of about 10 million tons, was considered an alternative to the Baku-Novorossiysk pipeline through Russia. (Musayev, 2014, p .207-208). As a result of the commissioning of the pipeline with a maximum daily capacity of 115,000 barrels of oil, Azerbaijani oil began to be shipped via the Western route under the name "Azeri Light". Four terminals with a capacity of 250,000 barrels each were built in Supsa. (Qasımlı,2015,p.337) BTC and the reality of the "energy corridor" One of the important documents on energy cooperation between Turkey and Georgia the Baku-Ceyhan main export oil pipeline, signed on May 15, 1998, was related to technical issues in the construction of the pipeline. The agreement was signed by the Minister of Energy and Natural Resources of the Republic of Turkey Cumhur Arsumer, Deputy Prime Minister of the Republic of Azerbaijan Abid Sharifov, Special Representative of the President of Georgia Eduard Shevardnadze, Chairman of the Oil Consortium Geogi Chanturia. (Qasımlı,2015,p.337) The agreement defined the main principles of activity related to the construction of the BakuTbilisi-Ceyhan line. The establishment of these principles has been one of the fateful steps in terms of bringing the hydrocarbon resources to be extracted from the Azerbaijani part of the Caspian Sea to the energy markets. The agreement sets out the legal basis for the principles of the pipeline, was an indication of the intentions and determination of the signatories to implement this major project. Many countries, including Russia, took all steps to suspend the project, taking into account their interests. For many reasons, even BP, one of the major shareholders in the 1994 Contract of the Century, initially opposed the construction of such a pipeline and did not support it. However, the determination of Azerbaijan and Turkey paid off. From a geopolitical point of view, the main purpose of the pipeline was to create a route independent of Russia to transport energy markets from the Caspian region to world markets. (Дегтев, Маргоев , Токарев ,2016, p. 228) In other words, the imminent emergence of the project will force the US and the EU to exclude Russia from European commodity markets and changes in the position of many states, considering that they could contribute to a collective strategy to reduce their influence in the post-Soviet space. Important decisions were made during the OSCE summit in Istanbul on November 18-19, 1999. (Heydər Əliyev və Şərq,VI cilddə III kitab,s.185-203) The document on the BTC main export oil pipeline was signed by 226 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) the presidents of Azerbaijan, Georgia and Turkey on November 18 at the Ciragan Palace in Istanbul with the participation of US President Bill Clinton. ( Türkiye Dış İşleri Bakanlığı Tarihçesi,DIŞ 2000, p. 106.) At the same time, the presidents of Azerbaijan, Turkey, Georgia and Turkmenistan adopted an intergovernmental declaration on the principles of the Caspian Sea pipeline. Former US President Bill Clinton, who participated in the signing of the agreement, he described the BTC as "one of the most important successes of his country's foreign policy in 1999."(Hekimoğlu, 2012,p.79) M. Richardson, the then US Secretary of Defense, made a similar assessment, saying "this is not just a pipeline: it is a pipeline with great potential in terms of changing geopolitics in the region." ( Babalı ,2005. p. 40) On April 28, 2000, at the US State Department, representatives of the United States, Turkey, Azerbaijan, and Georgia signed the final document of the Baku-Tbilisi-Ceyhan main export oil pipeline.Along with Azerbaijan, the parliaments of Turkey and Georgia also ratified the document.(Qasımlı,2015,p.343) Researchers such as Valeri Modebadze, Fatih Sayin and Reha Yilmaz, who see the Clinton administration's support for the project in a different context, believe that the Clinton administration's main goal in supporting the pipeline was to reduce the region's dependence on Russia. The United States believed that the new pipeline would become a guarantor of the independence of the Caucasus states. (Modebadze, 2014, p. 362)The groundbreaking ceremony for the $ 2.4 billion project was held in Baku on September 18, 2002. The agreement between the Republic of Turkey, the Republic of Azerbaijan and Georgia on the transportation of oil on the Baku-Tbilisi-Ceyhan route highlighted the energy factor in Turkish-Georgian relations. This agreement defined Georgia's central position in Turkey's regional policy involving Azerbaijan and the Turkic world. Also in the period after the suspension of the Kirkuk-Yumurtalik pipeline in August 1990 by a UN Security Council resolution Ceyhan Port's declining economic profitability has risen again. Zeyno Baran writes that Turkey, realizing that the port of Ceyhan, controlled by the state-owned pipeline company BOTAS, is a world-class facility that can easily and efficiently load large tankers and transport them to world markets, wanted Ceyhan to finally become a major port.(Baran,2005,p.104) In the aftermath of 9/11, the US fight against terrorism in the Middle East posed certain threats to energy routes. In this situation, the importance of energy resources of the energy exporters of the South Caucasus and Central Asia increased. Energy was at the forefront of US policy in the Caucasus and Central Asia. The US attitude to the countries of the region was formed against the background of the geopolitics of "control over areas with energy resources and transport routes". (Saynur,2006,p.117-149) Against this background, Turkish-Georgian relations have intensified. Energy issues were also discussed 227 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) during Georgian President Eduard Shevardnadze's visit to Turkey in January 2001. An important step in expanding and strengthening energy cooperation between Turkey and Georgia was the construction and commissioning of the Baku-Tbilisi-Ceyhan (BTC) oil pipeline and the Baku-Tbilisi-Erzurum (BTE) gas pipeline. (Гаджиев, 2010,p.403) Georgia in Turkey's new energy diplomacy The analysis shows that the rapid growth of energy demand in Europe since the beginning of the XXI century has led to the emergence of the energy factor in Turkish foreign policy. After the Justice and Development Party came to power, the development of the Turkish economy increased the demand for energy in the country. The growing demand for energy resources, both domestically and regionally, has highlighted two issues in Turkey's energy diplomacy: - to become an energy terminal of the region; - to provide cheap and safe energy to the developing economy According to Russian researcher I. Starodubchev, the goal of Turkey's energy diplomacy during the rule of the Justice and Development Party is to become the fourth largest energy artery in the European Union after Russia, Norway and Algeria. (Стародубцев, 2010. p. 72.) The steps taken to achieve these goals and the active energy diplomacy have brought Russia, Azerbaijan, Turkmenistan and Iran to the forefront of Turkey's foreign policy. At the same time, it has increased the importance of Georgia as a transit country for energy resources from Azerbaijan and Central Asia. As a result, the pipelines carrying energy resources in this direction were put into full operation during the governments of the Justice and Development Party. Construction of the Baku-Tbilisi-Ceyhan oil pipeline began in April 2003, and on May 25, 2005, the Sangachal oil terminal was commissioned in the Azerbaijani sector. The opening ceremony was attended by the presidents of Azerbaijan, Turkey, Georgia and Kazakhstan, who confirmed their participation in the project in 1998. Representatives of the United States and the United Kingdom also attended the ceremony. Similar events were organized in Georgia and Turkey. The BTC pipeline, with a total length of 1,776 kilometers, was commissioned in July 2006.249 km of the pipeline passes through Georgia and 1,076 km through Turkey. Since October 2008, Kazakh oil from the Tengiz field has also been transported via the BTC pipeline. However, since the beginning of 2010, exports have been suspended by Kazakhstan due to low tariffs.(Ализаде,2013) Thus, thanks to the BTC, Turkey has further strengthened its ties with neighboring Georgia.(Араз,2001) The launch of the BTC has reduced Turkey's dependence on Middle Eastern oil. This has led to an increase in the state's influence in the Caucasus. It was also projected that Turkey would earn $ 500 million a year from the project. For Georgia, BTC was also a political motive for obtaining transit 228 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) status. The pipeline began to symbolize Georgia's existence as an independent international player and a guarantor of its security. The country's regional significance as a transit corridor has increased. Georgia has a significant opportunity to recover economically through the BTC and reduce its dependence on Russia. Due to the passage of the pipeline Georgia earned $ 50 million a year. Thus, the analysis proves that the BTC project has had a significant positive impact on Turkey's relations with Georgia. (Baran,2005,p.112) Baku-Tbilisi-Erzurum: the road from the oil corridor to the oil and gas corridor Another energy project that brings Turkey and Georgia closer is the Baku-Tbilisi-Erzurum (BTE) gas pipeline. The 970-kilometer pipeline, which began construction in late 2002 and was commissioned in July 2007, has a capacity of 20 billion cubic meters of gas per year. In the first phase of the pipeline's operation, the BTA was solving a political problem, not an economic one. As the second regional project, the pipeline was an important alternative to transporting Central Asia's hydrocarbon resources, bypassing Russia and Iran. Georgia has the right to receive 5% of the total volume of gas transported via BTE for transit, in addition, preferential prices were set for the purchase of a certain amount of gas for this country. Thus, Georgia can buy 0.5 billion cubic meters of gas at $ 64 per 1,000 cubic meters. The importance of the gas pipeline has increased for Georgia since the deterioration of RussianGeorgian relations. The BTE also increased Georgia's regional importance and weakened its energy dependence on Russia. In turn, thanks to this gas pipeline, Turkey has diversified its energy sources, has strengthened the country's energy security, and Turkey has eased its energy dependence on Russia, one of its main energy suppliers. In addition, the pipeline has the potential to connect Turkey with the European market and thus become a transit artery. Turkey's aspirations coincided with the EU's energy security strategy. Azerbaijani researcher A. Mehdiyev rightly writes that during this period, European countries looking for alternative gas sources gradually paid more attention to Azerbaijan's hydrocarbon reserves. Because the solution of the issue of diversification of gas supply sources and routes was an important task for Western countries trying to reduce energy dependence on Russia. (Mehdiyev,2018,p.243-244) The implementation of the second phase of development of the Shah Deniz gas field, the construction of an additional pipeline to increase the capacity of the Southern Gas Pipeline (SGP) and to transport Azerbaijani gas to Europe have become a priority. The TransAnatolian Gas Pipeline (TANAP) with the participation of Azerbaijan, Turkey and Georgia was the most attractive of the pipeline project options discussed. The implementation of the new project with the joint participation of Georgia and Turkey once again showed how important Georgia is in Turkey's policy of becoming an energy corridor. The Final Investment 229 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Agreement on Shah Deniz-2 was signed in Baku on December 16-17, 2013. The ceremony was also attended by Turkish Energy Minister T. Yilmaz and Georgian Prime Minister. Construction of TANAP began in 2015. (Şah deniz FAZ II nihai yatirim anlaşması,2013,p.4) Through this, Azerbaijani gas extracted from the Shah Deniz II field must be transferred to Turkey and Europe. (Алексанян,2019,p.100) М. Turkish Energy Minister T. Yilmaz called TANAP "the backbone of the Southern Energy Corridor." (Hürriyet,2014) For Georgia, the project meant foreign investment of $ 400-700 million and the creation of 2,000 new jobs in the country. (Civil Georgia, 2013)The implementation of such projects has met a significant part of Turkey's growing energy needs. As a result, the total amount of gas supplied by Turkey increased from 17 million m3 in 2002 to 38 million m3 in 2008. How important is Turkmen gas for the Georgian-Turkish energy corridor? The issue of transporting Turkmen gas to Europe via this country has also played an important role in Turkey's energy policy for some time. In this regard, Turkey has again chosen Azerbaijan and Georgia as transit countries for Turkmen gas. As part of the agreement signed in Ankara on October 29, 1998 on the implementation of the Turkmenistan-Turkey-Europe natural gas pipeline project, it was planned to transport 16 billion m3 of Turkmen gas to Turkey and 14 billion m3 to Europe in 30 years. The Turkish part of the procedures provided for in the signed agreement was performed by this country. On February 13, 1999, Turkey and Turkmenistan signed an agreement in principle on a "Natural Gas Purchase Agreement" stating that the project would be managed by a consortium led by General Electric Capital and Bechtel's Pipeline Solutions Group (PSG). However, the large advance that Turkmenistan demanded before construction began, the use of the status of the Caspian Sea as a tool of pressure by the Russian Federation, and other factors hindered the project. (Pamir, 2004,p.517518) Turkmenistan's letter of appointment to PSG expired on February 19, 2000, and General Electric Capital and Bechtel withdrew from the PSG consortium set up to implement the project because the Turkmen side did not extend the permit. No progress has been made on the section of the pipeline, especially to the Georgian border. On May 21, 1999, in Ashgabat, BOTAS and the authorized body for the use of hydrocarbon resources under the President of Turkmenistan signed an "Agreement on the purchase and sale of natural gas" at a level of 16 billion m3 / year. According to the 30-year contract, gas supply is expected to start in 20022004. According to the agreement, natural gas would be delivered from Turkmenistan on the Turkish-Georgian border. Also, the responsibility for the construction of the pipeline, which will carry natural gas and from Turkmenistan to the Georgian border, fell entirely on the 230 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Turkmen side. An intergovernmental declaration was signed on November 18, 1999 in accordance with the principles of the Caspian-Transit Pipeline. The result The analysis shows that one of the main areas of economic cooperation between Turkey and Georgia in 1991-2019 was energy transit. Energy has defined the interdependence of the two countries. As a transit country, Georgia has become one of the central players in energy projects of regional importance, as well as a strategic tool of Turkey's energy policy. The analysis shows that the fact that Georgia is a transit country in most projects implemented by Azerbaijan and Turkey has led to the formation of an environment of sustainable cooperation between Turkey, Azerbaijan and Georgia in the field of energy and transport. References In Azerbaijani 1. Heydər Əliyev və Şərq [6 cild] / Müəllif-tərtibatçı: Q.Allahverdiyev, V.Sultanzadə III kitab, -Bakı: Çaşıoğlu, –2003. –472 s. 2. Qasımlı, M.C. Azərbaycan Respublikasının xarici siyasəti (1991-2003): [2 hissədə ]/M.C.Qasımlı. –Bakı: Mütərcim, -2015. I hissə,-648 s. 3. Mehdiyev, Ə. Enerji resurslarının nəqlində Azərbaycan-Türkiyə əməkdaşlığı: “Nabukko”dan “Cənub qaz dəhlizi”nə // Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, -2018. №34 (1), -ss. 241-264 4. Musayev, E. BTC: Azərbaycan-Türkiyə qarşılıqlı əlaqələrində enerji amili // Tarix və onun problemləri, –2014. № 3, –s. 206-210. In Turkish 5. Güney Kafkas Doğalgaz Boru Hattının temel atıldı: [Elektronik kaynak] / Hürriyet. - 2014. 22 Eylül. URL: www.hurriyet.com.tr/economi/27242240.asp 6. Hekimoğlu, M. Bakü – Tiflis – Ceyhan Boru Hattı Projesinin Hukuki Boyutları // Bilig, -2012, Güz. № 63, –s. 77-92. 7. Klare, M. T. Petrol İçin Kan:Bush-Cheney Enerji Stratejisi // Socialist Register. Türkçe Baskısı. -İstanbul: Alaz Yayıncılık, -2004. –ss.166-185. 8. Pamir, N. Orta Asya ve Kafkasya’da Güvenlik Arayışları Sürecinde Bölgedeki Enerji Kaynaklarının Rolü // 21. Yüzyılda Türk Dış Politikası / der:İdris Bal. –Ankara: Nobel yay., 2004. -ss.517-518. 9. Saynur B.G. ABD’nin Ortadoğu Politikası // Büyük Ortadoğu Projesi / ed. Atilla Sandıklı-Kenan Dağcı. -İstanbul: Tasam Yayınları, -2006. –s. 117-149. 231 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 10. Şah deniz FAZ II nihai yatırım anlaşması // Enerji, su kaynakları ve çevre Haber Bülteni, -2013, Ekim-Aralık. № 8, -s.4. 11. Türkiye Dış İşleri Bakanlığı Tarihçesi // T.C. Dış işleri Bakanlığı Kütüphanesi, № 35101, DIŞ 2000. -303 y. In English 1. Babalı T. Implications of the Baku-Tbilisi-Ceyhan Main Oil Pipeline Project // Perceptions., -2005, Winter. -pp. 29-60. 2. Baran, Z. The Baku-Tbilisi-Ceyhan Pipeline: Implications for Turkey // The Baku- Tbilisi-Ceyhan Pipeline: Oil Window to the West /Ed. by S. F. Starr & S. E. Cornell. Washington: Central Asia-Caucasus Institute and Silk Road Studies Program,-2005 –pp. 103118. 3. Modebadze, V. , Sayın, F.M., Yılmaz, R. Georgian – Turkish Relations since the Breakdown of Soviet Union // Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, -2014. Cilt 4, Sayı 1, -pp.359-369. 4. Georgia and Shah Deniz II Gaz Project [Electron resource] // Civil Georgia, -2013, December 17. URL: www.civil.ge/eng/article.php?id=267993 In Russian 5. Алексанян, Л. М. Грузия во внешней политике Турции на современном этапе / Диссертация на соискание ученой степени кандидата политических наук. -Москва, 2019. -180 c. 6. Ализаде, Ф. Казахстанская нефть для БТД: [Электронный ресурс] / Зеркало, - 2013, 6 декабря. URL: www.zerkalo.az/2013/kazahstanskaya-neft-dlya-btd/ 7. Араз Б. Турция: некоторые особенности отношений с государствами Закавказья: [Электронный ресурс] / Центральная Азия и Кавказ. -2001. URL.: www.cac.org/journal/2001/journal_rus/cac-05/10.bulru.shtml 8. Гаджиев, К.С. Кавказский узел в геополитических приоритетах России / К.С. Гаджиев. –М.: Логос, -2010. -532 с. 9. Дегтев, А., Маргоев А., Токарев А. Экономика Грузии в пространстве противоречий региональных держав // Вестник МГИМО (у)., -Москва, -2016. №2(47), – с. 219-233. 10. Стародубцев, И. Топливо-энергетический комплекс Турции и энергетический фактор в российско-турецких отношениях / И. Стародубцев. Москва:МГМИО, -2010. 148 с. 232 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ÖĞRETMENLERİN KARŞILAŞTIKLARI YÖNETSEL SORUNLAR İLE DİĞER OKUL SORUNLARI VE BU SORUNLARIN ÖĞRETMEN PERFORMANSINA ETKİSİ THE EFFECT OF ADMİNİSTRATİVE PROBLEMS FACED BY TEACHERS AND OTHER SCHOOL PROBLEMS AND THESE PROBLEMS ON TEACHER PERFORMANCE Ahmet ÜSTÜN Prof.Dr., Amasya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü Prof.Dr., Amasya University, Faculty of Education, Department of Educational Sciences ORCID ID: 0000-0002-2457-5381 Banu Çiçek SARISOY Amasya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eğitim Yönetimi. Amasya University, Institute of Social Sciences, Educational Administration. ORCID ID: 0000-0002-7192-9816 ÖZET Öğretmenlerin eğitim sistemimiz içerisinde yaşadıkları birtakım yönetsel sorunları bulunmaktadır ve bu sorunlar ister istemez onların performanslarını etkilemektedir. Bu nedenle araştırmanın amacı; öğretmenlerin karşılaştıkları yönetsel sorunlar ile diğer okul sorunları, bu sorunların öğretmen performansına etkisi ve bu sorunlara yönelik çözüm yolları aramaktır. Tokat ili Merkez ilçe de MEB’e bağlı okullar bünyesinde görev yapan 9 kişilik öğretmen çalışma grubu oluşturulmuştur. Bu araştırma nitel araştırma olarak yapılmıştır. Olgu bilim deseni kullanılmıştır. Veri toplamak için yarı yapılandırılmış görüşme tekniğini kullanmıştır. Elde edilen sonuçlar betimsel analizle çözümlenmiştir. Araştırmacı analizler sonucunda öğretmenlerin karşılaştıkları yönetsel sorunları ve bunun performanslarına etkisi olup olmadığını gözlemlemiştir. Yapılan araştırmalar sonucunda öğretmenler yönetsel sorun olarak yöneticilerin keyfi uygulamalarını, iletişimsizlik, mevzuat bilgisizliği ve denetimsel sıkıntıları göstermiştir. Ayrıca yönetsel sorunlar dışında kalan, diğer okul sorunları da eğitim programları, bütçe kaynakları, genel hizmetler ve bunun dışında kalan sorunlar şeklinde kategorize edilmiş, oluşum sebepleri de ayrıntılı biçimde açıklanmıştır. Yaşanılan yönetsel sorunlar ile diğer okul sorunlarının, öğretmen performansını olumsuz etkilediği sonucuna ulaşılmış olup, bunu düzeltmek adına yönetici ve öğretmenlere birtakım önerilerde bulunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Okul yönetimi, Yönetim sorunları, Öğretmen görüşleri, Öğretmen sorunları 233 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ABSTRACT There are a number of managerial problems experienced by teachers in our education system, and these problems affect their performance whether they want to or not. Therefore, the purpose of the research is to investigate the managerial problems faced by teachers and other school problems, the impact of these problems on teacher performance and to find solutions to these problems. A 9-person teacher working group has been established within the schools affiliated to the Ministry of Education in the Central district of Tokat province. This study was conducted as a qualitative research. The case science pattern was used. He used the semi-structured interview technique to collect data. The obtained results were analyzed by descriptive analysis. As a result of the analyses, the researcher observed the managerial problems faced by teachers and whether this has an impact on their performance. As a result of the research conducted, teachers have shown the arbitrary practices of managers, miscommunication, ignorance of legislation and supervisory difficulties as managerial problems. Also outside of managerial issues, other school issues training programs, budget, resources, services and issues outside categorized in general, are also described in detail the reasons for the formation. It was concluded that the administrative problems experienced and other school problems negatively affected the teacher's performance, and a number of suggestions were made to the administrators and teachers in order to correct this. Keywords: School management, Management problems, Teacher opinions, Teacher problems 1.GİRİŞ Eğitim sürecinin sorunsuz biçimde yürümesi, nitelikli bir hal alması, verimli hale gelmesi öğrenciler, öğretmenler ve yöneticiler açısından eğitim bileşenlerinin uyumuna bağlıdır. Başka bir ifade ile okullardaki eğitim politikalarından eğitimin türüne, okulun fiziki yapısından öğrencinin duygusal, bilişsel gelişimine kadar her alanda bu bileşenlerin uyumu önemlidir. Bu uyum sürecinde öğretmenler; eğitim – öğretimin can damarı olup eğitim sistemimizde oldukça önemli bir yer tutmaktadırlar. Öğretmen öğrencilerini bilgi ve beceri yönünden destekleyen, onlara istendik davranışlar kazanma yolunda rehberlik eden kişidir. Aynı zamanda öğretmen öğrencilerine kazandırdığı bu istendik davranışları nerede, nasıl kullanacağını da gösteren kişidir. Bunun dışında öğretmen sadece öğrencileriyle değil, toplumun kendisiyle de iç içe olmaktadır. Bu iç içelik kavramı ilk olarak öğretmenin okuldaki çevresiyle başlar. Öğretmenlerin çalıştıkları ortam, kurumdaki insanlarla ilişkileri, yöneticileriyle olan uyumları oldukça önemlidir. Çünkü okul ve eğitim kavramı tek başına ilerleyen, yardım almayı reddeden bir sistem değildir. Tam aksine okul ve eğitim, içerisinde sağlıklı bir iletişim kavramını barındıran bir sistemdir. Bu iletişim ise çift taraflı ve açık şekilde yapılmalıdır. Eğer ki kurum kültüründe problemler yaşanıyorsa bu durum mutlaka öğretmenin hem iş verimliliğini hem de okula karşı olumlu kurum kültürü oluşturmasını engelleyecek, öğretmen ise belki bu durumu öğrencilerine yansıtabilecektir. 234 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Dolayısıyla öğretmenin eğitim sürecinde verimliliğinin artması, performansının üst düzeyde seyretmesi eğitim bileşenleri olan öğretmen, öğrenci ve yönetici faktörlerinin sorunsuz uyumuna bağlıdır. 1.1.Yönetim Ve Eğitim Yönetimi Kavramı Okullar okul yöneticilerince yönetilir. Okul yöneticilerinin etkili liderliği okuldaki tüm paydaşları etkileyen en önemli unsurlardan biridir. Etkili liderliğiyle yönetici kurumda olumlu bir kültür oluşturursa okul öğrenci, öğretmen ve diğer personel için bir cazibe merkezi haline dönüşür. Bu bağlamda yöneticiler bulundukları kurumdaki denge unsurlarıdır. Bu dengeyi kurmak, öğrenci öğretmen veli birlikteliğini sağlamak, aynı zamanda iletişimlerini sağlamak her açıdan gerekli ve elzemdir. Bu sebeple yönetici açısından eğitim yönetimi, ciddi bir mesai harcanması gereken bir durumdur. Eğitim yönetimi, eğitim öğretim yapısının hedeflerini yerine getirebilmek için, eğitim yapısının içinde yer alan sermaye, insan gücü, araç, zaman ve mekan unsurunun olduğundan daha verimli, ekonomik kullanılması, şeklinde tanımlamaktadır (Okutan, 2016:1). Okulu bu şekilde tamamlayan bir yönetici kesinlikle olumlu bir kurum kültürü oluşturmakta kalmaz, okulu yaşanılası bir yer haline dönüştürür. 1.2.Yönetsel Sorun Kavramı Yönetsel sorun kavramı ise görevli olunan okulda okul yönetiminin nasıl işlediği ya da okul yöneticisi ile öğretmenlerin arasındaki ilişkilerin boyutunu kapsamaktadır. Yönetsel sorun kavramı çok boyutlu bir kavram olup üzerinde çalışma yapılması gereken önemli bir kavramdır. Çünkü yönetsel sorunlar içerisinde öğretmen performansını da etkileyecek bir etkeni tetikler. Öğretmen performansını tetikleyen yönetsel sorun müdahale edilmediği takdirde öğrenci ve veliyi de içine alan çetrefilli bir sorun haline dönüşecektir. 1.3.Öğretmenlerin Yönetsel Sorunları Okulöncesi dönemden ortaöğretimin sonuna kadar tüm branş alanlarındaki öğretmenlerin birtakım yönetsel sorunları bulunmaktadır. Bu yönetsel sorunların temelde birbirlerinden çok da farklı olmadığı görülmektedir. Sorunların temelinde okul yönetimi ile öğretmenler arasındaki iletişimsizlikler, okul kurallarındaki işleyiş sıkıntıları, programlar hazırlanırken yaşanan aksaklıklar, okul yönetiminin öğretmenler tarafından eleştirilere açık olmaması, yine öğretmeninde uyarılar karşısında isteksiz davranması gibi sorunlar yaşanmakta bu durumda da öğretmenlerin performansları olumsuz etkilenmektedir. Bu sebeple yaşanan yönetsel sorunların sebeplerinin bilinmesi, bu sebeplerin incelenmesi belki de sorunların ortaya çıkmadan engellenmesine sebep olacaktır. 235 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 1.4. Araştırmanın Amacı Araştırmanın genel amacı, eğitim kurumlarında öğretmenlerin yaşadığı yönetsel sorunlar ile diğer okul sorunları ve bu sorunların öğretmenlerin performansına etkisidir. Bu amaç doğrultusunda, aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır. 1. Öğretmenlerin yaşadığı yönetsel sorunlar nelerdir? 2. Öğretmenlerin eğitim programları açısından sorunları nelerdir? 3. Öğretmenlerin bütçe kaynakları bakımından yaşadıkları sıkıntılar nelerdir? 4. Öğretmenlerin genel hizmetler yönünden sorunları nelerdir? 5. Öğretmenlerin bunlar dışında yaşadığı sıkıntılar nelerdir? 6. Öğretmenlerin yaşadıkları bu sıkıntıların performansına etkisi nedir? 2.YÖNTEM Bu çalışma, nitel araştırma kullanılarak yapılmıştır. Özdemir’e (2010) göre nitel araştırma, bir bireyin kendine dönük şekilde toplumsal sistemin tüm inceliklerini keşfetmek için bilgi üretme yollarından yolarından biri olarak tanımlamıştır. Bu yönüyle araştırma da kullanılmasına karar verilmiştir. Bu çalışma nitel araştırma desenlerinden biri olan olgu bilim deseni çerçevesinde düzenlenmiştir. Olgu bilim deseni ise felsefe ve psikoloji biliminden temelini alan bir yaklaşımdır. İnsanların yaşam deneyimlerini ele alması da diğer bir önemli özelliğidir (Emiroğlu, 2004). 2.1. Çalışma Grubu Çalışma grubu, 2021-2022 eğitim öğretim yılında Tokat ili Merkez ilçesinde görev yapan sınıf ve branş alanında öğretmenlik yapan 9 öğretmenden oluşmaktadır. Araştırmanın objektifliği bakımından, katılımcı öğretmenlerin kimlikleri gizli tutulmuş ve katılımcılar ÖRT1, ÖRT2, ÖRT3, ÖRT4, ÖRT5, ÖRT6, ÖRT7, ÖRT8 ve ÖRT9 şeklinde kodlanmıştır. Katılımcı öğretmenlere ait demografik bilgiler aşağıdaki tabloda gösterilmiştir: Tablo 1. Araştırmaya Katılan “Öğretmenlere Ait” Demografik Özellikler Eğitim Düzeyi Cinsiyet Mesleki Kıdem Branş Öğretmen Öğretmen1 Lisans Kadın 5-10 Yıl Türkçe Öğretmen2 Lisans Kadın 5-10 Yıl Özel Eğitim Öğretmen 3 Lisans Erkek 5-10 Yıl Sınıf Öğretmen 4 Lisans Kadın 11-15 Yıl Okulöncesi Öğretmen 5 Lisans Kadın 11-15 Yıl Edebiyat 236 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Öğretmen 6 Lisans Kadın 11-15 Yıl İngilizce Öğretmen 7 Lisans Erkek 16-20 Yıl Matematik Öğretmen 8 Lisans Erkek 16-20 Yıl Sosyal Bilgiler Öğretmen 9 Lisans Erkek 26 Yıl ve Üzeri Tarih Tablo 1’deki veriler incelendiğinde araştırmaya katılan öğretmenlerin %44,4’ünün erkek olduğu %55,5’inin kadın olduğu görülmektedir. Mesleki yıllanma olarak değerlendirildiğinde katılımcı öğretmenlerin %33,3’ünün 5-10 yıl aralığında, %33,3’ünün 11-15 yıl aralığında, %22,2’sinin 16-20 yıl aralığında ve %11,1’inin de 26 yıl ve üzeri olduğu görülmektedir. Katılımcıların tamamı lisans mezunudur. Katılımcıların %11,1’i Okulöncesi, %11,1’i Özel eğitim, %11,1’i Sınıf, %11,1’i Sosyal Bilgiler, %11,1’i Türkçe, %11,1’i İngilizce, %11,1’i Tarih, %11,1’i Edebiyat ve %11,1’i Matematik öğretmenidir. 2.2. Verilerin Toplanması ve Analizi Yapılan araştırmada verileri toplamak için, “yarı yapılandırılmış görüşme” tekniği kullanılmıştır. Yarı yapılandırılmış görüşmelerde, araştırma sırasında soracağınız soruların bir kısmı önceden hazırlanabilir, bir kısmı da katılımcı öğretmenlerle görüşürken doğaçlama oluşturulabilir (Patton, 2010). Bu nedenle görüşme sırasında katılımcıların verdikleri cevaplara göre görüşme sorularının yerlerinin değiştirilmesi ya da yeni sorular eklenmesi olasıdır. Katılımcıların uygun gördükleri saatlerde ve yine kendi istedikleri yerlerde ziyaretlerine gidilmiştir. Buralar da yarı yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Katılımcılardan izin alınarak, verilerin kayıp olmaması adına, ses kayıt cihazı ( telefon vb.) kullanılmıştır. Ses kaydı alınan katılımcı öğretmenler, görüşme esnasında sorulara verdikleri yanıtlar hiçbir ekleme ya da eksiltme yapılmaksızın Word belgesine aktarılmış, oradan da yazılı metin haline getirilmiştir. Görüşmeler sonucunda elde edilen veriler betimleyici bir bakış açısına göre analiz edilmeye çalışılmıştır. Her bir görüşme ortalama 15 dakika civarında sürmüştür. Görüşme sorularının yanı sıra araştırmanın amacına uygun katılımcıları daha fazla konuşturmak, daha fazla bilgiye ulaşmak için ek sorulara da başvurulmuştur. Bu cevaplarda yeniden kayıt altına alınmıştır. Görüşme sonuçları kaydedilip, elde edilen veriler bilgisayar ortamında yazıya dökülmüş ve her bir katılımcıya ait veriler, sistemli bir şekilde numaralandırılmıştır. 3.BULGULAR Yapılan çalışma sonucunda elde edilen bulgular, araştırma sorularına göre tek tek analiz edilmiştir. Bu sebeple çalışama grubundaki öğretmenlere sorduğumuz birinci araştırma sorusu 237 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) “ Yaşadınız yönetsel sorunlar nelerdir?” olmuştur. Bu soruya verilen cevaplar araştırmacı tarafından analiz edildiğinde katılımcıların yönetsel sorun olarak gördükleri kavramlar şu şekilde sıralanmıştır. 1.Keyfi uygulamalar, 2.İletişimsizlik, 3. Mevzuat Bilgisizliği, 4. Denetimsel sıkıntılar. Katılımcıların verdikleri cevaplara ilişkin tablo aşağıdadır. Tablo 2. Yönetsel Sorunlara İlişkin Görüşler Sıra 1 Kod Keyfi Uygulamalar f 6 % Örnek Cümle 30 “Okulumuzda keyfi uygulamalar çok fazla” (ÖRT5) 2 İletişimsizlik 5 25 “Yöneticimizle iletişim kurmamız oldukça zor (ÖRT3) 3 Mevzuat Bilgisizliği 5 25 “Yöneticimizin de benim de mevzuat hakkında çok bilgim yok..” (ÖRT1) 4 Denetimsel Sıkıntılar 4 20 “Sürekli bizleri denetim altında tutuyor” (ÖRT9) Toplam 20 100 Tablo 2 de açıklandığı gibi araştırmaya katılan öğretmenlerin yönetsel sorunlara ilişkin görüşleri, %30 oranında keyfi uygulamalar, %25 oranında iletişimsizlik, %25 oranında mevzuat bilgisizliği, %20 oranında ise denetimsel sıkıntılar şeklinde sıralanmıştır. Araştırmanın ikinci sorusu “Öğretmenlerin eğitim programları açısından sorunları nelerdir?” şeklindedir. Bu soruya cevap veren katılımcı öğretmenlerin cevapları analiz edildiğinde eğitim programları açısından sorunlar şu şekilde sıralanmıştır, 1. Program Yoğunluğu, 2. Yönetici Baskısı, 3. Sınav Odaklı Program. Katılımcıları verdikleri cevaplar aşağıdaki tablodadır. Tablo 3. Eğitim Programlarına İlişkin Görüşler Sıra 5 Kod f % Program Yoğunluğu 6 40 Örnek Cümle “Programların aşırı yoğunluğu öğretmenleri de öğrencileri de zorlamaktadır.” (ÖRT2) 6 Sınav Odaklı Program 5 33,3 “Programlar özellikle bazı sınıflarda sınav odaklı hazırlanmış.” (ÖRT4) 7 Yönetici Baskısı 4 26,7 “Programların yetiştirilmesi için baskı yapıldığı oluyor” (ÖRT6) Toplam 15 100 238 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Tablo 3 te açıklandığı gibi araştırmaya katılan öğretmenlerin eğitim programları yönünden sorunlarına ilişkin görüşleri, %40 oranında program yoğunluğu, %33,3 oranında sınav odaklı program, %26,6 oranında ise yönetici baskısı şeklinde sıralanmıştır. Araştırmanın üçüncü sorusu “Öğretmenlerin bütçe kaynakları bakımından yaşadıkları sıkıntılar nelerdir?” şeklinde olmuştur. Araştırmaya katılan katılımcı öğretmenlerin cevapları analiz edildiğinde 1.Materyal yetersizliği, 2.Sınıf araç gereç yetersizliği, 3.Teknolojik alet yetersizliği. Katılımcıların cevapları aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 4. Bütçe Kaynaklarına İlişkin Görüşler Sıra 8 Kod Materyal yetersizliği 6 Örnek Cümle f % 40 “Ders anlatırken materyal kullanamıyoruz. Çünkü bunlar okulda yok.” (ÖRT6) 9 Sınıf araç gereç yetersizliği 5 33,3 “Sınıf içerisinde çok da önemli olan bazı araçlar yok.” (ÖRT8) 10 Teknolojik alet yetersizliği 4 26,7 “Sınıflarımızda akıllı tahta olsa da internette sıkıntı yaşıyoruz.”(ÖRT9 Toplam 15 100 Tablo 4 te açıklandığı gibi araştırmaya katılan öğretmenlerin bütçe kaynakları yönünden sorunlarına ilişkin görüşleri, %40 oranında materyal yetersizliği, %33,3 oranında sınıf araç gereç yetersizliği, %26,7 oranında ise teknolojik alet yetersizliği şeklinde sıralanmıştır. Araştırmanın dördüncü sorusu “Öğretmenlerin genel hizmetler yönünden sıkıntıları nelerdir?” şeklindedir. Bu soruya ilişkin cevaplar analiz edildiğinde katılımcılar genel hizmetler yönünden sıkıntıları şu şekilde sıralamışlardır, 1.Fiziki alt yapı yetersizliği, 2.Materyal eksiklikleri, 3.Hizmetli Yetersizliği, 4.Teknoloji Yetersizliği. Katılımcıların verdikleri cevaplara ilişkin tablo aşağıdadır. Tablo 5. Genel Hizmetlere İlişkin Görüşler Sıra 1 Kod Fiziki altyapı yetersizliği f % Örnek Cümle 7 28 “Okulumuz hatta sınıfımız fiziki olarak iyi değil.” (ÖRT4) 2 Materyal eksiklikleri 7 28 “Ana derslerde materyaller yok.”(ÖRT6) 3 Hizmetli yetersizliği 6 24 “Okulda hizmetli sayısı yeterli değil.” (ÖRT2) 239 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 4 Teknoloji yetersizliği 5 20 “İnternetin çekmemesi ya da olmaması derslerde sıkıntı olabiliyor” (ÖRT1) Toplam 25 100 Tablo 5’te açıklandığı gibi araştırmaya katılan öğretmenlerin genel hizmetler yönünden sorunlarına ilişkin görüşleri, %28 oranında fiziki alt yapı yetersizliği, %28 oranında materyal eksiklikleri, %24 oranında hizmetli yetersizliği, %20 oranında ise teknoloji yetersizliği şeklinde sıralanmıştır. Araştırmanın beşinci sorusu “Bunların dışında yaşadığınız bir sorun var mı?” şeklindedir. Araştırmaya katılan katılımcı öğretmenlerin cevapları analiz edildiğinde 1.Mevzuat Bilgisizliği, 2.Öğretmenlerin görev tanımlarındaki belirsizlik, 3.Ortak Çalışmalar, 4.Mobbing sonuçları ortaya çıkmıştır. Katılımcıların verdikleri cevaplar aşağıdaki tablodadır. Tablo 6. Diğer Yaşanılan Sorunlara İlişkin Görüşler Sıra 1 Kod f % Mevzuat Bilgisizliği 7 31,8 Örnek Cümle “Öğretmen de yönetici de mevzuattan bir haber.”(ÖRT3) 2 Öğretmenlerin Görev 6 27,2 Tanımlarındaki Belirsizlik 3 Ortak Çalışmalar “Öğretmenlerin görev tanımları belirgin değil.” (ÖRT7) 5 22,7 “Okuldaki tören paylaşımları, ders programları dağıtımları hep sıkıntılı geçiyor.” (ÖRT1) 4 Mobbing Toplam 4 18,1 22 100 “Yönetimde mobbing var.” (ÖRT5) Tablo 6’da açıklandığı gibi araştırmaya katılan öğretmenlerin bunların dışında yaşadığınız sorunlara ilişkin görüşleri, %31,8 oranında mevzuat bilgisizliği , %27,2 oranında öğretmenlerin görev tanımlarındaki belirsizlik, %22,7 oranında ortak çalışmalar, %18,1 oranında ise mobbing şeklinde sıralanmıştır. Araştırmanın son sorusuna geldiğimizde araştırmaya katılan öğretmenlere “Yaşanılan bu sorunların öğretmenlerin performansına etkisi nedir? “ sorusunu sorduk. Araştırmaya katılan katılımcıların cevapları analiz edildiğinde 1.Motivasyon Bozma, 2.Aidiyeti engelleme, 3.Olumsuz okul iklimi, 4. Duyarsızlık. Katılımcıların verdiği cevaplar aşağıdaki tabloda analiz edilmiştir. 240 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Tablo 7.Yaşanılan Sorunların Öğretmenin Performansına Etkisi Sıra 1 Kod f % Motivasyon Bozma 8 40 Örnek Cümle “Yöneticinin bu tavrı moralimi alt üst ediyor.” (ÖRT7) 2 Aidiyeti Engelleme 5 25 “Okula karşı aidiyet duygusu geliştiremiyorum.” (ÖRT4) 3 Olumsuz Okul İklimi 5 25 “Okulda olumsuz bir okul iklimi mevcut” 2 10 “Artık tüm olaylara duyarsız (ÖRT8) 4 Duyarsızlık davranıyorum.” (ÖRT2) Toplam 20 100 Tablo 7’ de açıklandığı gibi araştırmaya katılan öğretmenlerin yaşanılan sorunların öğretmenin performansına etkisine ilişkin görüşleri, %40 oranında motivasyon bozma, %25 oranında aidiyeti engelleme, %25 oranında olumsuz okul iklimi, %10 oranında ise duyarsızlık şeklinde sıralanmıştır. 4.SONUÇ, TARTIŞMA VE ÖNERİLER Çalışmada, elde edilen bulgular sonucunda öğretmenlerin her branş bazında birtakım yönetsel sorunlar yaşadığı gözlemlenmiştir. Ayrıca bu yönetsel sorunların dışında öğretmenlerin, okul ve yöneticiyi içine alan birçok sorun yaşadığı da yapılan araştırma da ortaya çıkmıştır. Yaşanılan yönetsel sorunların öncelikle yöneticilerin keyfi uygulamalarından kaynaklandığı görülmüştür. Okul yöneticilerinin öğretmenlere dayattığı bu keyfi uygulamalar, çoğu zaman öğretmene yapılması gereken normal mevzuat çalışmasıymış gibi gösterilmeye çalışılmıştır. Bu da yine gösteriyor ki yöneticiler bazında mevzuata hakim olmayan yöneticiler ve öğretmenler bulunmaktadır. Ya da bazı kurum yöneticileri ve öğretmenler sık sık değişen mevzuatlar karşısında değişime ayak uyduramamakta, hala eski bilgileri ile süreci devam ettirmeye çalışmaktadırlar. Yöneticilerin bu keyfi uygulamaları öğretmenlerin performansını da etkilemekte, süreci daha da zorlaştırmaktadır. Başar ve Doğan (2015) okul yöneticilerinin keyfi uygulamaları öğretmenlerin okul kültürüne uyumunu zorlaştırmakta ve öğretmenlerin mesleklerine karşı olan tutumlarını zora soktuğunu söylemiş ve savunmuşlardır. Yine öğretmen ve yöneticiler arasında yaşanan iletişimsizlikte bir diğer yönetimsel sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. İletişim öğretmen ve yönetici arasında ne kadar sık ve çift taraflı olursa, yani iletişim kanallarının her türlü alanı anlaşılır ve açık şekilde yapılırsa iletişimde o derece 241 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) kuvvetli olur. Sonuç olarak konular, mekanlar ve olaylar ortak olarak yönetici ve öğretmeni aynı noktada birleştirir. Bu noktada iki tarafta ne kadar birbirini dinler ve ne kadar sürece katkı sağlarsa konu hakkında ilerlemekte o derece kolay olacaktır. Yöneticiler tarafından uygulanan denetimsel sıkıntılar da öğretmenlerin yönetsel sorun olarak gördüğü durumlardan bir diğeridir. Denetimsel sıkıntılarda öğretmenlerle yöneticiler karşı karşıya gelmektedirler. Bu sorunlar okul içinde ve ya okul dışında çok çeşitli problemler şeklinde gerçekleşebilmektedir. Sorunun kaynağı öğretmen ya da yöneticiden kaynaklanıyor olabilir. Sorunların tespitinde yüzeysel olarak sorunlarla ilgileniyor gibi gözükmek yerine olaylar derinlemesine incelenmeli, problemler daha da büyümeden sonlandırılmalıdır. Denetimsel sıkıntılar sırasında yönetici ve öğretmen arasındaki iletişim oldukça önemli hale gelmektedir. Yönetici ve öğretmenlerin ben dilini kullanmak yerine biz dili kavramını geliştirip kullanmaları gerekmektedir. Bütçe kaynaklarına ilişkin yaşanan sıkıntılar incelediğinde, materyal eksiklikleri, sınıf araç gereç yetersizliği ve teknolojik yetersizlikler öğretmenlerin sorun olarak gördüğü kavramlardır. Eğitim öğretim sürecinde derslerde materyal kullanımı, araç gereç kullanımı ve yine dersin teknolojik araçlarla desteklenmesi, öğretimi kolaylaştıracak ve öğrenilenleri daha somut hale getirecektir. Bu da akılda kalıcılığı artıracaktır. Kablan (2013), sınıf içi etkinliklerde kullanılan materyallerin, ders bazlı kullanılan araç ve gereçlerin, akademik öğrenimleri fazlaca olumlu yönde etkilediği sonucuna varmıştır. Öğretmenlerin böylesi önemli malzemelere ulaşamaması eğitim hayatında büyük eksiklikler yaratacak, belki de süreci olumsuz hale getirecektir. Öğretmenlerin okulun genel hizmetler durumuyla ilgili yaşadıkları sorunların başında ise fiziki alan yetersizliği gelmektedir. Bir okulda o dersle alakalı alanlar yoksa özellikle beden eğitimi, görsel sanatlar dersi gibi ders materyal ve malzemeleri fazla olan derslerde fiziki alanlarla alakalı sıkıntılar yaşanıyorsa öğrencilerin motivasyon ve ilgisinin azalmasına sebep olabilir. Okul fiziki olarak ortam koşullarına uyumlu, deprem ile ilgili bina yönetmeliklerine uygun olmalıdır. Mobbing ise öğretmenlerin karşılaştığı diğer sorunların başında gelmektedir. Toplumumuz da birçok alanda olduğu gibi, eğitim alanında da mobbing kavramı oldukça sık olarak karşımıza çıkmaktadır. Toplumumuz da her alanda güç kültürünün hakim olduğu görülmektedir. Aycan (2021), Türkiye’ de ülke çapında ve kurumlarda var olan güç kültürü puanı ortalaması 7 üzerinden 5,57’ dir. Bu da gösteriyor ki ülkemizde çalışanlar yoğun şekilde bu duruma maruz kalmaktadırlar. Öğretmenlere uygulanan mobbingler ise şu şekildedir, görmezden gelme davranışı, aşağılama, küçük görme, özlük haklarını yok sayarak baskı kurma vb. Bu 242 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) davranışlara maruz kalan öğretmenlerin, görevlerine odaklanmakta sıkıntı yaşadıkları bununla birlikte performanslarında da düşmeler yaşandığı gözlemlenmiştir. Yönetsel sorunların dışında öğretmenlerin yaşadıkları diğer problemler ise genellikle alt yapı problemleri, materyal eksiklikleri ve teknolojik alanda yaşanılan problemler olarak sıralanmaktadır. Bu problemlerin sürekliliği ve düzelmeyişleri öğretmenin okula aidiyet duygusu geliştirmesini engellemekte, öğretmenin okula karşı olumsuz bir okul iklimi oluşturmasına neden olmakta, öğretmenin okula karşı duyarsızlaşmasına sebep olmakta ve öğretmenin performans düşüklüğüne yol açmaktadır. Bu sebeple bu problemlerin ivedilikle çözüme ulaştırılması gerekmektedir. Yukarda yapılan tartışmalar sonucunda birtakım sonuçlara ulaşılmıştır. Bunlar,  Okulda yaşanan problemler yöneticiyi, öğretmeni, okul personelini hatta öğrenciyi bile olumsuz etkilemektedir.  Okulda yaşanan yönetsel problemler incelendiğinde problemlerin en büyük oranının keyfi uygulamalar olduğu görülmüştür.  Okul yöneticileri ile öğretmenler arasındaki iletişim sorunları da yönetsel problemlerin bir başka önemli boyutudur.  Yaşanan problemler öğretmenlerin olumlu bir okul kültürü oluşturmalarını zorlaştırmaktadır.  Yaşanan problemlerin devamı öğretmenlerin performansını büyük ölçüde etkilemektedir.  Ayrıca yönetsel sorunlar ve bu sorunların devamı öğretmenin motivasyonunu azaltıcı etkiye sahiptir. Okul yöneticileri ile öğretmenlerin arasında gerçekleşen yönetsel sorunların çözümüne ilişkin birtakım önerilerde bulunulmuştur. Bunlar,  Öncelikle yönetici ve öğretmenler güçlü bir iletişim ortamı oluşturabilir.  Paylaşılan sorunlar karşısında sert tavırlar takınmak yerine, insancıl tutumlar geliştirilebilir.  Sorunlar mevcut ise bu durum daha fazla büyümeden karşılıklı saygı çerçevesinde çözüme ulaştırılabilir.  Yönetici ve öğretmenlerin olaylar karşısında empati yapmaları sağlanabilir.  Yönetici ve öğretmenler davranışlarında içten ve samimi olmalıdır.  Yönetim olarak da öğretmen olarak da eleştirilere açık olmaları tavsiye edilebilir.  Okul dışında da ortak amaçlar etrafında toplanılabilir. 243 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES)  Mevzuat hakkında bilgiler takip edilip, öğretmenlerin kendi aralarında bu bilgileri paylaşmaları tavsiye edilebilir.  Okul yönetiminin aldığı kararlarda objektif olması sağlanabilir. 5.KAYNAKÇA Bayar, A & Zengin, A. (2021). Okul Yöneticileri ile Öğretmenler Arasında Meydana Gelen İletişim Problemlerinin Eğitime Yansıması. Ulusal Eğitim Akademisi Dergisi, 5(2), 263- 278. Çetin, A & Doğan, A. (2018). Bilim ve Sanat Merkezlerı̇ nde Görev Yapan Matematı̇ k Öğretmenlerı̇ nin Karşılaştıkları Sorunlar. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 19(4), 615-641. Erdem, A R. (2007, Haziran). Sınıf Öğretmenlerinin Karşılaştığı Yönetsel Sorunlar Ve Yönetsel Sorunların Performansına Etkisi Konusundaki Görüşleri. Eğitim Yönetimini Yeniden Düşünmek Kongresi, Ankara Üniversitesi, Ankara. Ergen, H & Günay, T. (2019). Okul Öncesi Öğretmenlerinin Çalıştığı Kurumlarda Yaşadığı Yönetsel Sorunlar ile İlgili Görüşleri. Uşak Üniversitesi Eğitim Araştırmaları Dergisi, 5(2), 63- 89. Kablan, Z& Topan,B & Erkan, B. (2013). Sınıf İçi Öğretimde Materyal Kullanımının Etkililik Düzeyi: Bir Meta-Analiz Çalışması, Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 13(3),1629-1644 Karataş, K & Çakan, S. (2018). Öğretmenlerin Bakış Açısıyla Eğitim- Öğretim Sorunları: Bismil Örneği. Elementary Education Online, 17(2), 834- 847. Özdemir Baki, G & Çelik, E. (2021). Ortaokul Matematik Öğretmenlerinin Uzaktan Eğitimde Matematik Öğretim Deneyimleri, Dergi park Online, 293-320 Üstün, A & Nural, E & Değer, Ş. (2005). Ortaöğretim Öğretmenlerinin Sınıfta Zaman Yönetimine İlişkin Görüşlerinin Değerlendirilmesi Trabzon ili Örneği. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(1), 47-66. 244 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) EĞİTİM YÖNETİMİNDE KADIN YÖNETİCİLERİN KARŞILAŞTIĞI SORUNLAR VE GÖREVDE YÜKSELMELERİNİN ÖNÜNDEKİ ENGELLER THE PROBLEMS FACED BY WOMEN MANAGERS IN EDUCATION MANAGEMENT AND THE OBSTACLES TO THEIR PROMOTION IN THE POST Ahmet ÜSTÜN Prof. Dr., Amasya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü ORCID: 0000-0002-2457-5381 Emel AKIN Amasya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eğitim Yönetimi ORCID: 0000-0001-8059-6171 ÖZET Bu araştırmanın amacı, eğitim yönetiminde kadın yöneticilerin karşılaştığı problemler ve görevde yükselmelerindeki engeller belirlenmeye çalışılmıştır. Bu araştırma, Özel Eğitim Kurumlarında çalışan kadın yöneticilerle yapılmıştır. Araştırmadaki çalışma grubu amaçlı örneklem tekniği, kolay ulaşılabilir örneklem ile belirlenmiştir. Araştırmada çalışma grubunu, 2021-2022 eğitim yılında Amasya’nın Merzifon ilçesindeki Özel Eğitim Kurumlarında halen görev yapmakta olan 10 kadın yönetici oluşturmaktadır. Araştırma nitel araştırma tekniği, olgu bilim deseni kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Yarı yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılarak veriler elde edilmiştir. Araştırmada elde edilmiş olan veriler betimsel analiz ile çözümlenmiştir. Araştırmacı yapılan analizler doğrultusunda eğitim yönetiminde kadın yöneticilerin karşılaştığı problemlerle ilgili olarak ailevi problemler, kendinden kaynaklı problemler, çalışılan kurum türüne göre problemler, toplumsal problemler şeklinde sonuçlar elde etmiştir. Yine araştırmacı yaptığı analizler sonucunda kadın yöneticilerin yaşadığı problemlerle ilgili sorunların çözümü için motivasyon arttırıcı çalışmalar, çalışma saatlerinin düzenlenmesi, teşvik etme, hizmet içi seminerler, iş arkadaşları ve ailelerinden destek alınması gibi önerilerde bulunmuştur. Anahtar Kelimeler: Eğitim yönetimi, kadın yöneticiler, yönetim problemleri ABSTRACT The aim of this research is to determine the problems faced by women managers in education management and the obstacles to their rise in office. This research was conducted with female managers working in Private Educational Institutions. The sampling technique for the study group in the study was determined with an easily accessible sample. In the study, the working group consists of 10 female managers who are currently working in Private Educational Institutions in the Merzifon district of Amasya in the 2021-2022 academic year. The research was carried out using qualitative 245 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) research technique, case science pattern. The data were obtained using the semi-structured interview technique. The data obtained in the study were analyzed by descriptive analysis. In line with the researcher's analysis, the problem faced by women managers in educational administration in relation to family problems, self-induced problems, according to the type of institution where you work problems, social problems, in the form of results. As a result of his analyzes, the researcher also made suggestions such as motivational studies, organization of working hours, encouragement, in-service seminars, support from colleagues and their families to solve problems related to the problems experienced by female managers. Keywords:Educational management, women managers, management problems 1.GİRİŞ Geçmişten günümüze kadın ve erkeğin rolleri, toplumsal statüleri, günlük hayattaki durumları, iş bölümlerinin dağılışı sürekli değişiklik göstermiştir. Yaşanan bu değişim, insanlık tarihiyle birlikte süregelen bir gelişmeye de sahne olmuştur. İnsanlık tarihi incelendiğinde, kadın erkek arasında bir iş bölümü bulunmaktaydı ve kadına ait olan işler erkeğin yaptığı işlerden daha değersiz, daha az güç ve beceri gerektiren işler şeklinde algılanmamaktaydı. Hatta yapılan işbölümünde, kadının erkeğe oranla daha üstün bir toplumsal değer ve statü kazandığı bilinmektedir (Çıtak, 2008: 258). Usluer’e (2000) göre toplumsal değişimlerin yanı sıra ataerkil dinlerin ortaya çıkmasıyla birlikte kadının daha üstün olan konumu değişmiş ve statüsündeki düşüşü hızlanmıştır. Kadını tanımlarken anne ve eş rolü ile sınırlandırılmışlar ve kadın erkek arasındaki hiyerarşiye kesin bir sonuç kazandırmışlardır. Fiziksel gücü üstünlük olarak kabul gören düşünce, kadın ve erkeğin aile ve toplum içindeki dengelerini etkilemiştir, bu durum 19. yüzyılda bazı gerekçelerin değişmesine rağmen devam ederek süregelmiştir (Acar ,1989, 9). Günindi’ye (1987) göre 1930’lu yıllara kadar devam eden bakış açısıyla kadınların çocuk doğuran ve besleyen bir yapı içinde yer alması, bunun yanı sıra çocuğun anneye bağımlı olması sürecinde, biyolojik gerekircilik yaklaşımıyla kadının toplumdaki yerini belirlemiş, ev işleriyle ilgili sorumluluklar kadına yüklenmiş ev dışındakiler ise erkeğe yüklenmiştir. Dolayısıyla kadının evin içerisinde kalması erkeğin evin dışındaki işlerle ilgilenmesi, olağan bir duruma getirilmiştir. Olağan duruma getirilen ve bu şekilde toplumlar hatta yönetimler açısından kabul edilen kadın ve erkek rolleri ilerleyen yıllarda biyolojik sebepler ortadan kalkmasına rağmen değişim göstermemiştir. 246 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Toplum yapısındaki değişimlerin yanı sıra ataerkil dinlerin ortaya çıkmasıyla kadına ait olan mukaddes rol ortadan kalkmış, kadının rolü sadece anne ve eş rolü ile sınırlandırılmış, bu durum kadın ve erkek arasındaki ayrıma kesinlik kazandırmıştır (Usluer, 2000, 13; Akalın, 2002, 21). Toplumumuzun ataerkil yapısından kaynaklanan bir durum olarak, erkekler yüksek yönetim kademelerinde yer almaktadır. Değer yargılarımız, yöneticilik görevinin bir erkek işi olduğu şeklindedir; bundan dolayı kadınların karar vermesini gerektiren örgütsel pozisyonlarda bulunması toplumumuz tarafından yadırganmakta ve normal karşılanmamaktadır (Sefer,2006: 215). Yıllar içerisinde yapılan çalışmalar ve değişen toplum düzeni kadının örgütsel pozisyonlarda bulunması önyargısını ortadan kaldıramamıştır. Günümüz şartlarında kadın yöneticilerin sayılarının az olmasına karşın kadınlara en uygun meslek olarak öğretmenliğin görülmesi birçok araştırmada yer almaktadır. Öğretmenlik kadınlara en uygun meslek seçimi olarak görülmesine rağmen, kadınların daha fazla yükselip eğitim yönetiminde yönetici konumuna gelememesi, karşılaştıkları bir takım engellerden kaynaklandığı düşünülmektedir. Kadınların öğretmen olarak sayısının artması, bazı şartlarda ailelerin kız çocuklarının eğitim almasına yönelik direnç gösteren düşüncelerinin kırılmasında etkili olmaktadır. Kadın okul yöneticileri özellikle kız öğrenciler için bir rol model teşkil etmektedir. Okullarımızda kadın yöneticilerin sayısının artması büyük önem arz etmektedir (KSGM, Mayıs, 2016, kadininstatusu.aile.gov.tr.). Okullarımızda kadın müdür ve yönetim elemanlarının sayısının artması önem arz etmekte iken ilerleme olmamasının sebebi yapılan çalışmaların ve önyargıların aşılamaması olarak görülmektedir. Ayrıca kadınlara toplumsal olarak dayatılmış olan annelik rolü, onların daha duygusal davranarak kendi önlerine görünmez engeller koymasına sebep olmaktadır. 1.1 Kadının Çalışma Hayatındaki Yeri Örücü’ye (2007) göre dünya üzerindeki nüfusun büyük bir kısmını oluşturan kadınlar, iş yaşantısında aynı orana sahip değillerdir. Tarihsel süreç incelendiğinde de kadınlar erkek nüfusuna oranla iş hayatında eşit bir oranda bulunmamıştır. Kadınlara biçilen toplumsal roller onların çalışma hayatında bir adım geride olmasına neden olmuştur. Tarihsel süreçte gelişmeler olurken, kadınların toplumsal rolleri erkeklerle eşit bir şekilde iş hayatında yer almasına engel olmuştur. Eyüboğlu’na (1998) göre, ataerkil toplumlarda kadınlara ayrımcılık yapılması artık kalıplaşmış bir durumdur. Dolayısıyla aile, çalışma ve iş yaşantısında erkeğin her zaman bir adım gerisinde olması beklenen bir durumdur. 247 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Kadınların kendi aileleri için her zaman ücretsiz bir işçi gibi çalışması herkes tarafından normal karşılanırken, iş yaşantısında emeğinin karşılığında bir ücretle çalışması da toplumda normal karşılanmamaktadır (Ayan, 2000: 2). Sanayi devriminden sonraki dönemde kadınlar artık sanayi ve büro işlerinde görülmeye başlanmıştır. Kadınlar dantel, seramik, maden sanayisinde yoğun olarak yer almış ve sömürülmüşlerdir (Çıtak, 2008). Bu durumun yanı sıra bu dönem, kadınların ilk defa yaptıkları işlerinin ve emeklerinin karşılığını ücret olarak almaya başladıkları ve ekonomik olarak bağımsızlıklarını kazanmaya başladıkları dönem olması açısından önem taşımaktadır (Akçam, 1996: 1). 1.2 Eğitim Yönetiminde Kadın Öğretmenlik mesleğinin kadınlara ait bir meslek olarak görülmesi ve çalışma durumlarının ve saatlerinin diğer meslek gruplarına göre daha esnek olabilmesi sebebiyle kadınlar tarafından çokça tercih edilmesine yol açmaktadır. Öğretmenlik mesleği, kamuda ve özel sektörde en fazla personelin bulunduğu büyük bir istihdam alanına sahiptir. Ülkemizde kadınlar öğretmenlik mesleği ile eğitim alanına giriş yapmıştır (Çiftçi, 1982: 221; Aydın,İ. 2009: 7). Milli eğitim bakanlığının çıkarmış olduğu yönetmelik incelendiğinde, kadınların yönetici olabilmesinde önlerinde herhangi bir engel bulunmamasına rağmen erkek yöneticilere oranla sayılarının çok az olduğu görülmektedir (Asar, 2014: 25). Bu duruma eğitim kademeleri yönünden bakıldığında, kız meslek liselerinde kadın yöneticilerin olması zorunluluğundan dolayı kadın yöneticilerin sayıca fazla olarak yer aldığı görülmektedir (Çelik, B., 2008: 12). Kadın ve erkek öğretmenler, bu ataerkil sistemi içselleştirip durumun gelecek nesillere aktarılmasına sebep olmaktadır. Kadın öğretmenlerin büyük bir kısmı annelik ve eş rollerinden dolayı yöneticiliğin kendilerine uygun olmadığını düşünmektedirler. Yöneticilik görevini tercih ettikleri zaman toplum tarafından yadırganacaklarını, ailelerini ihmal edeceklerini, ve çocuklarına gereken zamanı ayıramayacaklarını düşünmektedirler (Sefer, 2006: 15-16; Usluer, 2000: 7). Kadın öğretmenlerin yöneticilik pozisyonlarına gelebilmelerine engel olan ve o pozisyonda kalmalarını engelleyen çevre sorunlarının yanı sıra kendi düşüncelerinden de kaynaklandığı görülmektedir. Görünmez engeller, cam tavan sendromu ve ailesini ihmal etme, annelik rolüne zarar verme düşüncesi ile birçok öğretmen yöneticilik fikrinden uzak durmakta ya da istedikleri konum ile aralarına engeller koymaktadır. Ayrıca yönetim aşamasında karşılaştıkları sorunların yönetim kademesinde onları umutsuzluğa sürükleyeceğini ve yükselmelerine engel olacağını düşünmektedirler. 248 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 1.3 Kadınların Yönetici Olmasındaki Engeller Şenses’e (2006) göre kadınların işe alınmasında, verilen maaşta, yöneticilik seviyesine ulaşmalarında, kariyer sahibi olmalarında erkek nüfusun gerisinde kaldıkları görülmektedir. En başta kadınlar olmak üzere iş hayatında ayrımcılığa uğrayan kişiler, gözlemlenemeyen, açık bir şekilde ifade edilemeyen engellere takılmaktadır. Uçan’a (2012) göre dünyanın gelişmiş ülkelerinde görüldüğü gibi Türkiye’de de kadın eğitim seviyesi ilerlese de engelleyici faktörlerle karşılaşmaktadır. Engellerin en çok karşılaşıldığı alanlardan biri tanesi hiç kuşkusuz yöneticiliktir. Bir yöneticinin ifadesi ile “erkeklere kıyasla kariyer fırsatlarında ciddi şekilde dezavantaj sahibi olmak, kadın için hayatın gerçeği olarak kalacaktır”(Akt.; Gökkaya, 2005: 210). Bu aşamada, kadının kamu sektöründe ve yöneticilikte üst sıralara gelememe nedenlerinin irdelenmesi gerekmektedir (Negiz ve Yemen, 2011: 200). 1.4 Araştırmanın Amacı Araştırmanın amacı, eğitim yönetiminde kadın yönetiminde kadın yöneticilerin karşılaştığı sorunlar ve görevde yükselmelerinin önündeki engeller konusunda derinlemesine bilgi edinmektir. Bu bağlamda aşağıda yer alan araştırma sorularına, cevap aranmıştır. 1.5 Araştırmanın Alt Problemleri 1. Kadın yöneticilerin karşılaştığı problemler nelerdir? 2. Kadın yöneticilerin karşılaştığı problemlerin nedenleri nelerdir? 3. Kadın yöneticilerin karşılaştığı problemlerin çözümü için neler yapılabilir? 2.YÖNTEM Araştırmanın bu bölümünde, modeli, çalışma grubu, veri toplama aracı ve analizi gibi bölümler yer almaktadır. 2.1 Araştırma Modeli Araştırma, Özel Eğitim Kurumlarında çalışan kadın yöneticilerle yapılmıştır. Araştırmadaki çalışma grubu amaçlı örneklem tekniğiyle belirlenmiştir. Araştırmadaki çalışma grubunu, 2021-2022 eğitim öğretim yılında Amasya’nın Merzifon ilçesindeki Özel Eğitim Kurumlarında halen görev yapmakta olan 10 kadın yönetici oluşturmaktadır. Araştırma nitel araştırma tekniği, olgu bilim deseni kullanılarak yapılmıştır. Veri toplamak için yarı yapılandırılmış görüşme tekniği kullanmıştır. 2.2 Çalışma Grubu Araştırmadaki çalışma grubunu, 2021-2022 Eğitim Öğretim yılında Amasya’nın Merzifon ilçesinde görev yapmakta olan 10 tane kadın yönetici oluşturmaktadır. Katılımcılara 249 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) K1,K2,K3…gibi kodlar verilerek kimlik bilgileri gizli tutulmuştur. Katılımcılara ait olan demografik bilgiler Tablo.1’de gösterilmiştir. Tablo.1 Çalışmaya katılan grubun demografik özellikleri Katılımcı Yaş Cinsiyet Mezuniyet Okul Türü Yönetici Kodu Mesleki Kadrosu Kıdem K1 30-35 Kadın Lisans İlkokul Müd. Yrd. 5-10 yıl K2 40-45 Kadın Lisans İlkokul Müdür 15- 20 yıl K3 25-30 Kadın Lisans Orta Okul Müd. Yrd. 15-20 yıl K4 30-35 Kadın Lisans Orta Okul Müdür 5- 10 yıl K5 25-30 Kadın Lisans Lise Müdür 12-15 yıl K6 30-35 Kadın Lisans Lise Müd. Yrd. 12-15 yıl K7 25-30 Kadın Lisans Lise Müd. Yrd. 5 yıl K8 25-30 Kadın Lisans Lise Müd. Yrd. 5 yıl K9 30-35 Kadın Lisans Lise Müd. Yrd. 3 yıl K10 25-30 Kadın Lisans Lise Müd. Yrd. 3 yıl Tablo.1’deki veriler incelendiğinde araştırmaya katılan yöneticiler yöneticilik durumu açısından incelendiğinde %70’inin müdür yardımcısı, %30’unun müdür olarak görev yaptığı görülmektedir. Mesleki kıdem durumundan değerlendirildiğinde katılımcıların %20’sinin 510 yıl aralığında, % 20’sinin 3 yıl , %20’sinin 5 yıl, %20’sinin 15-20 yıl aralığında, %20’sinin 12-15 yıl aralığında olduğu görülmüştür. 2.3 Verilerin Toplanması ve Analizi Araştırmacı yarı yapılandırmış görüşme formu kullanılmıştır. Öncelikle daha önceden belirlenmiş olan yöneticilere demografik sorular iletilmiş alınan cevaplar ses kaydı yoluyla kaydedilmiştir. Demografik sorular yaş, cinsiyet, mesleki kıdem, yöneticilik durumu, okul türü, mezuniyet türü gibi başlıklardan oluşmaktadır. Demografik sorulardan sonra 5 adet yapılacak araştırma ile ilgili beş soru bulunmaktadır. Sorular ile görüşme yapılması planlanmış olan okul yöneticilerinden randevu alınarak görüşme yapılacak olan konuma gidilmiştir. Katılımcıların kendilerini rahat hissetmesi adına kendilerine açıklamalar yapılmıştır, tamamen gönüllülük esasına bağlı olarak görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Katılımcıların verdiği cevaplar ses kaydı cihazıyla kaydedilmiştir. Görüşmeler 30 dakika sürmüştür. Görüşme bittikten sonra teşekkür edilerek görüşme sonlandırılmıştır. 250 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 2021-2022 eğitim öğretim yılında Amasya ilinin Merzifon ilçesindeki Özel Eğitim Kurumların hala görev yapmakta olan 10 kadın yönetici ile gerçekleştirilen çalışmada, yarı yapılandırılmış görüşme formu uygulanmıştır. Nitel araştırma çerçevesinde yapılan bu çalışmada elde edilen veriler, betimsel analiz yöntemiyle analiz edilmiştir. Analiz gerçekleştirilirken katılımcılara K1,K2,K3…gibi kodlar verilmiştir. Elde edilen veriler tablolaştırılıp doğrudan ifade edilerek yorumlanmıştır. 3. BULGULAR Bu bölümde katılımcılara yöneltilen kadın yöneticilerin iş hayatında karşılaştıkları sorunlar, kadın yöneticilerin kendilerinden kaynaklanan sorunlar, görevde yükselmelerinin önündeki en büyük engeller, aileden kaynakları sorunlar ve karşılaştıkları engellerin çalıştıkları kurum türüne göre değişkenlik gösterip göstermediğiyle ilgili bulgulara ve yorumlara yer verilmiştir. 3.1 Araştırmanın Birinci Sorusuna İlişkin Bulgular Araştırmanın birinci sorusu ‘’Kadın Yöneticilerin İş hayatında Karşılaştığı Sorunlar Nelerdir?’’ olarak belirlenmiştir. Katılımcıların alt problem sorusuna vermiş olduğu yanıtlar, Tablo 2’de yer almaktadır. Tablo.2- Kadın Yöneticilerin İş Hayatında Karşılaştığı Zorluklarla İlgili Yöneticilerin Görüşleri Tema Zaman problemi f % 3 60 Örnek cümle Çalıştığım kurumda çalışma saatlerinin net olarak belirlenmemiş olmasından dolayı zaman problemi yaşıyorum. Bu durum benim hayatımı oldukça etkilemektedir. (K3) Ailevi problemler 2 20 Bulunduğum konum dolayısıyla aileme gereken önemi gösteremediğimi düşünüyorum. Bu da ailemle problemler yaşamama sebep oluyor. (K5) İçsel Problemler 2 20 Karşılaştığım problemlerin kendimden kaynaklandığını düşünüyorum. (K10) 7 100 251 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Tablo.2’yi incelediğimizde katılımcıların kadın yöneticilerin iş hayatında karşılaştığı zorluklar ile ilgili görüşleri; %60 oranında zaman problemi, %20 oranında ailevi problemler, %20 oranında içsel problemler şeklinde sıralanmıştır. Katılımcılar zaman problemi yaşadıklarını dile getirmektedir. Çalışılan kurumdaki saatlerin net olarak belirlenmemiş olması soruna kaynaklık etmektedir. Aile ile yaşanan problemlerin başında çalışma şartlarından dolayı gereken özenin gösterilememesi durumu gelmektedir. Bu da katılımcının ifade ettiği gibi ailesel problemlere sebep olmaktadır. K4 : Zaman problemleri yüzünden sorunlar yaşıyorum. K6, K7: Çalışma saatlerinin uzun olmasından kaynaklanan sorunlar yaşıyorum. Kadın yöneticilerin zaman problemleri açısından sorun yaşadığı, özel eğitim kurumlarında görev tanımlarının net olmamasından kaynaklanan sorunlar yaşadığı, erkek yöneticilerin baskın tavırlarının yaşattığı sorunlar, ailelerine zaman ayıramamaktan dolayı yaşanan sorunlar, ailenin uzakta olmasından dolayı kaynaklanan sorunlar görülmektedir. Diğer katılımcıların görüşleri şu şekildedir: K8 : Aileme zaman ayıramadığımdan dolayı sorunlar yaşıyorum. K9 : Erkek idarecilerin baskın karakterlerinden dolayı sorun yaşıyorum. Kadınların yaşadığı sorunlarda özellikle zaman kavramına değinmeleri özel eğitim kurumlarındaki çalışma şartlarından kaynaklandığı düşünülmektedir. Kadınlar ailelerine zaman ayıramamasını da kendilerine problem olarak görmektedirler. 3.2 Araştırmanın İkinci Sorusuna İlişkin Bulgular Araştırmanın ikinci sorusu; ‘’Kadın yöneticilerin karşılaştığı kendilerinden kaynaklı sorunları nelerdir?’’ olarak belirlenmiştir. Kadın yöneticilerin alt problem sorusuna verdiği yanıtlar Tablo.3’te yer almaktadır. Tablo.3- Kadın Yöneticilerin Karşılaştığı Kendinden Kaynaklı Sorunlarla İlgili Yöneticilerin Görüşleri Tema f % Duygusallık 2 25 Örnek cümle Yöneticilik görevimi severek ve isteyerek kendim seçtim. Fakat duygusal olmam bazen olaylara gerçekçi yaklaşmama engel olarak sorunlar yaşamama sebep oluyor. (K7) Kuralcı Olmak 2 25 Yöneticilik görevimi yerine getirirken mükemmeliyetçi yaklaşmam ve fazla kuralcı 252 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) olmam sorunlar yaşamama sebep oluyor. (K2) Çekingenlik 4 50 İçime kapanık ve çekingen olmam sorun yaşamama sebep oluyor. (K5) 8 100 Tablo.3 incelendiğinde, araştırmaya katılan kadın yöneticilerin karşılaştıkları kendinden kaynaklı sorunlar ile ilgili görüşleri; %25 oranında duygusallık, %25 oranında kuralcı olmak, %25 oranında çekingenlik şeklinde sıralanmıştır. Kadın yöneticilerin görüşleri doğrultusunda edinilen bulgulara göre duygusallık sorunlar yaşamalarına sebep olmaktadır. Bazı kadın yöneticilerin fazla kuralcı ve mükemmeliyetçi tutum içerisinde olması da ayrıca problem teşkil etmektedir. Diğer katılımcıların soruya ilişkin görüşleri şu şekildedir: K1 : Duygusal olmam sorun yaşamam sebep oluyor. K2 : Sorun yaşadığımı düşünmüyorum. Uzun yıllardır görevde olmam bana tecrübe kazandırdı. K3 : İdareciliği kendim isteyerek yapmadığım için sorun yaşıyorum. K4 : Fazla kuralcı olmam sorun yaşamama sebep oluyor. K5 : Başarısızlığı kabul edememem beni ve arkadaşlarımı yoruyor. Kadın yöneticiler duygusal davranmaları yüzünden sorunlar yaşadığını, özel eğitim kurumlarının bazılarında bir kural uygulaması olarak zorunlu idarecilik görevinden dolayı sorunlar yaşadığını, mükemmeliyetçi olmanın ve başarısızlığı kabul edememenin kendileri ve iş arkadaşlarına sorun teşkil ettiğini, empati yapamamaktan kaynaklanan sorunlar yaşadıklarını dile getirmişlerdir. Ayrıca görevlerini severek ve isteyerek yapan yöneticiler herhangi bir sorun yaşadıklarını düşünmemektedirler. 3.3 Araştırmanın Üçüncü Sorusuna İlişkin Bulgular Araştırmanın üçüncü sorusu ‘’Kadın Yöneticilerin Görevde Yükselmelerindeki En Büyük Engel Sizce Nedir?’’ olarak belirlenmiştir. Kadın yöneticilerin alt problem sorusuna verdiği cevaplar Tablo.4’te yer almaktadır. Tablo.4- Kadın Yöneticilerin Görevde Yükselmelerindeki En Büyük Engelle İlgili Yöneticilerin Görüşleri Tema f Toplumsal Baskı 6 % 60 Örnek Cümle Yöneticilik görevimi gerçekleştirirken benim en büyük problemim toplumsal baskılardır. Bir kadın 253 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) olarak yönetici konumda bulunmak her zaman ön yargıyla karşılaşmama sebep olmuştur.(K4) İçsel Problemler 2 20 Yaşadığım sorunların kendi içsel problemlerimden kaynaklandığını düşünüyorum. Henüz yeterli tecrübeye sahip değilim bu da hata yapmama sebep oluyor. (K7) Ailevi problemler 2 20 Ailemle yaşadığım zaman ayıramama ve plan problemi yüzünden çok sorun yaşıyorum. İşime gerektiği şekilde motive olamıyorum (K10) 6 100 Tablo.4 incelendiğinde, araştırmaya katılan kadın yöneticilerin görevde yükselmelerindeki en büyük engel ile ilgili soruyla ilgili görüşleri, %60 oranında toplumsal baskı, %20 oranında içsel problemler, %20 oranında ailevi problemler şeklinde sıralanmıştır. Diğer katılımcıların görüşleri şu şekildedir: K1: En büyük engeli görev tanımlamasının eksikliği olarak görüyorum. K2: Engel olarak gördüğüm durumları aştığımı düşünüyorum K3: Özel eğitim kurumlarının kurallarının en büyük engel olduğunu düşünüyorum. Kadın yöneticilerin görevde yükselmelerine engel olarak gördükleri durumların başında toplumsal baskı gelmektedir. Bir kadının yönetici olarak yükselmesi ön yargıyla karşılanmaktadır. K5: Önümde bir engel olduğunu düşünmüyorum. K6: Ailem ile ilgili problemler olarak tanımlayabilirim. Onlara zaman ayıramayacağımı düşünmek en büyük problem. K9: Görevde yeni sayıldığımdan dolayı zamanla gözlemleyeceğimi düşünüyorum. K10: Çalıştığım eğitim kurumunun kuralları gereği yönetici olduğumdan dolayı bu baskı benim için en büyük engel teşkil ediyor. Kadın yöneticilerin bir kısmı da yaşadığı problemleri içsel nedenlere bağlamaktadırlar. Tecrübe eksikliği, kendisine göreve ait hissetmeme bunun başında gelmektedir. Kadın yöneticilerin görevde yükselmelerindeki en büyük engel olarak gördükleri problemler çalıştıkları kurum türüne göre değişiklik göstermektedir. Özel eğitim kurumlarında bir kural olarak yöneticilik yapan rehber öğretmenler bu durumu görevde yükselmeleri için en büyük engel olarak görmektedir. 254 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 3.4 Araştırmanın Dördüncü Sorusuna İlişkin Bulgular Araştırmanın dördüncü sorusu, ‘’Kadın Yöneticilerin Aileden Kaynaklı Sorunları Nelerdir?’’ olarak belirlenmiştir. Kadın yöneticilerin alt problem sorusuna ait görüşleri Tablo.5’te yer almaktadır. Tablo.5 Kadın Yöneticilerin Aileden Kaynaklanan Problemlerle İlgili Yöneticilerin Görüşleri Tema İhmal etmek f Örnek Cümle % 2 40 Yöneticilik görevimi yerine getirirken aileme yeterince zaman ayıramadığımı ve onları ihmal ettiğimi düşünüyorum. Bu da psikolojimin bozulmasına sebep oluyor. (K9) Plan yapamamak 3 60 Özel eğitim kurumunda yöneticilik görevimi yerine getirirken saatler açısından plan yapma problemi yaşıyorum. Bu durum hem beni hem ailemi çok etkiliyor. (K8) 5 100 Tablo.5 incelendiğinde kadın yöneticilerinin bazılarının aileden kaynaklanan sorunlar yaşadığı görülmektedir. Özel eğitim kurumlarında çalışan kadın yöneticiler durumdan ailesel olarak daha çok etkilendiklerini dile getirmektedir. Diğer yöneticilerin görüşleri şu şekildedir: K1,K2,K3: Sorun yaşadığımı düşünmüyorum. K4: Aileme yeterince zaman ayıramadığımda vicdanım rahat etmiyor. K5: Özel yaşantıma daha az zaman ayırmak psikolojimin bozulmasına sebep oluyor. Bu durum da beni fazlasıyla mutsuz ediyor. K6: Okulda fazla zaman geçirmem ailemi ihmal etmeme sebep oluyor. K7: Özel eğitim kurumlarındaki çalışma saati belirsizliği eve geç gitmeme sebep oluyor. Bu da beni rahatsız ediyor. Zaman problemi, vicdanen rahatsızlık duymaları, okula ayırdıkları zamanın ailelerine ayırdıkları zamandan daha fazla olması onları psikolojik olarak olumsuz etkilemektedir. Plan yaparken zamanın kısıtlı olmasını da dile getiren kadın yöneticiler bu durumdan dolayı aileleri ile problem yaşadıklarından bahsetmiştir. Zaman problemi yaşamalarının mutsuz olmalarına sebep olduğunu dile getirmişlerdir. 255 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 3.5 Araştırmanın Beşinci Sorusuna İlişkin Bulgular Araştırmanın beşinci sorusu ‘’Kadın Yöneticilere Ait Problemler Özel eğitim kurumunda ya da Kamu Kurumunda Çalışmasına Göre Farklılık Gösteriyor mu?’’ olarak belirlenmiştir. Kadın yöneticilerin Problem durumuna ait görüşleri Tablo.6’da verilmiştir. Tablo.6- Kadın Yöneticilerin Özel Eğitim Kurumu ya da Kamu Kurumunda Çalışmasına göre Problemin Farklılık Gösterip Göstermediğiyle İlgili Görüşleri Tema f % Örnek Cümle İş yükü 5 50 Özel eğitim kurumlarında yöneticilerin devlet devlet okullarındaki yöneticilere oranla daha zor şartlarda çalıştığını düşünüyorum. İş yükünün fazla olması ve saatlerin belirsizliği bizi oldukça zorluyor.(K3) Çalışma Saati 5 50 Özel eğitim kurumlarındaki çalışma saatlerinin belirsizliği bizi her açıdan yormaktadır. İş çıkışı saatlerinin belli olmaması ile hayatımızı olumsuz etkiliyor. (K8) 10 100 Tablo.6 incelendiğinde; özel eğitim kurumlarında görev yapan yöneticiler, iş yükünün devlet okullarından fazla olduğunu ifade etmektedirler. Bu durum görev tanımlarının net olmamasından kaynaklı olarak görülmüştür. Çalışma saatlerinin belirsizliği özel okullardaki yöneticilerin en çok dile getirdikleri durumlardan bir tanesidir. Katılımcılardan K9 durumu şu şekilde değerlendirmektedir: K9: İş çıkışı saatlerinin belli olmaması ile hayatımızı olumsuz etkiliyor. Özel eğitim kurumlarındaki iş çıkış saatlerinin her gün farklılık göstermesi kadın yöneticilerin evlerine geç saate ulaşmaları onlar açısından olumsuz olarak dile getirilmiştir. 4. Bu TARTIŞMA, SONUÇ VE ÖNERİLER araştırma, Özel Eğitim Kurumlarında görev yapan kadın yöneticiler ile gerçekleştirilmiştir. Araştırmadaki kadın okul yöneticilerinin görüşleri incelendiğinde aileden kaynaklı problemler, toplumsal problemler, kendilerinden kaynaklı içsel problemler ve 256 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) çalışılan kurum türüne göre problemler karşımıza çıkmaktadır. Bazı kadın yöneticiler de sorun yaşamadıklarını ve çevrelerinin destek olduğunu dile getirmişlerdir. Eğitim yönetimindeki kadın okul yöneticilerin karşılaştığı problemlere ilişkin görüşlere bakıldığında özel eğitim kurumlarındaki çalışma saatlerinin belirsizliklerinden kaynaklanan problemler görülmektedir. Bu problem sonucunda plan yapamama, özel hayatın kısıtlanması ve aileye karşı vicdani rahatsızlık görülmektedir. Kadın eğitim yöneticileri ile yapılan görüşmelerden elde edilen bulgulara göre olumlu tepkiler aldıkları, çevrelerinin destek olduğu ve herhangi bir sorun yaşamadıklarını dile getirenler de olmuştur. Elde edilmiş olan bu bulgular, Çetin ve Altan’ın (2012) ‘’İlköğretim Okullarında Görev Yapan Kadın Okul Yöneticilerinin Cam Tavan’a İlişkin Algılarının İncelenmesi’’ araştırma çalışmasındaki bulgularla örtüşmektedir. Kadın yöneticilerin karşılaştıkları engellerle ilgili görüşler incelendiğinde bunların içsel, ailesel, toplumsal olarak karşımıza çıktığı görülmüştür. Engellerle karşılaşmayan ve desteklenen kadın okul yöneticiler de görüşlerini dile getirmiştir. Kadın okul yöneticilerin kendilerinden kaynaklanan problemlere ilişkin görüşleri incelendiğinde bunların kuralcı olma, çekingenlik, mükemmeliyetçi olma, tecrübesizlik, yıpranma ve sorunlarla baş edememe şeklinde olduğu görülmektedir. Araştırmada elde edilen bulgular kısmen de olsa, Şahin’in (2007) ‘’Eğitim Örgütlerinde Kadın Yöneticilerin Yeri ve Kariyer Sorunları’’ çalışmasındaki araştırma bulgularıyla örtüşmektedir. Kadın eğitim yöneticilerinin karşılaştığı sorunlar çalıştığı kurum türüne göre de değişiklik arz etmektedir. Elde edilen görüşlere bakıldığında yöneticilerin dile getirdiği görüşler; özel eğitim kurumlarındaki görev tanımlamasının net olmaması, çalışma saatlerinin belirsizliği ve zaman problemi olarak görülmüştür. Kadın eğitim yöneticilerin karşılaştıkları ailevi problemler hakkındaki görüşleri ailelerine zaman ayıramama, vicdanen rahatsızlık, aileyi ihmal etme düşüncesi şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Öneriler Eğitim yönetimindeki kadın yöneticilerin yaşadıkları sorunların ve karşılaştıkları engellerin aşılabilmesi ile ilgili araştırma bulgularından hareketle, bir takım öneriler geliştirilmiştir:  Kadın yöneticilerin desteklenmesi ve motivasyonlarının arttırılması için etkinlikler yapılabilir. (seminerler, çalışmalar)  Aileden kaynaklanan sorunlara yönelik aile fertlerinden destek alınarak ortak çalışmalar yapılabilir.  Görevde yükselmeleri adına teşvik edici uygulamalar yapılabilir. 257 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES)  Toplumsal cinsiyet eşitliğiyle alakalı, kurumlarda farkındalık çalışmaları yapılabilir.  Ev işlerinin sadece kadına ait bir yük olmaması ve paylaşılarak destek olunması sağlanabilir.  Eğitim yönetimindeki kadın yöneticilerin artması ve yaygınlaşması açısından hizmet içi eğitimler ve seminerler yapılabilir.  Kadın yöneticilerin kendilerinden kaynaklanan problemlerini aşabilmesi adına iş arkadaşlarından, ailesinden destek alması sağlanabilir.  Kadın yöneticilere hak ettikleri değerin verilmesi ve iş motivasyonlarının arttırılması sağlanabilir.  Özel eğitim kurumlarının çalışma şartlarının düzenlenmesi ve esnetilmesi sağlanabilir. KAYNAKÇA Acar, G. (1989). “Kadın ve Erkek İşçilerin İş ve Aile Ortamlarında Toplumsal Cinsiyete İlişkin Tutumları”; Doktora Tezi, H.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara Acuner, S. ve Sallan, S. (1993), “Türk Kamu Yönetiminde Kadınlar”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt 26, Sayı 3, ss77-92. Akalın, s. (2002). “Ev İşlerinde Sorumluluk Paylaşımı (Eğitim ve Çalışma Durumuna Bağlı Olarak Ev İslerinde Sorumluluk Paylaşımına Yönelik Alan Araştırması)”; Yüksek Lisans Tezi, İ. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Akçam, F.(1996). ” Çalışan Eşlerin, “Kadının Ev Dışında Çalışmasıyla, Erkeklerin Ev Dışında Çalışan Eşleriyle ve Çalışan Kadınların Kendileriyle İlgili Görüşleri”, Yüksek Lisans Tezi, A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Arat, N. (1995). Türkiye’de Kadın Olgusu, Say Yayınları, İstanbul, 258s. Ayan, F. (2000). “Bayan Öğretmenlerin Yöneticilikleri ve Öğretmen Görüşleri”, Yüksek. Lisans Tezi, Çanakkale On sekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale Bursalıoğlu, (2010). Okul Yönetiminde Yeni Yapı ve Davranış, Pegem A Yayıncılık, Ankara, 256s Çetin, M, Atan, E. (2012). İlköğretim Okullarında Görev Yapan Kadın Okul Yöneticilerinin“Cam Tavan”a İlişkin Algılarının İncelenmesi, M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, Sayı: 35, Sayfa: 123-136 258 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Çıtak, A.(2008). “Kadınların Çalışmasına Yönelik Tutum: Cinsiyet, Cinsiyet Rolü ve Sosyoekonomik Düzeye Göre Bir Karşılaştırma”, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Eyuboğlu, A., Özar, Ş. ve Tanrıöver , H. T.(1998). “Kentli Kadınların Çalışma Günindi, Ersöz, A.(1997). “Cinsiyet Rollerine İlişkin Beklenti, Tutum Davranışlar ve Eşler Arası Sorumluluk Paylaşımı; Kamuda Çalışan Yönetici Kadınlar Örneği.”, Doktora Tezi, H. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Kanter, R. M. (1977). Work and Family in The United States: A Critical Review and Agenda for Research and Policy. Russell Sage Foundation Karasar, Niyazi (1994). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: 3A Araştırma Eğitim Danışmanlık Ltd. Kocacık, F. ve Gökkaya, V. B.(2005). “Türkiye’de Çalışan Kadınlar ve Sorunları.” Ç.Ü. İ. İ .B.F. Dergisi, 6(1), Adana, ss. 195-219. Koşulları ve Çalışma Yaşamını Terk Nedenleri”, İktisat Dergisi, 7, ss.39- 47. Negiz ve Yemen, A.(2011).” Kamu Örgütlerinde Kadın Yöneticiler: Yönetici ve Çalışan Açısından Yönetimde Kadın Sorunsalı.”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24, ss.195-214 . Örücü, E., Kılıç, R. ve Kılıç, T.(2007). “Cam Tavan Sendromu ve Kadınların Üst Düzey Yönetici Pozisyonuna Yükselmelerindeki Engeller: Balıkesir İli Örneği.” Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 14(2), ss.117-135. Sefer, S. R.(2006).” Üsküdar İlçesindeki Okullarda Çalışan Bazı Kadın Yöneticilerin Mesleklerine İlişkin Beklenti ve Sorunları.”, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Şahin, G.(2007). ‘Eğitim Örgütlerinde Kadın Yöneticilerin Yeri ve Kariyer Sorunları’, Yüksek Lisans Tezi, Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, Türkiye. Şenses, F.(2006). Küreselleşmenin Öteki Yüzü: Yoksulluk. 4. Baskı. İletişim Yayınları, İstanbul, 360s. Usluer, L.(2000). Kadın Öğretmenlerin Yönetici Konumlara Yükseltilmeme Nedenleri Konusundaki Öğretmen ve Yönetici Görüşlerinin Değerlendirilmesi.”, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara (Yayınlanmamış). Uzun, G.(2005). “Kadın Ve Erkek Yöneticilerin Liderlik Davranışları Arasındaki Farklılıklar ve Bankacılık Sektöründe Uygulama.”, Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış) 259 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) EĞİTİM POLİTİKALARI BAĞLAMINDA ÖĞRETMEN YETİŞTİRME PROGRAMI TEACHER TRAINING PROGRAMME IN THE CONTEXT OF EDUCATION POLICIES Ayşe Ahsen Talu Balıkesir Üniversitesi, Necatibey Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, Altıeylül, Balıkesir Balıkesir University, Necatibey Educational Faculty, Departman of Educational Sciences, Altieylül, Balikesir. ORCID NO: 0000-0002-7515-5301 Erdoğan Tezci Prof. Dr., Balıkesir Üniversitesi, Necatibey Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, Altıeylül, Balıkesir Prof. Dr., Balıkesir University, Necatibey Educational Faculty, Departman of Educational Sciences, Altieylül, Balikesir. ORCID NO: 0000-0003-2055-0192 ÖZET Eğitim politikaları bir ülkenin yetiştirmek istediği insan profiline işaret etmektedir. “Nasıl bir insan yetiştirmek istiyoruz?” sorusuna verilecek yanıt da yine politikalarda gizlidir. Eğitim politikalarının temelinde ise program yapıcıların sahip oldukları felsefi anlayış bulunmakta ve bu anlayış politikaları şekillendirmektedir. Eğitim politikaları okullarda eğitim programları vasıtasıyla bireylere sunulmakta ve bu doğrultuda bireyler yetiştirilmektedir. Türkiye’de eğitim politikaları Milli Eğitim Bakanlığı ve Yüksek Öğretim Kurumu kararları doğrultusunda eğitim programlarına yansımaktadır. Okullarda verilen eğitimin esasını eğitim politikaları doğrultusunda geliştirilmiş eğitim programları oluşturmaktadır. Ülkelerin ortaya koymuş oldukları eğitim politikaları temelde birtakım benzerlikler barındırsa da her ülkenin eğitim politikası parmak izi gibi birbirinden ayrılmaktadır. Kuşkusuz ülkenin ekonomik ve toplumsal yapısı da eğitim politikalarına yön vermektedir. İdeal bireye ulaşma hedefine ek olarak ülkenin mevcut durumunu ileriye taşıyabilecek bir politika ortaya koymak gerekmektedir. Eğitim politikaları ülkenin var olan siyasi ikliminden ayrı düşünülemez. Ayrıca ülkenin siyasi vizyonu eğitimin nasıl sürdürüleceğine ilişkin unsurları ortaya koymakta ve siyasal devamlılığı sağlayacak şekilde yeniden üretime neden olmaktadır. Eğitim politikalarının ortaya koymuş olduğu hedeflerin yalnızca bireylerin eğitimiyle ilişkili olmadığı ifade edilebilir. Ülkelerin uygulayacağı eğitim politikalarının milli ve küresel hedeflere ulaştırıcı olması beklenmektedir. Bu bilgiler ışığında çalışma ile ülkenin eğitim politikalarının 20. Milli Eğitim Şûrası kararları, Yükseköğretim politikaları bağlamında ele alınması amaçlanmaktadır. Mevcut eğitim politikalarından hareketle öğretmen yetiştirme programları, bu politikalar ile uyumu ve uygunluğu açısından değerlendirilecektir. Anahtar Kelimeler: Eğitim politikaları, milli eğitim şûrası, yükseköğretim, öğretmen yetiştirme programı. 260 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ABSTRACT Education policies point to the profile of the people a country wants to raise. “What kind of person do we want to raise?” the answer to the question is also hidden in the policies. On the basis of education policies, there is the philosophical understanding of the program makers and this understanding shapes the policies. Educational policies are presented to individuals through education programs in schools and individuals are trained accordingly. Educational policies in Turkey are reflected in the education programs in line with the decisions of the Ministry of National Education and the Higher Education Institution. Education programs developed in line with education policies constitute the basis of education given in schools. Although the education policies of the countries have some similarities, the education policy of each country is separated from each other like a fingerprint. Undoubtedly, the economic and social structure of the country also directs education policies. In addition to the goal of reaching the ideal individual, it is necessary to put forward a policy that can move the current situation of the country forward. Educational policies cannot be separated from the existing political climate of the country. In addition, the political vision of the country reveals the elements of how to continue education and causes reproduction in a way that ensures political continuity. It can be stated that the goals of education policies are not only related to the education of individuals. It is expected that the education policies to be implemented by the countries will lead to national and global targets. In the light of this information, it is aimed to deal with the education policies of the country in the context of 20th National Education Council decisions and Higher Education policies. Based on current education policies, teacher training programs will be evaluated in terms of their compatibility and suitability with these policies. Keywords: Education policies, national education council, higher education, teacher training programme “….en esaslı nokta terbiye meselesidir. Terbiyedir ki, bir milleti ya hür, müstakil, şanlı, âli bir heyeti içtimaiye halinde yaşatır, ya bir milleti esaret ve sefalete terkeder.” M. K. Atatürk GİRİŞ Ülkeler yerel düzeyde gelişmenin yanında küresel bağlamda da gelişmeye önem vermektedir. Nitelikli birey ülkenin gelişmesine katkı sağlayacak buna bağlı olarak refah seviyesinin artmasında pay sahibi olacaktır. Bireylerin gelişiminin sağlanması ve uluslararası alanlarda varlığını gösterebilmesi için nitelikli eğitim bir gerekliliktir. Ülkelerin yetiştirdiği bireylere yönelik bir beklentisi de ülkenin egemen iklimi ile de uyumlu davranışlar sergilemesidir. Etkili bir eğitim ülkenin yapısına uygun eğitim felsefesi bu felsefe bağlamında ortaya konan eğitim politikası ve bu politikanın ortaya koymuş olduğu hedeflere ulaştırabilecek bir eğitim 261 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) sisteminin geliştirilmesi ile mümkündür (Özgüneş, 1987). Politikalar doğrultusunda vatandaş yetiştirmenin altında yatan temel anlayış ise mevcut hükümetlerin varlığını koruması ve devamlılığını sağlama isteğidir. Hükümetler siyasal varlığını devam ettirebilmek adına hegemonyanın yeniden üretimine de hizmet etmektedir. Okullarda ders kitapları aracılığıyla aktarılan bilgi öğretmenlerin ülkenin genel atmosferine uygun aktardığı görüşler ve okulun genel yapısı da hegemonyanın yeniden üretimine kaynaklık etmektedir. Kimin eğitim politikaları? sorusuna verilecek yanıt hükümetin eğitim politikalarıdır. Siyasi partinin anlayışı doğrultusunda ortaya koymuş olduğu eğitim politikaları temelde mevcut siyasi iklimin devamlılığı sağlayacak nitelikte iken özelliklede güncel, mevcut, popüler, büyük kesimlerce kabul görebilecek nitelikte düzenleme eğiliminin olduğunu ifade edebilir (Usta, 2015: 65). Siyasal partilerin attığı her adımda olduğu gibi eğitime yönelik adımlarında da seçmeni bir şekilde doğrudan ya da dolaylı olarak etkileyebilecek şekilde bireyleri eğitmek, yetiştirmek yoluyla kendilerini kabul ettirebilme anlayışı yatmaktadır. Ülkeler ortaya koymuş oldukları her bir eylemi hukuki bir zemine oturtma zorunluluğu ile hareket etmektedir. Eğitim sistemin her kademesinde olduğu gibi ülkelerin eğitim politikalarının düzenlenmesinde de yasalar ve yasal kaynaklar belirleyicidir. Türkiye’nin eğitim politikalarını oluşturan Atatürk İlke ve İnkılapları, Anayasa, Eğitime İlişkin Yasalar, Kalkınma Planları Milli Eğitim Şuraları ve Hükümet Programları ulusal ve uluslararası ihtiyaçlarından hareketle belirlenmektedir (Sarıbaş ve Babadağ, 2015:21). Söz konusu yasal metinlerle birlikte eğitim sisteminin geliştirilmesinde ülkenin ekonomik durumu, tarihi arkaplanı ve sosyal yapısı dikkate alınmaktadır (Özgüneş, 1987). Ülke genelinde okullarda eğitim programları merkeziyetçi anlayışın ürünleridir. Eğitim programlarını oluşturan anlayışın temelinde ise ülkenin mevcut eğitim politikaları bulunmaktadır. Eğitim programlarının geliştirilmesine duyulan ihtiyacın temelinde, çağın gereklerine cevap verme ve uyum sağlama bulunmakta ayrıca küreselleşmeyle beraber rekabetin artması ve kültürlerin birbirinden etkilenmesi konunun önemini ortaya koymaktadır (Gürol ve Bavlı, 2015: 352). Ülkenin ekonomik, toplumsal ve kültürel yapısından hareketle oluşturulmuş politikaları geleceğe ilişkin hedefler bütünü olarak ifade etmek mümkündür. Politika en basit ifadeyle “devletin etkinlikleri amaç, yöntem ve içerik olarak düzenleme ve gerçekleştirme esaslarının bütünü, siyaset, siyasa” olarak ifade edilmektedir (TDK). Politika bilimi ile eğitim politikaları temelde benzer özelliklere sahip olsa da eğitimin kendine özgü yapısı gereği farklı söylemlere de sahiptir (Korumaz, 2017: 2). Uygulanması beklenen eğitim politikalarını yalnızca eğitimli bireyler yetiştirmek arzusundan ayrı değerlendirmek gerekmektedir. Bu açıdan eğitim ile ulaşılmak istenen hedefleri 262 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) gerçekleştirmeye yönelik sistemin düzenlenmesi ve bunun ülke genelinde yaygınlaştırılması gerektiğinden bahsedilebilir. Türkiye’de eğitim politikalarına yön veren ana örgüt, Milli Eğitim Bakanlığı’dır (MEB). Milli Eğitim Bakanlığı tarafından gerçekleştirilmesi gereken faaliyetler ülkenin eğitim politikaları doğrultusunda yapılması gerekenleri içermektedir. Bakanlığın yapması gereken faaliyetler kanun ile ortaya konulmuştur. Millî Eğitim Bakanlığının görevleri şunlardır: a) Okul öncesi, ilk ve orta öğretim çağındaki öğrencileri bedenî, zihnî, ahlakî, manevî, sosyal ve kültürel nitelikler yönünden geliştiren ve insan haklarına dayalı toplum yapısının ve küresel düzeyde rekabet gücüne sahip ekonomik sistemin gerektirdiği bilgi ve becerilerle donatarak geleceğe hazırlayan eğitim ve öğretim programlarını tasarlamak, uygulamak, güncellemek; öğretmen ve öğrencilerin eğitim ve öğretim hizmetlerini bu çerçevede yürütmek ve denetlemek. b) Eğitim ve öğretimin her kademesi için ulusal politika ve stratejileri belirlemek, uygulamak, uygulanmasını izlemek ve denetlemek, ortaya çıkan yeni hizmet modellerine göre güncelleyerek geliştirmek. c) Eğitim sistemini yeniliklere açık, dinamik, ekonomik ve toplumsal gelişimin gerekleriyle uyumlu biçimde güncel teknik ve modeller ışığında tasarlamak ve geliştirmek. ç) Eğitime erişimi kolaylaştıran, her vatandaşın eğitim fırsat ve imkânlarından eşit derecede yararlanabilmesini teminat altına alan politika ve stratejiler geliştirmek, uygulamak, uygulanmasını izlemek ve koordine etmek. d) Kız öğrencilerin, özürlülerin ve toplumun özel ilgi bekleyen diğer kesimlerinin eğitime katılımını yaygınlaştıracak politika ve stratejiler geliştirmek, uygulamak ve uygulanmasını koordine etmek. e) Özel yetenek sahibi kişilerin bu niteliklerini koruyucu ve geliştirici özel eğitim ve öğretim programlarını tasarlamak, uygulamak ve uygulanmasını koordine etmek. f) Yükseköğretim kurumları dışındaki eğitim ve öğretim kurumlarını açmak, açılmasına izin vermek ve denetlemek. g) Yurtdışında çalışan veya ikamet eden Türk vatandaşlarının eğitim ve öğretim alanındaki ihtiyaç ve sorunlarına yönelik çalışmaları ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği içinde yürütmek. 263 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ğ) Yükseköğretim dışında kalan ve diğer kurum ve kuruluşlarca açılan örgün ve yaygın eğitim ve öğretim kurumlarının denklik derecelerini belirlemek, program ve düzenlemelerini hazırlamak. h) Türk Silahlı Kuvvetlerine bağlı ortaöğretim kurumlarının program ve denklik derecelerinin belirlenmesi ile yönetmeliklerinin hazırlanmasında işbirliğinde bulunmak. ı) Yükseköğretimin millî eğitim politikası bütünlüğü içinde yürütülmesini sağlamak için, 4/11/1981 tarihli ve 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu ile Bakanlığa verilmiş olan görev ve sorumlulukları yerine getirmek. i) Mevzuatla Bakanlığa verilen diğer görev ve hizmetleri yapmak (MEB, 2011). Milli Eğitim Bakanlığı eğitim politikalarının hem oluşturulması hem de uygulanmasında önemli bir görev üstlenmektedir. Bakanlık düzeyinde farklı kademelerde alınan her bir karar eğitimi politikalarının oluşturulmasında etkili olmaktadır. Bu çalışma kapsamında ülkenin eğitim politikaları Kalkınma Planları, Milli Eğitim Şûrası kararları ve Yükseköğretim kararları bağlamında ele alınacak bunlardan hareketle öğretmen yetiştirme programları değerlendirilecektir. Uygulamaya konması planlanan eğitim politikalarının hedeflenen bireyi/vatandaşı yetiştirmede ne kadar etkili olduğu hususu önemlidir. Onbirinci Kalkınma Planı ve Eğitim Politikaları ile İlişkisi Kalkınma planları 4 yıllık zaman dilimleri ile ortaya konmakta ve ülkenin topyekün gelişmesine odaklanmaktadır. Kalkınma planları temel ekseninde birey bulunmakta ve bu bağlamda bireyi kalkındırma maksadından hareketle ülkenin kalkınması amaçlanmaktadır. Ülkenin refah seviyesinin artması bu sayede o ülkede yaşayan bireylerin refah düzeylerinin artması hususu üzerinde durulmaktadır. Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda bu planın hazırlanma gerekçesi “Milli tasarrufu artırmak, yatırımları toplum yararına, gerektirdiği önceliklerle yöneltmek ve iktisadi, sosyal ve kültürel kalkınmayı demokratik yollarla gerçekleştirmek üzere” ifadesiyle açıklanmıştır (1963-1967, s.3). “Ülkemizin beşeri yapısının güçlenmesine yönelik tüm kademelerde kapsayıcı ve kaliteli eğitim hamlesiyle bilgiyi ekonomik ve sosyal yarara dönüştüren, teknoloji kullanımına ve üretime yatkın nitelikli insan yetiştirilmesi hedeflenmektedir. Bu çerçevede; tüm bireylerin kapsayıcı ve nitelikli bir eğitime ve hayat boyu öğrenme imkânlarına erişim sağlamaları amaçlanmaktadır. On Birinci Kalkınma Planı döneminde üretken ve mutlu bireyler yetiştirmek için eğitim, kültür, sanat ve spor alanlarında tüm 264 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) süreçlerde politikalar hayata geçirilecek ve gerekli düzenlemeler yapılacaktır” (Onbirinci Kalkınma Planı, md.537). “Nitelikli insan güçlü toplum” başlığında ülkenin ekonomik ve toplumsal gelişmişliğini sağlamak üzere birtakım düzenlemeler yapılmıştır. Belirlenen politikalara ulaşmak maksadıyla bireyin niteliğini arttırma ve bu sayede toplumun gelişimine katkı sağlamaya odaklanıldığı anlaşılmıştır. Bireylerin duygusal ve sosyal olarak kendini geliştirmesi için gerekli düzenlemeler de kalkınma planları dahilinde düzenlenmektedir. “Yüksek çocuk ve genç nüfus oranına sahip olan ülkemizin bu nüfus potansiyelini en iyi şekilde değerlendirmesi ve avantaja çevirmesi için erken çocukluk döneminden başlayarak etkin politikalar yürütülecektir. On Birinci Kalkınma Planı çerçevesinde çocuklarımızın insani ve ahlaki değerlere sahip, bilinçli, iyi eğitimli, saygılı ve kendine güvenen fertler olarak yetiştirilmeleri hedeflenmektedir” (Onbirinci Kalkınma Planı, md.543). Ülkenin insan gücünün yani kaynağının etkili ve verimli bir şekilde kullanılmasını sağlayacak şekilde genç nüfusla ilgili düzenlemelerin yapılması gerekmektedir. Bu açıdan bakıldığında bireylerin bütünsel gelişimine odaklanacak şekilde akademik, sosyal ve psikolojik açılardan yetiştirilmesi konusuna odaklanılmıştır. Onbirinci Kalkınma Planı’nda yapılması planlanan faaliyetler bütüncül bir anlayışla ortaya konmuştur. Toplumun her kesimini ve birden çok alanı içine alacak şekilde hayata geçirecek politikalara yer verilmiştir. Bireyin üst düzey düşünme becerilerine sahip olması ve günümüz dünyasında asgari düzeyde her bireyin sahip olması gereken özelliklerin kazandırılması amaçlanmaktadır. Bireylerin yalnızca öğrencilik hayatı ile sınırlı olmayacak şekilde tüm hayatını etkileyebilecek bilgi, beceri, yetenek ve yeterliliklerle donatılmasına odaklanıldığı anlaşılmaktadır. Aynı zamanda akademik gelişimle birlikte duygusal gelişimin de önemsendiği görülmektedir. Plan dönemi kalkınma planında hedef kitleye bakıldığında “özel politika gerektiren çocuklar, gençler, kadınlar, engelliler, yaşlılar” (11.Kalkınma Planı, md.536) olmak üzere toplumdaki bütün bireylere yönelik politikalar ortaya koyulmuştur. Ülkelerin kalkınma planları ile eğitim politikaları arasında bağ mevcuttur (Sayın ve Seferlioğlu, 2016: 4) bunun gerekçesi kalkınma politikalarının yalnızca ekonomik değil aynı zamanda sosyo-kültürel bir yanının olmasıdır. Ayrıca Avrupa Birliği’ne üye olma durumu ülkelerin sadece ekonomik ve siyasal amaçlar doğrultusunda bir araya gelmesinden de öte eğitim politikalarına ve eğitim sistemine yansımaktadır. Ülkenin kültürel bağlamı da Avrupa Birliği’ne üye olmanın gereklilikleri doğrultusunda şekillendirmektedir. Avrupa Birliği’ne üye olmakla birlikte Avrupa’nın 265 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) değerlerini öğrenme aynı zamanda kültürel özellik ve değerlerden uzaklaşılmaması gerektiği ifade edilmektedir. Türkiye’nin Avrupa birliğine üye olması yükseköğretim Bologna sürecine ilişkin birtakım düzenlemeleri de gerekli kılmaktadır. Öğretmen yetiştirmede Bologna sürecinde ele alınmıştır (Sağlam, Özdoğru ve Çıray, 2011). Özetlemek gerekirse; onbirinci kalkınma planının odaklanmış olduğu kişiler, bu kişilere kazandırılmak istenen özellikler ve bu bağlamda bireylerin niteliksel olarak gelişiminin sağlanması önemsenmektedir. Ayrıca ülkenin ekonomik ve sosyal yapısı kalkınma planlarının içeriğini de şekillendirmektedir. Kalkınma planları ülkenin mevcut konumundan hareketle gelecek vizyonuna ilişkin unsurları kapsamaktadır. Bu açılardan ele alındığında kalkınma planları ile eğitim politikaları arasında bir bağ mevcuttur. Milli Eğitim Şûrası Kararları ve Eğitim Politikaları ile İlişkisi 20’incisi 1-3 Aralık 2021 tarihlerinde gerçekleştirilen Milli Eğitim Şûrası’nda alınan kararlar tavsiye niteliğindedir. Şûrada alınan kararlar temel başlıklar;  Okul öncesi eğitimin yaygınlaştırılması,  Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetlerinin İyileştirilmesi  Temel Eğitime Erişimin ve Eğitimde Niteliğin Artırılması  Eğitim Sisteminin Kalitesinin İzlenmesi şeklinde değerlendirilmiş ve kararlar ifade edilmiştir (20.Milli Eğitim Şûrası) 20.Milli Eğitim Şûrası’nda özellikle temel eğitimde fırsat eşitliği konusu üzerinde durulmuştur. Bu bağlamda herkesin temel eğitimden yararlanması maksadıyla eğitimin düzenlenmesi gerektiği anlayışı ortaya konulmuştur. Son zamanlarda daha çok gündemde olan “fırsat eşitliği”ne ilişkin farkındalığın oluşmasını sağlayan önemli gerekçelerden biri de Covid-19 pandemisiyle birlikte her bireyin eğitim hakkına sahip olması gerekçesiyle eğitsel fırsatlardan yararlanmasına ilişkin sorunlar kaynaklı ortaya çıkmıştır. Farklı sosyo-ekonomik seviyelerden bireylerin uzaktan eğitimden aynı ölçüde yararlanma fırsatına ulaşamadığı görülmüştür. “Öğrencilerimizi bilim ve teknolojiyle deneyim yoluyla tanıştırmak, ilgi alanlarını çeşitlendirmek, bilimsel bakış açısı kazandırmak amacıyla bölgesel ve yerel bilim ve doğa merkezleri yaygınlaştırılmalı ve ilgili deneyim programları geliştirilerek uygulanmalıdır” (20.Milli Eğitim Şûrası, md.49). Milli Eğitim Bakanlığı’nın farklı kurumlarla işbirliği halinde yapacağı çalışmalar neticesinde farklı uygulamalar, projeler ile bilimsel ve teknolojik farkındalığın artması sağlanacaktır. Eğitim programları dahilinde uygulamanın mümkün olmadığı durumlarda program dışı etkinlikler ile bireylere bilim ve teknolojiye ilişkin bilgi, beceri, yetenek kazandırmak mümkündür. 266 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Şûranın ikinci kısmı “Mesleki Eğitimin İyileştirilmesi” bağlamında ele alınmıştır. Şûrada mesleki eğitime ilişkin; mesleki ve teknik eğitimin gelişmesi (araç, gereç, teknik ve fiziksel eksikliklerin giderilmesi), standartlara uygun hale getirilmesi, mesleki ve teknik eğitim veren kurumların kendini revize etmesi, meslek eğitimin yapılan çalışmaların uyum ve entegrasyonu, mesleki eğitim ile işgücü piyasasının ihtiyacını karşılayacak nitelikte bireylerin yetiştirilmesi, mesleki eğitim verilen bireylerin Türk kültüründeki mesleki ahlak anlayışı çerçevesinde yetiştirilmesi, mesleki ve teknik eğitim faaliyetlerinin yürütülmesinde okullarda yönetici ve görevlilerin ilgili alan uzmanları tarafından seçilmesi, farklı eğitim seviyeleri arasındaki mesleki geçişlerde yeterliliklerin düzenlenmesi ve güncellenmesine yönelik adımların atılması gerektiği kararları alınmıştır (20.Milli Eğitim Şûrası, s.8-10). Mesleki Eğitimin İyileştirilmesi başlığında ise öğretmen yetiştirmenin niteliğinin arttırılması hususu ele alınmıştır. Bu noktada öğretmen yetiştirmenin iyileştirilmesi, öğretmenlerin mesleki gelişiminin desteklenmesi ve öğretmenliğin statüsünün arttırılmasına ilişkin önlemlerin alınmasına dair kararlar ortaya konmuştur. Öğretmen yetiştiren yükseköğretim kurumlarında öğretim programları ve ders içerikleri; alan bilgisi ve becerisi, eğitim felsefesi, öğretim strateji, yöntem ve teknikleri yönünden gözden geçirilmeli; yapılacak iyileştirme iş ve meslek ahlâkı, ortak kültürel miras, millî ve evrensel değerler, toplumsal çeşitlilik ve zenginlik ile kapsayıcılığa sahip, küresel gelişmelere cevap verecek ve insanı merkeze alacak şekilde gerçekleştirilmelidir (20.Milli Eğitim Şûrası, md.97). Milli Eğitim Şurası’nda öğretmenlik mesleğinin geliştirilmesine yönelik adımlar atılmış, öğretmenlik meslek kanunun çıkarılması gerektiği ifade edilmiştir. Fakat hizmet öncesi öğretmenlik mesleğinin geliştirilmesine yönelik adımlar lisans eğitimde yapılacak birtakım değişiklikler ile sınırlı kalmıştır. Milli Eğitim Şûrası kararları tavsiye niteliğinde olup burada alınan kararların da kimi zaman bir öneriden öteye gidememesi sorununu doğurması muhtemeldir. Okul öncesinden ortaöğretime eğitimin farklı kademelerinde görülen her bir değişiklik bir diğer basamak üzerinde etkili olmaktadır. Herhangi bir kademede ortaya çıkan sorunun diğer bir kademede olumsuz etkisini, yansımasını görmek mümkündür (TED, 2007). Eğitim sistemi girift bir yapı olarak ifade edilirse ve bu yapının açıklanması eğitimin başarılı bir şekilde yürütülmesi ve sağlıklı sonuçlar elde edebilmesi açısından önemlidir. Milli Eğitim Şûrası’nda eğitimin farklı kademeleri ve farklı kademelerindeki bireylere yönelik uygulamalar netice de öğretmen adaylarının daha nitelikli, yetişmiş birer birey olmasını sağlayacak adımlar olarak ifade edilebilir. 267 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Öğretmen Yetiştirme Programları ve Eğitim Politikaları Ulusal açıdan Yükseköğretimin yönetimi, koordinasyonu ve uygulamalarına yönelik önemli hedeflerin tespit edilmesi buna bağlı olarak politikaların ortaya konulması, sürekliliğinin sağlanması ve takibine yönelik sistemin oluşturulması yükseköğretim uygulamalarında plan ve program dahilinde hareket edilmesini sağlayacaktır (Erdoğan, 2014: 4). Türkiye’de öğretmen yetiştirme programlarının tarihi eskilere uzanmaktadır. Farklı şekillerde öğretmen yetiştirilmiş ve ülkenin öğretmen ihtiyacının karşılanmasına yönelik değişik uygulamalara gidilmiştir.  1923-1981 yılları arasında Türkiye’nin öğretmen yetiştirmenin tarihi incelendiğinde günün ihtiyaçları ve gereklilikleri doğrultusunda ilkokul, ortaokul ve liselere öğretmen yetiştirmeye yönelik programlar yürütülmüştür. Kuşkusuz toplumun yapısı ülkenin ekonomik seviyesi günün koşulları öğretmen yetiştirme programlarının içeriğinin ve genel çerçevesinin belirlenmesinde öncelikli unsurlar olmuştur.  22 Mart 1926’da yürürlüğe giren 789 sayılı Maarif Teşkilatına Dair Kanun’un 7. Maddesi ile Köy Muallim Mektepleri’nin kurulmasına ilişkin karar alınmıştır. Bu kapsamda “Köy Muaalim Mektepleri” kurulmuştur.  1982 yılında ise Yükseköğretim Kurumu kurulmuş ve Üniversiteler YÖK’e bağlanmıştır. Bununla birlikte Üniversitelerin eğitim-öğretim süreçlerine ilişkin düzenlemelere gidilmiştir. Üniversiteler yaptıkları faaliyetler ve uyguladıkları eğitim programları ile YÖK’e bağlı hale gelmiştir.  1998 yılında eğitim fakültelerinde akreditasyon ve standartların sağlanması maksadıyla “öğretmen eğitiminde standartlar ve akreditasyon” çalışması yürütülmüştür. Yapılan akreditasyon çalışmalarında temel amaç uluslararası bağlamda standart oluşturmak olarak ifade edilmektedir.  Öğretmen yetiştirme programları çok sayıda çalışmanın ve paydaşların katılımıyla güncellenmiştir (YÖK, 2007). “Sonuç olarak; Eğitim fakültelerimizin Türkiye’yi 21. yüzyılda bilgi toplumuna ulaştırmak için gerekli insan gücünü hazırlama kapasitesinin yeterli olduğunu söylemek güçtür” (YÖK, 2007: s.105) bu durumun ortadan kaldırılabilmesi için yapılması gereken öncelikli adım öğretmen yetiştirme programlarında gerekli güncelleme, düzeltme ve gelişmelerin sağlanmasıdır. Eğitim programlarının güncellenme gerekçesi; 268 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES)  Önceki program güncelleme çalışmaları özellikle ilköğretim kademesiyle ve meslek bilgisi dersleri ile sınırlı kalmış olması,  Erasmus, Mevlâna ve Farabi değişim programlarına ilişkin Haftalık ders saati, ders kredileri ve AKTS gibi uyumsuzluklardan kaynaklanan sorunların ortaya çıkması,  Öğretmen yetiştirme ve eğitim bilimlerine ilişkin 10.Kalkınma planı (2014-2018), MEB’in Stratejik Planı (2015-2019), Türkiye Yükseköğretim Yeterlikler Çerçevesi, öğretmen yetiştirme ve eğitim bilimleri alan yeterlikleri gibi resmi belgelerin ortaya konulması,  Milli Eğitim Bakanlığı tarafından gerçekleştirilen 2017 yılında Öğretmen Stratejisi Belgesinin yayımlanmış olması ve öğretmenlik Mesleği Genel Yeterliliklerinin yeniden hazırlanmış olması,  Yükseköğretim Kalite Kurulu tarafından 2000’li yılların başında eğitim fakültelerinde pilot olarak uygulamaya konan kalite ve akreditasyon çalışmalarının yeniden başlatılmış olması,  Avrupa yükseköğretim alanında Bologna sürecine uyum, kalite ve akreditasyon çalışmaları, dünyada ve Türkiye’de aynı alanda eğitim veren lisans programları için çekirdek programlar oluşturma eğitim bilimleri fakültelerinin lisans programlarının da güncellenmesine ve ortak çekirdek programlar oluşturulması,  Öğretmen yetiştirme programlarında müfredatın en az %25 oranında seçmeli derse yer verilmesi gerektiğinden çok fazla sayıda seçmeli ders havuzlarının oluşturulması,  Gerek yükseköğretim alanında gerekse eğitim bilimleri ve öğretmen yetiştirme alanında, giderek etik, moral, ahlaki, kültürel konuların önem kazanmasıyla birlikte öğretmen adaylarının alanlarına ilişkin mesleki bilgi ve becerinin kazandırılmasına ek olarak; (i)evrensel, milli ve yerel/bölgesel kültürleri ve bunlar arasındaki ortak ve farklı yanları tanıyan, (ii)kültürel, etik, ahlaki değerler ve kişilik yönünden rol model olması, (iii)teknoloji okur yazarı, araştırmacı öğretmen niteliği kazanmış olarak mezun olması beklenmektedir. Üstte sayılan gerekçeler öğretmen yetiştirme eğitim programlarının güncellenmesini gerekli kılmıştır. Dünyanın değişmesiyle birlikte bireylerin bu hızlı değişime ayak uydurabilmesi için programların sürekli güncellenmesi gerektiği anlaşılmaktadır. Bireylerin kendilerini sadece 269 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) akademik olarak geliştirmesinin yanında ulusal ve uluslararası kültürü anlama ve kültüre uygun davranması gerekliliği bulunmaktadır. Lisans Programlarının Yapısı ve Getirdiği Yenilikler;  Öğretmenlik lisans programlarındaki dersler, Öğretmenlik Meslek Bilgisi (MB), Alan Eğitimi (AE) ve Genel Kültür (GK) dersleri olmak üzere üç gruptan oluşmaktadır.  Programlarda Öğretmenlik Meslek Bilgisi (MB) dersleri %30-35; Genel Kültür (GK) dersleri %15- 20 ve Alan Eğitimi (AE) dersleri de %45-50 oranında yer almıştır.  Böylelikle bütün öğretmen yetiştirme lisans programları arasında çekirdek müfredat oluşturulmuştur. Eğitim programlarında derslerin yüzdeliklerinde yapılan değişiklikler programda kısmi değişimlere neden olmuştur. Öğretmen yetiştirme programlarına genel bir çerçeve belirlenmiş olup bu sayede öğretmen yetiştirme lisans programlarında temelde birbiriyle benzeyen bir program oluşturulmuştur. Bu durum ulusal bir öğretmen yetiştirme programının mevcut olduğunu göstermektedir. 18 Ağustos 2020 tarihli YÖK’ün yetki devri kararı ile Öğretmen Yetiştirme Lisans programlarında birtakım düzenlemeler yapılabileceğine dair yetkinin üniversitelere verildiği ifade edilmiştir. Bu bağlamda 2022-2023 güz yarıyıldan itibaren geçerli olmak üzere bu karara istinaden üniversitelerin öğretmen yetiştirme programlarında isteğe bağlı olarak düzenlemeler yapılabilecektir. Fakat yapılabilecek düzenlemelerin belli sınırlar dahilinde gerçekleştirilebileceğine dair bilgilendirme yapılmıştır. Mevcut öğretmen yetiştirme programlarındaki derslerin ağırlıkları, dağılımı, ders saatleri ve kredi gibi alanlar da göz önüne alındığında bu hususlar açısından önerilecek programların da benzer özellikler taşıması gerektiği de ifade edilmiştir. Bu durumun ülkede öğretmen yetiştirme programlarının genel çerçevesi açısından benzerlikler barındırması gerektiği ile açıklansa da söz konusu kararın tam anlamıyla yetki devri olarak nitelendirilebileceği söylenemeyebilir. Fakülte bazında öğretim elemanlarının eğitim-öğretim sürecinde gözlemleri ve değerlendirmeleri neticesinde kısmi değişimler yapılmasına olanak verildiği anlaşılmaktadır. “a) Ders kategorileri ile ilgili “Alan Eğitimi Dersleri, Öğretmenlik Meslek Bilgisi Dersleri ve Genel Kültür Dersleri" şeklindeki gruplandırmanın göz önünde tutulması, b) Ayrıca “ders sayısı, ders saati / kredi sayısı ve yoğunluğu" konusunda da yine bu gruplandırmadaki sıralamaya dikkat edilmesi, şartıyla öğretmenlik programlarındaki derslerin, müfredatların ve kredilerin belirlenmesinde, yükseköğretim kurumlarının ilgili kurullarının yetkilendirilmesine karar verilmiştir (YÖK, 2020).” 270 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) SONUÇ VE ÖNERİLER Eğitim politikalarının, reformlarının beklenen amaçlara ulaşılabilmesi için genel ihtiyaçların tespit edilmesi, karşılaştırmaların yapılması ve bu doğrultuda uygulamaya konulması en ideal yol olarak tarif edilmektedir (Cafoğlu, 1996: 367). Bireysel ve toplumsal ihtiyaçların ortaya konulması ve ihtiyaçlardan hareketle eğitim programlarının düzenlenmesi eğitimin niteliğini arttıracaktır. Öğretmen yetiştirme programlarının çerçevesinin belirlenmesi noktasında ele alınan kaynaklar, kalkınma planları, milli eğitim şûrası kararları ve Yükseköğretim politikaları’dır.  Eğitim politikaları bir ülkenin yetiştirdikleri bireylere ilişkin önemli unsurlara sahiptir. Bu politikalar bireylerin gelişmesine odaklanırken toplumun ilgi, ihtiyaç ve tarihi arkaplanından hareket edilmesi,  Covid-19 pandemisi ile birlikte ülkelerin eğitim politikalarını güncellemeleri gerekliliğinin mevcut olması,  Öğretmen eğitiminin teorik yanına ek olarak uygulamanın programda ağırlığının arttırılması,  Bireyleri yetiştirirken kazandırılmak istenen bilgi, beceri ve yeterlilikler değişmiş ve çeşitlenmiştir. Teknolojiyi aktif ve etkin kullanabilme konusu her yaştan ve her kademeden bireyin için bir gereklilik olduğundan öğretmen yetiştirme programında teknoloji kullanımına dayalı derslere ağırlık verilmesi,  Bu bağlamda her kademede bireyin teknolojik bilgi ve birikiminin zenginleştirilmesi. Bununla birlikte öğretmen yetiştirme programların zorunlu ve/veya seçmeli olarak ders havuzuna eklenmesi gerekmektedir.  Bu becerilerle donanık bireylerin yetiştireceği öğrencilerin de daha donanımlı ve yetkin olacağının düşünülmesi,  Çok sayıda paydaşın sürece dahil olması, bu paydaşların eğitim programının özelde de öğretmen yetiştirme programlarına ilişkin görüşlerini bildirmesi, düzenlemesi ve geliştirmesi,  Öğretmen adaylarının eğitim sürecinin başında yeterliliklerinin detaylı bir şekilde değerlendirilmesi bu bağlamda öğretmenlik mesleğinin gerekliliklerini yerine getirebilecek nitelikteki bireylerin eğitim sürecine devam etmesi hususu değerlendirmeye alınması gerektiğinin düşünülmesi, 271 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES)  Eğitim politikalarının temel çerçevesinin oluşturulurken küresel bağlamda bireylerden eğitim süreci sonrasında da gerekli bilgi, beceri ve yeteneklerin neler olduğundan hareket edilerek planlamanın yapılması,  Çağdaş eğitim anlayışına uygun alternatif öğretim yöntem ve tekniklerin öğretildiği derslere her alanda, programlarda yer verilmesi ve fakültelerin fiziki koşullarının da buna uyumlu hale getirilmesi,  Öğretmen yetiştirme programlarında okuyan öğrencilerin farklı perspektiflere sahip olmasını sağlayacak şekilde üniversite bünyesinde farklı alanlardan ders alabilmesinin önünün açılması bu sayede interdisipliner çalışmaların desteklenmesi şeklinde öneriler sıralanabilir. Program geliştirme devam eden bir süreçtir. Nihai ve tamamlanmış bir programın varlığından bahsedilemez. Değişim ve gelişimlere bağlı olarak programların yenilenmesi ülkenin ve bireylerin niteliklerinin arttırılması açısından önemlidir. Başlangıçta belirlenen hedeflere olabildiğince ulaştırabilecek bir programın mevcudiyeti ise sürekli değerlendirmelerle sağlanabilecektir. Öğretmen yetiştirme programlarında derslerinin program içerindeki oranlarını değiştirilmesine ilişkin çalışmalardan daha ziyade programın niteliğinin arttırılması maksadıyla yapılabileceklerin değerlendirilmesi gerektiği ilgili kaynaklar incelendiğinde daha iyi anlaşılacaktır. Merkeziyetçi anlayışın temsili olarak ülke genelinde eğitim fakültelerinde uygulanacak öğretmen yetiştirme programlarının çerçevesini belirleyen ana unsurun eğitim politikaları olduğu bilinmektedir bu politikaların oluşturulmasında ise hükümetin siyasi anlayışının olduğu bilinmektedir. Ortaya konan eğitim politikalarının temelinde ülkenin eğitim sisteminin niteliğinin arttırılması ve nitelikli öğretmen yetiştirme bulunmaktadır. KAYNAKÇA Atatürk Araştırma Merkezi. (2006). Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III. Ankara, 207 s. Cafoğlu, D. Z. (1996). Sanayileşmiş Ülkelerde Eğitim Politika ve Uygulamaları. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 7(7), 367-374. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/kuey/issue/10388/127092. Erdoğan, A. (2014). Türkiye'de yükseköğretimin gündemi için politika önerisi. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, (1), 1-17. Gürol, M., Bavlı, B., & Bakış, T. (2015). Eğitim politikaları bağlamında eğitim programlarının değerlendirilmesi. Türkiye'de Eğitim Politikaları, Gümüş, A., Ed., Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 351-367. 272 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Korumaz, M. (2017). Eğitim politikası süreçlerinde eğitim yöneticilerinin rollerinin incelenmesi. Yayınlanmamış doktora tezi. Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. M.E.B. (2011). Millî Eğitim Bakanliğinin Teşkilat ve Görevleri Hakkinda Kanun Hükmünde Kararname., https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/09/20110914-1.htm adresinden 12 Şubat 2022 tarihinde edinilmiştir. MEB. (2021). 20. Milli Eğitim Şûrası. https://ttkb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2021_12/08163100_20_sura.pdf adresinden 21 Şubat 2021 tarihinde edinilmiştir. Milli Eğitim Bakanlığını Teşkilat ve Görevleri Hakkında kanunu Hükmünde Kararname. (2011). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/09/20110914-1.htm adresinden 22 Şubat 2022 tarihinde edinilmiştir. Özgüneş, M. (1987). Eğitim sistemimiz ve eğitim fakültelerimiz. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(2). Sağlam, M., Özüdoğru. F., & Çıray, F. (2011). Avrupa Birliği eğitim politikaları ve Türk Eğitim Sistemi’ne etkileri. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(1), 87-109. Sarıbaş, S. ve Babadağ, G. (2015). Temel Eğitimin Temel Sorunları. AJELI-Anatolian Journal of Educational Leadership and Instruction, 3(1), 18-34. Sayın, Z., & Seferoğlu, S. S. (2016). Yeni bir 21. yüzyıl becerisi olarak kodlama eğitimi ve kodlamanın eğitim politikalarına etkisi. Akademik Bilişim Konferansı, Adnan Menderes Üniversitesi, 3-5. Türk Dil Kurumu. (TDK). https://sozluk.gov.tr adresinden 9 Şubat 2022 tarihinde edinilmiştir. Türk Eğitim Derneği. (2007). Türkiye’de Okul Öncesi Eğitim ve İlköğretim Sistemi Temel Sorunlar ve Çözüm Önerileri, Özet Rapor (Birinci Baskı). Ankara: Adım Ajans. Usta, M. E. (2015). Siyasi parti programlarına göre eğitim politikaları. TYB AKADEMİ Dil Edebiyat ve Sosyal Bilimler Dergisi, 13, 55-73. YÖK. (2007). Öğretmen Yetı̇ ştı̇ rme ve Üniversitede Eğı̇ tı̇ m Fakültelerı̇ (1982-2007) Yetiştirilmesinin (Öğretmenin Değerlendirilmesi). https://www.yok.gov.tr/Documents/Yayinlar/Yayinlarimiz/ogretmen-yetistirme-veegitim-fakulteleri.pdf adresinden 21 Şubat 2021 tarihinde edinilmiştir. YÖK. (2020). Karar. Yök'ten Eğitim Fakültelerinin Müfredatlarına Yönelik Tarihi https://www.yok.gov.tr/Sayfalar/Haberler/2020/egitim-fakültelerine-yetki- devri.aspx adresinden 24 Şubat 2022 tarihinde edinilmiştir. 273 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ESTETİK LİDERLİK ÖZELLİKLERİ VE DAVRANIŞLARININ İNCELENMESİ EXAMİNATİON OF AESTHETIC LEADERSHİP QUALİFİCATİONS AND BEHAVIORS Leyla SEYFİYEVA Yüksek Lisans Mezunu, Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Postgraduate, Anadolu University, Graduate School of Social Sciences ORCID NO: 0000-0002-1703-1458 ÖZET Liderlik, günümüzde hala güncel araştırma konusu olmakla beraber, çok farklı bakış açılarıyla yorumlanan bir kavramdır. Geleneksel liderlik yaklaşımlarında liderlik fenomeni duyusal bilgi ve deneyimden soyutlanmış faaliyet alanı olarak çalışılmaktadır. Bu ise önemli veri kaybı oluşturmaktadır. Güncel yaklaşımlardan olan estetik liderlik yaklaşımı duyusal bilgi ve deneyimi de önemli veri kaynağı olarak görmekte ve yönetime yeni bakış açısı sunmaktadır. Estetiğin örgütsel bağlamda çalışılmasıyla ortaya çıkan bu yeni bakış açısı liderlik çalışmalarına eleştirel/yorumlamacı tutumu getirmekte ve örgütlere anlamlı üretim, daha insancıl yönetim tarzını ibraz etmektedir. Bu bildirinin amacı, estetik liderlik özelliklerinin ve davranışlarının araştırılmasıdır. Bunun için bu tarz liderliğin daha belirgin şekilde ortaya çıktığı sanat sektörü – tiyatroda bir nitel araştırma yapılmıştır. Çalışmada durum çalışması deseni kullanılmıştır ve katılımcılar 2019 yılında Gençlik Sahnesi’nde faaliyette bulunan tiyatro oyuncuları ve tiyatronun yönetmenidir. Araştırma verileri 2018-2019 tarihlerinde toplanmıştır ve yarı yapılandırılmış gözlem, yarı yapılandırılmış görüşme ve araştırmacı günlüklerinden yararlanılmıştır. Verilerinin analizinde içerik analizi tekniği kullanılmıştır. Çalışmaya başlamadan önce estetik liderlikle ilgili geliştirilen temel boyutlar baz alınmış ve elde edilen veriler de bu boyutlar atlında analiz edilmiştir. Araştırmada oyuncu görüşlerinden elde edilen bulgular, yönetmenin görüşleri ve gözlem verileri ile desteklenmiştir. Çalışma sonucunda odak kişi – yönetmenin estetik liderlik özellikleri ve davranışlarına sahip olduğu ortaya çıkmıştır. Araştırılan odak kişi bağlamında estetik liderlik özellikleri; hoş görünümlü, çözüm odaklı, etkili iletişim becerisine sahip, detaycı olarak tanımlanmıştır. Aynı bağlamda estetik liderlik davranışları ise; bireysel ilişkiler geliştirme, duyguları bilgi kaynağı olarak kullanma, farkındalığı artırma, sanatsal olumsuzluklara karşı durma, takım kurma, duygu yüklü ilişkiler kurma, güven ilişkileri geliştirme şeklinde sıralanmıştır. Anahtar Kelimeler: Liderlik, Estetik Liderlik, Sanat, Tiyatro 274 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ABSTRACT Leadership is still a current research topic and is a concept interpreted from many different perspectives. In traditional leadership approaches, the phenomenon of leadership is studied as a field of activity isolated from sensory knowledge and experience. This creates significant data loss. The aesthetic leadership approach, which is one of the current approaches, sees sensory knowledge and experience as an important data source and offers a new perspective to management. This new perspective, which emerged with the study of aesthetics in the organizational context, brings a critical/interpretive attitude to leadership studies and presents a more humane management style to organizations. The purpose of this paper is to investigate aesthetic leadership qualifications and behaviour. For this, a qualitative research was conducted in the art sector – theatre, where this style of leadership emerged more prominently. The case study design was used in the study and the participants are the theatre actors and the director of the theatre operating at the “Ganchlik Sahnesi” in 2019. Research data were collected in 2018-2019 and semi-structured observation, semi-structured interview and researcher diaries were used. Content analysis technique was used in the analysis of the data. Before starting the study, the basic dimensions related to aesthetic leadership were taken as a basis and the data obtained were analyzed under these dimensions. The findings obtained from the actor's views in the research were supported by the director's views and observation data. As a result of the study, it was revealed that the focal person - the director has aesthetic leadership qualifications and behaviours. Aesthetic leadership characteristics in the context of the researched focal person; he is described as pleasant-looking, solution-oriented, having effective communication skills, and detail-oriented. In the same context, aesthetic leadership behaviours are; developing individual relationships, using emotions as a source of information, raising awareness, resisting artistic negativities, team building, establishing emotional relationships and developing trust relationships. Keywords: Leadership, Aesthetics Leadership, Art, Theater GİRİŞ 20.ci yüzyılın başlarından günümüze kadar bilime konu olan liderlik kavramına bir-birinden farklı yaklaşımlar sergilenmiştir. Mevcut yaklaşımlarda daha çok rasyonel bilgiler kullanılmış, duyusal/sezgisel bilgiler yetersiz görülmüştür (Koivunen, 2003; Casey, 2000). Bugün duyusal bilgilerinde önemli veri kaynağı olduğunu belirten yaklaşımlar mevcuttur. Bu yaklaşımlara göre duyusal bilgiyi liderlik araştırmalarında kullanmak liderliğin ana temasını oluşturan sosyal 275 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) etki süreçlerinin anlaşılmasına büyük katkılar sağlayacaktır (Hansen, Ropo ve Sauer, 2007; Sauer, 2005). Bu yaklaşımı gerektiren bir diğer önemli etken ise insanların örgütlerindeki konumunun eleştirilmesidir. Şöyle ki, saha araştırmaları yapan bilim insanları çalışanların “kaynak” muamelesi görmesini, duygularından bağımsız olarak örgütte var olmalarını eleştirmiştirler (Ropo, Parviainen ve Koivunen, 2002). Eleştirel yaklaşıma göre örgütlerdeki bu duygusuz yönetimin amacı dönüştürülebilen kaynak yaratmaktır (Parviainen 1998, s. 25-26). İnsanlar sosyal bir varlık olduklarından dolayı hem mantıklarına, hem de düşünce ve duygularına güvenerek kararlar almaktadırlar. Bu süreç kendisini örgütlerde de göstermektedir. Nitekim lider ve yöneticiler kendi duyularının ve deneyimlerinin kazandırdığı bilgiyle de haraket etmektedirler. Bu bilgi türlerinin örgütsel bağlamda çalışılması ise yönetime çok daha yeni bir bakış açısı sunmaktadır. Estetiği örgütsel bağlamda araştıran yaklaşım tam olarak da bu konulara ışık tutmakta ve yeni liderlik tarzı olan estetik liderlik tarzını ortaya çıkarmaktadır. Estetik Kavramı ve Örgütsel Estetik Estetik kavramı sanatçının zihnindeki inceliğin ve zevkin başkalarının zihnine yansıtabilme becerisidir (Albayrak, 2015, s. 613). Estetik, kelime olarak Yunancada “aisthesis” kelimesine dayanmaktadır. Carroll’a göre (2012), aisthanestha sözcüğü duyusal biliş, duyguları algılama anlamına gelmektedir. Estetik olgusununn 4 temel yapı elementi mevcuttur: estetik subje, estetik obje, estetik kaygı ve estetik yargı (Özel, 2014. s. 17). Estetik subje sanatdan etkilenen alıcıdır. Obje ise sanatsal faaliyetlerin sonucudur. Estetik yargının var olması için kişilerin estetik deneyimi ve tutumu olmalıdır ve bu tutumu sanatçılar iletişim sayesinde var etmektedir (Schroeder ve Fillis, 2010). Estetik kaygı ise hem sanatçının, hem de subjenin estetik değerlere duyduğu endişedir (Taşdelen ve Yazıcı, 2013). Estetik liderler bu yapı elementlerini örgütlerde var eden kişidir. Estetik kavramının yönetim alanında kullanılması sonucunda ortaya estetik yaklaşım modeli çıkmıştır ve bu yaklaşım estetiği ve duyguları örgütsel bağlamda araştırmaktadır (Schroeder ve Fillis, 2010). Estetik kavramının örgütsel süreçlerde kullanılması yaratıcılığı teşvik etmekle beraber örgütlerdeki etkileşim süreçlerinin nasıl gerçekleştiği ile ilgilenmekte (Strati, 2010) ve ölçme şkalasına girmeyen özelliklerin incelenmesine yardımcı olmaktadır (Sauer, 2005). Yaklaşım örgütlere duyusal bilgi sağlamaktadır. Bu bilgiyi anlamak için Polanyi'nin (1978) örtük bilgi kuramına bakılabilir. Estetik bilgi de deneyimlerden elde edilir fakat örgütsel yaşamla ilgilidir (Hansen, Ropo ve Sauer, 2007) Strati’nin (1992, 1996, 1999) konuyla ilgili çalışmaları oldukca kapsamlıdır. Araştırmalarda vurgulanan estetik kavramı yönetim sürecinde mantıksallığa paralel duyusallık alternatifini sunmaktadır. Strati, örgütsel estetik çalışmalarını 4 ana başlıkta incelemektedir: 276 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES)  Arkeolojik yaklaşım – bu yaklaşımla yapılan çalışmalar örgütsel estetiği örgüt kültürü ile ilişkilendirmektedir. Araştırılan olgu ise esasen örgütün yönetim felsefesi, kurum kültürü ve örgütün estetik görünümü ile ilgilidir.  Empati- mantıksal yaklaşımı – bu yaklaşımla yapılan çalışmalarda sezgisel başlayan süreç analitik yöntemlerle araştırılır (Gagliardi 2006, s. 720) ve sonuçlar da yine mantıksal – analitik şekilde yorumlanmaktadır  Estetik yaklaşım – bu yaklaşımla yapılan çalışmalarda örgütün günlük yaşamında estetiğe vurgu yapılır, örgütün estetik boyutu olarak işleyiş ve uygulamalar araştırılır. Yaklaşımın 3 bileşeni mevcuttur (Koivunen, 2003): uygulamalarda kullanılan duyusal bilgi, örgüt hakkında estetik yargı, bireylerin performansı.  Sanatsal yaklaşım – bu yaklaşımla yapılan çalışmalarda ise sanatsal süreçlere odaklanarak oradaki yönetim hakkında bilgi toplanmaya çalışılır. Bu yaklaşımının esas amacı sanat dünyasındaki liderlik hakkında bilgi edinmek ve örgütlere bu anlamda fayda sağlamaktır. Estetik Liderlik ve Boyutları Örgütlere estetik yaklaşımın ortaya çıkmasıyla birlikde estetik liderlik tarzı da araştırılmaya başlanmıştır. Birer sanatçı olarak görülen estetik liderler estetik olgusunun yapı elementlerini örgütlerde var etmektedirler. Estetik liderler örgütsel etkileşeme odaklanan ve duyularla yargıları yöneten liderlerdir. Bu liderlik tarzı ile günümüz fabrikaları daha insancıl yönetim anlayışı yolunda ilerleyebilir, pazarlardaki yönetim anlayışı da birer tiyatro gibi sanat temelli kurumlardaki yönetim anlayışına dönüşebilir. Schroeder’e (2008) göre estetik liderlik genelde sanat sektöründen çıkmaktadır ve kültürel alanlardaki liderlerdir. Fındıkçı (2009) da aynı görüşleri paylaşarak, estetik liderleri sanatçı ruhlu olarak tanımlamıştır. Günümüzde ise estetik liderlik sadece kültürel alanlarda değil, örgütsel bağlamda da araştırılmaktadır. Konuyla ilgili kapsamlı araştırmalar yürüten Monthoux, Gustafsson ve Sjöstrand (2007), estetik liderliği anlamak için sanatsal yönetim kavramını incelemiş ve bir birinden farklı alanlarda araştırmalar yürüterek bir derleme yapmışlardır. Bu derlemede sanat küratörlerinin, orkestra şeflerinin, finansal analistlerin, yazılım programcılarının ve inşaat mühendislerinin estetik liderlik özelliklerini nasıl ortaya koyduğu araştırılmıştır. Monthoux, Gustafsson ve Sjöstrand’a (2007), göre estetik liderlik, yönetim ve sanat arasında kalan alanlarda oluşan liderlik türüdür. Konuyla ilgili araştırmalar yapan diğer araştırmacılar estetik liderliğin sadece sanatsal alanlarda değil örgütlerde de var olduğunu savunmuş ve duyguların 277 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) önemine atıfta bulunarak (Koivunen, 2003) liderliğin duyusal süreçlerinin araştırılmasının gerekliliğini belirtmiştir (Sauer, 2005). Estetik liderliğin iki esas bileşeni mevcuttur. Bu bileşenler deneyimsellik ve duyusal bilgidir (Hansen vd., 2007). Daha öncede vurgulanan bu iki kavram bütüncül bir bakış sunarak liderlik anlayışına yön vermekte ve yeni bilgi kaynağı oluşturmaktadır. Estetik uygulamalarda dinleme, hissetme, duyma, iletişim becerileri duyusal bilgi olarak ele alınmaktadır. Deneyimsellik ise kişinin daha önceden tecrübeleri sonucu oluşan bilgi türüdür (Koivunen, 2003). Yani “işlerin nasıl olduğunu bilmek” deneyimsel bir bilgidir. Örneğin Strati (1999, s. 88-89) kendi çalışmasında kişisel deneyimi gözlemle açıklamaya çalışmıştır : “Pencereden, çatı kiremitini küçük bir binadan sıyıran üç işçi görebiliyordum... Üç işçinin çatıyı sökerken, kelimenin tam anlamıyla zemini ayaklarının altından kaldırmasından dolayı etkilenmiştim. Anlayamadığım şey, neden hiç kaymadıklarıydı” Estetik liderlik metafiziksel bir yaklaşımın örgütlerdeki yansımasıdır. Estetik liderler takipçileriyle her daim etkileşimde olan, onların estetik tutum ve yargılarını geliştiren, hem kendisinin, hem de takipçilerinin potasiyelini ortaya çıkaran liderlerdir. Bu liderlik tarzının özellikleri ve davranışları 7 boyutta incelenmektedir (Polat ve Kavak, 2011): Estetik yaklaşım – Estetik liderler örgütsel olayların arkasındaki psikolojik nedenleri anlamaya çalışırlar. Bu liderler örgütlerdeki adaletsizliğe karşı estetik yaklaşım sergileyen ve çözümler üreten liderlerdir (Schroder ve Fillis, 2010). Estetik liderler takipçilerine karşı adaletli ve tarafsızdır. Ayrıca her insanın farklı yaşam ideolojisi olduğundan dolayı takipçileriyle daha bireysel ilişkiler geliştirirler (Akdoğan, 2001). Erbay’a (2009) göre estetik liderler farklı görüşlere saygı duyarak onları bütünleşdirmeye çalışırlar ve onların esas hedefi takipçilerinin kendileri ile yüzleşmesidir (Fındıkçı, 2009, s. 346). Estetik görünüm – Görünüm kişilikle ilgili bilgi sunmaktadır (Sauer ve Ropo, 2007). Estetik liderler de bu bilginin önemli olduğunu düşünmektedir. Bu sebeble beden dilini çok iyi kullanır (Polat ve Kavar, 2011) ve görünümlerine dikkat ederek takipçilerini de bu yolda motive ederler. Estetik destek – Estetik liderler takipçilerinin sanat algısını yükseye taşıyan liderlerdir (Samier, Bates, ve Stanley, 2006). Aynı zamanda örgütün mimarı olan estetik liderler daha estetik bir yapının oluşması için takipçilerini ikna etmektedirler. Onlar örgütün değerlerini estetik bakış açısı ile yapılandırabilir, kendilerine estetik bir çevre yaratır ve takipçilerine de bu anlamda destek sağlayarak onların performansını artırırlar (Erbay, 2009). Bu zamanda lidertakipçi etkileşimi eşsiz bir eser haline dönüşmektedir (Fındıkçı, 2009, s. 347). Estetik duyarlılık – Estetik liderler takipçilerinin algılarını etkileyerek onlarda yüksek düzey sanat algısı oluşturur ve daha duyarlı takipçiler yaratırlar. Ayrıca ayrıntıların önemine inanan 278 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) bu liderler takipçilerini de ayrıntılarla ilgilenmeye yönlendirir ve onların duyarlılık düzeyini artırırlar (Polat ve Kavak, 2011). Estetik dürüstlük – Estetik liderler kendisiyle ilgili dürüst davranır ve takipçilerinin de dürüst davranması için bir güven ortamı oluştururlar. Fikirlerini söylerken yahut fikirleri eleştirirken tutarlı ve mütevazi davranır, tarafsız haraket ederler. Kendisini anlatan ve takipçilerini anlamaya çalışan bu lider insanların temel psikolojik ihtiyacının farkındadır (Fındıkçı, 2009). Bu sebeble de daha rahat bir örgüt ortamı oluşturarak takipçilerinin ona olan güvenini kaybetmez. Marşap’a (2004) göre estetik liderler üretici, özgür, uyumlu ve içsel zenginlikleri olan bireylerdir ve bu liderlik tarzı güvenle geliştirilebilir. Estetik iletişim – Estetik tutumlar iletişim yoluyla oluşturulabilirler ve estetik liderler bu anlamda çok yeteneklidirler. Genel olarak sanat ve estetik insanlar arasındaki en etkili iletişim aracıdır ve estetik liderler bu aracı kullanarak çok etkili bir liderlik performansı sergilemektedirler (Vondey, 2010). Estetik liderler takım odaklıdır ve hiyerarşiden uzaktır. Sauer ve Ropo'ya (2007) göre estetik liderlerin en belirgin özelliği iletişim yetenekleridir ve onların ilişkileri genellikle duygu yüklüdür. Kullandıkları dil çok naziktir ve estetik liderler bu yetenekleri sayesinde hayalleri imgelere, anlamları ise kelimelere dönüştürürler (Fındıkçı, 2009). Estetik uygulama – Estetik liderler takipçilerinde estetik kaygı ve yargı oluştururlar. Bunun için onları olayları çözmeye yönlendirirler. Aynı zamanda bu liderler üretilen mal yahut hizmet konusunda estetik kaygı duymaktadırlar. Bu sebeble de üretimin her aşamasında estetik kaygılarını dile getirmekte ve takipçilerini de bu yolda güdülemektedirler (Schroeder ve Fillis, 2010). Sanat Örgütleri - Tiyatro Estetik liderlik araştırmalarının sanat sektöründe yapılması alan için daha fazla veri sunmaktadır. Çünki sanat örgütleri farklı işleyiş şeklinde sahiptir, daha çok duyusal bilgiler kullanılmaktadır ve bu süreçleri araştırmak konuyu anlamada çok daha fazla yardımcı olmaktadır. Duyusal süreçlerin ölçülmesi zordur ve bu sebeple de sanat sektöründeki yönetim sürecini araştıran çalışmalar sınırlıdır. Tiyatrolarda yapılan çalışmalar da sınırlı olmakla birlikde konuyla ilgili önemli veriler sunmaktadır. Tiyatrolar tüketicilerin gereksinimlerini karşılamak için üretilen ve aynı anda tüketilen kültür işletmeleridir (Güler, 1997). Tiyatrolar bir iletişim sanatıdır ve temel amacları toplumun sanat algısını etkilemektir. Tiyatrolardaki farklı iletişim şekillerinden en önemlisi ise yönetmen ile oyuncular arasındadır. Bu iletişimin kendine has dili mevcuttur ve kendilerini anlaya ve anlatabilen kişiler takım halinde çalışarak işlerin kolay halledilmesini sağlamaktadır (Sauer, 279 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 2005). Bu örgütlerde lider olarak ele alınan kişi yönetmen, oyuncular ise onun takipçileridir. Clark ve Mangham'a (2004) göre tiyatro örgütsel çalışmalarda her zaman var olmuştur. Şöyle ki, örgütsel yaşamın bir tiyatro olduğunu savunan çalışmalar mevcuttur (Goffman (1959, 1967) ve günümüzde de tiyatro metinleri liderlik programlarında bilgi amaçlı kullanılmaktadır. Yapılan bu araştırmanın amacı estetik liderlik özelliklerinin ve davranışlarının incelenmesidir. Bu amacı gerçekleştirmek için sanat örgütlerinden olan tiyatrolar araştırma evreni olarak belirlenmiştir. Böylece araştırma, estetik liderlik olgusunun tiyatro yönetmenleri bağlamında ele alınması gibi en genel amaçtan yola çıkarak aşağıdaki soruya cevap aramaktadır: Tiyatri yönetmenleri hangi estetik liderlik özellikleri ve davranışlarına sahiptir? YÖNTEM Araştırma modeli Konuyla ilgili verinin azlığı ve bu alanda geniş çaplı araştırmalar yapan bilim insanlarının önerdiği üzere (Hansen vd., 2007) araştırma nitel yöntemlerle yürütülmüştür. Araştırmaya başlamadan önce literatürde mevcut estetik liderlik boyutları ölçüt olarak belirlenmiştir. Bu ölçütler baz alınarak Eskişehir Şehir Tiyatroları bünyesinde bulunan Gençlik Sahnesi yönetmeninin estetik liderlik özellikleri ve davranışları betimlenmeye çalışılmıştır. Bu amaç doğrultusunda kullanılan araştırma modeli durum çalışması modelidir. Durum çalışması bir olgunun bütünsel ve kapsamlı bir şekilde betimlenmesidir (Merriam, 2018). Araştırmanın analiz birimi Gençlik Sahnesi, yapılan araştırma ise araçsal durum çalışması niteliğindedir. Çalışma Qrubu Çalışma Gençlik Sahnesi oyuncuları ve yönetmeni ile yapılmıştır. Çalışmada odak kişi tiyatronun yönetmenidir ve amaçlı örneklem türlerinden olan ölçüt örnekleme ile belirlenmiştir. Bu örnekleme türü daha önceden belirlenen ölçütleri karşılayan durumların çalışılmasıdır (Yıldırım ve Şimşek, 2011). Yönetmenin önceden belirlenen ölçütleri; 21 yıllık tiyatroculuk deneyiminin olması, Eskişehir Şehir Tiyatrolarında yanat yönetmenliği yapması, Türkiyenin farklı illerinde oyun yönetmesi, araştırma birimi olan Gençlik Sahnesinin kurucusu olmasıdır. Bütün bu ölçütler yönetmenin yönetici kriterlerini karşıladığını göstermektedir. Çalışmaya başlanıldığında ilk önce 17 oyuncu ve yönetmenden ibaret prova süreçleri gözlemlenmiştir. Daha sonra ise gönüllülük esasında 7 oyuncu ve yönetmen ile mulakatlar yapılmıştır. Oyuncuların yönetmenle çalışma süresi ve tiyatroculuk deneyimi en az 1 yıldır. Oyuncuların 3’ü erkek, 4'ü kadın olmak üzere 20-27 yaş aralıklarındadırlar. 280 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Verilerin Toplanması Çalışmada veri toplamak için gözlem ve görüşme teknikleri kullanılmıştır. Öncelikle katılımcı gözlemci modeli ile 1fiziksel ve 2 sosyal gözlem yapılmış ve saha notları alınmıştır. Elde edilen verilerden yola çıkarak bir pilot çalışma yapılmış ve araştırma sorularının anlaşırlığı ve uygunluğu test edilmiştir. Daha sonra ise yarı yapılandırılmış görüşme modeli ile veriler toplanmıştır. Yapılan pilot çalışmadan elde edilen veriler de çalışma kapsamında kullanılmıştır. Veriler 01.04.2019 – 20.05.2019 tarihlerinde toplanmıştır. Ayrıca bütün bu süreçte araştırmacı günlüğü tutulmuş ve ilglili notlar alınmıştır. Toplam 7 hafta süren veri toplama sürecinde çalışma grubuna tezle ilgili bilgi sunulmuş ve onam formu imzalatılmıştır. Tablo 1. Araştırma Sürecinde Toplanan Verilerin Miktarı ve Sürelerine İlişkin Bilgiler Araştırma Verileri Sayı Süre Gözlem (Saha Notu) 3 5 saat 48 dakika Görüşme 8 6 saat 12 dakika 22 sayfa Araştırma sürecinde Araştırma günlüğü Veri Analizi Çalışmada elde edilen veriler içerik analizi yöntemiyle analiz edilmiştir. Analiz süreci veri kodlamasının yapılması, temaların bulunması ve düzenlenmesi ve bulguların yorumlanması şeklinde devam etmiştir. Analize başlamadan önce görüşme verilerinin kaydedildiği ses kayıtları döküman şeklinde biçimlendirilmiş ve bu dökümanlar gözlem verileri ile karşılaştırılmıştır. Veri kodlaması araştırmacı tarafından elle yapılmış ve estetik liderlik boyutları başlıkları altında analiz edilerek temalar belirlenmiştir. Araştırmada yönetmenin görüşleri destekleyici veri olarak kullanılmıştır. Son olarak bulgular ilişkilendirilmiş ve yorumlanmıştır. Geçerlik ve Güvenirlik Araştırma geçerlik ve güvenirlik bakımından incelenmiştir. Araştırmaya hakim olan uzmanlar araştırma süresince görüşlerini belirtmiş ve gerekli düzenlemeler yapılmıştır. Araştırmada iki farklı araştırma tekniği kullanılmış ve karşılaştırılan veriler birbirini desteklemiştir. Araştırmacı veri topladığı sahada çalışma grubu ile samimi ilişkiler geliştirmiştir ve bu sebeble elde ettiği verilerin gerçek olduğu kanaatindedir. Ayrıca veriler katılımcılarla paylaşılmış ve gerçekçi bulunmuştur. Araştırmanın analiz sürecinde kullanılan kodlar ve temaların bazıları önceden ilgili literatür taraması sonucunda, bazı kodlar ve temalar ise analiz sürecinde ortaya çıkmıştır. Araştırmacı 281 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) veri toplamaya başladığından itibaren günlük tutmuş, düzenli notlar eklemiş, elde edilen bütün verileri e-posta yoluyla uzmana iletmiş ve araştırmanın tutarlılığı uzman görüşü ile kabul edilmiştir. BULGULAR Analiz çerçevesini oluşturan unsurlar estetik liderlik boyutlarıdır. Elde edilen gözlem ve görüşme verileri bu çerçevede kodlanmıştır. Araştırmada oyunculara yöneltilen sorulardan yönetmenin estetik özellik ve davranışları belirlenmeye çalışılmış, yönetmenin aynı sorulara verdiği yanıtlar ise destekleyici veri olarak kullanılmıştır. Tablo 2. Tiyatroculara göre yönetmenlerinin sahip olduğu estetik liderlik özellikleri ve davranışlarına ilişkin temalar ve kodlar Estetik liderlik Temalar Kodlar Betimlemeler boyutları Estetik yaklaşım Sanatsal olumsuzluklara Net bir duruş sergileme K2, K3, K5, K7, K8 boyutuna ilişkin bulgular karşı bakış açısı Gençlik Sahnesi K3, K6, K8 Bireysel ilgi K1, K3, K6, K7, K8 Bütüncül bakış K1, K3, K4, K5, K6, K7, K8 Tarz sahibi K1, K2, K3, K4, K7 Temiz K5, K8 Oyuncuların Beğenme K2, K3 görünümlerine ilişkin Öneride bulunma K1, K2, K4, K5, K7, K8 Heyecan K1, K3, K5, K8 Katkı K1, K2, K4, K6, K7, K8 Duyguyla motive etme K1, K2, K3, K4, K5, K6, Oyunculara karşı bakış açısı Estetik görünüm Dış görünüm boyutuna ilişkin bulgular yaklaşım Estetik destek boyutuna Deneyimlerini anlatma ilişkin bulgular Motive etme K7, K8, Sanatsal destek Estetik duyarlılık Algıları etkileme boyutuna ilişkin bulgular Yönelim K2, K3, K4, K5 İçselleştirme K1, K7, K8 Büyük değişimler K1, K2, K3, K6, K7, K8 Farkındalık K1. K2, K3, K4. K5, K7 Detaycı K1, K2, K3, K4, K5, K6, Detaylar K7, K8 Detaylara yönlendirme K1, K2, K3, K4, K5, K6, K7, K8 Estetik dürüstlük Prova süreçleri boyutuna ilişkin bulgular Güven ilişkileri Özgürce K1, K3, K5, K6, K7 Disiplin K1, K3, K5, K6, K7, K8 Güvende olma K1. K2, K3, K4, K6, K7, K8 282 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Estetik iletişim boyutuna İletişim şekilleri Duygu yüklü iletişim ilişkin bulgular K1, K2, K3, K4, K5, K6, K7, K8 Takım ilişkileri K1, K2, K3, K4, K5, K6, K7, K8 Estetik uygulama Problem çözme boyutuna ilişkin bulgular Yönetim sürecine katılım Etkili iletişim K1, K3, K4, K5, K6, K7, K8 Pratiklik K1, K3, K4, K5, K6, K7, K8 Duyguyla yaptırım K1, K2, K3, K5, K6, K7, K8 Fikrini beyan etme K1, K2, K3, K4, K5, K6, K7, K8 *K (katılımcılar) Tiyatro yönetmeninin estetik yaklaşımını ortaya çıkarmak için oyunculara ve kendisine sorular yöneltilmiş ve alınan cevaplardan iki temaya ulaşılmıştır. Yönetmenin kendi alanındaki olaylara karşı yaklaşımına ilişkin katılımcı ifadelerine göre yönetmen herhangi olumsuzluklara karşı net bir duruşu sergilemektedir ve bu duruşunu Gençlik Sahnesini kurarak da göstermiştir. Bu konuda katılımcıların verdikleri cevaplardan bazıları şöyledir: “yaptığı reji ile ve anlattığı bakış açısıyla biz bu sanatsal ve kültürel bozulmalara karşı oyunda değindiği noktaları görebiliyoruz”(K3).“Gençlik Sahnesi. Yani çok önemli bir şey. Onun yaşındaki, onun tecrübesinde ki bir kişinin bu işi yapması... Bu süreç sonunda hepimiz değişiyoruz…”(K6). “Benim de hayattaki mücadele şeklim buymuş. Genç ve istekli, kendine alan arayan ... gençlerle bir şey üretmek, onlara alan açmakmış benim de mücadelem”(K8). Yönetmenin oyunculara olan yaklaşımını anlamak için elde edilen verilerden yönetmenin bireysel ilişkiler geliştirdiği, fakat bütüncül bir bakışa sahip olduğu ortaya çıkmıştır. Bu konudaki katılımı görüşlerinin bazıları şu şekildedir: “...Bir resim vardı. Eşitlikle ilgili ve adaletle ilgili. Onun gibi hoca. Oradaki adalet kısmı aslında… Sana ne lazımsa onu veriyor” (K1). “...15 kişilik bir ekipsek, 15 kişinin 15 farklı öğrenme yolu var… Kişiye göre davranıyor yani” (K6). “sahnede büyük - küçük rolün olduğuna inanmıyor. Hep birlikte bir şey koyuyoruz ortaya” (K5). “Asla adam kayırmam... Birine gösterdiğim emek neyse diğerine de aynı emeği harcarım” (K8). Estetik görünümle ilgili elde edilen verilerden iki tema oluşturulmuştur. Yönetmenin görünümüyle ilgili katılımcı görüşleri onun temiz ve tarz sahibi olduğunu ortaya iddia etmiştir: “Kendine has bir tarzı var” (K2). “...mesela elinde purosu var, kulağındaki küpesi var... Müthiş birçok yönlülük bence. Bizi bu kadar ikna etmesinin sebebi de bu” (K1). “...Kesinlikle dış görünüşüne çok dikkat eden biri... Çok da tarz”(K4). Ayrıca yönetmenin görünümüyle ilgili gözlem verileri de katılımcıların ifadelerini desteklemektedir. 283 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Gözlem sırasında yönetmenin oyuncuların dış görünümlerinin önemli olduğuna vurgu yapmış ve bu anlamda duygu yansıtmasında giyimin önemli olduğunu belirtmiştir. Katılımcı görüşleri de bu verileri destekleyerek yönetmenin bu konudaki tavrını beğenme ve öneride bulunma şeklinde olduğunu ortaya çıkarmıştır: “..mesela senin tarzını beğendiği zaman çok net olarak söylüyor” (K2). “...bugünün en güzel giyineni ve en şık seni seçiyorum" falan dediği anlar oluyor” (K3). “...onun altına beyaz pantolon giyinirsen daha güzel olur falan diyor” (K2). “...bu saç tarzın çok iyi. Bence bunu bozma der” (K7). “...erkekler şey demeye başladı, hocam siz bizim "imaj maker"mız olun” (K8). Tiyatro yönetmeninin estetik destek sağlamasıyla ilgili ilk veriler gözlem sırasında elde edilmiştir. Şöyle ki, gözlem süreçlerinde yönetmenin kendi tiyatro deneyimlerini oyuncularına anlatması gözlemlenmiş ve bunun üzerine katılımcılara sorular yöneltilmiştir. Katılımcıların bazılarının yanıtlarına göre yönetmenin bu anlatıları onlara büyük oranda katkı sağlamakta ve bazılarına büyük heyecan getirmektedir: “…Anlattığı şey çok sıradan olsa bile heyecanla ve merakla dinliyoruz” (K3). “..ben her zaman heyecanla dinliyorum şahsi olarak belirtmek gerekirse...”(K5). “anlatacağı şey o sırada oynayacak birine yardımcı olacaktır”(K7). “...doğru zamanda doğru anıyı anlattığınız zaman o unutulmaz” (K8). Estetik destek boyutuna ilişkin oluşturulan bir diğer tema motive süreçleridir. Bu süreçler hakkında katılımcı görüşlerinin genelinde “duyguyla motive etme” kodu kullanılmıştır. Konuyla ilgili katılımcı görüşlerinin bazıları şöyledir: Teknik olarak değil de daha çok manevi olarak eğitiyor bizi. O yüzden orası koşarak gittiğimiz bir yer” (K5). “...yaşadıklarınızla gelin ve bu yaşadıklarınızı sahne üzerinde dönüştürün diyen adam” (K3). “...Onlara bakışım, belki edeceğim bir söz, dinlediğim bir şarkı onları bir anda motive edebiliyor” (K8). Tiyatro yönetmeninin sağladığı bir diğer estetik destek ise sanatsal anlamda destektir. Gözlem süreçlerinde yönetmenin oyunculara farklı tablolar göstermesi ve o tabloları anlatması gözlemlenmiştir. Bunun üzerine yöneltilen sorulara katılımcıların bazıları bu süreci sanatı içselleştirmede destek olarak tanımlarken, bazıları sanattaki yönünü bulma olarak nitelendirmiştir. Katılımcı görüşlerinden bazıları şöyledir: “...sanata nasıl yöneldiğimle ilgili çok payı var... yanlış yapıyormuşum aslında” (K1). “yolumda giderken yolumdan sapmıştım...Sonra beni tamir etti ve yoluma soktu”.(K2). “...sanatı içselleştirmemde büyük etkileri var” (K7). “...ilk gün hoca dedi ki "kaç kişi konservatuar sınavına girecek?". İki kişi el kaldırdık. Şimdi 18 kişi kaldırıyor” (K6). 284 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Tiyatro yönetmeninin estetik duyarlılık seviyesini anlamak için katılımcılara yöneltilen soruların cevaplarından yönetmenin algıları etkileyerek değişimler yarattığı ve detaycı bir özellik taşıdığı ortaya çıkmıştır. Yönetmenle çalışmanın oyuncularda yarattığı etki bazı katılımcılarda büyük değişimler yaratmış, bazı katılımcıların farkındalık düzeylerinin artmasına yol açmıştır. Bu konuyla ilgili bazı görüşleri aşağıdaki gibidir: “...tiyatro algılarımızı değiştireceğim dedi ve değiştirdi” (K1). “hocayla tanışmadan önce yaptığım tiyatro ile şimdi yaptığım tiyatro arasında dağlar kadar fark var” (K3). “...Gençlik Sahnesinde benim farkındalığım, sahne becerim çok arttı” (K2). “...oyunculuk algısını değiştiriyoruz. Çok büyük değişimler görüyorum” (K8). Gözlem süreçlerinde yönetmenin detaylar konusunda hassas olduğu gözlemlenmiştir. Bunun üzerine katılımcılara sorular yöneltilmiş ve yönetmenin çok detaycı olduğu ve oyuncuları da detaylara yönlendirdiği ortaya çıkmıştır. Konuyla ilgili katılımcı görüşlerinin bazılar şöyledir: “...onun için varsa yoksa detay....rolü gerçek kılan şeyin detaylar olduğunu düşünüyor” (K3). “...biraz fazla detaycıyım. Detaylarda gizlidir aslında bir sürü şey” (K8). “...detayları bizim bulmamızı bekliyor. Bulamadığımız yerde kendisi küçük bir açar veriyor” (K4). Yönetmenin yönetim sürecindekı dürüstlük boyutundaki davranışlarını anlamak için katılımcılara prova süreçlerine yönelik sorular sorulmuş ve yönetmenin yarattığı örgüt ortamının özgürce, bir yandan da disiplinli olduğu ortaya çıkmıştır. Prova süreçlerini özetleyen katılımcı görüşlerinin bazıları şöyledir: “…ilk ders söylemişti. Sınırsız özgürlük, askeri disiplin” (K1). "...saçmalayın, istediğinizi yapın, özgürsünüz diyor ama çok da uçlara gitmemem gerektiğini biliyorum” (K6). “...çok disiplinli bir insan. Aşırı derecede saygı duyuyor işine...” (K7). “...o tiyatrocular orada aldıkları ahlakla, tiyatro disiplini ile, inancıyla çalışkanlığı ile yetişiyorlar” (K8). Estetik dürüstlük boyutu altında incelenen bir diğer tema ise “güven ilişkileri”dir. Katılımcılar yapılan görüşmelerin farklı bölümlerinde yönetmene çok güvendiklerini ve Gençlik Sahnesinde güvende hiss ettiklerini dile getirmiştirler. Bu ifadelerden bazıları aşağıdakilardır: “...şöyle hissediyordum sahnede: şimdi bırak kendini. Düşmeyeceğim çünkü. Öyle bir güven veriyor” (K7). “...bu güveni bize verdiği için problem çözümünde de biz o güvene güveniyoruz” (K2). “...şu an bana bak şuradan yuvarlan dese yuvarlanacak durumdayım” (K1). Yönetmenin oyuncuları ile kurduğu iletişim şekillerini anlamak için katılımcılara ilgili sorular yöneltilmiş ve 3 türlü iletişim şekli kodlanmıştır. Gözlem süreçlerinde de not edilen samimi iletişim şekilleri katılımcı tarafından duygusal iletişim şeklinde ifade edilmiştir: 285 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) “…Ailemle birlikte minnet olarak onu oraya da koyabilirim.” (K1). “...Emre hoca benim gerçekten abim” (K2). “...ona anlatmayacağım bir şey yok aslında. Arkadaş gibiyiz” (K6). “yıllar geçtikçe insanın dost kazanması azalır. Benim böyle bir lüksüm var” (K8). Yönetmenin iletişim yeteneğini anlatan katılımcılar onun etkili iletişim becerilerine sahip olduğunu ve hitabet gücünün çok etkili olduğunu belirtmiştir: “hitabet gücü... Ben onun mesela bende olmasını çok isterdim (K7). “hocanın öyle bir aurası var ki, tek kelime ile bir anda masayı kendine döndürebiliyor” (K5). “....bu kadar insanı çevresinde toplayabilmesinin iyi bir anlatım üslubuna sahip olmasından kaynaklandığını düşünüyorum” (K3). Katılımcılar Gençlik Sahnesinde her zaman takım olarak haraket ettiklerini, yönetmenin takım odaklı olduğunu belirtmiştir. Yönetmen de kendisinin takıma inandığını belirterek bu bulguyu desteklemiştir: “…biz bir aileyiz cümlesini kuruyoruz genelde. Biz bir ekibiz. (K3). “...hep birlikte 22 kişi bir çember olup algılarımızı geliştirdik” (K2). Bütün sınıfla ağız birliği sağlayacaksın, bütün sınıfla kavga etmeden bir karar vereceksin” (K7). “...ben hayatım boyunca örgütlenmeyi inanmış biriyim. Yönetmenlik yaptığım her yerde önce ekip yaparım” (K8). Yönetmenin estetik uygulama metotlarını anlamak için katılımcılara problem çözme süreçleri ve yönetmenin kullandığı taktikler sorulmuştur. Katılımcılar yönetmenin çok pratik olduğunu ve kendileriyle duygusal bir köprü kurarak iş yaptırdığını belirtmişti: “Sadece A planı ve B planı yok. C, D, E planları da var.... Kafasındaki planlar bitiyor. Olmuyorsa F'i üretiyor. Problem çözülüyor.” (K6). “...ikna çabalarına giriyorsunuz kişi ile ilgili ise... Çözülmeyecek bir problem yok” (K8). “...senden öyle bir beklenti de oluyor ve sanabunu öyle bir geçiriyor ki sen zaten oraya geç kalamıyorsun. Bu bir azarlama değil” (K7). “...tembellik dönemlerinde insan niye silkinip kendine gelir? Ya çok zorunludur buna, ya da birilerini üzmemek ister. Bizde zorunluluk yok” (K8). Gözlem süreçlerinde oyuncuların oyunla ilgili fikirlerini ve önerilerini dile getirdiği ve yönetmenin de dikkatle dinlediği gözlemlenmiştir. Konuyla ilgili katılımcılra sorular yöneltilmiş ve katılımcılar da fikirlerini rahat şekilde beyan ettiklerini, fakat aşırıya kaçmadıklarını belirmiştirler: “...fikrimi çok rahat beyan ediyorum. Dün akşam “hocam, burası çok anlamsız kalmıyor mu” dedim” (K1). “...gerekli gördüğü yerlerde de "aa doğru, olabilir, deneyelim" diyor” (K2). “...bunu tartıştık ve aslında bize bir şey kaybettirmediğine karar verdik. Sahneyi ekledik” (K4). “...bazen ikna etmek için sorarım, oraya ulaşsınlar diye sorarım, bazen de katkıda bulunsunlar diye sorarım” (K8). 286 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Gözlem yapılmadan önce yönetmenle yapılan kısa konuşmada yönetmen “Halvet dönemi” diye bir süreçten bahsetmiştir. Bu süreçte kenardan kimseyi almadıklarını ve oyuncu – yönetmen herkesin bir biriyle duygusal paylaşımlarının olduğunu belirten yönetmen bir-birlerini yakından tanımak için bunun gerekli olduğunu belirtmiştir. Bu dönemin örgüt sırrı olduğu düşünüldüyü için katılımcılara sorular yöneltilmemiştir. TARTIŞMA VE SONUÇ Çalışma kapsamında yönetimin birer sanat ve estetik olduğu felsefesi (Koçel, 2007) benimsenmiş, tiyatrolar ise örgüt olarak (Güler, 1997) kabul edilmiştir. Estetik konusuyla ilgili çalışmalar yapan yazarlar estetik liderliğin sanatla ilgisi olduğuna vurgu yapmaktadır (Schroeder ve Filles, 2010; Samier vd., 2006; Strati, 2010; Sauer 2005). Bu sebeble de estetik liderliğin sanat sektöründe uygulamasını incelemek olguyu anlama adına oldukça önemlidir Bu doğrultuda tiyatro yönetmeninin estetik liderlik özellikleri ve davranışları araştırılmış ve elde edilen veriler estetik liderlik boyutları altında analiz edilmiştir. Schroder ve Fillis’e (2010) göre estetik liderler taşıdığı bu özellikler sayesinde sanatsal ve kültürel sorunlara karşı estetik yaklaşım sergileyerek duyguları anlamaya ve çözüm odaklı olmaya çalışırlar. Araştırmanın odak kişisi - yönetmen kendi alanındaki olaylara karşı duyarlıdır ve olumsuzluklara karşı bir duruşu vardır. Kendi kurmuş olduğu Gençlik Sahnesinde kültürel bozulmalara karşı duruşunu sergileyerek kendi doğru bildiği sanat algısıyla oyuncular yetişdirmektedir. Literatürde estetik liderlerin bütüncül bir bakışa sahip oldukları, eşit ve adil davrandıkları belirtilmektedir (Erbay, 2009; Akdoğan, 2001; Carrol, 2012). Oyunculara bir bütün olmayı öğreten yönetmen daha bireysel ilişkiler geliştirerek herkese farklı kanaldan yaklaşmaya ve performansını arttırmaya çalışmaktadır. Bu anlamda araştımada odak kişinin estetik yaklaşım sergilediği ortaya çıkmıştır. Sauer ve Ropo’ya (2007) göre insanların fiziksel deneyimleri estetik öğrenmenin merkezidir ve bu anlamda takipçiler liderlerinin görünümüne dikkat ederek estetik deneyim kazanmaktadırlar. Polat ve Kavak’a göre (2011), estetik liderlikte içsel özelliklerin yanısıra dışa vurum, giyimkuşam da önemlidir. Araştırma bulgularına göre yönetmen görünümüne dikkat eden, bunu gerekli gören, aynı zamanda oyunculara da bu anlamda önerilerde bulunan ve beğendiği sırada bunu dile getirerek onları motive eden bir yöneticidir. Bu bağlamda yönetmenin estetik görünüm özelliğine sahip olduğu ortaya çıkmıştır. Estetik liderler toplumun mimarıdır ve toplumu estetik şekilde yapılandırırlar. Ayrıca estetik liderler takipçilerine destek sağlayarak onlardaki sanat algısını üst seviyeye taşırlar ve bu anlamda destek sağlarlar (Samier vd., 2006). Araştırmanın odağı olan yönetmenin oyuncularına 287 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) kendi deneyimlerini anlatarak onlarda heyecan yaratmakta ve kariyerlerine katkıda bulunmaktadır. Bu da oyuncuların sanatı içselleştirmesine ve kendi yönlerini bulmasına vesile olmaktadır. Yönetmen aynı zamanda oyunculara inam ve güven vererek içsel motivasyon sağlamaktadır. Arıkan’a (2010, s. 3) göre çalışanların estetik algı ve duyarlılığı gelecekteki yaptırımlar açısından önemlidir. Bu anlamda estetik liderler çalışanlarda estetik duyarlılık yaratmaktadır ve her zaman böyle bir çaba içerisindedir. Polat ve Kavak’a (2011) göre estetik liderler bu duyarlılığı yaratmak için takipçilerini örgütlerdeki ayrıntılara yönlendirmektedirler. Araştırmada yönetmenin oyunculardaki tiyatro algılarını ve performanslarını önemli derecede değiştirdiği ortaya çıkmıştır. Yönetmen kendisi de ayrıntıları çok önemseyen ve detaycı bir yöneticidir. Literatürde estetik liderlerin insani değerlere çokca sahip çıktığı, güven ortamının yaratılmasına çok önem verdiği belirtilmektedir (Fındıkçı, 2009). Estetik liderler özgür, üretici ve içsel zenginlikleri olan bireylerdir (Marşap, 2004). Araştırmanın odağı güven ilişkileri kuran ve bu ortama değer verdiğini belirtilen bir yöneticidir. Prove süreçlerinde özgür olduklarını bildiren katılımcı görüşlerinden yola çıkarak yönetmenin estetik dürüstlüğe önem verdiğini söylemek mümkündür. Estetik liderler için iletişim hayati bir önem taşımaktadır. Vondey’e (2010) göre estetik liderler etkili bir iletişim becerileri sahiptir. Araştırmada yönetmenin etkili hitabet gücünün olduğu ortaya çıkmış ve yüksek ikna kabiliyeti ile insanları etrafına toplamayı başarmıştır. Literatürde estteik liderlerin farklı iletişim şekillerine sahip olduğu, duygu yüklü ilişkiler kurduğu belirtilmektedir (Akdoğan, 2001; Sauer ve Ropo, 2007). Araştırma bulgularında yönetmenin oyuncularla duygusal ilişkilerinin olduğu tespit edilmiştir. Bulgularda sıkça “aile” kavramına vurgu yapılmış ve bu tarz samimi ilişkilerden söz edilmiştirş. Polat ve Kavak’a (2011) göre estetik liderler bu tarz iletişim becerileri sayesinde ast-üst ilişkisi yerine arkadaşlık ilişkisi kurmaktadır. Yönetmen de hiyerarşiden uzak takım ilişkileri geliştirmiş ve takım gücüne inandığını bir kaç defa vurgulamıştır. Bu anlamda yönetmenin estteik iletişime sahip olduğu ortaya çıkmıştır. Literatürde estetik liderlerin estetik uygulamacı olduğu ve takipçilerini problem çözmeye ittiği belirtilmektedir (Schroeder ve Filles, 2010; Polat ve Kavak, 2011). Problem çözme ve yönetime katılım bağlamında estetik uygulamacı olarak değerlendirilen odak kişi oyuncuları probelm çözmeye itmekte ve bunu yaparken duygusal bileşenleri kullanmaktadır. Pratik olarak nitelendirilen yönetmen aynı zamanda katılımcı liderlik tazrı sergilemektedir. Nitekim oyun 288 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) sürecince kendi fikirleri ve öneriler ile katılım gösteren oyuncular bu anlamda rahat olduklarını belirterek yönetmenin estetik uygulamacı olduğunu ortaya çıkarmıştır. Sauer (2005), sanatsal süreçlerdeki liderliğin bir paradoks olduğunu ve çok fazla duygusal bileşen içerdiğini belirtmiştir. Araştırmanın odağı olan ele alınan yönetmenin farklı süreçlerde – motivasyon süreçlerinde, problem çözme çalışmalarında ve iletişim şekillerinde bu bileşeni kullandığı tespit edilmiştir. Fineman (2003) liderlerin takipçilerini anlama ve empati kurma yeteneğinin başka bir boyut olduğunu ve bunun sanatsal/estetik liderlik olduğunu belirtmiştir. Güvene dayalı ilişkiler geliştiren ve oyuncularına farklı tür destekler sağlayarak onları geliştiren yönetmen bu anlamda estetik liderdir. Hansen vd., (2007) daha öncede belirtildiği gibi estetik liderliğin iki önemli bileşeni – duyusallık ve deneyimsellikden bahsetmektedir. Araştırmanın odak kişisi ola yönetmen duyusal bilgi türlerinden olan duyguları bir bilgi kaynağı olarak kullanmaktadır. Ayrıca etkili dil becerileri ile başka bir duyusal bilgi türünü de kullanan yönetmen kendi tecrübelerini de oyuncularına anlatarak ve bunu önemli görerek deneyimselliğe vurgu yapmaktadır. Daha önce estetik liderlik araştırmaları yine tiyatro ve semfoni orkestralarında (Sauer, 2005; Koivunen, 2003) yapılmıştır. Bu araştırmacılar genellikle Batılı oldukları için araştırmaların içeriği de Batı kültürnünü unsurlarını içermektedir. Yapılan bu araştırmada ise Türk kültürüne ilişkin bileşenler mevcuttur. Örneğin Doğu ve Batı kültürleri arasında “ailesel benlik” “bireysellik” kavramları bir birine paraleldir (Roland, 1996). Dolayısıya ailesel benlik kurgusu estetik liderlik süreçlerinde de kendisini göstermiştir. Araştırma bulgularında araştırma yapılan örgütün bir aile atmosferi olmasına atıflar yapılmıştır. Ayrıca iletişim şekilleri incelenirken ortaya Doğu kültürüne has olan “usta –çırak”, “ağabey-kardeş” ilişkileri çıkmıştır. Kültürün verdiği bir kurgu başka toplumlarda yapılan çalışmalarda başka sonuçlar verebilir. Araştırma sonuçlarına göre estetik liderlik özelliklerinin ve davranışlarının diğer modern liderlik türleriyle benzeyen özellikleri mevcuttur. Bireysel ilişkiler geliştiren estetik liderler dönüştürücü liderler ile bu anlamda benzeşmektedir. Ayrıca estetik ve dönüştürücü liderler her ikisi takipçilerine destek sağlayarak onları yüksek düzeyde motive etmektedir. Takipçileriyle güven ilişkileri kuran estetik liderler bu anlamda otantik liderle, takipçilerini duygusal bileşenleri kullanarak ikna eden özelliği ile karizmatik liderle benzeşmeketdirler. Samimi aile ilişkileri geliştiren estetik liderler paternalist liderlik tarzına da benzeşmektedir. Fakat burada “baba” figuranı değil, “arkadaş” fiquranı mevcuttur. Estetik liderler kendi alanlarındaki olumsuz olaylara karşı dirençlidir ve bu anlamda diğer liderlik tarzlarından ayrışmaktadır. Karizmatik liderlikde olduğu gibi duygusal bileşenlerle ikna eden estetik liderler çıkarsızdır ve bu anlamda karizmatik liderlen ayrılmaktadır. Estetik ldierler 289 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) diğer liderlik türlerinden farklı olarak estetik kayglya sahiptir, estetik duyarlılıkları sayesinde takipçilerini etkilemekte ve farkındalık yaratmaktadır. Bu anlamda estetik liderleri başka slfatlardan ayıran özellik – sanatsallık olarak tanımlanmaktadır. Yapılan çalışmanın sonuçları hem uygulamaya yönelik, hem de gelecek araştırmalara yönelik öneriler sunmaktadır. Öncelikle örgütlerde duyusal bilgiler veri kaynağı olarak kullanılabilir. Güvene dayalı ilişkiler olan örgütlerde kişiler kendilerini daha iyi hissetmektedir ve bu da onların performansını artırmaktadır. Yöneticiler estetik liderlik olgusunu kullanarak çalışanların duygularını önemseyebilir ve bu da duygusal emek sarfını azaltabilir. Çalışanların daha verimli olması için onlara özgür alanlar bırakılabilir ve bu anlamda estetik liderlik tarzının benimsenmesi önemlidir. Estetik liderlikte olduğu gibi farklı iletişim şekilleri kullanılarak çalışanlara daha bireysel yaklaşılabilir. Strati (1992, 1996, 1999), estetik olgusunun örgütlerde araştırılmasına yönelik 4 başlık belirtmiştir. Bu çalışma sanatsal yaklaşım benimsenerek yapılmıştır. Diğer yaklaşımlar kullanılarak estetik liderlik araştırıla ve konuyula ilgili daha veriye ulaşılabilir. Bu çalışmada mevcut estetik liderlik boyutları ele alınarak araştırma yürütülmüştür. Daha farklı yöntemler kullanılarak daha fazla estetik liderlik boyutlarına ulaşılabilir. Bu çalışma tiyatroda yapılmıştır. Farklı örgütlerde yapılacak çalışmalar konuyla ilgili daha fazla veri sunabilir. KAYNAKLAR Akdoğan, B. (2001). Sanat, Sanatçı, Sanat Eseri Ve Ahlak. A.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11 (2), 212-245. Albayrak, A.K. (2015). Estetik Kavramı üzerine bir Değerlendirme. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi. ss. 612-620. Carroll, N. (2012). Sanat Felsefesi. Çev.: Tirkeş,G.K. Ütopya Yayınevi. Ankara. Casey, C. (2000). Sociology sensing the body: Revitalizing a dissociative discourse. Hassard, J., Holliday, R. and Willmott H. (Ed.). Body and Organization. London. Sage. ss. 5270. Clark, T. ve Mangham,İ. (2004). From dramaturgy to theatre as technolohy: the case of corporate theatre. Journal of Management Studies, 41(1). ss.37-59. Erbay, M. (2009). Sanat-Sanat Yönetimi Ve Ötesi. Eleştiri Dergisi, 2. ss. 37-41. Fındıkçı, İ. (2009). Hizmetkâr Liderlik. İstanbul: Alfa Basım Yayın. Gagliardi, P. (2006). Exploring the Aesthetic Side of Organizational Life. ss. 701–24. İn The Sage Handbook of Organization Studies. Clegg, S. R., Hardy, C., Lawrence, T. B. ve Nord, W. R. (Ed.). London. Sage. Guillet de Monthoux P., Gustafsson C. ve Sjöstrand S., (2007). Aesthetic leadership: Managing fields of flow in art and business, London. ss. 170-174. 290 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Güler, Z. (1997). Işletme olarak Tiyatro Örgütleri. Anadolu Üniversitesi yayınları. No: 1008. Hansen H, Ropo A, Sauer E (2007). Aesthetic leadership. Leadership Quarterly, 18(6). ss. 544560. Koivunen, N. (2003). Leadership in symphony orchestras. Discursive and aesthetic practices. Tampere University Press. Marşap, A. (2004). Modern Resim- İş Eğitiminde Yaratıcı Ve Sanatsal Önderlik. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 3, ss.10-21. Merriam, S.B.(2018). Nitel Araştırma ‘’Desen ve Uygulama İçin Bir Rehber’’ (3.Baskı). Selahattin Turan (Çev. Ed.). Ankara: Nobel Akademi Yayıncılık. Özel, A. (2014). Estetik ve Temel Kuramları. Ütopya Yayınevi. Ankara. Parviainen,J. (1998). Bodies Moving and Moved. Tampere: Tampere University Press. Polat, S. ve Kavak, Z. (2011). Aesthetic leadership (AL): Development and Implementation of Aesthetic Leadership Scale (ALS) of the School Directors. Educational Research and Reviews, 6(1). ss. 50-61. Ropo, A., Parviainen, J. ve Koivunen, N. (2002). Aesthetics in leadership. From absent bodies to social bodily presence. İn J.Meindl ve K. Parry (Ed.). Grounding Leadership Teory and Research : İssues and Perspectives, Greenwich. CT: İnformation Age Publishing İnc. Samier, E.A., Bates, R.J. ve Stanley, A. (2006). Aesthetic Dimensions of Educational Administration and Leadership, London: Routledge. Sauer E, Ropo A (2007). Aesthetic knowledge production and consumption. Paper to be presented in the Third Organization Studies Summer Workshop. Crete, Greece, ss. 7-9. Sauer, E. (2005). Emotions in Leadership: Leading a Dramatic Ensemble. Tampere: Tampere University Press. Schroeder, J.E. (2008). Aesthetic Leadership, Key Concepts In Leadership Studies. Marturano, A. ve Gosling, J. (Ed.), London: Routledge. ss. 5-7. Schroeder, J.E. ve Fillis, I. (2010). Aesthetic Leadership. Research Handbook on Political and Civic Leadership. Couto, R. (Ed.), London. Sage. Strati, A. (1999). Organization and aesthetics. London. Sage. Strati, A. (2010). Aesthetic Understanding of Work and Organizational Life: Approaches and Research Developments, Sociology Compass. Taşdelen, D. ve Yazıcı, A. (2013). Estetik ve Sanat felsefesi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayımları. Vondey, M. (2010). An Aesthetic of Imagination and Creativity for Leaders. Regent University Press, 1. ss.1-12. Yıldırım, A., Şimşek, H. (2011). Nitel Araştırma yöntemleri (8.Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık. 291 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) İŞLETMELERDE İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİNDE KARİYER DÖNÜŞÜMÜ VE PAZARLAMA AÇISINDAN DİJİTAL DÖNÜŞÜMLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ CAREER TRANSFORMATION IN HUMAN RESOURCES MANAGEMENT IN BUSINESSES AND EVALUATION OF DIGITAL TRANSFORMATIONS IN TERMS OF MARKETING Canan TİFTİK Dr. Öğr Üyesi, İstanbul Gelişim Üniversitesi, Uygulamalı Bilimler Fakültesi, Yönetim Bilişim Sistemleri Bölümü, İstanbul Bilge Turp GÖLBAŞI Dr. Öğr Üyesi, İstanbul Gelişim Üniversitesi, Uygulamalı Bilimler Fakültesi, Yönetim Bilişim Sistemleri Bölümü, İstanbul Hande Ayhan GÖKCEK Dr. Öğr Üyesi, İstanbul Gelişim Üniversitesi, Uygulamalı Bilimler Fakültesi, Yönetim Bilişim Sistemleri Bölümü, İstanbul ÖZET Bu çalışmanın amacı, işletmelerdeki kariyer dönüşümü ve pazarlama açısından dijital dönüşümlerin ve teknolojik yeniliklerin değerlendirilmesidir. Bu anlamda, işletmelerdeki dönüşüme iki perspektiften yaklaşılmıştır. Çalışma, en çok talep gören kariyer becerilerini analiz ederek bugünün ve geleceğin teknolojilerinin pazarlama profesyonelleri için fırsatlarını belirleyerek, teknolojik yeniliklerin dönüşümünü incelenmiştir. İnsan kaynağının kariyer yaşamında doğru yönetimi, yönetimsel olarak kariyeri iki boyutuyla değerlendirmemizi gerekli kılmıştır. Bunlar bireysel kariyer ve mesleki veya örgütsel kariyerdir. Birey tarafından yönetilen kariyerde daha çok farklı veya çok yönlü kariyer alanlarında derinleşmek söz konusu iken, örgüt tarafından yönlendirilen kariyer daha çok belli bir örgütsel yapıda örgütsel hiyerarşide yükselme ve ilerleme anlamına gelen geleneksel kariyeri ifade etmektedir. Bununla beraber Covid-19 salgınının çalışma hayatı üzerindeki etkileri açıkça görülmekte olup işgücü piyasasının uğradığı bu dönüşümün pazarlama yönetiminde dijital teknolojik gelişme ve yeniliklerin de etkisiyle salgın sona erdikten sonra da devam edeceği tahmin edilmektedir. Çalışma modellerindeki değişimler, işlerin yürütülmesi için gerekli becerilerin değişmesini, işletmelerin çalışanlardan yeni beceriler talep etmelerini dolayısıyla çalışanların da işgücü 292 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) piyasasında kalabilmek için çalışma yaşamlarının her aşamasında kendilerini sürekli geliştirmelerini ve kariyerlerini tekrar planlamalarını gerektirecektir. Ayrıca pazarlama yönetiminde dijital yenilikleri göz önüne alarak gelişen ve ilerleyen işletmelerin pazara ve tüketici davranışlarına yön vereceği düşünülmektedir. Bu açıdan bakıldığında, bu anlamda geri kalan ve yeni kanallar ve stratejilerle müşterilerine yaklaşmayan işletmelerin payı payı kaybedeceği tahmin edilmektedir. Anahtar Kelimeler: Teknoloji ve Yenilik Yönetimi, Dijital Pazarlama, Pazarlama Yönetimi, Dijital Dönüşüm, İnsan Kaynakları Stratejik Yönetimi, Kariyer Yönetimi ABSTRACT The aim of this study is to evaluate digital transformations and technological innovations in terms of career transformation and marketing in businesses. In this sense, the transformation in enterprises has been approached from two perspectives. The study examines the transformation of technological innovations by analyzing the most in-demand career skills and identifying the opportunities of today's and future technologies for marketing professionals. The correct management of human resources in career life necessitated us to evaluate career in two dimensions. These are the individual career and the professional or organizational career. While the career directed by the individual is more about deepening in different or multi-faceted career fields, the career directed by the organization mostly refers to the traditional career, which means the rise and advancement in the organizational hierarchy in a certain organizational structure. However, the effects of the Covid-19 epidemic on working life are clearly visible, and it is estimated that this transformation of the labor market will continue after the epidemic ends, with the effect of digital technological developments and innovations in marketing management. Changes in working models will require changes in the skills required to run the business, businesses demand new skills from employees, and therefore employees will need to constantly improve themselves at every stage of their working life and re-plan their careers in order to stay in the labor market. In addition, it is thought that businesses that develop and progress with digital innovations in marketing management will guide the market and consumer behavior. From this point of view, it is estimated that the remaining businesses that do not approach their customers with new channels and strategies will lose their share. Keywords: Technology and Innovation Management, Digital Marketing, Marketing Management, Digital Transformation, Human Resources Strategic Management, Career Management 293 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Giriş Günümüzde işletme yönetimi ulusal ve uluslararası düzeyde büyük bir büyüme ve gelişme süreci içerisindedir. Bu gelişme ve yenilikler, işletme yapısı ve işleyişinde de bazı değişiklikleri zorunlu hale getirmiştir. Bu nedenle bu yenilik ve gelişmelerin gerek işletme çalışanları ve gerekse de yöneticiler tarafından sürekli olarak izlenmesi gerekmektedir. Bugünün yeni rekabet koşulları artık her düzeydeki yönetici ve çalışanların yaptıkları işler ve sorumluluklarının bir zaman baskısı altında olduğunu göstermiştir. Bundan böyle yöneticilerin düşünmesi gereken önemli soru “şu andaki yönetim tarzlarının işletmenin gerekleri ve kendi değerlerini karşılayıp karşılayamadığıdır". Günümüzde toplumların karşılaştığı ve büyük bir olasılıkla gelecekte daha çok karşılaşacakları sorunların çözümü, hemen her alanda faaliyet gösteren örgütlerin nitelikli ve çağdaş yönetimlere sahip olmalarıyla mümkün olabilecektir. Bu ise değişen koşullara uyum sağlayabilme ve modern yönetim, felsefe, araç ve tekniklerini eksiksiz kullanabilme ile yakından ilişkilidir. Dünyada ortaya çıkan her türlü gelişmeye hızla tepki veren ve çözümünü geliştiren yönetim bilimi, özellikle teknolojinin getirdiği kaçınılmaz değişim rüzgarı ile birlikte modern yönetim yaklaşımları olarak isimlendirilen yeni görüşlerin doğmasına imkan sağlamıştır. COVID-19 sonrası çalışma hayatında, pazarlama yönetimi dijital dönüşümün hız kazandığını ve İnsan Kaynakları yönetimi, evde çalışma/uzaktan çalışma gibi esnek çalışma modellerinin kalıcı hale geldiğini görmekteyiz. Bunlar bizleri teknolojiyi kullanmanın ötesine taşımaya itmekte ve teknolojinin nasıl yönetileceğinin iyi bilinmesine götürmektedir. İşletmelerin pazarlama dijital dönüşümünün önemini kavradığını belirterek bu bağlamda; otomasyon, yapay zeka ve diğer teknolojik gelişmelerin etkisiyle, hem mevcut işlerin sayısının ve yapısının hem de bu işlerin yerine getirilmesinde gerekli becerilerin değiştiği ortaya koyulmuştur. Bunun yanında pazarlama dünyasında ön plana çıkan dijital platformlar aracılığıyla gerçekleştirilen işlerin ve çalışanların sayısındaki artış ile birlikte çalışanlar açısından kritik bir öneme sahip olan iş güvencesinin giderek azaldığı ve bir örgütte başlayarak aynı örgütte sona eren kariyeri ifade eden geleneksel kariyer anlayışının değiştiği bir geleceğin beklediği söylenebilir. Bu çalışma işletmelerde insan kaynaklarının özellikle teknoloji ve yenilik yönetimi açısından, kariyer dönüşümü ve pazarlama yönetimi dijital dönüşümü olmak üzere iki yönetimsel perspektiften değerlendirmektedir. İnsan Kaynakları Yönetiminde Kariyer Kavramı ve Dönüşümü 294 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Kariyer bir insanın iş ve özel yaşamıyla ilgili deneyimlerinin tümüdür. Bireyin işi ile ilgili pozisyonları yaşam boyunca kullanması ve kendini gerçekleştirme sürecindeki metaforik yolculuğudur. Bireyin yaşamının üretken yıllarını kullanarak geliştirdiği ve genelde çalışma hayatının sonuna dek sürdürdüğü pozisyonlar arasındaki geçiş ve bir işte bilgi ve becerilerini geliştirmesidir. Bu yönüyle kariyer mesleki alanda “ilerleme” bireysel planda ise “derinleşme” sürecidir. Kariyer günümüzde sadece mesleki yaşamla değil, aynı zamanda bireysel yaşamla da ilişkilendirilen bir kavramdır. Bugün kariyer kavramı özellikle potansiyel meslekler yelpazesinde çeşitli türevleriyle birlikte kullanılmaktadır. Kariyer yolu, kariyer çıpası kariyer döngüsü, kariyer aşaması bunlardan bazdandır. Ancak kariyer kavramı nasıl kullanılırsa kullanılsın genellikle bir toplumda yaratıcı sınıfı ifade eden bir kavram hüviyetindedir. Kariyer yönetimi ise bir kariyerin bireysel ve örgütsel amaca yönelik olarak yönetilmesini tanımlar. İnsanların kariyer seçimlerini etkileyen birçok faktör vardır. Bunlardan bazıları doğal yetenekler, çalışma tarzı, sosyal etkileşim, iş-yaşam dengesi, toplumsal statü, örgütsel pozisyon, iş stresi ve elde edilen örgütsel yarar kariyer seçiminde etkili olan faktörlerdir. İnsanlar sürekli aynı mesleği yapmak istemezler; mesleğin verdiği doyum gün gelir haz platosuna ulaşır ve başka mesleklere yönelme arzusu ortaya çıkar. Bu nedenle meslek değiştirmek, kariyer ve kariyer yönetiminin önemli bir yönüdür. Hem birey hem de işgücü piyasası sürekli değişim halindedir. Burada bireyin istekleri ve işgücü piyasasının istekleri sürekli farklılaşır. Bu durum kaçınılmaz olarak kariyer yaşamında çeşitli değişimlere neden olur. Kariyer değişikliği bazen uzun süredir beklenen fırsatın doğmasından bireysel inisiyatifle, bazen işten çıkarmanın sonucu olarak zorunluluğa dayalı olabilir. Nitekim önde gelen entegre beşeri sermaye danışmanlık hizmetleri ve çözümleri sağlayıcısı Right Management tarafından yapılan bir araştırmada insanların kariyer değişikliğinin aşağıdaki nedenlerden kaynaklandığı belirtilmiştir: • Küçültme veya yeniden yapılandırma (%54), • Ortaya çıkan beklenmedik zorluklar veya fırsatlar (%30), • Etkisiz liderlik (%25), • Yönetici ile zayıf ilişkiler (%22), • İş-yaşam dengesini iyileştimek (%21), • Bireysel katkıların takdir edilmemesi (%21), • Daha iyi ücret ve sosyal haklar (%18), 295 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) • Kişisel ve kurumsal değerlerin daha iyi uyumu (%17), • İşin kişisel güçlü yönlerle uyumsuzluğu (%16). • Örgütün finansal olarak istikrarsızlığı (13 %), • Firmanın yer değiştirmesi (%12). 20. yüzyılda yıkıcı rekabet ortamına ayak uydurmak için geleneksel örgüt modellerinden modem ve daha sonra postmodern örgüt yapılarına geçişle birlikte kariyer yaklaşımları konusunda da önemli gelişmeler yaşanmıştır. Bu dönemde kariyer planlaması ve yönetiminin başlıca inceleme konuları; kariyer danışmanlığı, sınırsız kariyer, kariyer geliştirme, çoklu kariyer sistemleri, kariyer kalıpları, kariyer çıpası, kariyer seçimi, kariyer platosu, kariyer zirvesi, yeni kariyer yaklaşımları gibi kavramlar bu süreçte literatüre etraflı bir biçimde tartışılmıştır. Hiyerarşik kariyer temeline dayanan geleneksel kariyer yaklaşımından uzaklaşılarak esnek ve çok yönlü kariyer yaklaşımlarına doğru bir geçiş yaşanmıştır. Zamana bağlı terfi sistemleri, yeteneğe bağlı terfi sitemlerine yerini bırakmıştır. Bu dönemde örgütler çalışanların kariyerlerini belirleyen tek faktör olmaktan gönülsüzce uzaklaşarak bireyler kendi kariyerlerini planlama konusunda daha fazla inisiyatif almaya başlamışlardır. Geleneksel dönemlerde kurum ve meslek değişimi bir istikrarsızlık olarak görülürken bugün bu bir “deneyim zenginliği” olarak kabul edilmektedir. İşletmelerde Dijital Dönüşüm Dijital dönüşüm (DT), teknolojik bir fırsat olmaktan çıkıp dünyanın artan nüfusunun ihtiyaç ve beklentilerini yönetmek için bir gereklilik haline gelmiştir. Yaşanan gelişmeler, DT' ün bir şirketin nasıl iş yaptığının temel yapılarını etkileyebilecek yeni süreçleri ve mekanizmaları tanıtmasıyla birlikte birçok kuruluşta önemli değişikliklere yol açmaktadır. Heavin ve Power' a (2018) göre, DT' ün birincil amacı, verimlilik ve etkinlikle ilgili zorlukları çözmektir. Hess ve ekibi DT stratejilerini hızlı bir şekilde geliştirmeyen ve uygulamayan şirketlerin yeni dijital gerçekliğe ayak uydurmasının ve rekabet etmesinin olası olmadığını belirtmektedir. Ancak bu yeni gerçekliğe geçiş hafife alınmamalıdır çünkü her değişim süreci gibi bu da çeşitli riskler ve zorluklar içermektedir. Herhangi bir değişikliğin organizasyonlarda uygulanmasının zor olduğunu ve büyük organizasyonel değişikliklerin %70'e varan kısmının başarısız olduğunu geçmiş araştırmalar göstermektedir (Deline, 2018, Barrett ve Stephens, 2016). Aynı zamanda şirketlerin değişime yanıt vermede yavaş oldukları da bilinmektedir (Wright ve diğerleri, 2004). Öte yandan COVID-19 salgını, teknoloji üzerindeki etkisini göstermiştir ve DT' e hızlı adaptasyonu beraberinde getirmiştir. 296 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) DT, yalnızca bireysel şirketler için değil, aynı zamanda ulusal ekonomiler için de önemli bir zorluğu temsil etmektedir. Dijital bir ulus, yani vatandaşların, hükümetlerin ve şirketlerin etkileşim halinde olduğu ve tüm paydaşlara fayda sağlayan değer yaratan bir dijital toplumda yaşadığı bir ülke olmak için, ulusal hükümetler akıllı şehirlerde yapılan deneyleri örnek alabilirler. DT araştırmaları farklı disiplinlerden ve bakış açılarından sonuçlar sunan, hızla artan sayıda çalışmalarda inceleniyor. Muhasebe, pazarlama, girişimcilik gibi farklı iş alanlarından DT konusuna değinilmektedir. Örneğin Hofacker ve ekibi, dijital pazarlama ve B2B ilişkilerini incelemişler, Li (2020), dijital teknolojilerin endüstrilerde iş modeli inovasyonunu nasıl kolaylaştırdığını araştırmışlar, Knudsen (2020) muhasebede dijitalleşmeye odaklanan sistematik bir literatür taraması yapmıştır. Mevcut incelemelerin ortak noktası, öncelikle çok sınırlı sayıda kariyer ve pazarlama alanlarına odaklanmalarıdır. Ek olarak, bu incelemeler DT teriminin işletme alanlarındaki gelişimini belirlememiştir. Gartner BT Sözlüğü'ne göre dijitalleşme, analogdan dijital forma geçiş sürecidir. Hess ve ekibi dijital dönüşümü, bilgi teknolojileri yoluyla süreçlerin otomasyonunu sayısallaştırma olarak görmektedir. Dijitalleşme, zaman içinde cep telefonları, veri işlemcileri, bilgi işlem, depolama ve dijital hücresel ağlar gibi teknolojilerde büyük ilerleme kaydetmiştir. Bu dijital dönüşümler, aslında dijitalleştirmeden daha ileri düzeydedir ve dijitalleşme terimiyle ilişkilendirilen bir üst düzeyde kategorize edilirler. Dijitalleşme, işyeri iletişimi ve işbirliği için yeni yollar gerektirir ve gelir yaratmak, işi geliştirmek ve iş süreçlerini değiştirip dönüştürmek için (sadece onları dijitalleştirmek değil) dijital teknolojilerin ve verilerin kullanımı olarak tanımlanır (Schwarzmueller ve diğerleri, 2018). Dijital dönüşüm, dijital teknolojinin bir organizasyonun tüm yönlerine ve operasyonlarına entegrasyonu olarak tanımlanabilir, bu da organizasyonun işleyişinde altyapısal değişikliklere yol açmakla bereaber müşterilerine değer katat (McGrath ve Maiye, 2010). Bazı araştırmacılar örneğin Kraus ve ekibi (2019), DT' ün daha da ileri gittiğini ve bazı durumlarda tamamen yeni iş modellerine yol açan iş operasyonlarını, ürünleri ve süreçleri temelden değiştirdiğini iddia etmektedirler. Kuruluşlar, türleri ve boyutları ne olursa olsun, mevcut iş süreçlerini yenileriyle uyumlu hale getirmeye ve hatta değiştirmeye hazır olmalı ve bunu hızlı bir şekilde gerçekleştirebilmelidirler. Ayrıca işletmeler DT' e karşı yeni teknolojilerde ve belirsiz durumlarda, sürekli değişimi kabul etmeye istekli olmalıdır. Satış ve üretimde artış sağlanması, değer yaratmadaki yenilikler ve müşterilerle yeni etkileşim biçimleri başarılı bir DT'e potansiyel kazanç örnekleridir. Heavin ve Power’ a göre (2018) dijital dönüşüm, makine öğrenimi ve analitik gibi teknolojilerin beraberinde organizasyonel 297 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) çözümler ve artan verimlilik için fırsatlar sunacağı görüşündedirler. DT’ ün büyük danışmanlık şirketleri tarafından yoğun bir şekilde desteklenmesine rağmen, örneğin DT' ü yönetmeye yönelik yaklaşımların uygunluğuna vurgu yapılarak olası olumsuz etkiler de giderek daha fazla ele alınmaktadır. Mevcut literatür, DT üzerine araştırmaların son trendleri ve gelişmeleri yakalamayı amaçladığını göstermektedir ve bu da gelişmeye başlayan bir araştırma alanını temsil etmektedir. Pazarlama Yönetiminde Dijital Dönüşüm Pandeminin etkisiyle büyüme hızı daha da artan teknolojik açıdan sürekli ilerleme, işletmeleri geleneksel operasyonlarını değiştirmeye, süreçlerini yeni sistemlere göre ayarlamaya, yeni bilgi sistemlerini benimsemeye ve mevcut sistemlerini güncel tutmaya zorlamaktadır. Bu yeni teknolojilerin, pazarlamasal açıdan bakıldığında tüketici davranışını bozma potansiyeli vardır ve bu da neredeyse sonsuz miktarda veri üretilmesine neden olur (Llewellyn Evans, 2017). İşletmeler büyük bir veri havuzuyla başbaşadırlar ve karar verme için yararlı olan anlamlı bilgi ve bilgileri elde etmek için mücadele etmektedirler. Pazarlama, herhangi bir işletmenin olmazsa olmaz bir fonksiyonudur ve kurumun büyümesini ve gelişmesini sağlamak için çok önemlidir. Pazarlamanın üstlendiği rollerden biri, bir ticari varlığın kârlılığını koruma ve rekabet avantajı elde etme potansiyelini arttırmasıdır. Pazarlama, oldukça dinamiktir ve sürekli değişen bir işletme işlevidir. Pazarlamanın rolü, ekonomik krizler, artık silinmek üzere olan endüstriler, hızlı teknolojik gelişmeler, enflasyon ve ayrıca enerji ve malzeme kıtlığı dahil olmak üzere birçok katkıda bulunan faktör ve tetikleyicinin bir sonucu olarak dramatik değişiklikler geçirmiştir. Doğru ürünü, doğru müşteriye, doğru kanaldan, doğru zamanda sunmak için etkin pazarlama büyük önem taşımaktadır. Günümüzde artık bunu başarmak için teknolojik gelişmeler ve buradan sağlanan veriler sistematik bir şekilde yönetilmeli ve üretilen verilerden anlamlı bilgiler çıkarılmalıdır. Covid19 pandemisiyle birlikte tüketici davranışlarına yön veren teknolojik dönüşüm, pazarlama yöneticilerini giderek daha fazla pazar, tüketici ve veri odaklı hale gelmesini zorunlu tutmuştur. Bu durum, pazara, ürünlere, müşterilere ilişkin zamanında ve doğru bilgi edinmenin resmileşmesini gerektirmektedir (Bala ve Verna, 2018). Yeni teknolojiler ve artan verinin varlığı ile ilgili büyük zorluklar ve fırsatlar, ajanslar, medya, ve reklamcılar gibi pazarlama organizasyonlarının iş modellerini dönüştürmesine zorlamaktadır Dijital dönüşüm, 'müşteri deneyimini geliştirmek, operasyonları düzene sokmak veya yeni iş modelleri oluşturmak gibi büyük iş iyileştirmelerini sağlamak için yeni dijital teknolojilerin (sosyal medya, mobil, analitik veya gömülü cihazlar) kullanılması olarak tanımlanabilir (Vial,c2019). Dijital dönüşüm, mevcut ve gelecekteki iş faaliyetlerini yeniden tanımlamakta, 298 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) belirli uygulamalar ve altyapı gerektirmekte ve tümü kuruluşlar için zorluklar oluşturan dijital bir finansal çerçeveye ihtiyaç duymaktadır (Matt,Hess ve Benlian, 2015). Dijital dönüşüm, kuruluşların bilgiyi işleme biçimini etkiler ve ya şirketlerin değişime uyum sağlayarak büyümesine ya da yavaş yavaş ortadan kaybolmasına sebep olur. Nesnelerin interneti, büyük veri, makine öğrenimi, yapay zeka ve diğerleri dahil olmak üzere yeni kavram ve teknolojiler, şirketlerin büyük ölçüde uyarlanmasını gerektirmektedir. İşletmelerin ayrıca yıkıcı yeniliklerin/teknolojilerin kendilerine meydan okuyabileceği veya onlara fayda sağlayabileceği yolların sürekli analizi için çerçeveler oluşturması önerilmektedir (Guo ve diğerleri, 2019). Geçtiğimiz yıllar boyunca, pazarlama, kuruluşların ayrılmaz bir parçası olmak için kaynak bilincine sahip bir bakış açısı ve yatırım odaklı bir yaklaşımla dönüşüm geçirmiştir. Günümüzde pazarlama, müşteri katılımının sürdürülebilir kârlar için anahtar olduğu sosyal medya tabanlı web aracılığıyla ağa bağlanmaktadır (Kumar, 2015). Pazarlamada her alana benzer şekilde daha dijital hale gelmekte ve dönüşmektedir. Dijital dönüşüm düşünüldüğünde, müşterilere değer sağlamayı amaçlayan çok sayıda dijital pazarlama tekniği mevcuttur (Opreana ve Vinerean, 2015). Bu dijital teknolojiler sayesinde müşteri elde tutma oranı daha yüksektir. Özellikle sosyal medya kullanımları, geleneksel pazarlama yöntemleriyle başarısız olan işletmeler tarafından başarılı olduğu kanıtlanmıştır (Carah ve Angus, 2018). Dijitalleşme, pazarlama endüstrisini derinden etkilemiş ve işletmelerin iş yapış biçimlerini gözden geçirmeye zorlamıştır (Quinn ve diğerleri, 2016). En son teknolojileri kullanmak, pazarlamanın değerini artırabilir ve yarının tüketicileri için daha ilgi çekici deneyimler sunabilir. Sanal gerçeklik (VR), artırılmış gerçeklik (AR), karma gerçeklik ve diğer duyusal kolaylaştırıcı pazarlama teknikleri, tüketici davranışlarını ve satın alma alışkanlıklarını etkileyen en son teknolojiler arasındadır (Petit ve diğerleri, 2019). Günümüzün pazarlama yönetişim modeli, müşterilerle etkileşime izin verdiği ve bunun üzerine kurulduğu için daha etkileşimlidir( Lewnes ve Keller, 2019). Artık işletmelerde pazarlama, müşteri beklentileri ve ihtiyaçları aynı anda artarken kişiselleştirme, deneyime odaklanma, kolaylık sağlama ve sosyal bağlantıların önemli olduğu demografik olarak farklı kitlelerle karşı karşıyadır. Pazarlama stratejileri daha interaktiftir. Günümüzün dijital ortamı her zamankinden daha fazla veriye sahiptir ve işletmeler bu verileri iş stratejilerini şekillendirmek ve pazarlama analitiği için kullanmaktadır. İnsan Kaynakları Yönetimi Kariyer Dönüşümünde Yeniliklere İhtiyaç Duyulması İşletmelerde ve pazarlama yönetiminde yaşanan dijital dönüşümler insan kaynakları yönetimi kariyer dönüşümünde yeniliklere ihtiyaç duyulduğunu göstermektedir. Covid-19 salgınıyla birlikte yaşanan dijital dönüşüm ve getirdiği kısıtlamalar doğrultusunda işletmelerin iş 299 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) süreçlerini dijitalleştirerek çalışanlarını evde/uzaktan çalışmaya yönlendirmesi, çalışanların çoğunu, daha önce deneyimlemediği birtakım uygulamaları kullanmak ve sahip olmadıkları bazı becerileri edinmek zorunda bırakmıştır. Pek çok çalışan, işlerini ofis dışından sağlıklı ve verimli bir şekilde yürütebilmek için Zoom, Microsoft Teams, Google Meet vb. programlar üzerinden sanal toplantı yapabilme, çeşitli uzaktan eğitim platformları üzerinden online ders verebilme gibi birçok beceriye çok kısa bir zaman dilimi içerisinde sahip olmuştur. Otomasyon, yapay zeka ve diğer teknolojik gelişmelerin mevcut işleri ve bu işlerin içerdiği görevleri yeniden tanımlayacağı ve işgücü piyasasında yapısal değişikliklere yol açacağı (ILO, 2017) belirtilmişti. Meydana gelecek olan bu dönüşüm işlerin yerine getirilmesi için gerekli becerileri de büyük ölçüde değiştirecektir (Deloitte, 2021). Dünya Ekonomik Forumu, beş yıl içinde bugün ihtiyaç duyulan becerilerin %40’ının değişeceğini belirtmektedir (World Economic Forum, 2020a). İşgücü piyasalarında aktif bir biçimde yer almanın anahtarı becerilerin devamlı olarak mevcut koşullara uyarlanmasından geçmektedir (UK Commission for Employment and Skills [UKCES], 2014). Bu noktada sorumluluğun büyük kısmı bireylere düşmektedir. Bireyler “sadece örgütsel değişime uyum sağlamakla kalmayacak, aynı zamanda yaşamları boyunca yeni beceriler ve deneyimler kazanmaya, yeni görevler denemeye ve hatta kariyer ortasında yeniden düşünmeye ve yeniden eğitilmeye istekli olmaları gerekecektir” (PwC, 2018). Tablo 1’ de gelecekte ihtiyaç duyulması beklenen becerilerin temel, fiziksel, ileri seviye bilişsel, sosyal ve teknolojik yetkinliklere göre sayısal ve yüzdesel değerleri gösterilmiştir. 300 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) İşgücü piyasalarında yeniden tanımlanan işlerin ve ortaya çıkan yeni işlerin yerine getirilebilmesi için ihtiyaç duyulan becerilere sahip nitelikli bireylerin bulunabilmesi konusunda işletmelerin ve politika yapıcıların üzerine düşen birtakım sorumluluklar vardır. Hem işletmeler için hem de hükümetler için yaşam boyu öğrenim anlayışının benimsenmesi tercih olmaktan çıkıp bir gereklilik haline gelmektedir. Bu anlayışla amaçlanan bireylerin ihtiyaç duydukları bilgi ve becerileri yaşamlarının her aşamasında öğrenmelerine imkan sağlayarak (Diker Coşkun ve Demirel, 2012) değişime uyumlarını kolaylaştırmak, yaşam kalitelerini artırmak, istihdam edilebilirliklerim sürdürülebilir kılmak ve böylece ekonomik büyümeye katkıda bulunmaktır. Yeni becerilerin kazanılması ve değişime uyum sağlama konusunda en zor durumda olanlar 40 ile 50 yaş arasındaki düşük eğitimli bireyler olacaktır (ILO, 2017). Genellikle eğitime katılım oranları yüksek vasıflı yetişkinlere nazaran daha düşük seviyede olmakla birlikte eğitime erişenlerin de öğrendikleri becerilerin mevcut işleriyle bağlantılı olması, onları yeni bir kariyere hazırlayamamaktadır (OECD, 2019). Bu nedenle, bu bireyler için aktif istihdam politikaları kadar sosyal koruma politikaları da önem kazanmaktadır (T.C. Kalkınma Bakanlığı, 2018). Bireylerin piyasada talep edilen becerileri edinebilmeleri ve bu doğrultuda istihdam imkanına sahip olabilmeleri açısından işletmelerin eğitim ve öğretim kurumlan ile iş birliği geliştirmesi oldukça önemlidir. McKinsey & Company (2017)'nin dokuz ülkedeki gençler ve işverenlerle yaptığı bir ankette, işverenlerin %40'ı, giriş seviyesindeki açık işlerin ana nedeninin beceri eksikliği olduğunu belirtmiştir. İşletmeler ve eğitim kurumları arasında geliştirilecek iş birliği sayesinde, gelecekteki beceri uyumsuzluklarının azaltılması mümkün olabilecektir (PwC, 2017a). Eğitim kurumları, artık makinelerle etkileşimin oldukça fazla olacağı tüm işler için öğrencileri hem dijital beceriler ile hem de otomatikleştirilmesi daha zor olan yaratıcılık, iletişim, takım çalışması vb. sosyal beceriler ile donatmaya yönelik eğitim planları oluşturmalıdır. Bu, öğrencilerin işverenler tarafından talep edilen becerilere sahip olmaları yanında olanlara işler ve örgütler arasında hareket edebilme esnekliği de kazandıracaktır (ILO, 2017). İşletmelerin hızla değişen işgücü piyasası koşullarında üzerinde dikkatle durmaları gereken konulardan biri yetenek yönetimidir. Bugünün ve yarının becerilerini; idari işler, muhasebe ve finans, insan kaynakları, bilişim teknolojileri, imalat ve üretim ve müşteriye yönelik olarak ele almak istediğimizde ne gibi yeteneklere sahip olunmasının efektif olacağını gösteren Manpower Grup Araştırması tablo 2’de gösterilmiştir. 301 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Değişime uyum sağlama. değişimi benimseme ve yeni beceriler edinme gibi çevikliğin trend haline geleceği (UKCES, 2014) bir ortamda söz konusu özelliklere sahip nitelikli bireylerin işletmeye çekilmesi ve elde tutulması, işletmelerin rekabet avantajı elde edebilmeleri açısından oldukça önemlidir. Bu noktada insan kaynakları departmanları kilit rol oynamaktadır. Değişen şartlar, insan kaynakları politika ve stratejilerinin de gözden geçirilmesi ve güncellenmesini gerektirmekledir. Salgınla birlikte çalışanlar açısından önemi fazlasıyla artan esneklik, iş-yaşam dengesi, motivasyon, iş sağlığı ve güvenliği vb. konular insan kaynakları departmanlarının öncelikli konuları arasında yer almalıdır. Bunlarla birlikte, çalışanların yeni beceriler edinebilmesi için eğitim faaliyetlerine yapılan yatırımın artırılarak çeşitli eğitimlerle desteklenmeleri de son derece önemlidir. Geleneksel Kariyer Anlayışında Değişim Teknolojik ilerlemelerin, mevcut işleri ve bu işlerin yapılış şekillerini değiştirmesi ve Covid19 salgının işletmelerin dijital dönüşümünü hızlandırmasıyla işgücü piyasasında köklü değişiklikler meydana gelmiş; işletmeler çalışanlardan yeni beceriler talep etmeye başlamıştır. Değişime cevap verme yeteneğinin kritik hale geldiği ortamda, çalışanlar için artık tek bir eğitim ve ardından tek bir kariyer, sonrasında emekli olma durumu sona ermiş gibi görünmektedir (UKCES, 2014). Bireyler, kariyerleri için daha fazla sorumluluk alarak (Lips-Wiersma ve Hail, 2007) kişisel hareketliliklerini ve fırsatlarını artıracak deneyim ve beceri çeşitliliği sağlayan işlere yönelmektedir (UKCES, 2014). Özellikle gençler, bir dizi “istihdam deneyimi” oluşturabilmek için şirketten şirkete geçerek karayerlerini birden fazla kuruluşta geçirmeyi istemektedirler (Deloitte, 2021). Dolayısıyla çalışma yaşamının erken evrelerinde tek bir organizasyonla başlayan ve aynı organizasyonda sona eren (Baruch, 2004) çalışmayla özetlenen geleneksel kariyer anlayışı terk edilmektedir. 302 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Geleneksel kariyer anlayışının değişmesinde etkili olan bir faktör de teknolojinin bireylerin istedikleri yerde istedikleri zaman çalışabilmesine imkan tanımasıdır. Bireyler, daha önce ulaşılamaz olarak gördükleri işlerde teknoloji sayesinde istihdam olanağı elde edebilmektedir (Deloitte, 2021). Ayrıca, esnekliğin bireyler tarafından daha fazla talep edilir hale gelmesiyle yarı zamanlı, serbest ve proje bazlı çalışma gibi çalışma modellerinin yaygınlık kazanması da bireylerin kariyere olan bakış açısının değişmesine neden olmuştur (McKınsey&Company, 2020c). Sonuç ve Değerlendirme Bu çalışmada, Covid19 pandemisiyle beraber hızla şekil değiştiren işletmelerin iki fonksiyonuna yönelik bir değerlendirme yapılmıştır. Çalışma pandeminin etkisiyle de dijitalleşmenin daha da arttığı ve iş yapış şekillerinin değiştiği insan kaynakları yönetimi açısından kariyerdeki dönüşüm ile pazarlama alanındaki dijital dönüşüm üzerine şekillendirilmiştir. İnsan Kaynakları yönetimindeki dijital dönüşümler yönetimsel olarak kariyeri iki boyutuyla değerlendirmemizi gerekli kılmıştır. Bu sürecin iki tarafı vardır. Bunlardan ilki bizzat bireyin kendisi tarafından yönetilen ve yönlendirilen "bireysel kariyer", diğeri ise örgüt tarafından yönetilmesi gereken mesleki veya örgütsel kariyerdir. Birey tarafından yönetilen kariyerde daha çok farklı veya çok yönlü kariyer alanlarında derinleşmek söz konusu iken, örgüt tarafından yönlendirilen kariyer daha çok belli bir örgütsel yapıda örgütsel hiyerarşide yükselme ve ilerleme anlamına gelen geleneksel kariyeri ifade etmektedir. Çok yönlü kariyer, kişinin benlik algısına göre kendini geliştirme tarzında bir süreç olarak gelişmektedir. Burada kariyer başarısı devamlı öğrenmeyi, kendini geliştirmeyi ve nihayet kendini gerçekleştirme hedefine doğru ilerlemeyi ve derinleşmesi anlamına gelmektedir. Kariyer bugün statik bir ücretli istihdamından farklı olarak, örgütsel hiyerarşideki ilerleme ve yükselme eğiliminin yanında, nitelik artırma, olgunlaşma ve derinleşme tarzında dinamik bir süreci ifade etmektedir. Covid-19 salgınının çalışma hayatı üzerindeki etkileri açıkça görülmekte olup işgücü piyasasının uğradığı bu dönüşümün pazarlama yönetiminde dijital teknolojik gelişmelerin de etkisiyle salgın sona erdikten sonra da devam edeceği tahmin edilmektedir. Esnek çalışma modelleri yaygınlaşacak; otomasyon, yapay zeka ve diğer pazarlama dijital teknolojiler, hem mevcut işlerin sayısını ve yapısını hem de bu işlerin yerine getirilmesinde gerekli becerileri değiştirmeyi sürdürecektir. 303 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Çalışma modellerindeki değişimler, bireylerin sosyal güvenceden yoksun olduğu standart dışı istihdam biçimlerinin büyümesine katkıda bulunacak; işlerin yürütülmesi için gerekli becerilerin değişmesi de işletmelerin çalışanlardan yeni beceriler talep etmelerini; dolayısıyla çalışanların da işgücü piyasasında kalabilmek için çalışma yaşamlarının her aşamasında kendilerini sürekli geliştirmelerini ve kariyerlerini tekrar planlamalarını gerektirecektir. Covid-19 sonrası çalışmanın geleceğinde, herkesi iyileştirilmiş yaşam standartlarının bekleyebilmesi ve yaşanacak gelişmelerin sebep olabileceği eşitsizliğin mümkün olabildiğince azaltılabilmesi, ancak hükümetler, işletmeler ve sendikalar başta olmak üzere tüm paydaşların iş birliği ile sağlanabileceği unutulmamalıdır. Pazarlama açısından bakıldığında ise, pandemi ile birlikte tüketici davranışlarındaki değişim, işletmelerin dijital pazarlamaya eğilimini arttırmış ve gelişmelerine olanak tanımıştır. Eticaretin yadsınamaz şekilde büyümesiyle, bu kanala girmeyen işletmelerin pazar kaybettiği düşünülmektedir. Dijital dönüşüm ile birlikte pazarlama stratejileri de önem kazanmıştır. Pazarlamadaki dönüşüm dijitalleşme ile sınırlı kalmamış ve fiziksel ve dijital dünyanın birleştiği fjital pazarlama kavramı ile derinlik kazanmıştır. Bu anlamda, çok esnek ve neredeyse her geçen gün yeni oluşumların eklendiği pazarlama alanı, işletmelere bir çok fırsat sunmaktadır. Özellikle fijital pazarlamada büyük yer bulan sanal gerçeklik, artırılmış gerçeklik ve karma gerçeklik kavramlarının işletmeler için büyük bir fırsat alanı olduğu görülmektedir. Bu alanda araştırmaların da kısıtlı olduğu görülmektedir. Diğer araştırmacılara, bu alanda büyüyen işletmelerin izledikleri stratejiler ve uygulamaların neler olduğu konusunda bir değerlendirme yapmaları önerilmektedir. Kaynaklar Bala, M., & Verma, D. (2018). A critical review of digital marketing. A Critical Review of Digital Marketing. International Journal of Management, IT & Engineering, 8(10), 321339. Barrett, A. K., & Stephens, K. K. (2016). The pivotal role of change appropriation in the implementation of health care technology. Management Communication Quarterly, 31 (2), 163–193. Carah, N., & Angus, D. (2018). Algorithmic brand culture: participatory labour, machine learning and branding on social media. Media, Culture & Society, 40(2), 178-194. Deline, M. B. (2018). Framing resistance: identifying frames that guide resistance interpretations at work. Management Communication Quarterly, 33(1), 39–67. 304 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Deloitte. (2021). The Future of Work Is Here Liberty Global policy series. March 2021. Guo, J., Pan, J., Guo, J., Gu, F., & Kuusisto, J. (2019). Measurement framework for assessing disruptive innovations. Technological Forecasting and Social Change, 139, 250-265. Heavin, C., & Power, D. J. (2018). Challenges for digital transformation–towards a conceptual decision support guide for managers. Journal of Decision Systems, 27, 38–45. Hess, T., Benlian, A., Matt, C., & Wiesb¨ock, F. (2016). Options for formulating a digital transformation strategy. MIS Quarterly Executive, 15(2), 123–139. Hofacker, C., Golgeci, I., Pillai, K. G., & Gligor, D. M. (2020). Digital marketing and businessto-business relationships: a close look at the interface and a roadmap for the future. European Journal of Marketing, 54(6), 1161–1179. International Labour Organization (ILO) (2017). The Future of Work We Want: A global dialogue. International Labour Organization (ILO) (2020a). COVED-19 Ortamında ve Sonrasında Uzaktan Çalışma. Uygulama Kılavuzu. Knudsen, D.-R. (2020). Elusive boundaries, power relations, and knowledge production: A systematic review of the literature on digitalization in accounting. International Journal of Accounting Information Systems, 36, Article 100441. Kraus, S., Roig-Tierno, N., & Bouncken, R. B. (2019). Digital innovation and venturing: an introduction into the digitalization of entrepreneurship. Review of Managerial Science, 13(3), 519–528. Kumar, V. (2015). Evolution of Marketing as a discipline: What has happened and what to look out for. Journal of Marketing, 79(1), 1-9. Lewnes, A., & Keller, K. L. (2019). 10 principles of modern marketing. MIT Sloan Management Review, 60(3), 1-10. Li, F. (2020). The digital transformation of business models in the creative industries: A holistic framework and emerging trends. Technovation, 92–93, Article 102012. Llewellyn Evans, G. (2017). Disruptive technology and the board: The tip of the iceberg. Economics and Business Review, 3(1). ManpowerGroup (2019). Humans Warned: Robots Need You, Skills Revolution 4.0. ManpowerGroup (2021). Skills Revolution Reboot: The 3rs - Renew, Reskill, Redeploy Tne Impact of Covid-19 on Digitization and Skills: The New Future for Workers. 2021: Skills Revolution Series. Matt, C., Hess, T., & Benlian, A. (2015). Digital transformation strategies. Bus Inf Syst Eng 57: 339–343. 305 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) McGrath, K., & Maiye, A. (2010). The role of institutions in ICT innovation: learning from interventions in a Nigerian e-government initiative. Information Technology for Development, 16(4), 260–278. McKinsey & Company (2017). Technology, Jobs, and the Future of Work. Briefing Note Prepared for the Fortune Vatican Forum. McKinsey & Company (2020a). The COVID-19 recovery; will be digital: A plan for the first 90 days. https ://www.mckinsey.com/business-functions/mckinsey-digital/our- insights/the-covid-19-recovery-will-be-digital-a-plan-for-the-first-90-days McKinsey & Company (2020b). How COV1D-19 has pushed companies over the technology tipping point—and transformed business forever. https://www.mckinsey.com/businessfunctions/strategy-and-corporate-finance/our-insights/how-covid-19-has-pushedcompanies-over-the-technology-tipping-point-and-transformed-business-forever McKinsey & Company (2020c). İşimizin Geleceği Dijital Çağda Türkiye'nin Yetenek Dönüşümü. Ocak 2020. Opreana, A., & Vinerean, S. (2015). A new development in online marketing: Introducing digital inbound marketing. Expert Journal of Marketing, 3(1). Petit, O., Velasco, C., & Spence, C. (2019). Digital sensory marketing: Integrating new technologies into multisensory online experience. Journal of Interactive Marketing, 45, 42-61. PwC (2017a). young Workers Index. October 2017. https://www.pwc.co.uk/economicservices/YWI/pwc-young-workers-index-2017-v2.pdf PwC (2017b). UK Economic Outlook. March 2017. https://www.pwc.co.uk/economicservices/ukeo pwc-uk-economic-outlook-full-report-march-2017-v2.pdf PwC (2018). Workforce of the future https://www.pwc.com/gx/en/services The competing people-organisation forces shaping 2030. workforce-of-the-future- workforce-of-the-future-the-competing-forces-shaping-2030-pwc.pdf PwC (2021). 24th Annual Global CEO Survey, A Leadership Agenda to Take on Tomorrow, https://www.pwc.com.tr/tr/publications/arastirmalar/assets/24-ceo-arastirmasi/24kuresel-ceo-arastirmasi.pdf Quinn, L., Dibb, S., Simkin, L., Canhoto, A., & Analogbei, M. (2016). Troubled waters: the transformation of marketing in a digital world. European Journal of Marketing, 50(12). Schwarzmueller, T., Brosi, P., Duman, D., & Welpe, I. M. (2018). How Does the Digital Transformation Affect Organizations? Key Themes of Change in Work Design and Leadership. Management Revue, 29(2), 114–138. 306 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) T.C. Kalkınma Bakanlığı (2018). İşgücü Piyasası ve Genç İstihdamı Özel İhtisas Komisyonu Raporu. On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023), Ankara. Vial, G. (2019). Understanding digital transformation: A review and a research agenda. The journal of strategic information systems, 28(2), 118-144. World Economic Forum (2018). The Future of Jobs Report 2018. Insight Report. World Economic Forum (2020a). The Future of Jobs Report, October 2020. World Economic Forum (2020b). Covid-19 Risks Outlook Preliminary Mapping and Its Implications. Insight Report. Wright, G., Van Der Heijden, K., Bradfield, R., Burt, G., & Cairns, G. (2004). The psychology of why organizations can be slow to adapt and change. Journal of General Management, 29(4), 21–36. 307 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) İŞ ÖZELLİKLERİ İLE KONTROL ODAĞI İLİŞKİSİ ÜZERİNE UYGULAMALI BİR ÇALIŞMA AN APPLIED STUDY ON THE RELATIONSHIP OF JOB FEATURES AND FOCUS OF CONTROL Katibe AKYOL YL Öğr., Selçuk Üniversitesi, SBE, Yönetim Organizasyon Anabilim Dalı, Konya. Serap KALFAOĞLU Dr., Selçuk Üniversitesi, İİBF, İşletme Bölümü, Konya. ÖZET İşletmelerde bazen işler, bireyler için motive edici ve tatmin edici olması için yeniden tasarlanır. Çoğu durumda daha önce birçok küçük parçaya bölünmüş olan işler, üretim verimliliğinin artması için yeniden birleştirilir ve anlamlı bütünler oluşturulur. Bir işin temel özelliklerinin (beceri çeşitliliği, görev kimliği, görevin önemi, özerklik ve geri bildirim) çalışanın içsel motivasyonunu, iş tatminini, performansını, devamsızlığını ve işten ayrılma düzeyini etkilediği birçok araştırmada ortaya konmuştur. Bu bildirinin amacı ise, çalışanın işinin taşımış olduğu bu özelliklerinin kişisel kontrol odağı üzerine ne düzeyde etkili olduğunu belirlemektir. Bu amaçla, Mersin ilinde Halk Bankası şubelerinde çalışmakta olan personellerin iş özellikleri ile kontrol odağı ilişkilerini ortaya koymak üzere, anket yöntemi-soru sorma tekniğiyle veriler toplanmıştır. 86 çalışandan elde edilen veriler ile değişkenlere ilişkin çeşitli analizler yapılmıştır. Anket formunun oluşturulmasında yararlanılan ölçeklere ilişkin yapılan doğrulayıcı faktör analizleri sonrası, değişkenler arası ilişki ve etki düzeylerine belirlemeye yönelik korelasyon ve regresyon analizleri yapılmıştır. Analizler sonucunda, iş özellikleri ölçeğinin tüm boyutları (beceri çeşitliliği, görev kimliği, görev önemi, otonomi/özerklik ve geri bildirim) ile kontrol odağı ölçeğinin tüm boyutları (iç kontrol odağı, dış kontrol odağı) arasında istatiksel olarak anlamlı ve pozitif yönlü bir ilişki olduğu ortaya çıkmıştır. Ayrıca yapılan regresyon analizi sonucunda, iş özelliklerinin kontrol odağını önemli ölçüde etkileyen bir değişken olduğu gözlenmiştir (R2=,142, p=,000). Ulusal yayın veri tabanı ve literatürde iş özelliklerinin kontrol odağı üzerindeki etkisini inceleyen çok az çalışma olmasından dolayı, söz konusu bu boşluğun doldurulması bağlamında çalışmanın önem taşıdığı düşünülmektedir. Anahtar kelimeler: İş özellikleri, Kontrol odağı, Bankacılık, Banka Çalışanları. 308 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ABSTRACT In businesses, sometimes jobs are redesigned to be motivating and satisfying for individuals. In many cases, jobs that were previously divided into many small parts are reassembled to increase production efficiency and form meaningful wholes. It has been revealed in many studies that the basic characteristics of a job (skill variety, task identity, task importance, autonomy and feedback) affect the employee's intrinsic motivation, job satisfaction, performance, absenteeism and turnover level. The purpose of this paper is to determine to what extent these characteristics of the employee's job have an effect on the personal locus of control. For this purpose, data were collected by survey method-questioning technique in order to reveal the relationship between job characteristics and locus of control of the personnel working in Halk Bank branches in Mersin. Various analyzes of the variables were conducted with the data obtained from 86 employees. After the confirmatory factor analyzes of the scales used in the creation of the questionnaire, correlation and regression analyzes were conducted to determine the relationship between variables and their effect levels. As a result of the analyzes, it was found that there is a statistically significant and positive relationship between all dimensions of the job characteristics scale (skill variety, task identity, task importance, autonomy and feedback) and all dimensions of the locus of control scale (internal locus of control, external locus of control) has emerged. In addition, as a result of the regression analysis, it was observed that job characteristics were a variable that significantly affected the locus of control (R2=.142, p=.000). Since there are very few studies examining the effect of job characteristics on locus of control in the national publication database and literature, it is considered important to work in filling this gap. Keywords: Job characteristics, Locus of control, Banking, Bank Employees. GİRİŞ İş özellikleri modeli, çalışanların iş ile ilgili motivasyonlarını yükselterek işletmelerin verimliliğini artırmaya katkıda bulunup işleri yeniden tasarlaması düşüncesi üzerine geliştirilmiştir (Yıldız, 2017, s. 16). Hackman ve Oldham (1975) tarafından ortaya atılmıştır ve çalışanları motive etmeyi amaçlayan bir iş tasarım yöntemidir. İş özellikleri, hem üretkenliği hem de çalışanların iş deneyimlerinin kalitesini iyileştirmek amacıyla belirli işlerin (veya iş sistemlerinin) değiştirilmesini içeren faaliyetleri ifade eder (Hackman, 1980, s. 445). Çalışan duygu ve davranışlarının önemli nedenleri olduğu yaygın olarak düşünülen bir dizi çevresel değişkeni oluşturur (Spector & Jex, 1991, s. 46). Bazen işler, bireyler için motive edici ve tatmin 309 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) edici işler yaratmak için yeniden tasarlanır. Çoğu durumda daha önce birçok küçük parçaya bölünmüş olan işler, üretim verimliliğinin artması için yeniden birleştirilir ve anlamlı bütünler oluşturulur (Hackman, 1980, s. 445). Öte yandan kontrol odağı, Rotter (1966) tarafından sosyal öğrenme teorisinden geliştirilmiştir. “İnsanların hayatta aldıkları ödüllerin kendi kişisel eylemleri tarafından kontrol edilebileceğine ne ölçüde inandıkları” olarak tanımlanmıştır (Galvin, Randel, Collins, & Johnson, 2018, s. 1). Bireylerin algılarını, hayattaki olayların ana nedenlerini ifade eden bir kişilik değişkenidir. İç kontrol odağı ve dış kontrol odağı olmak üzere iki bölüme ayrılır. İç kontrol odağına sahip bireyler kaderleri üzerinde kontrol sahibi olduklarına inanırlar. Yaşam deneyimlerinin büyük bir kısmında kendi becerilerinin, yeteneklerinin ve çabalarının durumu belirlediğine ikna olma eğilimindedirler. Dış kontrol odağına sahip bireyler ise kaderlerinin dış güçler tarafından kontrol edildiğine inanırlar (Igbeneghu & Popoola, 2011). Bireyler olayların nedenini ya da kontrolünü ya kendilerine ya da dış çevreye atfederler (Galvin, Randel, Collins, & Johnson, 2018, s. 1). Bu nedenle kişilerin iç kontrol ya da dış kontrol odaklı olmaları bireylerin olayları algılama ve değerlendirmelerindeki farklılıklardan kaynaklanmaktadır (Koçoğlu Sazkaya, 2018, s. 117). İş özellikleri ile kontrol odağı ilişkilerini ele alan bu çalışmada, bireyin çalışma ortamında maruz kaldığı iş tasarım tekniklerinin bireysel kontrol odağı üzerine etkisi olabileceği öngörülmüştür. Ulusal ve uluslararası literatürde ikili ilişkiyi ele alan çok az çalışma olduğu gözlendiğinden (Aslan & Güzel, 2016) (Nair, 1997), örneklem çeşitliliği ile birlikte çalışma sonuçlarının değerli olabileceği düşünülmüştür. Çalışmada değişkenlere ilişkin literatür taraması yapılmış olup, banka çalışanları örneklemi üzerine bir uygulama gerçekleştirilmiştir. LİTERATÜR TARAMASI İş Özellikleri İş tasarımı, çalışanın neyi, nasıl ve neden yaptığını belirleyen bir kuruluşta bir bireye atanan iş görevlerinin bölünmesidir (Norris & Porter, 2012, s. 288). Etkili iş tasarımı, çalışanın işyerindeki memnuniyetine, motivasyonuna bağlı olarak organizasyonel verimliliğe, örgütsel hedeflere, ve müşteri odaklılığa ulaşılmasına katkıda bulunur. Bu yönüyle iş özellikleri modeli iş tasarımına yönelik en iyi bilinen yaklaşımlardan biridir (Norris & Porter, 2012, s. 288; Bontis, Richards, & Serenko, 2011, s. 241; Chen & Chiu, 2009, s. 474). İş özellikleri, çalışanlara kendi işlerini planlama, kurma ve kontrol etme konusunda ek sorumluluk verme, çalışma yöntemleri ve prosedürleri hakkında kararlar alma, çalışma temposunu oluşturma ve bir işin sonucunu doğrudan alabilme olarak ifade edilir (Hackman, 1980, s. 445). Bireysel özellikler tarafından yönetilen işlere verilen bireysel tepkileri inceler. 310 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Başka bir deyişle, iş ve bireysel özelliklerin etkileşimi, iş tepkilerini belirler ve işi yapan kişinin ihtiyaçları tarafından yönetilir (Roberts & Glick, 1981, s. 196). İş özellikleri modelinde, beş temel özellik dikkate alınır (Hackman & Oldham, 1975, s. 160; Oldham & Hackman, 2010, s. 464); 1) Beceri çeşitliliği: Bir işin yürütülmesi için bir çalışanın kullandığı farklı faaliyetler ile beceri ve yeteneklerin çeşitliliğini ifade eder. Hackman ve Oldham'a göre, beceride çeşitlilik ne kadar çok olursa, çalışan daha fazla motive olur ve tatmin olur. 2) Görevin kimliği: Bir işin, tanımlanabilir iş parçası ve "bütün"ün tamamlanmasını gerektirme derecesidir yani bir işin başından sonuna kadar yapılması ve görünür bir sonuç elde edilmesidir. 3) Görevin önemi: Örgüt içinde veya dışında, işin diğer insanların yaşamlarında veya çalışmaları üzerindeki önemli etkisini ifade eder. 4) Özerklik: İşin planlanmasında ve işlerin belirlenmesinde bireye özgürlük, bağımsızlık ve takdir hakkı sağlanması ve işin gerçekleştirilmesinde kullanılacak prosedürlerin belirlenmesidir. 5) Geri bildirim: Çalışanın gerçekleştirdiği iş faaliyetlerinin sonuçları hakkında performansının etkinliği ile ilgili doğrudan ve net bilgi sağlamasıdır. Bir işin temel özelliklerinin (beceri çeşitliliği, görev kimliği, görevin önemi, özerklik ve geri bildirim) çalışanın içsel motivasyonunu, iş tatminini, performansını, devamsızlığı ve işten ayrılmayı etkiler. Bir işin temel özelliklerinin bu sonuçları ne ölçüde etkilediği, aracı olarak hizmet eden üç psikolojik durum tarafından belirlenir (Hackman & Oldham, 1975, s. 160). 1)İşin Anlamlılığı: Bir çalışanın sorumluluklarını ve görevlerini değerli ve gerçekleştirilmeye değer olarak algılama derecesini ifade eder. Görev kimliği, görevin önemi beceri çeşitliliği, işin anlamlılığına doğrudan katkıda bulunur. Bu üç özellik yüksek düzeyde olduğu zaman, işi gerçekleştiren çalışanlar için işin anlamlılığı artar. Buna karşılık, bu özelliklerden bir veya daha fazlası düşük düzeyde olduğu zaman işin anlamlılığı da azalır (Norris & Porter, 2012, s. 289; Hackman & Oldham, 1975, s. 162). 2)İşin sonuçlarından duyulan sorumluluk: Çalışan bir kişinin iş performansıyla ilişkili kişisel sorumluluk algıladığında, iş sonuçlarına ilişkin sorumluluk ortaya çıkar (Norris & Porter, 2012, s. 289). Özerklik, çalışanların sorumluluk hissetmelerine katkıda bulunur (Oldham & Hackman, 2010, s. 464). Çalışanların başarılardan veya başarısızlıklarından kendilerini sorumlu hissetmeleri için çalışma ortamlarının veya ortamdaki nedenlerin kontrolü sağlanır (Norris & Porter, 2012, s. 289). 3)İşin sonuçları hakkında bilgi: Bir çalışanın eylemlerinin etkinliğini belirleyebilmesi için iş performansının sonuçları hakkında geri bildirim almasıdır. İş arkadaşlarından, süpervizörlerden 311 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) veya müşterilerden işin sonuçları hakkında bilgi alınabilir (Norris & Porter, 2012, s. 289; Oldham & Hackman, 2010, s. 464). Bu nedenle çalışan kendini geliştirmeye ve düzeltmeye olanak sağlar (Kenek, 2021, s. 49). Üç psikolojik durum mevcut olduğunda ilk olarak ortaya çıkan içsel motivasyondur. İşi gerçekleştirmede çalışana düzenli bir şekilde işi nasıl yaptığıyla ilgili bilgi verilmesi iyi performans sergilemesine yardımcı olacaktır. Çalışanlar iyi performans sergileyip psikolojik olarak rahatlayacaklardır. Ancak bu üç psikolojik durumdan herhangi biri mevcut değilse, motivasyon ve memnuniyet azalacak bu nedenle düşük performans ortaya çıkacak ve çalışanın mutsuzluğuna yol açacaktır. Bir işi gerektiği gibi gerçekleştirmek için bilgi ve beceri gereklidir. İş ile ilgili gerekli bilgi ve beceriye sahip olmayan bir çalışan başarısızlık yaşar. Ayrıca çalışan için tatmin edici bir çalışma ortamı olmazsa çalışanlar kendilerini işe veremez ve bu nedenle de iş motivasyonu azalır. Gerekli beceri ve bilgi olmadan, çalışanın yaşadığı stres düzeyi artacak ve iş performansı düşecektir (Kulik, Oldham, & Hackman, 1987, s. 282; Norris & Porter, 2012, s. 289; Oldham & Hackman, 2010, s. 464). Kontrol Odağı Kontrol odağı, Rotter (1966) tarafından ortaya atılmış ve sosyal öğrenme kuramından geliştirilmiştir (April, Dharani, & Peters, 2012, s. 125). Kontrol odağı kavramının oluşumunu anlayabilmek için öncelikle sosyal öğrenme kuramı ele alınmalıdır. Sosyal öğrenme kuramı bireyin çevresinde meydana gelen olayları gözlemleyerek öğrenmesi ve sonucunda da bireyin davranışlarını etkilemesi olarak tanımlanabilir (Galvin, Randel, Collins, & Johnson, 2018, s. 2). Sosyal öğrenme kuramı, bireyin belirli bir davranışını belirli bir pekiştirecin izleyeceğine dair ortaya çıkmış bir beklentiyi güçlendirmek için hareket eder (Rotter, 1966, s. 2). Birey, ortaya çıkan davranışın olumlu ya da olumsuz pekiştirici ile sonuçlandığını algıladığında sonuçları olumlu ya da olumsuz ise etkili olanı gelecekte kullanma olasılığı sırasıyla artar ya da azalır (April, Dharani, & Peters, 2012, s. 125; Turan, 2019, s. 62). Bireylerin, davranışları ve sonuçları ayırt etmek için beklentileri geleceğe yönelik genellemek, kişinin kontrol odağını tanımlar ve formüle eder (April, Dharani, & Peters, 2012, s. 125). İşletmelerin başarılı olabilmeleri için çalıştırdığı personellerin kişilik özelliklerini dikkate alması gerekmektedir. Kontrol odağı insanların hem çalışma hem de sosyal yaşamlarını büyük ölçüde etkilemektedir. Bireylerin dünyada nasıl yaşadıklarını anlama, yaşantılarında karşılaşmış oldukları olaylar bireylerin yaşamlarının temel bir unsurudur (April, Dharani, & Peters, 2012, s. 125). Kontrol odağı, kişinin yaşamı ve çevreyi kimin kontrol ettiğine dair algısını, belirli sonuçların veya ödüllerin, başarı veya başarısızlık durumlarının nasıl elde edildiğine ilişkin sahip oldukları 312 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) inançları ifade eden bir kişilik özelliği olarak tanımlanmaktadır (April, Dharani, & Peters, 2012, s. 125; Lefcourt, Miller, Ware, & Sherk, 1981, s. 358; Meydan & Basım, 2015, s. 101). Kontrol odağı, yaşam boyu yavaş yavaş gelişir ve değişir. Bireyin pekiştirme fonksiyonu olarak insanlar çevre ile etkileşim içinde olup, sahip olduğu davranışlarının sonuçlarını az çok kontrol edebilir (Bradley & Sparks, 2002, s. 312). Olayları ve sonuçları kontrol altında hisseden bireyler yaşamlarında iç kontrol odağına sahip, tam tersi bir durumda ise bireyler sonuçları kendi dışındaki nedenlere bağladığında (örneğin, başkalarının eylemleri, çevre faktörleri ve şans), dış kontrol odağına sahip olduklarına inanırlar (Galvin, Randel, Collins, & Johnson, 2018, s. 2). İç Kontrol Odağı: İç kontrol odaklı bireyler başarılarının veya başarısızlıklarının kendi davranışlarından kaynaklandığına inanırlar (Page & Scalora, 2004, s. 526). İç kontrol odağı, kişinin kendi niteliklerine ve eylemlerine göre değişir. Sıkı çalışmanın kişisel yeteneklerin, çabaların olumlu sonuçlara yol açtığına inanırlar (April, Dharani, & Peters, 2012, s. 125). Bireyler, kendi geleceklerini kontrol ediyorlarmış gibi inanmak ve davranmak, kendilerini etkili olarak görmek hayatta pekiştirici olayların meydana gelişini belirlemede kendilerini sorumlu görürler (Rubin, 1993, s. 162; Igbeneghu & Popoola, 2011). İç kontrol odağına sahip bireyler, kendini yöneten ve kendini güçlü hisseden kişilik yapısına sahiptirler. Tipik olarak da proaktif ve uyumlu davranışlar sergilerler (Page & Scalora, 2004, s. 526; Rubin, 1993, s. 162). Bireylerin davranışlarının sonucundaki ödüllerin ne kadarının kendi davranışlarına bağlı olduğunu ya da tersine güçler tarafından kontrol edildiği veya pekiştirmeleri nasıl göreceklerini kendi kontrolleri altında belirlerler. Böylece, bireylerin kendi davranışları ve ödüller arasındaki nedensel ilişki hakkındaki inançları, kendi kontrol algılarını belirlemede kilit faktörlerdir. Olaylar, bireylerin kendi eylemlerinin sonucu olarak görülmediğinde, bireyler kendilerini dış kontrol inancına sahip olarak görürler (Roddenberry, 2007, s. 9). Dış Kontrol Odağı: Dış kontrol odağı özelliklerine sahip bir kişi sonuçları güçlü diğerlerinin etkisinden türeyen şansa, kadere bağlı olarak görürler (Galvin, Randel, Collins, & Johnson, 2018, s. 2; Igbeneghu & Popoola, 2011; Rubin, 1993, s. 162). Dış kontrol odağına sahip kişiler kendilerini gelecekteki koşulların kurbanı olarak görmeleri muhtemeldir. Çevrelerinde karşılaşacakları faktörler ve elde edecekleri sonuçları belirlemede pasif bir role sahip olduklarına inanırlar (Galvin, Randel, Collins, & Johnson, 2018, s. 2). Böylece bireyler, kendi eylem veya davranışlarının sorumluluğunu almayabilir, tepkisel olma ve kaçınma eğilimi gösterebilirler (Page & Scalora, 2004, s. 526). İş Özellikleri ile Kontrol Odağı İlişkisi İş Özellikleri ve kontrol odağı ilişkisini ortaya koyan ulusal ve uluslararası yayın ve araştırmalar konusunda yapılan literatür incelemesinde Aslan ve Güzel (2016)’in ve Nair (1997)’in yazmış 313 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) olduğu makalelere rastlanılmıştır. Çalışma sonucunda, kontrol odağı boyutu olan iç kontrol odağı ile iş özellikleri boyutu olan görevin önemi arasında negatif ilişki, diğer tüm boyutlar arasında pozitif ilişki bulunmuştur. Bu çalışmada, yapılan incelemeler neticesinde, kontrol odağı üzerinde etkisi olduğu düşünülen iş özellikleri kavramı ile ilgili hazırlanan hipotezler ve önerilen araştırma modeli aşağıdadır. H1. İş özellikleri ile kontrol odağı ilişkilidir. H2. İş özelliklerinin çalışanların kontrol odağı üzerinde etkileri vardır. İş Özellikleri Kontrol Odağı Şekil 1. Önerilen Araştırma Modeli YÖNTEM Araştırmanın Amacı ve Önemi Yapılan araştırma, çalışanların kontrol odağı ile iş özellikleri ilişkisini incelemek ve iş özelliklerinin kontrol odağı üzerindeki etkilerini belirlemektir. Ulusal ve uluslararası literatürde ikili ilişkiyi ele alan çok az çalışma olduğu gözlendiğinden (Aslan & Güzel, 2016) (Nair, 1997), örneklem çeşitliliği ile birlikte çalışma sonuçlarının değerli olabileceği düşünülmüştür. Araştırmanın Yöntemi ve Tekniği Mersin ilinde Halk Bankası şubelerinde çalışmakta olan personellerin iş özellikleri ile kontrol odağı ilişkilerini ortaya koymayı amaçlayan bu araştırmada, nicel araştırma yöntemlerinden literatürde sıklıkla yararlanılan anket yöntemi-soru sorma tekniği kullanılmıştır. Araştırmada Kullanılan Veri Toplama Araçları Çalışmada oluşturulan anket formu üç kısımdan oluşmaktadır. Anketin ilk kısmında demografik özelliklere dayalı ifadelere yer verilmiş, ikinci kısmında iş özellikleri, son kısmında da kontrol odağına dayalı ifadelere yer verilmiştir. Katılımcıların demografik özelliklerini belirlemek için hazırlanan ifadeler; personelin cinsiyeti, medeni hali, yaşı, eğitim düzeyi, kurumdaki çalışma süresi ve aldığı ücreti belirlemeye yönelik soruları içermektedir. İş özellikleri ölçeği olarak, Hackman ve Oldham (1975) tarafından geliştirilen, Yıldız (2017) tarafından Türkçe’ye çevrilen ölçek kullanılmıştır. Bu ölçek toplam 23 ifadeden ve 5 alt boyuttan oluşmaktadır. Bunlar; beceri çeşitliliği, görev kimliği, görev önemi, otonomi/özerklik ve geri bildirimdir. Ölçek 5’li likert tipidir. 1=Kesinlikle Katılmıyorum, 5=Kesinlikle Katılıyorum aralığındadır. 314 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Kontrol odağı ölçeği ise Spector (1988) tarafından geliştirilen ve Prof. Dr. H. Mustafa Paksoy tarafından Türkçe’ye uyarlanan ölçektir (Özbebek, 2018, s. 101). Bu ölçek toplam 16 ifadeden ve 2 alt boyuttan oluşmaktadır. Bunlar; iç kontrol odağı ve dış kontrol odağıdır. Ölçek 5’li likert tiplidir. 1=Kesinlikle Katılmıyorum, 5=Kesinlikle Katılıyorum aralığındadır. Araştırmanın Evreni ve Örneklemi Araştırmanın evrenini Mersin ilinde bulunan Halk Bank şubelerinde çalışmakta olan 143 personel oluşturmaktadır. Çalışmakta olan personellerden 86 kişinin cevapları geldiğinden bu sayıdaki anket değerlendirilmiş ve araştırmanın örneklemini 86 personel oluşturmaktadır. Tablo 1. Katılımcıların Demografik Özellikleri Demografik Özellikler Frekans % Kadın 74 86 Erkek 12 14 Bekâr 68 79,1 Evli 18 20,9 26-30 9 10,5 31-35 6 7 36-40 38 44,2 41-45 5 5,8 46-50 18 20,9 51 ve üzeri 10 11,6 Lise 10 11,6 Ön lisans 20 23,3 Lisans 43 50 Lisansüstü 13 15,1 1-5 yıl arası 7 8,1 6-10 yıl arası 14 16,3 11-15 yıl arası 37 43 21 yıl ve üzeri 28 32,6 2000-4000 13 15,1 4001-6000 34 39,5 6001-8000 14 16,3 Cinsiyet Medeni Hal Yaş Eğitim Durumu Kurumdaki Çalışma Süresi Aylık aldığınız Maaş 315 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 8001-10000 12 14 10001-12000 9 10,5 12001-üzeri 4 4,7 Toplam 86 100 Tablo 1 incelendiğinde, katılımcıların çoğunun kadın, bekar, 36-40 yaş aralığında, lisans mezunu, 21 yıl’dan fazladır kurumda çalışmakta ve ortalama 6001-8000 tl maaş almakta olduğu gözlenmiştir. Verilerin Analizi ve Bulgular Verilerin analiz edilmesinde yararlanılan program, SPSS 22.0’dır. Önemlilik derecesi .05 olarak alınmıştır. Katılımcıların iş özellikleri ile kontrol odağı arasındaki ilişkiyi analiz etmek için Pearson Korelasyon (İlişki) analizi yapılmıştır. İş özelliklerinin kontrol odağı üzerine etkisini ölçmek üzere ise Regresyon analizi yapılmıştır. Ayrıca iş özellikleri ve kontrol odağı ölçeklerinin yapı geçerliliklerini tespit etmek amacıyla KMO (Kaise-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy) analizi yapılmıştır. Geçerlilik ve Güvenilirlik Analizleri Bu çalışmada ölçeklere ilişkin güvenirlilik analizinde Cronbach Alfa Katsayısı değeri dikkate alınmış; geçerlilik analizinde ise Doğrulayıcı Faktör Analizi kullanılmıştır. İş özellikleri ölçeğinin Cronbach Alfa Katsayısı 0,820 çıkmış olup, güvenilir bulunmuştur. Benzer şekilde kontrol odağı ölçeğinin Cronbach Alfa Katsayısı ise 0,770 çıkmış olup, güvenilir bulunmuştur. Geçerlilik analizine ilişkin sonuçlar ise Tablo 2 ve Tablo 3’te verilmiştir. Tablo 2. İş Özelliklerine Yönelik Faktör Analizi Madde Beceri Görev Kimliği Çeşitliliği Sbecçeş1 ,778 Sbecçeş2 ,721 Sbecçeş3 ,806 Sbecçeş4 ,510 Sbecçeş5 ,882 Görev Önemi Sgörkim1 ,656 Sgörkim2 ,837 Sgörkim3 ,768 Sgörönm1 ,770 Sgörönm2 ,488 Sgörönm3 ,825 Sgörönm4 ,923 316 Otonomi/Özerklik Geribildirim 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Sgörönm5 ,692 Sotonomi1 ,776 Sotonomi2 ,702 Sotonomi3 ,770 Sotonomi4 ,459 Sgerbild1 ,508 Sgerbild2 ,698 Sgerbild3 ,752 Sgerbild4 ,778 Sgerbild5 ,813 Sgerbild6 ,859 Özdeğerler 6,210 4,880 2,302 1,807 1,663 Açıklanan 27,002 21,216 10,007 7,857 7,232 varyans Yüzdesi % Toplam açıklanan varyans: %73,314 Tablo 2’de, iş özelliklerine ilişkin faktör analizi sonuçları görülmektedir. Araştırma verilerinin faktör analizi için uygun olup olmadığını belirlemek için Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) testi yapılmıştır. KMO değerinin 0,60 ve üstünde olması örneklemin faktör analizi için yeterli olacağına işaret eder (Gürbüz ve Şahin, 2018, s. 319). Araştırmada KMO değerinin 0,81 ve Bartlett Küresellik Test değerinin (p<0.05) anlamlı çıkması dolayısıyla, iş özellikleri ölçeği faktör analizine uygunluk göstermiştir. Ayrıca ölçekte yer alan faktörlere ilişkin yüklerin 0,40’dan yüksek çıkması ile analiz anlamlı bulunmuş ve hiçbir maddenin çıkarılmasına gerek duyulmamıştır. Tüm faktörlerin toplam açıklanan varyansı %73,314’tür. Tablo 3. Kontrol Odağına Yönelik Faktör Analizi Madde İç Kontrol Odağı Faktörü İç Kontrol Odağı1 ,564 İç Kontrol Odağı2 ,426 İç Kontrol Odağı3 ,801 İç Kontrol Odağı4 ,691 İç Kontrol Odağı5 ,829 İç Kontrol Odağı6 ,828 İç Kontrol Odağı7 ,422 İç Kontrol Odağı8 ,558 İç Kontrol Odağı9 ,735 Dış Kontrol Odağı1 Dış Kontrol Odağı Faktörü ,670 317 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Dış Kontrol Odağı2 ,724 Dış Kontrol Odağı3 ,753 Dış Kontrol Odağı4 ,487 Dış Kontrol Odağı5 ,533 Dış Kontrol Odağı6 ,483 Dış Kontrol Odağı7 ,454 Özdeğerler 3,742 3,577 Açıklanan varyans 26,340 19,405 Yüzdesi % Toplam açıklanan varyans: %45,744 Tablo 3’de, kontrol odağı ölçeğine ilişkin faktör analizi sonuçları görülmektedir. Araştırmada KMO değerinin 0,89 ve Bartlett Küresellik Test değerinin (p<0.05) anlamlı çıkması dolayısıyla, kontrol odağı ölçeği faktör analizine uygunluk göstermiştir. Ayrıca ölçekte yer alan faktörlere ilişkin yüklerin 0,40’dan yüksek çıkması ile analiz anlamlı bulunmuş ve hiçbir maddenin çıkarılmasına gerek duyulmamıştır. Tüm faktörlerin toplam açıklanan varyansı %45,744’tür. Tablo 4. Çalışanların İş Özellikleri ile Kontrol Odağı İlişkileri Değişkenler Ort. St. Sap. 1 1. Beceri Çeşitliliği 3,4860 ,56697 1 2. Görev Kimliği 3,5543 ,65001 ,669** 1 3. Görev Önemi 2,8558 ,80156 ,434** ,777** 1 4. Otonomi/ Özerklik 3,1221 ,56976 ,723** ,630** ,406** 1 5. Geribildirim 3,4477 ,67362 ,392** ,361** ,526** ,253* 1 6. İç Kontrol Odağı 3,1667 ,67031 ,408** ,258* ,474** ,323** ,349** 1 7. Dış Kontrol Odağı 3,5017 ,64141 ,391** -,070 -,183 ,381** -,057 ,348** 2 3 4 5 6 7 1 Kolerasyon Analizi İş özellikleri ölçeğinin tüm boyutlarının (beceri çeşitliliği, görev kimliği, görev önemi, otonomi/ özerklik ve geri bildirim ) ile kontrol odağı ölçeğinin tüm boyutları (iç kontrol odağı, dış kontrol odağı) arasında istatiksel olarak anlamlı ilişkiler mevcuttur. Bu araştırma bulgusu çalışanların toplam iş özellikleri ile toplam kontrol odağı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır, hipotezini desteklemektedir. Regresyon Analizi Regresyon analizi sonucunda çalışanların iş özelliklerinin kontrol odağı üzerine %14,2 düzeyinde etkili olduğu gözlenmiştir. Regresyon analizi bulguları Tablo 5’de yer almaktadır. 318 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Tablo 5. Kontrol Odağı ile İş Özellikleri Arasındaki Regresyon Analizi Katsayılar Model P B Std. Hata Beta R2 F t (Sabit) 1,997 ,358 ,377 ,142 13,880 5,584 ,000 İş Özellikleri ,401 ,108 3,726 ,000 Bağımlı Değişken; Kontrol Odağı TARTIŞMA VE SONUÇ İş özellikleri ile kontrol odağı ilişkilerinin ele alındığı bu çalışma sonuçları göstermiştir ki, hem iç hem dış kontrol odağı iş tasarımı ile ilişkilidir ve bu bağlamda H1 hipotezi doğrulanmıştır. (Nair, 1997) ve (Aslan & Güzel, 2016) ın çalışma sonuçları ile de durum desteklenmiştir. Benzer şekilde, regresyon analizi sonucunda, iş özelliklerinin kontrol odağının önemli bir belirleyicisi olduğu ortaya çıkmıştır. Bu sonuçla birlikte H2 hipotezi de doğrulanmıştır. Bu çalışmanın sonuçları, önemli bir bilişsel boyutu temsil eden kontrol odağının iş özellikleri boyutlarıyla ilişkili olduğunu ve iş özellikleri boyutlarının genel algısında (yani bir işin motive edici potansiyelinde) farklılıklara neden olabileceğini göstermektedir. Aynı zamanda, işe yönelik kişisel sonuçların veya duygusal tepkilerin bir korelasyonu olarak hareket eder. Bu bulgunun uygulayıcılar için çıkarımları oldukça önemlidir. Bireyin tatmin düzeyinin ve içsel motivasyonunun, çalışma ortamının kontrolüne olan inancına bağlı olduğunu öne sürer. Bu nedenle, herhangi bir seçim kararı verilmeden önce, çalışanın kontrol odağı yöneliminin dikkate alınması arzu edilir. Bununla birlikte, gelecekte daha fazla doğrulama için daha iyi ölçüm araçları ve uygun kontroller ile daha titiz araştırmalar yapılmadıkça bu eğilimler genellemeler olarak ele alınamaz. Ayrıca, işin yeniden tasarımı uygulamasında kontrol odağı boyutunun rolü incelenirken, örgütün iklimi, örgütün yapısı, örgütteki ödül ve geri bildirim sistemleri gibi bağlam değişkenlerine yeterince dikkat edilmelidir (Nair, 1997, s. 448-449). Bu araştırmanın ayrıca en önemli kısıtı örneklemin tamamına ulaşılamamasıdır. Mersin İli’ndeki tüm banka çalışanlarına uygulanamadığı gibi kolayda örnekleme yöntemiyle dağıtılan tüm anketlerden de yeterince geri dönüş alınamamıştır. Bu çalışmanın bu bağlamda genellemesi mümkün olmadığı gibi, farklı şehir ya da meslek gruplarına farklı değişkenlerle birlikte yapılması faydalı olacaktır. KAYNAKLAR April, K. A., Dharani, B., & Peters, K. (2012). Impact of Locus of Control Expectancy on Level of Well-Being. Review of European Studies, 4(2), 124-137. 319 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Aslan, Ş., & Güzel, Ş. (2016). Algılanan Örgütsel Destek, İş Özellikleri ve Kontrol Odağı Faktörlerinin İşgören Yabancılaşması Üzerine Etkileri. Yönetim Bilimleri Dergisi, 14(27), 81-109. Bontis, N., Richards, D., & Serenko, A. (2011). Improving service delivery: Investigating the role of information sharing, job characteristics, and employee satisfaction. The Learning Organization, 18(3), 239-250. Bradley, G. L., & Sparks, B. A. (2002). Service Locus of Control Its Conceptualization and Measurement. Journal of Service Research, 4(4), 312-324. Chen, C.-C., & Chiu, S.-F. (2009). The Mediating Role of Job nvolvement in the Relationship Between Job Characteristics and Organizational Citizenship Behaivor. The Journal of Social Psychology, 149(4), 474-494. Galvin, B. M., Randel, A. E., Collins, B. J., & Johnson, R. E. (2018). Changing the focus of locus (of control): A targeted review of the locus of control literature and agenda for future research. Journal Of Organizational Behaivor, 39(7), 1-14. Hackman, J. R. (1980). Work Redesign And Motivation. Professional Psychology, 11(3), 445455. Hackman, J. R., & Oldham, G. R. (1975). Development of the Job Diagnostic Survey. Journal of Applied Psychology, 60(2), 159-170. Igbeneghu, B. I., & Popoola, S. O. (2011). Influence of Locus of Control and Job Satisfaction on Organizational Commitment: A Study of Medical Records Personnel in University Teaching Hospitals in Nigeria. Library Philosophy and Practice, 575. Kenek, G. (2021). Dönüştürücü Liderlik, Yenilikçi Örgüt Kültürü, İş Özellikleri ve İşle Bütünleşme İlişkisi: İş Tatmininin ve Deneyime Açıklık Kişilik Özelliğinin Rolü. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara. Koçoğlu Sazkaya, M. (2018). Bireylerin Örgüt Kültürü Algılarıve Kontrol Odağı İlişkisinin Demografik Değişkenler Bağlamında İncelenmesi. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 16(1), 116-135. Kulik, C. T., Oldham, G. R., & Hackman, J. R. (1987). Work Design as an Approach to PersonEnvironment Fit. Journal of Vocational Behavior, 31, 278-296. Lefcourt, H. M., Miller, R. s., Ware, E. E., & Sherk, D. (1981). Locus of Control as a Modifier of the Relationship Between Stressors and Moods. Journal of Personality and Social Psychology, 41(2), 357-369. 320 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Meydan, C. H., & Basım, N. (2015). Örgütsel Vatandaşlık Davranışında Kontrol Odağı, Örgütsel Adalet Algısı ve Örgütsel Bağlılığın Etkisi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(1), 99-116. Nair, S. (1997). Relationship between Locus of Control and Job Characteristics Model Dimensions. Indian Journal of Industrial Relations, 32(4), 439-452. Norris, S. E., & Porter, T. H. (2012). Job Design. The Encyclopedia of Human Resource Management: Short Entries, 288-291. Oldham, G. R., & Hackman, J. R. (2010). Not what it was and not what it will be:The future of job design research. Journal of Organizational Behavior, 31, 463-479. Özbebek, D. (2018). Kontrol Odağı ve Duygusal Zekanın Liderlk Etme Motivasyonuna Etkisi Üzerine TRC1 Bölgesinde Bir Araştırma: Üniversite Öğrencileri Örneği. Doktora Tezi, Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Gaziantep. Page, G. L., & Scalora, M. J. (2004). The utility of locus of control for assessing juvenile amenability to treatment. Aggression and Violent Behavior, 9(5), 523-534. Roberts, K. H., & Glick, W. (1981). The Job Characteristics Approach to Task Design: A Critical Review. Journal of Applied Psychology, 66(2), 193-217. Roddenberry, A. (2007). Locus Of Control And Self-efficacy: Potential Mediators Of Stress,Illness, And Utilization Of Health Services In College Studen. Electronic Theses and Dissertations, Department of Psychology, M.S. University of Central Florida,. Florida. Rotter, J. B. (1966). Generalized expectancies for internal versus external control of reinforcement. Psychological Monographs: General and Applied, 80(1), 1-28. Rubin, A. M. (1993). The effect of locus of control on communication motivation, anxiety, and satisfaction. Communication Quarterly, 41(2), 161-171. Spector, P. E., & Jex, S. M. (1991). Relations of Job Characteristics From Multiple Data Sources With Employee Affect, Absence, Turnover Intentions, and Health. Journal of Applied Psychology, 76(1), 46-53. Turan, M. (2019). Dönüşümcü Liderlik ve Yenilikçi İş Davranışı Arasındaki İlişkide Kontrol Odağının Etkisi. Yüksek Lisans Tezi,Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Rize. Yıldız, O. Ş. (2017). Otel İşletmelerinde İş Özellikleri ve Örgütsel Bağlılık İlişkisinde İşe Yabancılaşmanın Rolü. Doktora Tezi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Nevşehir. 321 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) UZAKTAN EĞİTİM MESLEK YÜKSEKOKULU ÖĞRENCİLERİNİN ÇALIŞMA HAYATINA YÖNELİK GÖRÜŞ VE BEKLENTİLERİNİN BELİRLENMESİ: NİTEL BİR ÇALIŞMA DETERMINING THE OPINIONS AND EXPECTATIONS OF DISTANCE EDUCATION VOCATIONAL SCHOOL STUDENTS ON WORKING LIFESTYLE: A QUALITATIVE STUDY Adeviye ERDOĞAN Dr. Öğr. Üyesi, Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi, Uzaktan Eğitim Meslek Yüksekokulu, Büro Hizmetleri ve Sekreterlik Bölümü, Isparta ÖZET Çalışmada Uzaktan Eğitim Meslek Yüksekokulu öğrencilerinin çalışma hayatına yönelik görüş ve beklentilerinin belirlenmesi amaçlanmaktadır. Çalışma hayatı, bireylerin hayatlarını sürdürebilmeleri için gerekli olan zihinsel ve/veya fiziksel eylemlerden oluşan ve bu eylemler sonucunda belli bir ücret alınan faaliyetlerdir. İnsanların hayatlarını devam ettirebilmeleri için gerekli olan bu ücreti elde etmeleri ve elde ettikleri bu ücrete paralel olarak hayatlarını şekillendirmeleri yani yaşam standartlarını oluşturabilmeleri çalışma hayatının önemini de ortaya koymaktadır. Çalışma hayatı insanların tüm hayatını şekillendiren unsurlar içermektedir. Bu unsurlardan bazıları; sosyal çevre, aile hayatı, yeme içme alışkanlıkları, hobiler ve yaşam standartlarıdır. Çalışma hayatında bireyler açısından en önemli unsurun ücret olduğu düşünülsede, günümüz şartlarında bireylerin manevi olarak da beklenti içerisinde oldukları bilinmektedir. Buradan hareketle çalışmada, geleceğin çalışanları olacak olan öğrencilerin çalışma hayatı ile ilgili görüş ve beklentileri değerlendirilmiştir. Çalışmada demografik özelliklerle ilgili 1 soru ve araştırma problemini çözümlemek amacıyla oluşturulan 2 adet açık uçlu soru yer almıştır. Verilerin toplanması Uzaktan Eğitim Meslek Yüksekokulu’nda kullanılan bir platform olan Öğrenme Yönetim Sistemi (ALMS) üzerinden gerçekleştirilmiştir. Gerekli izinlerin alındığı araştırmaya öğrenciler gönüllü olarak katılım sağlamıştır. Çalışma nitel çalışma desenlerinden biri olan olgubilim olarak tasarlanmıştır. “Çalışma Hayatı” olgusu ele alınarak, öğrencilerin bu olguya ilişkin görüş ve beklentileri betimsel analiz yaklaşımı kullanılarak analiz edilmiştir. Çalışma kapsamında, nitel araştırmaların kalitesini artırmak için kullanılan Standards for Reporting Qualitative Research (SRQR) kontrol listesi kullanılmıştır. Araştırmada doğrudan evrene ulaşıldığı için örneklem yöntemi kullanılmamıştır. Araştırmanın evrenini 2021-2022 Eğitim Öğretim Yılı Güz 322 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) döneminde Çalışma Psikolojisi dersini alan 67 Tıbbi Dokümantasyon ve Sekreterlik Programı öğrencisi ve 16 Çağrı Merkezi Hizmetleri Programı öğrencisi oluşturmaktadır. Bu öğrencilerden Tıbbi Dokümantasyon ve Sekreterlik Programından 47, Çağrı Merkezi Hizmetleri Programından ise 13 öğrenci araştırmaya katılmıştır. Çalışmada toplanan verilerin kodlanması sonucunda çalışma problemini açıklayıcı nitelikte temalar ortaya çıkmıştır. Araştırmaya katılan öğrencilerin görüşlerini ortaya koyan sonuçlara ulaşılmıştır. Anahtar Kelimeler: Çalışma Hayatı, Çalışma Psikolojisi, İş, İşgören ABSTRACT In this study, it is aimed to determine the views and expectations of Distance Education Vocational School students about working life. Working life is the activities that consist of mental and/or physical actions necessary for individuals to continue their lives and for which a certain fee is charged as a result of these actions. The fact that people earn this wage, which is necessary for them to continue their lives, and that they shape their lives in parallel with this wage, that is, that they can create their living standards, also reveals the importance of working life. Working life includes elements that shape people's entire lives. Some of these elements are; social environment, family life, eating and drinking habits, hobbies and living standards. Although it is thought that the most important factor for individuals in working life is wages, at the same time, it is known that they are in spiritual expectation. From this point of view, in this study, the views and expectations of the students who will be the employees of the future will be evaluated. The study included 1 question about demographic characteristics and 2 open-ended questions created to solve the research problem. Data collection was carried out through the Learning Management System (ALMS), a platform used in the Vocational School of Distance Education. Necessary permissions were obtained for the research and the students participated in the research voluntarily. The study was designed as phenomenology, which is one of the qualitative study patterns. The "Working Life" phenomenon was handled and the students' views and expectations regarding this phenomenon were analyzed using the descriptive analysis approach. Within the scope of the study, the Standards for Reporting Qualitative Research (SRQR) checklist, which is used to improve the quality of qualitative research, was used. The sampling method was not used in the research, since the population was directly reached. The population of the research consists of 67 Medical Documentation and Secretarial Program students and 16 Call Center Services Program students who took the Working Psychology course in the 20212022 Academic Year Fall semester. Among these students, 47 students from the Medical 323 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Documentation and Secretarial Program and 13 students from the Call Center Services Program participated in the research. As a result of the coding of the data collected in the study, themes describing the study problem emerged. The results revealing the opinions of the students participating in the research were reached. Keywords: Working Life, Working Psychology, Work, Employee GİRİŞ İnsanların hayatlarını idame ettirebilmeleri için belli bir düzeyde gelire ve diğer insanlarla iletişim içerisinde olmaya ve bu sebeple de çalışmaya ihtiyaçları vardır. “Çalışma” kavramının resmiyet kazanabilmesi için işgörenin kayıtlı olarak istihdama katılmış olması gerekmektedir (Ören ve Yüksel, 2012, 36). Bireysel olarak değerlendirildiğinde çalışma hayatına girmeyen birey, işe yaramaz, dışlanmış ve yalnız hissedebilir. Çalışmayan insanlara toplum tarafından saygı gösterilmemektedir. Bireyin kendi içerisinde bulunduğu psikolojik durum toplumun tepkisiyle birleşince bireyde mental sorunlar, kin ve nefret duyguları ortaya çıkabilmektedir. Üretim açısından bakıldığında ise çalışma hayatında olmayan bireyler üreten değil tüketen konumunda bulunmaktadır (Erdoğan, 2021, 22). Bu durumda işsiz olan veya çalışma hayatında olmayan bireyler hem kendileri hem aileleri hem de toplum için bir kayıptır. Bu sepeple her bireyin çalışma hayatına katkı sağlaması bireysel ve sosyal açıdan önemli bir gerekliliktir. Aynı zamanda çalışma hayatı bireylere sosyal statü ve kimlik kazandıran bir unsurdur (Açıkgöz, 2017, 10). Kariyer kavramının da çalışma hayatı ile ilişkili bir kavram olduğu değerlendirilmektedir. Kariyer insanların hayat boyu elde ettiği tüm unvanları ifade etmektedir (Erdoğan, 2021, 39). Alan yazında “meslek” ve “kariyer” kavramlarının aynı anlamda kullanıldığı görülmektedir (Noe ve Çetin, 2009, 400; Bingöl, 2013, 329). Çalışma hayatı “meslek” kavramına göre şekillenen bir unsurdur. İnsanların meslekleri çalışma hayatlarını şekillendirir. Çalışma hayatı içerisine pek çok kavramı sığdıran bir kavramdır. Çalışma psikolojisi, ergonomi, kariyer, motivasyon, örgüt iklimi, iş tatmini, adalet, örgüte bağlılık bunlardan bazılarıdır. İnsan hayatının bu kadar içerisinde olan çalışma hayatının çok çeşitli şekillerde ele alınıp incelenmesinin gerekli olduğu düşünülmektedir. YÖNTEM Araştırmanın Amacı ve Önemi Çalışmada Uzaktan Eğitim Meslek Yüksekokulu öğrencilerinin çalışma hayatına yönelik görüş ve beklentilerinin belirlenmesi amaçlanmaktadır. 324 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Çalışma hayatı insanların yaşamlarını sürdürebilmeleri için gereksinim duydukları temel ihtiyaçları karşılayabilmek için gerekli olan maddi unsurların temin edilebilmesi için gerekli olan faaliyetleri kapsar. Bunun yanında insanların çalışma hayatından beklentileri sadece kazanç sağlamak değildir. Örneğin statü, imaj, kendini yararlı hissetmek, üretime katkı sağlamak gibi birçok beklenti de insanların çalışma hayatına girme sebepleri arasında yer almaktadır. İnsanlar hayata geldikleri andan itibaren kendilerini geleceğe hazırlama çabası içerisine girerler. Eğitim hayatları veya meslek sahibi olmak için gösterdikleri tüm çabalar çalışma hayatının ne kadar önemli olduğunu ortaya koymaktadır. Bu sebeple meslek sahibi olacak olan öğrencilerin çalışma hayatına yönelik görüş ve beklentilerinin kendi ifadeleri ile ortaya konulmasının önemli olduğu değerlendirilmektedir. Evren ve Örneklem Çalışmada doğrudan evrene ulaşılmıştır. Bu sebeple örneklem yöntemi kullanılmamıştır. Çalışmanın evreni 2021-2022 Eğitim – öğretim yılı güz döneminde Çalışma psikolojisi dersini alan 67 Tıbbi Dokümantasyon ve Sekreterlik Programı öğrencisi ve 16 Çağrı Merkezi Hizmetleri Programı öğrencisi oluşturmaktadır. Bu öğrencilerden Tıbbi Dokümantasyon ve Sekreterlik Programından 47, Çağrı Merkezi Hizmetleri Programından ise 13 öğrenci araştırmaya katılmıştır. Yöntem Çalışma nitel çalışma desenlerinden biri olan olgubilim olarak tasarlanmıştır. “Çalışma Hayatı” olgusu ele alınarak, öğrencilerin bu olguya ilişkin görüş ve beklentileri betimsel analiz yaklaşımı kullanılarak analiz edilmiştir. Araştırmanın Geçerliliği ve Güvenirliği Kullanılan yöntemler değerlendirildiğinde, çalışmanın geçerlilik ve güvenirlik unsurlarını sağladığı düşünülmektedir. Çalışma kapsamında, nitel araştırmaların kalitesini artırmak için kullanılan Standards for Reporting Qualitative Research (SRQR) kontrol listesi kullanılmıştır (Tekindal, 2021). Veri Toplama Araçları ve Uygulanması Çalışmada demografik özelliklerle ilgili cinsiyet değişkenini belirlemeye yönelik 1 soru ve araştırma problemini çözümlemek amacıyla oluşturulan 2 adet açık uçlu soru yer almıştır. Verilerin toplanması Uzaktan Eğitim Meslek Yüksekokulu’nda kullanılan bir platform olan Öğrenme Yönetim Sistemi (ALMS) üzerinden gerçekleştirilmiştir. Gerekli izinlerin alındığı araştırmaya öğrenciler gönüllü olarak katılım sağlamıştır. 325 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Verilerin Analizi Çalışma kapsamında Uzaktan Eğitim Meslek Yüksekokulunda 2021 2022 Eğtim- öğretim yılı güz döneminde Çalışma Psikolojisi dersini alan 83 öğrenciyle 3 adet açık uçlu sorudan oluşan görüşme formu paylaşılmıştır. Bu öğrencilerden 60 tanesi araştırmaya gönüllü olarak katılarak soruları cevaplamışlardır. Toplanan veriler Maxqda 12 nitel analiz programı kullanılarak kodlamaları yapılmış ve temalar ortaya çıkarılmıştır. Çalışmada toplanan verilerin kodlanması sonucunda ortaya çıkan temalar araştırmacı tarafından yorumlanarak açıklayıcı sonuçlara ulaşılmıştır. BULGULAR Tablo 1. Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Cinsiyetlerine Göre Dağılımı Cinsiyet Yüzde Frekans Kadın 42 70,00 Erkek 18 30,00 Toplam (Geçerli) 60 100,00 Araştırmaya katılan öğrencilerin cinsiyetlerine göre dağılımları Tablo 1’de görüldüğü gibidir. Cinsiyet değişkenine göre katılımcı öğrencilerin %70 (42)’i “kadın”, %30 (18)’u “erkek” olarak dağılım göstermektedir. Tablo 2. Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Çalışma Hayatına Yönelik Görüşleri Çalışma Hayatına Yönelik Görüş Yüzde Frekans Yaşam Biçimi 28 13,02 Mecburiyet 22 10,23 Ekonomik Özgürlük 20 9,30 Kariyer Sahibi Olmak 19 8,84 Topluma yararlı olmak 15 6,98 Vaktimizin çoğunun geçtiği yer 14 6,51 Hayata anlam katan faaliyet 12 5,58 Sorumluluk 11 5,12 Yorucu 11 5,12 İmaj 11 5,12 Özgüven 10 4,65 Beklentilerin karşılanması 10 4,65 Ortama uyum sağlanabilinen yer 9 4,19 Sevdiğin işi yapma 8 3,72 326 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Uzmanlaşma 5 2,33 Sabır ve liyakat isteyen 4 1,86 Eşitlik olan yer 3 1,40 Stres unsuru 3 1,40 Toplam (Geçerli) 215 100,00 Araştırmaya katılan öğrencilerin “çalışma hayatına yönelik görüşleri” Tablo 2’de yer almaktadır. Buna göre, katılımcı öğrenciler çalışma hayatını, %13,02 (28) oranında “yaşam biçimi”; %10,23(22) oranında “mecburiyet”; %9,3 (20) oranında “ekonomik özgürlük”; %8,84 (19) oranında “kariyer sahibi olmak”; %6,98 (15) oranında “topluma yararlı olmak”; %6,51 (14) oranında “vaktimizin çoğunun geçtiği yer”; %6,51 (12) oranında “hayata anlam katan faaliyet”; %5,12 (11) oranında “sorumluluk”, “yorucu”, “imaj”; %4,65 (10) oranında “özgüven” ve “beklentilerin karşılanması”; %4,19 (9) oranında “ortama uyum sağlanabilinen yer”; %3,72 (8) oranında “sevdiğin işi yapma”; % 2,33(5) oranında “uzmanlaşma”; %1,86 (4) oranında “sabır ve liyakat isteyen”; %1,4 (3) oranında “eşitlik” ve “stres” olarak değerlendirmektedirler. Araştırmaya katılan öğrencilerin “Sizce çalışma hayatı nedir?” sorusuna verdikleri cevaplardan bazıları şu şekildedir: k.3. Çalışma hayatı insanların ekonomik durumlarına katkı sağlamak için sosyal yaşamlarına ek olarak getirdikleri yeni bir sistemdir. Bu sistemle belli zamanlar ve günlerde, işveren tarafından yönlendirilmiş görev ve sorumluluklarını yerine getirmesi, gündelik rutin haline gelen düzendir. k.12. Çalışma hayatı hakkında düşündüklerim şunlar. İnsanın kendini geliştirmede önemli bir basamak olduğunu düşünüyorum. Ve kişinin özgüveni için de önemli bir hayattır. Çalışma hayatı bir o kadar da çalıştığın alanla ilgili yoruculuğu vardır. k.25. Çalışma hayatı deyince aklıma direkt yoğun tempolu bir hayat geliyor. İşyerinin, iş arkadaşlarının, iş sahibinin beklentilerini karşılamak gerekiyor. Aynı zamanda çalışan kişinin de birçok beklentisi oluyor. Kendini geliştirmek kendine bir şeyler katmak için bir fırsat olduğunu düşünüyorum. k.57. Çalışma hayatı denince aklıma evi geçindirebilmek için gittiğin iş yeri yaşamı geliyor. Çalışan bir sürü insan, başlarında yöneticiler. Hepsi ile aile oluyoruz ve oradaki hayatımız iş, çalışma hayatı oluyor. Bence iş hayatı, çalışırken ihtiyacı olan insanlara ihtiyaçlarını vermek, yönlendirmek gibi anlamlara da geliyor. Eğer kamu da çalışıyorsan devlet için verdiğin hizmet de bu hayatın bir parçası oluyor. 327 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Tablo 3. Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Çalışma Hayatına Yönelik Beklentileri Çalışma Hayatına Yönelik Beklenti Yüzde Frekans Birlikte uyumlu çalışabilme 44 16,60 Adaletli işyeri 34 12,83 Mutlu olduğu işte çalışma 22 8,30 İş tatmini sağlamak 21 7,92 Son derece saygılı 16 6,04 Belirli saat ve düzenlemelere tabi tutulan 15 5,66 Güçlü iletişimin olduğu 14 5,28 Sosyal Güvence 14 5,28 Fiziksel ortam/Ergonomi 14 5,28 Rahat/Esnek Çalışma 12 4,53 Gelişime açık 11 4,15 İş odaklı 11 4,15 Yeteneklere göre iş 9 3,40 Maddi Güç 8 3,02 Huzurlu/Sakin 8 3,02 Güvenilir 4 1,51 Torpil Olmayan 4 1,51 Takdir edilmek 4 1,51 265 100,00 Toplam (Geçerli) Araştırmaya katılan öğrencilerin çalışma hayatına yönelik beklentilerinin kodlanması sonucu ortaya çıkan ifadelerin dağılımı Tablo 3’te görüldüğü gibidir. Buna göre öğrencilerin “çalışma hayatına yönelik beklentileri” ile ilgili ifadeler %16,6 (44) oranında “birlikte uyumlu çalışabilme”; %12,83 (34) oranında “adaletli işyeri”; %8,3 (22) oranında “mutlu olduğun işte çalışma”; %7,92 (21) oranında “iş tatmini sağlamak”; %6,04 (16) oranında “son derece saygılı”; %5,66 (15) oranında “belirli saat ve düzenlemelere tabii tutulan”; %5,28 (14) oranında “güçlü iletişimin olduğu”, “sosyal güvence” ve “fiziksel ortam/ergonomi”; %4,53 (12) oranında “rahat/esnek çalışma”; %4,15 (11) oranında “gelişime açık” ve “iş odaklı”; %3,40(9) oranında “yeteneklere göre iş”; %3,02 (8) oranında “maddi güç” ve “huzurlu/sakin”; %1,51 (4) oranında “güvenilir”, “torpil olmayan” ve “takdir edilmek” olarak dağılım göstermektedir. Araştırmaya katılan öğrencilerin “Çalışma hayatından beklentileriniz nelerdir?” sorusuna verdikleri cevaplardan bazıları şu şekildedir: 328 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) k.5. Elbette ki herkes gibi bende çalışma saatlerinin gündelik/sosyal yaşamımı aksatmayacak kadar uygun aralıklarda olmasını isterim. Hafta sonu aileme vakit ayırabileceğim biçimde hafta sonu tatili olmasını tercih ederim. Bunun yanı sıra çalıştığım yerde insanların birbirlerini suiistimal etmeden, adil bir işveren ile çalışmayı isterim. Tabi ki alacağım ücretin beni tatmin etmesi ve mesaiye kalıyorsam mesai verilmesini isterim. Eğer şehre uzak bir konumdaysa işyerimin servis ya da yol ücretini, en az 1 öğün yemeğimi karşılamasını beklerim. k.33. Ben huzurlu, sakin bir çalışma ortamında olmak isterdim. Herkesin görevini yerine getirdiği iletişimin güçlü olduğu bir iş ortamı isterim. Çalışma ortamının güvenilir olması da çok önemli tabii ki... İş verenin çalışanlara karşı saygılı kibar olmasını beklerim. Aynı zamanda iş arkadaşlarımın da...İyi bir planla ilerleyen ve herkese eşit adil olan bir iş ortamında çalışmak isterim. Yeteneklerime göre iş dağılımı olmasını yapabileceğimden fazlasını beklemeyen bir iş yerinde çalışmak çok daha iyi olur. k.49. Ben genelde az insan bulunan (mümkünse tek başıma 😊) sessiz bir ortamda çalışmak isterdim. Çünkü fazla ses olmayacak ve yaptığın işe adapte olabileceksin, kafan dağılmayacak o işe odaklanacaksın. Hem bu şekilde yaptığın işte en iyi sonucu elde edebilirsin. Işıklar, en önemlisi ne az ne de çok fazla olacak. Orta seviyede olacak. Çünkü az ışıkta yaptığın şeyleri göremeyebilirsin, ya da fazla ışıkta gözünü alabilir. Ve sıcaklık, Üşüyerek kim çalışmak ister ki 😊, ya da çok sıcak ise terleyerek. Tabi ki ortalama bi sıcaklık olması gerekiyor. Bu şekilde rahat çalışılabilir. En son olarak da çalıştığım yer; masa, sandalye. Uzun süre orada bulunacağım için oturmama uygun olmalı. Sırt ağrısı, kol ağrısı, ayak ağrısı bunları önlemek için her şey uygun olmalı. k.53. Ben olsaydım eğer elimde seçenek olarak birden fazla işyeri olsaydı , daha huzurlu , disiplinli, insanların birbirini kırmadığı , birbirlerine bilgi öğretmeyi seven , anlaşmazlıkların olmadığı , kimsenin kimseden üstün olmaya çalışmadığı ,yeni bilgi edinmekten korkmayan ,dürüst insanların olduğu ,yalanın olmadığı , düzenin olduğu ,insanların bilgi ve becerilerini göstermekten korkmadığı bir iş yerinde çalışmak isterdim çünkü bunların olduğu bir kurumda düzen , iş yönetimi ve takım işleri de olumlu sonuçlar verir. Herkesin alanında kendini ve becerilerini göstermesinde olanak verir. TARTIŞMA VE SONUÇ Çalışmada gelecekte çalışma hayatına dahil olacak olan Uzaktan Eğitim Meslek Yüksekokulu öğrencilerinin çalışma hayatına yönelik görüş ve beklentilerinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Araştırmanın evrenini oluşturan öğrenci profili değerlendirildiğinde teknolojiyi yoğun olarak kullanan bir Z kuşağı ile karşı karşıya kalındığı söylenebilir. Bu öğrenciler sürekli 329 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) araştıran, teknolojiyi iyi kullanan, iletişim kurma biçimi olarak genellikle çevrimiçi iletişim ortamlarını tercih eden, bilgisayar veya telefon olmayan bir hayatı düşünemeyen bireylerdir. Maddi güç elde etmenin yanında manevi olarak da çalıştıkları işten tatmin sağlamak isterler (Taş, 2017, 1033). Araştırmaya katılan öğrencilerin çalışma haytına yönelik görüşleri ele alındığında, sırasıyla; çalışma hayatını, yaşam biçimi, mecburiyet, ekonomik özgürlük, kariyer sahibi olmak, topluma yararlı olmak, vaktimizin çoğunun geçtiği yer, hayata anlam katan faaliyet, sorumluluk, yorucu, imaj, özgüven, beklentilerin karşılanması, ortama uyum sağlanabilinen yer, sevdiğin işi yapma, uzmanlaşma, sabır ve liyakat isteyen, eşitlik olan yer ve stres unsuru olarak değerlendirmişlerdir. Çalışma kapsamında öğrenciler çalışma hayatına yönelik beklentilerini ise birlikte uyumlu çalışabilme, adaletli işyeri, mutlu olduğu işte çalışma, iş tatmini sağlamak, son derece saygılı, belirli saat ve düzenlemelere tabi tutulan, güçlü iletişimin olduğu, sosyal güvence, fiziksel ortam/ergonomi, rahat/esnek çalışma, gelişime açık, iş odaklı, yeteneklere göre iş, maddi güç, huzurlu/sakin, güvenilir, torpil olmayan, takdir edilmek olarak sıralamışlardır. Çalışma sonuçları genel olarak değerlendirildiğinde, geleceğin işgörenleri olarak üretime katkı sağlayacak olan öğrencilerin “çalışma hayatı” ile ilgili ne düşündükleri ve “çalışma hayatı”’ndan beklentilerinin gelecekte ki çalışma hayatının şekillendirilmesinde göz önünde bulundurabileceği düşünülmektedir. Bu araştırma, sorulan sorular açısından sınırlılık taşımaktadır. Araştırma konusu daha kapsamlı olarak demografik özelliklerle olan ilişkiler de dahil edilerek tekrar edilebilir. Bu araştırma çalışma hayatı konusunda çalışan uzmanlar, insan kaynakları profesyonelleri, işçi, işveren ve memurlar, çalışma hayatı içerisinde yer almak isteyenler, araştırmacılar ve akademisyenler için referans olabilir. KAYNAKLAR Açıkgöz, F.(2017). Seçilmiş Ülke Uygulamarında Genç İstihdamına Yönelik Aktif İşgücü Politikaları ve İşkur İçin Öneriler. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü, Uzmanlık Tezi. Ankara. Erdoğan A. (2021). Girişimcilik, Ekonomik Kriz ve İşsizlikten Kaynaklanan Sorunları Çözebilir mi? 6. Uluslararası Gap İşletme Bilimleri ve Ekonomi Kongresi. 26-27 Haziran, 2021 /Şanlıurfa, Türkiye. Harran Üniversitesi Merkez Yerleşkesi. S. 17-37. Erdoğan A. (2021). Mesleki Kişilik Kuramı Perspektifiyle Sağlık Yönetimi Öğrencilerinin Kariyer Tercihlerinin Değerlendirilmesi. 6. Uluslararası Gap İşletme Bilimleri ve 330 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Ekonomi Kongresi. 26-27 Haziran, 2021 /Şanlıurfa, Türkiye. Harran Üniversitesi Merkez Yerleşkesi. S. 38-51. Kandemir Şimşek, A. (2018). Çalışma Hayatı ve Sosyal Yaşam Arasındaki İlişkinin Kanonik Korelasyon Analizi ile İncelenmesi. Itobiad: Journal of the Human & Social Science Researches, 7(3). Taş, H. Y., Demirdöğmez, M. & Küçükoğlu, M. (2017). Possible Effects of Future Architects' Z Generation on Business Life . OPUS International Journal of Society Researches , 7 (13) , 1031-1048 . DOI: 10.26466/opus.370345 Tekindal, M. A. (2021). Nitel araştırmaların raporlanmasında standartlar:SRQR Kontrol Listesinin Türkçe uyarlaması. OPUS– Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 18(42), 5425-5443. Noe, R. A., & Çetin, C. (2009). İnsan kaynaklarının eğitimi ve geliştirilmesi (1.basım.). İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım. Bingöl, D. (2013). İnsan Kaynakları Yönetimi. İstanbul: Beta Basım A.Ş. Ören, D. D. K. & Yüksel, H. (2012). Geçmişten Günümüze Çalışma Hayatı. Hak İş Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, 1 (1), https://dergipark.org.tr/en/pub/hakisderg/issue/7575/99440 331 Retrieved from 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) MUHASEBE ARAMA SONUÇLU MOBİL MUHASEBE UYGULAMALARINININ ANALİZİ ANALYSIS OF MOBILE ACCOUNTING APPLICATIONS WITH ACCOUNTING SEARCH RESULT Kürşad ÇAVUŞOĞLU Öğr. Gör. Dr., Mersin Üniversitesi, Anamur MYO, İşletme Yönetimi Programı, Anamur, Mersin. ORCID NO: 0000-0002-6820-3790 ÖZET Teknolojide son yıllarda çok hızlı gelişmeler ve ilerlemeler yaşanmaktadır. Bu gelişmeler ve ilerlemeler eğitimden sağlığa, sanayiden savunmaya, işletmelerden tüketiciye kadar birçok aktörü davranışları ve iş yapma biçimleri bakımından etkilemektedir. Teknolojideki gelişim ve ilerlemelerin bir ürünü de mobil cihazlar (tabletler, akıllı telefonlar gibi) olmuştur. Mobil cihazların kullanılabilirliği açısından ise mobil uygulamalar önem arz etmektedir. Muhasebede de mobil uygulamaların yaygınlığının artabileceği ifade edilebilir. Betimsel türdeki bu çalışmada Google Play uygulama mağazasında muhasebe araması sonucu bulunan 245 mobil muhasebe uygulaması kategori, yüklenirken ücret isteme, uygulama içi satın alma, indirilme sayısı, indirme boyutu, çıkış yılı, kullanıcı değerlendirmesi ve yorum sayısı yönünden incelenmiştir. Çalışma kapsamında en fazla iş kategorisinde mobil muhasebe uygulamasına rastlanmıştır. İş kategorisinden sonra en fazla kişisel kategorisinde mobil muhasebe uygulaması görülmüştür. Çalışma kapsamındaki uygulamaların büyük bir bölümünden yüklenirken ücret istenmemektedir. Yaklaşık mobil muhasebe uygulamalarının %29’unda, mobil muhasebe uygulaması yüklendikten sonra uygulama içi satın alma yoluyla öğe başına değişen miktarlarda ücret istenebilmektedir. Genel olarak son yıllar itibariyle geliştirilen mobil muhasebe uygulama sayısının arttığı ifade edilebilir. İncelenen mobil muhasebe uygulamaları içinde yalnızca bir uygulama 10.000.000+ indirilme sayısına sahiptir. İncelenen mobil muhasebe uygulamalarına ilişkin ortalama olarak kullanıcı değerlendirmesinin yüksek puan aldığı görülmüştür. Mobil muhasebe uygulamalarının ortalama indirme boyutu 14,57 MB ve ortalama yorum sayısı ise 6.023,52’dir. Anahtar Kelimeler: Muhasebe, mobil uygulama, kullanıcı değerlendirmesi, kategori, uygulama mağazası. 332 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ABSTRACT There have been rapid developments and advances in technology in recent years. These developments and advances affect many actors from education to health, from industry to defense, from businesses to consumers in terms of their behaviors and ways of doing business. A product of the developments and advances in technology has been mobile devices (such as tablets, smart phones). Mobile applications are important in terms of usability of mobile devices. It can be stated that the prevalence of mobile applications may increase in accounting. In this descriptive study, 245 mobile accounting applications found as a result of an accounting search in the Google Play application store were examined in terms of categories, charging fees, in-app purchases, number of downloads, download size, release year, user review and number of comments. Within the scope of the study, mobile accounting application was found in the most business category. After the business category, the mobile accounting application was seen in the personal category the most. There is no charge when installing most of the applications within the scope of the study. Approximately 29% of mobile accounting applications may be charged varying amounts per item via in-app purchase after installing the mobile accounting app. In general, it can be stated that the number of developed mobile accounting applications has increased in recent years. Only one application among the examined mobile accounting applications has 10,000,000+ downloads. It was seen that the average user review of the examined mobile accounting applications received high scores. The average download size of mobile accounting applications is 14.57 MB and the average number of comments is 6,023.52. Keywords: Accounting, mobile application, user review category, application store. GİRİŞ Teknolojide son yıllarda çok hızlı gelişmeler ve ilerlemeler yaşanmaktadır. Bu gelişmeler ve ilerlemeler eğitimden sağlığa, sanayiden savunmaya, işletmelerden tüketiciye kadar birçok aktörü davranışları ve iş yapma biçimleri bakımından etkilemektedir. Teknolojideki gelişim ve ilerlemelerin bir ürünü de mobil cihazlar (tabletler, akıllı telefonlar gibi) olmuştur. Mobil cihazların kullanılabilirliği açısından ise mobil uygulamalar önem arz etmektedir. Mobil uygulama, akıllı telefon, tablet gibi mobil cihazlar üzerinde çalışmak için tasarlanmış bir uygulama yazılımı türüdür (Techopedia, 2020). Mobil uygulamalar genellikle sınırlı fonksiyonlara sahip küçük yazılım birimleri olsalar da, kullanıcılara kaliteli hizmetler ve deneyimler sağlamaya çalışırlar (Mroczkowska, 2021). Mobil uygulamalar natif (native) 333 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) uygulama, web tabanlı uygulama (web-based) ve hibrit (hybrid) uygulama olmak üzere üç kategoride ele alınabilir (Wigmore, 2013). Natif uygulama, Android veya iOS (iPhone Operating System) gibi belirli bir cihaz platformu için yaratılmış ve geliştirilmiş uygulama türü olup, bu uygulamalar uygulama mağazalarından indirilmelidir (Pham, 2021). Natif uygulamaların en önemli avantajlarından biri gösterdikleri yüksek performans ve üstün kullanıcı deneyimidir (Mroczkowska, 2021). Mobil cihazlarda çalışan web tabanlı uygulamalar natif uygulamalara benzemekle birlikte aralarındaki fark web tabanlı uygulamalar çalışmak için tarayıcıları kullanırlar, kullanıcıyı URL’ye (Uniform Resource Locator) yönlendirirler, kullanıcıya uygulamayı yüklemek için seçenek sunarlar ve sayfalarında yer işareti yaratırlar (Mroczkowska, 2021). Bu uygulamalar aslında kullanıcı arayüzlerini istemcinin cihazına göre ayarlayan ve yüklediğinizde web sitesinin URL’sini cihazınızda sık kullanılanlara ekleyen bir web sitesidir (Pham, 2021). Hibrit uygulamalar, hem natif uygulamanın hem de web tabanlı uygulamanın öğelerini birleştirir (Wigmore, 2013). Bu uygulamalar, natif uygulamalara çok benzeyen web uygulamalarıdır (Pham, 2021). Birçok mobil cihaz, ön yüklenmiş yazılım olarak web tarayıcısı, e-posta istemcisi, takvim, müzik satın alma uygulaması gibi donanımla gelen birkaç uygulamayla birlikte satılmakta olup, ön yüklü olmayan uygulamalara genellikle uygulama mağazası olarak adlandırılan dağıtım platformları aracılığıyla ulaşılmaktadır (Wikipedia, 2022). Bu dağıtım platformları örneğin ‘App Store (iOS)’ veya ‘Google Play Store’ gibi cihazın mobil işletim sisteminin sahipleri tarafından, örneğin ‘Galaxy Store’ ya da ‘Huawei AppGallery’ gibi cihaz üreticileri tarafından yahut ‘Amazon Appstore’ veya ‘F-Droid’ gibi üçüncü taraflar tarafından işletilebilir (Wikipedia, 2022). Mobil uygulamalar çok çeşitli olmakla birlikte en popüler mobil uygulama türleri olarak oyun uygulamaları, iş ya da verimlik uygulamaları, eğitim uygulamaları, yaşam stili uygulamaları, mobil ticaret uygulamaları, eğlence uygulamaları, yardımcı uygulamalar ve seyahat uygulamaları olarak sayılabilir (Mroczkowska, 2021). Mobil muhasebe uygulaması (MMU), muhasebe standartlarına uygun mali tablolar oluşturma amacıyla işletme işlemlerini kaydetmek için işletme sahipleri tarafından kullanılabilen akıllı telefonlara yüklü uygulama olarak tanımlanabilir (Kholid, Alvian ve Tumewang, 2020: 53). Mobil muhasebe uygulamasına ilişkin bu tanım dar bir tanımlama olarak ifade edilebilir. Daha geniş olarak tanımlanırsa, mobil muhasebe uygulaması akıllı telefonlar, tablet gibi mobil cihazlarda muhasebe fonksiyonlarını yerine getirmek, gerçekleştirmek için tasarlanmış bir uygulamadır (Tribunella ve Tribunella, 2016: 34). 334 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Muhasebe uygulamalarının karakteristik özellikleri şu şekilde belirtilebilir (Tribunella ve Tribunella, 2016: 35; Software Advice, 2022):  Herhangi bir yerden oturum açarak sisteme girecek şeklinde online muhasebe,  Otomatik olarak işlemleri içe aktararak ve kodlayarak banka mutabakatı,  Mobil cihazdan faturaları otomatik olarak oluşturarak ve göndererek mobil faturalama,  İşletmenin gerçek zamanlı ne yaptığını izlemek için satış istatistikleri ya da kasa mevcudu gibi önemli muhasebe bilgilerini indirip gösteren gösterge tablosu,  Belgeleri mali verilere ekleyerek dosyalama,  Örneğin satın alma geçmişi temelinde kişileri sıralayarak listeleme,  Müşterilerin ve tedarikçilerin kaydını tutma,  Mobil cihaz aracılığıyla müşteri ödemelerini kabul eden mobil ödeme ,  Örneğin uluslararası yabancı para ödemelerin işlenmesi ya da satış vergisi iadelerinin dosyalanması gibi birçok fonksiyonu içeren eklentiler,  Gerçek zamanlı mali kayıtları kontrol etme ve işlemleri gözden geçirme,  Makbuzları tarama ve yükleme,  Çalışanların maaş ya da ücret bordrolarını izleme ya da işleme,  Stok düzeylerini izleme. Mobil muhasebe uygulamaları çalışanlar, müşteriler, satıcılar gibi tüm kullanıcıların herhangi bir yerden muhasebe sistemiyle bağlantı kurmasına izin vererek işlemlerin kaydedilmesini, satışların kaydedilmesini ve gerçek zamanlı giderlerin takip edilmesini kolaylaştırır (Tribunella ve Tribunella, 2016: 38). Ülke ya da dünya çapında farklı bölgelerde farklı yasalar, düzenlemeler ya da vergi kanunları olabileceğinden, yasalara uygunluk ve vergi uyumu açısından güçlü mobil muhasebe uygulamaları, işlemleri gerçekleştirirken bu farklılıkları da dikkate alabilecektir (Software Advice, 2022). ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Marzuki, Majid, Shukri, Zawawi ve Bakar (2020), muhasebeyi öğrenmeye ilişkin farklı yaklaşımlar ile muhasebe disiplini dışındaki öğrencilerin mobil uygulama teknolojisinin muhasebeyi öğretme-öğrenme süreçlerindeki rolüne yönelik algıları arasındaki ilişkiyi araştırmışlardır. Marzuki vd. (2020) tarafından yapılan bu araştırma sonucu öğrencilerin mobil uygulama teknolojisinin rolünü algılayamadıkları görülmüştür. Kholid, Alvian ve Tumewang (2020), Endonezya’daki mikro, küçük ve orta ölçekli işletmelerin mobil muhasebe uygulama seçimlerini etkileyen faktörleri araştırdıkları çalışmalarında, uygulamayı kullanmak için harcanacak efordan duyulan beklentinin, uygulamanın 335 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) performansından duyulan beklentinin, sosyal etkinin ve algılanan güvenin mobil muhasebe uygulamasını seçme niyetine pozitif etkisi olduğunu bulmuşlardır. Zhao (2019), muhasebe sınıfında Quizizz uygulamasının öğrencilerin öğrenme deneyimlerini geliştirmesi üstündeki etkinliğini incelediği çalışmasında, uygulamanın öğrencilerin öğrenme deneyimlerini pozitif etkilediği, Quizizz uygulamasının daha fazla kullanıldığı sınıftaki öğrencilerin uygulamadan daha fazla memnun kaldığı ve eğitmen değerlendirmelerinden daha yüksek puanlar aldıkları neticesine varmışlardır. Paz (2017), muhasebe sınıfı için yeni uygulamaları ve teknolojileri incelediği çalışmasında, Doceri uygulamasının öğrencilerin öğrenmesine yarar sağladığını, Doceri uygulamasının kullanılmasıyla öğrencilerin birçok sınavda ve derste genel olarak daha iyi performans gösterdiğini, Poll Everywhere uygulamasının da öğrencilerin öğrenmesine yarar sağladığını ancak sınav ve ders notu açısından bir farklılık yaratmadığı sonucuna ulaşmıştır. Seow ve Wong (2016), muhasebeyi öğrenmeye ilişkin Accounting Challenge adlı ilk mobil oyun uygulamasını açıkladıkları çalışmalarında öğrencilerin uygulamadan memnun kaldıklarını, uygulamanın sunulduğu birkaç yerel ve uluslararası organizasyonda olumlu geri bildirimler aldığını belirtmişlerdir. Arora (2014), ücretli uygulamaların ücretsiz versiyonlarını sunmanın ücretli uygulamaların benimsenme hızına etkisini araştırdığı doktora tezi çalışmasında ücretli uygulamaların ücretsiz versiyonlarını sunmanın ücretli uygulamaların benimsenme hızını negatif etkilediğini bulmuştur. Ayrıca Arora (2014), yüksek uygulama geliştiricisi itibarının ve ücretli uygulamaya ilişkin yüksek ortalama kullanıcı değerlendirmesinin ücretli uygulamanın benimsenme hızı üzerinde pozitif etkiye sahip olduğunu da belirtmiştir. ARAŞTIRMANIN AMACI VE SORULARI Küresel çapta mobil telefon kullanıcı sayısının sürekli artmasıyla birlikte uygulama indirme sayısının da yükselmesi beklenmektedir (Ceci, 2021a). 2021 yılının ilk çeyreği itibariyle Google Play uygulama mağazasında 3,5 milyona yakın, Apple uygulama mağazasında ise 2,2 milyona yakın uygulama vardır (Ceci, 2021a). 2021 yılının üçüncü çeyreği itibariyle dünya çapında kullanıcılar Google Play uygulama mağazasından 27,6 milyar uygulama indirirken, Apple uygulama mağazasından 8,1 milyar uygulama indirmişlerdir (Ceci, 2021a, 2021b). Bu veriler mobil uygulamaların dünya çapında yaygınlığını göstermektedir. Bu çerçevede mobil muhasebe uygulamalarının da yaygınlığının çoğalabileceği ifade edilebilir. Dolayısıyla mobil muhasebe uygulamalarına ilişkin özelliklerin araştırılması önem arz edebilir. Google Play uygulama mağazasında muhasebe araması sonucu bulunan mobil muhasebe uygulamalarının kategori, yüklenirken ücret isteme, uygulama içi satın alma, indirilme sayısı, 336 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) indirme boyutu, çıkış yılı, kullanıcı değerlendirmesi, yorum sayısı gibi belirli özellikler yönünden incelenmesi bu çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Amaca bağlı olarak araştırma soruları şu şekilde belirlenmiştir:  Kategoriye, yüklenirken ücret istemeye, uygulama içi satın almaya, indirilme sayısına ve çıkış yılına göre MMU’ların dağılımı nasıldır?  Yüklenirken ücret isteme, uygulama içi satın alma, indirilme sayısı ve çıkış yılı ile kategori arasında dağılım nasıldır?  Yüklenirken ücret isteme ile uygulama içi satın alma arasında dağılım nasıldır?  İndirme boyutunun, kullanıcı değerlendirmesinin, yorum sayısının minimum, maksimum ve ortalama değerleri nedir?  Kullanıcı değerlendirmesinin kategoriye, yüklenirken ücret istemeye, uygulama içi satın almaya, indirilme sayısına, çıkış yılına göre minimum, maksimum ve ortalama değerleri nedir? YÖNTEM Bu araştırma betimsel araştırma türünde olup mobil muhasebe uygulamalarının özelliklerini tanımlamayı hedeflemektedir. Yukarıda da ifade edildiği gibi çok sayıda uygulama bulunmakta olup, Apple uygulama mağazasına nazaran Google Play uygulama mağazasında daha fazla uygulama yer aldığından bu çalışmada Google Play uygulama mağazasındaki mobil muhasebe uygulamaları incelenmeye çalışılmıştır. Google Play uygulama mağazasındaki uygulamalara masaüstü bilgisayarlardaki tarayıcılardan web adresi yazılarak da ulaşılabilmektedir. Ancak web adresi üzerinden uygulama bilgilerine ulaşıldığında çıkış yılı verisi elde edilememektedir. Bundan dolayı bu çalışmada mobil muhasebe uygulama verilerine mobil cihaz (akıllı telefon) üzerinden Google Play uygulama mağazasına (Google LLC, 2021) girilerek ulaşılmaya çalışılmıştır. Veriler 16 Aralık 2021 ile 23 Aralık 2021 tarihleri arasında toplanmıştır. Uygulama mağazasının arama sekmesine Türkçe ‘muhasebe’ kelimesi yazılmış ve arama sonucu bulunan 256 uygulama araştırmaya dahil edilmiştir. Buradaki amaç kullanıcıların uygulama mağazasına girip doğrudan muhasebeyle ilgili uygulamaları bulmak istediklerinde karşılaşacakları uygulamaları analiz etmektir. Bu uygulamalardan birinin geliştirme aşamasında olması, birinin bilgilerin eksik olması ve 9 uygulamanın da muhasebe fonksiyonuyla ilişkili olmaması nedeniyle 11 uygulama analiz dışı bırakılmıştır. Çalışmada toplam 245 uygulama analiz edilmiştir. Uygulamalara ilişkin yüklenirken ücret isteme, uygulama içi satın alma, indirilme sayısı, indirme boyutu, çıkış yılı, yorum sayısı ve kullanıcı değerlendirmesi verileri Google Play 337 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) uygulama mağazasından (Google LLC, 2021) elde edilmiştir. Uygulama mağazasında indirilme sayıları, kesin net bir sayı şeklinde verilmemiş olup, 5+, 10+, 50+, 100+, 500.000+, 1.000.000+, 10.000.000+ şeklinde sunulmuştur. Çalışmada uygulama mağazasında sunulan çıkış tarihi verisinde yalnızca yıl dikkate alınmıştır. Uygulama mağazasında kullanıcılar uygulamaları 1 (en düşük) ile 5 (en yüksek) arasında değerlendirmişlerdir. Uygulama mağazasında yorum yapılan uygulamalar için kullanıcı değerlendirmeleri 1 ile 5 arasında sürekli değerler almıştır. Hiç yorum yapılmayan uygulamalarda yorum sayısı çalışmada sıfır olarak ifade edilmiştir. Uygulama mağazasında uygulamalara ilişkin kategoriler belirtilse de, çalışmada mobil muhasebe uygulamaları uygulamanın kullanım amacını yansıtacak şekilde kategorize edilmiştir. Bu çerçevede aşağıdaki kategoriler belirlenmiştir:  İş: Daha çok küçük ölçekli işletmeler, esnaflar ya da girişimciler için geliştirilen, borç- alacak takibi, gelir-gider takibi, faturaların, kasanın, banka hesap hareketlerin takibi, satış faturası oluşturma, müşteri-tedarikçi oluşturma, cari hesap takibi, çekleri yönetme, çek girişi, çalışan bilgileri görüntüleme, stok takibi, stok yönetimi, satış tekliflerini yönetme, sipariş takibi, e-fatura/e-arşiv çözümleri, ödeme-tahsilat takibi gibi genel olarak ön muhasebe işlemlerini yerine getirmek için kullanılan uygulamalar.  Kişisel: Genel olarak kişisel harcamaları-gelirleri takip etmek, kişisel gelir-gider kaydını tutmak, kişisel hesap yönetimi, kişisel bütçe yönetimi için bireylere yönelik geliştirilen uygulamalar.  Karma: Hem iş hem de kişisel kullanım özelliğine sahip uygulamalar.  Eğitim: Genel olarak muhasebe hesap kodlarını sunan, muhasebe terimlerini açıklayan, çeşitli sınavlara hazırlanmak amacıyla çözümlü sorular içeren uygulamalar.  Araç: KDV hesaplamayı, döviz dönüştürmeyi, serbest meslek makbuzu hesaplamayı sağlayan uygulamalar.  Meslek Odası-Mali Müşavirlik Bürosu Tanıtım ve Hizmetleri (MO-MMB Tanıtım ve Hizmetleri): Meslek odalarının ya da mali müşavirlik bürolarının tanıtımlarının yapıldığı veya hizmetlerinin sunulduğu uygulamalar.  Mevzuat-Muhasebe Haberleri: Daha çok mevzuat bilgilerinin sunulduğu, muhasebeyle ilgili güncel haberlerin verildiği uygulamalar. Veriler öncelikle ‘Microsoft Office Excel 2007’ programına girilmiştir. Daha sonra girilen bu veriler ‘IBM SPSS Statistics 22’ programına aktarılmış ve analiz edilmiştir. Verileri analiz ederken frekans hesaplamadan, çapraz tablolamadan ve tanımlayıcı istatistiklerden 338 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) faydalanılmıştır. Bulguların bir kısmı çubuk grafikler ya da pasta/daire grafikleri şeklinde sunulurken, bir kısmı da tablolar halinde sunulmuştur. BULGULAR Mobil Muhasebe Uygulamalarının Dağılımına İlişkin Bulgular Mobil muhasebe uygulamalarının kategoriye göre dağlımı Grafik 1’de gösterilmiştir. Buna göre %52,24 ile en fazla iş kategorisinde uygulama bulunurken, bunu %23,67 ile kişisel kategorisi izlemektedir. En az uygulamanın bulunduğu kategori %1,22 ile araç kategorisidir. Grafik 1. MMU’ların Kategoriye Göre Dağılımı Grafik 2’ye göre mobil muhasebe uygulamalarının %3,27’sinden yüklenirken ücret istenirken, % 96,73’ünden ücret istenmemektedir. Grafik 2. MMU’ların Yüklenirken Ücret İstemeye Göre Dağılımı 339 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Grafik 3’e göre mobil muhasebe uygulamaların %28,98’inde uygulama içi satın alma mevcutken, %71,02’sinde ise uygulama içi satın alma bulunmamaktadır. Grafik 3. MMU’ların Uygulama İçi Satın Almaya Göre Dağılımı Grafik 4 incelendiğinde indirilme sayısı bakımından 47 uygulamanın 10.000+ indirilme sayısına, 43 uygulamanın 1.000+ indirilme sayısına ve 33 uygulamanın 100.000+ indirilme sayısına sahip olduğu görülmektedir. Grafik 4. MMU’ların İndirilme Sayısına Göre Dağılımı Grafik 5’te uygulamaların çıkış yılı dağılımına bakıldığında en fazla uygulamanın 44 uygulama ile 2019 yılında çıktığı, bunu 40 uygulama ile 2020 yılının ve 36 uygulama ile 2018 yılının takip ettiği görülmektedir. 340 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Grafik 5. MMU’ların Çıkış Yılına Göre Dağılımı Grafik 6’ya göre ‘Araç’, ‘MO-MMB Tanıtım ve Hizmeti’ ile ‘Mevzuat-Muhasebe Haberleri’ kategorilerinde hiçbir uygulamada yüklenirken ücret istenmemektedir. ‘İş’ kategorisinde yalnızca 2, ‘Kişisel’ kategorisinde yalnızca 3, ‘Karma’ kategorisinde yalnızca 1 ve ‘Eğitim’ kategorisinde yalnızca 2 uygulamada yüklenirken ücret istenmektedir. Grafik 6. Kategori İle Yüklenirken Ücret İsteme Arasındaki Dağılım Grafik 7’ye göre sadece ‘Kişisel’ kategorisinde uygulama içi satın alması bulunan uygulama sayısı (32), uygulama içi satın alması bulunmayan uygulama sayısından (26) daha fazladır. ‘Araç’ ile ‘MO-MMB Tanıtım ve Hizmeti’ kategorilerinde hiçbir uygulamada uygulama içi 341 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) satın alma bulunmamaktadır. ‘Mevzuat-Muhasebe Haberleri’ kategorisinde ise yalnızca 1 uygulamada uygulama içi satın alma bulunmaktadır. Grafik 7. Kategori İle Uygulama İçi Satın Alma Arasında Dağılım Grafik 8 incelendiğinde ‘İş’ kategorisinde 2019 ile 2020 (22) ve 2012 ile 2013 (4) yıllarında, ‘Kişisel’ kategorisinde 2018 ile 2020 (10) ve 2012 ile 2013 (5) kategorisinde 2012, 2014, 2015 ile 2017 (1) yıllarında, ‘Karma’ ve 2016 ile 2018 (3) yıllarında, ‘Eğitim’ kategorisinde 2013 ile 2020 (2) yıllarında, ‘Araç’ kategorisinde 2017, 2019 ile 2020 (1) yıllarında, ‘MO-MMB Tanıtım ve Hizmeti’ kategorisinde ise 2016, 2018, 2019, 2020 ile 2021 (1) yıllarında aynı sayıda uygulama çıkmıştır. 2011 yılında yalnızca 1 uygulama çıkmış olup, bu uygulama da iş kategorisine aittir. Grafik 8. Kategori ile Çıkış Yılı Arasında Dağılım 342 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Grafik 9’a göre ‘İş’ kategorisinde 29 uygulama ile 10.000+ indirilme sayısına sahip, ‘Kişisel’ kategorisinde 12 uygulama ile 100.000+ indirilme sayısına sahip, ‘Karma’ kategorisinde 6 uygulama ile 1.000.000+ indirilme sayısına sahip, ‘Eğitim’ kategorisinde 9 uygulama ile 1.000+ indirilme sayısına sahip ve ‘Mevzuat-Muhasebe Haberleri’ kategorisinde ise 2 uygulama ile 5.000+ indirilme sayısına sahip uygulamanın en fazla olduğu görülmektedir. Grafik 9. Kategori İle İndirilme Sayısı Arasında Dağılım Grafik 10 incelendiğinde yüklenirken ücret isteyen uygulamaların yarısında (4) uygulama içi satın alma var iken, yarısında (4) uygulama içi satın alma yoktur. Yüklenirken ücret istemeyen uygulamaların 170’inde uygulama içi satın alma yok iken, 67’sinde uygulama içi satın alma vardır. 343 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Grafik 10. Yüklenirken Ücret İsteme İle Uygulama İçi Satın Alma Arasında Dağılım Mobil Muhasebe Uygulamalarının Tanımlayıcı İstatistiklerine İlişkin Bulgular İndirme boyutuna, yorum sayısına ve kullanıcı değerlendirmesine ilişkin bulgular Tablo 1’de sunulmuştur. 74 uygulamada hiç yorum yapılmaması nedeniyle kullanıcı puanı oluşmadığından, 171 uygulamaya ait kullanıcı değerlendirmesi bulguları verilmiştir. Tablo 1. İndirme Boyutuna, Yorum Sayısına ve Kullanıcı Değerlendirmesine İlişkin Tanımlayıcı İstatistikler N Minimum Maksimum İndirme Boyutu 245 0,25 129,00 Yorum Sayısı 245 0,00 303.109,00 Kullanıcı Değerlendirmesi 171 1,80 5,00 Ortalama Standart Sapma 14,57 16,04 6.023,52 27.535,20 4,26 0,61 Tablo 1’e göre mobil muhasebe uygulamalarının ortalama indirme boyutu 14,57 MB’dır. En küçük (0,25 MB) ve en büyük (129,00 MB) indirme boyutuna sahip uygulamalar iş kategorisinde yer almakta olup, her ikisinden de yüklenirken ücret istenmemektedir. 2021 yılında çıkan en küçük boyutlu uygulama 1.000+ indirilme sayısına sahip olup, uygulama içi satın alması yoktur. 2017 yılında çıkan en büyük boyutlu uygulama 50.000+ indirilme sayısına sahip olup, uygulama içi satın alması vardır. Tablo 1’e göre mobil muhasebe uygulamalarının ortalama yorum sayısı 6.023,52’dir. 74 uygulamaya hiç yorum yapılmamıştır. En fazla yorum sayısına (303.109,00) sahip uygulama kişisel kategorisinde yer almakta olup, yüklenirken ücret istenmemektedir. 2013 yılında çıkmış olup, 10.000.000+ indirilme sayısına ve uygulama içi satın almaya sahiptir. 344 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Tablo 1’deki kullanıcı değerlendirmesinin ortalamasına (4,26) göre, kullanıcıların mobil muhasebe uygulamalarına ilişkin değerlendirmelerinin yüksek olduğu ifade edilebilir. 14 uygulama, maksimum (5,00) kullanıcı değerlendirmesine sahip iken, yalnızca 1 uygulama minimum (1,80) kullanıcı değerlendirmesine sahiptir. Kullanıcı değerlendirmesi minimum olan uygulama eğitim kategorisinde bulunmakta olup, yüklenirken ücret istememektedir. 2015 yılında çıkmış olup, 100.000+ indirilme sayısına sahiptir ve uygulama içi satın alması yoktur. Tablo 2. Kategoriye Göre Kullanıcı Değerlendirmesine İlişkin Tanımlayıcı İstatistikler Kategori N Minimum Maksimum Ortalama Standart Sapma İş 95 1,90 5,00 4,28 0,58 Kişisel 45 2,30 4,90 4,23 0,56 Karma 11 2,50 4,80 4,33 0,64 Eğitim 10 1,80 5,00 3,94 1,00 Kullanıcı Araç 3 4,50 5,00 4,76 0,25 Değerlendirmesi MO-MMB Tanıtım 4 3,20 5,00 4,35 0,85 3 4,00 4,90 4,30 0,51 ve Hizmeti Mevzuat-Muhasebe Haberleri Tablo 2 incelendiğinde kategorilere göre kullanıcı değerlendirmesine ait ortalamaların ‘İş’ için 4,28, ‘Kişisel’ için 4,23, ‘Karma’ için 4,33, ‘Eğitim’ için 3,94, ‘Araç’ için 4,76, ‘MO-MMB Tanıtım ve Hizmeti’ için 4,35 ve ‘Mevzuat-Muhasebe Haberleri’ için 4,30 olduğu görülmektedir. ‘İş’, ‘Kişisel’, ‘Karma’, ‘Araç’, ‘MO-MMB Tanıtım ve Hizmeti’ ile ‘MevzuatMuhasebe Haberleri’ kategorileri için kullanıcı değerlendirmelerinin yüksek olduğu ifade edilebilir. ‘Eğitim’ kategorisi için ise yükseğe yakın olmakla beraber orta yüksek arası olarak belirtilebilir. Tablo 3. Yüklenirken Ücret İstemeye Göre Kullanıcı Değerlendirmesine İlişkin Tanımlayıcı İstatistikler Yüklenirken Ücret N Minimum Maksimum Ortalama İsteme Evet Kullanıcı Hayır Standart Sapma 7 1,90 4,80 4,05 0,97 164 1,80 5,00 4,27 0,59 Değerlendirmesi Tablo 3’e bakıldığında yüklenirken ücret istemeye göre kullanıcı değerlendirmesi ortalamalarının ücret isteyen uygulamalarda 4,05, ücret istemeyen uygulamalarda ise 4,27 345 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) olduğu görülmektedir. Hem ücret isteyen hem de ücret istemeyen uygulamalar için kullanıcı değerlendirmesinin yüksek olduğu ifade edilebilir. Tablo 4. Uygulama İçi Satın Almaya Göre Kullanıcı Değerlendirmesine İlişkin Tanımlayıcı İstatistikler Uygulama İçi N Minimum Maksimum Ortalama Satın Alma Kullanıcı Standart Sapma Var 49 3,50 5,00 4,38 0,29 Yok 122 1,80 5,00 4,21 0,69 Değerlendirmesi Tablo 4 incelendiğine uygulama içi satın almaya göre kullanıcı değerlendirmesi ortalamalarının uygulama içi satın alması olan uygulamalarda 4,38, uygulama içi satın alması olmayan uygulamalarda ise 4,21 olduğu görülmektedir. Uygulama içi satın alması olan ve olmayan uygulamalar için kullanıcı değerlendirmesinin yüksek olduğu belirtilebilir. Tablo 5. Çıkış Yılına Göre Kullanıcı Değerlendirmesine İlişkin Tanımlayıcı İstatistikler Çıkış Yılı* N Minimum Maksimum Ortalama Standart Sapma 2012 9 4,10 4,80 4,47 0,22 2013 8 2,30 4,60 4,08 0,75 2014 9 3,60 5,00 4,37 0,44 2015 16 1,80 4,70 3,86 0,86 Kullanıcı 2016 11 3,60 4,90 4,33 0,35 Değerlendirmesi 2017 20 3,30 5,00 4,37 0,40 2018 27 2,20 4,90 4,06 0,68 2019 28 2,00 5,00 4,33 0,57 2020 26 2,30 5,00 4,37 0,63 2021 16 2,60 5,00 4,45 0,56 * 2011 çıkış yıllı yalnız bir uygulama olduğundan, 2011 yılına ait bulgular sunulmamıştır. Tablo 5’e bakıldığında çıkış yılına göre kullanıcı değerlendirmesi ortalamalarının 2012 yılı için 4,47, 2013 yılı için 4,08, 2014 yılı için 4,37, 2015 yılı için 3,86, 2016 yılı için 4,33, 2017 yılı için 4,37, 2018 yılı için 4,06, 2019 yılı için 4,33, 2020 yılı için 4,37 ve 2021 yılı için 4,45 olduğu görülmektedir. 2012, 2013, 2014, 2016, 2017, 2018, 2019, 2020 ve 2021 yılları için kullanıcı değerlendirmesinin yüksek olduğu ifade edilebilir. 2015 yılı için ise orta yüksek arası olarak nitelendirilebilir. 346 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Tablo 6. İndirilme Sayısına Göre Kullanıcı Değerlendirmesine İlişkin Tanımlayıcı İstatistikler İndirilme Sayısı* N Minimum Maksimum Ortalama Standart Sapma 10+ 2 1,90 5,00 3,45 2,19 100+ 11 4,20 5,00 4,63 0,32 1.000+ 35 2,00 5,00 4,24 0,61 10.000+ 28 2,50 4,90 4,14 0,55 Kullanıcı 100.000+ 23 1,80 4,90 4,25 0,67 Değerlendirmesi 1.000.000+ 16 4,10 4,80 4,47 0,20 50+ 3 4,60 5,00 4,86 0,23 500+ 11 2,30 5,00 4,30 0,74 5.000+ 18 2,20 4,90 4,05 0,67 50.000+ 11 2,30 4,80 4,09 0,65 500.000+ 8 4,10 5,00 4,43 0,34 5.000.000+ 3 3,50 4,40 4,10 0,51 * 5+ ile 10.000.000+ indirilme sayısına sahip yalnız bir uygulama olduğundan, 5+ ile 10.000.000+ indirilme sayısına ait bulgular sunulmamıştır. Tablo 6 incelendiğinde indirilme sayısına göre kullanıcı değerlendirmesi ortalamalarının 10+ indirilme sayısı için 3,45, 100+ indirilme sayısı için 4,63, 1.000+ indirilme sayısı için 4,24, 10.000+ indirilme sayısı için 4,14, 100.000+ indirilme sayısı için 4,25, 1.000.000+ indirilme sayısı için 4,47, 50+ indirilme sayısı için 4,86, 500+ indirilme sayısı için 4,30, 5.000+ indirilme sayısı için 4,05, 50.000+ indirilme sayısı için 4,09, 500.000+ indirilme sayısı için 4,43 ve 5.000.000+ indirilme sayısı için ise 4,10 olduğu görülmektedir. 100+, 1.000+, 10.000+, 100.000+, 1.000.000+, 50+, 500+, 5.000+, 50.000+, 500.000+ ve 5.000.000+ indirilme sayıları için kullanıcı değerlendirmesinin yüksek olduğu ifade edilebilir. 10+ indirilme sayısı için ise orta yüksek arası olarak nitelendirilebilir. SONUÇ VE ÖNERİLER Yazılım ile teknoloji alanındaki gelişmeler ve ilerlemeler her geçen gün artarak devam etmektedir. Mobil uygulamalar da bu gelişmelerin ve ilerlemelerin bir parçasını oluşturmaktadır. Muhasebede de mobil uygulamaların yaygınlığının artabileceği ifade edilebilir. Bu çalışmada Google Play uygulama mağazasındaki muhasebe arama sonuçlu mobil muhasebe uygulamaları incelenmeye çalışılmıştır. Çalışma kapsamında en fazla iş kategorisinde mobil muhasebe uygulamasına rastlanmıştır. Bu beklenen bir durumdur. Muhasebe paket programı geliştiricileri, mobil cihazlarda da kullanılabilmesi için paket programlarının mobil uygulamalarını geliştirebilmektedirler. Ayrıca 347 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) esnaflar ya da girişimciler için de düşük maliyetli uygulamalar geliştirebilmektedir. İş kategorisinden sonra ikinci olarak en fazla kişisel kategorisinde mobil muhasebe uygulaması görülmüştür. Finansal okuryazarlığın artmasıyla beraber bu kategoride geliştirilebilecek uygulama sayısının yükselmesi beklenebilir. Çalışma kapsamındaki uygulamaların büyük bir bölümünden yüklenirken ücret istenmemektedir. Ancak yaklaşık uygulamaların %29’unda, uygulama yüklendikten sonra uygulama içi satın alma yoluyla öğe başına değişen miktarlarda ücret istenebilmektedir. Kişisel kategorisindeki uygulamalarda uygulama içi satın alma işlemi bulunan uygulama sayısı, bulunmayandan daha fazladır. Diğer kategorilerde ise tersi söz konusudur. Genel olarak son yıllar itibariyle geliştirilen mobil muhasebe uygulama sayısının arttığı ifade edilebilir. İncelenen mobil muhasebe uygulamaları içinde yalnızca bir uygulama 10.000.000+ indirilme sayısına sahiptir. Yüklenirken ücret istemeyen bu uygulama kişisel kategoride yer alıp, uygulama içi satın alma işlemi barındırmaktadır. İncelenen mobil muhasebe uygulamalarına ilişkin ortalama olarak kullanıcı değerlendirmesinin yüksek puan aldığı görülmüştür. Bu da, genel olarak kullanıcıların mobil muhasebe uygulamalarından memnun kaldığı ve uygulamaları olumlu değerlendirdiği şeklinde yorumlanabilir. Kategori bazında ise eğitim kategorisi hariç diğer kategorilerin her birinde kullanıcı değerlendirmesinin yüksek puan aldığı görülmüştür. Eğitim kategorisinde ise yükseğe yakın olmakla beraber kullanıcı değerlendirmesinin orta yüksek arasında kaldığı görülmüştür. Bu çerçevede kategori bazında da genel olarak kullanıcıların mobil muhasebe uygulamalarından memnuniyetinden ve olumlu değerlendirmelerinden bahsedilebilir. Araştırmanın sınırlılığı bulunmaktadır. Bu çalışmada uygulama mağazasında Türkçe ‘muhasebe’ kelimesi aratılmış ve arama sonucu çıkan uygulamalar yalnızca incelenmiştir. İleride yapılacak çalışmalarda ‘accounting, denetim, mali....’ gibi kelimelerin aratılması sonucu çıkan uygulamalar incelenebilir. Kategori bazında ayrı ayrı aramalar yapılarak kategori bazında da incelemeler yapılabilir. Mobil muhasebe uygulamalarına ilişkin kullanıcı yorumlarının içerik analizleri de yapılabilir. Ayrıca kullanıcı değerlendirmelerinin kategori, ücret, uygulama içi satın alma, çıkış yılı gibi unsurlara göre farklılıkları da araştırılabilir. 348 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) KAYNAKÇA Arora, S. (2014). To free, or not to free: The impact of free versions, average user ratings, and app characteristics on the adoption speed of paid mobile apps (Yayınlanmamış doktora tezi). The Faculty of the Graduate School of the University of Texas, Austin. Ceci, L. (2021a). Mobile app usage - statistics & facts. Ocak 6, 2022 tarihinde https://www.statista.com/topics/1002/mobile-app-usage/#dossierKeyfigures adresinden alındı Ceci, L. (2021b). Number of iOS and Google Play app downloads as of Q3 2021. Ocak 6, 2022 tarihinde https://www.statista.com/statistics/695094/quarterly-number-of-mobile-appdownloads-store/#statisticContainer adresinden alındı Google LLC (2021). Google Play (Sürüm 28.8.17-21 [O] [PR] 420363821) [Uygulama Mağazası Yazılımı]. Mountain View: Google LLC. Kholid, M. N., Alvian, S. ve Tumewang, Y. K. (2020). Determinants of mobile accounting app adoption by micro, small, and medium enterprise in Indonesia. Journal of Accounting and Strategic Finance, 3 (1), 52-70. Marzuki, M. M., Majid, W. Z. N. A., Shukri, R. S. M., Zawawi, M. Z. M. ve Bakar, H. A. (2020). 4P-Model of accounting learning process: The role of mobile apps technology among non-accounting students. Journal of Education for Business, 95(6), 384–392. Mroczkowska, A. (2021). What is a mobile app? | App development basics for businesses. Ocak 3, 2022 tarihinde https://www.thedroidsonroids.com/blog/what-is-a-mobile-app-appdevelopment-basics-for-businesses adresinden alındı Paz, V. (2017). Innovative new apps and uses for the accounting classroom. Journal of Emerging Technologies in Accounting, 14(1), 63–75. Pham, L. (2021). Mobile application: Definition, technology types and examples 2022. Ocak 3, 2022 tarihinde https://magenest.com/en/mobile-application/ adresinden alındı Seow, P.-S. ve Wong, S.-P. (2016). Using a mobile gaming app to enhance accounting education. Journal of Education for Business, 91(8), 434–439. Software Advice. (2022). Searching for the best mobile accounting apps for your business? Ocak 9, 2022 tarihinde https://www.softwareadvice.com/accounting/mobile-appscomparison/ adresinden alındı Techopedia. (2020). Mobile application (mobile app). Ocak 3, 2022 tarihinde https://www.techopedia.com/definition/2953/mobile-application-mobile-app adresinden alındı 349 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Tribunella, T. ve Tribunella, H. (2016, Mayıs). Twenty Questions on the Sharing Economy and Mobile Accounting Apps. The CPA Journal, 33-39. Wigmore, I. (2013). Mobile app. Ocak 3, 2022 tarihinde https://whatis.techtarget.com/definition/mobile-app adresinden alındı Wikipedia. (2022). Mobile app. Ocak 4, 2022 tarihinde https://en.wikipedia.org/wiki/Mobile_app adresinden alındı Zhao, F. (2019). Using quizizz to integrate fun multiplayer activity in the accounting classroom. International Journal of Higher Education, 8(1), 37-43. 350 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) NÜFUS, GÖÇ VE İŞGÜCÜ PIYASASI TÜRKİYE VE GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA POPULATION, MIGRATION AND LABOR MARKET A STUDY ON TURKEY AND SOUTHEASTERN ANATOLIA REGION Tuğçe METİN Öğr. Gör., Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Pazarcık Meslek Yüksekokulu Mülkiyet Koruma ve Güvenlik Bölümü, Sosyal Güvenlik Programı, Kahramanmaraş. ÖZET Türkiye jeopolitik konumu gereği tarih boyunca insanların göç güzergahında yer almıştır. Şüphesiz, son yüzyıllardaki teknolojik gelişmeler ve ulaşım imkanlarının artması ile birlikte işgücü piyasasındaki iş imkanlarının çeşitlenmiş olması göçü insanlar için, geçmiş yüzyıllara göre, daha kolaylaşmıştır. Göç olgusu nüfus verilerinin negatif yahut pozitif eğilim göstermesinde, doğurganlık ve ölüm oranları kadar, büyük öneme sahiptir. Nüfus ve göç bir arada değerlendirildiğinde ise emek arzı ile emek talebinin buluştuğu işgücü piyasasını doğrudan etkileme gücüne sahip iki önemli değişken ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle, ülkeler, uluslararası entegrasyonlar ve hatta uluslararası örgütler, göçü küresel ölçekte ele almakta, göç hareketliliğini çeşitli politikalar ile kontrol altında tutmaya çalışmaktadırlar. Bu çalışmada nüfusun ve göçün işgücü piyasası üzerindeki etkisi (nüfus artışı, alınan iç / dış göç, verilen iç /dış göç, işgücü, sigortalılık, istihdam ve kayıt dışı istihdam verileri ile) göz önüne alınarak Türkiye’nin ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin nüfus, göç ve işgücü hareketliliği araştırılacaktır. Çalışmanın amacı, göçün işgücü piyasasına etkisine dikkat çekmenin yanı sıra son yıllarda sıkça gündeme gelen “döngüsel göç” olgusunu irdelemek, özellikle Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde uygulanabilecek yeni göç politikaları üzerine önerilerde bulunmaktır. Anahtar Kelimeler: Göç, İşgücü Piyasası, Güneydoğu Anadolu, Döngüsel Göç ABSTRACT Due to its geopolitical location, Turkey has been on the migration route of people throughout history. Undoubtedly, the diversification of job opportunities in the labor market with the technological developments and the increase in transportation opportunities in the last centuries has made migration easier for people compared to previous centuries. The phenomenon of migration is of great importance in the negative or positive trend of population data, as well as fertility and death rates. When population and migration are evaluated together, two important 351 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) variables that have the power to directly affect the labor market, where labor supply and labor demand meet, emerge. For this reason, countries, international integrations and even international organizations deal with migration on a global scale and try to keep migration mobility under control with various policies. In this study, considering the effect of population and migration on the labor market (with data on population growth, coming and going internal / external migration, labor force, social security data, employment and unregistered employment), the population growth of Turkey and the Southeastern Anatolia Region , migration and labor mobility will be investigated. The aim of the study is to draw attention to the effect of migration on the labor market, as well as to examine the phenomenon of "cyclical migration", which has been on the agenda in recent years, and to make suggestions on new migration policies that can be applied especially in the Southeastern Anatolia Region. Keywords: Migration, Labor Market, Southeastern Anatolia, Circular Migration GİRİŞ Nüfus, belirli bir alanda yaşayan insan sayısını ifade ederken göç ise nüfusu oluşturan bireyin coğrafi yer değişikliği anlamına gelmektedir. Göç olgusu nüfus verilerinin negatif yahut pozitif eğilim göstermesinde, doğurganlık ve ölüm oranları kadar, büyük öneme sahiptir. Nüfus ve göç bir arada değerlendirildiğinde ise emek arzı ile emek talebinin buluştuğu işgücü piyasasını doğrudan etkileme gücüne sahip iki önemli değişken ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle, ülkeler, uluslararası entegrasyonlar ve hatta uluslararası örgütler göçü küresel ölçekte ele almakta, göç hareketliliğini politikalar ile kontrol altında tutmaya çalışmaktadırlar. Bu çalışmada nüfusun ve göçün işgücü piyasası üzerindeki etkisi göz önüne alınarak Türkiye’nin ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin nüfus, göç ve işgücü hareketliliği incelenmeye çalışılacaktır. Çalışmada bölge olarak Güneydoğu Anadolu’nun seçilmiş olmasının temel gerekçesi, Türkiye’ye dış göçün önemli kısmının bu bölge sınırlarından giriş yapıyor olması ve iç göçün büyük bir kısmının bu bölgeden diğer coğrafi bölgelere doğru gerçekleşiyor olmasından kaynaklanmaktadır. Çalışmanın ilk bölümünde kavramsal çerçeveye yer verilecektir. İkinci kısımda nüfus ve göç hareketliliği verileri, üçüncü kısımda ise bunların yanında işgücü ve istihdam edilenlerin verileri incelenerek sonuç kısmında kavramların ilişkileri tartışılacaktır. 352 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 1. NÜFUS, GÖÇ VE İŞGÜCÜ PİYASASI KAVRAMLARI Türkiye’de nüfus ve göç hareketlerinin iş gücü piyasasına etkisini inceleyebilmek için öncelikle kavramsal çerçeveye yer verilecektir. Bu doğrultuda sırası ile nüfus, göç ve iş gücü piyasası kavramları açıklanmaya çalışılacaktır. 1.1.Nüfus Nüfus, sınırları önceden belirlenmiş bir alanda, esas alınan zaman dilimi dahilinde yaşayan insan sayısı şeklinde tanımlanmaktadır (Aksu, 2011: 219). Nüfusun miktarı bir başka ifade ile niceliği kadar, niteliği de önem arz etmektedir. Nüfus örneğin, okuma yazma bilen nüfus, tarımsal nüfus, çalışma çağına göre nüfus, cinsiyete göre nüfus gibi çeşitli niteliksel sınıflandırmalara tabi tutulmaktadır. Nüfusu etkileyen temel etken doğum ve ölüm oranları olmakla birlikte, göç olgusunun da nüfus üzerinde etkili olduğu bilinmektedir. 1.2.Göç Göç, en genel tanımı ile coğrafi alan değişimi şeklinde ifade edilebilmekle birlikte, bu alan değişiminin hangi coğrafi sınırlar içerisinde gerçekleştiğine bağlı olarak iç göç ve dış göç olarak ikiye ayrılmaktadır (Gerşil, Temel Yeşilyurt, 2015: 415). İç göç, “belli bir süre kalmak amacıyla, ülke sınırı içinde bir yerden başka bir yere yapılan göç” şeklinde tanımlanmaktadır (Bostan, 2017: 5). Bir başka ifade ile, ülke sınırlarından çıkmadan gerçekleşen süresi değişkenlik gösteren yer değiştirme hareketi iç göç olarak ifade edilmektedir. İç göçler kırsaldan şehir merkezine yahut tam tersi şehir merkezinden kırsala olabilmektedir. Dış göç ise, bireyin yaşadığı yer olan ulus sınırlarından çıkarak farklı bir ulusun, ülkenin sınırlarına doğru gerçekleşen yer değiştirme hareketidir. Siyasal, kültürel ve ekonomik açıdan önem arz eden dış göç hareketlerinde birey yasal mevzuatlara uygun şekilde bu hareketi gerçekleştiriyorsa göçmen, yasal mevzuatlar dışında ise mülteci veya sığınmacı sıfatları ile sınıflandırılmaktadır (Gerşil ve Temel Yeşilyurt, 2015: 419). Yer değişikliği hali ekonomik, toplumsal, ailesel nedenler, iklim, istihdam ya da eğitim gibi değişkenlerin yanında insan haklarının ihlali, savaş veya siyasi karışıklıklardan uzaklaşma nedenlerine de dayanabilmektedir (Bloch, 2011: 531). Göç olgusunu gerçekleştiren bireyler çoğunlukla “göçmen” olarak adlandırılmaktadırlar (Bloch, 2011: 532). Bu noktada göçmen sıfatının yanında düzensiz göçmen, mülteci ve sığınmacı kavramlarını da açıklamak önem arz etmektedir. Düzensiz göçmen kavramı Uluslararası Göç Örgütü (IOM) tarafından, “yasadışı giriş, giriş koşullarının ihlali veya vizenin geçerlilik tarihinin sona ermesi yüzünden transit veya ev sahibi ülkede hukuki statüden yoksun kişi” şeklinde açıklanmaktadır (IOM, 2021, publications.iom.int/). Esasen bilinen anlamdaki göçün, yasal yollar dışında gerçekleşmesi 353 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) yahut yasal yollarla gerçekleşse dahi ilerleyen süreçte yasal mevzuatın dışına çıkılması halini ifade etmektedir. Mülteci kavramı, 1951 yılında Birleşmiş Milletler (BM) Mültecilerin Hukuki Statüsüne İlişkin Sözleşmesi ile net biçimde tanımlanmıştır. Bu sözleşmenin I. Bölüm, 1. Maddesi’ne göre mülteci,“ırkı, dini, tabiiyeti, belli bir toplumsal gruba mensubiyeti veya siyasi düşünceleri yüzünden, zulme uğrayacağından haklı sebeplerle korktuğu için vatandaşı olduğu ülkenin dışında bulunan ve bu ülkenin korumasından yararlanamayan, ya da söz konusu korku nedeniyle, yararlanmak istemeyen; yahut tabiiyeti yoksa ve bu tür olaylar sonucu önceden yaşadığı ikamet ülkesinin dışında bulunan, oraya dönemeyen veya söz konusu korku nedeniyle dönmek istemeyen” şeklinde açıklanmaktadır (BM, 2021, unchr.org). Sığınmacı kavramı ise esasen mültecilik kavramından bir önceki statü şeklinde açıklanabilir. Bir başka ifade ile sığınmacı, “kendi ülkesini terk ederek üçüncü bir ülkeye gidip orada sığınma talebinde bulunan kişi” anlamına gelmektedir (Ermumcu, 2013:64). Yukarıda sayılan gerekçelerle sığınma hakkı talep eden ve bu talebi uluslararası düzenlemelerle kabul edilen kişi mülteci statüsüne geçmiş sayılmaktadır. Tanımlar doğrultusunda, mülteci kavramının da sığınmacı kavramının da dış göç kavramının birer alt başlığı olduğunu söylemek ve toplamında dış göçleri ifade ettiğini belirtmek yanlış olmayacaktır. Hem iç göçlerin hem de dış göçlerin işgücü piyasası üzerinde etkin unsurlar arasında yer aldığı bir gerçektir. İç göç, göçün alınması veya verilmesine bağlı olarak bölgesel anlamda iş gücü piyasasını etkilerden, dış göçler yine göçün alınması yahut verilmesine bağlı olarak ulusal anlamda iş gücü piyasası üzerinde etkin bir role sahiptir. 1.3.İşgücü Piyasası Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) işgücünü, “istihdam edilenler ile işsizlerin oluşturduğu tüm nüfus” şeklinde tanımlamaktadır (TÜİK, 2021a, data.tuik.gov.tr). İşgücü piyasası ise, emeğini arz eden ile emeği talep edenin buluştuğu yer şeklinde açıklanabilmektedir (Cerev ve Yenihan, 2017: 78). Bu tanımdan yola çıkarak, işgücü piyasasını etkileyen temel unsurların kaynağının emek arzı ve emek talebi olduğunu söylemek mümkündür. O halde emek arzını etkileyen unsurlar nelerdir ve emek talebini etkileyen unsurlar nelerdir bu soruların irdelenmesi gerekmektedir. Klasik iktisat, emek arz ve talebinin belirleyen temel unsurun reel ücret olduğunu ifade etmektedir. Artan reel ücretler emek arzını pozitif, emek talebini negatif yönde etkileyecek görüşünü savunmaktadırlar. Keynesyen iktisat, emek arzını nominal ücretin artan fonksiyonu, emek talebini nominal ücretin azalan fonksiyonu olarak açıklarken, Monetaristler, “emek arzı beklenen reel ücretin, emek 354 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) talebi ise reel ücretin” fonksiyonu olduğunu ifade ederler (Bayraktar, 2019: 48-113-159). Burada bahsi geçen iktisadi düşüncelerin tümü emeğin arzını ve talebini ücret faktörü üzerinden değerlendirmiştir. Bunlara karşın Neo-klasik teori ise, emek arzını bireyin çalışma kararı olarak ifade ederek, bu kararı alırken bireyin ücretin yanında ücret dışı gelirlerinin (menkul kıymet gelirleri yahut gayri menkul kıymet gelirleri gibi) emeğini sunma konusunda etkin olduğunu ve esasen emek arzının bireyin boş zamanından vazgeçme tercihine bağlı olduğunu ifade etmektedir (Gençler, 2019: 24). Neo-klasikler, emeğin ücret kıskacı dışında arzını etkileyen diğer unsurları, nüfusa bağlı olarak açıklamışlardır. Bu unsurlar nüfus miktarı, nüfusun yaş grubu dağılımı, işgücüne katılım oranı, işgücünün sektörel dağılımı, işgücünün mesleki statüye bağlı dağılımı şeklindedir (Kutal, 2012: 151-159). Emek talebini açıklarken ise Neo-klasikler, üretim faktörlerinden yalnızca emek ve sermayeyi dikkate alarak, firmaların bilhassa kısa dönemde kar maksimizasyonu için değiştirebileceği faktörün emek olduğunu, bu nedenle emek talebinin firmaların kar maksimizasyonu kararına bağlı olarak değişim gösterebileceğini ifade etmişlerdir (Delen, 2019: 41). Bu çalışmada, işgücü piyasasında emek arz ve talebi dolayısıyla iş gücü piyasasına ilişkin farklı iktisadi akımların farklı savları söz konusu olsa da neo-klasiklerin de ifade ettiği gibi emeği etkileyen unsulardan nüfus ve daha geniş bir bakış açısıyla göç hareketleri Türkiye özelinde irdelenmeye çalışılacaktır. 2. TÜRKİYE’NİN NÜFUS HAREKETLERİ Türkiye nüfusu, 1927 ile 2000 yılları arasında genel nüfus sayımı ile hesaplanmış, 2006 yılı itibariyle “Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi” (ADNKS) kullanılmaya başlanmıştır. Bu yöntemde TÜİK ve İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü ortak çalışmaktadır (TÜİK, 2021b, tuik.gov.tr). Şubat 2022’de yayınlanan son istatistik bültenine göre Türkiye nüfusu 84.680.273 kişidir. Bu nüfusun yaklaşık 79 milyonu il ve ilçe merkezlerinde yaşarken, yaklaşık 5 milyonu belde ve köylerde yaşamaktadır. Bir başka ifade ile nüfusun yaklaşık %93,2’si il ve ilçe merkezlerinde, yaklaşık %6,8’i ise belde ve köylerde ikamet etmektedir. Tablo 1.1.’de yıllar içerisinde Türkiye nüfusunun il ve ilçe merkezleri ile belde ve köylerdeki oransal dağılımı yer almaktadır. Kırdan kente hareketliliğin 1927’deki ilk nüfus sayımından 2021’deki son nüfus sayımına kadar oransal olarak azalsa dahi devam ettiği görülmektedir. Örneğin sadece son 10 yılda dahi belde ve köy nüfusunun %23,7’den %6,8’e gerilediği görülmektedir. 1950’li yıllarda sanayileşmenin etkisi ve tarımda makineleşmenin bir sonucu olarak kırdan kente doğru nüfus hareketliliğinin yaşandığı ifade edilirdi (Bahar ve 355 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Bingöl, 2010: 45). Ancak veriler, bu oransal hareketliliğin günümüzde dahi etkili olduğunu ortaya koymaktadır. Bu durumun kent yaşamının çekiciliğinden mi yoksa kırsal yaşamın iticiliğinden mi kaynaklanmakta olduğu ise tartışmaya açıktır. Tablo 1.1. Türkiye Nüfusunun İl ve İlçe Merkezi ile Belde ve Köy Oransal Dağılımı (1927 – 2021) İl ve İlçe Merkezleri Belde ve Köyler (Nüfus %'si) (Nüfus %'si) 1927 24,2 75,8 1935 23,5 76,5 1940 24,4 75,6 1945 24,9 75,1 1950 25,0 75,0 1955 28,8 71,2 1960 31,9 68,1 1965 34,4 65,6 1970 38,5 61,5 1975 41,8 58,2 1980 43,9 56,1 1985 53,0 47,0 1990 59,0 41,0 2000 64,9 35,1 2007 70,5 29,5 2008 75,0 25,0 2009 75,5 24,5 2010 76,3 23,7 2011 76,8 23,2 2012 77,3 22,7 2013 91,3 8,7 2014 91,8 8,2 2015 92,1 7,9 2016 92,3 7,7 2017 92,5 7,5 Yıllar 356 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 2018 92,3 7,7 2019 92,8 7,2 2020 93,0 7,0 2021 93,2 6,8 (Kaynak: TÜİK, 2022, tuik.gov.tr) 3. TÜRKİYE’NİN GÖÇ HAREKETLERİ Göç ile ilgili kavramsal çerçevede değinildiği üzere, iç göç ve dış göç ayrımını gözeterek Türkiye’nin göç hareketlerini irdelemek gerekir. Göç hareketlerini yorumlamak için elbette verilere ihtiyaç duyulmaktadır. Bu çalışma hazırlanırken TÜİK tarafından iç göç verilerinin güncel olarak açıklandığı ancak dış göç verilerinde açıklanan son verinin 2019 yılına ait olduğu ve bununla beraber il bazlı dış göç verilerinden en eski tarihlisin de 2016 yılına ait olduğu görülmüştür. Veriler TÜİK dışında Dünya Bankası ve Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Başkanlığı veri tabanlarında da araştırılmıştır. Dünya Bankasında Türkiye’ye ait göç verilerinin en güncelinin 2017 yılına ait olduğu görülmüştür (The World Bank, 2022). Göç İdaresi Başkanlığı’ndan elde edilebilecek veriler ise iç göç / dış göç ayrımından ziyade düzensiz göç, ikamet izinleri, giriş-çıkış bilgileri şeklinde, göçün bölgesel etkisinden ziyade ulusal etkisini ortaya koyar biçimdedir. Belirtilmelidir ki veri eksikliği bu ve benzeri çalışmalara kısıt getirmekle birlikte, göçün istihdam ile ilişkisini kurmayı güçleştirmesi bakımından da önem arz etmektedir. Bu çalışma, elde edilebilen verilere dahilinde oluşturulmuştur. 3.1. İç Göç Hareketleri Türkiye’nin iç göç hareketliliği verileri orijinal adı ile “Nomenclature of Territorial Units for Statistics” (NTUS), Türkçe’si ile “İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması” (İBBS) esas alınarak oluşturulmuş bölge dağılımı dikkate alınarak TÜİK tarafından yayınlanmaktadır. Verilere esas bölge sınıflandırmasına göre Türkiye, İstanbul, Batı Marmara, Ege, Doğu Marmara, Batı Anadolu, Akdeniz, Orta Anadolu, Batı Karadeniz, Doğu Karadeniz, Kuzeydoğu Anadolu, Ortadoğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu olarak 11 bölgede değerlendirilmektedir (Şengül vd., 2013: 78). Tüm bu bölgelerin nüfus, göç ve istihdam ilişkisini değerlendirmek bu çalışmadan daha geniş kapsamlı bir çalışmada mümkün olabileceğinden burada yalnızca Güneydoğu Anadolu Bölgesi dikkate alınarak incelemeler yapılacaktır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi, İBSS’ye göre Gaziantep, Adıyaman, Kilis, Şanlıurfa, Diyarbakır, Mardin, Batman, Şırnak ve Siirt’ten oluşmaktadır. Tablo 2.1.’de Güneydoğu Anadolu bölgesinin 2016-2020 yılları arasındaki iç göç verileri yer almaktadır. Verilere göre, bölgenin net göçü veri setine esas yılların tümünde negatif sonuç vermiştir. Bu, bölgenin ilgili yılların tümünde verdiği göçün 357 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) aldığı göçten daha fazla olduğu anlamına gelmektedir. Ancak net göç trendi stabil bir artış ya da azalış göstermemektedir. Örneğin 2016 yılında bölgenin verdiği göç, aldığı göçten 73.975 kişi fazlayken, bu fark 2015 yılında 32.356 kişiye düşmüş ancak 2019 yılında 55.291 kişiye yükselmiştir. Bir başka ifade ile bölgenin iç göç hareketliliği yıllar arasında yaklaşık %56’ya varan farklılıklara arz etmektedir. Tablo 2.1. Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin İç Göç Verileri (2014-2020) Yıllar Aldığı İç Göç Verdiği İç Göç Net Göç 2014 148.175 198.824 -50.649 2016 153.387 223.917 -70.530 2016 149.022 222.997 -73.975 2017 170.234 202.590 -32.356 2018 182.820 215.902 -33.082 2019 168.902 224.293 -55.391 2020 157.181 174.682 -17.501 (Kaynak: TÜİK, 2021b, tuik.gov.tr) 3.2. Dış Göç Hareketleri Türkiye’nin gerek Suriye, Afganistan, Irak gibi ülkelerden dış göç alıyor olması, gerekse bir geçiş güzergahı niteliğindeki konumu itibariyle daha batıda yer alan ülkelere doğru hem düzensiz göçü hem de yasal yollarla eğitimli bireylerin göçü son yılların tartışılan önemli göç konularındandır. Düzensiz göç, kavramın anlamından da anlaşılacağı üzere yasal olmayan yollara ülkeye girişi ifade etmektedir. Göçün yöntemi dikkate alındığında kesin veriler ile bu göçün miktarını ve niteliğini ortaya koymak oldukça güçtür. Ancak IOM tarafından hazırlanan ve Şekil 1.1.’de yer alan harita Türkiye’ye düzensiz dış göçün bilinen giriş noktaları ve bu düzensiz göçün ülkeden çıkış noktalarını göz önüne sermektedir. Bu şekil ayrıca çalışmaya esas olarak seçilen Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin neden seçildiğinin de gerekçesi niteliğindedir. Düzensiz göçün giriş yaptığı bölgelerden çıkış yapmaya çalıştığı Ege kıyılarına kadar olan yolculuğunda belirli bir süre için bile olsa geçimini sağlayabilmek adına kayıt dışı olarak istihdama katılıp katılmadığı, kamu alanlarından ne ölçüde yararlandığı yahut sağlık açısından ne gibi riskler taşıdığı konuları akla gelmekle birlikte, bu hareketin yalnızca 2021 yılında, Ege kıyılarından Avrupa ülkelerine doğru geçişi sırasında Türkiye Sahil Güvenlik ekiplerince yakalanan vaka ve göçmen sayısı Tablo 2.2.’de yer almaktadır. 12 ayda toplam 846 vaka ile 23.668 düzensiz göçmenin göç hareketi tespit edilmiştir. 358 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Şekil 1.1. Türkiye’de Bilinen Düzensiz Göç Giriş ve Çıkış Noktaları (Kaynak: IOM, 2022). Tablo 2.2. Türkiye’de Deniz Kıyılarından Yakalanan Düzensiz Göç Vakası ve Göçmen Sayısı (2021). Aylar Vaka Sayısı Düzensiz Göçmen Sayısı Ocak 20 391 Şubat 26 723 Mart 43 1.251 Nisan 62 2.104 Mayıs 35 862 Haziran 61 1.651 Temmuz 61 1.729 Ağustos 84 2.444 Eylül 115 3.681 Ekim 113 2.670 Kasım 127 3.592 Aralık 99 2.570 Toplam 846 23.668 Tespiti gerçekleşen düzensiz göçmen sayılarının yanında, Türkiye Göç İdaresi’nin IOM’a verdiği bilgilere göre 2021 yıl sonu itibariyle ülke sınırlarında yaklaşık 3.7 milyonu uluslararası koruma talep eden 5 milyondan fazla yabancı uyruklu kişi bulunmakta, bu nüfusun yaklaşık 3.7 milyonu ise geçici koruma statüsünde yer alan Suriye uyruklu kişilerden oluşmaktadır (IOM, 2022). 359 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Tablo 2.3’de Türkiye’nin ve bu çalışmada değerlendirilen Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin 2016 – 2019 yıllarına ait dış göç verileri yer almaktadır. Veriler TÜİK’ten derlenmiştir. Tabloya göre, Türkiye’nin veri setine esas her yıl artan oranda pozitif net göç sonucu verdiği görülmektedir. Bir başka ifade ile 2016’dan 2019’a her yıl Türkiye’ye gelen dış göç miktarı, giden dış göç miktarından daha fazla olmuş ve bu artı değer her yıl bir önceki yıla göre artış göstermiştir. Örneğin 2016 yılında net göç verisi 202.961 kişi iken 2019’da net göç 346.753 kişidir. Farklı bir ifade ile 2016 yılından 2019 yılına, net göç %41,46 oranında artış göstermiştir. Tablonun Güneydoğu Anadolu verileri incelendiğinde yine net göçün veri setine esas her yıl pozitif sonuç verdiği görülmektedir. Ancak Güneydoğu Anadolu’nun net göç verisi dalgalı bir trend izlemektedir. 2016 yılında bölgeye gelen sayısı giden sayısından 5.135 kişi fazlayken, 2017’de 3.891 kişi, 2018’de 4.838 kişi ve 2019’da 3.502 kişi fazladır. Tablo 2.3. Türkiye ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi Dış Göç Hareketleri (2016-2019) Yıl / Göç Durumu Aldığı Dış Göç Verdiği Dış Göç Net Göç 2016 Türkiye 2017 2018 2019 Güneydoğu Güneydoğu Güneydoğu Güneydoğu Türkiye Türkiye Türkiye Anadolu Anadolu Anadolu Anadolu 380.921 14.755 466.333 15.789 577.457 17.380 677.042 15.546 177.960 9.620 253.640 11.898 323.918 12.542 330.289 12.044 202.961 5.135 212.693 3.891 253.539 4.838 346.753 3.502 (Kaynak: TÜİK, 2021b, tuik.gov.tr) 4. TÜRKİYE’DE NÜFUS VE GÖÇÜN İŞGÜCÜ PİYASASINA ETKİLERİ Bu çalışmada konunun anlaşılırlığını arttırmak adına, nüfus hareketleri iç göçün tetikleyicisi ve iş gücü piyasasının etkileyici unsuru olarak incelenmektedir. Göç olgusunun ise dış göç bağlamında iş gücü piyasasını Türkiye’de nasıl etkilediği irdelenmektedir. 4.1. Nüfus ve İç Göçün İş Gücü Piyasasına Etkileri Göç olgusu, nüfusu olduğu kadar, göçün gerçekleştiği bölgede işgücünü ve istihdam edilen sayısını da etkileme gücüne sahiptir. Bu doğrultuda, çalışmanın seçilmiş bölgesi olan Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin 2014-2020 yıllarına ait nüfus, işgücü, istihdam edilenler, aldığı iç göç ve verdiği iç göç verileri ve bu verilerin yıllar içerisindeki artış oranları Tablo 3.1.’de yer almaktadır. Tabloya göre, bölgenin nüfus artış oranı referans alınan her yıl pozitif olmakla birlikte %1,35 ile %2,11 arasında değişiklik göstermektedir. İşgücüne ilişkin artış oranları 2015-2019 yılları arasında pozitif sonuç vermişken, 2020 yılında diğer yıllara oranlara ciddi bir düşüş yaşanmış 360 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ve %7,83 azalma meydana gelmiştir. Buna paralel olarak istihdam edilen sayısı ise hem 2019 hem de 2020 yıllarında negatif sonuç vererek 2019’da %3,29 ve 2020’de %5,76 azalmıştır. Bu durum işgücü piyasasında bir daralma yaşandığı şeklinde yorumlanabilir. Bu verilerin yanında bölgenin aldığı iç göç 2017 yılında referans yılların en büyük oranlı artışı ile %14,23 artmış, 2019 yılında %7,61 ve 2020 yılında %6,94 azalmıştır. Bu durum iş gücü piyasası ile birlikte yorumlandığında hem iç göçün hem de istihdam edilenlerin benzer dönemlerde azaldığı şeklindedir. Verdiği iç göç ise 2020 yılında referans yılların en büyük negatif sonucuna ulaşmış ve %22,12 olarak gerçekleşmiştir. Bir başka ifade ile 2020 yılında hem alınan iç göç hem de verilen iç göçle birlikte istihdam edilen sayısında düşüş yaşanmıştır. Bu azalmaları, 2020 Mart ayında başlayan ve 2021 Aralık itibariyle etkisi devam eden salgın hastalık kaynaklı ekonomik dalgalanmaya bağlamak mümkündür. Tablo 3.1. Güneydoğu Anadolu Bölgesi Nüfus, İşgücü, İstihdam Edilenler ve İç Göç Verileri (2014-2020) Artış Yıl Nüfus Oranı İşgücü 2.107.000 Artış İstihdam Artış Oranı edilenler 1.779.000 Oranı Aldığı Artış Verdiği Artış İç Göç Oranı İç Göç 148.175 Oranı 2014 8.250.718 198.824 2015 8.395.540 1,76% 2.232.000 5,93% 1.865.000 4,83% 153.387 3,52% 223.917 12,62% 2016 8.508.887 1,35% 2.381.000 6,68% 1.937.000 3,86% 149.022 -2,85% 222.997 -0,41% 2017 8.665.165 1,84% 2.504.000 5,17% 2.078.000 7,28% 170.234 14,23% 202.590 -9,15% 2018 8.847.980 2,11% 2.563.000 2,36% 2.100.000 1,06% 182.820 7,39% 215.902 6,57% 2019 8.975.618 1,44% 2.618.000 2,15% 2.031.000 -3,29% 168.902 -7,61% 224.293 3,89% 2020 9.118.921 1,60% 2.413.000 -7,83% 1.914.000 -5,76% 157.181 -6,94% 174.682 -22,12% (Kaynak: TÜİK, 2021b, tuik.gov.tr) 4.2. Dış Göçün İş Gücü Piyasasına Etkileri Dış göçün iş gücü piyasası etkileri önce Güneydoğu Anadolu bölgesi ardından Türkiye geneli için değerlendirilecektir. 4.2.1. Güneydoğu Anadolu Bölgesi İncelemesi İç göç de olduğu gibi, dış göçün Güneydoğu Anadolu bölgesinin nüfus, işgücü ve istihdamına etkisini yorumlayabilmek için ilgili veriler ve artış oranları Tablo 3.2.’de yer almaktadır. Bölgenin nüfus artış oranı ilgili yıllarda 9 milyona yaklaşacak şekilde pozitif artış seyri göstermektedir. İşgücü de pozitif oranlı seyir izlemekle birlikte bu oran aynı zamanda her yıl azalış seyri izlemiş %6,68’den %2,15’e gerilemiştir. İstihdam edilenler ise işgücünden daha dalgalı bir seyir ile azalma eğilimindedir. Bölgenin referans yıllarda aldığı dış göç 2019’da 361 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) %10,55 azalmıştır. Verdiği dış göç ise 2017’de bir önceki yıla göre %27,68 artmış 2019’da ise %3,97 azalmıştır. Alınan ve verilen dış göçün 2019’da azalması, ilgili yılda henüz salgın hastalık başlamadığı için, farklı bir sebebe dayanıyor olmalıdır. Bu sebep, alınan dış göç anlamında bölgenin dış göçe esas cazibesini yitirmesi yahut dış göçe ilişkin artık bir doygunluk yaşanması ve dış göçün ülkenin farklı coğrafyalarına yönelmiş olması şeklinde yorumlanabilir. Elbette bu yorumların geçerliliği nitelden ziyade nicel alan araştırmaları ile desteklenmeye ihtiyaç duymaktadır. Tablo 3.2. Güneydoğu Anadolu Bölgesi Nüfus, İşgücü, İstihdam Edilenler ve Dış Göç Verileri (2015-2019) Aldığı Artış Oranı İşgücü Verdiği Artış İstihdam Artış Dış Artış Dış Artış Oranı edilenler Oranı Göç Oranı Göç Oranı Yıl Nüfus 2015 8.395.540 2.232.000 1.865.000 2016 8.508.887 1,35% 2.381.000 6,68% 1.937.000 3,86% 14.755 2017 8.665.165 1,84% 2.504.000 5,17% 2.078.000 7,28% 15.789 7,01% 11.898 23,68% 2018 8.847.980 2,11% 2.563.000 2,36% 2.100.000 1,06% 17.380 10,08% 12.542 5,41% 2019 8.975.618 1,44% 2.618.000 2,15% 2.031.000 -3,29% 15.546 -10,55% 12.044 -3,97% 9.620 (Kaynak: TÜİK, 2021b, tüik.gov.tr) Türkiye Göç İdaresi Başkanlığı (GİB) ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (ÇSGB) verilerine göre Güneydoğu Anadolu Bölgesi Şubat 2022 tarihi itibariyle 3.744.139 Suriyeli geçici koruma kapsamında Türkiye’de yer almaktadır. Bu kişilerin 1.170.944’ü ise Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yaşamaktadır (GİB, 2022 & CSGB, 2022). Bir başka ifade ile Türkiye’de geçici koruma kapsamındaki yalnızca Suriye uyruklu kişilerin yaklaşık üçte biri ülkenin tek bir bölgesinde, Güneydoğu Anadolu’da yer almaktadır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yabancılara verilen çalışma izin belgesi verisine göre ise, bu bölgede yalnızca 8.715 kişi çalışma izin belgesine sahiptir. Bir başka ifade ile, bölgede kayıtlı istihdama dahil yabancı uyruklu sayısı en fazla 8.715’tir. 1 milyondan fazla kişinin bölgede oturum iznine sahip olduğu göz önüne alınırsa, çalışma çağı dışındaki nüfus bu sayıdan çıkarılsa dahi, hanenin geçiminden sorumlu kişilerin büyük bir kısmının kayıt dışı istihdamda ye aldığı yorumunu getirmek yanlış olmayacaktır. 362 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 4.2.2. Türkiye İncelemesi GİB ve ÇSGB aracılığıyla elde edilen verilere göre Türkiye tarafından yabancılara yıllık olarak verilen ikamet izinleri ile çalışma izin verileri 2011-2022 yıllarını kapsayacak şekilde Tabla 3.3’de yer almaktadır. 2020 yılında yaklaşık 886bin yabancıya ikamet izni verilirken bunlardan yalnızca yaklaşık 123bini çalışma izni almıştır. Bir başka ifade ile 2020 yılında ikamet iznine sahip yabancıların sadece %14’ü çalışma iznine sahiptir. İkamet izni sahiplerinin bir kısmının çalışma çağı dışındaki bireyler olduğu göz önüne alınsa dahi büyük bir kısmının kayıt dışı istihdamda yer alarak kayıtlı işgücünü negatif etkiledikleri düşünülmektedir. Tablo 3.3. Türkiye’de Yabancılara Verilen İkamet ve Çalışma İzinleri (2011-2022) Yıl İkamet İzni Çalışma İzni 2011 234.268 17.466 2012 321.548 32.279 2013 313.692 45.823 2014 379.804 52.295 2015 422.895 64.521 2016 461.217 73.549 2017 593.151 87.182 2018 856.470 115.837 2019 1.101.030 145.232 2020 886.653 123.574 2021 1.314.181 2022 1.382.414 (Kaynak: GİB, 2022, goc.gov.tr & CSGB, 2022, csgb.gov.tr) Türkiye’de göçün iş gücü piyasası etkisi incelenirken konuya 21.yüzyılın koşullarında da bakmak yerinde olacaktır. Zira bu yüzyılda, geleneksel göç olgusunun yanında, “döngüsel göç” olgusu da öne çıkmaktadır. Döngüsel göç, “göçmen işgücünün yalnızca belirli bir süre geçici olarak bir ülkede yaşaması ve çalışması; daha sonra elde ettiği tüm ekonomik, sosyal ve mesleki kazanımları menşe ülkesine dönerek aktarması” anlamına gelmektedir (Özmete ve Arslan, 2018: 187). Döngüsel göç olgusunu ilk kez 2006 yılında “circular migration” biçiminde Almanya ve Fransa’nın nitelikli göçmen açığının tahsisi gayesiyle gündeme getirdiği görülmektedir (DW, 2011, dw.com). Son yıllarda ise, uluslararası örgütlerce nitelikli göçmen olgusu ile birlikte anılan döngüsel göç olgusu, hem göç alan ülkenin hem de göç veren ülkenin 363 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) faydasına olacak bir ekonomik kalkınma modeli olarak ifade edilmektedir (Özmete ve Arslan, 2018: 187). Bu doğrultuda döngüsel göç, iş gücü göçünün ekonomik kalkınma hedeflerini gerçekleştirmek için kontrollü şekilde sağlanması olarak da açıklanabilmektedir. Türkiye’nin döngüsel göçünü sahadan elde edilmiş ve nicel verilerle desteklenmiş nitel veriler ile desteklenmek daha doğru olacak olsa da yalnızca mevcuttaki istatistiki verileri kullanarak yorum yapabilmek adına Tablo 3.4 oluşturulmuştur. Bu tabloda Türkiye’nin 2016-2019 yıllarına ait aldığı ve verdiği dış göç ile net göç ve bu göçlerin artış oranları yer almaktadır. Türkiye’nin aldığı dış göç, 2016 yılında yaklaşık 380bin kişi iken 2019 yılında 677bin kişi olmuştur. Verdiği göç her yıl aldığı göçten daha az olmuş hatta neredeyse yarı oranda gerçekleşmiştir. 2017 yılında, bir önceki yıla göre Türkiye’nin verdiği dış göç %42,53 artış göstermiştir. Bu durum döngüsel göç nedeniyle Türk vatandaşları, özellikle eğitimli iş gücü, nitelikli göçmen olarak diğer ülkelere mi gitmiş sorusunu beraberinde getirmiştir. Ancak bununla beraber, Türkiye’nin sınır komşularından aldığı göçün burayı bir geçiş güzergahı olarak kullanıp Türkiye’den başka ülkelere mi göç ettiler sorusunu da doğurmaktadır. Daha önce de belirtildiği gibi bu soruların cevaplarını sınırlı nicel verilerle açıklamak çok da olası değildir. Tablo 3.4. Türkiye Dış Göç Verileri ve Artış Oranları (2016-2019) Yıl / Göç Aldığı Artış Verdiği Dış Durumu Dış Göç Oranı Göç 2016 380.921 2017 466.333 22,42% 253.640 42,53% 212.693 4,80% 2018 577.457 23,83% 323.918 27,71% 253.539 19,20% 2019 677.042 17,25% 330.289 1,97% 346.753 36,77% Artış Oranı 177.960 Net Göç Artış Oranı 202.961 (Kaynak: TÜİK, 2021b, tuik.gov.tr) SONUÇ VE TARTIŞMA Türkiye jeopolitik konumu gereği tarih boyunca insanların göç güzergahında yer almıştır. Ancak son yüzyıllarda teknolojik gelişmeler ile işgücü piyasasındaki iş imkanlarının çeşitlenmiş olması ve ulaşım imkanlarının artması ile göç insanlar için geçmiş yüzyıllara göre daha kolaylaşmıştır. Bu anlamda işgücü piyasaları göçten hem olumlu hem de olumsuz etkilenmektedir. İşgücü talebini karşılayan göç işgücü piyasası için olumludur ki bu döngüsel göç kavramını ortaya çıkarmıştır. Ancak bir yandan da işgücü piyasasına yönelik göç, rekabeti arttırabilecek ve artan rekabet ücretlerin düşmesine neden olabilecektir. Bu noktada klasiklerin ifade ettiği gibi işgücü piyasası ücret unsuruyla şekillenecek, düşen ücretler ise neo-klasiklerin 364 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) boş zaman teorisini doğrulayacak mevcut ücret koşullarında çalışmaktansa ücret dışı geliri olanlar için boş zaman tercihi artabilecektir. Türkiye’nin ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin nüfus, göç ve işgücü hareketliliği verilerle incelendiğinde hem ülkenin hem de bölgenin dış göç alımında pozitif artış oranlarını koruduğu görülmüştür. Ülke nüfusu da bölge nüfusu da artış oranında olduğundan iş gücü piyasasında emeğini arz eden ve etmeye hazır olanların da her yıl arttığı görülmüştür. Ancak bu emek arzını birebir oranında karşılayan bir emek talebinin olmadığı istihdam edilenlerin oranı ile tespit edilmiştir. Mevcut nüfus dahi tam istihdamda değilken hem iç göç hem de dış göç oranlarının artış göstermesi işgücü piyasalarında rekabeti ve dolayısıyla işsizlik oranlarını arttırmaktadır. Bu çalışma Türkiye’nin ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinin nüfus, göç ve işgücü anlamında genel bir perspektifini çizmiştir. Bundan sonraki çalışmaların, özellikle döngüsel göçe yoğunlaşarak hem sınır komşusu ülkelerden daha önceki yıllarda gelen kişilerin eğitim alıp meslek sahibi olup geri dönüşe geçip geçmediklerini hem de Türk vatandaşlarının döngüsel göç gayesi ile bilhassa Batı ülkelerine göç seyrini incelemesi literatüre katkı sağlayacaktır. KAYNAKÇA Aksu, L. (2011). Dünya'da ve Türkiye'de Nüfus Analizleri . Istanbul Journal of Sociological Studies, 0 (25), 219-311. Bahar, O., Bingöl, F.H. (2010). Türkiye’de İç Göç Hareketlerinin İstihdam ve İşgücü Piyasalarına Etkileri, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15 (2), 43-61. Bayraktar, Y., (2019). İktisadi Düşünce Tarihi. İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi Yayınları, İstanbul, 308ss. Bloch, A., (2011). Göçmenler ve Mülteciler, Sosyal Politika Kuramlar ve Uygulamalar, Siyasal Kitapevi, Ankara, 531-540. Birleşmiş Milletler (BM), 2021. https://www.unhcr.org/tr/wp- content/uploads/sites/14/2020/01/Multecilerin-Hukuki-Durumuna-IliskinSozlesme.pdf Erişim Tarihi: 06.12.2021 Bostan, H. (2017). Türkiye’de iç göçlerin toplumsal yapıda neden olduğu değişimler, meydana getirdiği sorunlar ve çözüm önerileri. Cografya Dergisi, 35, 1-16. Cerev, G., Yenihan, B., (2017). İşgücü Piyasası Temel Kavramları Doğrultusunda Elazığ İli İşgücü Piyasasının Mevcut Durumu Ve Analizi, Fırat Üniversitesi Harput Araştırmaları Dergisi, 4 (1), 77-90. 365 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) CSGB, 2022. https://www.csgb.gov.tr/media/87487/yabanciizin2020.pdf Erişim Tarihi: 22.02.2022 Delen, M., (2019). Çalışma Ekonomisi, İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi Yayınları, İstanbul, 39-56. DW, 2011. https://www.dw.com/tr/nitelikli-g%C3%B6%C3%A7men-i%C3%A7in-yeni- form%C3%BCl/a-15407774 Erişim Tarihi: 07.12.2021 Ermumcu, S., (2011). Sığınmacıların ve Mültecilerin Sosyal Güvenlik Hakkı, Çalışma İlişkileri Dergisi, 4 (2), 58-76. Gençler, A., (2019). Çalışma Ekonomisi, İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi Yayınları, İstanbul, 22-39. Gerşil, G. S., Temel Yeşilyurt, H., (2015). Türkiye’de İşgücü Piyasaları Açısından Göç Olgusu, Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 3 (0), 413-428. GİB, 2022. https://www.goc.gov.tr/ikamet-izinleri Erişim Tarihi: 22.02.2022 IOM, 2021. https://publications.iom.int/system/files/pdf/iml31_turkish_2ndedition.pdf Erişim Tarihi: 07.12.2021 IOM, 2022. https://turkey.iom.int/sites/g/files/tmzbdl1061/files/documents/turkey_compilation_01 _january_22.pdf Erişim Tarihi: 22.02.2022 Kutal, G. (2012). Türkiye'de İşsizliği Etkileyen Faktörler ve İşsizliğin Özellikleri. Journal of Social Policy Conferences, 0 (34), 147-173. Özmete, E., Arslan, E., (2018). Göç: Transnasyonalizm ve Transnasyonal Sosyal Hizmet. Toplum ve Sosyal Hizmet. 29 (1), 173-207. Şengül, Ü., Eslemian, S., Eren, M., (2013). Türkiye’de İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflamasına Göre Düzey 2 Bölgelerinin Ekonomik Etkinliklerinin VZA Yöntemi ile Belirlenmesi ve Tobit Model Uygulaması, Yönetim Bilimleri Dergisi, 11 (21), 75-99. The World Bank, 2022. https://databank.worldbank.org/source/world-development-indicators# Erişim Tarihi: 22.02.2022 TÜİK, 2021a. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Isgucu-Istatistikleri-Ocak-2021-37486 Erişim Tarihi: 03.12.2021 TÜİK, 2021b. https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=nufus-ve-demografi-109&dil=1 Erişim Tarihi: 10.12.2021 TÜİK, 2022. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese-Dayali-Nufus-Kayit-Sistemi- Sonuclari-2021-45500 Erişim Tarihi: 22.02.2022 366 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ASSESSMENT OF THE AGRICULTURE AND MANUFACTURING SECTOR’S LINKAGES IN ETHIOPIA Abrehet Mehari Lecturer in Ethiopia Civil Service University, Ethiopia, Addis Ababa. PhD candidate in Azerbaijan State University of Economics ABSTRACT The objective of this study an assess the linkage between t Agriculture and Manufacturing Industry in Ethiopia especially focusing on agriculture and manufacturing industrial policies and strategies implemented to bring economic growth and identify challenges that hinder the linkage between the agriculture and manufacturing sectors. The intersectoral relationship could be significant in formulating a compatible and appropriate development strategy for the agriculture and manufacturing sectors. This study used a cross-sectional mixed approach method. A sample of 148 sectors was selected through proportional stratified sampling. The result is shown using the percentage, mean, and ordinary least squire regression model. The result indicates that contribution to the sectors in creating employment and income generation for others is not sufficient. Access to finance, market linkage, and quality and quantity input were also the general challenges of both sectors. In addition, the commitment, attitude, the capacity of the leaders at a different level to support and coordinate the sectors are weak. The Agriculture Development Led Industrialization was not properly implemented and discouraged the agricultural sector which affects its linkages to the rest sectors of the economy. In addition, the share of the agricultural sector to GDP has shown a declining trend over time. Therefore, findings imply that policies and strategies should review and adjust considering the current political and economic situation and capacity building to implementers in the agriculture and manufacturing sectors are very critical. Finally, establishing special financial institutions and market supporting units might help the productivity and competitiveness of the sectors. Work premises for sufficient production and market as well as infrastructure should be ready before the sectors are established. Keywords: Agriculture. industrialization, Linkage , Challenges, Ethiopia 367 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) I. Introduction The Government of Ethiopia has introduced major reform initiatives with its transformative agenda aimed at accelerating growth and reducing poverty(Abrehet,2020). The assumption is that to create an efficient, transparent, accountable, and professional civil servant that responds to the changing needs of society in agriculture, industry, and service sectors .Successful agricultural transformation characterized by utilization of modern technology and improved practice at scale, agricultural productivity growth, expansion of market oriented agricultural output and marketable surplus interlinked with manufacturing industry through effective and efficient value chain, sustain agricultural market development, strengthen the market linkage of small scale ,expand non-farm employment ,and flow of labor out of agriculture. However, Agriculture needs supported by participatory market oriented and extension service ,well-functioning and appropriate financial institution and input supply, government intervention in supply of infrastructures interconnected with output market mainly manufacturing industry. It also requires a deeper understanding of the local potential resources and challenges. Thus, policies and strategies have been developed to create enabling environment for agriculture and industry sector and has come a long way in achieving significant progress increasing employment opportunity and reducing poverty through small scale farmers and light manufacturing industries. The government has marked with the most prominent series of economic reform strategies such as Agricultural Development Led Industrialization Strategy (1993), Interim Poverty Reduction Strategy Paper (2000), Sustainable Development and Poverty Reduction Program (2002). Plan for Accelerated and Sustained Development to End Poverty(2005), and Growth and Transformation Plan I (2011) and Plan II 2015/16 (MoUDH(2012) with an objective to bring fast economic growth through increased agricultural productivity and competitiveness of the industrial sector. These strategies intend, among others, to attain food self-sufficiency at national level by increasing productivity of smallholders through information and technologies, increasing supply of industrial and export product with special consideration of various supporting packages and approaches (Lemma,2000,and Kassa,2003).However, the Ethiopian agriculture sector has been suffering from low resource utilization, shortage of capital; reduced market access; lack of market information; outbreaks of animal diseases and shortages of animal feed; and declining price structures also affects the productivity of agriculture outputs Rahmeto(2008). In addition, as World Bank ‘s Investment Climate mentioned SMEs as a fundamental foundation and seed for manufacturing 368 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) industries. However, the quality, and coverage of infrastructure is low, the inadequacy stems largely from resource and capacity constraints leads most SMEs low productivity, and inefficient allocation resource that lacks SME’s competitiveness. This is a major impediment to the expansion of production for SMEs, and the development of export capacity (CBC,2013). In recognition of the significant role industry play in the country’s economic and social development, the Government of Ethiopia has given much greater attention to industry development which has a strong linkage with agriculture and service industries. The agricultural sector accounts for more than 44% of the GDP, 85% of the annual export earnings and 85% of the employment (World fact book, 2016). The overall achievement of economic growth of the country highly depended depends on the performance of the agricultural sector characterized by small scale, subsistence oriented, traditional, and vulnerable to climate shocks. Though the percentage share of agricultural sector to GDP has been declining, still play significant role in the economic activities in Ethiopian economy. However, necessitates to have a strong linkage with industrial sector used as a source of input supplies and access to market and job opportunity. Therefore, this study assesses the impacts of agriculture-industry linkage on economic growth. Eshetu and Mammo (2009) argue that “Ethiopia has failed to benefit from the phenomenal growth in agriculture and manufacture industry .This emerges from the fact that the sector lacks appropriate policy, to integrate into development strategy and sector-oriented support services agencies restrain the development and expansion of the sectors. Industry remained just 5 percent of GDP for most of the past decade. The country has not made significant progress in pulling labor out of agriculture into more productive and industrial jobs (report, 2015). This calls for urgent and systematic research on integration of agriculture and manufacturing industry to create conducive environment and proper implementation of the supporting package stated in the polices and strategies. This paper focused on the economic integration of SMEs in the manufacturing subsector engaged in wood and metal, Textile and Garment, Leather and Leather Product Agroprocessing and Construction Input manufacturing sub-sectors. Problem Statement Ethiopia is characterized as an undeveloped country, chronic poverty, with a high population second to Africa, lack of investment capital and have infant entrepreneurship are all persistent problems of the country (Elias,2015). Given this situation, we may not expect there is an integration 369 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) of agriculture and light manufacturing industry. Intervention and integration effort is required to mobilize the existing resources interplay in agriculture and manufacturing sector. World Bank Group 2015 mentioned that the private sector is expected to play a key role in Ethiopia’s journey to become a lower middle-income country in 2025. However, Ethiopian firms face significant financial constraints, because financial institutions do not accommodate rural urban needs. Addressing rural urban challenge, revealed that without adequate support from government and financial institutions, the sectors are not able to grow, or create more job opportunities and economy growth of the country. As World Bank ‘s Investment Climate also mentioned that light manufacturing industry as a fundamental foundation and seed for industries which links the urban -rural sectors. However, the quality, and coverage of infrastructure is low, the inadequacy stems largely from resource and capacity constraints leads most of them low productivity, and inefficient allocation resource that lacks competitiveness in the international market. This is a major impediment to the expansion of production, and the development of export capacity of agriculture and manufacturing industry (CBC,2013)cited by Abrehet,2020 which emanate from underdeveloped nature of productive capacity, absorbing skilled human labor into the productive sector low (GSTS,2019). This calls systematic research in this area. Therefore, the main objective of this study is to assess the inter linkage of agriculture and light manufacturing industry in Ethiopia Tigray Regional State . Objectives of the Study The general objective of this study is to examine the integration of agriculture and manufacturing industries in Ethiopia regarding the critical analysis of the agriculture lead industrialization and manufacturing polices and strategies implementation in Tigray Regional State. Specific Objectives 1. To Analyze the implementation of the existing policies and strategies of agriculture and manufacturing industry towards the linkage of agriculture and manufacturing industry 2. To Examine the practice of agriculture and manufacturing linkage in Ethiopia 3. To identify the factors that hinder the implementation of the polices and strategies to integrate agriculture and manufacturing industry 370 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 2. Review of related literature Agriculture and Manufacturing Industry Linkage in Ethiopia Ethiopia’s Gross Domestic Product (GDP) per capita increased from US$129 in 1999/00 to US$ 863 in 2016/2017.The share of the population living below the national poverty line halved between 1995/96 and 2015/16, from 45.5 percent to 23.5 percent. Disparities in poverty among regions have narrowed, indicating a better balance in regional development. Agricultural and light manufacturing industrial sectors have mutual interdependent relationship between them(Saikia,D.,2011).However, agriculture or manufacturing industrial sector is considered as the main stimuli of growth to linked up the two sectors have been debatable issues, especially at early stage of economic development(Adisu,2020). The agricultural sector plays a significant role in Ethiopia through its contribution (33.77% in 2018 and 33,52% in 2019) to national GDP, (67.9% in 2018 and 67.29% in 2019) for job creation of the labor force, and 70 % of the export receipts(WB,2020). Whereas manufacturing accounts for 35 %of the value added and 13 % export in the economy and foreign currency inflows through the upstream and downstream links with other sectors produce a simulation effect of economic growth(UNDP). Gardner (2003) showed a positive and significant relationship between the growth of agricultural GDP per worker and national GDP per capita for 52 developing countries. several studies identify that agricultural sector as the major economic activity that controls and affects most of economic activities and dynamic effect on manufacturing industrial sector (Kassahun T. (2006). Thus, most of the economic resources are allocated to the agricultural sector that helps further strengthen the manufacturing industrial sectors being as a source of input and play the expected role in economic transformation through agriculture-industry linkage. These could be achieved through enhancing mechanization, land defragmentation, irrigation, diversification, and specialization in the agriculture sector to produce cash crop products, become a modern input supplier to boost the sectors economy. These in turn leads to increase income of the farmers, automatically initiate the surplus income to invest on other non-agricultural products such as furniture, home commodities from the light manufacturing industries and even they might settle their past debt to financial sectors. On the other hand, when the income of farmers reduces because of shrinkage in agricultural production, some resources, such as labor force, shifts to urban area and diverts the government to focus on service activities that are related to health care and 371 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) nutrition. That is why the change of one of policy and strategy of the sector will automatically affect the other interrelated sectors integration. Hence, the policy makers who design these polices and strategies bearing in mind that the linkages and direction among other sectors. Whereas manufacturing industry plays a key role in the process of a nation’s economic development. The experience of the developed world revealed that manufacturing industry significantly increased their productivity and changed the economic structure. Enabling Business Environment ADB (2014) mentioned that the Donor Committee for Enterprise Development (DCED) describes that business environment as the complex interplay of policies, laws, and regulations that affect business development in each place and the institutions responsible for their enactment at the international, national, and regional. A weak legislation, policies, regulations, strategies, and support institutions is limiting the interlinkage among sectors. According to the ILO (2000) identified that institutional frameworks determine the effectiveness and efficiency of business infrastructures such as business development skill, microfinance institutions, marketing, and research development whereas, open and transparent institutional framework enables access of these services to the needy with minimum cost and lower transaction costs (ILO 2002; OECD, 2018) . The Government of Ethiopia has recently adopted a Rural Job Opportunity Creation Strategy laying out a framework for action on youth employment in rural areas. However, interventions, improvements, and innovations of different sectors will require the successful operation of the strategy to improve access to and completion of quality of education and training to improve young people’s productivity (WB,2017). Educational policy is one of the factors that supported agriculture and labor-intensive industrial development through delivering the required skilled labor, especially in vocational, and engineering areas. (UNCTAD 2017). Manufacturing industrial growth guided by a strong, proactive developmental state is the key to rapid and successful development. However, due to the high cost and poor reliability of logistics, comparatively low labor productivity, and foreign exchange difficulties, the existing industrial businesses in Ethiopia struggle to make a profit. These issues threaten the long-term viability of existing industries and discourage future investments. 372 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Effect of Export in agriculture and Manufacturing Industry linkage One of the contributions of export-oriented industrialization is developing the market and product knowledge to promote exports through building ports, roads, and other necessary infrastructure. This enables exporters to have preferential access to capital and foreign exchange and integration into global value chains while creating synergy with interrelated agricultural sectors able to improve their competitiveness, and delivery of near physical presence of raw materials, machinery and parts, and easy availability of skilled labor (MoIFDRE, 2017). Collaboration between agriculture and industry can be achieved through financial and environmental benefits, sharing utilities, ready availability of identified markets, and access to technology. Kristiansen (2004) tried to clarify that the linkage between agriculture and industry has reduced the transaction costs and risks, allowing access to information, and improving learning and information-sharing possibilities. The government has provided support to create networking among agriculture and industry, helping them to get power through penetrating the global constraints and seek opportunities to gain from the international market through creating an international partner and joint venture. The creation of these linkages increases domestic valueadded and leads to significant contributions to the domestic economy and access to, technologies, technical expertise, market information, and marketing support. (Barbin, 2017). Several studies agree that agriculture and industry linkages play a crucial role in poverty reduction and economic growth through efficient forward and backward linkages that facilitate the integration and productivity of these sectors. The linkages between industry and agricultural products could be categorized as production, marketing, consumption, financing, employment, and the environment. The patterns of linkages could be identified from the occurrence of the movement of agricultural products to the industry sector and vis versa. Therefore, this study describes the extent, direction, and interaction of the linkage between the agriculture and industry sectors in the study area. It also identifies the main determinants of agriculture and industry linkages in the study area. Backward production linkage occurs when agriculture uses the agricultural inputs, that increase the agricultural productivity of the industry. It was also supported by the provision of equipment used for the agriculture sector and created job opportunities for urban residents who were engaged in light manufacturing industries. Forward production linkages, on the other hand, involve the processing and distribution of agricultural outputs of the rural business sectors for use by the industrial sectors (Mewael B. 2016). 373 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Though there are huge agricultural products in the rural areas, the amount of agricultural output processed by industries is insignificant. This indicates there is a weak forward production linkage between agriculture and industry. The country has a large industrial base (textiles, marble, shoes, flour), which does not have any meaningful direct link with the agricultural production processes in the hinterland. These industrial activities were outward-directed and export-oriented, and hence contributed very little to the overall local economy, except for the few job opportunities they created and associated market opportunities for some raw materials from the rural hinterland. Generally, the findings showed that the level of agriculture -industry linkage in the study area was weak. The backward production linkage was relatively better than the forward production linkage. The availability of agricultural inputs in the nearby area was the main facilitator for the existing backward production linkage. The backward production linkage in the study area was mainly reflected by farmers’ use of herbicides and insecticides. Marketing linkage is the other category of linkage manifested when urban residents and traders purchase agricultural produce from rural households. The input to the process of marketing linkage is, therefore, an agricultural product, and the output is the consumption of the product by the industrial sector. It is also manifested when rural firms purchase goods from the manufacturing industry. Usually, it includes the flows of agricultural and industrial goods between urban and rural areas (White, 2005). Marketing linkage is the main form of rural-urban linkage. Food grains, livestock and livestock products, and merchandise flow between urban and rural areas. However, marketing linkage between agricultural producers and urban consumers is mostly provided through a network of traders or intermediaries. Industrial goods and merchandise, which are imported or domestically manufactured, flow from urban to rural areas. Activities that meet the consumer demand of rural households form the basic chain of consumption linkages. Agriculture and manufacturing industry linkages, occurring when the agriculture sector creates demand for industrial products. This becomes evident when industrial sectors have the required agricultural outputs in them for interactions to take place between agriculture and industrial sectors, since manufacturing industries are the major suppliers of manufactured goods to rural areas. Though it is difficult to capture and document all types and varieties of these goods, the expenditure pattern of major durable and consumable items is treated under this section. 374 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Generally, the creation of agriculture-industry linkages increases domestic value-added and leads to significant contributions to the domestic economy. Agriculture and industry sectors can access inputs, technologies, technical expertise, market information, and marketing support (Barbin,2017). Aldaba (2008) pointed out that to take advantage of these opportunities, the manufacturing industry must be linked with the global production networks. The other factor which determines the linkage between agriculture and industry sectors is the capacity of employment to innovate and adapt new technology for the growth and development of the sectors through the appropriate utilization of the machinery and equipment they use. One of the keys determining factors of productivity is the ability of an economy to supply the skills needed for business operations to grow and develop. Ethiopia has made significant progress in expanding access to education in the rural and urban areas, but there is still work to be done. A more literate and trainable labor force would not only increase productivity, but also make the country more attractive to international firms seeking to invest in it. The shortages of skilled labor constitute a key constraint to productivity improvement in quality and quantity in the manufacturing sector. Cristina et al.,2007, study on Manufacturing Innovation in the New Urban Economy, Responses to Globalization, mentioned that training and skills upgrading need to focus on customizing training to target both the core competencies of firms, and those skills needed to meet changing business demands. Thus, industry clusters provide a potential solution to solve the shortages of skills, the lack of attraction of new talent, and the challenges of upskilling and deskilling the workforce. Berihun et al. (2014) confirmed that most light manufacturing failed or stagnated because of a lack of skilled manpower to handle new technology to operate the machines expertly properly. Main challenges agriculture and Manufacturing linkage in Ethiopia Agriculture industrial transformation is not merely about increasing the number of manufacturing sectors or the number of employees working in these sectors and/or earning hard currency from manufacturing export industries. Such targets can be achieved through short-term campaigns, sometimes at the expense of other sectors’ growth, heavy public subsidies, or by depressing local consumption. To some extent, this is what happened in Ethiopia about 10-15 years ago (GTP-I and II). , this section tries to identify the main constraints that hinder the linkage of the agriculture to manufacturing sector in Ethiopia based on a review of existing studies and original analysis using different sources of data. The researcher focuses on strategic issues through a questionnaire, key informant interview, and document review in the study area. 375 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 3. Methodology The study adopted a case study research design, which is a cross-sectional mixed approach method in nature. Also, it employed a combined research approach (qualitative and quantitative) to supplement data obtained in one approach with that of another and to provide a full picture of the issue under consideration. To attain the aim of this study, both qualitative and quantitative data were gathered from primary sources. The study population included 1448 light manufacturing sectors, purposively selected from 5 sub-sectors of the manufacturing industry. For carrying out this study, 123 were selected through a stratified sampling method. For interview purposes, 15 leaders, experts, and stakeholders were selected purposively. The researcher used both questionnaires (for quantitative data) and semi-structured interview questions for qualitative data. Besides, international, regional, national and investment policies, and strategic national industrial development plans, ILO reports, and WB data which were relevant data to examined industrial ,agriculture growth ,and employment situation. Moreover, secondary sources including those relevant published research findings and literature, which were used as both conceptual foundation and empirical data, were deliberately consulted. The data collected from primary sources and non-participatory observations were recorded, edited, organized, analyzed, interpreted, and presented with research questions. The quantitative data was analyzed using descriptive statistical tools SPSS version 25 . 4. Results and Discussion strongly Table 1 Related policies and Strategies and Enabling environment strongly disagree disagree Undecided agree agree Are the policies and strategies of agriculture and industry of the Count 16 16 24 40 27 country applicable to integrate agriculture and manufacturing sector Row Valid N % 13.0 13.0 19.5 32.5 22.0 Are the policies and strategies flexible and ready to amend Count 19 15 25 44 20 Row Valid N % 15.4 12.2 20.3 35.8 16.3 13 29 28 34 18 10.7 23.8 23.0 27.9 14.8 The policy contributes to the living hood improvement of the Count 18 30 25 36 12 sectors employees The policies and strategies were design based on the sectors context Count Row Valid N % 14.9 24.8 20.7 29.8 9.9 Financial policy of the country affects the operating activities of the Count Row Valid N % 11 29 32 30 19 sector 9.1 24.0 26.4 24.8 15.7 Strategies of agriculture and manufacturing were favor the linkage Count 9 35 38 27 12 of the sectors Row Valid N % 7.4 28.9 31.4 22.3 9.9 Strategies promote productivity of the sectors Count 15 42 29 23 13 Row Valid N % 12.3 34.4 23.8 18.9 10.7 Row Valid N % 376 Mean 3.37 3.25 3.12 2.95 3.14 2.98 2.81 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Strategies promote entrepreneur and human capital development Count 13 49 19 26 15 Row Valid N % 10.7 40.2 15.6 21.3 12.3 the policies are offer utmost attention of the agriculture sector to Count 11 45 22 16 14 provide sufficient input to manufacture industry 10.2 41.7 20.4 14.8 13.0 Row Valid N % 2.84 2.79 Source: Own computation There is a significant difference among mean score indicators of the implementation of agriculture and manufacturing industries sector policies and strategies. The policies and strategies promote entrepreneur and human capital, strategies to enhance productivity of the sectors and the policies are offered utmost attention to agriculture sector .The data depict that the mean value of ( 2.81, = 2.84 and = = 2.79 respectively low because all the items have scored below the average mean 2.97. Moreover, the majority 46.7% of the respondents agreed that the strategies do not promote entrepreneur and human capital, 50.9 % productivity of SMEs and 51.9 % as well as offer utmost attention to agriculture sector rather priority is given to manufacturing , and foreign direct investment. The interview with the leaders were asked whether the strategy applicable to agriculture and light manufacturing industry or not. They said that these policies and strategies are important to get out of poverty if it implements properly. But it lacks proper implementation because of different reasons (lack of scientific knowledge and skills to understand the polices and strategies commitment of the leaders) especially at the low-level position and experts to support and coordinate sector activities. The linkage of agriculture strategy with other sectors are very poor even though the interest of the government is very high due to the lack of action of government officials and less effort by implementers hence, this time sectors are not protected from the new trade agreement signed by Ethiopia because they are not competing in the international market due to lake of resources and technology. these require the government’s adequate support to the sectors Table 2.Effect of agriculture- Manufacture Industry linkage to Competitiveness of the Sector Available of skilled manpower Available of cheap manpower Available of infrastructure SMEs have produced domestic demand of products strongly strongly disagree disagree Undecided agree agree Count 11 20 34 47 9 Row Valid N % 9.1 16.5 28.1 38.8 7.4 Count 7 12 36 53 14 Row Valid N % 5.7 9.8 29.5 43.4 11.5 Count 16 39 33 29 5 Row Valid N % 13.1 32.0 27.0 23.8 4.1 Count 11 39 25 39 8 Row Valid N % 9.0 32.0 20.5 32.0 6.6 377 Mean 3.19 3.45 2.74 2.95 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) SMEs have produced external demand of product Count 18 49 29 20 6 Row Valid N % 14.8 40.2 23.8 16.4 4.9 Count 21 51 19 25 6 Row Valid N % 17.2 41.8 15.6 20.5 4.9 SMEs have competitive strategy to compete in the Count 21 47 22 27 5 market SMEs have capability to produce high quality product 17.2 38.5 18.0 22.1 4.1 Government incentives (tax redaction subsidy and Count 19 45 19 26 11 training of SMEs) 15.8 37.5 15.8 21.7 9.2 24 40 21 25 12 19.7 32.8 17.2 20.5 9.8 Availability Row Valid N % of Row Valid N % quantity and quality material/input of raw Count Row Valid N % 2.57 2.54 2.57 2.71 2.68 Source: Own computation The sectors competitiveness can be enhanced with strategies including proximity to resources and suppliers, shared infrastructure, and knowledge exchange between them(UN,2012), as shown the data in the above table, there is a statistically significant difference among the mean score of competitiveness factors. Except for the availability of skilled manpower in manufacture sector ( =3.18), available of cheap manpower ( of products ( =3.45) and sectors have produced domestic demand =2.95), all the results on the above table are below average 2.90. The respondents are indifferent between disagreeing and undecided on the rest of the indicators explained in the above table. Countries like Ethiopia, available cheap and skilled labor for the sectors is obvious. The sectors cannot absorb the available workforces in the sector and pay less cost for human labors, in turn, increase productivity, On the other hand, the sectors were not produced a quality material compete in the international market due to lack of competitive strategies, quality and quantity inputs and the government motivation at large. The respondents also disagreeing with 45%, availability of infrastructure, 41% of the sectors have produced domestic demand of products, 55% produced external demand of product, 59% can produce high-quality product, 55.7% of them have competitive strategy to compete in the market, 53.3% government incentives (tax redaction subsidy and training), and 52.5% availability of quantity and quality of raw material/input. Whereas46.2% and 54.9 % the respondents were agreeing that the availability of skilled manpower and availability of cheap manpower. Agricultural and manufacture development agency helps light manufacturing employees and rural development experts to get out of dependent and create a link themselves with the local and national market. However, the respondent said that the sectors were always dependent on the government to arrange market and promote their product and prepare business cards and promote themselves and create a link with local and international markets. They limited in the local market. This implies a lack of market 378 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) assessment based on study knowing demanded products by the local and international markets. Moreover, the gap in technology transfer, capital, market linkage exposure to foreign market and management system since they used family employees. Further, unwillingness to take risk of producing quality products and fear of increasing cost of production and lack of internationalization outlook. Figure 1. Networking and interconnecting between agriculture and manufacturing 60 Have good relationship among SMEs Row Valid N % Provision of resources to other SMEs Row Valid N% Experience sharing to others Row Valid N % 50 40 Transfer of knowledge, capital, and human resources Row Valid N % 30 20 10 0 Strongly Disagree Disagree Undecided Agree Strongly Agree Mean Source: Own computation Transferring and efficient utilization of the production factors important agriculture and manufacturing integration to create strong networking between them to solve the common problems faced in the international market.t. The statistical description of having a good relationship among SMEs, experience sharing among SMEs, transfer of knowledge human power, and capital among SMEs depicts that the mean ( = 2.54, = 2.69 and = 2.48 respectively). The data have shown that there is almost no statistically significant difference among the mean The data have shown that there is almost no statistically significant difference among the mean score of networks among actors, but the transfer of production factors (knowledge, capital, and human resources) depicts the mean below the average of 2.66. the majority (56.9%) of the respondents agreed that there is no strong relationship between the sectors sharing human and capital and experience sharing.This implies the attitude of growing together coming together. Furthermore, lack of awareness about the benefits through production networks, information exchange, and value chain with large enterprises and between the sectors helps for effective deployment of technology, business development services, and collaboration with other firms. 379 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Most have limited experience creating networking solving common problems adopting knowledge capacity and technical skills. Networking with agriculture input suppliers, and industrial parks is also limited. Getting appropriate information regarding product marketing, raw material sources, technologies, and product designing is critical for the competitiveness and success of the manufacturing sector Figure 2.The challenges of agriculture-industry linkage The Challenges of agriculture -industry linkage 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 strongly disagree disagree undecided agree strongly agree Mean Source: Own computation There is no significant difference among the mean score of the indicators listed. The Challenges faced by the sectors indicators. Their mean depicts that the respondents are indifferent between disagreeing and undecided on those issues listed as an indicator. Respondents were agreed that adequate support services provide by the workplace, access to facilitate credit, technology transfer, procurement of capital goods, easy access to information about the market, and acquisition of land /rent are the main challenge of the sectors to have a strong linkage. The result from the interviews was approved that the above-stated problems have been influencing the daily to day operations. This implies they are working in a difficult situation due to lack of commitment and weak support of the leaders and experts to mobilize and coordinate different stakeholders engage direct or indirect in agriculture and manufacturing industry ‘activities. Evidence shows that most of the 380 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) light manufacturing and small-scale farmers take credit from informal institutions (local finance associations). Conclusion The Government of Ethiopia has given much greater attention to industry development which has a strong linkage with agriculture and service industries. However, the result shows that though the government designed various strategies and initiation to support the sectors, the government cannot create enabling environment for implementors to strengthen back and forward agriculture-industry linkage. As a result, low productivity due to poor quality input and skilled human power, weak relationships with outside suppliers, and lack of foreign currency manifested in the sector. This calls the government to design a policy and strategy based on the current situation of the existing resource. The market linkage shown above in the data were limited in the local market due to lack of technology transfer of technology information asymmetry in the sectors. Recommendations The result of the study has found that the linkage between agricultural and industrial sectors are a big concern of sustainable economic development. In this regard, Agriculture Development Leading Industry policy and Growth and Transformation Plan bring into effect to achieve transformational outcomes and sustainable growth in the country should implemented properly. The weak linkage between agriculture and industry sectors revealed that directly related to the problems of inadequate infrastructure, poor marketing chain, skilled labor. The allocation of resource in economic sector should be based on study to utilize the factory of production efficiently . The government of Ethiopia should enhance the agricultural sector through mechanization, land defragmentation, irrigation, modern input supply through the back and forward linkage since the sector is one of the pillars of the economy in the country. The linkage of these sectors leads to the change of one policy in one sector which automatically affects the other sectors and the country's economy. Therefore, the government should implement policies and strategies with the intention of linking and interconnecting between these two sectors of the economy. 381 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Reference Abrehet Mehari ( 2020) . Integration of Small and Medium Enterprise in Manufacturing Sector in Tigray Regional State Mekelle City, Ethiopia ,International Journal of Innovative Science and Research Technology ,Volume 5, Issue 2, 2020 ADB (2014): Support for Small and Medium-Sized Enterprises, 2005–2017: Business Environment, Access to Finance, Value Chains, and Women in Business, Linked Document, A Small and Medium-Sized Enterprises in Asia and the Pacific: Context and Issues Alemu Z G, K. O. (2003). Contribution of agriculture in the Ethiopian economy: a time-varying parameter approach. Agrekon, 42, 29-48. Biru Ashenafi(2014):The Impact of Subsidy on the Growth of Small and Medium Enterprises (SMEs)De partment of Cooperative Studies, College of Business and Economics Mekelle University, Ethiopia. Journal of Economics and Sustainable www.iiste.org ISSN 2222-1700 (Paper) ISSN 2222-2855 (Online) Vol.5, No.3, 2014 CBC,2013: Unlocking the potential of the manufacturing sector in the COMESA region, A private sector position paper addressing the Constraints to Manufacturing Industry in COMESA region ,COMESA Business Council,Business Policy unit, July, 2013.Presented at the 1st COMESA Manufacturer’s Regional Dialogue,2013 Kigali, Rwanda Chebbi, H. E. (2010). Agriculture and economic growth in Tunisia. China agricultural Economic review, 2 (1), 63-78. João, G., Gilson, P., & Marta C. N., S. (2014). Agriculture in Portugal: linkages with industry and services. GSTS (2019) :Book of Conference Highlights of The 2nd Grand Confernce of Global Society Of Tigran Scolars Towards Building Sustainable and Knowledge -Based Economy and Society in Tigrai 28th July -1st August Mekelle ,Etiopia ILO (2000,2003): A Report on Micro and Small Enterprise Policy Review in Nepal Katircioglu, S. (n. d). Co-Integration and Causality between GDP, Agriculture, Industry and Services growth in North Cyprus: Evidence from Time Series Data, 1977-2002. Review of Social, Economic & Business Studies, 7/8, 173-1871] Kohansal, M. T. (2013). Agricultural impact on economic growth in Iran using ARDL approach to co-integration. International Journal of Agriculture and Crop Sciences, 1223- 1226 382 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) MoFED.(2006). Ethiopia: Building on Progress A Plan for Accelerated and Sustained Development to End Poverty (PASDEP), (2005/06-2009/10), September 2006, Addis Ababa. MoUDH(2012):Government of the Federal Democratic Republic of Ethiopia Ministry of Urban Development and Housing SMEs Development and Strategies. OECD (2018): Discussion Paper Small and Medium Enterprises Ministers Conference 22-23 February ,2018 Mexico City Enabling SMEs to scale up Plenary session 1 OECD, 2004: Conference of Ministers Responsible for Small and Medium-Sized Enterprises (SMEs): Promoting Entrepreneurship and Innovation SMEs in a Global Economy: Towards More Responsive and Inclusive Globalization Istanbul, Turkey 3-5 June 2004 Saikia, D. (2011). Analyzing inter-sectoral linkages in India. African Journal of Agricultural Research, 6 (33), 6766-6775. Sikhosana N, T. A. (2015). Inter-sectoral linkages and Agricultural growth in Swaziland for the period 1971-2011. Journal of Economics and Sustainable Development, 6, 218- 228. Tadele, F. (2000, April). Measuring sectoral interdependence in Ethiopia: a social accounting matrix (SAM) approach. Ethiopian Journal of Economics, Uddin, M. M. (2015). Causal Relationship between Agriculture, Industry and Services Sector for GDP Growth in Bangladesh: An Econometric Investigation. Journal of Poverty, Investment and Development, 18, 124-130. UNDP(2018),Ethiopia National Human Development Report 2018 Industrialization with a Human Facce Worku Gebeyehu, G. A. (2013). Which Sector Should Lead In Ethiopia? Industry or Agriculture? Addis Ababa: Ethiopian Economic Association. World Bank(2017). Ethiopia Employment and Jobs Study. Poverty Global Practice Africa Region Document of the World Bank 2017World Bank, Washington, DC. Xinshen, D. & Steven Haggblade, B. F. (2007). Agricultural Growth Linkages in Ethiopia: Estimates using Fixed and Flexible Price Models. Washington: international food policy. 383 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) COVID-19 PANDEMİSİ SIRASINDA İNSAN ETKİLEŞİMİ MODELİ YAŞANAN DEĞİŞİKLİKLER HUMAN INTERACTION MODEL EMERGING CHANGES DURING THE COVID-19 PANDEMIC Manotar TAMPUBOLON Universitas Kristen Indonesia, Faculty of Law Endonezya Hristiyan Üniversitesi, Hukuk Fakültesi ORCID ID: 0000-0003-0618-7980 ÖZET Dünyanın dört bir yanındaki insanlar, yeni koronavirüse yakalanma riskini azaltmak ve daha fazla yayılmasını önlemek için işte, evde ve ibadet yerlerindeki alışkanlıklarını değiştirdi. El sıkışmaktan, yanaktan öpülmekten ve sarılmaktan kaçınılması şiddetle tavsiye edilir. Bunun yerine, doğrudan bir bakış veya el hareketi deneyin. Yazar, güvenilir kaynaklardan elde edilen ve kütüphane araştırması yoluyla elde edilen, el sıkışma kültürü (COVID-19) hakkında belge veya makale şeklindeki ikincil verilere dayanmaktadır. Sosyal değişim perspektifinden bu nitel çalışma, dokunmadan dokunmama modeline kadar insan etkileşimlerinin değişen doğasını incelemektedir. COVID-19'un bir sonucu olarak insanların etkileşim biçimindeki değişiklikler insan yaşamında yeni bir olgudur; Selamlaşma, el sıkışma, sarılma gibi dramatik değişiklikler, COVID-19 bulaşma yayılımını azaltma bahanesiyle değişti. Toplumdilbilime göre, başkalarını selamlamak, sosyal etkileşimlerde nezaketle ilişkili bir rutindir. Ancak bu, sosyal etkileşimin sonu değildir ve bu makale, yeni sosyal etkileşim modellerinin ne ve nasıl ortaya çıktığı sorusunu ele almaktadır. Yazara göre çoğu ülkede insan etkileşimleri, Covid19'un bir yan etkisi olarak önemini kaybetmeden eski modelden yeni modele geçecek. Anahtar Kelimeler: Insan etkileşimi; el sıkışma, vücut teması, sosyal normlaryat. ABSTRACT People around the world have changed their habits at work, at home, and in places of worship to reduce the risk of contracting the new coronavirus and to prevent it from spreading further. It is strongly advised to avoid shaking hands, kissing on the cheek, and hugging. Instead, try a direct gaze or a hand gesture. The author relies on secondary data in the form of documents or articles about handshake culture, COVID-19, obtained from reliable sources and obtained through library research. From the perspective of social change, this qualitative study 384 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) investigates the changing nature of human interactions from the touch to the un-touch model. Changes in the way humans interact as a result of COVID-19 are a new phenomenon in human life; dramatic changes such as how to greet someone, shake hands, and hug have changed with the excuse of reducing COVID-19 transmission spread. According to sociolinguistics, greeting others is a routine associated with politeness in social interactions. This, however, is not the end of social interaction, and this article addresses the question of what and how new models of social interaction are emerging. According to the author, human interactions in most countries will shift from the old to the new model as a side effect of the covid-19 without losing their significance. Keywords: human interaction; handshake, body touch, social norms. Introduction People's lives have been drastically altered as a result of the Coronavirus (COVID-19) pandemic and government responses in individual countries. The changes are not only in life discipline, but also in how people interact with one another (Calbi, 2021; Soga, et.al, 2021; Naser et al, 2021). It places humans in a state of fear and change, causing them to suffer from psychological illnesses, shock, trauma, fear, loneliness, existential anxiety, and grief. (Martens et al., 2020; Torales et al., 2020; Tampubolon, Silalahi, and Siagian, 2021; Kovacs et al., 2021; Pawar, 2020). Infectious disease's health impact has been linked to stricter cultural norms and practices (Gelfand, 2019). As a result, most countries around the world are currently shifting their practice systems to a new model that does not involve touching the body. Long before the COVID-19 Pandemic, almost everyone in the world greeted each other with a handshake and some with a hug, though some people greet each other in different ways (Ciolli, 2020). Handshakes have been recorded in ancient Greek reliefs for over three thousand years (Oxlund, 2020). According to Smith (2020), a handshake is a type of psychological nature that can foster inner health and emotional closeness. The World Health Organization's (2020) physical distancing policy has an indirect impact on the loss of the handshake tradition that has existed in people's lives and social interactions. Humans are no longer exchanging handshakes and hugs in order to prevent the spread of the COVD-19 virus by devising their own unique methods based on culture or rules established by the government and mutually agreed upon. Several countries around the world have officially declared their intention to use a touchless system that is considered polite or in accordance with their respective cultures. Social values that are not touched are still socialized in their society. A community habit is a culture that is carried out continuously in a 385 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) descending manner so that it becomes an important part of people's social lives. Such as the culture of shaking hands, which is practiced by almost all segments of society regardless of ethnicity, race, religion, age, or social status. As a result, this culture is a common habit that can be found in society. However, little is known about the fact that a handshake can still have multiple meanings depending on how a group or community interprets it. Prior to the spread of the COVID-19 pandemic, most people around the world would greet others with a handshake or a hug (Chiolli, 2020). Shaking hands is one of the most common forms of social interaction touch (Stenzel and Rupert, 2004). A handshake is essentially a form of kindness, and it is all part of the ritual of seeking commonalities (Younis & Baldwin, 2020). Handshakes, on the other hand, are increasingly being avoided because they can spread the Corona virus (Bruns, 2020; World Health Organization, 2020; Hamilton, 2019). Handshakes and hugs, as forms of human interaction, never return, according to Fauci (Clarridge, 2021). According to Matschke and Rieger (2020), "a large proportion of people plan to at least partially maintain these changes after the end of the pandemic." People are no longer able to engage with culture (Council of Europe, 2020). This transformation has occurred in 194 countries (Council of Europe, 2020; Ciolli, 2020; Carla, 2019; Paula, 2020). As a result, the goal of this study is to provide a broader historical and theoretical foundation for future interaction models. How do the author construct research issues regarding shifting human contact systems in nearly every country so that we can establish middle informational ideas about the attributes that have a strong impact on social interactions? What are some potential future research questions? To address these concerns, this study first defines human interaction as a form of communication, gesture, and social culture. This study then explains how different types of human interaction can be distinguished in different countries based on how they greet others, beginning with the language spoken and progressing to body language when meeting new people. According to the study, how people greet others has historically varied across countries; second, the impact of COVID-19 has changed the way people greet others in almost all countries; and third, some of the old ways of greeting others still exist, while new models may be invented. This study builds on comparative and historical research centered on this framework, allowing for a more effective understanding of whether old models of interaction, such as shaking hands, can still be maintained. Finally, this research applies these findings to create an analysis of the conditions underlying the reconstruction of human interactions during the COVID-19 transition and in the future. 386 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Review Related Literature Previous researchers from various perspectives discovered that handshakes can be used as an old human interaction model (Hollingsworth, 2021), spiritual care (Smith, 2020), a variety of social, psychological, and biological benefits (Williams & Dienes, 2021), or to express empathy or gratitude (Williams & Dienes, 2021). (Forsell & Anstrom, 2012). The handshake is largely based on ancient history, when one's hands were empty or without weapons because "your right hand is your sword hand" (Al-Shamahi, 2021), to symbolize peace (Strochlic, 2020), and then, in the nineteenth century, to symbolize equality (Garber, 2020). Handshakes also encourage deal-making and convey a sense of conscience (Schroder et.al., 2019; Bernieri & Petty, 2011). It benefits those who have difficulty with social skills (Nagy et al., 2020), increases the positive impact and decreases the negative impact on social interactions (Beckman Institute for Advanced Science and Technology. (2012), and the meaning of the peace agreement is also attached to the handshake (Oxlund, 2020). Handshakes represent peace, improve the quality of interactions, and produce a higher level of trust almost instantly (AGweek, 2018). Even a single handshake can reveal a lot about a person's personality; it is an important component of one's first impression of a person (Chaplin et.al, 200). Humans, as social beings, are independent of nationality or cultural background, and prolonged isolation can cause significant psychological distress, psychological problems, violence, mental health issues, increased fear, anxiety symptoms, loneliness, and depression. Stigmatization, discrimination, increased depression rates, and suicide (Yoosefi Lebni et al, 2021; Tampubolon, Silalahi & Siagian, 2021; Golaya, 2021; Bruns, Kraguljac, & Bruns, 2020; Banerjee & Rai, 2020; Carvalho Aguiar Melo, & de Sousa, 2020). However, the spread of Covid-19 through direct interaction has caused governments around the world to struggle to implement policies that limit social interaction (OECD, 2020a; OECD, 2020b) (Mondada et. al, 2020). Research Methodology A secondary research method was used in this qualitative study to identify the shift in human interaction from touch to un-touch body as a result of the COVID-19 pandemic. A deductive approach was considered in this research paper. Multidisciplinary perspectives were considered in this research because they aid in identifying the transition from an old type of social interaction to a new model using changes in human interaction related information as secondary sources. The content analysis focuses on the emergence of change in human interaction by employing greeting models (Cioli, 2020). Secondary sources, such as 387 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) information from journal articles concerning changes in human interaction, have been considered for meeting the themes' objectives. Discussion The Concept of Handshake The act of greeting someone by clasping their hand in yours and giving a brief, firm, up-anddown shake is referred to as a handshake. (From Merriam-Webster) (n.d.). This is a formal way of interacting with others (Dolcos, et.al, 2020). The phrase "clapping your hand" refers to two people shaking hands and greeting each other. The form of the 'handshake' in relation to personal interactions reflects what Wei (2010) pertains to as a 'greeting' characteristic. Wei (2010: 58) refers to the element of "greeting" in social interaction as a "conversational routine," emphasizing how individuals initiate interaction with other people or social groups. According to Dolcos et al. (2012), the element of 'handshake' in social interaction refers to previous social interactions that increase the positive impact of the approach while decreasing the negative impact of avoidance behavior on the evaluation of social interaction. While the handshake that occurs is only to eliminate the negative impact of potentially weak social interactions, this interaction model may be abandoned (Feuillatre, 2020). Handshakes in social interactions that appear to cancel out negative effects are not genuine or natural, so they are not invariably acceptable (Erfesoglou, 2017). Handshake communications must come from the heart, not just to make people happy and do not go against culture (Resat, 2019). Prohibition of handshakes because it is against culture; rejecting this model may be relatively easy; neglecting the custom of handshakes that are considered part of culture and courtesy in different communities, groups, companies, ethnicities, and nationalities is more difficult. According to Raikhan et al. (2013) (in Globalization of Culture), the perilous loss of cultural identity occurs when younger generations mimic one another's attire, lifestyles, tastes, and behaviors, exacerbating them to portray, as well as essentially operate be invisible. Individuals, groups, and communities must all work collaboratively to defend and maintain handshake as a culture, and this process can help to strengthen handshake as a culture. As a result of the process of cultural globalization in which they are created, built, and constantly changing, handshakes as a mode of interaction can be shifted, eliminated, or weakened. Abandoning the handshake as an interacting tool, an empirical explanation of how the handshake is constructed and maintained, as well as loosened and weakened in specific contexts, is considered necessary. 388 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) At the debate level, there are at least three points of view as to why the traditional handshake model should be abandoned. First, according to Matschke and Rieger (2020:4), "interactions became more awkward and people hesitated to greet each other in the traditional way, and eventually routine greetings were rejected and abandoned in favor of non-standard greetings." Andongo et al. (2016) argue that a handshake greeting may be possible to avoid the spread of COVID-19 (as the handshake is considered a high-risk habitual practice in Ebola), which served as an earlier example and allowed people to avoid handshakes whilst still sustaining the potential for the spread and transmission of COVID19 by each other. However, the implicit assumptions of this form of social interaction are increasingly being researched and challenged; for example, their perception of a handshake as a universal thing to do, which leads to a change in the need for a more inclusive interaction model related to how to greet someone. Furthermore, this old model of social interaction that can accommodate a nation's culture or customs has proven to be problematic. While the emergence of this worldview has challenged traditional models of social interaction (handshakes) based on culture and politeness, attempts to create alternatives that legitimize the new model across culturally diverse social groups have been ineffective, resulting in a plethora of potential cultural violations as reflected in the variety of greeting behavior (Greenbaum and Rosenfeld, 1980). Second, using polite language to greet someone can be more effective than a handshake. There are several widely accepted ways to greet someone without a handshake. According to Galucci (2020), in order to avoid physical contact when greeting others: “Next time you go in to shake an acquaintance's hand, kiss a pal on the cheek, or greet someone with a friendly hug, don't! And remember, pandemic or no pandemic, some people simply don't like to be touched, so feel free to say no to a handshake or physical greeting at any point time.” Long before COVID-19, Sklansky, Nadkarni, and Ramirez (2014) tried to suggest that touching hands be overlooked for medical reasons: "In an attempt to avoid contracting or spreading infection, many individuals have made their own efforts to avoid shaking hands in various settings but, in doing so, may face social, political, and even financial risks." According to these points of view, the culture of not touching the body is a health calculation based on disease transmission through physical contact that can be maintained through 389 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) collective action. However, problems remain, and the handshake may not seem as or may not have been genuine. As a result, the calculation of keeping the handshake is untenable and must be abandoned in order to prevent disease spread, which certainly benefits those who abandon the handshake. Using another greeting choice method (Galucci, 2020; Gallo, 2020) is more appropriate than a handshake / body touch because it prevents the spread of viruses that are commonly found in the touch of human hands (Galucci, 2020; Gallo, 2020; World Health Organization, 2020). Greeting choice has largely replaced the handshake in almost all countries. If these countries are unable to maintain the greeting choice model that was implemented during COVID-19, the model may be phased out or discontinued entirely. During COVID-19, most countries abandoned the handshake model based on the number of lives lost as humans grappled with the consequences. A large number of countries that consider handshakes to be a polite culture have adopted the greeting choice without a handshake, which is the primary source of CORONA-19 virus spread, in addition to respiratory transmission (World Health Organization, 2020). The third reason is that the handshake as a ritual must be turned into a new greeting ritual (Hall and Hall, 1983; Bostaz, 2020). These phenomena reinforce the greeting model replacing the handshake through community and government involvement; for example, in relation to the number of lives lost due to COVID-19, the declining economy, human rights restrictions, lockdowns, mandatory vaccinations, and COVID tests that cost more money. The emphasis on the handshake as a ritual is merely a narrative game in terms of framing the meaning of the handshake as sincerity, and how the narrative is raised must ultimately be reconstructed with a new model, especially if the new greeting model is not yet known by the larger community. Mayer (2014) also highlighted eight handshake characteristics: grip completeness, temperature, dryness, strength, duration, strength, texture, and eye contact. Furthermore, a handshake can reveal a person's personality (Caplin, et al., 2000). When this characteristic is violated, there is no difference in the levels of “empathy”, “awkwardness”, or “anxiety” (this phrase refers to offenders violating the handshake characteristic; Nagy et al., 2020; also Smith, 2020) that participants with the condition may experience. Smith suggests the following: It becomes clear that even the best approach, be it “take your cue from the other” or any other approach to greeting is sometimes not enough. Such factors should not include handshakes, verbal greetings, or other forms of greeting, but rather they should remind us that there neither is nor can be a one-size-fits-all approach to greeting, it too has its limit. (2020:39). 390 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) What makes the actors stand out is the manner in which they shake hands to greet others. However, it is highly unlikely that the handshake will be performed in accordance with its characteristics. Dolcos et al. (2012) refer to this as 'behavioral avoidance,' but they regard it as a formal greeting. Of course, its benefits and drawbacks, particularly the numerous flaws in the handshake itself, are equally relevant to this viewpoint (Nagy et al, 2019). As a result, it is critical to understand that the handshake is both a request for recognition that is part of the culture and social etiquette that must be maintained, as well as an attempt to shape this recognition in a way that conceals some of the weaknesses in greeting others. For example, as the author have stated, handshakes and body touching have historically been defined as part of the culture in many countries, even though handshakes are not always acceptable (Erfesoglou, 2017), with various characteristics but are rarely practiced perfectly. Because of different understandings of handshakes among countries that regard handshakes as a culture, the transition from this model to a non-touch greeting model has been a long and difficult struggle (Oxlund, 2020). At the Summit in Geneva, for example, Vladimir Putin and Joe Biden exchanged a full handshake in front of the world's cameras – a rare moment of human physical contact during the COVID-19 pandemic (The Japan Times, 2021). However, according to Frank Illuzi, a health expert, there is no need to wear a mask and handshake because there are other greeting models (Cuda, 2021). The disparity in practice between handshakes and prohibitions from health professionals during a pandemic, despite the fact that the ban on shaking hands demonstrates an ongoing struggle to keep this form of greeting alive (Miller, 2021). A more pragmatic approach allows the traditional handshake model to be preserved, but as COVID-19 relies on it, that may change, and older greeting forms may emerge, opening up a variety of greeting models other than handshakes and body touches. Rituals associated with the handshake can be preserved and incorporated into the new greeting model. The social platform of new greeting model. There are a few details to be aware of regarding the new greeting's social foundation. The author suggests three areas of application: first, groups or groups of people; second, organizational or institutional levels; and third, national, including norms that complement how the new greeting occurs or is expressed. Sociolinguists and anthropologists have long recognized the forms and practices of human gesture in cross-cultural encounters. The study of nonverbal cues in historical context focuses on messages delivered by the human body (Bremmer and Rodenburg, 1991), communication systems (Prieur et al, 2020), symbolic 391 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) expressions and conceptual processes (Kendon, 1983), communication processes (Kendon, 2019), as well as the basic modes of existence and activity of the human hand (Streeck, 2008), or a type of communicative development (Guidetti and Nicoladis, 2008), in which gestures and language are part of the process and evolve, causing humans to make significant changes in tradition. In this shift, where hundreds of millions of people are avoiding physical contact to prevent the spread of Covid-19, reviewing handshakes does not seem all that strange. As a necessary consequence, even in the handshake context, in which the change occurs, there is a strong attribution between gesture and greeting language. The international community has yet to agree that the handshake is a culture of interaction or greeting in the first meeting, because practice and meaning vary depending on culture (Forsell and Anstrom, 2012; Katsumi et al, 2017; Akkilinc, 2018; Smith, 2020). After all, culture is not a static entity; it can change, evolve, and even transform (Varnum and Grossmann, 2017). Serious consideration should be given to changes in handshakes and body touches in greetings, as these are methods of transmitting the virus and COVID-19 through hands. Then, cultural change theory (Dupuis et al, 2016) is used to develop a strong focus on how the change process can be implemented to bring about changes in handshakes and body touches with other models, such as “authentic partnership approach, participatory action research, and Appreciative Inquiry” (e.g. waving, greeting, or other ways of refraining from handshakes and body touches). The promotion of the current concept of handshake and body touch as a culture can be carried out during the process of change and the introduction of new models through social norms campaigns among groups that promote accurate and healthy norms about health behavior (e.g. in studies such as LaMorte, 2019). The research, on the other hand, focuses on how, aside from handshake as a common practice in society and handshake or body touch as a medium of virus transmission, other researchers maintain their old view of handshake is difficult to change because no other gesture or greeting can duplicate the benefits of a firm handshake (Fred, 2015). The medical rationale that human hands are a major source of the spread of COVID-19 (World Health Organization, 2020), failure to maintain hand hygiene is the main cause of the spread of organisms and infectious diseases, supports a more complex view of abandoning handshakes or body touches in meetings. The organizational or institutional level is the second level that we identified for being able to accept changes in the handshake and body touch (by promoting a new greeting model in relation to maintaining and growing awareness of members to implement it as a habit in the organizational environment). In practice, these organizations or institutions are part of the 'process of cultural change' because it is relatively easy for their members to recognize 392 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) similarities in other organizations or institutions and to recognize that the manner in which people are greeted has changed. These categories are'means' from one organization to another and then bind again at the level of another organization, changing traditions in lower organizations further. Organizational cultural changes will also embed certain gender and age relations structures. The organization's community is known to be strong because the culture within the organization is more uniform, particularly the culture promoted by the organization (Alvesson and Sveningsson, 2008). However, because different systems, including ideological and religious differences, will influence the process of socializing change, the ability to promote greeting change to a national level and create centralized uniformity is likely to vary from country to country (see also the influence of ideology on cultural change: Facchini and Melky, 2011; Facchini, 2016). In terms of cultural change, my research so far suggests that handshake and body touching conditions are implemented more quickly at the organizational or institutional level because they have an organizational culture to which members must adhere. Changes at the organizational level are structured in three ways once they are implemented and embedded in a society. First, the organization becomes the agent of long-term change by leveraging the community's inherent handshake and body touch (by applying it to small organizations). The practice of change then becomes a social phenomenon that is integrated with social norms that influence social behavior (Morris et al., 2015). Second, the organization is structured in such a way that it can assist in promoting this change to new groups. Because of the clear organizational form, the author believes that this change can be sustained despite resistance efforts. Maintaining a change in the handshake or body touch model can occur because the organization persists with the change — in particular if the organization or institution has assigned it to all its members. Third, the organizational structure is considered for being strong enough to support this change, even though there are parties who rejects this. The third level of this change process occurs at the national level, where state can ensure that changes in the handshake and body touch culture are politically backed (for example, through establishing regulations that require people to comply with or abandon the handshake and body touch habits and communicating these changes). The state can also implement changes such as annually commemorating the national day of change from the cultural change of handshake and body touch, which remembers the past by raising people's emotions toward change. As a result, state action can take the place of the community-accepted handshake or body touch. The question then becomes whether these three levels of change implementation are sufficient to sustain the handshake or body touch culture change after the COVID-19 393 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) period ends. No single level of commitment is sufficient to sustain this change; there must be a shared commitment, an organization committed to implementing change not only at the national level but also across generations. There are some people who refuse to accept change, but organizations, society as a whole, and the state may be able to sustain these changes. Similarly, at the organizational or institutional level, the state can sustain this change by enacting regulations that apply to both institutions and community groups. This connection and possibility should be investigated further. For example, in the United States of America, Ivory Coast, Morocco, Tanzania, Uganda, and Zambia, it is customary to shake hands when meeting someone for the first time, but this is prohibited between men and women in India. (Hill, n.d.), socialization movements for change at the community level, such as those opposing changes in handshakes and kisses, can be carried out with socialization from the national level. However, in the past, the rule about changing handshakes, kisses, or body touches for all members of society reflected a commitment to change without losing track of the past (see changes to be made without tactical contact in social network: Jeffrey, 2020). Previous research has clearly demonstrated that one method of spreading the COVID19 virus is through handshakes, and calls for the practice to be abandoned (Matschke and Rieger, 2020). Various models of greeting others were promoted both nationally and internationally during the COVID-19 pandemic, including companies (Griner, 2020; Kamacooko et al, 2021). In order to prevent the spread of COVD-19, (Mikhailova, 2020) has implemented several methods to avoid handshakes, including digital etiquette as a platform that replaces the shaking hands model. Today's social media, in particular, is a marvel, providing a plethora of ways to introduce yourself. It is capable of replacing body touch and handshake through social media. Resistance to changes in social norms can occur at the organizational or institutional level. Organizational and institutional leaders must play a role in socializing and maintaining the continuity of change. On the other hand, the upkeep and development of change-related regulations must be carried out comprehensively, requiring that all members of the community implement and maintain these changes, so that resistance to changes in the handshake demonstrates that efforts to replace this new social network model can be effective. Misconceptions about Handshakes as an Irreplaceable Part of Culture In this section, I expand on previous analyses to consider whether handshakes and body touching as social norms can be abandoned, and, as a result, I question future's surrogate handshakes. Because of the changes taking place across the country as a result of the COVID- 394 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 19 pandemic, which is generally spread through handshakes and human touching (kissing), and ultimately changing social norms in the world, it is difficult to maintain handshakes and body touching as a common social norm. In the practice of interaction and social networking, handshakes and body touching are prohibited. The implications of changing handshake and body touch are numerous, but the most important point to note is that changing models from handshake and body touch to other models is based on sincerity, and this process of change has been linked to leaving the past behind. Fundamental new questions are raised as a result of the proposed new changes, including whether the handshake culture can be abandoned (see: Coronavirus could kill handshakes, Katwala, 2020). As a handshake and touch (Jeffrey, 2020) culture that has existed for thousands of years, not all handshakes performed by someone are categorized as meeting existing norms. However, the handshake as a culture is a myth. According to Schroeder et al. (2019), a poor handshake can be perceived as a failure to adhere to social norms. When one person greets another with a handshake and the person receiving the greeting does not recognize the handshake or considers the handshake unacceptable or disrespectful, a question arises. The question is, which culture of the group belongs to the handshake? Previous scholars, such as Navarro (2013) and Mitchell (2012), identified that the handshake is not a universal culture; rather, it is only done and means something to specific groups or ethnicities (Katsumi et al., 2017). Because of cultural and community differences, the handshake has a different meaning in each of these groups. Alternatives include putting your hands on your chest (Namaste), Wai Bou in Thailand, and head over heart in India (Andrew, 2020). Can it be concluded that social norms such as handshakes and hugs can be rebuilt in response to the spread of the COVID-19 pandemic and last indefinitely? And, if so, what conditions are at the root of the reconstruction of social norms? "Touch norms are shaped, regulated, and enforced through social, economic, familial, and legal mechanisms, and they organize our experiences and expectations," write Jewit et al (2020). Thus, changing social norms of handshakes and body touching necessitates the development of tools that promote them in an inclusive manner. Changing social norms, however, necessitates grassroots to national coalitions. Cislaghi et al. (2020) explain how 'change in social norms' can emerge as a result of organized diffusion and community engagement to effect change. Changes in new social norms can spread far beyond a specific institutional setting to inform ideas about the significance of social norm changes or the custom of handshakes and body touching at gatherings. This occurs because, while the organizational or state level is socializing to help people adapt to changes in social norms, there may be some groups of people with opposing 395 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) views (Cislaghi et al, 2020). The most pertinent action here is to develop inclusive forms of collective action that include all members of society through community engagement and social media campaigns. Conclusions According to this study, handshakes and body touches in greeting are'social norms' that are generally recognized but vary depending on the meaning and culture of each country. Following the global spread of the COVID-19 pandemic, almost all countries abandoned the social norms of handshakes and body touching (including kissing). Handshakes and body touch are being phased out as social norms because they are thought to be major factors in the spread of viruses and infectious diseases. This effort is deemed effective if it involves elements of community groups, organizations, or institutions, as well as the state, via rules that are socialized through community involvement, in order to make this effort more effective. In this study, I show how these social norms have become cultural, but they can be lost forever. As a result, the author believes that the concept of the handshake and body touch as a source of disease should be abandoned right away. In particular, the author describes how, for example, the handshake becomes weak if it is not in accordance with its characteristics, which, according to the author, is contrary to the meaning of the handshake itself, so the concept of the context of the handshake in greeting must be rebuilt. However, the social norm of the handshake is not dead. What is required is more than just an acceptance of change and an understanding of what might emerge (Oaklander, 2020). There are ongoing changes in social norms (for example, handshakes and body touching) in society that should be taken into account. Unresolved issues, as illustrated by Reynold, Subasic, and Tindall (2014), include the fact that the term "social norm" is not used consistently across the social greeting. There are several changes in this new context that make the greeting model possible or may allow that change to occur. Similarly, this analysis suggests that new ways of greeting and interacting with others may emerge to replace the traditional greeting model of body touch (handshake and kissing). However, the authors argue that new social norms may emerge in order for social relations to be formed. In this case, the author also stated that the core of understanding about changes in handshakes and body touching will continue to be an issue, and whether or not there has been a change in social norms. As stated by the author, the change in the norm of handshake and body touch in greeting is a concept that needs to be widely debated before it can be implemented. In this case, any reconstruction of the idea of change in greeting people, particularly handshakes and body touches, must address 396 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ideological, religious, cultural, and gender issues. Organizations, institutions, and even countries may face challenges in changing social norms of greeting, but there are signs that these changes are difficult but ongoing. Furthermore, empirical and analytical research are required to identify new forms of greeting, comprehend these changes, and then move this plan forward. References Adongo, P. B., Tabong, P. T., Asampong, E., Ansong, J., Robalo, M., & Adanu, R. M. (2016). Preparing towards Preventing and Containing an Ebola Virus Disease Outbreak: What Socio-cultural Practices May Affect Containment Efforts in Ghana?. PLoS neglected tropical diseases, 10(7), e0004852. https://doi.org/10.1371/journal.pntd.0004852 AGweek, (2019). The value of a handshake (or lack thereof). https://www.agweek.com/opinion/columns/4601046-value-handshake-or-lack-thereof Al-Shamahi, E. (2021). The handshake: A Gripping History, Profile Books. https://books.google.co.id/books?id=KNL2DwAAQBAJ Alvesson, M. and Sveningsson, S. (2008). Changing Organizational Culture, London and New York: Routledge. Andrew, S. (2020). Stop Shaking Hands. Do This Instead. CNN, April 17. https://edition.cnn.com/travel/article/handshake-alternatives-gestures-aroundworld-trnd/index.html Banerjee, D., & Rai, M. (2020). Social isolation in Covid-19: The impact of loneliness. International Journal of Social Psychiatry, 66(6), 525–527. https://doi.org/10.1177/0020764020922269 Beckman Institute for Advanced Science and Technology. (2012, October 19). Science reveals the power of a handshake. ScienceDaily. Retrieved August 24, 2021 from www.sciencedaily.com/releases/2012/10/121019141300.htm Bernieri, F. J. & Petty, K.N. (2011). The influence of handshakes on first impression accuracy, Social Influence, 6(2), 78-87, DOI: 10.1080/15534510.2011.566706 Bostaz, S. (2020). A touchy subject: why we can’t shake the handshake, Dutch News June 29. URL: https://www.dutchnews.nl/features/2020/06/a-touchy-subject-why-we-cant- shake-the-handshake/ Bremmer, J. N., and Roodenburg, H. (1991). A Cultural History of Gesture. s.n.. URL: https://research.rug.nl/en/publications/a-cultural-history-of-gesture 397 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Bruns, D. P., Kraguljac, N. V., & Bruns, T. R. (2020). COVID-19: Facts, Cultural Considerations, and Risk of Stigmatization. Journal of Transcultural Nursing, 31(4), 326–332. https://doi.org/10.1177/1043659620917724 Calbi, M., Langiulli, N., Ferroni, F. et al. (2021). The consequences of COVID-19 on social interactions: an online study on face covering. Sci Rep 11, 2601. https://doi.org/10.1038/s41598-021-81780-w Carla, (2019). How Do People Around the World Greet Each other? https://www.opodo.co.uk/blog/greetings-around-the-world/ Carvalho Aguiar Melo, M., & de Sousa Soares, D. (2020). Impact of social distancing on mental health during the COVID-19 pandemic: An urgent discussion. International Journal of Social Psychiatry, 66(6), 625–626. https://doi.org/10.1177/0020764020927047 Chaplin, W.F., Phillips, J. B, Brown, J.D., Nancy R. Cianton, N.R., & Stein, J.L. (2000). Handshaking, Gender, Personality, and First Impressions, Journal of Personality and Social Psychology, 79(1), 110-117. https://www.apa.org/pubs/journals/releases/psp791110.pdf Ciolli, C. (2020). Beyond the Handshake: How People Greet Each Other Around the World, AFAR, April 9. https://www.afar.com/magazine/beyond-the-handshake-how-peoplegreet-each-other-around-the-world Council of Europe, (2020). Culture in times of Covid-19 or how we discovered we cannot live without culture and creativity. Impressions and lessons learnt from Covid-19. https://rm.coe.int/culture-in-times-of-covid-19-or-how-we-discovered-we-cannot-livewitho/1680a18dc0 Cuda, A. (2021). As COVID restrictions ease, are handshakes safe? Not yet, experts say. Ctpost, May 20. URL: https://www.ctpost.com/news/coronavirus/article/As-COVIDrestrictions-ease-are-handshakes-safe-16190498.php Daum, K. (2018). This Body Language Will Ruin Your International Business Meeting. Inc. June 29. https://www.inc.com/kevin-daum/this-body-language-will-ruin-your- international-business-meeting.html Dolcos, S., Sung, K., Argo, J. J., Flor-Henry, S., Dolcos, F. (2012) The power of a handshake: Neural correlates of evaluative judgments in observed social interactions. Journal of Cognitive Neuroscience 24: 2292–2305. 398 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Dupuis, S., McAiney, C. A., Fortune, D., Ploeg, J., & Witt, L. de. (2016). Theoretical foundations guiding culture change: The work of the Partnerships in Dementia Care Alliance. Dementia, 15(1), 85–105. https://doi.org/10.1177/1471301213518935 Erfesoglou, L. (2017). Greetings Matter: Handshakes are not always acceptable. Cultural Awareness International, September 8. https://culturalawareness.com/greetings-matter/ Facchini, F. (2016). Political ideological shift: A theoretical approach. Social Science Information, 55(4), 589–602. https://doi.org/10.1177/0539018416658149 Facchini, F., & Melki, M. (2011). Ideology and Cultural Change: A Theoretical Approach. https://www.semanticscholar.org/paper/IDEOLOGY-AND-CULTURALCHANGE%3A-A-THEORETICAL-FacchiniMelki/d2737827b01deb28af5fe45a90d9ae7acf7ed7ac Feuillatre, C. (2020). Handshake: No Thanks: Coronavirus changes global habits. The Jakarta Post, March 3. https://www.thejakartapost.com/life/2020/03/03/handshake-no-thankscoronavirus-changes-global-habits.html Forsell, L. M., & Åström, J. A. (2012). Meanings of Hugging: From Greeting Behavior to Touching Implications. Comprehensive Psychology. https://doi.org/10.2466/02.17.21.CP.1.13 Gallo, A. (2020). How to Avoid Shaking Hands. Harvard Business Review, March 12. URL: https://hbr.org/2020/03/how-to-avoid-shaking-hands Garber, M. (2020). Good Riddance to the Handshake, The Atlantic, May 11. URL: https://www.theatlantic.com/culture/archive/2020/05/good-riddancehandshake/611404/ Gelfand, M. (2019). Rule Makers, rule breakers: Tight and loose cultures and the secret signals that direct our live. New York, NY: Scribner. Golaya, S. (2021). Touch-Hunger: An Unexplored Consequence of the COVID-19 Pandemic. Indian Journal of Psychological Medicine, 43(4), 362–363. https://doi.org/10.1177/02537176211014469 Greenbaum, P.E., and Rosenfeld, H.M. (1980). Varieties of touching in greetings: Sequential structure and sex-related differences. J Nonverbal Behav 5, 13–25. https://doi.org/10.1007/BF00987051 Griner, D. (2020). A Massive Ecommerce Site Changed Its Handshake Logo to Promote Social Distancing, Adweek, March 18. URL: https://www.adweek.com/creativity/amassive-ecommerce-site-changed-its-handshake-logo-to-promote-social-distancing/ 399 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Guidetti, M., & Nicoladis, E. (2008). Introduction to Special Issue: Gestures and communicative development. First Language, 28(2), 107–115. https://doi.org/10.1177/0142723708088914 Gunia, A. (2020). I Don’t Think We Should Ever Shake Hands Again.’ Dr. Fauci Says Coronavirus Should Change Some Behaviors for Good, Time, April 9. https://time.com/5818134/anthony-fauci-never-shake-hands-coronavirus/ Hall, P., and Hall, D. S. (1983). The handshake as interaction. Semiotica - Journal of the International Association for Semiotic Studies / Revue de l'Association Internationale de Sémiotique, 45(3-4), 249-264. Hamilton, S. N. (2019). Hands in Cont(r)act: The Resiliency of Business Handshakes in Pandemic Culture. Canadian Journal of Law and Society / Revue Canadienne Droit Et Société, 34(2), 343–360. http://doi.org/10.1017/cls.2019.26 Hill, M. (n.d). Global Etiquette- Handshakes and Greetings Worldwide, Luxe Beat Magazine. URL: https://luxebeatmag.com/global-etiquette-handshakes-greetings-worldwide/ Hollingsworth, H. (2021). To shake-hands or not? An age-old human gesture now in limbo, AP News, August 8. https://apnews.com/article/coronavirus-pandemichandshake-2af72babe298ccb795831dbfa13a9000 Hunter, M., & Struve, J. (1998). Power dynamics that effect the use of touch in therapy. In The ethical use of touch in psychotherapy (pp. 75-95). SAGE Publications, Inc., https://www.doi.org/10.4135/9781483328102.n5 Jaffrey, J. (2020). Coronavirus: Will we ever shake hands again? BBC, May 6. https://www.bbc.com/news/world-us-canada-52506079 Jewitt C., Price S., Leder Mackley K., Yiannoutsou N., Atkinson D. (2020) Social Norms of Touch. In: Interdisciplinary Insights for Digital Touch Communication. Human – Computer Interaction Series. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-03024564-1_4 Kamacooko, O., Kitonsa, J., Bahemuka, U. M., Kibengo, F. M., Wajja, A., Basajja, V., Lumala, A., et al. (2021). Knowledge, Attitudes, and Practices Regarding COVID-19 among Healthcare Workers in Uganda: A Cross-Sectional Survey. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(13), 7004. MDPI AG. Retrieved from http://dx.doi.org/10.3390/ijerph18137004 Katsumi, Y., Kim, S., Sung, K., Dolcos, F., and Dolcos, S. (2017). When Nonverbal Greetings “Make It or Break It”: The Role of Ethnicity and Gender in the Effect of 400 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Handshake on Social Appraisals. J Nonverbal Behav 41, 345–365. https://doi.org/10.1007/s10919-017-0257-0 Kendon A. (1983) The Study of Gesture: Some Remarks on its History. In: Deely J.N., Lenhart M.D. (eds) Semiotics 1981. Springer, Boston, MA. https://doi.org/10.1007/978-1-4615-9328-7_15 Kendon, A. (2019). Anthropology of Gesture, Gesture, 18, 2-3; 142-172. https://doi.org/10.1075/gest.00041.ken Kovacs, B., Caplan, N., Grob, S., & King, M. (2021). Social Networks and Loneliness During the COVID-19 Pandemic. Socius. https://doi.org/10.1177/2378023120985254 LaMorte, W. W. (2019). Behavioral Change Model, Social Norms Theory. Boston University School of Public Health. URL: https://sphweb.bumc.bu.edu/otlt/mph- modules/sb/behavioralchangetheories/BehavioralChangeTheories7.html Matschke, X, Rieger, M. O. (2020). Kisses, Handshakes, COVID-19 – Will the Pandemic Change Us Forever? Review of Behavioral Economics, 8(1), 25-46. http://dx.doi.org/10.1561/105.00000132 Mayer, J., D. (2014). What You Can Learn from a Handshake. Psychology Today, June 3. URL: https://www.psychologytoday.com/ca/blog/the-personality- analyst/201406/what-you-can-learn-handshake Merriam-Webster. (n.d.). Handshake. In Merriam-Webster.com dictionary. Retrieved September 1, 2021, from https://www.merriam-webster.com/dictionary/handshake Mertensa, G., Gerritsen, L., Duijndama, S., Salemink, E., & Engelhard, I. M. (2020). Fear of the coronavirus (COVID-19): Predictors in an online study conductedin March 2020, Journal of Anxiety Disorder, 74, 1-8. https://doi.org/10.1016/j.janxdis.2020.102258 Mikhailova, G. (2020). Responding to Handshakes in Coronavirus Times. Roscongress, March 24. URL: https://roscongress.org/en/blog/kak-reagirovat-na-rukopozhatiya-vovremya-koronavirusa-/ Miller, K. (2021). When Can I Shake Hands and Resume Greetings After Being Fully Vaccinated? Verywellhealt, March 26. URL: https://www.verywellhealth.com/shaking-hands-greetings-covid-vaccine-5118469 Mondada, L., Bänninger, J., Bouaouina, S. A., Camus, L., Gauthier, G., Hänggi, P., Koda, M., Svensson, H., & Tekin, B. S. (2020). Human sociality in the times of the Covid‐19 pandemic: A systematic examination of change in greetings. Journal Sociolinguistics, 10.1111/josl.12433. https://doi.org/10.1111/josl.12433 401 of 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Morris, M., W, Hong, Y, Chiu, C and Liu, Z. (2015). Normology: Integrating insights about social norms to understand cultural dynamics, Organizational Behavior and Human Decision Processes,129, 1-13. https://doi.org/10.1016/j.obhdp.2015.03.001 Nagy, E., Farkas, T., Guy, F., & Stafylarakis, A. (2020). Effects of Handshake Duration on Other Nonverbal Behavior. Perceptual and Motor Skills, 127(1), 52–74. https://doi.org/10.1177/0031512519876743 Naser, A. Y., Al-Hadithi, H. T., Dahmash, E. Z., Alwafi, H., Alwan, S. S., & Abdullah, Z. A. (2020). The effect of the 2019 coronavirus disease outbreak on social relationships: A cross-sectional study in Jordan. International Journal of Social Psychiatry. https://doi.org/10.1177/0020764020966631 Navarro, J. (2013). The Art of Handshaking. Psychology Today. July 13. URL: https://www.psychologytoday.com/us/blog/spycatcher/201307/the-art-handshaking Oaklander, M. (2020). The Coronavirus Killed the Handshake and the Hug. What Will Replace Them? Time, May 27. URL: https://time.com/5842469/coronavirushandshake-social-touch/ OECD, (2020a). COVID-19: Protecting people and societies. https://www.oecd.org/coronavirus/policy-responses/covid-19-protecting-people-andsocieties-e5c9de1a/ OECD. (2020b). The territorial impact of COVID-19: Managing the crisis across levels of government. https://www.oecd.org/coronavirus/policy-responses/the-territorial- impact-of-covid-19-managing-the-crisis-across-levels-of-government-d3e314e1/ Oxlund, B. (2020). An Anthropology of the Handshake, Anthropology Now, 12:1, 3944, DOI: 10.1080/19428200.2020.1761216 Paula, (2020). How to greet in 10 Asian Countries. Grasshopper Adventure, July 6. https://www.grasshopperadventures.com/article/how-to-greet-in-10-asian-countries/ Pawar, M. (2020). The Global Impact of and Responses to the COVID-19 Pandemic. The International Journal of Community and Social Development, 2(2), 111–120. https://doi.org/10.1177/2516602620938542 Prieur. J., Barbu, S., Heulin, C.B., and Lemasson, A. (2020). The origins of gestures and language: history, current advances and proposed theories, Biol. Rev., 95;531– 554.531. doi: 10.1111/brv.12576 Resat, F. A. (2019). The Body Language of Culture. International Journal for Innovation Education and Research, 7(8), 32–39. https://doi.org/10.31686/ijier.vol7.iss8.1639 402 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Reynolds, K., J, Subašić, E. and Karen Tindall, K. (2014). The Problem of Behaviour Change: From Social Norms to an Ingroup Focus, Social and Personality Psychology Compass: 1–12. https://time.com/5842469/coronavirus-handshake-social-touch/ Schroeder, J., Risen, J. L., Gino, F., & Norton, M. I. (2019). Handshaking promotes dealmaking by signaling cooperative intent. Journal of Personality and Social Psychology, 116(5), 743–768. https://doi.org/10.1037/pspi0000157 Sklansky, M., Nadkarni N., and Ramirez, A. L. (2014). Banning the Handshake from the Health Care Setting. JAMA. 311(24):2477–2478. doi:10.1001/jama.2014.4675 Smith, A. P. B. (2020). Russell and the Handshake: Greeting in Spiritual Care. Journal of Pastoral Care & Counseling, 74(1), 33–41. https://doi.org/10.1177/1542305019898476 Soga, M., Evans, M. J., Cox, D.T.C., Gaston, K. J. (2021). Impacts of the COVID-19 pandemic on human–nature interactions: Pathways, evidence and implications, People and Nature. British Ecological Society. https://doi.org/10.1002/pan3.10201 Stenzel, C. L., and Rupert, P. A. (2004). Psychologists’ use of touch in individual psychotherapy. Psychotherapy: Theory, Research, Practice, Training 41: 332–345. Streeck, J. (2008). Depicting by Gesture. Gesture, 8(3), 285 – 301. https://doi.org/10.1075/gest.8.3.02str Strochlic, N. (2020). Why do we touch strangers so much? A history of the handshake offers clues, National Geographic, March 16. https://www.nationalgeographic.co.uk/history-and-civilisation/2020/03/why-dowe-touch-strangers-so-much-history-of-handshake-offers Tampubolon, M., Silalahi, F, & Siagian, R. (2021). COVID-19 and Mental Health Policy in Indonesia, ASEAN Journal of Psychiatry, 22(1), 1-12. https://www.aseanjournalofpsychiatry.org/articles/covid19-and-mental-health-policyin-indonesia.pdf The Japan Times. (2021). The Handshake After COVID-19: Good Riddance or welcome back. June19. URL: https://www.japantimes.co.jp/news/2021/06/19/world/coronavirus-handshakes/ Torales, J., O’Higgins, M., Castaldelli-Maia, J. M., & Ventriglio, A. (2020). The outbreak of COVID-19 coronavirus and its impact on global mental health. International Journal of Social Psychiatry, 66(4), 317–320. https://doi.org/10.1177/0020764020915212 Varnum, M. E. W., & Grossmann, I. (2017). Cultural Change: The How and the Why. Perspectives on Psychological https://doi.org/10.1177/1745691617699971 403 Science, 12(6), 956–972. 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) William, S.N. & Dienes, K. (2021). Handshakes and hugs are good for you – it’s vital they make a comeback after the pandemic. The Conversation, April 7. https://theconversation.com/handshakes-and-hugs-are-good-for-you-its-vital-theymake-a-comeback-after-the-pandemic-158174 World Health Organization, (2020). Coronavirus disease (COVID-19): How is it transmitted? https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/question-andanswers-hub/q-a-detail/coronavirus-disease-covid-19-how-is-it-transmitted World Health Organization. (2020). Pass the message: Five steps to kicking out coronavirus. URL: https://www.who.int/news/item/23-03-2020-pass-the-message-five-steps-to- kicking-out-coronavirus World Health Organization. (2020). Report of the WHO-China Joint Mission on Coronavirus Disease 2019 (COVID-19). https://www.who.int/docs/default- source/coronaviruse/who-china-joint-mission-on-covid-19-final-report.pdf Yoosefi Lebni, J., Abbas, J., Moradi, F., Salahshoor, M. R., Chaboksavar, F., Irandoost, S. F., Nezhaddadgar, N., & Ziapour, A. (2021). How the COVID-19 pandemic effected economic, social, political, and cultural factors: A lesson from Iran. International Journal of Social Psychiatry, 67(3), 298–300. https://doi.org/10.1177/0020764020939984 Younis, O, & Baldwin, C, (2020). COVID-19 could kill off handshakes forever, Reuters, 4 May. https://www.weforum.org/agenda/2020/05/social-distancing-handshakes-covid19-health 404 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ANALYSIS OF DIPLOMACY FUNCTIONS FROM THE PERSPECTIVE OF MAINTAINING SECURITY Delia-Mihaela MARINESCU PhD Student,“Carol I” National Defense University, Bucharest, Romania ORCID ID: 0000-0003-0130-3153 ABSTRACT The need for a balance of global security imposes the obligation to develop the sphere of diplomacy and emphasizes the importance of cooperation in order to resolve peacefully the various incidents that may occur in interstate relations, states being responsible for managing resources so as to channel them towards a climate of peace, to protect fundamental international values in relations between the subjects of international law and to guarantee respect for human rights. The research objective is the presentation of diplomacy functions from the perspective of international law in terms of maintaining a secure environment characterized by the promotion of democracy and equality, which are the foundations of global progress, using the qualitative method based on the study of the bibliography, the documentation being the major working tool. The aim of the article is to know the functions of diplomacy through the prism of the international documents that regulate them, with the theoretical presentation of the notions of representation, protection, negotiation, information and international cooperation. The main conclusion that emerges from the article is that the observance and decisive application of the fundamental principles of international law, mainly, and diplomacy, in the alternative, is the basis on which peace and international security are built and on which friendly and cooperation between states, the observance of peace being a fundamental duty of nations that must develop their relations on multiple levels and fight for world progress. Keywords: Diplomacy, International Relations, International Law, Security Introduction The role of diplomacy has been and remains essential in all the moments that the states of the world go through, whether we refer to collaboration on multiple levels or confrontations, or the maintenance and consolidation of peaceful relations or armed conflicts, or the preservation 405 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) of territorial unity and integrity or by divisive tendencies and territorial losses, being an indispensable element in ensuring the security of states. Under these conditions, diplomacy has an active role in creating the conditions for concluding armistices and ending hostilities, for establishing deadlines for maintaining and consolidating peace, after concluding peace treaties, as a guarantee for a stable and predictable security environment. The history of diplomacy is confused with the beginning of the history of civilization, but a diplomacy in the current sense of the word is inextricably linked to the emergence of the state. The development of society and the imperative to maintain security have led to the refinement and refinement of diplomatic methods, so that a definition given to diplomacy as "the science or art of negotiation"1 contains in fact all the interests that arise from relations between nations. good harmony between states. Nowadays multilateral diplomacy based on international conferences and meetings is a new way of doing diplomacy and, in this context, the promotion of the priority interests of states is achieved through other systems than the diplomatic system such as participation in meetings of heads of state, of governments, of representatives of parliaments, which shows the extension of diplomacy at high level, including by promoting military economic and cultural diplomacy, not at all insignificant the participation of athletes in international competitions. Regardless of the way diplomacy is done, the role of the diplomat is essential in promoting and making known the interests of the country of origin by creating communication channels without which a lasting collaboration between the actors of the international community cannot be established, especially in the context of globalization, of the dynamism of the security environment, which determined the need for a conclusion between states from a political, economic and social point of view2. Education, high-level multilateral training and the personality of the diplomat have been and remain the basis of the institution of diplomacy which has today proved to be "an essential tool for effective cooperation within the international community that enables states, despite differences in their constitutional and social systems to reach a mutual understanding and to resolve their differences between them in peaceful ways”3. 1 Thomas Buergenthal, Harold G. Maier, Public International Law in a nutshell, Second Edition, West Publishing Company, Minnesota, 1990, p.19 2 Dragoș-Lucian Rădulescu, Instituții internaționale de cooperare, Editura Pro Universitaria, București, 2012, p.9 3 Decision of the International Court of Justice in The Hague of 24 May 1980 concerning the American diplomatic and consular staff in Tehran, http://www.icj-cij.org/docket/files/64/6291.pdf., apud Teodor Frunzeti, Course: Conflict şi negociere în relaţiile internaţionale, Editura Universităţii Naţionale de Apărare „Carol I”, 406 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) We appreciate that the functions of diplomacy must be approached from a dual perspective, respectively, firstly, through the prism of international documents and diplomatic customs and, secondly, through the considerations of the theorists who founded international relations, and, in this case, Hans J. Morgenthau’s ideas are relevant and currently used by the greatest power in the world today, namely the USA, even if his broad realistic theory was created to justify American foreign policy in international conditions, marked by the installation of the Cold War4. The functions of diplomacy regulated by international documents The activities that regulate the official relations of a state with another state or groups of states, the diplomatic functions have the role to implement strategic decisions, to implement the foreign policy of the respective state, and the diplomatic activity and implicitly its functions are recognized by a regulation. international law dating back 60 years, respectively the Vienna Convention on Diplomatic Relations, of April 18, 19615, but also by international rules of courtesy, which, although without legal character, are widely applied. The basic functions of diplomacy are to represent the state in another state, being an instrument for carrying out the foreign policy of a state and for defending its rights and promoting its interests6. Based on these considerations, the functions of diplomatic missions derive from the traditional functions of diplomacy which are: representation, protection, negotiation, information and international cooperation. The Vienna Convention on Diplomatic Relations of 1961, at art. 3, presents the functions of the diplomatic mission which consist, in particular, in: (a) representing the sending State in the sending State; (b) to protect in the sending State the interests of the sending State and its nationals, within the limits permitted by international law; (c) enter into negotiations with the Government of the receiving State; (d) to inform by all lawful means the conditions and course of events in the sending State and to report thereon to the Government of the sending State; (e) to promote friendly relations and to develop economic, cultural and scientific relations between the sending State and the sending State. 2011, p.133, accessed on https://www.academia.edu/11071448/Generallocotenent_prof.univ._Teodor_Frunzeti_CONFLICT_%C5%9EI_NEGOCIERE_%C3%8EN_RELA%C5%A2II LE_INTERNA%C5%A2IONALE_curs 4 Dorel Buşe, „Principalii teoreticieni realişti şi rolul lor în fundamentarea securităţii şi relatiilor internaţionale”, Buletinul Universitaţii Naţionale de Apărare ,, Carol I”, no.4/2012, p.122 5 Text available online at : https://www.mae.ro/sites/default/files/file/acte_normative/2006.03.29_viena_1961.pdf 6 Mircea Maliţa, Diplomaţia. Şcoli şi instituţii, Editura Didactică şi Pedagogică, Bucureşti, 1975, pp. 38 -39 407 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) The representation function is the main one, that is why it is on the first place among the functions of a diplomatic mission according to the Vienna Convention, pt., Art.3, being one of the oldest for diplomatic missions, known generically and under the term diplomatic, constituting over time an attribute of state sovereignty. It is natural that when there are reciprocal links between states, their representatives should communicate and interact. The function of representation is entrusted mainly to the head of the diplomatic mission, although other diplomatic agents may perform this function, which represents the state in all its international relations and makes known and defends the interests of the accrediting state through peaceful diplomatic and politico-legal means. Mainly, the head of the permanent diplomatic mission is the ambassador who has the legal authority to speak on behalf of the state he represents, being the official source to transmit and communicate all information about his own country, therefore public conduct, as well as the private life of the ambassador and of its mission must be impeccable, the moral value of diplomatic agents being an essential criterion for their selection and sending. Representation also requires observance of ceremonial rules, rules of courtesy and politeness, participation in public life events that take place in the accrediting state (meetings, receptions, festivities, national days, commemorations, etc.) meant to ensure a beneficial dialogue climate between the representatives of the states, but also to symbolize by their presence the attitude of appreciation towards the main moments of the public life in the country of residence. In other words, the diplomatic mission represents the state as a subject of international law, defining a legal relationship different from that of representation in international law. The diplomatic mission is not a subject of international law, but a body through which the relations of two subjects of international law are maintained, a diplomatic mission acting in a report of legal representation of the word only if it is designated to represent the interests of a third state in the country of residence, the two having broken or suspended diplomatic relations. The function of protecting the interests of the accredited state and its citizens, specified in point b of Article 3 of the 1961 Vienna Convention, and is also a traditional function that manifests itself on the territory of the accrediting state and addresses the interests of the accrediting state, life and property of its nationals, exercised within the limits permitted by international law, in accordance with the same article of the Convention. Diplomacy in general and diplomatic missions in particular are intended to ensure the interests of the state they represent by pursuing, through measures and actions taken to ensure the preservation of the reputation, dignity and honor of the accrediting state in the accrediting 408 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) state, its own economic, commercial, scientific and cultural interests, pursuing the fulfillment of the agreements and agreements concluded. It is the duty of diplomatic missions to take action and, where appropriate, to protest, in conditions of freedom of the press, separation of powers and diplomatic customs, when repeated violations of the frontier, airspace or territorial sea by the accrediting state occur, or when speeches or materials published or transmitted through the media of some officials may bring, through language violence, aggression or biased manner of presenting events may cause harm to the accrediting state and its relations with the accrediting state. The function of protecting persons and their property, recognized in international law, allows diplomatic missions to provide diplomatic protection to their own citizens located or established in the territory of the accrediting state, through diplomatic interventions with reparative or effective protection. This right of protection is a sovereign, discretionary right of the state. In Romania, this right is based on art. 17 of the Constitution. The sending State may act or abstain and diplomatic protection in order to be exercised by diplomatic missions implies certain conditions: a) the existence of the citizenship connection; b) exhaustion of the internal ways of solving the problem for which protection is requested; c) the person has not committed criminal acts against the interests of the applicant State or in violation of international law7. At its 58th session in 2006, the International Law Commission adopted a draft of 19 articles on "Diplomatic Protection"8. Currently, the scope of traditional beneficiaries of diplomatic protection from the state tends to widen, including the protection of stateless persons by the home state or refugees by the receiving state. In this sense, the project on "Diplomatic Protection" provides for the right of a state to exercise protection against a stateless person or a person who is recognized as a refugee if he has his legal, habitual and uninterrupted residence in its territory9. It should be noted that when diplomatic relations between two states do not exist and a third state represents the applicant's interests, then the diplomatic mission of the third state may provide protection to foreign nationals, defending them as its own nationals. The negotiating function is the essence of the activity of diplomatic missions in fulfilling its mission to implement the foreign policy of the accrediting state and is specified in point c) of Adrian Năstase, Bogdan Aurescu, Drept internaţional public, Ed. C.H.Beck, Bucureşti, 2011, pag.146 Ibidem, p.157 9 Ibidem, p.146. 7 8 409 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Article 3 of the 1961 Vienna Convention under the wording "to conduct negotiations", aiming at defending the interests of the accrediting state by bringing them into line with those of the accrediting state. The negotiating function of diplomatic missions is addressed to the settlement of disputes but also to the development of relations and collaboration between states, not assuming the existence of a dispute, being related to the idea of understanding and collaboration and it is not limited to the agreement of agreements, understandings or treaties but includes a wider range of actions with any competent body of the accrediting state on issues related to bilateral issues related to the protection of the interests of individuals and legal entities of the accrediting state, the settlement of disputes, the prevention of facts that could affect the accrediting state, the harmonization of positions in relation to certain international issues of common interest. Negotiations can be divided into: official and unofficial, which can be oral or written. Official negotiations are those negotiations that are formally initiated, open and likely to bind those states internationally. They are pursued as such by other states, which in turn adjust their positions on the negotiated issue, in the sense that they may decide to open parallel negotiations with other interested parties, become part of the negotiations already started by other states, or try to counteract solutions with a negative effect on their own interests. Unofficial negotiations are those negotiations that are exploratory, sound, without formally engaging the states concerned. This kind of negotiation is usually used when the outstanding issue is complex, when it is sensitive, when the parties are deeply divided and have adverse interests, when the margin of understanding / compromise is narrow, or simply to prepare the framework and rules for the subsequent conduct of official negotiations. Another classification can be in direct negotiations or indirect negotiations, depending on how the parties position themselves relative to each other. In the case of indirect negotiations, when the positions of the parties are apparently irreconcilable, two forms of regulation practiced in international relations may arise through the involvement of third parties subject to law. It is about mediation and conciliation. The difference between them is that mediation can only be done by a third state that is equidistant from the parties to the dispute, and conciliation is done by a third state that can be close or allied with one of the states that has to settle a litigious matter, but understands not to use it in the intermediation procedure. It is appreciated that negotiation is an art, which is true to some extent, but it is also confirmed that the rules in the negotiation process are basic elements, especially for maintaining mutual guarantees of good faith. In principle, the art of negotiation is based on four capabilities: to 410 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) deeply understand the position and interests of the other party; to distinguish the essential from the non-essential; to make concessions without compromising its objective and to maintain the confidentiality of negotiations. The function of observation and information is specified in point d) of art. 3 of the Vienna Convention of 1961 under the wording " ascertaining by all lawful means conditions and developments in the receiving State, and reporting thereon to the Government of the sending State”, contributing to the good knowledge of the conditions and situation in the accrediting state, being considered legitimate also in the interest of both parties. This function concerns the aspects of the internal life of the accrediting state as well as the foreign policy actions. As a result of the development of relations on multiple levels between states, it is necessary to know each other's political, economic, social and cultural situation in the country of residence. This desideratum corresponds to the function of information, through the exercise of which the diplomatic mission provides to the accrediting state the collected data regarding the internal situation and international policy of the accrediting state10. In order to successfully perform this function, the representatives of the diplomatic mission must be well acquainted with the political, social, cultural and economic realities of the accrediting state government, as well as with its foreign policy objectives and methods. influence, for better or worse, relations with the accrediting state. For this purpose, the lawful sources of information of diplomatic missions may be talks with central and local officials of the accrediting state, including, in the case of democratic states, with representatives of opposition political parties, following parliamentary debates and other public events attended by accrediting state, news and comments from the media and even meetings with members of the diplomatic corps, for exchanges of information. In exercising the function of observing and informing diplomatic missions, it is particularly important that the data transmitted in the accrediting state have a high degree of objectivity in order to be able to make an assessment as close as possible to reality. This function knows certain limits regarding the sphere of domains and issues of interest and regarding the way of information, the legal / legal character that any source of information used by an official representation of a foreign state on the territory of another state must have is essential. The clandestine collection of information, including obtaining information from Teodor Frunzeti, Course Conflict şi negociere în relaţiile internaţionale, Editura Universităţii Naţionale de Apărare „Carol I”, 2011, p.133, accessed on https://www.academia.edu/11071448/Generallocotenent_prof.univ._Teodor_Frunzeti_CONFLICT_%C5%9EI_NEGOCIERE_%C3%8EN_RELA%C5%A2II LE_INTERNA%C5%A2IONALE_curs. 10 411 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) paid agents, is not acceptable in the normal exercise of the functions of observation and information of diplomatic missions. The function of international cooperation is specified in point 3 of Article 3 of the 1961 Vienna Convention in the form: "to promote friendly relations and to develop economic, cultural and scientific relations between the accrediting state and the accrediting state". This function polarizes the effects of all other functions of diplomacy towards a central objective of promoting friendly relations and developing cooperative ties between the accrediting state and the accrediting state, contributing to the maintenance and improvement of relations between the two states. The principle circumscribes the obligation of states to cooperate with each other in order to maintain international peace and security, to promote international economic progress and stability. This principle is due to the multiplication of subjects of international law, the accentuation of interdependencies, the emergence of acute global problems that require the cooperation of all states and the finding of international solutions for them. Having a central role, synthesis, this function is important by contributing to the development of economic relations, but also in other fields, taking various forms, from promoting cooperation actions in fields, to exchanges of delegations, popularization of scientific papers, etc. In this sense, an important role belongs to the diplomatic missions to develop, with the help of the competent institutions from the accrediting state, the bilateral cultural ties, through exhibitions and symposia, as well as the organization of exchanges of experience between similar educational institutions. In terms of trade and economic relations, diplomatic missions must facilitate contacts between interested institutions and companies, providing relevant information, documents or even promoting national companies in the accrediting state in order to carry out joint projects (raw material transport highways, highways, hydropower complexes, etc.). Diplomacy functions from a security perspective Diplomacy can be analyzed as a purpose and function in terms of its application in the field of security, the most important exponent of political realism being Hans J. Morgenthau, who "lays the foundation of the realistic vision in the field of international relations."11 In his view, diplomacy is a vital element of national power, indispensable in the foreign policy of states, and the importance of diplomacy for maintaining international peace and Lucian Dumitrescu, ,,Enciclopedia relaţiilor internaţionale”, Revista de Ştiinţe Politice şi Relaţii Internaţionale nr.3/2013, tomul X, 3, Editura ISPRI, Bucureşti, 2013, p.93, disponible at http://revista.ispri.ro/wp-content/uploads/2012/09/89-103-Enciclopedia-Relatiilor-Internationale.pdf 11 412 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) global security is only one aspect of this general function, this being due to the fact that if diplomacy fails, the war missed its main goal of promoting the national interest by peaceful means. From Morgenthau's point of view, diplomacy has four tasks: 1) it must define its objectives in the light of the power, real or potential, available to pursue these objectives; 2) it must assess the goals of other nations and the actual and potential power available to pursue those goals; 3) it must determine to what extent these different objectives are compatible with each other; 4) must use the appropriate means to pursue its objectives12. The concept of diplomacy is closely linked to that of security and the maintenance of a balance of power, and it is imperative that nations find a consensus in which, on the one hand, to achieve the foreign policy objectives of each state, in accordance with national interest and, on the other hand, reach a global compromise on issues with a global impact. In addition, states must set concrete, reasonable targets that can be implemented, otherwise there is also a risk of war due to the fact that it is wasting its forces in many directions, regardless of its real power, but also of its lack of responsiveness and adequate response. Often under excessive pressure from public opinion, some states continue to pursue an almost unattainable goal, mobilize all their resources to achieve it, and finally confuse the national interest with that goal and appreciate that peaceful means have been exhausted and the only way. The solution would be war, which obviously leads to disruption of the security environment throughout the area. In other words, there is a risk of war if the diplomacy of that state misjudges the objectives of other states and their power. The incorrect assessment of objectives, or even disproportionate, and the erroneous assessment of the goals and capacity of one state by another, satisfied with the existing situation, will not be prepared to counter threats to its own existence made either by that state or by a third. If two states focus their efforts on preventing one aggression from the other, they will eventually end up in armed confrontation. Underestimating as well as overestimating the assessment of the power of other states by the diplomacy of a state can compromise the cause of peace. Overestimating the power of one state, the other state may prefer to give in to its demands until it is forced to fight in the most unfavorable conditions for its own existence. By underestimating the power of one state, the other state could become secure in its supposed superiority and try to impose totally unfavorable conditions on the opposing state by thinking that it would be too weak to repel Hans J. Morgenthau, Politica între natiuni: Lupta pentru putere si lupta pentru pace, Iaşi, Ed.Polirom, 2013, p.551 12 413 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) them, in fact not suspecting its real strength of resistance which will force him to withdraw or enter the logic of war. A smart and peaceful foreign policy of a state must constantly analyze the compatibility of its own objectives with those of other states and highlight the use of diplomacy as a way of action worldwide, especially in the context of a globalized world in which states have aim at maximizing security, which can be achieved through cooperation between them13. .In the event of incompatibility of objectives between states, it would be necessary to determine whether they are so important as to be worth pursuing or whether they should be abandoned. If the answer is yes and the interests are vital, then through diplomatic negotiation and compromise, the way to reconcile the interests of the two states must be found, in order to maintain a balance in the security environment. The task of maintaining peace for intelligent diplomacy also involves choosing the right means to achieve the goals, namely persuasion, compromise and the threat of force14. A diplomacy that relies on only one of these means cannot be simultaneously intelligent and peaceful. In most cases, the diplomacy of a great power, in order to serve both the interests of its country and peace, must at the same time use persuasion, offer the advantages of a compromise and impress the other side with the armed forces of its country. The art of diplomacy is to dose and use at all times the most beneficial means of the three or to combine them in such a way as to ensure the promotion of the national interest and the maintenance of peace, in order to ensure a secure environment which guarantees progress. and to create a climate of respect for human rights and global well-being, including in countries where rights and freedoms are not enshrined in a written constitution15, especially given that global economic development is closely linked to globalization16. Conclusions The role and functions of diplomacy in the current globalized era acquire new dimensions and spheres of application, being permanently an open gate of a country to the entire international community, representing the important and authorized vector of national interest to the world. Dragoș-Adrian Bantaș, Între frică și siguranță:societățile umane în căutarea securității, Editura CTEA, București, 2019, p. 189 14 Hans J. Morgenthau, op.cit, pag.553 15 Popa, Monica Florentina , ”Un posibil Brexit şi izvoarele dreptului englez. Implicaţii publicate practice”, article published at 31/05/2016 in Revista Universul Juridic online, available at https://www.universuljuridic.ro/un-posibil-brexit-si-izvoarele-dreptului-englez-implicatii-practice/, accessed on 01.02.2022 16 Dragoș-Lucian Rădulescu, Organizații regionale și politici de cooperare, Editura Pro Universitaria, București, 2013, p. 7 13 414 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) A truly effective and respectful diplomatic mission in the countries in which it operates must be based on a strong state, united in terms of national interest, external objectives to be achieved and making all necessary efforts. to send to these missions highly trained, motivated diplomatic staff with a chosen culture and education, even personalities of cultural, scientific or artistic life, direct official contacts or, in most personal cases, can lead to the achievement of important goals and to the prestige of the state for which the diplomatic mission carries out its activity. It is well known around the world that conflict prevention is the best investment for the future, the humanitarian, financial and political efforts and costs required to prevent conflicts being much lower than those required to maintain peace or rebuild a society after a violent conflict, the need to apply the functions of diplomacy deriving from the importance of the existence of a balance in the international political sphere and the implementation of dialogue, as a way of achieving the aspiration of states over a wide geographical area, spanning several continents, to achieve lasting peace. BIBLIOGRAPHY - BANTAȘ, Dragoș-Adrian Între frică și siguranță : societățile umane în căutarea securității, CTEA Publishing House , București, 2019 - BUERGENTHAL, Thomas, MAIER, Harold , Public International Law in a nutshell, Second Edition, West Publishing Company, Minnesota, 1990; - BUŞE, Dorel, „Principalii teoreticieni realişti şi rolul lor în fundamentarea securităţii şi relatiilor internaţionale”, Buletinul Universitaţii Naţionale de Apărare ,, Carol I”, nr.4/2012; -DUMITRESCU, Lucian, ,,Enciclopedia relaţiilor internaţionale”, Revista de Ştiinţe Politice şi Relaţii Internaţionale nr.3/2013, tomul X, 3, Editura ISPRI, Bucureşti, 2013; -FRUNZETI, Teodor, Curs: Conflict şi negociere în relaţiile internaţionale, Editura Universităţii Naţionale de Apărare „Carol I”, 2011; -MALIŢA, Mircea, Diplomaţia. Şcoli şi instituţii, Editura Didactică şi Pedagogică, Bucureşti, 1975; -MORGENTHAU, Hans Joachim, Politica între natiuni: Lupta pentru putere si lupta pentru pace, Iaşi, Polirom Publishing House, 2013; - NĂSTASE, Adrian, AURESCU, Bogdan, Drept international public, C.H.Beck Publishing House,, Bucureşti, 2011; 415 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) - POPA, MONICA FLORENTINA , ”Un posibil Brexit şi izvoarele dreptului englez. Implicaţii publicate practice”, article published at 31/05/2016 in Revista Universul Juridic online - RĂDULESCU, Dragoș-Lucian, Instituții internaționale de cooperare, Pro Universitaria Publishing House, București, 2012 - RĂDULESCU, Dragoș-Lucian, Organizații regionale și politici de cooperare, Pro Universitaria Publishing House, București, 2013 416 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) WORKING FROM HOME Andrijana Savic PhD student, Singidunum University, Belgrade, Serbia. Gordana Dobrijevic, Associate professor, Singidunum University, Belgrade, Serbia. ABSTRACT The most common way of distance work is working from home. This way of working has attracted special attention in the last two years with the appearance of the Covid-19 pandemic. Before the pandemic, many employees considered working from home as a very attractive benefit and it was mainly used in IT companies. Nowadays it has been practiced across different industries and it is considered as the future mode of working (even after the pandemic is over). It is very important to emphasize the importance of information and communication technology in providing this alternative working arrangement and ensuring employees’ high performance. Although working from home has increased all over the globe, experts still debate regarding its pros and cons. The aim of this review is to examine relevant research about advantages and disadvantages of working from home arrangements. Insight into employee experiences is of great significance for finding the most favorable future model of work. Keywords: Working From Home, Work Model, ICT INTRODUCTION Over the globe, more employees than ever before are using their home as a workspace. Although remote work had been on the rise even before the pandemic, it has now increased substantially (Dey, Frazis, Loewenstein& Sun, 2020). At the time of Covid-19 pandemic, most employees did not have many options and they were forced to work from home. It was a huge shock that disrupted the usual model of work almost overnight. Namely, the pandemic has showed us an untrained experiment in working from home and its way of functioning. Adjusting to the new reality was not easily acceptable to everyone. Primarily, the nature of certain jobs does not allow leaving the traditional work premises, such as caterers, doctors, 417 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) pharmacists, police officers, plumbers, etc. They must be physically present at their workplace, use special equipment and interact with clients face to face. On the other hand, factors like household composition, living space, number of housemates, lack of work infrastructure were major obstacles for same people to use their home as a workplace. In addition to these challenges, this shift requires finding new appropriate ways of balancing business and family obligations. In this article, we attempted to take a closer look into employees’ experience about working from home. Studying existing information, we have tried to identify main resource for their productivity and well-being with aim to summarize guidelines for creating a better work environment. WHAT IS WORKING FROM HOME? Working from home (WFH) is generally defined as “working arrangement in which an employee fulfils the essential responsibilities of his/her job while remaining at home, using information and communications technology (ICT)” (ILO, 2020). The Covid-19 pandemic accelerated the adjustment to working from home model. Employers were forced to switch work from traditional office to home-based mode. Some of them had a previous experience during several years while others made special effort to adapt for the first time. During implementing working from home arrangements, the co-operation between employers and employees is quite important to make it thrive. Both should be open-minded, pragmatic, and resilient. There are different employees’ reasons for forking from home in two studies carried out before and during the pandemic by OWL Labs (2019 and 2020, respectively). While in the 2019 publication the focus was on work-life balance, higher productivity, lower stress, less commuting, and saving money, the 2020 issue the employees’ first concerns were not catching Covid-19, less commuting, lower stress, work-life balance, and higher productivity. Great acceleration in technology development enabled distance work including WFH, teleworking and remote working. Insignificant differences between above terms imply that WFH means home-based setup, remote working diverse locations, while teleworking necessarily involves the use of ICT. All of these different terms imply to the ability of employees to perform their work duties in flexible places such as home by using ICT (Vyas&Butakhieo, 2020). 418 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Efficient use of advanced technology tools enabled working outside of office as easily as we can. Simply, all office labor is performed via video and the only requirement is existence of reliable, high-speed internet connection. During the pandemic, companies were obliged to upgrade their digital infrastructure and provide their employees continuous and comfortable work from home. According to OECD (2021) report there are different rates of teleworking between industries as a result of level of digitalization, but some trends are quite similar. High digitalized industries such as information and communication services, media, financial and scientific services etc. achieved an average score of teleworking about 50% of employees. On the other side, industries that involve the physical production and presence of employees, including health services, constructions, catering, social care had low rate of working outside the usual workplace. Also, the size of company has a great influence on the ability to work from home. As stated in mentioned report, small firms had lower teleworking rates than large ones, as a result of lower ICT usage. Excessively used term “knowledge work” refers to professions which mean higher level of qualifications and it generally signifies jobs as managers, business analysts, architects, engineers etc. Knowledge workers usually have very high degree of using ICT and they are more likely to teleworking. Taking into consideration workers’ gender, women are more often users of home working model than men, especially during the pandemic period. It is believed that household chores and childcare are more common reasons. (OECD, 2021) It is vital to mention the role of leaders in the concept WHF and their impact in employee productivity. Namely, in uncertain conditions such as a pandemic, workers need greater coordination, transparency, and trust from their superior in order to handle better the new business environment. Furthermore, the key factor influencing employee engagement and job satisfaction in WFH is their belief in a safe relation with their manager (Folkmann, 2020). ADVANTAGES AND DISADVANTAGES OF WORKING FROM HOME Research on working from home has been going on for many years. We have researched and summed up a variety of comprehensive studies on benefits and drawbacks of WHF. The most frequent findings are flexible schedule, no commuting, better work control and saving money, while main drawbacks are blurred boundaries between working and non-working time, less communication, loneliness, and uncertainty. As it will be shown in the table 1, there are different attitudes on this topic. 419 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Table 1: Review of relevant research on pros and cons of WHF Study No. of Countries Benefits Drawbacks 29 EU -Work–life -Home office Veldhoven, Kirchner, balance restrictions and Hansen (2021) -Increased work -Work uncertainties Six Key Advantages performance -Unsuitable tools and Disadvantages of -Better work Working from Home control participan ts Ipsen, van 5,748 in Europe during COVID-19 Ipsos (2021) Workers 12,500 want more flexibility 29 -Enhanced output worldwide -Missing co-workers -Interruptions from their employers -Feeling detached after COVID from work -Feeling more burned out by work Buffer (2021) The 2,300 2021 State of Remote 5 -Adjustable worldwide schedule Work -Not being able to disconnect from work -Flexibility to -Communication and work from cooperation problems anywhere -Loneliness -Not travelling to -Interruptions work -Motivation -Time with family - Different time zones from the rest of the team Wang, B., Liu, Y., 561 China -Work-home conflict Qian, J. and Parker, -Bad communication S.K. (2021), -Procrastination 420 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Achieving Effective -Loneliness Remote Working During the COVID19 Pandemic: A Work Design Perspective. OWL Labs & Global 2,050 USA -Time with family -55% work more than Workplace Analytics Happier at the office (2021) The State of -Less conflict -Difficulties with Remote Work 2021 between work and video conferencing: life *often hard to -Improved mental participate, health *inability to see -Less stressed people’s faces, -Feel more trusted *feel ignored during meetings Global Workplace More than USA -Environmental Analytics (2021) The 6,000 case advantages Business Case for studies, -Enhanced Remote Work — For research productivity: Employers, papers and - Instead of Employees, the news items travelling, Environment, and employees spend Society time working - Fewer distractions -Lower overhead expenses -Lower absenteeism -Lower turnover 421 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) -Continuity of work -Improved health -Higher engagement -Growing diversity due to global hiring Gallup (2021) 100,000 USA -Lower real estate -Ambiguous Reviewing Remote costs communication Work in the U.S. -High-talent job -Inadequate Under COVID-19. candidates cooperation Gallup panel -Keeping talented -Uncertainty about employees social interactions -Feeling lonely -Not sure about priorities BCG & The Network 208,807 (2021) Decoding 190 -Flexibility worldwide -Slightly lower team collaboration and Global Ways of productiveness Working. -Lower work-life balance RSHP (2021) 678 UK -More free time -Social isolation Disparity Begins at -Saving money -Musculoskeletal Home: How home -No commute problems working is impacting -Disrupted sleep the public’s health. -Weak relationships with co-workers -Endeavor to separate work and private life Folkmann, J. (2020) 312 USA -Less stressed and 422 -Overload with 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Survey shows how anxious employees really feel -More productive about working from -Feel joyful about home, Forbes. WFH Iometrics & Global 2,865 Workplace Analytics Worldwid -Lower office e costs (2020) Global Work- -No commute from-Home -Higher- Experience Survey productivity surplus priorities -Triple bottom line: people, planet profit OWL Labs & Global 2,025 USA -Saving money -Working more hours Workplace Analytics (almost $500 per (on average 26h per (2020) State of month per person) month) Remote Work, -No commute -Children at home COVID edition -Higher job -More meetings than satisfaction before -Happier -Not having employees experience in WFH -Higher trust -Better employeremployee relations ILO (2019) Telework 15 -Hours of work in the 21st Century, worldwide -Work-life balance an Evolutionary -Health and safety perspective. -Individual contributions and company output OWL Labs (2018) 3,028 23 -Better work-life 423 -Working more hours 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Global State of worldwide balance Remote Work 2018 -More meetings -Higher -Distractions productivity -Staying focused -Less stress -IT problems -No commute -Saving money -Less workplace drama Ipsos (2011) The World of Work 11,384 24 -Keeping talented worldwide female employees -Feeling lonely -Belief that WFH -Less stress harms chances of -Better work- promotion family balance -Increased productivity A review of the previous table data helped to generate an overall picture about advantages and disadvantages of working from home. There are noticeable differences in the perception of working from home between people who have been working from home for a long time and those who have just become remote workers for the first time during a pandemic. Primarily, experienced remote employees emphasized flexibility, whereas those who started working from home during the pandemic highlighted not having to commute (Buffer, 2021). Much research pointed that people are less stressed about no commuting and they feel more comfortable due to having more free time for family, exercising and hobbies (Buffer, 2021; Iometrics & Global Workplace Analytics, 2020; OWL Labs & Global Workplace Analytics ,2020; OWL Labs ,2018; RSHP, 2021). According to the Royal society to public health (RSPH, 2021), homework arrangement has mostly unfavorable impact on physical and mental health of many people and it should be considered as the most important finding. In fact, people who lives with more householders (41%) are louder about negative consequences than those who lives alone or with partner (21%). 424 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) FUTURE WORKING ARRANGEMENTS In the post-pandemic future of work employees will want to keep flexibility of working from home that they tasted during Covid-19 pandemic. All the above evidence indicates that hybrid model of work will be the norm in the future. This model represents combining working from home and traditional office work. For the majority of the respondents in the cited studies, the best solution is to work from home at least a few times a week. Using data from Boston Consulting Group and The Network survey, which was conducted in 190 countries worldwide, as many as 89% of people said that their wish is to be allowed to work remotely leastwise occasionally. Figure 1: People s preference of working from home as a percentage a per week - Source: Boston Consulting Group and The Network (2021). Also, the named report showed that every fourth employee would accept fully remote model of work. There are variations in preferences between countries regarding remote work. Namely, about only 8% workers of developed countries, such as France and Switzerland, would like to work remotely full time, while in developing countries, for instance some parts of Africa and Philippines, that number is much higher (40%). Ipsos survey (2021) shows that two-thirds of people worldwide would prefer to work flexibly even after the pandemic and as many as one-third are ready to leave work if the return to the office will be mandatory or if employer work policies will not suit their personal preferences. Considering everything mentioned it is obvious that hybrid way of working is increasing and will be common on the list of employee preferences, especially in post-Covid times. CONCLUSION Summarizing all the findings of the studies presented, it is evident that work environment will never be the same. Drawing on previous studies, it can be concluded that both employers and employees are facing the challenge to achieve an optimal work model in the future. 425 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Understanding people's experience of working from home worldwide, it became obvious that majority of people have positive perception about it. One of the key findings in the available studies was that employees appreciate work flexibility and autonomy which has led into transformation of traditional way of working. There is a recommendation by the Royal Society for Public Health (2021) for companies to create an organizational culture which would inspire employees to detach their work from home life, meaning encourage them to unplug from work after working hours and during weekends, which may be harder than it looks. REFERENES Baker, E., Avery, G. C. &Crawford, J. (2007). Satisfaction and perceived productivity when professionals work from Management 15(1), 37–62. home. Research Retrieved & Practice in September Human Resource 16, 2021, fromhttps://researchers.mq.edu.au/en/publications/satisfaction-and-perceivedproductivity-when-professionals-work-f Baruch, Y. (2000). Teleworking: benefits and pitfalls as perceived by professionals and managers. New Technology, Work and Employment, 15(1), 34–49.Retrieved September 13,2021,fromhttps://www.academia.edu/21224286/Teleworking_benefits_and_pitfalls_a s_perceived_by_professionals_and_managers Boston Consulting Group& The Network (2021, March).Decoding Global Ways of Working. Retrieved February 15, 2022, from https://web- assets.bcg.com/74/33/14077446434fa8685891ba0e2e69/bcg-decoding-global-ways-ofworking-mar-2021.pdf Buffer (2021). The 2021 State of Remote Work. Retrieved January 5, 2022, from https://buffer.com/state-of-remote-work/2021 Consultancy.uk. (2020, December 14). Covid-19 has accelerated digital transformation by seven years. Retrieved September 20, 2021, from https://www.consultancy.uk/news/26372/covid-19-has-accelerated-digitaltransformation-by-seven-years Dey, M., Frazis, H., Loewenstein. A.M. & Sun, H. (2020). Ability to work from home: evidence from two surveys and implications for the labor market in the COVID-19 426 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) pandemic. Monthly Labour Review. Retrieved February 14, 2022, from https://www.bls.gov/opub/mlr/2020/article/ability-to-work-from-home.htm Eurofound and ILO (2017). Working anytime, anywhere: The effects on the world of work. Retrieved February 16, 2022, from https://www.eurofound.europa.eu/sites/default/files/ef_publication/field_ef_document/ef 1658en.pdf Folkmann, J. (2020) Survey shows how employees really feel about working from home. Forbes. Retrieved February 15, 2022 from https://www.forbes.com/sites/joefolkman/2020/09/01/survey-shows-how-employeesreally-feel-about-working-from-home/?sh=3a2112b5184a Franken, E., Bentley, T., Shafaei, A., Farr-Wharton, B., Onnis, L., & Omari, M. (2021). Forced flexibility and remote working: Opportunities and challenges in the new normal. Journal of Management & Organization, 1-19. Retrieved January 2, 2022, from https://doi.org/10.1017/jmo.2021.40 Gallup (2021). Gallup panel. Retrieved January 3, 2022, from Global Workplace Analytics (2021).The Business Case for Remote Work — For Employers, Employees, the Environment, and Society (2021). Retrieved January 5, 2022, from 2019 State of Remote Work Report (owllabs.com) Institute of Directors (2020, October 5). Home-working here to stay, new IoD figures suggest. Retrieved September 16, 2021, from https://www.iod.com/news/news/articles/Homeworking-here-to-stay-new-IoD-figures-suggest International Labour Organization (2019) Telework in the 21 st Century, an Evolutionary perspective. Edward Elgar Publishing. Retrieved January 5, 2022, from https://www.ilo.org/global/publications/books/WCMS_723395/lang--en/index.htm International Labour Organization (2020, May 18). An employers’ guide on working from home in response to the outbreak of COVID-19. Retrieved September 15,2021, fromhttps://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---ed_dialogue/--act_emp/documents/publication/wcms_745024.pdf Iometrics& Global Workplace Analytics (2020). Global Work-from-Home Experience Survey. Retrieved January 6, 2022, from https://globalworkplaceanalytics.com/whitepapers 427 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Ipsen, C., van Veldhoven, M., Kirchner, K., & Hansen, J. P. (2021). Six Key Advantages and Disadvantages of Working from Home in Europe during COVID-19. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(4), 1826. MDPI AG. Retrieved January 6, 2022, fromhttp://dx.doi.org/10.3390/ijerph18041826 Ipsos (2011).The World of Work: Global Study of Online Employees Shows One in Five (17%) Work from Elsewhere. Retrieved January 3, 2022, from The World of Work: Global Study of Online Employees Shows One in Five (17%) Work from Elsewhere | Ipsos Ipsos (2021). Workers want more flexibility from their employers after COVID. Retrieved January 3, 2022, from Workers want more flexibility from their employers after COVID | Ipsos Kossek, E.E., & Lautsch, B.A. (2018). Work–life flexibility for whom? Occupational status and work–life inequality in upper, middle, and lower level jobs. Academy of Management Annals, 12(1), 5–36. Retrieved January 5, 2022, from http://dx.doi.org/10.5465/annals.2016.0059 Kulik, T.K. & Shina R. (2020, July 9). Thinking about working from home long-term? 3 ways it could be good or bad for your health. The Conversation. Retrieved February 9, 2022, from https://theconversation.com/thinking-about-working-from-home-long-term-3-waysit-could-be-good-or-bad-for-your-health-141374 Loubier, A. (2017, July 20). Benefits of Telecommuting for The Future of Work.Forbes. Retrieved September 17, 2021, from https://www.forbes.com/sites/andrealoubier/2017/07/20/benefits-of-telecommuting-forthe-future-of-work/?sh=5e9971c516c6 Mckinsey& Company (2020, December 10). How COVID-19 is redefining the next normal operating model.Retrieved September 12, 2021, from https://www.mckinsey.com/business-functions/organization/our-insights/how-covid-19is-redefining-the-next-normal-operating-model Mihalache, M. &Mihalache, O. (2021, July 20). How workplace support for the COVID-19 pandemic and personality traits affect changes in employees' affective commitment to the organization and job-related well-being. Wiley Online Library. Retrieved February 10, 2022, from https://doi.org/10.1002/hrm.22082 428 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Mihalache, O. ( 2021, December 16). Organizational support: The key to employee commitment and well-being during the pandemic. The Conversation. Retrieved February 10, 2022, from https://theconversation.com/organizational-support-the-key-to-employee- commitment-and-well-being-during-the-pandemic-173135 OECD (2021). Teleworking in the Covid-19 pandemic: Trends and prospect. Retrieved February 16, 2022 from https://doi.org/10.1787/5b0fd8cd-en Organisation for Economic Co-operation and Development(2020, July 15). Coronavirus (COVID-19): SME policy responses. Retrieved September 15, 2021, from https://www.oecd.org/coronavirus/policy-responses/coronavirus-covid-19-sme-policyresponses-04440101/#section-d1e258 OWL Labs & Global Workplace Analytics (2020). State of Remote Work, COVID edition. Retrieved January 3, 2022, from https://globalworkplaceanalytics.com/whitepapers OWL Labs (2018). Global State of Remote Work 2018. Retrieved January 3, 2022, from 2019 State of Remote Work Report (owllabs.com) OWL Labs (2019). State of Remote Work 2019. Retrieved January 3, 2022, from 2019 State of Remote Work Report (owllabs.com) PWC (2021). PwC’s US Remote Work Survey - January 12, 2021, Retrieved January 4, 2022, fromhttps://www.pwc.com/us/en/library/covid-19/us-remote-worksurvey.html?ts=1618344783904 Reviewing Remote Work in the U.S. Under COVID-19 (gallup.com) Royal Society for public health (2021, February).Disparity Begins at Home: How home working is impacting the public’s health. Retrived February 09, 2022, from https://www.rsph.org.uk/our-work/policy/wellbeing/disparity-begins-at-home.html Sands, L. (2021, March 23). Working from home: 6 benefits for SMEs.Breathe.Retrieved September 14, 2021, fromhttps://www.breathehr.com/en-gb/blog/topic/remote- working/working-from-home-6-benefits-for-smes Vyas, L.&Butakhieo, N. (2020). The impact of working from home during COVID-19 on work and life domains: an exploratory study on Hong Kong.Policy Design and Practice, 4(1). 59-76. Retrieved September DOI: 10.1080/25741292.2020.1863560 429 12, 2021, from 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Wang, B., Liu, Y., Qian, J. and Parker, S.K. (2021). Achieving Effective Remote Working During the COVID-19 Pandemic: A Work Design Perspective. Applied Psychology, 70(1) : 16-59. Retrieved January 2, 2022, from https://doi.org/10.1111/apps.12290 Zhang,T.&Gerlowski, D.&Acs, Z. (2021, April 25). Working from home: small business performance and Covid-19 pandemic. Small Business Economics. Retrieved September 11, 2021, from https://link.springer.com/article/10.1007/s11187-021-00493-6 430 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) KEY DETERMINANTS FOR THE CHOICE OF TRADITIONAL MEDIA FOR ADVERTISING DURING THE EMPLOYMENT PROCESS Branislav SANČANIN Professor of Professional Practice, Union - Nikola Tesla University - Belgrade, Faculty of Management, Sremski Karlovci, Serbia ORCID ID: 0000-0002-4255-2634 Sofija SANČANIN MSc, Hamad General Hospital - Doha, Qatar ORCID ID: 0000-0002-6397-6567 ABSTRACT The complex and multidimensional choice of traditional media for advertising vacancies during the employment process, affirms the approach of media coexistence, in which different media under different circumstances can exist independently with the possibility of replacement, as well as together, emphasizing complementarity and a synergistic benefit for advertisers. However much digital media disrupts the decades-long one-way communication channels of traditional media, it cannot be claimed that they will be replaced, because the choice of media is the result of a compromise between corporate goals and the characteristics of a target public. The aim of this paper is to re-actualize the importance of the press, radio and television, as well as the key factors for advertising vacancies, with the aim of successfully implementing the entire employment process. Attracting a sufficient number of candidates holding appropriate qualifications, adequate selection and socialization, are a guarantee for retaining quality staff and a significant competitive advantage in a dynamic and increasingly demanding labor market. Keywords: human resources, advertising, employment, media Introduction Under the conditions of hyper-changes to the business environment, the impact of information and communication technology on the global management of human resources is enormous. Most companies have taken this path, realizing that technology will dramatically change the ability to manage human resources (Sparrow et al., 2004). The media landscape has undergone numerous and significant changes with focus increasingly shifting towards digital media. Martinoli (2011) points out that in the era of 431 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) converged media, content and access cannot be exclusive and difficult to access, and new technologies users have been given the opportunity to access, use and, unlimitedly, manipulate services and media content. In practice, the increasingly demanding media audience is limited only by time and the degree of attention. What makes digital media different from traditional is visible through its interactivity and multimedianess, as a significant comparative advantage. In this context, Kleut (2012: 172) indicates a discontinuity with the practice of mass communication in which only the "privileged" can publicly distribute messages, while the "mass" of recipients is without any control. Research carried out consulting company Mather Economics (2021) showed that by 2027, at the latest, subscriptions to digital newspapers will exceed subscriptions to printed publications, given the trend that reading habits are rapidly shifting to digital platforms. About 21% of total paid subscriptions are digital, an annual growth of 32%, while the remainder is in print. The problem here is that publishing houses value their digital product less than print: the average digital reader subscription in the U.S. costs $ 9.49 per month, compared to $ 29.71 for a printed subscription. Most daily newspapers in the United States of the 21st century did not cost more than 25 to 50 cents, i.e., the principal revenue, up to 90%, was secured from marketing, while in Europe the newspapers cost at least EUR 1, i.e., about half of the revenue secured from sales. As it can be noticed, the balance was maintained thanks to the influence of external factors, i.e., advertising revenue, although it has become increasingly difficult to maintain (Penezić, 2021). The media scene in Serbia is gradually adjusting to the inevitable influence of global trends, but it has also retained some of its specifics, which are, above all, reflected in a large number of media. There are 2,608 media in the Register of Media at the Business Registers Agency, of which 941 are daily and periodical newspapers, 335 are radio programs and 243 are television programs (SBRA, 2021). Krstić (2021) states that 7,989 people are employed on the production of television programs, 2,777 in print media, while the number of people employed at radio stations is 292. Although not all media have the same impact on domestic media consumers, it seems that the greatest impact of technology and global trends, on the Serbian media market, has been had on print media, and it can be said that the decline in print media advertising is due to the growth of digital media (Media Association, 2018: 6). The circulation of daily newspapers in Serbia is difficult to determine. However, based on the criteria of daily newspaper reading, at least once a week, it has been estimated that the average circulation of newspapers is between 50,000 and 100,000, that the total circulation of all daily newspapers is at a maximum of 500,000, and that one copy is read by 1.54 readers. 432 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) However, it is clear that not every reader has noticed and read an ad: only 26.2% of respondents stated that they read ads in the daily press, 5.3% do not notice ads at all, while 68.5% do not read them (Marketing mreža, 2014). At the end of 2021, there was a total of 2,288,308 employees in Serbia, which is 35,149 (1.6%) more than during the same period in 2020. The unemployment rate is 10.5%, which may be a growing barrier to development, especially given the decades-long negative demographic trends. In 2020 alone, due to the negative natural increase, Serbia lost 55,158 of its inhabitants (Statistical Office of the Republic of Serbia, 2022), while indicators of migratory movements are not reliable. The role of media in transmitting advertising messages The influence of certain types of media, i.e., measuring their effects on the recipients of advertising messages, is one of the most important issues when making a decision on the choice of media. The involvement of the audience - recipients of advertising messages, which provides insight into the overall relationship between individuals and the media, is recognized through the Inclusion Index. The involvement of the audience in the process of communication through the media is determined by the exposure of advertising message recipients to the media, their attention to the media and the impact that the media have on the recipients of advertising messages, i.e., on their attitudes, choices and behavior (Vlastelica, 2007). According to the AIDA model, the advertising message is expected to fulfill the desired communication qualities: to attract attention, retain interest, arouse desire, and result in action (Kotler et al., 2007). During the process of recruiting unemployed or employed persons who want to change jobs and/or employers, the ad must attract attention, and then arouse interest in its content. Strong interest should create a desire to work at a company, as well as in vacant job position. The action phase in the AIDA model involves guiding a potential candidate to apply, by submitting documents on personal knowledge, skills and experience. It is not enough to view the significance of the advertising message, placed in the media, solely through content, because its importance is visualized in full capacity during decoding by the recipients. Although a number of determinants influence the reaction of advertising message recipients, from gender, ethnicity, level of education, language competencies, as well as the broader social context, it is necessary to note that they do not play the role of passive recipients of advertising messages. On the contrary, active recipients of media messages confirm this by meaningful use of the media in order to achieve the set goals, choosing 433 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) exactly those segments that they need and using the media more to confirm their views than to change existing beliefs. The communication process integrates nine elements (Kotler, 2000): sender and receiver - as the main parties in communication, message and media - as the main means of communication, encoding, decoding, response and feedback - as the four main functions of communication, and noise in the system. The sender of the message (source) is a company that sends an advertisement for a vacancy and thus communicates with the target public, i.e., the unemployed audience, as well as employees who wish to change jobs. The type of ad dictates the form in which the ad will appear, in order for the target public to receive and understand it. The process of designing an advertising message (encoding, encryption) takes into account which carrier will be selected, as well as who the recipients are, so that the ad is received in the expected way, appreciating that they will be the focus of the company. Kotler and Armstrong (2008) state that in relation to purpose, an advertising message must inform, persuade, and remind. The message should be viewed as a set of symbols sent by a company, appreciating that the words and symbols used in the advertising message are known to the recipients. Creating an advertising message includes for four activities: content, structure, form and source of the advertising message (Kotler, 1997). A real danger during the process of transmitting a company’s advertising message to a target public is the possibility of inaccurate interpretation of the original message created by the sender. Critical points are encryption and decryption of advertising messages (Senić, R., Senić, V., 2016);however, it is necessary to pay attention to informal communication channels, given that they also affect the interpretation and understanding of formal advertising messages (Torring, Hall  Taylor, 2004). The media is a channel of communication through which the advertising message is transmitted from the sender to the recipient. The process of determining the meaning of an advertising message symbol is defined as decoding. A more ideal scenario is one in which the recipient attaches the same meaning to the advertising message as the sender. The target audience (recipient, target audience) is the other party that receives the message and has a key role, while the best reaction is when the recipient decodes the message as it was created by the sender, i.e., into an understandable message (Jovičić, 2011). Feedback is part of the response of the recipient of the advertising message that has reached the sender. In case of audio-visual or other interference, which results in the recipient receiving a different message from the one sent by the sender, we are talking about the existence of noise. The task of the human resources manager is to remove all types of obstacles to the communication between 434 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) companies and potential job candidates, i.e., to choose an adequate manner and means of communication, to provide feedback mechanisms, and to help clearly define the structure of the organization as a prerequisite for successful communication (Mihailović, Kovačević, 2008: 238). Whether the sent advertising message will reach the target public is not conditioned only by the stated elements of communication, it is also necessary to take into account other determinants that may make it difficult or even impossible to receive the ad. Due to the large number of advertising messages, selective attention is noticeable among the target public, which is why advertisers are increasingly forced to resort to unexpected solutions for attracting attention. Extra-program content also makes a significant contribution to selective attention. Additionally, message recipients are more likely to accept what is compatible with their beliefs and convictions. During the process of transferring an advertising message, selective distortion is most effectively "cured" by attracting attention, clarity and repetition. It is also necessary to state that people have a selective memory, i.e., that they are much more likely to remember an advertising message if their initial attitude was positive (Babin  Harris, 2012). When it is necessary to make a decision on the choice of media, it is necessary to take into account that this choice is influenced by the nature of the market, the nature of the message, media reputation and costs (Senić, R, Senić, V., 2016). The essence of communication between companies and job seekers could be reduced to the need for companies to send advertising messages through the media that reach potential candidates, with the establishment of feedback, so that they can assess the response of the target public to the advertising message. It is important to accept that there is no advertising medium that is the best choice for every occasion, with its value depending on the audience's preferences, advertising goals, creative needs, competition and available budget (Shimp  Andrews, 2013: 316). The value of the advertising market in Serbia in 2014 was EUR 156 million, which is significantly lower than, the highest value, achieved in 2008 in the amount of EUR 206 million (IPSOS, 2015: 12). The value of a country's advertising market is an important indicator for every market participant, be it an advertiser, an agency or the media. This information indicates to the media their share of investments, i.e., which part of total funds intended for advertising is directed to its media, and which to the competition’s media. Another important piece of information on the demand side is the total audience, in relation to which the media publisher determines its share of audience (Media Association, 2018: 28). 435 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Television has the largest share in the total amount of advertising with 53%, followed by print media with 20%, out-of-home with 12%, Internet with 10% and radio with 4%. The importance of traditional media in the employment process The growth of the audience and the growing influence of the Internet have resulted in a decrease in the circulation of print media. However, print media has adapted to the new environment and highlighted analyticalness as their comparative advantage. Almost all newspapers, both daily and periodical, have their content on Internet portals. As a rule, topics that are offered in the printed edition are published there are well, as is additional content such as photo galleries or video and audio recordings. During the process of selecting the medium for the transmission of advertising message, Vračar (2005) points out the relevant indicators: circulation of print media, number of copies sold, returns, i.e., number of unsold copies, number of issues within one day, standard of print media buyers, determination according to newspapers as the primary or secondary medium for advertising, and a reputation which has been built with the readers. Sančanin (2021) points out that a responsible employment process must simultaneously harmonize the interests of applied candidates and companies, so that the chances of getting a job are in direct proportion to their knowledge, skills and abilities. It is within this specific context that the comparative advantages of advertising vacancies in traditional media stand out: more people read one ad, the content can be read more than once, and it is important that several ads can be compared in order to single out the most acceptable ones. Magazines are media that are, unlike newspapers, published periodically: weekly, biweekly, monthly, quarterly, semi-annually or annually. In relation to the audience, magazines can be general and specialized, and in relation to the structure, the usual division is into professional and entertaining. Advertisers have a large selection and numerous options for choosing a magazine, taking into account, above all, market goals and costs. Four dominant publishers in Serbia (Ringier Axel Springer Media, Adria Media Group, Insajder Tim, and Novosti) have a total readership share of 63.27% (Media Association, 2018: 24). In relation to press, radio is a young media: as we know it today, it was created a century ago1. According to the number of radio stations that broadcast programs and the number of receivers, and then according to the coverage of the population, radio is considered to be the most influential means of communication among traditional media. Tomić (2012) lists the key characteristics of radio as a media: 1 The year of radio's birth is taken to be 1920, when the KDKA radio station began broadcasting from Pittsburgh. 436 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES)  Auditory.Radio is a medium that is listened to, and perception is based on understanding messages, as well as creating visual images of what we are listening to. More and more radio stations are developing a platform for broadcasting programs over the Internet, KDS and satellite, which also contains a video signal from the studio in real time.  Contemporaneity. Radio is a single-dimensional medium that encompasses only one, and that is the temporal dimension, within which it is created and actualized. Every moment is an unrepeatable moment in the present in which radio expression is realized.  Imagination and intimacy. In addition to directly acting on the sense of hearing, radio manages to arouse other psychological, cognitive, spiritual and sensory processes and states, thanks to which it creates a powerful world of imagination within every listener.  Speed. Radio is the fastest media and, in this respect, only the Internet can pose competition to it on the media scene. Fast recording in the field and easy editing, as well as inclusion into programs, contributes to the speed of news placement in favor of the radio.  Functionality. The predominant functions of radio are information, education and entertainment. Since it became mobile, the transistor radio has entered mass use, and it can be heard even in the most remote areas where there is no kiosk or electricity. Radio as the oldest electronic media, is suitable for transmitting instant messages to the desired audience. Advertising messages placed via local radio stations, addressed to all those interested in applying for vacancies, precisely target a target group, and due to the low cost of audio content production, offers significant opportunities for advertising. The most important determinant, for defining the way of providing radio media services, is the type of platform through which the program is broadcast (Tomić, 2012): terrestrial broadcasting of analog signal at ultrashort (UKT), short (KT), medium (ST) and long (DT) wavelengths, FM and AM modulations. This is the most common technological platform, and it is based on broadcasting from transmitters of a certain power and frequency, for a specific geographical area. On the Serbian radio market, the four largest publishers of media content have a total share of 51.2%: S Media Tim, Maxim Media Group, PBS and Antena Group Serbia (Media Association, 2018: 24). Television, as a medium of mass communication, undoubtedly has large coverage and a wide audience and, at the same time, with the introduction of specialized channels, a targeted population of viewers. The ability for a million-strong audience to receive a television message, simultaneously, is one of the most important characteristics of television. 437 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Despite the development of information technologies and the emergence of new media, television is the most important source of information for most citizens. As many as 98% of Europeans own a television set, and the program is watched by an average of more than 200 million people a day. With the advent of the Internet and online multimedia platforms, television has not automatically lost its viewers but is gradually losing them. Television is losing the most audience in the 16 to 24 age group (Car, 2007). Today, the average television watching household has the ability to choose from several hundred TV channels, which means that ads do not reach the number of viewers they once could, while, at the same time, costs remain high, which means that the efficiency of broadcast ads has been reduced, and that they will have to be more efficient in order to bring a positive ROI: return on investment (Shimp Andrews, 2013: 214). The Internet is not a threat to television, nor to radio, but should be viewed through an integrative prism. Namely, the differences could persist until the moment when video content was an obstacle to Internet capacities. However, the development of new platforms for video content has resolved the problem of insufficient capacities, so now we can talk about the permeation of the Internet and television. The integrative function of the Internet has opened up numerous opportunities for improving integrated media communication, especially appreciating interactivity that offers the possibility of adapting not only a proactive relationship with the media, but lowers the ladder to a personal communication level. The inevitable product of media trends and the increasingly more frequent focus on the individual, posed another challenge to human resources managers, visible through the fragmentation of television viewers, i.e., the target audience. The audience is less and less interested in the general program content offered by television, and the interest in specialized programs is rising. As new technologies accelerate and dictate new working methods, it is realistic to expect that the future function of corporate communication will be more strongly effectedby technological, organizational and structural variables. Although, in the future, there will be those individuals and groups who cannot or do not want to follow innovation trends, and thus determine for themselves what, when and where to watch, it is realistic to expect the retention and supplementation of each new media, not its replacement (Noriss, 2000). In this sense, Drašković and Kleut (2012: 219) recall that traditional television was marked by the fundamental assumption that there was a mass audience that "linearly" watched the same program at the same time. This is how spectators were perceived as part of a dispersive audience that participates in the general public sphere. However, new approaches to audiovisual content increasingly create the impression, among 438 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) viewers and listeners, that their participation is in the individual rather than the public sphere, appreciating the opportunity they have to determine for themselves when and on which platform they will watch and/or listen to something. As bearers of various forms of communication, the media have not remained immune to the development of new communication technologies. Despite the fact that new communication technologies have a strong impact on established forms of communication media, forcing them to change, it should be emphasized that the media are changing, adapting, but are not becoming extinct (Fidler, 2004). On the contrary, through the acceptance and implementation of new technological characteristics, coexistence and convergence are visible, which leads to the conclusion that it is not realistic to expect the disappearance of any communication media. Four dominant broadcasters (Public Media Institution Radio-televizija Srbije, Pink Media Group, Antenna Group and Happy TV) record a total share of 62.3% in television viewership (Media Association, 2018: 24). Conclusion The choice of traditional media for the transmission of advertising messages to the target audience is a challenging and complex task that is influenced by numerous determinants among which stand out market segmentation, media characteristics and specificity of the advertising message. Thanks to its many advantages in audio-visual communication, television is the most commonly chosen traditional medium for transmitting advertising messages. Print media must seek their long-term sustainability much more intensively and quickly through the quality of media content, which will open a space for increasing advertising revenue. Thanks to media convergence and the offer of program content across several platforms, television, significantly strengthening its influence on the target public, used the integrative chance which, with the advent of the Internet, became an important comparative step in relation to the competition. That is one of the reasons why companies, still, choose television to place advertising messages. When making a decision on advertising a vacancy, companies assess in which traditional media they will publish an ad, what the synergistic effects of advertising in several media at the same time are, what is the content of the ad, and what is the image of the company as an employer. 439 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) REFERENCES Asocijacija medija (2018). Prava mera medija. Beograd. Car V. (2007). Konvergirani javni medijski servis, Politička misao 44(2), 113-127. Zagreb: Fakultet političkih znanosti. Drašković, B.,  Kleut, J. (2012). Televizijska publika u digitalnoj eri – istraživačke perspektive. Kultura, 135: 217-232. Fidler R. (2004). Mediamorphosis - razumevanje novih medija. Beograd: Clio Ipsos Strategic Marketing (2015). Jačanje medijske slobode: analiza medijskog tržišta u Srbiji. Beograd. Kleut, J. (2012). Interaktivnost i multimedijalnost – u potrazi za značenjem i kontinuitetom. Kultura, 135, 161-174. Kotler, P. (1997). Marketing Management: Analysis, Planning, Implementation, and Control (9th edition). Prentice Hall, Upper Saddle River. Kotler, P. (2000). Marketing Management (10th edition). The Millennium Edition. Person Prentice Hall, Upper Saddle River. Kotler, F., Vong, V., Sonders, Dž., Armstrong, G. (2007). Principi marketinga (4th edition). Zagreb: Mate. Kotler, P. and Armstrong, G. (2008). Principles of Marketing (12th edition), PearsonPrentice Hall, Upper Saddle River, New Jersey. Krstić, N. (2021). Broj zaposlenih u medijskom sektoru beleži blagi skok u 2020. Beograd: Nazavisno udruženje novinara Srbije. Martinoli, A. (2011). Lifestyle i personalni mediji kao rezultat konvergencije tradicionalnih i novih medija – primer B92. FM. Zbornik radova: Verodostojnost medija, dometi medijske tranzicije, 117-132, Beograd: Fakultet političkih nauka - Čigoja štampa. Norris, P. (2000). A virtouous Circle: Political Communications in Postindustrial Societies, New York: Cambridge University Press. Penezić, S. (2021). Društveni okvir i karakteristike tržišta dnevnih novina u Srbiji. CM : Communication and Media, XVI(1): 143-166. Sančanin, B. (2021). The Importance of Human Resources Selection for the Development of Media Organizations. Proceedings of the scientific-professional conference „Improving human resources in media organizations“, 40-72. Novi Sad: Center for Culture, Education and Media "Akademac". Senić, R., Senić, V. (2016). Marketing menadžment u turizmu. Vrnjačka Banja: Fakultet za hotelijerstvo i turizam. 440 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Shimp, T.,  Andrews, C. (2013). Advertising, Promotion, and Other Aspects of Integrated Marketing Communications (8th ed.). Mason, Ohio: South-Western. Sparrow, P., Brewster, C.,  Harris, H. (2004). Globalizing Human Resource Management. Routledge,Taylor & Francis Group, London and New York. Tomić, B. (2012). Uvod u medije. Beograd: Čigoja štampa. Vlastelica, T. (2007). Medijska kampanja, publicitet i oglašavanje. Beograd: Zadužbina Andrejević. Врачар, Д. (2005). Стратегије тржишног комуницирања. Београд: Економски факултет. INTERNET SOURCES Marketing mreža (2014). Kraj zablude o čitanoti novina. Available at: https://marketingmreza.rs/kraj-zablude-o-citanosti-novina/ (Accessed: 27 January 2022). Mather Economics ( May 11, 2021). E&P: Digital Newspaper Subscriptions Will Exceed Print By 2027. Available at: https://www.mathereconomics.com/ 2021/05/12/ epdigital-newspaper-subscriptions-will-exceed-print-by-2027/ (Accessed: 11 May 2021). SBRA - The Serbian Business Registers Agency. (2021). Registered media. Available at: https://www.apr.gov.rs/infografike.4320.html?infoId=93 (Accessed: 20 January 2022). Statistical Office of the Republic of Serbia (2022). Latest indicators. Available at: https://www.stat.gov.rs/en-US/aktuelni-pokazatelji (Accessed: 31 January 2022). 441 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) COMPENSATION, WORK DISCIPLINE, WORK ENVIRONMENT AND EMPLOYEE PERFORMANCE Kusni INGSIH Universitas Dian Nuswantoro, Faculty of Economics and Business, Management Department, Indonesia ORCID NO: 0000-0003-0873-6111 Ana KADARNINGSIH Universitas Dian Nuswantoro, Faculty of Economics and Business, Management Department, Indonesia. Agus Susilo NUGROHO Universitas Dian Nuswantoro, Faculty of Economics and Business, Management Department, Indonesia ABSTRACT Employee performance is one of the most important issues in the survival of an organization in order to achieve a company's own goals, and it can be seen from how well the employee's performance is. The problems faced by PT. Maju Jaya Sarana Grafika, namely the decrease in production results and the failure to achieve production targets. Many factors affect employee performance including compensation, work discipline and work environment. The purpose of this study was to analyze the effect of compensation, work discipline and work environment of employees on the performance of employees in the production department. The population and samples taken are employees of the production department at PT. Maju Jaya Sarana Graphic as many as 113 people. The sampling technique used a questionnaire or questionnaire method. There are two types of data used in this study, namely primary data and secondary data. The analysis technique used is multiple regression analysis. The results of the analysis in this study indicate that compensation, work discipline and work environment have a positive and significant effect on employee performance. Keywords: Compensation, Work Discipline, Work Environment, And Employee Performance. 1. INTRODUCTION In running a company, it is necessary to have good and organized human resource management, because basically the management of human resources itself is one of the keys to achieving the goals of a company itself. The productivity of a company can be assessed as 442 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) good and can be measured through an employee's performance in the company. If the employees themselves have a high work ethic, it will really help the company in achieving a target for the company itself. With the achievement of the company's targets, profits can be generated and the company can provide reciprocity in accordance with the performance of the employees themselves, and similarly if the company fails to get a profit, it will be a loss for the company and the employees themselves. Employee performance in the company is the answer to the success or failure of the company's goals that have been set. Bosses often don't notice this unless it's gone really bad or things are going awry. Too often managers don't know how badly performance has slumped and the company faces a serious crisis. A deep bad impression of the company resulted in a decline in performance. Many factors can affect employee performance. Several factors that affect employee performance are compensation (comp), work discipline (disc), and work environment (envrnmt). Ingsih's research (2021a) found evidence that comp has an effect on employee performance. In the research of Ingsih, et al. (2021a), Ingsih, et al. (2021b), Tentama, et al. (2020), Hidayati, et al. (2019) found evidence that disc has an effect on employee performance. However, Kelibulin, et al. (2020) states differently. Referring to existing research, comp can be a background reference for the research to be discussed. In another study, Ingsih, et al. (2021c), Parashakti, et al. (2020), Dunggio (2017), and Nguyen, et al. (2015) found evidence that the envrnmt affects employee performance. Meanwhile, in the research of Pawirosumarto, et al. (2017) found the opposite. In this case, environmental factors can also be an important factor for employee performance, so further research is needed and needs to be proven. In this case the envrnmt is also a matter of influencing an employee's performance, because it is directly related to work. Some things in the envrnmt that are usually very influential are about the cleanliness of the envrnmt, good air sanitation, noise levels in the work area, and others. In Indonesia itself, there are several industrial sectors that are growing very rapidly, one of which is a printing company, because it has a big role in other industries, where the printing industry can provide the needs of a product packaging, advertising needs, and others. One of the companies engaged in printing services is PT. Maju Jaya Sarana Graphics. PT Maju Jaya Sarana Grafika is an organization engaged in professional printing with a market share of large companies throughout Indonesia. In 2020, the decrease in the percentage of production occurred very significantly in August, the decrease in production decreased by 2,330 pcs (13.2%) from the previous month. Meanwhile, in September – December the number of production has increased. There are fluctuations in the amount of production at PT. Maju Jaya Sarana The graph shows that there are factors that affect employee performance so that the 443 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) amount of production increases and decreases. Thus the PT. Maju Jaya Sarana Grafika needs to improve and maintain the performance of its employees so that the production process always reaches the targets set by the company. Along with the development of the company, finally in 2020 the company moved to a new address in the Bawen Industrial Estate. Moving to a new location causes employee performance to be slightly disturbed because they have to adapt to a new environment and atmosphere. By looking at this phenomenon, the researcher wants to know whether the shift from the old office to the new office has differences in employee performance, and one of the factors that might be a reference is about comp, disc, and a new envrnmt. So this research needs to be done to solve the problem of decreasing employee performance at PT. Maju Jaya Sarana Graphics. 2. RESULT AND FINDINGS The number of questionnaires distributed in the study were 113 questionnaires given to employees of the production division of PT. Maju Jaya Sarana Graphics. The results of the distribution of the questionnaires obtained indicate that all questionnaires can be returned. The next step after getting research respondents is to describe respondents based on gender, age, education, and length of work in order to give a general description of the profile of the employees of the production division of PT. Maju Jaya Sarana Graphics. Based on gender, it shows that most of the employees of the production division of PT. Maju Jaya Sarana Grafika is male, which can be seen from the respondents as many as 68.1%, because they were given the task of operating various printing machines. Meanwhile, there are fewer female employees, amounting to 31.9%. Based on the age of the respondents, it shows that most of the employees of the production division of PT. Maju Jaya Sarana Grafika is aged 21 – 30 years, with a total of 49.6% which of course is included in the productive age to work. Based on education shows that in the production of PT. Maju Jaya Sarana Grafika is run by employees with high school education (100%). This is because his duties as a production executor are operating equipment or machines and also arranging and packaging products so that they are quite suitable for employees with high school education. Based on the length of work, it shows that most of the employees of the production division of PT. Maju Jaya Sarana Grafika has worked for three years, which is 40.7%. With a working period of more than three years, it shows that employees have carried out their duties for a long time in the production division of PT. Maju Jaya Sarana Graphics. Validity test is used to determine whether the questionnaire is valid or not as a variable measuring instrument. For testing using Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) factor analysis, the 444 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) desired KMO value must be greater than 0.5 and sig. Bartlett's test 0.05 means that the sample adequacy is met and factor analysis can be continued. The Loading Factor (Component Matrix) in the component matrix is greater than 0.4 then the number of question items in the questionnaire is said to be valid. The results of the validity test showed that the KMO value in each item was more than 0.5 and sig. Bartlett's test 0.05, while the loading factor value is more than 0.4 so that the indicators of the comp variable, disc, envrnmt, and employee performance are declared valid to be used as a variable measuring instrument. Reliability test is used to see the reliability of the questionnaire when it is reused as a question. If the respondent's answers are consistent from time to time if the same question is asked, then the questionnaire is declared reliable or reliable. The value of Cronbach's alpha variable comp, disc, envrnmt and employee performance is greater than 0.70. These results show that the questionnaires or questions used by each variable are proven to be reliable. The coefficient of determination can be seen in the adjusted R square of 0.814. These results can be interpreted that the variables of comp, disc, and envrnmt are able to explain employee performance by 81.4%. Meanwhile, 18.6% of employee performance is explained by variables outside of comp, disc, and envrnmt. The result of F test is 163.856 with sig. 0.000 is smaller than 0.05, so that comp, disc, and envrnmt affect employee performance together, so the regression model used is fit. Model Summaryb Model R 1 R Square .905a Adjusted R Square .819 Std. Error of the Estimate .814 1.530 Source: processed primary data, 2021 ANOVAa Model Regression 1 Sum of Squares Mean Square 1151.267 3 383.756 255.281 109 2.342 1406.549 112 Residual Total df Source: processed primary data, 2021 445 F Sig. 163.856 .000b 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Test the hypothesis t Unstandardized Standardized Coefficients Coefficients Model B 1 Std. Error (Constant) .741 .760 comp .409 .115 disc .219 envrnmt .272 t Sig. Beta .975 .332 .324 3.546 .001 .083 .305 2.637 .010 .088 .313 3.093 .003 Source: processed primary data, 2021 Hypothesis testing proves that comp has a significant effect on employee performance, with the results of the t test of 3,546 with sig. 0.001< 0.05. With a positive influence, it means that the higher the comp, the higher the employee's performance. This is supported by the theory which states that a good comp system will be able to provide satisfaction for employees and allow companies to obtain, hire, and retain employees so that comp will be related to employee satisfaction, namely with comp that is considered sufficient to provide satisfaction and satisfaction will make employees can work calmly and focus on work so that it can produce good performance. The research results obtained support the research of Ingsih, et al. (2021a) which states that comp has a positive and significant effect on employee performance. The hypothesis test proves that disc has a significant effect on employee performance, with the results of the t test being 2,637 with sig. 0.010 < 0.05. With a positive influence, it means that the increasing disc will further improve employee performance. By working according to the regulations applied, it will be directed at the goals to be achieved by the company so that with high discipline, employees can achieve better performance. The research results obtained support the research of Ingsih, et al. (2021a), Ingsih, et al. (2021b), Tentama, et al. (2020), Hidayati, et al. (2019) which proves that disc has an effect on employee performance. However, Kelibulin, et al. (2020) states differently. The hypothesis test proves that the envrnmt has a significant effect on employee performance, with the results of the t test being 3.093 with sig. 0.003 < 0.05. With a positive influence, it means that the increasing envrnmt will further improve employee performance. With a supportive working environment, it will certainly make employees more fluent in carrying out their duties so that they can produce better performance. The research results obtained support the research of Ingsih, et al. (2021c), Parashakti, et al. (2020), Dunggio (2017), and Nguyen, et 446 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) al. (2015), which shows that the envrnmt has a positive and significant effect on employee performance. Meanwhile, in the research of Pawirosumarto, et al. (2017) found the opposite. 3. CONCLUSION The conclusion that can be drawn in this study is that there are several factors that influence the decline in performance at PT Maju Jaya Sarana Grafika Semarang, including comp, disc and envrnmt. So that PT Maju Jaya Sarana Grafika Semarang must pay attention to these factors in order to improve company performance. The advice given from this study is to expand the object of research because the focus of this research is only on PT Maju Jaya Sarana Grafika Semarang so that the research findings cannot be generalized to other companies. REFERENCES Dunggio, Titin. 2017. Influence of Leadership, Motivation and Work Environment on the Performance of Employees in the Secretariat Departments of Highways South Sulawesi Province. Internal Communications & Organizational Behavior e-Journal. Vol. 8, No. 6. Hidayati, S. K., B. Perizade, M. Widiyanti. (2019). Effect off work discipline and work environment to performance of employee (case study at the central general hospital (RSUP) Dr. Muhammad Hoesin Palembang). International journal of scientific and research publications, Vol. 9 (12), 391-398. Ingsih, K., Astuti, D., Suhana, S. (2021a). Improving teacher motivation and performance through communication, work discipline, leadership and work compensation. Academy of strategic management journal, 20 (1), 1 - 16. Ingsih, K., Yanuardani, R. L, Suhana, S. (2021b). The role of work discipline, work motivation, and organizational commitment through job satisfaction on nursing performance in Indonesia. Journal of applied management, 19 (4), 838 - 848. Ingsih, K., Wuryani, W., Suhana, S. (2021c). The role of work environment, work motivation, and leadership to improve employee performance with job satisfaction as an intervening variable. Academy of strategic management journal, 20 (3), 1 - 11. Kalibulin, E. S., S. Palutturi, M. A. Arifin, Indar, Y. Thamrin, Stang, S. Ramadani. (2020). The effect of work discipline on a employee performance (The health office case study of Tanimbar Island). Medico-legal, Vol. 20 (3), 943-947. Nguyen, P. D., Dang, C. X. and Nguyen, L. D. (2015). Would better earning, work environmental, and promotion opportunities increase employee performance? An 447 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) investigation in state and other sector in Vietnam. Public Organiz Rev, Vol. 15, 565579. Parashakti, R. D., Fahlevi, M., Ekhsan, M., Hadinata, A. (2020). The influence of work environmental and competence on motivation and its impact on employee performance in health sector. Advences in Economics, Business and Management Research, Vol. 135, 259-267. Pawirosumarto, S., Sarjana, P.K., Gunawan, R. (2017). The effect of work environment, leadership style and organizational culture towards job satisfaction and its implication towards employee performance in Parador hotels and resorts, Indonesia. International journal of law and management, Vol. 59 (6), 1337-1358. Tentama, F., L. Dewi., E.R. Meilani. (2020). The Role Of Work Discipline And Autonomy On Employee Performance: A Case Of Private University In Indonesia. International journal of scientific & technology research, 9 (1), 4152-4157. http://www.ijstr.org/final-print/jan2020/The-Role-Of-Work-Discipline-AndAutonomy-On-Employee-Performance-A-Case-Of-Private-University-InIndonesia.pdf 448 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) AFRICA: TRANSITIONS FROM AUTHORITARIAN SOCIALISM TO LIBERAL DEMOCRACY Musa M. Kamara Ankara Yildirim Beyazit University, Institute of Social Science, Political Science and Public Administration ABSTRACT In the post-colonial Africa, most Sub-Sahara African intellectuals and political leaders believed that Liberal democracy was not conducive to African society because of two reasons: first, democracy is a western concept and doesn’t reflect and befit African culture and traditional society compared to its western counterpart. Second, there was an immediate need for unification in the newly independence African countries in which ethnics’ divisions caused by boundary sharing were threat to social stability. Authoritarian government based on socialism especially Leninist model was found attractive among Post-Colonial African leaders so as to build national unity in such fragmented society with strong government which will reflect on the value of pre-colonial African society. Julius Nyerere of Tanzania, in his Ujamaa, expresses that African socialism is based on solidarity and brotherhood. Other African leaders such as Sekou Toure of guinea; Senghor of Senegal and Kwame Nkrumah of Ghana made a clear distinction between African socialism or socialism in African from that of European socialism which they considered to be a product of labor groups disenchantment of the capitalist system based on the exploitation of proletarians. More besides, they argued that Africa doesn’t have class stratification and therefore far from such revolutions. These leaders were strong in their arguments wholly because of their obsession for self-determination, instinct hatred for colonial systems and the ideas of African unification or PanAfricanism. However, despite the post-colonial African leaders’ efforts to maintain the ideas of African socialism through rigorous political and economic reform most of the African countries today either one way or another have embraced liberal democracy as a tool to upholding political; economic and social stabilities. However, the questions this paper addresses are: why most African countries end up practicing Liberal democracy? Which kind of socialist society the African nationalist leader tried to build but failed? What led to their failure? Why Eastern Europe socialist countries lasted longer than African socialism? Meanwhile, the purpose of this research is to give the overview of how African socialism in the post-colonial era was used by African revolutionary 449 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) nationalist leaders in the name of retuning or bring back pre-precolonial Africa and how liberal democracy substitute socialism in Africa. Keywords: Pre-colonial African; Post-colonial Africa; African leaders; socialism; Marxist Leninist; Liberal democracy. AFRICAN SOCIALISM UNDER AUTOCRATS’ LEADERSHIP After independence in 1950-1980, Post-Colonial Africa countries experienced the inherited socalled democratic system in a very short-time especially African countries which obtained independence in 1960 (Robinson, 1994) hence most of their colonial masters were Europeans who had already established liberal democracy in their countries and were in ideological conflict with the socialist or Soviet Union member countries. The post-colonial African leaders rejected colonist liberal democracy system because most of them were charismatic leaders who had led the nationalist struggle to obtain independence and had believed to have right to remain in power and carried out the necessary reforms needed for the newly independence states. As (Dowden, 1993) points out that the inherited system from the colonial states had been used by most of the African leaders either for personal gain or used it to suppress their constituents that was little or no different from their colonists. Liberal democracy is a political regime which is characterized by commitment to popular rule, that is, the right to ascend to power through popular mandates which is done by regular, open and competitive elections based on universal suffrage, the power of the popular mandated government is constrained by constitution and the availability of vibrate and rigorous civil society including private enterprise economics, free press etc. 1 Post-colonial African leaders ostracized liberal democracy under one voice, that is, Liberal democracy is not suitable to the newly independence African countries (Lancaster, 1991-1992). They argued that these newly independence states were vulnerable to internal upheaval particularly from ethics, religious and regional adversary. An opened and competitive elections will create further divisions rather than creating balance through representation, Democratic debates over economics and state of affairs would slowdown the rapid 1 (Robinson, 1994) The shift towards authoritarianism from the mid-1960s was justified on the grounds that a strong central state was necessary in order to further the objectives of nation-building and economic modernisation, especially in view of ethnic and communal divisions. Traditional forms of decision-making which laid stress on patrimonial authority were also used as a justification for the one-party state. Such views found ready support among academic observers of various ideological hues who believed that Western democratic forms were inappropriate or at least unrealistic in view of the absence of pre-conditions such as widespread literacy and industrialization 450 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) modernization these newly independence countries yield for. As such, abandoning liberal democracy was necessary even though they themselves used liberal democratic arguments to gain independence. Fenner brockwy also propounded that post-colonial African leaders were obsessed with the establishment of states on the basis of socialist ideology because most of them were either in their 40 or 50 years at the time they became powerful political leaders and had acquired education during the time socialist ideology dominated Europe and after Labour Party in England gained power in 1945. The relationship between Labour Party and some African socialist states were cleared. In 1964, a group of Zambian diplomas were sent by Dr. Kaunda to England under Labour Party leadership. They were permitted to observe Labour Party in action in the local election. One will find it difficult to argue that not only post-colonial African nationalist leaders wanted to stay in power for life but their hatred for European model of governance also contributed to welcoming socialist ideology after independence in 1950 and 1960. Such hatred stemmed from the repressive system established by Europeans to create a systemic exploitation of colonial African society. More besides, these African leaders were optimistic that socialism based on collectivism and common ownership would be the best and most befitted form of society that reflects precolonial African value and will help build pre-colonial African society. According to Gluckman, Governing type in pre-colonial Africa was based on kingship and imperial hegemony which was similar to constitutional government in which there were some sorts of mechanism put in place to hold everyone accountable for their actions, and people could also be rewarded for doing good. Most importantly, traditional leaders ruled in accordance with the cultural and traditional norms. A leader could be challenged for not abiding by the customary rules. Lonsdale and Hodder Williams added that these imperial hegemonic rules in Africa were replaced by colonist through forceful means in which political leaders were forced to comply with their demands in exchange for preserving power and political status. But (Dowden, 1993) believes that the idea of democracy in pre-colonial Africa is an illusion even though there is general consensus that Africa was ruled based on kingship in which the kings decisions were constrained by elders council, hereditary chiefs who advised were considered prudent to the kings. The interpretation of socialism compatibility with African society led to the emergence of authoritarians and dictators’ African leaders most of whom had the intention to establish socialist states based on African values that reflects pre-colonial African society. According to (Hazard, 1969), In Senegal, young Marxist ideology was attracted by Leopold Sadar Senghor which he 451 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) regarded as essential to an African society. Senghor appreciates Soviet Union progressive economics reforms and was ready to implement such model, but in a different form. He envisages that he wanted to create something new that reflects humanistic value of black Africa. Nevertheless, he criticized the form of Stalin socialism referring to it as “Soulless Monster”. Sekou Touré of Guinea and Julius Nyerere of Tanzania also displayed strong optimism for African socialism. Both believe in African communitarianism. Nyerere on one hand interpreted Ujamaa as the basis for African socialism, and Sekou Touré on the other hand regards Africa as a collective life based on social solidarity which many people envy (Bennett, 1964/1965). Another Marxist African leader of Mali was President Keita. He expresses his admiration for soviet model of governance in 1962. Unlike Senghor who expresses his interest in African socialism based on the humanistic black African value, Keita position was indicated by his formula” Socialism in Africa” (Hazard, 1969). He was obsessed with establishing a society based on Marxist—Leninist model with a strong political, social and economic system alongside the U.S.S.R. President Kwame Nkrumah of Ghana is also considered as another socialist leader. Meanwhile, the Affairs Bureau of African affairs in Ghana bears no doubt Marxist communist ideas. More besides, Nkrumah’s administration was also represented in the 1962 Eighty-One Communist Nations Conference in the Soviet Union (Bennett, 1964/1965). Other socialist countries—either with explicit or implicit Marxist Leninist or Marxist communist– in sub-Saharan Africa were Ethiopia, Angola, Benin, Congo, Madagascar, Somalia, Mozambique, Zimbabwe, Burkina Faso etc. (Sklar, 1988). The rise of modern authoritarianism in African resulted from a series of interrelated issues rooted from the arguable colonial system, the intense and Hobbesian process of class formation and the intensive crisis and dislocation of the structures of production (Robert Fatton, 1990). Another justification for shift to socialism or Leninist Marxist based on autocracy or dictatorship style of leadership by the post-colonial Africa leaders was the issue of class system. Most of the postcolonial Africa leaders were firmed in their arguments that Africa compared to Europe does not have class system. In fact, class system does not exist and had never existed in Africa. Therefore, African doesn’t have proletarian class capable of revolting against the established socialist system. According to (Bennett, 1964/1965), Julius Nyerere of Tanzania points out that European socialism stemmed from revolutions by working class. Class system is to Europe as prayer is to Islam or Christianity. Therefore, socialism is definitely the European version of internal conflicts or civil wars. That is, a means that cannot be separated from the ends. As a result, African 452 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) political orders consist of patrimonial types of governing which are not capable of creating a productive capitalist system (Fatton, 1990) . Unlike the soviet that provides some level of satisfactions to citizens by permitting little room for expressing dissatisfactions on issues affecting their lives to various representatives, to make proposal to the government, to take part in the proceeding by watching from the galleries, and most importantly to participate in the election even although westerners were not satisfied with high concentration of centralized political and economic power. But most socialist African leaders who understand socialism in their own ways had never provided any corridor for political dissidents and citizens to express grievances in an explicit manner. So, it is possible to use President Keita of Mali as an example for this. Meanwhile president Keita had intention of extending the regional financial council into regional assembly that was to be elected by citizens through the universal suffrage just as in the Soviet Union. However, the national assembly which supposed to be popularly elected by a universal suffrage and could be controlled by the same citizens according to laws, was prevented from such controlled by himself thereby choosing members of national assembly along party lines and the names where announced to the public. More besides, he prevents each member of the national assembly from having direct connections with the people they represent to avoid speaking in their interests (Sklar, 1988). Nevertheless, Some African socialist leaders tried to differential themselves by establishing a socialist state under authoritarian rule with one party system. In Tanzania for instance, Julius Nyerere and Kwame Nkrumah of Ghana had one-party political state while president Leopold Sadar Senghor of Senegal had some kind of liberal oligarch with limited corridor for political dissidents and was seeking to establish a socialist state with some aspects of capitalism to satisfy the two great blocs of the world (the West and East power blocs). These differential implications of socialism or Marxist Leninist that reflects the value of the so-called pre-colonial African society among the post-colonial African leaders can be clearly understood through their acquisitions of independence – whether independence was acquired through nationalist revolutionary movements or nationalist movements – from which they acquired political power. As (Robinson, 1994) notes, the nationalist movement obtained independence by peaceful transfer of power while the revolutionary nationalist movement obtained independence or political power through military struggle. Most of the revolutionary nationalist leaders became attracted to socialist ideology in the name of building national unity at the same time have the intention of retaining power infinitely. 453 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) As socialist ideology requires collectivization, corporation, communitarianism, class politics and equality (Heywood, 2017). Therefore, it won’t be astonishing to say that the post-colonial African leaders paid high concentration not only centralizing political power, but also economic power through collectivism or common ownership and thus providing little or no room for private ownership. In Mali, Congo, Guinea, Tanzania, Somalia, Ethiopia, the government controls economic by regulating trade, investments activities, the prices of agriculture products, high tariffs and the cost and allocation of credits and exchange rates. Keita as a practical Marxist Leninist nationalized state enterprise. He established an institution for Rural Economic which was responsible to monitor and regulate agriculture products. Local farmers were allowed to trade or sell non-gain crops only to the government with a price determined by the state (Dowden, 1993). And Senghor of Senegal argues that there is a different between African order of communal and the Russian collectivist. According to him, African agricultural society is based on mutual corporations among family members who owns agriculture. Such corporations are strengthened on the basis of religious feeling while Russian collectivism is comprising of individuals from different background or family, built on the basis of common interest. But some American scholars and the Russians such as Professor Potekhin understands that the danger for African socialism would be more visible when economic development and specialization take place (Bennett, 1964/1965). The dangers for African socialism mentioned by Potekhin begun clearer before the end of 1980, because the high concentration on economic activities by these socialist African states led to declining of the state’s economic thereby increasing red tape bureaucracies and farmers taxes, uncontrollable corruptions, inefficient public service etc. As a consequence, those who possessed capital investment in trade for quick return rather than long term productive enterprises in manufacturing. Another caused of economic declined is the measures taken by the International Monetary Fund that could affect the socialist states. These measures were anti-statist which took power and money away from the government (Dowden, 1993). Although Africa was ruled by so-called autocrats or dictators during the post-colonial period but not all were obsessed with socialist ideology based on one party state. Most of the African countries that attained independence through peaceful transfer of colonial power had a multi-party state even though there are no evidence that the ruling party lost election. Botswana, Mauritius, Gambia, and Senegal had been organizing multi-party competitive election since they attained independence, but sadly the election had never been lost by the governing party (Molutsi and Holm, 1990). In 454 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) contract to other African countries where cultural distinction poses a greater threat to social stability, the ruling party in Botswana was capable to uphold peace and organized democratic election after the independence reason being that the people of Botswana have common language (Tswana) and cultural tradition. Also, the government broaden political participations at the level of local government and most importantly, as mentioned by (Harvey and Lewis, 1990), the country has many natural resources that enable the government to stabilize its economic. Gambia also is one of the few African countries that gains independence through peaceful transition of power. the ruling party had never lost election since after the independence. one part of this explanation is that the governing party has strong rural based which enable the party to retain its dominant (perfect, 1986). TOWARD LIBERAL DEMOCRACY The failure of African socialist states under dictators have been well documented by scholars. Richard sklar, as president of American African Association (1981-1982), expresses his discontentment on the development of dictatorships in Africa during the meeting of the American African Association in 1981-1982. According to Sklar, the reasons for the failure of the development of dictatorships in Africa with lasting political and economic stabilities are obvious. African leaders paid greater attention to favoring original and associated ethnics groups than promoting peace and solidarity among various ethnics’ groups living in the countries; they promote impunity instead of promoting accountability and social justice; They promote material stagnation instead of focusing on economic development; more besides, instead of development of political system that reflects the interest of the society as a whole they engendered divisiveness which led to military overtake and civil war (Robert Fatton, 1990). Toward the end of 1980, most socialist African states were struggling to maintain public discontentment resulted from economic mismanagements. High increase in commodities prices, hyperinflations, high unemployment rate, massive corruptions; overtaxes of peasants and farmers were posing serious threat to the authority. For example, in 1991, Zaire got bankrupt to the extent that Zairean national enterprise that produces copper admitted that it could no longer produce and sell coppers abroad according to contractual commitment. Benin was also one of the socialist African countries that got bankrupt that the state could no long pay civil servants and consolidate political support by offering job, lucrative government contract, maintain permits needed for 455 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) international trade; maintain state-own enterprise and public services such as free education and healthcare. These problems resulted to mounting public discontents and more quests for liberal democracy which the people believed would facilitate regular and competitive elections and dismantle government high concentration on economic power to path the way to privatizations or private enterprise. The failure of soviet or communism in eastern Europe affected socialist countries in Africa although powerful western capitalist countries should take part of the blames for the failure of African socialism or socialism in Africa and promoting the ideas of liberal democracy. Also, it is could be obvious that two approaches were used by western liberal countries to dismantle African socialism or socialism in Africa. The first is the military approach. They supported multiples military coups via marginalized ethnics groups to establish liberal democracy with extreme emphasis on capitalism in Africa. Most of the political leaders that attains political power through military coups accepted democracy by adopting electoral system for organizing competitive elections. For instance, in Nigeria, Military government was responsible for initiating democracy by organizing national election in 1992. Also, Ghana moved toward democracy through military intervention in 1966 although another military coup occurred in 1972. The second is the economic approach. Western liberal countries also used economic tools to suppress the regimes of the so-called dictators. The International Monetary Fund (IMF) and World Bank delegitimized regimes committed to socialist ideology or economic centralization. These international institutions came out with the lists of economic policies called Structural Adjustment Programs to be vigorously implemented in these countries for regimes legitimization. The policies were more concerns with democratizing regimes rather than fixing the economic. They demanded the regimes to recognize opposition political parties and organize regular and competitive elections based on universal suffrage, and to also create mechanisms that will enable private enterprises to compete with stateown enterprises (Lancaster, 1991-1992). The most effective of these economic policies that finally shifts Sub-Sahara African socialist countries to comply with liberal democracy governing standard were the conditions laid out by the U.S government to give foreign aid to any individual country who proves to be committed toward establishing democracy according to western model and to establish market-oriented economy (Dowden, 1993). This strategic flourished and popularized democracy in Africa. Many dictators were forced to abolish the ideas of establishing socialist state 456 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) and embrace democracy because these countries economic where at the point that could instigate citizens revolt against government. The relationship between Soviet Union, China and African socialist states cannot be underestimated because the collapsed of U.S.S.R; Easter Europe and China also affected socialism in Africa. most of the socialist African countries were supported by China, USSR, and socialist countries in Eastern Europe in 1960. In 1980, when the economics of China and socialist countries in Europe declined, they could no longer support their ideological brethren in Africa. More besides, in 1990, China and eastern European socialist countries were moving toward market-oriented economic. African socialist countries had no other alternative, but to welcome liberal democracy which revolutionary nationalist African leaders considered obstacle to the steps taken toward Africa rapid modernization after independence in 1960. References Bennett, G. ( 1964/1965, Winter). African Socialism . International Journal, 20(1 ), pp. 97-10. Retrieved , from https://www.jstor.org/stable/40199388 Dowden, R. (1993, October). Reflections on Democracy in Africa. African Affairs , 92(369 ), 607613. Retrieved 12 13, 2019 , from https://www.jstor.org/stable/723242 Hazard, J. N. (1969, October). Marxian Socialism in Africa: The Case of Mali. Comparative Politics, 2(1 ), 1-15 . Retrieved from https://www.jstor.org/stable/421479 Heywood, A. (2017). Political Ideologies: An Introduction . London , England : Palgrave . Lancaster, C. (1991-1992, Winter,). Democracy in Africa. Foreign Policy(85), 148-165 . Retrieved 12 13, 2019 , from https://www.jstor.org/stable/1148748 Liberal Democracy in Africa: A Socialist-Revisionist Perspective. (1988). Canadian Journal of African Studies / Revue Canadienne des Études Africaines, 22( 2 ), 240-267. Retrieved from https://www.jstor.org/stable/485904 Ottemoeller, D. ( 1998, (Sep). Review: Democracy in Africa: Diversity within a Common Theme. African Studies Review , 41(2 ), 133-137. Retrieved from https://www.jstor.org/stable/524830 Robert Fatton, J. (1990, Autumn). Liberal Democracy in Africa. Political Science Quarterly, 105(3), pp. 455-473. Retrieved from https://www.jstor.org/stable/2150827 Robinson, J. H. (1994). In Democracy, Governance and Economics Policy: Sub-Saharan Africa in Comperative Prospective (pp. 10-19). Nottingham: the Russell Press Ltd, Nottingham. Sklar, R. L. (1988, Mar). Beyond Capitalism and Socialism in Africa. The Journal of Modern African Studies, 26(1 ), 1-21 . doi: https://www.jstor.org/stable/160977 457 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) THE LIBERIAN CIVIL WAR, CONFLICT RESOLUTION ACTIVITIES AND THE INVOLVING INSTITUTIONS FOR ESTABLISHING PERMANENT PEACE IN LIBERIA Musa M. Kamara Ankara Yildirim Beyazit University, Institute of Social Science, Political Science and Public Administration ABSTRACT As far as diversity is concerned, no country, continent or society is free from ethnic conflicts. Some Western scholars believed that the emergence of ethnic nationalism led to the fall of communist order (Rex, 1992). And Yinger, J. M. (1985) Points out that ethnic attachments create an environment where people who believed to have similar feelings of having common ancestry joined forces to protect cultural heritage and struggle with other ethnic groups to gain political and economic dominance within the society. Liberia as a country has suffered fourteen years of ethnic conflicts which ended after the interventions of ECOWAS, UN, and others International Partners that led to the signing of a Comprehensive Peace Agreement (CPA) among active warring factions and the government of Liberia in August 2003. However, the peace that Liberians people have continue to enjoy remains fragile because major issues such as national reconciliation, justices, poverty, inequality, etc. have been given little attention by the national government (International Crisis Group , 2012). INTRODUCTION Ethnicity is considered as an important weapon useful in making alliance and mobilizing people in the struggle for power and limited available resources ( Eifert, Miguel and Posner, 2010). Therefore, the salience of ethnicity cannot be underestimated in analyzing the factors that leads to the foundation of Liberia and the reasons for its stagnations in term of its modernization processes. Meanwhile, Liberia is small country located on the West coast of Africa with the approximate population of 5.677 million people (World Bank, 2020). It obtains Independence on July 26, 1847, and it is presumed to be the first independence African country. It was founded in 1822 by the free slaves who were repatriated from America after the abolition of slavery in 1806. Naturally, the foundation of Liberia has been characterized by ethnic conflicts between the repatriated free-slaves 458 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) called the Americo-Liberians ethnic groups and the indigenous ethnic groups most of which revolved around first on the issues of settlement and later on the servitude system established by the free slaves or Americo- Liberians to exploit the indigenous groups. Initially, there were conflicts among different ethnic groups before the arrival of free slaves from America. These disputes might have revolved around land, trade, economic issues etc. (George Klay Kieh, 2004). As Michael Hechter posits in Internal Colonialism, the greater the economic inequality between upper crust and subaltern, the higher possibility of subaltern unification to resist and challenge the political legitimacy (Özkırımlı,2010). Therefore, the indigenous ethnic groups consist of 15 tribes formed an alliance to jointly oppose the Americo-Liberia internal colonial system based on the alienation of indigenous groups in social, economic and political participations and the heavy taxes levied on them without representation. According to (Sirleaf, 2009:66-7), From 1944-1971, President William V.S Tubman initiated social and political reforms to improve the live standard of indigenous Liberians. These social and political reforms were intended to include the indigenous Liberians in the decision-making process and to create an environment that will enable them to live in a low-income estate and increase literacy among them. His predecessor president William R. Tobert continues the reform agendas after his death in 1971. It was expected that the reforms will reduce the tensions between the Americo-Liberian and indigenous people. On the contrary, the indigenous people were demanding more equal opportunity and could explicitly expressed their dissatisfactions concerning the wide disparate between the Americo Liberian and them. In April 1980, the indigenous Liberians overthrown the Americo-Liberians government which marks the end of their domination in the Liberian politics. The coup d’état of 1980 was led by President Samuel Doe who was a Sargent and an elite member of one of the ethnic groups in Liberia. Sargent Samuel Doe presidency was characterized by ethnic conflicts among the indigenous ethnic groups. According to Sharpe, T. (Spring 2012), President Doe ten years of ruling only benefited his ethnic groups and Mandingo elites both of whom consist of only 10 percent of the population according to 1974 census. The ethno-favoritisms of President Doe erupted a bloody civil war which lasted for 14 years (1989-2003). On the eve of charismas in December 1989, the National Patriotic Force of Liberia (NPFL) headed by Charles Taylor invaded President Samuel K. Doe’s government (Sesay, 1996). Taylor’s invasions were aided and abetted by the Gio and Manor Ethnic groups who were brutalized by 459 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Doe’s Administration. After 14 years of civil war, the ECOWAS, UN, US and others International Partners intervened which was followed by the signing of the Comprehensive Peace Agreement and to establish the national transactional government of Liberia. However, the questions as to how long the peace will be maintained remains unanswered because the origin of the civil conflict is yet to be prioritized on the national agendas. This article seeks to answer the questions: how the internal colonization works in Liberia after independence in 1847, What prompted the Liberian civil war and what parts ethnicity played during the 14 years civil war, which kind of lessons the indigenous Liberians learnt from the civil war and how far ethnicity has impeded an explicit social and political institutional development and what steps have been taken by the Liberia people to initiate the reconciliation process. The article is divided into three sections. In the first section, two major points were outline. The first is the causes of the perpetual ethnic conflicts between the Americo Liberia ethnic groups and the indigenous ethnic groups. And the second is the mechanism placed by the America colonization Society to increase the influence of the repatriated free slaves or Americo-Liberians at the expense of the indigenous people and the explicit class structure built to keep the indigenous ethnic group outside political spheres. These analyses will be made with specific reference to Michael Hechter’s Internal Colonialism. In the second section, multiple theories of ethnicity and nationalism to are used to give depth analysis on the causes of the bloody civil war among the various indigenous ethnic groups after the Americo-Liberian’s regime elapsed and why the war lasted for many years, how the warlord recruit remnants along tribal or ethnic lines to create more difficulties for peacekeeping forces from the neighboring countries. And finally, I will give an insight on the mechanism being put in place by the United Nations and other international partners for national reconciliation. LIBERIA AND ITS INHERITED ETHNIC CONFLICTS A piece of land today called Liberia was bought by the American Colonialization Society with the intention of repatriating the free African slaves to their ancestor’s land. According to Faulkner (1910), the American government official or relatives were the main brain behind the repatriation and their internal motive was not to provide humanitarian assistance or improve the negros living conditions, but rather to eliminate the harmful influence of free black slaves in the US (Afolabi, 2017). Initially, the free slaves were sent to Sierra Leone, a country sharing border with Liberia, but later taken to Liberia when the US congress approved a total of US$100,000 to the ACS for the 460 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) buying of land, building new homes and to facilitate farming for the new community of the free slaves. However, when the indigenous Liberian who sold their lands (Liberia) to ACS later realized they were deceived into selling their lands when the ACS refused to give the rest of the money agreed upon. They began to hate the settlers or the Americo-Liberia and even tried to forcefully take back the land, but through the helped of ACS via the American government the Americo Liberian were able to permanently settle. Nevertheless, this marks the beginning of what George Klay Kieh, J. (2004, June ) terms as “Irregular war in Liberia” Which is characterized by the emergence of one or more insurgence groups to challenge the central authority (white 1996: 57). When the settlers or Americo-Liberians finally settled. They wrote Liberia’s constitution in line with the United States constitution, established a government similar to United States and so on. More besides, as propounded by (Kieh 1998:157), the Americo Liberia established a caste based and servitude system similar to the one in the southern plantation in US (Afolabi, 2017). They created a situation Michael Hitcher term as Cultural Division of Labor. A situation in which people who shared similar grievances identify themselves regardless of family background to develop a distinct ethnic identification (Özkırımlı,2010). Although perennial antagonisms were among the various ethnic groups prior to the arrival of the free slaves or Americo Liberia, but they opposed upper crust-subaltern system introduced by the Americo-Liberians in a single voice. Such unification can be seen to have manifested during April 1980 coup d’état led by President Samuel Doe which gained mass supports of from all indigenous ethnic groups. Liberia gained independence on July 26, 1847, which makes her the first country on the continent of African to gain independence. Interestingly, Liberia was not colonized by any external authority like other African countries. However, there was an ongoing colonialization similar to Michael Hitcher’s internal colonialism. To get the clear picture of the internal colonization, it is important to turn our discussion to the caste system established by the Americo-Liberians and the power relation between the America-Liberian themselves. 461 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) The class structure was divided into four levels. The first consists of agents appointed from ACS to moderate the daily administrative activities undertaking by the second class. They made law and gave instruction to the second class as to how it should be implemented. The Light-skin AmericoLiberians were placed at the second class, that is, they were serving the administrative positions in the public and private sectors (layers, senior bureaucrats, managerial posts, etc.) and were appointed by the ACS agents that are appointed within themselves. The third class consists of the Dark-skin and the free slaves who were rescued from the sea after Americo-Liberia settled down. Finally, the indigenous people who were prevented from taking part in any political activities (Afolabi, 2017). Also, there were conflicts among the Americo-Liberia based on skins’ colors and professions. The light-skin color considered themselves superior to the darkskin colors and this believing of colors supremacy was enforced by the ACS because they normally appointed the light skinny Americo-Liberia to top positions. As indicated in figure 2, The class structure changed from 1820-1926 after ACS left. The light-skin was considered the first class, the dark-skin and the Congo were the second class hence the Congo were successfully assimilated in 1850 (Akpan, 1973:255, 227). However the Congo occupied the lower positions, but the status of the indigenous Liberians remained the same (Kieh, 2004). The indigenous Liberian were not only excluded in public affairs, but they were also mandated to pay huge taxes to the authority without representations. They were restricted to live in certain area of the country, and they were excluded from benefiting the natural resources of the republic. (MOJA 1980: 3; Kieh) notes 462 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) that the Americo-Liberians that consists of only 4% of the total population in 1970, and 6% in the 1980 controlled over 65% to 70% of the natural resources in the republic. More besides, the Americo-Liberian never encouraged intermarriage between their ethnic group and the indigenous ethnic groups where were not considered citizens of Liberia until 1904. According to Akpan (1973), the Americo- Liberian capably colonialized the indigenous ethnic groups who were in majority using the same exploitative and oppressive ruling system not difference from other colonial powers such as France, Britain and Portugal. The government began the expansion of its authority throughout the country in 1944. In 1946 the indigenous were given the right to vote and could also own property. The social and political reforms undertaken by President William R. Tolbert in 1971 to reducing the ethnic tensions between the Americo-Liberian subsequently turned out to be the greatest threat to the domination of the Americo-Liberians in the Liberians politics. These reforms were intended to include the indigenous Liberians into domestic politics, offer them basic social services such as education, health, modern housing facilities etc. Nevertheless, the indigenous Liberians yielded for more equal rights and opportunities. In 1980, members of the indigenous Liberians headed by Sargent Samuel Doe overthrows the Americo-Liberian government which marks the end of their hundred and thirty-one-years political domination. Sargent Samuel Doe presidency was characterized by ethnic conflicts among the indigenous group. As (Sharpe, 2012) points out that President Doe’s ten years of ruling only benefited his ethnic groups and partially Mandingo tribes elites both of which 463 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) consists of only 10 percent of the population. The ethno-favoritisms of President Doe erupted a bloody civil war which lasted for 14 years (1989-2003). ETHNIC CONFLICTS AMONG VARIOUS INDIGENOUS ETHNIC GROUPS The fall of Americo-Liberian regimes marked a major turning point in the Liberian history. That is, the indigenous Liberians came to power for the first time since the foundation of Liberia. Also, this shifts in political power marks the beginning and end of the ethnic conflicts between the Americo-Liberians and the indigenous ethnic groups. However, such shift in power also opened a new corridor for bloody and atrocious ethnic conflicts among the various indigenous ethnic groups that lasted for 14th years. The indigenous ethnic group of Liberia consists of five ethnic groups except for the AmericoLiberia ethnic groups which consists of only 2.0 percent of the population according to 1974 census. Although the fifteenth ethnic groups can be found in various parts of the country, but each of them can be found in majority within certain parts of the country. For instance, the Manos and Gios are noted to be in majority in the western part of the country. The Belle, Ghandi, Kissi and Lorma are found in majority in northwest of the country, the Mandingo ethnic group are found in majority in the north and west part of the country. The Grebo, Kru and Krahn ethnic groups are found in majority within the southeastern part of the country. The Bassa are found in the south central, east and the west central. The Kpelle can be found in majority within the central Liberia (George Klay Kieh, 2004). President Doe’s regime (first indigenous president from Krahn ethnic group) was characterized by ethnic conflicts among various indigenous ethnic groups. Initially, President Doe appointed official regardless of ethnic background, (Waugh, 2011: 81) he appointed some members of his cabinets from the Movement of Justices in Africa (MOJA) which was established by Togba Nah Robert who came from Kru ethnic group and others from the Union of Liberia Association of America (ULAA) whose members were on a visit in Liberia during the military coup headed by President Doe. However, the competition between the members of the two groups (MOJO and ULAA) for administrative positions caused suspicions that they have anxiety to control the government. Therefore, according to (Waugh, 2011: 81), President Samuel K. Doe dismissed some of the members of both Movements and replaced them with his trusted military personnel from different ethnic groups. 464 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) President Doe was able to overthrow President William R. Tolbert’ regimes (Americo Liberian) with the help of Thomas Quiwonkpa, who was later appointed by the president as a chief of staff of the Armed Forces of Liberia. He is also presumed to have been one of the key prayers in making sure that the coup was successful. General Quiwonkpa was an origin of Gio ethnic group while President Doe was an origin of Krahn ethnic group. (Ellis, 1999:54) articulates that Thomas Quiwonkpa did not show any intention of becoming president, but rather preferred Samuel K. Doe for the position. Certainly, he wanted to use Samuel K. Doe as a steppingstone to get to the position, but Doe could understand his tactics because he sees him as the only threat to his regime especially when he started recruiting his kinsmen into the Armed Force of Liberia. President Doe changed his co-conspirator Thomas Quiwonkpa to Secretary General of Liberia Redemption Council. A government body established by him after April 12, 1980 military coup. Quiwonkpa rejected the position, resigned from the government and travelled to the US (Afolabi, 2017). In 1985, Quiwonkpa attempted to overthrow president Doe’s regime through the helped of his kinsmen (Gio ethnic groups) and others ethnic groups who desired were to avenge the death of President Tolbert killed by Doe. Unfortunately, the coup failed and Quiwonkpa dies in the process. President Doe and his sympathizers started executing anyone suspected of supporting the coup especially innocent people from other ethnic groups. He orders a mass execution of ethnic groups (Mano and Grebo) he suspected to have conspired with Quiwonkpa and his ethnic group (Gio). These people were targeted in their hometowns or counties. For example, in Nimba county, one of the political subdivisions of Liberia where Gios and Manos live in majority was target by President Doe ‘s regime army (Youboty, 2004: 69; Sirleaf, 2009:139). More than 3, 000 Gios and manos were killed in that operation. More besides, in other places constituted of President Doe’s sympathizers such as Grand Gedeh county, the manos, Grebos and Gios were raped, brutalized and killed (Adebajo, 2002: 46; Toure, 2002:5). Having created many enemies for himself after the coup failed. He recruits his kinsmen in the Armed Forces of Liberia (AFL) and appoints them in various strategic positions of the government. Most importantly, he established a strong alliance with the Mandingo ethic group. One of the ethnic groups that later became victim for welcoming his support, leading to the death of thousands of them during the civil war killed by the Gio and Mano in Nimba. President Doe developed interest in the Mandingo ethnic group because they never had interest in politics at the time (but were merchants). He wanted to use them to maintain his control over Nimba by giving him intelligent 465 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) about the living condition of his so-called enemies since they were living together with the mano and Gio during the Americo-Liberian’s domination. Other indigenous ethnic groups perceived Mandingo ethnic as non-Liberian or foreigners despite numerous historical evidence presented in the Liberian history. However, there are three reasons leading to such sociological perceptions about Mandingo ethnic: Firstly, this labeling of Mandingo ethnic group as non-LiberianS can be traced to the Americo-Liberia’s regimes. The granting of indigenous Liberian’s citizenship in 1904 was not free. It requires accepting the wills, religion and the tradition of the Americo-Liberia. That is, any indigenous Liberian wishes to be citizen of the land must agree to live according to the recommended lifestyles of the Americo-Liberians which requires the change of traditional name and acceptance of Christianity as new religion. Other indigenous ethnic groups could easily adopt to the new rules and were granted citizenships. Nevertheless, Mandingo ethnic were already Muslims and were bearing Islamic names. Therefore, 85% of the Mandingos refused to adopt the new citizenship law. Those who became Christians, adopted new name and agreed to live western lifestyle and abandon tradition as recommended by Americo-Liberians. Second, only the Americo-Liberians and those indigenous who accepted western life-styles called Mandingo ethnic group and other ethnic groups who were adamant in changing their names as “countrymen”, “bush men” and aliens. After the death of President Doe in 1992. Others ethnic groups who refused to accept the Americo liberia citizenship law and those who accepted the law labeled Mandingo ethnic as foreigners. There are two reasons for this. One, the Mandingo supported President Doe who was the enemy of three ethnic groups made up of 20% of the total population according to 1974 census. Second, Krahn ethnic considered as Mandingo ally during president Doe’s regime withdrew their supports for the Mandingo claiming they betrayed President Doe without any concrete and reasonable proves. All these grievance or grudges for the mandingo ethnic group reinforce the perception of mandingo being called a foreigner. Thirdly, since indigenous ethnic group gained power through military coup in 1980, the Mandingo ethnic group had never in any way created a visible path such as establishing university, owning vast agricultural lands or multimillion dollars companies that will lead to their domination. President Doe fails to realize that selective killing and revenging against the largest number of populations would lead them no choice but to accept any high influential person who could promise them revenge against him and his ethnic group and allies particularly Mandingo ethnic group. 466 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Charles Taylor, the chairman of the Union of Liberia Association in America who was appointed by the president Doe as a director of the General Services of Administration rekindled the operation of National Patriotic Front of Liberia founded by Gen. Quiwonkpa in 1984, intended to overthrow Doe’s government. Prior to that, Charles Taylor was charged for inappropriate used of public fund in January 1981 by Doe’s regime but he escaped from the country (Afolabi, 2017). VARIOUS WARRING FACTIONS’ ACTIVITIES AND PEACE ACCORDS SIGNED. Charles Taylor came back to Liberian fully prepared to commit what United Nation term as humanitarian catastrophic. He used National Patriotic Front of Liberia to recruit hundreds of child soldiers as well as people from ethnic groups that shares common agony toward President Doe’s regime most especially the Gio and Mano ethnic groups (Kieh, 2004). Meanwhile, Charles Taylor gained financial and moral supports from some African leaders. For instance, ( Reichards 1995 138-39) posits that president Houphouet-Boigny of Ivory Coast strongly supporter Taylor’s caused in ECOWAS which delays cease fire agreement for eight years. Also, the president of Burkina Faso Blaise Compaore supported Taylor because he was helped by the same Libyan-trained Liberian militias to overthrow his predecessor. On the eve of Christmas, December 25, 1989, Gershoni, Y. (1977, Dec) asserts that the NPFL led by Charles Taylor launched an attack in Nimba county against the National Army from the northeastern border of the country. As ( Kieh, 2004) points out, the NPFL forces were able the overcome government forces in Nimba county because they received mass supports from the ethnic groups (Gios and Manos) brutalized and killed in 1985 by the Armed Forces of Liberia. Charles Taylor besieged of Nimba county was characterized by blood shares as (Kieh, 2004) notes that the scores of innocents’ bloods were shared. The Mano and Gios started beating, stripping and slaughtering the Mandingos who offered their supports to president Doe and the Krahn ethnic group of President Doe. The NPFL controlled 90 percent of the country in less than seven months and was ready for the final attack on capital city, Monrovia (Gershoni, 1997). The warring factions increased suddenly from two to seven between 1989 and 1994. Partly because of the wealth gains by warlords through acquisition of land which possesses natural resources, and wholly because of some ethnic groups desired to revenge the death of their kinsmen. All these insurgence groups leaders recruited members from their ethnic groups. For instance, the Independence National Patriotic Front of Liberia was founded in 1990 by warlord Prince Johnson 467 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) to defend his Kru ethnic group in Nimba county. He plays a key role in the execution of President Doe. The United Liberation Movement for Democracy (ULIMO) was also one of the insurgence groups consists of Gio, Krahn and Mandingo ethnic group. It was later divided into groups, ULIMO-K consists of Mandingo ethnic group and ULIMO-J consists of Krahn ethnic group. Another insurgence group was the Liberian Peace Council consists of Krahn ethnic group. The Lofa Defense Force was also one of the militia groups consists of Belle, Kissi, Lorma and Gbandi ethnic group and so on. Liberia was indeed considered a collapsed state because central government lost absolute control. In 1990, President Samuel Doe was overthrown and killed. This brings relief to many of the insurgence groups leaders. A peace agreement was signed in 1993 during Cotonou Accord which brought interim government to power. However, Charles Taylor who was commanding the most powerful insurgence group joined forces with Independence National Patriotic Front of Liberia led by prince Johnson to take control of the capital Monrovia. (Gershoni, 1997). As Taylor threaten that any election that will not bring him to power will be considered void. Therefore, he could not rest until he sees himself as the head of the state. After the failed of seven peace agreements, Abuja Peace II Accord was signed in 1997, which marks the end of the first civil war. National election was held, and Charles won with 75% percent of the votes (Kieh, 2004). During Abuja II Accord, several recommendations which could prevent another civil war were laid out by the international community to the candidate who will have the mandate of the people. Among these recommendations were: establishing a reconciliation committee to facilitate the peacebuilding process, restructure the Armed Forces of Liberia, Capacity building and reform of institution (Sharpe, 2012). According to (Kieh, 2004), President Taylor refused to reform the AFL. Instead, he appointed his personal militias to various high military positions and security sectors. These militia were thus in the habits of committing atrocities in other parts of the country. President Taylor militias and group of bandits who were Krus, Gios, Grebos etc. Killed many Mandingos and Krahn especially in Nimba county. In 1999, a frustrated and agonized group of Liberians, majority of whom consist of Mandingo ethics who were killed in thousands and forced to exile, and the former President Doe sympathizers founded the Liberians United for Reconstruction and Democracy to overthrow Charles Taylor’s government. They fought several battles, but Taylor was finally defeated in January 2003, and he escaped to Nigeria to seek Asylum. Later he was turned over to international criminal court for 468 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) War crimes against Humanity. The departure of Taylor marks the end to Liberia 14 years civil war, and the beginning of the peace Liberians currently enjoy. Also, the departure of Taylor paths the way for the signing of Accra Peace Accords in May 2003 under which interim government was formed and 15,000 UN troops were deployed to facilitate the transfer of power to the Liberians people and the combatants were disarmed. On October 11, 2005, nation election and Ellen Johnson won more than 54% votes, ranking as the first female democratically elected president on the African continent. Ellen Johnson Sirleaf regimes received an insurmountable support from the international community in the institutional reconstruction processes and to establish a reconciliation committee to facilitate in building peaceful environment for the Liberian people. For stance, UN helps reform the justice and security sectors, while the United States helped with the Police and Army (Kieh, 2004). Despite United Nation efforts in helping Liberia government build credible institution, corruptions and nepotisms have remain greatest threat to Liberia development. These mentioned illegal activities are practice in the government along the ethnic or tribal lines. People are not punished for these acts because the prosecutor likely to have ethnical tied with corrupt official under indictments. PEACE, RECONCILIATION PROCESSES AND THE INSTITUTIONS ESTABLISHED. 1. National Transactional Government On June 17, 2003, a Comprehensive Peace Agreement (CPA) was signed by all warring factions in accordance with the UN Security Council no.1497 of August 1, 2003, paving the way to establishing two years National Transactional Government of Liberia under which the general elections in 2005 was organized (Harris, 2006) The NTGL was a coalition government comprises of the Government of Liberia, Liberians United for Reconciliation and Democracy (LURD), the Movement for Democracy in Liberia (MODEL), other political parties (Liberia public administration profile), members of civil society and interest groups Harris, D. ( 2006, Sep) the National Bar Association, Liberian Business Organizations, women organizations, Trade Unions, Teachers Union, Refugees, the Liberians in the Diaspora/America and youth. The seats in the NTGL were allocated in line with the Comprehensive Peace Agreement. For instance, the government of Liberia was allocated 12 seats, the Movement for Democracy in 469 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Liberia got 12 seats, Political Parties 18 seats, Special Interest Group and Civil Society 7 seats, Counties 15 seats. The National Transitional Government of Liberia was mandated according to the comprehensive Peace Agreement with the following responsibilities:  The implementation of the provision of ceasefire agreement.  Overseeing and coordinating implementation of political and rehabilitation programs enunciated in the peace agreement.  Promotion of reconciliation to ensure the restoration of peace and stability to the country and its people.  Contribute to the preparation and conduct of internationally supervised elections in October 2005, for the inauguration of the elected government for the Liberia in January 2006. NTGL allows the UN security council resolution no.1509 in 2003 to deployed 15,000 peacekeeping force which later left Liberia 2017 after the government take full responsibility of security sector. More besides, 103,000 rebels were disarmed and more than 125,000 refugees and 325,000 internally displace citizens were encouraged to return (Sharpe, Spring 2012) In order to boost public confidence and to improve transparency in financial sectors, The NTGL and its international partners signed an agreement to creates the Liberia governance and economic management assistance program which remains in place until 2010. More besides, 2. Elected Government As outline in the CPA, the NTGL organized a post conflict election supervised by the international community in October 2005 and the elected government was on January 16, 2006. This brings Ellen Johson Sirleaf, the first elected female African president to power. However, one of the major concerns of the UN after 2005 elections was to sustain peace in Liberia. Although United Nation immensely participated in the institutional reform processes including building the capacity of government official in the post conflicts reconstructions of Liberia, but the question as to how long the Liberians can be willing to accept each other after 14 years of bloody civil war remains unanswered, because even though international community may continue to offer its inflicting support toward conflict resolutions on peacebuilding and sustainable peace in Liberia, only the Liberians themselves can take the responsibility in helping to create a peaceful environment conducive for democratic practices. And to that, the post conflict government of Madam Ellen 470 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Johnson Sirleaf emphasizes on three key challenges that must be immediately addressed in order to create a peaceful environment. These were: the security reform sectors, rule of law, and the national reconciliation. I. Security reform sectors Although the post conflict government assumed responsibility in other sectors, But the UN remains at the center to security reform sectors especially in the funding of program and proving humanitarian aid and some basic services after the war. Meanwhile, the urgency attached to the conflicts resolution activities in Liberia prompts the United Nations Security Council to place Liberia on the agenda of the UN’s peacebuilding commission. Nevertheless, the United Nations scopes of operations in the post conflict reconstruction of Liberia were limited to security reforms which was one of the three major concerns highlighted by Madam Ellen Johnson Sirleaf’s government elected in 2005 (Sharpe, Spring 2012). While the UN continues to recruit and train police and other personnel during the post conflict reconstruction of Liberia, the United States on the other hand remains entirely in charge of the recruitment and training of the Armed Force of Liberia. These two actors’ responsibilities were clearly defined, and the recruitments were done based on the standard qualifications to avoid tribal favoritism. More besides, Gender representations during the security reform was also prioritized. II. Rule of law The peace of post conflict Liberia remains fragile. Devastated and weak justice system needed an immediate reform. As Sharpe, T. (Spring 2012) points out that during the president inaugural speech, she mentioned that the justice system needs an immediate attention, citing on the numbers of cases at the circuit court level, estimated to be at 90 percent couple with the extremely high numbers of pre-trial detainees at the prison. The war affected every aspect of the society and there are also victims of the war yelling for justice and others needed better policing to live in a peaceful environment, and for such to happen according to Jonen, R. (2000), the Communal/relation issues must be addressed and should be based on trust, community and justice. III. National reconciliation After 14 years of bloody civil war the government of Liberia along with its international partners and the United Nations opened a national dialogue for reconciliations. Such forum gives opportunity to the victims and the alleged perpetrators to interact and to also give a clearer picture 471 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) of the root causes of the civil war. As Jonen, R. (2000) identifies social injustice and ethnic discriminations as the fundamental problems which lays the basis of the Liberia conflict which also continue to exist. Through the funding and supports of the United Nations the Truth and Reconciliation Commissions was established which was also part of the Comprehensive Peace Agreement (CAP) under its article XIII. And they began work officially on February 22. 2006. The sole purpose of the truth and reconciliation commission was to identify the root causes of the Liberia conflict from 1822 to 2006. That is, to give a clearer picture of the misunderstanding, poverty, inequality, oppression and deadly conflict with the enduring principles of truth, justice and reconciliation. Also, the TRC was committed to identifying Egregious Domestics Crimes, Gross Violation of Human Rights Law, and Serious Humanitarian Law Violations. More besides, the TRC was authorized to determine the responsibility of any persons, groups or entities that partakes the commission of these crimes by either planning, instigating, aiding or abetting in the planning, execution of any serious offense under its jurisdictions. Meanwhile, the fining of TRC was that: 1) The conflict in Liberia has its origins in the history and founding of the modern Liberian state. 2) The major root causes of the conflict are attributable to poverty, greed, corruption, limited access to education, economic, social, civil and political inequalities, identity conflict, land tenure and distribution, etc. 3) All faction to the Liberian conflict committed, are responsible for the commission of egregious domestic law violation, and the violation of international criminal law, international human rights law, and international humanitarian law, including war crimes violations. 4) All factions engaged in armed conflict, violated, degraded, abused and denigrated, committed sexual and gender-based violence against women including rape, sexual slavery, force marriage, and other dehumanizing forms of violations, 5) A form of both individual and community reparation is desirable to promote justice and genuine reconciliation. 6) Where in the determination of responsibility international human rights law, international humanitarian law, international criminal law, do not apply domestic criminal law statutes will apply. 472 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 7) No faction in particular instituted – in some cases to a very limited extent – adequate mechanism to avoid or mitigate massive violations of human rights that characterized the conflict. 8) All factions and other armed groups recruited and used children during the period of armed conflicts. 9) None derogation of right during periods of emergency or armed of conflict applies to the Liberian conflict situation. 10) Prosecution mechanism is desirable to fight impunity and promote justice and genuine reconciliation. 11) Common Article 3 and protocol II of the Geneva Convention, having being ratified by the Government of Liberia apply to Liberia. 12) Liberian was engulfed in armed conflict from December 1989 to 1996, and from 1999 to August 2003. 13) Preponderance of evidence is an appropriate evidentiary standard of proof appropriate to the work of TRC considering that it is neither a criminal nor prosecuting institution. 14) Massacres economic crimes, extra-judicial killing, for example, fall within the ambit of IHRL AND IHL. 15) The New Panel Code of Liberia will apply as to mercenarism, official oppression, murder, kidnapping, rape, sexual assault, fraud n the internal revenue of Liberia, theft and/or illegal disbursement and expenditure of public money, property or record. 16) General Human Rights Violation (GHRV) are generally, but not exclusively, committed by state actors, and may take place during times of peace and armed conflict, and can be directed against individuals or a group of individuals. 17) Lack of human right culture and education, depravation and over a century of state suppression and insensitivity, and wealth acclamation by a privilege few created a debased conscience for massive rights violation during the conflict thus engendering a culture of violence as a means to an end, with an entrenched culture of impunity. 18) External state actors in Africa, north America and Europe, participated, supported, aided, abetted, conspired and instigated violence, war and regime change against constituted authorities in Liberia and against the people of Liberia for political, economic, and foreign policy or gains. 473 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) And the TRC also determined that the following: 1) All warring faction are responsible for the commission of gross human right violations in Liberia, including war crime, crimes against humanity, IHRL, IHL, ICL, domestic criminal laws. 2) Prosecution in a court of competent jurisdiction and other forms of public sanction are desirable and appropriate mechanisms to promote the ends of justice, peace and security, foster genuine national reconciliation and combat impunity. 3) Massive wave of gross violation and atrocities which characterized the conflict assumed a systematic pattern of abuse, wanton in their execution and product of deliberate planning, organized and orchestrated to achieve a military or political objective, disregarding the rights of noncombatants, children, and women, the elderly, disarmed or surrendered enemy combatants. 4) All factions to the conflict systematically targeted women mainly as a result of their gender and committed sexual and gender-based violations against them including, rape of all forms, sexual slavery, forced marriages, forced recruitment, etc. 5) Reparation is a desirable and appropriate mechanism to redress the gross violations of human rights and shall apply to communities and individuals, especially women and children, to help restore their human dignity, foster healing and closure as well as a justice and genuine reconciliation. 6) General amnesty for children is desirable and appropriate, amnesty for crimes lesser than gross violation is also desirable and in certain circumstances appropriate to foster national healing and reconciliation. 7) IHRL, IHL, ICL, and Liberia domestic criminal statutes are applicable in establishing accountability for crimes committed during the mandatory period of the TRC work. 8) Reform of certain public institutions are appropriate to promote good governance and human rights, reduce poverty and alleviate illiteracy, promote peace, security, national reconciliation and opportunity for all. 9) While the TRC will not commend general amnesty, except as provided by number 5, the commission however holds that all individuals admitting their wrongs and speaking truthfully before or to the TRC as an expression of remorse which seeks reconciliation with victims and the people of Liberia will not be commended for prosecution. 474 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 10) Further investigation into matters under consideration by the TRC but remains incomplete up to the expiration of tenure in June 2009 are desirable. 11) Liberians in the Diaspora are as much of a Liberian as Liberians at home, they continue to be engaged with developments on the homeland, supported, finance warring factions as an instrument for regime change, their voices must be heard, and their concerns must be addressed in fostering greater national reconciliation. CONCLUSION The civil in Liberia has devastating effects on the social, economy, political and the infrastructure. Families were being internal and externally displace. In fact, according to Sharpe, T. (Spring 2012), more than 125,000 Liberia became refugees, and 325,000 citizens were internally displaced, and more than million Liberians lost their lives. Jonen, R. (2000) identifies social injustice and ethnic discriminations as the fundamental problems which lays the basis of the Liberia conflict. And The Truth and Reconciliation Commissions (TRC) reports confirms that the misunderstanding, poverty, inequality, oppression and deadly conflict with the enduring principles of truth, justice and reconciliation can be considered as the primary factors for the prolong ethnic conflicts of Liberia. The ethnic conflict begins with the settlement of the repatriated free-slave Africans who established a servitude system to suppress the indigenous ethnic groups until 1979. This leadership lasted for hundred and thirty-one years. It was outed when they initiated a social and institutional reform which targeted the inclusion of the indigenous group to reduce the tension and hatred that indigenous Liberians have built for settlers over the years. However, the indigenous ethnic groups demanded more inclusive policy than what Americo-Liberia leadership anticipates. They revolted and claimed power through sergeant Samuel K. Doe who served as the first indigenous president of the republic of Liberia. On the eve of Christmas on December 1989, Charles Taylor, a Libya trained rebel and US’s former CIA agent brought war to Liberia claiming to have come to revenge the death of the president (William VS Tubman) killed by the sitting president (Samuel K. Doe) and the death of the former chief of Armed Force of Liberia, Thomas Quiwonkpa, who was also killed by President Doe after 1985 failed coup. This ethnic conflict lasted for 14 years. In 2003, with the intervention of ECOWAS, UN, US and other international partners. A Comprehensive Peace Agreement under which the National Transactional Government of Liberia 475 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) was established to handle the current situation and to organize a free and fair election under the watch of the international community. In compliance with the CPA, the elected government which came to power in 2005 initiates a national reconciliation by establishing the Truth and Reconciliation Commission. Meanwhile, even though the UN and Ecowas has apply great efforts in making sure that Liberian continue to enjoy the current peace but the lack of efforts on the part of government to support UN project in sustaining peace has been weak. References Afolabi, B. T. (2017). The Politics of Peacemaking in Africa. In Liberia’s evolution & the descent into civil war. Boydell & Brewer; James Currey an imprint of Boydell & Brewer. Retrieved from https://www.jstor.org/stable/10.7722/j.ctt1t6p5wp.8 Bank, W. (2020). Population, Total - Liberia. Retrieved from The World Bank: https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.TOTL?locations=LR Benn Eifert, Edward Miguel and Daniel N. Posner. (2010, April). Political Competition and Ethnic Identification in Africa. American Journal of Political Science, 54(2 ), 494-510. Retrieved from https://www.jstor.org/stable/25652219 COMMISSION, T. A. (2009). FINDINGS AND DETERMINATIONS. E-Mansion. Retrieved from http://www.trcofliberia.org/reports/final-report.html George Klay Kieh, J. (2004, June ). Irregular Warfare and Liberia's First Civil War. Journal of International and Areas Studies, 11(1), 57-77. Retrieved from https://www.jstor.org/stable/43107087 Gershoni, Y. (1977, Dec). War without End and an End to a War: The Prolong War in Liberia and Sierral Leone. African Study Review, 40(3), 55-76. Retrieved from : https://www.jstor.org/stable/524966 Gershoni, Y. (1997, December). War without End and an End to a War: The Prolonged Wars in Liberia and Sierra Leone. 20. doi:10.2307/524966 Harris, D. ( 2006, Sep). Liberia 2005: An Unusual African Post-Conflict Election. The Journal of Modern African Studies, 44(3), https://www.jstor.org/stable/3876300 476 375-395. Retrieved from 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) International Crisis Group . (2012). Liberia: Time for Much-Delayed Reconciliation and Reform. International Crisis Group, 1-18. Retrieved from https://www.jstor.org/stable/resrep32301 Joan Esteban, Laural Mayoral, and Debraj Ray. (2012, May 18). Ethnicity and Conflict Theory and The Facts. American Association for the Advancement of Science, 336(6083), 858-865. Retrieved from https://www.jstor.org/stable/41584850 Jonen, R. (2000). ROLE OF RECONCILIATION IN POST-CONFLICT LIBERIA. Peace Research , 32(4), 41-52. Retrieved from https://www.jstor.org/stable/23607997 Özkirimli, U. (2010). Theories of Nationalism (Second Edition ed.). Palgrave Macmilla. Rex, J. (1992). Ethnic and Class Conflict in Europe. Aula, 14(3), 18-27. Retrieved from https://www.jstor.org/stable/41490024 Sesay, M. A. (1996, Mar). Civil War and Collective Invenetion in Liberia . Review of African Political Eonomic, 23(67), 35-52. Retrieved from https://www.jstor.org/stable/4006227 Sharpe, T. (Spring 2012). Original sin, social justice, and citizenship: Lessons from peacebuilding in Liberia. International Journal , 67(2), 351-364. Retrieved from https://www.jstor.org/stable/23266011 Yinger, J. M. (1985). Ethnicity. Annual Review of Sociology, 11, 151-180. Retrieved from https://www.jstor.org/stable/2083290 Yinger, J. M. (1985). Ethnicity . Annual Review of Sociology, 11, 151-180. Retrieved from https://www.jstor.org/stable/2083290 477 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) İŞ BECERİKLİLİĞİ (İŞ ZANAATKARLIĞI) İLE PROAKTİF KARİYER ADANMIŞLIĞI DAVRANIŞLARI İLİŞKİSİ ÜZERİNE UYGULAMALI BİR ÇALIŞMA AN APPLIED RESEARCH ON THE RELATIONSHIP BETWEEN JOB CRAFTING AND PROACTIVE CAREER ENGAGEMENT BEHAVIOURS Erkan POLAT YL Öğr., Selçuk Üniversitesi, SBE, Yönetim Organizasyon Anabilim Dalı, Konya. Serap KALFAOĞLU Dr., Selçuk Üniversitesi, İİBF, İşletme Bölümü, Konya. ÖZET Son zamanlarda kuruluşlar, çalışanların bilgi üzerine hareket etmelerini ve olağandışı olay ve koşullara proaktif davranışlar sergilemelerini beklemektedir. Çünkü işler yalnızca kuruluşlar tarafından ihtiyaçlara göre tasarlanmakla kalmaz, aynı zamanda çalışanlar tarafından da aktif olarak yeniden tasarlanabilir. Öte yandan günümüzde küreselleşme, teknolojik yenilikler ve sosyal değişimler nedeniyle kariyerler önemli değişikliklere maruz kalmıştır. Ekonomik ve işgücü piyasası değişikliklerine yanıt olarak, kişilerin kariyerlerinde değişiklikler zorunlu kılınmış ve yeni kariyer modelleri ile birlikte çeşitli çağdaş kavramlar ortaya çıkmıştır. Bu kavramlardan biri de proaktif kariyer adanmışlığı davranışlarıdır. Bu bildirinin amacı çalışanların iş becerikliliğinin proaktif kariyer adanmışlığı davranışları üzerine ne düzeyde etkili olduğunu belirlemektir. Bu amaçla, Mersin ilinde Halk Bankası şubelerinde çalışmakta olan personellerin iş becerikliliği ile proaktif kariyer adanmışlığı davranışları arasındaki ilişkileri ortaya koymak üzere, anket yöntemi-soru sorma tekniğiyle veriler toplanmıştır. 111 çalışandan elde edilen veriler ile SPSS programı aracılığıyla söz konusu değişkenler arası ilişki ve etki analizleri yapılmıştır. Analizler sonucunda, iş becerikliliği ölçeğinin tüm boyutlarının (görev becerikliliği, bilişsel beceriklilik, ilişkisel becerikliliği) ile proaktif kariyer adanmışlığı davranışları ölçeği arasında istatiksel olarak anlamlı ve pozitif yönlü bir ilişki olduğu ortaya çıkmıştır. Ayrıca yapılan regresyon analizi sonucunda, iş becerikliliğinin proaktif kariyer adanmışlığı davranışını önemli ölçüde etkileyen bir değişken olduğu gözlenmiştir (R2=,762, p=,000). Uluslararası literatürde yeri olmasına karşılık, ulusal literatürde iş becerikliliğinin proaktif kariyer adanmışlığı davranışı üzerindeki 478 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) etkisini inceleyen herhangi bir çalışmaya daha öncesinde rastlanılmamasından dolayı, söz konusu bu eksikliğin giderilmesi açısından çalışmanın önem taşıdığı düşünülmektedir. Anahtar kelimeler: İş Becerikliliği (İş Zanaatkârlığı), Proaktif Kariyer Adanmışlığı Davranışları, Banka Çalışanları. ABSTRACT Recently, organizations expect employees to act on knowledge and to act proactively in unusual events and conditions. Because jobs are not only designed according to needs by organizations, they can also be actively redesigned by employees. On the other hand, careers have undergone significant changes due to globalization, technological innovations and social changes. In response to economic and labor market changes, changes in people's careers have been made compulsory and various contemporary concepts have emerged with new career models. One of these concepts is proactive career engagement behaviours. The purpose of this proceeding is to determine how effective job crafting of employees is on proactive career engagement behaviours. For this purpose, data were collected by survey method-questioning technique in order to reveal the relationship between job crafting and proactive career engagement behaviours of the personnel working in Halk Bank branches in Mersin. With the data obtained from 111 employees, the relationship and effect analyzes between the so-called variables were made using the SPSS program. As a result of the analyzes, it was revealed that there is a statistically significant and positive relationship between all dimensions of the job crafting scale (task crafting, cognitive crafting, relational carfting) and the proactive career engagement behaviours scale. In addition, as a result of the regression analysis, it was observed that job crafting is a variable that significantly affects proactive career engagement (R2=.762, p=.000). Although it has a place in the international literature, it is thought that the study is important in terms of eliminating this deficiency, since there has not been any study examining the effect of job crafting on proactive career engagement behaviours in the national literature. Keywords: Job Crafting, Proactive Career Engagement Behaviors, Bank Employees. GİRİŞ Son zamanlarda kuruluşlar, çalışanların bilgi üzerine hareket etmelerini ve olağandışı olay ve koşullara proaktif bir şekilde davranışlar sergilemelerini beklemektedir (Nielsen, Antino, SanzVergel, & Rodríguez-Muñoz, 2017, s. 1). Çünkü işler yalnızca kuruluşlar tarafından ihtiyaçlara 479 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) göre tasarlanmakla kalmaz, aynı zamanda çalışanlar tarafından da aktif olarak yeniden tasarlanabilir (Niessen, Weseler, & Kostova, 2016, s. 2). İş zanaatkârlığı çalışanın kendi işini daha anlamlı, ilgi çekici hale getirmek, ihtiyaç ve yeteneklerine uyacak şekilde işlerini tasarlayıp, motivasyonlarını, enerji seviyelerini yükseltmek için iş özelliklerini (iş talepleri ve iş kaynakları) değiştirmek ya da şekillendirmek için yaptığı bir proaktif davranıştır (Demerouti, 2014, s. 237; Demerouti, Xanthopoulou, Petrou, & Karagkounis, 2017, s. 1). Sürekli değişen iş dünyasında, çalışanlar belirsizlik içinde hareketli iş yaşamına ayak uydurma zorunluluğu ile yeteneklerinde belirleyici bir değişiklik yapmak zorunda kalmışlardır. İş zanaatkârlığı ortaya çıkan bu değişikliklerle başa çıkmaya yardımcı olur ve bu nedenle stratejik bir avantaj sağlar (Petrou, Demerouti, Peeters, Schaufeli, & Hetland, 2012, s. 1120). Kariyerler küreselleşme, teknolojik yenilikler ve sosyal değişimler nedeniyle önemli değişikliklere maruz kalmaktadır (Forbrig & Kuper, 2021, s. 1). Ekonomik piyasa ve işgücü piyasasındaki değişikliklere yanıt olarak, kişilerin kariyerlerinde değişiklikler zorunlu kılınmış ve yeni kariyer modelleri ve çeşitli çağdaş kavramlar ortaya çıkmıştır (Rahim & Siti-Rohaida, 2016, s. 25; Forbrig & Kuper, 2021, s. 1). Ortaya çıkan bu yeni kavramlar, kişinin kariyer gelişimi için bireysel sorumluluğun temel özelliğini yansıtır (Forbrig & Kuper, 2021, s. 1). Çalışanlar kendi kariyerlerini planlama ve yönetme sorumluluklarını taşırlar. Bu kişiler, kişisel hedeflerine ulaşmaya yönelik proaktif kariyer davranışlarına katılırlar (Rahim & Siti-Rohaida, 2016, s. 25). Proaktif kariyer davranışı, bireylerin kariyer hedeflerini belirleme, becerileri geliştirme ve mesleki seçenekleri keşfetmek üzere kariyer yollarını yönetmede yürüttükleri özyönelimli faaliyetleri ifade eder (Cui & Zhang, 2021, s. 1). Bireylerin gelecekteki kariyerlerini proaktif olarak yönetebilecekleri yolların arasında seçenekleri keşfetme, hedefler belirleme, beceri ve yetenekler geliştirme ve gelecekteki istihdam edilebilirliklerini sağlayacak deneyimler biriktirme vb. sayılabilir. Bireylerin kendi kariyerlerini yönetmeleri için talep olması, insanların yeni ağlar oluşturmak veya aktif olarak kariyer tavsiyesi aramak gibi proaktif kariyer davranışlarına katılmayı nasıl ve neden seçtiklerini anlamanın giderek daha önemli hale geldiği anlamına gelmektedir (Strauss, Griffin, & Parker, 2012, s. 580). Bu çalışmada öncelikle iş becerikliliği (zanaatkârlığı) ve proaktif kariyer davranışları kavramları teorik olarak açıklanmıştır. Daha sonra iş zanaatkârlığı ile proaktif kariyer davranışları arasındaki ilişki bir uygulama ile incelenmiştir. 480 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) LİTERATÜR TARAMASI İş Becerikliliği (İş Zanaatkarlığı) İnsanlar çevresel baskıların pasif alıcıları değildir. Çalışanlar, görev seçerek, farklı bir iş içeriği ya da bir iş fikri belirleyerek ve görevlerine veya işlerine anlam katarak işlerinin gidişatını aktif olarak değiştirebilirler. Çalışanların işlerini şekillendiren bu sürece, iş zanaatkârlığı denir (Bakker, Rodríguez-Muñoz, & Sanz Vergel, 2015, s. 170). İş zanaatkârlığı, “bireylerin çalışmalarında görev veya ilişkisel sınırlarda yaptıkları fiziksel ve bilişsel değişiklikleri başlatmada aktif rol alma yolları” olarak da tanımlanmıştır (Wrzesniewsk & Dutton, 2001, s. 180). İşgörenler işleriyle ilgili olan uygulamaları kendine has çıkarları ve değerleri ile uyumlu olacak şekilde değiştirmek ve işlerinden aldıkları haz veya memnuniyeti arttırmak için değişiklik yaparlar. İş zanaatkârlığı, yapılan işte yöneticiler yerine çalışanlar tarafından yönlendirilen bir davranış biçimi haline dönüşür (Slemp & Vella-Brodrick, 2013). İş zanaatkârlığı işin görev sınırlarını, bilişsel sınırlarını ve işin ilişkisel sınırlarını şekillendirmeyi içerir. Birey bu unsurlardan herhangi birini değiştirecek olursa, işin gidişatını ve içinde bulunduğu sosyal ortamı değiştirecektir (Wrzesniewsk & Dutton, 2001, s. 180). Böyle bir durumda çalışan işinde aktif bir rol üstlenip, pasif bir unsur olmaktan kurtulacaktır. Bu nedenle, bir eylemi gerçekleştirip işi ortaya koyan veya yaratanlar iş zanaatkârlarıdır. Bu makalede çalışanlar "iş zanaatkârları" olarak nitelendirilmektedir ve bu terim kullanılmaktadır. İş zanaatkârları, bir işin görev sınırlarını değiştirerek, işlerinin bilişsel olarak ne olduğunu, ilişkisel olarak ne olduğunu ve işlerinin fiziksel olarak ne olduğunu aktif olarak belirleyen kişilerdir (Wrzesniewsk & Dutton, 2001, s. 180). İş zanaatkarlığı ise bireylerin işlerinde aktif rol oynadıkları, geleceğe yönelik planlar yaptıkları, işleri ihtiyaçlarına, becerilerine, tecrübelerine ve tercihlerine göre ayarlamak için kullandıkları bir proaktif çalışma davranışı stratejisi olarak görülmektedir (Ingusci, Callea, Chirumbolo, & Urbini, 2016, s. 676). Proaktif çalışma davranışları, kişinin gelecekte var olabilecek bir durumdan önce hareket ederek ve/veya kontrolü ele alıp değişime olanak sağlayarak başlattıkları ortaklıktır. Proaktif davranışın önemli bir faydası, performansın hedeflenmesidir: çalışma ortamlarındaki belirli unsurları değiştirmek için öncelikli olan çalışanların organizasyonel etkinliğe katkıda bulunmalarına olanak sağlamaktır (Bakker, Rodríguez-Muñoz, & Sanz Vergel, 2015, s. 170). İki tür iş talebi, çalışanların refahı ile olan ilişkilerine dayanarak ayırt edilir. Bunlar; engelleyici ve zorlu iş talepleridir. Engelleyici iş talepleri, çalışanların belirlediği hedeflerine ulaşılmasını engelleyen ve bu nedenle daha düşük refah ve performansla ilişkilendirilebilen taleplerdir. Zorlu iş talepleri, zor veya stresli olarak tecrübe edilen taleplerdir, ama buna bağlı olarak daha iyi beceriler kazanarak ve kişisel gelişim gibi olumlu olan sonuçlara katkı sağlar. Ayrıca zorlu 481 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) iş talepleri çalışma ortamında, iş taleplerinin etkisini azaltabilen, kişisel gelişim, öğrenme ve gelişmeyi teşvik edebilecek iş kaynaklarını sağlayabilir (Tims M. , Bakker, Derks, & Rhenen, 2013, s. 3). Bu kavramsallaştırma, iş talepleri − kaynakları (JD-R) modelini bir başlangıç noktası olarak almaktadır. JD-R modeli, tüm iş özelliklerinin iş talepleri veya iş kaynakları olarak ele alınabileceğini göstermektedir (Bakker, Tims, & Derks, 2012, s. 1362). JD-R modeli, çalışanın refahının ve etkinliğinin nasıl belirlenip, yürütülebileceğini belirleyen buluşsal bir modeldir. JD-R modeli bakış açısıyla iş zanaatkârlığı, iş talepleri (örn; ağır iş yükü ve zaman baskısı) ve iş kaynaklarını (örn; rol belirsizliği, otonomi ve geribildirim) işin devamlı fiziksel veya zihinsel efor gerektiren ve belirli fizyolojik ve psikolojik maliyetlerle ilgili olan fiziksel, sosyal veya örgütsel taraflarını ifade etmektedir (Tims & Bakker, 2010, s. 3; Kerse, 2017, s. 285). İş zanaatkârlığı davranışları JD-R modeli doğrultusunda, personellerin iş kaynaklarını arttırıp, iş taleplerini en düşük seviyeye çekmekte ve iş talepleri ile iş kaynaklarını dengelemektedir. Bu nedenle iş zanaatkârlığı, işgörenlerin işinde ortaya çıkan stresin üstesinden gelmesinde aktif rol oynamaktadır (Kerse, 2017, s. 285). Literatürde iş zanaatkârlığı kavramı farklı boyutlarda ele alınıp incelenmiştir. Örneğin Petrou ve arkadaşları (2012) ve Tims (2010) üç farklı iş zanaatkârlığı davranışını tanımlamış ve bunları şu şekilde açıklamışlardır. a)Kaynak Arama: İşyerinde geri bildirim alma veya bilgi sağlama, yardım alma ve belirli kaynaklar elde etmek için geçerli proaktif davranışlar bütünüdür. (örn; iş performansına dair yöneticiden geribildirim almak) b)İşin Zorlayıcı Olmasını İsteme: İşte motivasyonu sağlamak için iş taleplerinde değişiklikler yapmaktır (örn; iş ile ilişkili daha çok sorumluluk almak, yeni görevler istemek), c)Talepleri azaltma: Duygusal, zihinsel veya fiziksel olarak talepleri minimize etmeyi ve kişinin iş yükünü, zaman baskısını azaltmayı hedefleyen davranışlar olarak tanımlanmaktadır. (örn; ağır ve zorlayıcı bir işi zamanında halletmek ya da hafifletmek). Tims ve arkadaşları (2015) ve Bakker (2015) İş zanaatkarlığını JD-R modeliyle ele alıp artan yapısal iş kaynakları (daha fazla özerklik, çeşitlilik, geliştirme, fırsatları yakalamak), artan sosyal iş kaynakları (daha fazla sosyal destek, geri bildirim alma), zorlu iş taleplerini arttırma (yeni projelere katılımı sağlama) ve engelleyici iş taleplerini azaltma (daha az duygusal ve bilişsel talep hazırlama) olmak üzere 4 boyut ile değerlendirmiştir (Bakker, Rodríguez-Muñoz, & Sanz Vergel, 2015, s. 171; Tims, Bakker, & Derks, 2014, s. 2-3). Ayrıca Wrzesniewki ve Dutton (2001)’e göre iş zanaatkârlığı 3 boyut olarak ele alınmıştır: a)Görev zanaatkârlığı: Kişilerin çalışırken dâhil olduğu iş görevlerinin biçiminde, kapsamında veya sayısındaki değişiklikleri ifade eder (Bakker, Rodríguez-Muñoz, & Sanz Vergel, 2015, s. 482 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 170; Demerouti, 2014, s. 239). (Örneğin, kişinin becerilerine veya ilgi alanlarına daha uygun yeni görevler vermek) (Slemp & Vella-Brodrick, 2013). Görev zanaatkârlığı çalışanların daha fazla veya daha az görev üstlenerek, görevlerin kapsamını değiştirerek işyerinde yerine getirmeleri gereken görevleri aktif olarak şekillendirmelerini içerir (Niessen, Weseler, & Kostova, 2016, s. 3). Görev zanaatkârlığı, işlerin görev ve faaliyetlerinin anlamını değiştirerek çalışma ortamına uyum sağlamak için yapılan proaktif bir stratejidir. b)Bilişsel zanaat: Bir kişinin bireysel olarak işi nasıl anlamlı bulduğunu (Demerouti, 2014, s. 239), işi nasıl gördüğünü, nasıl değiştirmesi gerektiğini ve çalışanların görevlerini, ilişkilerini veya işlerini bir bütün olarak algılamalarını ve çalışmaların önemini değiştirecek şekilde yorumlama çabalarına bilişsel zanaat denir (Wrzesniewski, LoBuglio, Dutton, & Berg, 2013, s. 283). (Örneğin. öğrencilere temiz, dikkat dağıtmayan sınıflar sağlayarak eğitim vermek) (Slemp & Vella-Brodrick, 2013). c)İlişkisel zanaat: Çalışanların bir iş ya da görevi yaparken kiminle etkileşime geçtiğini ifade eder (Wrzesniewsk & Dutton, 2001, s. 180). Çalışanların işlerini yaparken kişilerarası etkileşimlerini tanımlayan, işyerinde başka çalışanlarla ilişki, iletişim kurmayı ve/ veya sürdürmeyi tercih eden bireylerle, işyerinde fazla zaman geçirmeyen ve başkalarıyla olan iletişimini azaltan, tamamen kaçınmaya çalışan, ilişkilerini değiştirmeye ya da tamamen sona erdirmeye denir (Wrzesniewski, LoBuglio, Dutton, & Berg, 2013, s. 283). (Örneğin, benzer becerilere veya ilgi alanlarına sahip insanlarla arkadaş olmak) (Slemp & Vella-Brodrick, 2013). Proaktif Kariyer Adanmışlığı Davranışları Proaktiflik, bir etki yaratmayı öngörerek, planlayarak ve çabalayarak her türlü eyleme uygulanabilen bir süreç olarak düşünülür. Proaktif davranışı belirlemenin temel unsuru, bireyin gelecekte kendisi veya çevresi üzerinde etkisi olan bir sonucu tahmin edip etmediğidir (De Vos, Clippeleer, & Dewilde, 2009, s. 763). Kişinin geleceğini tahmin etmesi, üst düzey pozisyonlarda kullanmak amacıyla aktif olarak becerilerini geliştirmeyi sağlar. Daha genel olarak, proaktif bireyler gelecekteki fırsatları önceden tespit eder ve ona göre hareket eder. Reaktif davranmak veya pasif olmak yerine gelecek beklentisiyle tepki verirler ve anlamlı bir değişiklik meydana getirene kadar devam ederler (Seibert, Michael, & Kraimer, 1999, s. 417; Miller, 2019, s. 15). Proaktif davranış, kendi kendine başlayan, bir durumu veya kendini değiştirmeyi amaçlayan geleceğe yönelik eylemleri ifade eder (Parker, Williams, & Turner, 2006, s. 636). Bir başka tanıma göre ise proaktif davranış, kendi kendine başlayan, problemler veya fırsatlar tarafından yönlendirilen ve işin genel işleyişini iyileştirmeyi amaçlayan eylemleri içerir (Fay & Sonnentag, 2012, s. 73). 483 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Proaktif kişiliğe sahip birey, durumsal güçler tarafından çok fazla kısıtlanmayan ve çevresel değişimi etkileyen kişi olarak tanımlanır (Seibert, Michael, & Kraimer, 1999, s. 417). Proaktif davranış, kişilerin değişime pasif bir şekilde yanıt vermek yerine, kişilerin olumlu yönlerde hareket etmesine izin verecek şekilde durumları başlatmayı, algılamayı veya müdahale etmeyi seçtiğinde ortaya çıkar (Claes & Ruiz-Quintanilla, 1998, s. 358). Proaktif kariyer davranışı, bireylerin bazı kasıtlı eylemlerde bulunmaları olarak tanımlanır (De Vos, Clippeleer, & Dewilde, 2009, s. 763). Proaktif kariyer davranışları bireylerin örgütlere giriş sırasında üstlendikleri girişimler ve faaliyetler olarak da ifade edilebilir. Çeşitli istihdam seçenekleri, gelişim fırsatları ve iş değişikliği fırsatları yaratabilir (Claes & Ruiz-Quintanilla, 1998, s. 358). Proaktif kariyer davranışına sahip bireyler, kısa vadeli faydalar yerine gelecekte olabilecek sonuçlara odaklanır (Cheah, Cheong, Tan, & Yeow, 2020, s. 65). Bu nedenle gelecekte meydana gelebilecek sonuçlara odaklandığı ve belirsizlik olduğu için kişilerin haklı olduklarını kanıtlamaları zordur. Başlangıçta proaktif kariyer davranışları dört tür davranışa ayrılmıştır. Bunlar; proaktif kariyer planlama davranışı, proaktif beceri geliştirme davranışı, proaktif danışma davranışı, proaktif ağ oluşturma davranışlarıdır (Claes & Ruiz-Quintanilla, 1998, s. 358-360; Cheah, Cheong, Tan, & Yeow, 2020, s. 65). İş Becerikliliği ile Proaktif Kariyer Adanmışlığı Davranışları İlişkisi İş becerikliliği ve proaktif kariyer adanmışlığı ilişkisini ortaya koyan ulusal yayın ve araştırmalara, konunun çok yeni olmasından dolayı rastlanılmamıştır. Fakat, iş talebi-kaynaklar (JD-R) teorisinde önerildiği gibi, iş kaynakları hazırlamak ve zorlu iş talepleri, sırayla istenen sonuçları doğuran çalışan adanmışlığına yol açar (Bakker ve diğerleri, 2012; Bakker ve Demerouti, 2016). Öte yandan, çalışan bağlılığını artırmak, tükenmişlik, işten ayrılma yoğunluğu gibi olumsuz çalışan sonuçlarını azaltmaya katkıda bulunur (Maslach ve Leiter 2008; Shankar ve Bhatnagar 2010; Bruning ve Campion, 2018; Rudolph ve diğerleri, 2017). Bu nedenle, adanmışlık örgütsel başarının itici gücü olarak kabul edilir. Bu anlamda, kuruluşlar, adanmış çalışanları yaratmak ve elde tutmak için iş zanaatkarlığı tekniklerinin uygulanmasına ışık tutmaktadır (Thevanes & Baskar, 2020, s. 34-35). Yukarıdaki literatüre ve ampirik kanıtlara göre, bu çalışma, iş becerikliliğinin proaktif kariyer adanmışlığı ile pozitif bir ilişkisi olduğunu ortaya koymaktadır. Bu bağlamda hazırlanan hipotezler ve önerilen araştırma modeli aşağıdadır. H1. İş becerikliliğinin çalışanların proaktif kariyer adanmışlığı üzerinde etkileri vardır. H2. İş becerikliliği boyutlarından görev becerikliliği boyutunun proaktif kariyer adanmışlığı üzerinde anlamlı etkileri vardır. 484 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) H3. İş becerikliliği boyutlarından bilişsel beceriklilik boyutunun proaktif kariyer adanmışlığı üzerinde anlamlı etkileri vardır. H4. İş becerikliliği boyutlarından ilişkisel beceriklilik boyutunun proaktif kariyer adanmışlığı üzerinde anlamlı etkileri vardır. İş Becerikliliği Proaktif Kariyer Adanmışlığı Görev Becerikliliği Bilişsel Beceriklilik İlişkisel Beceriklilik Şekil 1. Önerilen Araştırma Modeli YÖNTEM Amaç ve Önem Yapılan araştırma, çalışanların iş becerikliliği ile proaktif kariyer adanmışlığı ilişkisini incelemek ve iş becerikliliğini oluşturan değişkenlerin proaktif kariyer adanmışlığı olgusunu oluşturan değişkenler üzerindeki etkisini belirlemek amacıyla yapılmıştır. Ulusal yazın ve literatürde iş becerikliliğinin proaktif kariyer adanmışlığı üzerindeki etkisini inceleyen çalışmaya rastlanmamasından dolayı söz konusu bu eksikliğin giderilmesi için çalışmanın önem taşıdığı düşünülmektedir. Yöntem ve Teknik Bu araştırmada, nicel araştırma yöntemlerinden literatürde sıklıkla yararlanılan anket yöntemisoru sorma tekniği kullanılmıştır. Araştırmada Kullanılan Veri Toplama Araçları ve Güvenilirlik Analizi Bulguları Çalışmada oluşturulan anket formu üç kısımdan meydana gelmektedir. Anketin ilk kısmında demografik özelliklere dayalı ifadelere yer verilmiş, ikinci kısmında iş becerikliliği (job crafting), son kısmında da proaktif kariyer adanmışlığı (proactive career behaivor) dayalı ifadelere yer verilmiştir. Katılımcıların demografik özelliklerini belirlemek için hazırlanan ifadeler; personelin cinsiyeti, medeni hali, yaşı, eğitim düzeyi, kurumdaki çalışma süresi ve aldığı ücreti belirlemeye yönelik soruları içermektedir. Anket formu Google form üzerinden oluşturulmuş olup, çalışan personele dağıtılmıştır. İş becerikliliği ölçeği olarak Slemp ve Vella-Brodrick (2013) tarafından geliştirilen ve Kerse (2017) tarafından Türkçe’ye uyarlanan ölçek kullanılmıştır. Bu ölçek toplam 19 ifade ve 3 alt 485 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) boyuttan oluşmaktadır. Alt boyutlar; görev becerikliliği, ilişkisel beceriklilik, bilişsel becerikliliktir. Ölçek 5’li likert tiplidir. 1=Kesinlikle Katılmıyorum, 5=Kesinlikle Katılıyorum aralığındadır. Katılımcılardan toplanan veriler doğrultusunda bu çalışmada iş becerikliliği ölçeğinin güvenilirlik değerlerini ele aldığımızda; görev becerikliliği boyutunun ölçek güvenilirliğinin kabul edilebilir limitin üstünde α=802, bilişsel beceriklilik boyutunun a=746, ilişkisel beceriklilik boyutunun a=698 olduğu ve tüm boyutlarının a=895 olduğu ortaya çıkmaktadır. Proaktif kariyer adanmışlığı ölçeği ise Hirschi ve arkadaşları (2014) tarafından oluşturulan, Muslu ve Temur (2021) tarafından Türkçe’ye uyarlanan ölçektir. Bu ölçek tek boyuttan ve 9 ifadeden oluşmaktadır. Ölçek 5’li likert tiplidir. 1=Kesinlikle Katılmıyorum, 5=Kesinlikle Katılıyorum aralığındadır. Katılımcılardan toplanan veriler doğrultusunda bu çalışmada proaktif kariyer adanmışlığı ölçeğinin güvenilirlik değerlerini ele aldığımızda; ölçek güvenilirliğinin kabul edilebilir limitin üstünde α=959 olduğu ortaya çıkmaktadır. Evren ve Örneklem Araştırmanın evrenini Mersin ilinde bulunan Halk Bank şubelerinde çalışmakta olan 143 personel oluşturmaktadır. Çalışmakta olan personellerden 111 kişinin cevapları geldiğinden bu sayıdaki anket değerlendirilmiş ve araştırmanın örneklemini 111 personel oluşturmuştur. Araştırma kapsamına alınan personellerin demografik özellikleri Tablo 1’de verilmiştir. Yapılan frekans analizi neticesinde, katılımcıların çoğunun erkek, 36-40 yaş aralığında, evli, ön lisans mezunu, 11-15 yıl arasında mevcut kurumda çalışmış ve işletmeden aldığı ücret 4001tl6000tl arasında olduğu gözlemlenmiştir. Tablo 1. Katılımcıların Demografik Özellikleri Demografik Özellikler Frekans % Kadın 38 34,2 Erkek 73 65,8 Bekâr - - Evli 111 100 20-25 - - 26-30 3 2,7 31-35 9 8,1 36-40 50 45,0 41-45 24 21,6 46-50 19 17,1 Cinsiyet Medeni Hal Yaş 486 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 51 ve üzeri 6 5,4 İlkokul - - Ortaokul - - Lise 7 6,3 Ön lisans 54 48,6 Lisans 45 40,5 Lisansüstü 5 4,5 1 yıldan az - - 1-5 yıl arası - - 6-10 yıl arası 20 18,0 11-15 yıl arası 42 37,8 16-20 yıl arası 13 11,7 21 yıl ve üzeri 36 32,4 2000tl-4000tl 21 18,9 4001tl-6000tl 73 65,8 6001tl-8000tl 8 7,2 8001tl-10000tl 9 8,1 10001tl-12000tl - - 12001tl ve üzeri - - Toplam 111 100 Eğitim Durumu Kurumdaki Çalışma Süresi Aylık aldığınız Maaş Verilerin Analizi ve Bulgular Verilerin analiz edilmesinde yararlanılan program, SPSS 22.0’dır. Önemlilik derecesi .05 olarak alınmıştır. Katılımcıların iş becerikliği ile proaktif kariyer adanmışlığı davranışları arasındaki ilişkiyi analiz etmek için Pearson Korelasyon (İlişki) analizi yapılmıştır. İş becerikliğinin proaktif kariyer adanmışlığı davranışları üzerine etkisini ölçmek üzere ise Regresyon analizi yapılmıştır. Kolerasyon Analizi İş becerikliliği alt boyutları ile proaktif kariyer adanmışlığı arasındaki ilişkiler ele alındığında; iş becerikliliği alt boyutu olan görev becerikliliği ile proaktif kariyer adanmışlığı arasında (r=0.764, p<0.05) istatiksel olarak anlamlı ve pozitif yönlü, bilişsel beceriklilik ile proaktif kariyer adanmışlığı arasında (r=0.781, p<0.05) istatiksel olarak anlamlı ve pozitif yönlü, ilişkisel beceriklilik ile proaktif kariyer adanmışlığı arasında (r=0.601, p<0.05) istatiksel olarak anlamlı ve pozitif yönlü olduğu görülmüştür. 487 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Tablo 2. Çalışanların iş becerikliliği ile proaktif kariyer adanmışlıkları ilişkileri Değişkenler Ort. St. Sapma 1 2 3 4 1.Görev Becerikliliği 3,8456 ,65327 1 2.Bilişsel Beceriklilik 4,3153 ,60756 ,643** ** ,758** 1 ,781** ,601** 3.İlişkisel Beceriklilik 4,1931 ,49173 ,741 4.Proaktif Kariyer Adanmışlığı 4,3383 ,61817 ,764** 1 1 ** Not: p<0.05 Regresyon Analizi Banka çalışanlarının iş becerikliliği ile proaktif kariyer davranışlarını incelemek üzere basit doğrusal regresyon analizi yapılmıştır. Basit regresyon analizi sonuçları istatiksel olarak anlamlıdır (F=113.79, p<.001). Değişkenler arasındaki basit doğrusal ilişkiye ilişkin regresyon denklemi; proaktif kariyer davranışları = 1,067 + 0,558 (görev becerikliliği), 663 (bilişsel beceriklilik), -0,414 (ilişkisel beceriklilik) şeklindedir. Analiz sonuçları düzeltilmiş R2 değeri 0.76’dır. Bu değere göre, iş becerikliliğinin %76’lık varyansının proaktif kariyer davranışlarına bağlı olduğu görülmektedir. Bu bağlamda H1 hipotezi anlamlı bulunmuştur. Tablo 3. İş Becerikliliğinin Proaktif Kariyer Adanmışlığı Üzerine Etkisi Model Katsayılar B Std. Hata Beta R2 Düzeltilmiş t p 4,214 ,000 8,244 ,000 8,853 ,000 -3,921 ,001 F R2 (Sabit) 1,067 ,253 Görev Becerikliliği ,558 ,068 ,589 Bilişsel Beceriklilik ,663 ,075 ,652 İlişkisel Beceriklilik -,414 ,105 -,329 Bağımlı Değişken Proaktif kariyer adanmışlığı ,762 ,755 113,791 Proaktif kariyer adanmışlığı ile iş becerikliliği alt boyutu olan görev becerikliliği arasında yapılan regresyon analizi sonucu istatiksel olarak anlamlıdır (F=153.27, p<.001). Değişkenler arasındaki basit doğrusal ilişkiye ilişkin regresyon denklemi; proaktif kariyer adanmışlığı = 1,557+ 0,723 (görev becerikliliği) şeklindedir. Analiz sonuçları düzeltilmiş R2 değeri 0.58’dir. Bu değere göre, görev becerikliliğinin %58’lik varyansının proaktif kariyer davranışlarına bağlı olduğu görülmektedir. H2 hipotezi anlamlı bulunmuştur. Proaktif kariyer adanmışlığı ile iş becerikliliği alt boyutu olan bilişsel beceriklilik arasında yapılan regresyon analizi sonucu istatiksel olarak anlamlıdır (F=170.56, p<.001). Değişkenler arasındaki basit doğrusal ilişkiye ilişkin regresyon denklemi; proaktif kariyer adanmışlığı = 0,909 + 0,795 (bilişsel beceriklilik) şeklindedir. Analiz sonuçları düzeltilmiş R2 değeri 0.60’dir. 488 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Tablo 4. Görev Becerikliliğinin Proaktif Kariyer Adanmışlığı Üzerine Etkisi Katsayılar Model B Std. Beta t p 6,830 ,000 12,381 ,000 Düzeltilmiş F R2 R2 Hata (Sabit) 1,557 ,228 Görev Becerikliliği ,723 ,058 Bağımlı Değişken Proaktif kariyer adanmışlığı ,764 ,584 ,581 153,279 Bu değere göre, görev becerikliliğinin %60’lik varyansının proaktif kariyer davranışlarına bağlı olduğu görülmektedir. H3 hipotezi anlamlı bulunmuştur. Tablo 5. Bilişsel Becerikliliğin Proaktif Kariyer Adanmışlığı Üzerine Etkisi Katsayılar Model B Std. Beta R 2 Hata Düzeltilmiş R (Sabit) ,909 ,265 Bilişsel Beceriklilik ,795 ,061 Bağımlı Değişken Proaktif kariyer adanmışlığı ,781 t p 170,5 3,427 ,001 64 13,060 ,000 F 2 ,610 ,607 Proaktif kariyer adanmışlığı ile iş becerikliliği alt boyutu olan ilişkisel beceriklilik arasında yapılan regresyon analizi sonucu istatiksel olarak anlamlıdır (61.66, p<.001). Değişkenler arasındaki basit doğrusal ilişkiye ilişkin regresyon denklemi; proaktif kariyer adanmışlığı = 1,170 + 0,756 (ilişkisel beceriklilik) şeklindedir. Analiz sonuçları düzeltilmiş R2 değeri 0.35’dir. Bu değere göre, ilişkisel becerikliliğin %35’lik varyansınının proaktif kariyer davranışlarına bağlı olduğu görülmektedir. H4 hipotezi de anlamlı bulunmuştur. Tablo 6. İlişkisel Becerikliliğin Proaktif Kariyer Adanmışlığı Üzerine Etkisi Model Katsayılar B Std. Beta R 2 Düzeltilmiş t p 2,880 ,005 7,853 ,000 F R2 Hata (Sabit) 1,170 ,406 İlişkisel Beceriklilik ,756 ,096 Bağımlı Değişken Proaktif kariyer adanmışlığı ,601 ,361 ,355 61,667 TARTIŞMA VE SONUÇ İş becerikliliği ile proaktif kariyer adanmışlığı davranışı arasındaki ilişkileri konu edinen bu çalışma ve sonuçları özgündür. Yapılan uygulamalı çalışma ile hem iş becerikliliğinin hem de tüm boyutlarının bireylerin proaktif kariyer adanmışlığı davranışları üzerinde etkili olduğu kanıtlanmıştır. Bu bağlamda kurulan tüm hipotezler doğrulanmıştır. (Thevanes & Baskar, 2020)’ın çalışmaları ile de bu sonuçlar tutarlılık göstermiştir. 489 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Kuruluşların, aşırı rekabetçi iş ortamında hayatta kalabilmek için yetkin, canlı ve kariyerine adanmış çalışanlara ihtiyacı vardır. Bununla birlikte, işgücünün farklı ihtiyaç ve beklentileri nedeniyle çalışanları yönetmek, çağdaş organizasyonların önündeki en büyük engel haline gelmiştir. Bu nedenle, organizasyonlar, örgütsel hedeflere ulaşılmasını sağlamak ve işgücünü tatmin etmek için geleneksel İKY uygulamalarının ötesinde yenilikçi İKY uygulamalarını yürütmek zorunda kalmaktadır. Geleneksel olarak iş tasarımı, yöneticilerin astlarının işlerini resmi olarak tasarlamak için yukarıdan aşağıya işlevi olarak kabul edilir. Bu tür bir iş tasarımı, kuruluşların insan kaynaklarının etkin ve verimli kullanımını sağlamak için artık uygulanabilir bir seçenek değildir. Bu bağlamda, son günlerde organizasyonlar, yenilikçi bir iş yeniden tasarım tekniği olarak iş zanaatını uygulamaya daha fazla odaklanmaktadır. Ayrıca, çalışanların niteliklerine ve kişisel ilgi alanlarına göre işin görev, görev ve sorumluluklarını seçmelerine izin vererek kişinin işe uyumunu sağlamaya katkıda bulunur. Uyum ne kadar iyi olursa, çalışanlar yetkilendirme ve özgürlükle işe o kadar çok bağlanır. Ayrıca, görev, ilişkisel ve bilişsel zanaat teknikleri, çalışanların tükenmişliğini ve tükenmesini azaltarak ve çalışanların mutluluğunu artırarak çalışan bağlılığını artırmaya katkıda bulunur. Bu nedenle, kuruluşların çalışan bağlılığını artırmak için iş yaratma tekniklerini uygulamaya koyma konusunda daha fazla düşünmesi gerekir (Thevanes & Baskar, 2020, s. 38). Bu nedenlerle, iş tasarımını yukarıdan aşağıya yaklaşımdan aşağıdan yukarıya yaklaşıma dönüştüren, böylece çalışanların işlerinin sınırlarını kendi ilgi, zevk, tercih ve niteliklerine göre değiştirdiği ve çalışan bağlılığını artırmaya büyük ölçüde destek veren iş zanaatkarlığı, işletmeler için öncelikli bir yapıya sahip olmalıdır. KAYNAKLAR Bakker, A. B., Rodríguez-Muñoz, A., & Sanz Vergel, A. I. (2015). Modelling job crafting behaviours: Implications for work engagement. Human Relations, 69(1), 169-189. Bakker, A. B., Tims, M., & Derks, D. (2012). Proactive personality and job performance: The role of job crafting and work engagement. Human Relations, 65(10), 1359-1378. Cheah, C. S., Cheong, S. Y., Tan, C. L., & Yeow, J. A. (2020). Determinants of Proactive Career Behaviour Among Female Workers: Proactive Personality as A Moderator. International Journal of Accounting,Finance and Business (IJAFB), 5(30), 64-79. Claes, R., & Ruiz-Quintanilla, S. A. (1998). Influences of Early Career Experiences, Occupational Group,and National Culture on Proactive Career Behavior. Journal Of Vocational Behavior, 52, 357-378. 490 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Cui, Z., & Zhang, K. (2021). Dark Triad but a bright future? Socially malevolent personality traits and proactive career behavior. Social Behavior and Personality: An international journal, 49(11), e9736. De Vos, A., Clippeleer, I. D., & Dewilde, T. (2009). Proactive career behaviours and career success during the early career. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 82(4), 761-777. Demerouti, E. (2014). Design Your Own Job Through Job Crafting. European Psychologist, 19(4), 237–247. Demerouti, E., Xanthopoulou, D., Petrou, P., & Karagkounis, C. (2017). Does job crafting assist dealing with organizational changes due to austerity measures? Two studies among greek employees. European Journal of Work and Organizational Psychology, 26(4), 574-589. Fay, D., & Sonnentag, S. (2012). Within-Person Fluctuations of Proactive Behavior: How Affect and Experienced Competence Regulate Work Behavior. Human Performance, 25(1), 72-93. Forbrig, D., & Kuper, H. (2021). Early career researchers’ engagement in proactive career behaviour: investigation of the extent and favourable influences. European Journal of Higher Education, 1-29. Ingusci, E., Callea, A., Chirumbolo, A., & Urbini, F. (2016). Job crafting and job satisfaction in a sample of Italian teachers: the mediating role of Perceived Organizational Support. Electronic Journal of Applied Statistical Analysis, 9(4), 675-687. Kerse, G. (2017). İş Becerikliliği (Job Crafting) Ölçeğini Türkçe’ye Uyarlama ve Duygusal Tükenme İle İlişkisini Belirleme. Journal Of Business Research Turk, 9(4), 283-304. Miller, R. O. (2019). “This job is beneath me”: Subjective underemployment, person-job fit, and the role of proactive career behaviours. Doctoral Thesis. Canada. Nielsen, K., Antino, M., Sanz-Vergel, A., & Rodríguez-Muñoz, A. (2017). Validating the Job Crafting Questionnaire (JCRQ): A. An International Journal of Work, Health & Organisations, 31(1), 82-99. Niessen, C., Weseler, D., & Kostova, P. (2016). When And Why Do Individuals Craft Their Jobs? The Role Of Individual Motivation And Work Characteristics For Job Crafting. Human Relations, 69(6), 1287–1313. Parker, S. K., Williams, H. M., & Turner, N. (2006). Modeling the Antecedents of Proactive Behavior at Work. Journal of Applied Psychology, 91(3), 636-652. 491 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Petrou, P., Demerouti, E., Peeters, M., Schaufeli, W., & Hetland, J. (2012). Crafting a job on a daily basis: Contextual correlates and the link to work engagement. Journal of Organizational Behavior, 33(8), 1120-1141. Rahim, N. B., & Siti-Rohaida, M. Z. (2016). The Influence of Proactive Career Behaviours On Psychological Well-being among Malaysian Engineers. Global Business Review, 17(3_suppl), 1-15. Seibert, S. E., Michael, C. J., & Kraimer, M. L. (1999). Proactive Personality and Career Success. Journal of Applied Psychology, 84(3), 416-427. Slemp, G. R., & Vella-Brodrick, D. A. (2013). Optimising Employee Mental Health: The Relationship Between Intrinsic Need Satisfaction, Job Crafting and Employee WellBeing. Journal of Happiness Studies, 15(4), 957–977. Strauss, K., Griffin, M. A., & Parker, S. K. (2012). Future Work Selves: How Salient HopedFor Identities Motivate Proactive Career Behaviors. Journal of Applied Psychology, 97(3), 580-598. Thevanes, N., & Baskar, T. (2020). Impact of Job Crafting on Employee Engagement in the Selected Commercial Banks in Sri Lanka. International Journal of Arts and Commerce, 9(12), 30-43. Tims, M., & Bakker, A. B. (2010). Job crafting: Towards a new model of individual job redesign. SA Journal of Industrial Psychology/SA Tydskrif vir Bedryfsielkunde, 36(2), 1-9. Tims, M., Bakker, A. B., & Derks, D. (2014). Job crafting and job performance: A longitudinal study. European Journal of Work and Organizational Psychology, 24(6), 914-928. Tims, M., Bakker, A., Derks, D., & Rhenen, W. V. (2013). Job crafting at the team and individual level: Implications for Work Engagement and Performance. Group & Organization Management, 38(4), 427-454. Wrzesniewsk, A., & Dutton, J. E. (2001). Crafting a Job: Revisioning Employees as Active Crafters of Their Work. The Academy of Management Review, 26(2), 179-201. Wrzesniewski, A., LoBuglio, N., Dutton, J. E., & Berg, J. M. (2013). Job Crafting and Cultivating Positive Meaning and Identity in Work. Advances in Positive Organizational Psychology, 1, 281-302. 492 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) AFET YÖNETİMİNDE TÜRKİYE’DE UYGULANAN TEKNOLOJİLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ EVALUATION OF TECHNOLOGIES APPLIED IN TURKEY IN DISASTER MANAGEMENT Nur HOŞGÖR Kütahya Dumlupınar Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Entitüsü, Kamu Yönetimi Anabilim Dalı Kütahya Dumlupinar University, Institute of Graduate Education, Department of Public Administration ORCID NO: 0000-0002-0108-9823 ÖZET Afet; toplumların tamamı veya belirli kesimleri için fiziksel, sosyal ve ekonomik kayıplar meydana getirip, insanların faaliyetlerini yavaşlatıp durdurma boyutuna ulaştıran doğa, insan ve teknoloji kaynaklı olaylar olarak tanımlanabilir. Farklı sebeplerden meydana gelip büyük zararlara neden olmaktadır. Afetin neden olduğu sonuçları azaltmak veya tamamen sıfıra indirebilmek neredeyse imkânsızdır. Geleneksel afet yönetim modellerinde planlama faaliyetleri afet meydana gelmeden önce bazı riskler göz önüne alınarak derlenen bilgilere göre planlama yapılmaktadır. Modern afet yönetim sistemleri ise afet gerçekleşmeden önce afet risklerinin sınıflandırılması, belirlenmesi, risklerin azaltılması, azaltıcı önlemlerin alınması, afet risk derecelendirmesi, tahmin ve erken uyarı sistemleri ile afetlere karşı hazırlıklı olma, afet sonrasında etkin kurtarma faaliyetleri ve afet sonrası iyileştirme çalışmalarının yapılmasını kapsamaktadır. Bu nedenle afet öncesinde, afet sırasında ve sonrasında oluşabilecek riskleri en az seviyeye indirebilmek için bütünleşik afet yönetimi devreye girmektedir. Türkiye, başta deprem ve sel olmak üzere afetlerin sıklıkla gerçekleştiği bir ülkedir ve Afet kapsamındaki faaliyetler Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) tarafından yürütülmektedir. AFAD teknolojik gelişmelere uygun ve teknoloji tabanlı olarak birçok alt yapıyı kullanmaktadır. Risklerin tespit edilmesi, değerlendirilmesi ve azaltılması için Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) ve Afet Yönetim ve Karar Destek Sistemi Projesi (AYDES) bilişim sistemlerinden yararlanılmakta; afetten etkilenen canlıların ve hasar durumunun tespitinde nesnelerin interneti, yapay zekâ uygulamaları, 5G destekli robotlar, hava araçları ve akıllı kentler gibi teknolojiler kullanılmaktadır. Bu çalışmada afet yönetimi sürecinde teknoloji uygulamaları inceleme konusu olarak ele alınmıştır. Değişik teknolojik gelişmelerin afet yönetimi sürecindeki işlevselliği ve etkileri üzerinde durulmuş; Türkiye’de gerçekleştirilen teknolojik uygulamalar değerlendirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Afet, Afet Yönetimi, Afet Yönetimi Aşamaları, Afet Bilgi Sistemleri, AYDES. 493 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ABSTRACT A disaster can be defined as events caused by nature, people and technology that cause physical, social and economic losses for all or certain segments of societies and slow down and stop people's activities. It occurs for different reasons and causes great harm. It is almost impossible to reduce the consequences caused by the disaster or completely reduce them to zero. In traditional disaster management models, planning activities are carried out according to the information compiled taking into account some risks before the disaster occurs. Modern disaster management systems, disaster risk disaster occurs before classification, identification, risk reduction, mitigation, disaster risk rating; forecasting and early warning systems and disaster preparedness, disaster studies, effective rescue operations and disaster recovery in the aftermath of covers. For this reason, integrated disaster management comes into play in order to minimize the risks that may occur before, during and after the disaster. Turkey is a country where disasters, especially earthquakes and floods, often occur, and Disaster-related activities are carried out by the Disaster and Emergency Management Directorate (AFAD). AFAD uses many infrastructure structures in accordance with technological developments and based on technology. Geographic Information System (GIS) and Disaster Management and Decision Support System Project (AYDES) information systems are used to identify, evaluate and reduce risks; technologies such as the Internet of things, artificial intelligence applications, robots with 5G support, air vehicles and smart cities are used to detect the living beings affected by the disaster and the damage situation. In this study, technology applications in the disaster management process have been considered as the subject of review. The functionality and effects of various technological developments on the disaster management process were emphasized and the technological applications carried out in Turkey were evaluated. Keywords: Disaster, Disaster Management, Disaster Management Stages, Disaster Information Systems, AYDES.Giriş Giriş Afetler yaşamımızın vazgeçilmez bir parçasıdır. Afetlerle beraber yaşama zorunluluğu, kamu ve özel kuruluşlarının afetlere karşı tedbirli olmasını gerektirmektedir. Afetlere hazırlık, afetlerin zararı ve etkisinin azaltılması, afetlere müdahale gibi süreçlerde kamu yönetiminin vatandaşların can ve mal kaybını önleme ve zararı en aza indirme görev ve sorumluluğu vardır. Türkiye, afetlerin yoğun yaşandığı bir ülke olduğu için Türkiye'nin güçlü bir afet yönetimine sahip olması gerektiği kaçınılmaz bir düşüncedir. Bu nedenle Türkiye’de uygulanan afet yönetim sistemleri mevcuttur. 494 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Afet-risk yönetimi kavramı dünyada yeni yeni kabul gören bir kavramdır. Bu nedenle gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler, afet plan ve politikalarını bu yöne ağırlık vererek inceleyip geliştirmeye çalışmaktadırlar. Burada asıl ana sorun bazı kavramların yanlış anlaşılması ve yanlış bilinmesidir. Bu da, hedeflerin belirlenmesinde ve programların planlanmasında sıkıntı ve eksikliklere neden olabilmektedir. Bu nedenle, afet-risk yönetimi ile ilgili bazı kavramların kabul görmüş ve ülkemizde de bilinmesi gereken tanımlarını söylemekte fayda vardır. Tehlike Nedir sorusunu sorduğumuzda; İnsan yaşamını tehdit eden, sahip olunan varlık ve çevreye zarar verebilme gücüne sahip olan fiziki olay ve olgulardır şeklinde cevap verebiliriz. Yani tehlike; doğal, teknolojik ve insan nedenli olan ve fiziki, sosyal kayıplara yol açabilecek tüm olayları ifade eder. Afet tehlikeye eşdeğer gibi görünse bile “afet, tehlikenin sonucudur.”1999 Marmara depremi ve daha önce meydana gelmiş afetlerden çıkarılan sonuçlar ve dersler doğrultusunda risk yönetimi ağırlıklı afet yönetimi anlayışına geçiş yapılarak bazı düzenlemelere gidilmiştir. Afet olgusu gün geçtikçe toplumsal ve akademik çalışmalara konu olmaktadır. Bu çalışmada da afet yönetimi sürecinde teknoloji uygulamaları inceleme konusu olarak ele alınmıştır. Değişik teknolojik gelişmelerin afet yönetimi sürecinde ki işlevselliği ve etkileri üzerinde durulmuş ve Türkiye’ye de ki uygulamalar üzerinden çıkarımlarda bulunulmaya çalışılmıştır. 1.Afet İle İlgili Bazı Kavramlar 1.1. Afetin Tanımı Afet; insanlar için fiziki, ekonomik ve sosyal kayıplara neden olan, insanların günlük yaşantısını durma noktasına getirip kesintiye uğratan, eldeki imkânların yetersiz kaldığı olaylar için kullanılan genel bir terimdir. Genellikle insanların kontrolü dışında gerçekleşen bu afetler, kitlesel bir can ve mal kaybına neden olmaktadır. Bir olayın afet kapsamında değerlendirilebilmesi için insan veya insanların yaşamını idame ettirdikleri çevreyi etkili biçimde etkileyecek kadar büyük ve etkili olmalıdır. Afet bir olaydan çok, bir olayın doğurduğu sonuçtur. Afetlerin doğurduğu sonuçlara baktığımızda ise; ilk başta can ve mal kayıplarına neden oldukları görülür. Kayıpların bir kısmı doğrudan afetle beraber ortaya çıkarken bir kısmı ise belirli bir zaman sonra ortaya çıkabilmektedir. Bunun yanı sıra afetin başka tanımları da bulunmaktadır. Afet 4 sayılı Bakanlıklara Bağlı, İlgili, İlişkili Kurum Ve Kuruluşlar İle Diğer Kurum ve Kuruluşların Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinde (Madde 31); “Toplumun tamamı veya belli kesimleri için fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar doğuran, normal hayatı ve insan faaliyetlerini durduran veya kesintiye uğratan doğal, teknolojik veya insan kaynaklı olayları” olarak açıklanmaktadır. Açıklamalı Afet Yönetimi Terimleri 495 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Sözlüğünde de (2014: 23) benzer bir tanıma yer verilmektedir. BM’nin yaptığı tanımla paralellik gösterdiği anlaşılmaktadır (Kadıoğlu, 2017: 42). 1.2.Afet Türleri Afetler doğal ve suni afetler olmak üzere iki çeşit olarak adlandırılabilmektedir.. Doğal afetler jeoloji kökenli ve meteoroloji kökenli afetler olarak, yapay afetler ise insan kaynaklı afetler olarak adlandırılmaktadır. Doğal afetler, doğrudan insan etkisine bağlı olmadan, evrenin kendi devinimi içinde gerçekleşmekte ve kendi içinde farklı türleri (biyolojik, hidrolojik, meteorolojik, jeolojik, iklimsel vb.)görülmektedir. Gerçekleşen doğal afetlerin önemli bir kısmı da meteorolojik karakterlidir (Kadıoğlu,2017: 44; 47). Fakat doğal afetler üzerinde de çarpık kentleşme, küresel ısınma, iklim değişikliği gibi insan faktörünün dolaylı etkisi bulunmaktadır. İnsan kaynaklı afetler ise, doğrudan insanın yapıp-ettiklerine bağlı olarak çoğunlukla dikkatsizlik ve tedbirsizlik nedeniyle gerçekleşen durumlardır .(Kadıoğlu, 2017: 48). Dünya genelindeki doğal afetler ele alınınca, 31 çeşit doğal afetin 28 tanesini meteorolojik afetlerin oluşturduğu görülür. Doğal afetlerin çeşitleri ve önem sıraları ülkeden ülkeye de değişmektedir. Örneğin, Akdeniz Bölgesinde doğal afetler kuraklık, seller, orman yangınları, heyelan, dolu fırtınaları, çığlar, donlardır. Ülkemizde ise en sık görülen meteorolojik karakterli doğal afetler dolu, sel, taşkın, don, orman yangınları, kuraklık, şiddetli yağış, şiddetli rüzgâr, yıldırım, çığ, kar ve fırtınalardır. Dünya Meteoroloji Örgütüne (WMO) göre sadece 1980'li yıllarda dünyada 700,000 kişi meteorolojik afetlerden dolayı hayatını kaybetmiştir (MMO, 1999). Afet, birçok kurum ve kuruluşun koordineli bir biçimde görev almasını gerektiren ve insan hakları için fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar meydana getiren, normal yaşamı ve insan aktivitelerini durdurarak veya kesintiye uğratarak toplumları veya insan topluluklarını etkileyen doğal, teknolojik ve insan kökenli olaylara denilmektedir. Bu olaylar içinde deprem, sel-taşkın, volkan püskürmeleri gibi doğanın normal bir işlevi olarak gerçekleşenler “doğal tehlike” olarak nitelendirilir ve “afet” niteliğini kazanması için insan can ve malının kaybına neden olması gerekir (Şahin ve Sipahioğlu, 2002).Kaynaklarına göre afetler; Doğal Afetler: Deprem, fırtına, kasırga, sel, yanardağ patlaması, kendiliğinden çıkan orman yangınları doğal afet olarak değerlendirilebilir. Doğal afetler “ani gelişen” ve “yavaş gelişen” tehlike olmak üzere iki kategoriye ayrılabilir. Depremler, seller, şiddetli rüzgarlar ,tusunami, toprak kaymaları ve volkanik hareketler ani gelişen afet; erozyon ve kuraklık ise yavaş gelişen tehlike olarak değerlendirilebilir. Teknolojik ve insan kaynaklı afetler: Nükleer kazalar, endüstriyel kazalar, uçak kazaları, maden kazaları, 496 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) boru hattı patlamaları, gemi kazaları bu çerçevede değerlendirilebilir. Çatışma kaynaklı felaketler: Savaş, terörist saldırılar, ihtilaller bu bağlamda sınıflandırılabilir (Ural,1996). 2.Afet Yönetimi Afet yönetimi; risklerin tespiti, kontrolü, planlaması, politikaların belirlenmesi, eğitimlerin gerçekleştirilmesi gibi çalışmaların yürütüldüğü, merkezinde kamu yönetiminin bulunmasına rağmen farklı disiplinlerin varlığına ihtiyaç duyulan faaliyetler bütünü şeklinde açıklanmaktadır (Karaman, 2016: 2). Fakat afet olgusunun barındırdığı çok boyutlu karmaşık ve dinamik özellikleri (Leblebici, 2015: 44; Çağlayan, Satoğlu ve Kapukaya, 2018), yaşanan tecrübeler ve iyi uygulama örnekleri üzerinden algılayan bütünleşik/bütünleşmiş afet yönetimi ortaya koymaktadır (Acar ve Çağdaş, 2019: 237). Şuan ve gelecek afetler karşısında yapılıp uygulanabilecek en etkili hareket, afetin etkilerinden kurtulmak, bu etkilerin toplum üzerindeki rolünü en düşük seviyeye indirmek için araştırmalar yapmak, farklı ve özgün planlar geliştirip bunları uygulamaya koymaktır. İnsanların yaşadıkları çevrede oluşan doğal olaylardan haberdar olabilmeleri, bunların nedenlerinin ayrıntılarını tanımaları ve olayların tekrarlanması sonucunda, hiç etkilenmeme veya en az seviyede etkilenmelerine olanak tanıyan çalışmalara Afet Yönetimi denilmektedir. Afet yönetiminde amaç; afetlerle meydana gelen can ve mal kayıplarını azaltmak olarak nitelendirilebilir. Bu nedenle afet yönetimi can ve mal kayıplarını azaltma yönünde yapılması gereken tüm çabaları kapsıyor olmalıdır. 2.1.Afet Yönetim Süreci Etkin bir afet yönetiminin, afetlerin zararları ile mücadelede belli başlı aşamaları vardır. Afet yönetiminin en temel unsuru olarak görülen risk ve zarar azaltma, etkin bir risk yönetimi yaklaşımının gerçekleşmesiyle mümkün olabilmektedir. Burada belirlenen bazı sorular üzerinden risk analizleriyle afet potansiyellerinin tespiti ve bunun üzerinden risk azaltma çabaları (eylem planı) önem kazanmaktadır. Ayrıca risklerin, dinamik doğası içinde analizlerin gerçekleşmesi ve bu anlamda sürekliliği barındırmasına dikkat çekilmektedir. Hazırlık; olay komuta sistemleri (tahliye planlama), planlama (afet yönetim planı gibi), kaynak sağlama, tahmin ve erken uyarı sistemleri, tatbikatlar ve eğitimler üzerinden gerçekleştirilmekte, zamanında ve en uygun şekilde müdahaleyi içermektedir. Bu aşamada acil bir durum gerçekleştiğinde hem örgütsel hem de araç gereçlerin nasıl işlerlik kazanacağının, ulusal, yerel ve bireysel düzeyde etkin biçimde belirlenmesi ve bu bağlamda müdahale kapasitesinin oluşturulması önem arz etmektedir. Ayrıca bu hazırlıkların farklı ölçeklerde; stratejik(ulusal), taktiksel (bölge/il/ilçe) ve operasyonel (olay yeri) açıdan ayrı ayrı gerçekleşmesi 497 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) vurgulanmaktadır. Bu işlemleri kapsayacak biçimde bir afet kültürünün oluşması önemli olmaktadır. Afetlerin gerçekleşmesiyle önem kazanan müdahale; can ve mal kaybını azaltmak amacıyla; etki ve ihtiyaç analizleri, olay yeri yönetimi (iletişim, arama ve kurtarma gibi) ve erken iyileştirme (geçici barınma, bağışların yönetimi gibi) çalışmalarına bağlı gerçekleşmektedir. Gerçekleşen afetin durumuna göre müdahale sürecinin farklı zaman diliminde (ilk 24 saat, birinci hafta, birinci ay, üçüncü ay gibi) farklı erken iyileştirme çabalarının gerçekleşmesi belirtilmektedir. Burada risk yönetimi yaklaşımını tamamlayacak kriz yönetimi yaklaşımına ihtiyaç duyulmaktadır. (Kadıoğlu, 2017: 74-90). İyileştirme ise, yaşanan afet sonrası dönemde, gerçekleşen durumdan dersler çıkararak, benzer afetlerin zararlarını azaltmak amacıyla orta ve uzun vadede gerçekleşen çalışmalar (konut sağlanması, ekonominin iyileştirilmesi gibi) ile yeniden inşayı (mekânsal planlama, tamir ve güçlendirme, çevre planı, altyapı tesisleri, konutların iyileştirilmesi gibi) kapsamaktadır(Kadıoğlu, 2017: 57-58; 63; 117-119; 201-203; Karaman, 2016: 4; Macit, 2019: 177). Burada yer verilen afet yönetiminin dört unsuru, bir birine bütünleşmiş biçimde ve süreklilik arz edecek şekilde gerçekleştiğinde daha etkin sonuçlar alınabilmektedir(Özer, 2016: 184).Burada yer verilen aşamalar daha çok kalkınmış ülkelerde karşılık bulmakta, kalkınmamış veya kalkınmakta olan ülkelerde aynı şekilde karşılık bulmadığı için zararlar daha çok meydana gelmektedir (Kadıoğlu, 2017: 71-72; Şenses, 2016: 26). Afet öncesinde zarara azaltma ve hazırlıklı olma, afet sırasında müdahale ve iyileştirme, afet sonrasında ise zarar azaltma ve hazırlıklı olma afet yönetimi aşamalarının mevcut amacı olarak tanımlanmaktadır. Başarılı bir afet yönetim sistemi iyi kurulmuş, sürekliliği olan ve günden güne geliştirilen sistemler ile oluşmaktadır. Halen dünyada kullanılan üç çeşit afet yönetimi bulunmaktadır. Zarar azaltma, önceden hazırlık, acil müdahale ve iyileştirme safhalarının ortak olması afet yönetim sistemlerinin ortak yanıdır. Afet yönetim sistemleri ülkelerin nüfus dağılımlarına, jeopolitik konumlarına ve afet-acil durumlarına ne kadar önem verdikleri ile paralel şekilde gelişmektedir. Jeopolitik konumu yüzünden Türkiye’de afet hadiseleri ile sıklıkla karşılaşılmaktadır. Erzincan ve Marmara depremleri bu durumun en iyi örnekleridir. Türkiye’de uygulanan sistem bütünleşik afet yönetim sistemidir. Toplumlar adına kullanılacak en makbul afet yönetim sistemi günden güne geliştirilen ve iyi kurulmuş ilişkilerle sağlanabilmektedir (Şahin, 2009, 25). 3.Bütünleşik Afet Yönetimi Ve Teknoloji Bütünleşik afet yönetimi genel hatlarıyla: risk ve zarar azaltma, hazırlık, müdahale ve iyileştirme aşamalarından oluşmaktadır (Kadıoğlu,2017: 56-57). Bu aşamalar birbirini 498 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) tamamlayacak şekilde afet öncesinde risk yönetimi, afet anı ve sonrasında ise kriz yönetimi yaklaşımı kapsamında gerçekleşmektedir. Ele alınan afetin durumuna göre buradaki aşamaları uygulamak gerekecektir. Geleneksel afet yönetim modellerinde planlama faaliyetleri afet meydana gelmeden önce bazı riskler göz önüne alınarak yapılan çalışmalarda yer alan veya derlenen bilgilere göre yapılmaktaydı. Afet öncesi risk yönetimi ve zarar azaltmaya yönelik planlar geleneksel yönetim modelinde yer almamaktaydı. Modern afet yönetim sistemleri ise afet gerçekleşmeden önce afet risklerinin sınıflandırılması, belirlenmesi, risklerin azaltılması, azaltıcı önlemlerin alınması, afet risk derecelendirmesi, tahmin ve erken uyarı sistemleri, erken uyarı sistemleri ile afetlere karşı hazırlıklı olma, afet sonrasında etkin kurtarma faaliyetleri ve iyileştirme çalışmalarının yapılmasını kapsamaktadır. Modern afet yönetimi değişik kaynaklarda afet bilgi yönetim modelleri şeklinde önerilmektedir (Macit 2016,179). Modern afet yönetim sistemleri uygulanmaya başlamadan önce afet meydana gelmeden yapılacaklar ve alınacak tedbirler sadece afet sonrasında yapılacaklar ile ilgili bazı faaliyetleri kapsamaktaydı. Afet meydana gelmeden önceki durum genellikle risk yönetimi ile tedbir amaçlı faaliyetlerden oluşmaktaydı. Modern afet yönetiminde ise afet evreleri (afet öncesi ve afet sonrası) olarak ele alınmaktadır. Afet oluşmadan önceki durumlar risk yönetimi kapsamına girmektedir. Afet sonrasında yapılacak faaliyetler daha çok kriz yönetimini içermektedir. Şuan ise durum teknoloji ve haberleşme yöntemlerinin gelişmesiyle biraz daha farklılaşmaya başlamıştır. Gelişen ve değişen bu haberleşme yöntemleri ile afetlere karşı resmi mücadelenin yanında sivil mücadele göz ardı edilemeyecek derecede büyümüştür. Ayrıca ek olarak afetlere karşı mücadele eden resmi kurumların gücü daha da artmıştır. Klasik afet yönetim modelinde müdahale ve kurtarma faaliyetleri afet meydana geldikten sonra afet bölgesinde bulunan profesyoneller, organize gönüllüler veya sivil halk tarafından yapıldığı bilinmektedir. OECD gelişmişlik indeksinde alt sıralarda yer alan ülkelerde genellikle bu tür sivil kurtarma yapılanması bulunmadığından arama kurtarma faaliyetleri herhangi bir koordinasyon ile yapılmamakta ve sonucunda can kayıpları, ekonomik, sosyal ve kültürel kayıplara yol açmaktadır (Sabhlok 2008). Modern afet yönetim sisteminde bilişim teknolojisi alt yapısı kullanılmaya başlanmıştır ama bu alt yapı daha çok coğrafi bilgi sistemleri (CBS) üzerinde yoğunlaşmıştır. Modern afet yönetiminde (MAY) bilgi sistemleri etkin olarak kullanılmaktadır. Bilgiler afet merkezine bilişim alt yapıları sayesinde ulaştırılmakta ve bilgi işlem yöntemlerine göre işlenmektedir. Bütünleşik afet yönetiminde (BAY) tüm bilgilere ek olarak afetleri etkileyen risk faktörlerine karşı çalışmalar yapılarak bilgiler hızlı olarak işlenmektedir. Afet bölgesinden mobil cihazlardan alınan anlık veriler afet koordinasyon merkezlerinde işlenmekte ve lojistik 499 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) hizmet sağlayan merkezlerde bulunan döküm bilgisine göre ihtiyaçlar en kısa bölgelerden temin edilmeye çalışılmaktadır (Macit 2018). Risk Belirleme ve Zarar Azaltma Aşamasında Teknoloji Risklerin belirlenmesi ve sonrasında zarar azaltma çabaları, bütünleşik afet yönetimi sürecinin ilk adımını oluşturmaktadır. Bu aşamada risklerin belirlenmesi, önlemlerin alınması ve zarar azaltma çalışmaları önem kazanmaktadır (Kadıoğlu, 2017: 68). Bu aşamada altı konuda bilgiye ihtiyaç duyulmaktadır. Bunlar: (1)Tehlike değerlendirme, risk analizleri ve haritalandırma, (2)Kırılganlığın değerlendirilmesi, (3)Demografik dağılım ve özellikleri, (4)Altyapı, yaşam düzeni ve kritik özellikler, (5) İnsan ve materyal kaynağı (bütçe) (6) İletişim imkânları. Bu bağlamda bu aşamada teknoloji (CBS ve GPS gibi); risklerin tespit edilmesi, değerlendirilmesi ve azaltılması çabaları ile eğitim faaliyetlerinde önem kazanmaktadır. (APCICT, 2011: 44-46; Çağlayan, Satoğlu & Kapukaya, 2018). Müdahale aşamasında teknoloji afeti ortaya çıkan riskin gerçekleşmesiyle birlikte can ve mal kayıplarının minimum düzeylerde tutulması adına hızlı bir şekilde müdahale önem kazanmaktadır. Bu süreçte gelişen teknolojiler, bazı kolaylıkları getirmektedir. Ayrıca afet sonrası dönemdeki iyileştirme çalışmalarında da teknolojinin katkısı önemli olmaktadır. Afet yönetim sürecinin en önemli aşamalarından biri de risk meydana geldikten sonra en hızlı biçimde müdahalenin gerçekleştirilmesidir. Bu noktada öncesinde yapılmış hazırlık çalışmaları önemli olmaktadır. Afetler meydana geldiğinde şu hususlar önem kazanmaktadır: 1. Gerçekleşen afetin kapsamını tanımlamak, öncelikleri belirlemek ve belirlenen önceliklere göre çözümler geliştirmek, 2. Yaralı tahliyelerin yapılması, çadırların kurulması, geçici alanları hazır hale getirmek, 3. Zaman içerisinde çözümleri sık sık gözden geçirmek, 4. Durumu ve alınan önlemleri gözden geçirmek, 5. Kurumlar arası iletişimin sağlanması ve 6. Yapılan işlemlerin kapsamlı kayıtlarını tutmak.(APCICT, 2011: 61; Çağlayan, Satoğlu & Kapukaya, 2018). Afet gerçekleştikten sonra doğru bilgiler üzerinden farklı taraflarla iletişimi kolaylaştıracak araçlar önemli olmaktadır. Bu aşamada farklı altyapıları kullanarak iletişimi kolaylaştıracak sistemler (APCICT, 2011: 64-66) önem kazanmaktadır. Sahip olunan iletişim teknolojileri aracılığıyla afetin gerçekleştiği noktadan anlık olarak haberdar olunmakta, taraflar arası iletişim kolaylaşmakta, ihtiyaçlar tespit edilmekte ve yardım faaliyetleri daha iyi organize edilebilmektedir (Macit, 2019: 178). 500 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 4.Türkiye’de Acil Durum Yönetimi Çabaları ve Teknoloji Kullanımı Türkiye, bulunduğu coğrafi konumu itibariyle doğal kaynaklı afetlere ev sahipliği yapmaktadır. Gerçekleştirilen çeşitli indekslerde (AFAD, 2018; INFORM Risk Endeksi, 2018).Türkiye, yüksek risk grubunda yer almakta veya savunma/mücadele etme kapasitesi açısından düşük seviyede olduğu görülmektedir. Dolayısıyla Türkiye, başta deprem ve sel olmak üzere afetlerin sıklıkla gerçekleştiği bir ülkedir. Türkiye’de afet kapsamındaki faaliyetler AFAD Başkanlığı tarafından yürütülmektedir. İçişleri Bakanlığı’na bağlı olarak çalışan bu kurumun, ülkemizde ve dünyada yaşanan afetler ile ilgili faaliyetlerde bulunmak, yardım çalışmalarını organize etmek ve oluşabilecek risklere ait tahminler yapmak gibi görevleri bulunmaktadır. AFAD kendi içerisinde geliştirmiş olduğu projeler ile ülkemizde ve dünyada yapılan afetlere karşı mücadele de etkin bir role sahiptir. Geliştirilmiş olan bu projeler genel olarak kamu kurum ve kuruluşlarında uygulanabilme kapsamındadır (Macit, 2018, 1911). AFAD sorumluluğunda “Türkiye Afet Müdahale Planı (TAMP)” adıyla bir plan hazırlanmıştır. Ulusal boyutta gerçekleşen hadiselerde hizmet grubu planlarının hazırlanarak uygulanmasından birinci derecede o çalışma grubundan sorumlu olan ana çözüm ortağı kurumlar görevlendirilmişlerdir. Hazırlanan bu planlarla belirtilen destek çözüm ortağı kurumlar, gerçek kişiler ve sivil toplum kuruluşları planların uygulanmasından sorumludurlar (TAMP, 2013, 1). Hazırlık aşaması, müdahale ve iyileştirme süreci afet süreci olarak tanımlanmaktadır. Dolayısı ile bunlar teknoloji ile buluşturulmuş çalışmaları ifade eder. Risk azaltmada bilimsel destek çalışmaları ve tespitler yapıp teknolojik alt yapıyı bu çalışmaya eklemek gerekmektedir. Hazırlık aşaması 3 evrede değerlendirilmektedir. Birinci aşama; afet farkındalık eğitimleridir. 2021 yılı afet eğitim yılı olarak ilan edilmiştir. Teknolojinin ve iletişimin teknolojik alt yapısını yoğun bir şekilde kullanmak gereklidir. İkinci aşama; erken uyarı sistemleridir. Bu sistemler başlı başına bir teknolojidir. Yaşanan çevrede afet riskleri ile tehlikelerin getireceği riskin insan yaşamına etkisine bakılarak daha erken müdahale ile erken uyarı sistemleri kurulmaktadır. Üçüncü aşama ise afet sırasında müdahale olarak adlandırılmaktadır. Bu aşamada haber almak, afetin nerede olduğunu öğrenmek, bu doğrultuda alınacak haberlerle ekipleri doğru şekilde yönlendirmek, destek ekiplerini ilgili yerlere yeterli sayıda yönlendirebilmek ile ilgili süreçtir. Eğer teknolojik alt yapı kullanılmazsa dışarıdan gelen ekiplerde tereddüt yaşanmaktadır. Sıfırıncı dakikadan itibaren afetin yeri ve etkisini tespit edebilecek teknolojik alt yapıya ihtiyaç duyulmaktadır. 501 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 4.1.Akıllı Kentler İnsanlar varoluşundan beri topluluk halinde yaşama eğilimdedirler ve geçmiş dönemlerde binlerle ifade edilen topluluklar günümüzde milyonlarla ifade edilmektedir. Milyonların bir arada yaşadığı mekânlar ise çağımızın kentlerini oluşturmaktadır. Büyük topluluklar şeklinde yaşanan mekânlarda (kentlerde) ise sorunlar kaçınılmaz olmaktadır. Ulaşım, trafik çevre gibi sorunların yanında aynı zamanda artan nüfus ile birlikte kıt kaynakların kullanımında da sıkıntı çıkmaktadır. Kaynakların etkin ve verimli kullanımı en az ulaşım, trafik ve doğal afet sorunları kadar önemlidir. Bu sorunların farkına varan birçok bilim adamı teknolojinin her alanda kullanılmasını zorunlu görmektedirler. Bu noktada akıllı kent kavramı ön plana çıkmaktadır. Bilgi iletişim teknolojilerinin kentsel alanlara entegre edilmesi ile birlikte, hizmet sunumunda maliyetlerin düşmesi, kaynak etkinliğinin sağlanması ve vatandaşların yaşam kalitesinin artırılması gibi faydaların sağlanması amaçlanmaktadır. Akıllı kentler toplumsal hayatta birçok fayda ve kolaylık sağlamaktadır. Bu kapsamda Türkiye’de de örnekler ortaya çıkmaya başlamıştır. Türk Telekom mevcut alt yapısını kullanarak şehirlerin akıllı hale dönüştürülmesi sürecinde “Türk Telekom Akıllı Şehirler” projesi ile kamu kurumlarına hizmet vermeye başlamıştır. Bu kapsamda Karaman Belediyesi ile yapılan bir anlaşma ile Karaman’ın akıllı şehre dönüştürülme görevini Türk Telekom Şirketi üstlenmiştir. Trafik yoğunluk bilgisi, park kamera görüntüsü, bulut-göz, kavşak bilgisi, otopark doluluk oranı, aylık su tasarrufu gibi bilgiler online olarak kontrol edilebilmektedir (Türk Telekom, 2017). Kentsel sorunların çözümü kapsamında belediyeler, bilgi ve iletişim teknolojilerinin sağladığı avantajları kullanarak akıllı şehirler tasarlayıp, kente dair ilgili verileri de kalıcı hafızalarında depolamaktadırlar. Afet ve acil durum yönetiminde faydalı olabilecek birçok veri belediyelerin teknolojik veri havuzlarında analiz edilip ve bilgiye dönüştürülmek amacı ile beklemektedir. Algılayıcılar, sensorlar ,uydu ve kameralar tarafından işlenip kullanılmak için biriktirilen veriler depolanıp, yerel yönetimler tarafından vatandaşlara hizmet sunmaya yönelik akıllı hizmetler olarak sunulmaktadır. 4.2.Eşyaların İnterneti İnsan hayatını kolaylaştıran bu cihazlar çeşitli iletişim kanallarıyla birbirine bağlanabilen, haberleşebilen, öğrenebilen, internet servislerine ulaşabilen, bilgi paylaşabilen, insanlarla interaktif etkileşim kurabilecek ve çevresindekileri algılayıp hesaplama yapabilecek analitik özelliklere sahiptir. Bu sayede daha kaliteli mal ve hizmet üretmeyi hedefleyen bilginin gücünün farkında ve onu daha iyi kullanabilen yazılım ve bilişim toplulukları ile çeşitli alanlarda geliştirilen akıllı sistemler artmıştır. Nesnelerin 502 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) interneti ve buna yönelik uygulamaların artışı, daha fazla inovasyonel çalışma yapılmasının önünü açmıştır. Bilginin üretimi ve paylaşımına dayalı sayısallaştırıcı çalışmalar bu alandaki yöntem, çeşitlilik ve yeniliklerin artışını pekiştirerek her alanda kullanımının yaygınlaşmasına zemin hazırlamıştır. İnternet kullanımının yaygınlaşmasıyla birlikte akıllı cihazların birbirleriyle bağlantı kurup bilgi paylaşmasını ve birbirleriyle iletişime geçebilmesini sağlayan sistemlere Nesnelerin İnterneti (IoT: İnternet of Things) adı verilir. Buna yönelik uygulamalar ise bağlantı ağları, veri işleme sistemleri ve nesnelerin birbirleriyle bir bütünlük oluşturmasıyla işlevsel hale gelir. Nesnelerin interneti aracılığıyla evimizde bulunan akıllı beyaz eşyalar, mutfak aletleri, televizyon ve ses sistemleri ile akıllı telefon uygulamaları birbirleriyle entegre edilerek uzaktan kontrol ve gözetim sağlanabilmektedir. Böylece akıllı aydınlatma sistemleri, güvenlik seviyesi ve alarm sistemlerine ilişkin ayarlamalar uzaktan mobil cihazlar aracılığıyla yapılabilir. Örneğin evin dışına kurulan akıllı güvenlik sensörleri, harekete duyarlı olduğundan herhangi bir nesnede hareket algıladığı takdirde eş zamanlı olarak nesneye ait görüntüyü mobil cihazınıza aktarabilir. Aynı şekilde çeşitli mobil aplikasyonlar aracılığıyla fırınınızın sıcaklık derecesini ve çamaşır makinanızın yıkama ayarlarını uzaktan kontrol edip değiştirebilirsiniz. 4.3.CBS Sistemi Afet Yönetimi birden çok faktörlü araştırmanın eş zamanlı yürütülmesi ve çok çeşitli farklı verilerin bir arada değerlendirilmesi gereken çalışmalar bütünü olarak tanımlanabilir. Etkili bir afet yönetiminde; afet alanın fiziki yapısı, yerleşme ve demografik özellikleri gibi unsurlar ile ilgili ayrıntılı çalışmalar yapılarak farklı veriler elde edilirken, bu verilerin tümü kullanılarak geleceğe dönük çeşitli afet senaryoları, acil afet müdahale stratejileri ile afet öncesi ve sonrasındaki planlamalar yapılmaktadır. Afetler ile ilgili bilimsel araştırmalarda ve afet yönetimi içindeki planlamalarda çok çeşitli verilerin aynı anda, kendi aralarındaki ilişkiler göz önüne alınarak incelenmesine olanak sistem CBS olarak adlandırılmaktadır. Coğrafi Bilgi Sistemleri; yeryüzüne ait her çeşit verinin, mekân ile ilişkisinin bilgisayar ortamına aktarılıp, özel programlar aracılığı ile depolanması, sınıflandırılması, karşılaştırılması, analiz edilip, güncellenmesi ve istenilen şekilde tablo, harita, grafik olarak görsel hale getirilmesi işlemlerinin tümünü kapsamaktadır. Yani CBS farklı verilerin bilgisayar ortamına aktarılıp depolanması demek değildir. Onu başka veri tabanı sistemlerinden ayıran en önemli özellik bütün verilerin yeryüzündeki ait oldukları mekâna bağlı olarak depolanması ve bunların ilişkilendirilip analiz edilebiliyor olmasıdır. Farklı analiz ve sorgulamalara imkân tanıyan ve tüm sonuçların harita şeklinde görüntülenmesine imkân tanıyan CBS, afet ve afet yönetimi ile ilgili tüm çalışma ve programlarda kullanılabilecek en mühim bilgi sistemidir. CBS afet 503 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) yönetim sistemi için çok çeşitli avantajlara sahiptir. Etkin bir veri paylaşım aracı olması, güncellenebilmesi, hızlı veri analizleri yapabilmesi ve kolay çözümler sunabilmesi, çok yönlü görselleştirme imkânı sunmasıdır. (Demirci ve Karakuyu 2004). 4.4.AYDES(Afet Yönetim Ve Karar Destek Sistemi) Afet Yönetimi ve Karar Destek Sistemi (AYDES), afet ve acil durum yönetimine ilişkin süreçlerin etkin bir biçimde yürütülebilmesi için kurgulanmış bir bilişim sistemidir. Sistem masaüstü, coğrafi bilgi sistemi destekli web uygulamaları (iki boyutlu ve üç boyutlu) ve mobil uygulamaları içeren, birçok kurum içi ve dışı sisteme ve uygulamaya bağlı bütünsel bir platformdur. AYDES, özellikle Türkiye Afet Müdahale Planı (TAMP) kapsamına uygun olarak hazırlanmış, Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD), ilgili Bakanlıklar ve taşra teşkilatları tarafından kullanılabilecek şekilde tasarlanmış, süreçlerin etkin, hızlı yürütülmesine imkân sağlayan bütünleşik bir yapıdadır. “Olay Komuta Sistemi”, “Mekânsal Bilgi Sistemi” ve “İyileştirme Sistemi” olarak üç ana bileşen ve bunlara ait alt bileşenlerinden oluşmaktadır. Ana Modüller: Yazılım Geliştirme Altyapısı (YGA) – (Ortak Yazılım Mimarisi) ,Veri Sözlüğü (Uluslararası standartlar & Birlikte Çalışıla bilirlik), Olay Komuta – Ortak Harekat Resmi – Gösterge Panelleri, İyileştirme, Mekânsal Bilgi Sistemi (MBS), Mobil Uygulamalar (Olay Komuta, İyileştirme, MBS), Mekânsal Verilerin Temini ve Entegrasyondur. Olay Komuta Sistemi, TAMP kapsamında belirlenen hizmet gruplarının planlama ve müdahale süreçlerinin bütünleşik bir sistem üzerinde yönetilebilmesine olanak sağlayan afet yönetim yazılımı olarak tanımlanmaktadır. AYDES İyileştirme Sistemi kapsamında, afet sonrası yürütülen iyileştirme çalışmalarının elektronik ortamda devam ettirilmesi hedeflenmektedir. AYDES Mekânsal Bilgi Sistemi, hazırlık, zarar azaltma, müdahale ve iyileştirme aşamaları kapsamında, CBS teknolojileri kullanılarak sürdürülebilir bir mekânsal bilgi sisteminin oluşturulmaktadır. 2B Web uygulaması, merkezi bir mekânsal veri tabanı ortamında depolanacak, AFAD, İAADM ve/veya diğer kurum ve kuruluşlar tarafından üretilen/üretilmekte olan ve Başkanlık tarafından ihtiyaç duyulan mekânsal verilerin güncellenebilmesini, düzenlenebilmesini, uygulama ekranı üzerinden sayısallaştırma yapılabilmesini sağlamaktadır. 3B web uygulaması ile vektör verileri, raster (uydu / hava görüntülerini) ve 3B arazi modellerini bütünleştirerek son kullanıcıya kesintisiz ulaşılması hedeflenmektedir. OHR web uygulaması ile AYDES bileşenlerinden gelen gerçek zamanlı bilgilerin görüntülenmesi ve karar mekanizmalarının anlık olarak oluşturulup yöneticilere sunulması sağlanmaktadır. 504 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Hasar tespit mobil yazılım, teknik elemanların araziden, istenen vektör ya da raster harita altlıkları üzerinde coğrafi veri toplamasını, toplanan coğrafi verilerin merkez sunucu üzerine online veya offline kaydedilebilmesini kapsamaktadır. Mekânsal bilgi sisteminin olmazsa olmazı veridir. Bu kapsamda Afet yönetiminde kullanılabilecek farklı kurum ve kuruluşlardan gelen mekânsal verilerin toplanması, üretilmesi ve sunulması, İl afet müdürlüklerinden afete hazırlık ve zarar azaltma envanter bilgileri ve acil durum planı verilerinin toplanması, Afet ve acil durum mekânsal veri tabanı kurulması amacıyla veri dönüşümlerinin yapılması, Afet yönetimi için haritalama, görselleştirme, mekânsal veri analizi işlemlerini gerçekleştirilmesi planlanmaktadır. Mekânsal bilgi sistemi, arama/sorgulama fonksiyonları adres, idari birim, sokak, POI (önemli nokta), olay veya afet envanter verisi sorgulama ekranları içermektedir. Mekânsal bilgi sistemi, coğrafi analiz fonksiyonları tampon bölge sorgulama, yakınlık analizi, tesisi bazlı çevre analizi vb. analiz ekranları içermektedir. Afet öncesi hazırlık sürecinin temel taşları ‘Geçici Barınma Alanı’, ‘Beslenme Tesisleri’, ‘Gıda Dağıtım Noktaları’ vb. önemli alanların belirlenmesi ve iller tarafından sisteme girilmesidir. İstemci Yönetimi Muhafız; PARDUS, Windows işletim sistemlerinin uzaktan yönetimi, takibi ve destek verilmesi gibi işlemlerin yapıldığı yerli mühendislik ile geliştirilmiş bir sistemdir. PARDUS un Kablo alt yapıları Afet Ve Acil Durum Başkanlığı ile İl müdürlükleri arasında ses ve internet haberleşmesini sağlayan yapılardır. GSM alt yapıları Başkanlık ile İl müdürlükleri arasında alternatif haberleşme sağlayan altyapılarıdır. Uydu alt yapıları Hem GSM, kablo altyapısının kesintilerine karşı yedek hem de saha ekipleri haberleşmesini sağlayan yapıdır. Telsiz alt yapıları ise tüm bahsedilen altyapılardan bağımsız olarak ses haberleşmesini sağlayan yapılardır. Uydu İnternet; Afet Ve Acil Durum Başkanlığı ile İl müdürlükleri arasında ses haberleşmesini sağlayan KU Band uydu internet altyapısı kullanılmaktadır. Uydu Telefonu; Saha ekiplerinin ses haberleşmesini sağlayan yapı, 81 İl Müdürlüğünde kullanılmaktadır. Uydu Modem ise Birlik Müdürlüklerinin operasyonda data ve ses iletişimini destekleyen yapılardır. Mobil Haberleşme Araçlarında KU Band uydu haberleşme altyapısı bulunan araçlarda ip telefon, aydınlatma, kamera sistemi, telsiz, kesintisiz güç kaynağı ve jeneratör bulunmaktadır. AFAD “Yerli Bilişim ile Milli Değişim” rotasıyla dijital dönüşümde yolculuk için, yerli ve açık kaynak ürünlerin kullanımında model bir kurum olmuştur. Bilişim Altyapısı; AYDES 2.0 bilişim altyapısı açık kaynak teknolojilerle platform bağımsız ve ülke insan kaynağımız ile geliştirilmiştir. Afet ve acil durum olaylarında EMG’nin helikopter, uçak ve drone kapasiteleri kullanılmaktadır. 505 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Servis Bazlı Sürdürülebilir Süreç Önerisi MAKS(Adres Kayıt Beyanı Veren Oturan Bilgisi),TAKBİS(Malik Bilgisi),Hasar Tespit(Görüntü Analizi),Kiracı bilgisi ve borç ödeme bilgisi olarak verilmektedir. AFAD Bilgi Sistemi (AFBİS)de; İnsan Kaynakları Yönetim Sistemi afbis.afad.gov.tr Atama, takip, personel bilgileri, yardım masası, izinler bu sistem üzerinden yürütülmektedir. İmzalama Portalı (İKYS)-izin, açık belgelerin imzalanması için kullanılan ve bütünleşik çalışan bir uygulamadır. Belge NET ebys.afad.gov.tr Kurumumuzun resmi evraklarının elektronik doküman yönetim süreçleri bu sistem üzerinden yürütülmektedir. Afet Eğitimleri Takip Sistemi afetegitimi.afad.gov.tr 2021 yılı “Afet Eğitim Yılı” ilan edilmesiyle beraber eğitim alan kişi, kategorileri, eğitmen ve sertifika verilme süreçlerinin takiplerinin edildiği ve toplam sayılar üzerinden sayaç üretilen bir uygulamadır. PANO pano.afad.gov.tr. Uygulamalarımızın verilerini tek platformda raporlayan ve görselleştiren sistemdir. Deprem Bilgilendirme Sitesi deprem.afad.gov.tr meydana gelen depremlerin duyurulduğu, tarihsel depremlerin ve depremlerle ilgili birçok teknik bilginin sunulduğu internet sitesidir. Sınır Ötesi Yardım Dağıtım Uygulaması yasis.afad.gov.tr Kilis Çoban bey bölgesinde kurulan lojistik depoların stok takibi ve bu depolardan yapılan yardım dağıtımlarının takibini sağlayan yazılımdır. Türkiye Deprem Tehlike Haritaları tdth.afad.gov.tr Ülkemizin herhangi bir yerinin depremselliği ile ilgili bilgilerin yer aldığı ve yayınlandığı uygulamadır. Toplanma Alanları Tabela Baskısı Oluşturma toplanmaalanlari.afad.gov.tr AYDES’ e girilen ülke genelindeki toplanma alanlarına asılmak üzere tabela üretilmesini sağlayan uygulamadır. Binalar İçin Toplanma Alanı Bilgi Kartı Oluşturma binatoplanmaalani.afad.gov.tr AYDES’ e girilen ülke genelindeki toplanma alanlarının isim, konum bilgilerinin olduğu binalar için afiş üretilmesini sağlayan uygulamadır. 5. Sonuç Afetler, hayatımızın kaçınılmaz bir gerçekliğidir. Önemli olan etkili bir afet yönetiminin gerçekleştirilmesidir. Etkinliği sağlayan örgütlenme, insan kaynağı ve teknolojidir. Bütünleşik afet yönetiminde ilk olarak ilk aşaması olan risklerin belirlenmesi ve zarar azaltma aşamasında CBS uygulamasının önemli bir işleve sahiptir. Verilerin paylaşım, güncellenme, analiz ve görselleştirilmesini kolaylaştırmaktadır. Farklı veri kaynaklarından beslenen CBS ile risklerin tespit edilmesi, değerlendirilmesi ve azaltılması mümkün olabilmektedir. Sonraki aşama olan hazırlık sürecinde de CBS, uzaktan algılama ve erken uyarı sistemleri gibi farklı teknolojik 506 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) tamamlayıcılarla önem kazanmaktadır. Ayrıca bu aşamada insansız hava araçlarıyla gerçekleştirilecek haritalandırma çalışmalarının da varlığı dikkat çekicidir. Halkı bilinçlendirmek ve afetlere hazır hale getirmek için gerçekleştirilen eğitim faaliyetlerinin etkinliğini artırmak önemli fırsatlar sunmaktadır. İletişimi sağlamak, tarafları koordine etmek ve arama-kurtarma çalışmalarını kolaylaştırma işlevleriyle afet yönetiminin müdahale aşamasında teknoloji, büyük önem kazanmaktadır. Afetten etkilenen kişilerin ve hasar durumunun tespitinde nesnelerin interneti, sahip olunan verilerden hareketle yapay zekâ uygulamaları, 5G destekli robotlar, havadan çeşitli faydaları sağlayan uçan gözler, mobil teknolojiler önemli fırsatlar barındırmaktadır. Afet yönetiminin en son aşaması olan iyileştirme sürecinde de sahip olunan afet verisi çok önemli bir role sahiptir. Yani yeni teknolojiler, afet yönetim sürecinde işlemlerin ve iletişimin etkinleşmesine ve verilerin elde edilmesine katkı sağlamaya yardımcı olmaktadır. Bir afet ülkesi olan ülkemizde üzerinde durulacak konu etkin bir afet yönetimidir ve Türkiye’de örgütsel düzeyde olduğu gibi teknoloji açısından da çabalar görülmektedir. AFAD tarafından geliştirilen, daha çok afet müdahale anına odaklanan CBS tabanlı AYDES’ dir. AYDES uygulamaları ile teknoloji aracılığı ile afetlerin tüm aşamalarında etkin çalışmalar yapılması hedeflenmektedir. Bu çalışmanın yanında uzaktan algılama ve alarm sistemine yönelik projeler geliştirildiği, mobil uygulardan yararlanılmaktadır. Teknoloji bir araç olarak etkin afet yönetim imkânları sunmaktadır. Geleceğin planlanması, afetin tespiti ve zararların azaltılması noktasında teknolojiden yararlanılması artık giderek vazgeçilmez bir etken olarak hayatımızda yer almaktadır. 507 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) GOOGLE PLAY STORE OYUNLARINDA UYGULAMA İÇİ REKLAMLARIN KULLANICI DAVRANIŞI ÜZERİNDE ETKİLERİ THE EFFECTS OF IN-APP ADVERTISEMENTS ON USER BEHAVIOR IN GOOGLE PLAY STORE GAMES Nil ARICI Gebze Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Bölümü, Gebze, Türkiye ORCID NO: 0000-0003-2131-4458 Farid HUSEYNOV Dr., Gebze Teknik Üniversitesi, İşletme Fakültesi, Yönetim Bilişim Sistemleri Bölümü, Gebze, Türkiye ORCID NO: 0000-0002-9936-0596 ÖZET Reklam sektörü günümüzde billboardlar, televizyonlar ve basılı yayınlardan ibaret değildir. Sosyal medya ve internetin milyarlarca insana ulaştığı çağımızda mobil oyun sektörü de önemli bir reklam aracıdır. Mobil oyun sektörü her geçen gün büyümekte ve gelişmektedir. Mobil oyun sektöründe reklamlar oyun içi ürünlere erişim, bir başarımı daha kolay elde etme gibi konularda kullanıcıya genellikle seçenek olarak sunulmaktadır. Bazı reklamlar ise ekranda sabit olarak yer almaktadır. Belirli bir süre izlenmeyi gerektiren reklamlar belirlenen süreden önce kapatıldığında ise kullanıcı ödülü alamamaktadır. Reklamlar video içeriği olabildiği gibi sadece sabit bir resimden ibaret de olabilmektedir. Bazı reklamlarda örneğin bir oyundan bir parça bulunabilmektedir. Kullanıcıya oyuna dair fikir veren mini oyun deneyimi yaşatılabilmektedir. Google Play Türkiye’den elde edilmiş verilerle gerçekleştirilen bu çalışmada, reklam içerme durumunun farklı oyun türlerine göre indirme sayıları ve yorum sayıları görselleştirilmiştir. Reklam içerme durumuna göre değişkenlerdeki farklar istatistiksel olarak incelenmiştir. Çalışmada Python programlama diline ait Selenium kütüphanesi kullanılarak yaklaşık 14.000 eşsiz oyun verisine erişilmiştir. Veriler Pandas ve Numpy kütüphaneleri kullanılarak ön işlemeden geçirilmiştir. Analize hazır hale gelen veriler, reklam içerme durumuna göre çeşitli açılardan değerlendirilmiştir. Veriler Matplotlib kütüphanesi ile görselleştirilmiştir. Giderek büyüyen mobil oyun sektöründe reklam içerip içermemenin anlamını istatistiksel olarak açıklayan bu çalışma, konuyla ilgilenen reklam sektörü profesyonelleri, oyun geliştiricileri ve akademik araştırmacılar için genel bir resim çizmeyi hedeflemektedir. Anahtar Kelimeler: Google Play Store Oyunlar, Reklam İçeren Oyunlar, Ücretli Oyunlar, Ücretsiz Oyunlar. 508 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ABSTRACT The advertising industry today is not just about billboards, televisions and printed publications. In this era, where social media and the internet reach billions of people, the mobile game industry is also an important advertising space. In the mobile game industry, advertisements are often presented to the user as an option, such as accessing in-game products or making it easier to achieve a milestone in the game. Some ads are fixed on the screen. If the ads that require watching for a certain period of time are closed before the specified time, the user cannot receive the reward. Advertisements can be video content or just a single image. In some advertisements, for example, there may be a playable section from a game. A mini-game experience that gives an idea about the game can be given to the user. In this study, which was carried out with data obtained from Google Play Turkey, the number of downloads and comments of games containing in-app advertisements were visualized on the basis of game type. The differences in the variables according to the advertisement inclusion status were statistically analysed. In the study, data of approximately 14,000 unique games were obtained by using the Selenium library of the Python programming language. Data was pre-processed using Pandas and Numpy libraries. The data that is ready for analysis has been evaluated from various aspects according to the advertisement inclusion status. The data is visualized with the Matplotlib library. This study which statistically explains the meaning of not including ads in the growing mobile game industry aims to provide an overview for advertising industry professionals, game developers, and academic researchers who are interested in the subject. Keywords: Google Play Games, free paid games, freemium, games with ads. GİRİŞ Google Play Store en çok mobil oyun paylaşılan ve indirilen platformlardan biridir (Reddy ve Nallabolu, 2020). Çoğunluğu ücretsiz oyunlardan oluşan oyunlar kategorisinde (Arıcı ve Huseynov, 2021) reklamın önemi geliştiriciler açısından büyüktür. Kullanıcılar açısından ise reklam izlemek sıkıcı olabilir. Oyun içi reklamlar genellikle bir ödül kazanmak ya da oyun içi bir başarımı kolaylaştırmak için izlenmektedir. Bazı reklamlar ise oyun içinde bazı alanlarda sabit olarak durmaktadır. Tercihe bağlı çıkan reklamlarda genellikle ödülü almak için oyun tarafından belirlenen bir süre boyunca reklamın izlenmesi gerekmektedir. Belirlenen süre dışında reklamdan çıkılması durumunda ise vaat edilen ödül verilmemektedir. Giderek büyümekte olan mobil oyun sektörü milyon dolarlık bir pazar haline gelmiştir(Statista, 2021). Sosyal medyadaki reklamlar gibi oyunlardaki reklamlar da reklam sektörü açısından 509 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) önem teşkil etmektedir. Her gün milyonlarca kullanıcı tarafından oyunlar oynanmakta ve bu oyunlarda çıkan reklamlarla geniş bir kitleye hitap edilmektedir. Bu çalışmada veriler Google Play Store Türkiye’den elde edilmiş olup, Python programlama diline ait Selenium (Muthukadan, 2018) kütüphanesi kullanılmıştır. Selenium kütüphanesi kullanılarak yaklaşık 14.000 eşsiz oyun verisine erişilmiştir. Google Play Store’daki oyunlar 17 farklı türden oluşmaktadır. Çalışma içeriğinde hangi oyun türünün daha çok reklam içerdiğine değinilmiştir. Çalışma kapsamında reklam içeren oyunların kullanıcılar tarafından tercih edilip edilmediği indirme sayıları incelenerek istatistiksel olarak açıklanmıştır. Reklam içerme durumunda boyut, derecelendirme puanı ve yorum sayısı incelenmiştir. Reklam içeren oyunların çeşitli öznitelikleri incelenmiştir. Günden güne büyüyen mobil oyun sektöründe reklam içerip içermemenin anlamını istatistiksel olarak açıklayan bu çalışma, konuyla ilgilenen reklam sektörü profesyonelleri, oyun geliştiricileri ve akademik araştırmacılar için önemli bulgular sunmaktadır. YÖNTEM Veri Kaynağı ve Değişken Özellikleri Veriler Google Play Store Türkiye’den elde edilmiştir. “Reklam İçeriyor” değişkeni oyunun reklam içerip içermediği bilgisini taşıyan ikili bir değişkendir. “Boyut” değişkeni oyunun boyutunu megabyte cinsinden ifade etmektedir. “Ücretli” değişkeni oyunun ücretli olup olmadığını belirten ikili bir değişkendir. “Derecelendirme Puanı” değişkeni oyunun aldığı puanı belirtmektedir. “İndirme” değişkeni oyunlara ait indirme sayısını göstermektedir. “Yorum” değişkeni oyunun ne kadar yorum aldığını belirtmektedir. “Tür” değişkeni ise kategorik bir değişken olup oyunun hangi türden olduğunu göstermektedir. Veri Toplama Araçları Veriler Python programlama diline ait Seleniuım kütüphanesi kullanılarak elde edilmiştir. Çalışma kapsamında mobil oyun kategorileriyle ilgili 100 adet anahtar kelime kullanılmıştır. Bu anahtar kelimelerin Google Play Store’a ait arama çubuğunda tek tek aranması ile 14,486 eşsiz oyun bilgisine erişilmiştir. Veriyi Analize Hazırlama Verilerin analize hazırlanması için Python diline ait bilimsel çalışma kütüphaneleri olan Numpy ve Pandas kütüphaneleri seçildi. Numpy (NumPy Reference, 2021) ve Pandas (Zenodo, 2021) kullanılarak veriler ön işlemeden geçirildi. Veriler sayısallaştırılarak matematiksel işleme uygun hale getirildi. Matplotlib kütüphanesi (Hunter, 2007) kullanılarak veriler görselleştirildi. 510 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) BULGULAR Tablo 1’de reklam içeren oyunların frekansları ve oranları verilmiştir. Tablo 1. Reklam içeren oyunların sıklıkları ve oranları. Frekanslar(#) Oranlar(%) Reklam İçermiyor 2489 17.18 Reklam İçeriyor 11997 82.82 Tablo 1’de görüldüğü gibi reklam içeren oyunlar tüm oyunların yaklaşık %83’ünü oluşturmaktadır. Fig. 1. Türlere göre reklam içeren oyunların indirme oranları. Fig. 1’de görüldüğü gibi reklam içeren oyunlarda en çok yarış oyunları (%11.1) indirilmiştir. Reklam içeren oyunlarda ikinci en çok indirilen oyun türü (%10.5) arcade oyunlar olmuştur. Üçüncü sırada ise (%9.2) aksiyon oyunları vardır. Reklam içeren oyunlarda en az %2.4 ile 511 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) kumarhane oyunları indirilmiştir. En az indirilen diğer oyunlar ise %3.7 ile rol yapma ve kağıt oyunlarıdır. Fig. 2. Türlere göre reklam içeren oyunların aldığı yorumların yüzdeleri. Fig. 2’de görüldüğü gibi reklam içeren oyunlar içerisinde en çok yorumu %12.6 ile aksiyon oyunları almıştır. İkinci sırada %9.9 ile yarış oyunları vardır. Üçüncü sırada ise %9.2 ile spor oyunları bulunmaktadır. Reklam içeren oyunlarda en az yorum alan oyun kategorileri ise %0.9 ile eğitici, %2.7 ile macera, %3.3 ile masa oyunlarıdır. 512 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Tablo 2. Reklam içeren oyunların ne kadarının ücretli olduğunu gösteren frekanslar ve yüzdeler. Reklam İçeriyor (#) Oranlar(%) Ücretsiz 11762 98.04 Ücretli 235 1.96 Tablo 2’de görüldüğü gibi reklam içeren oyunların tamamına yakını ücretsiz oyunlardan oluşmaktadır. Reklam içeren oyunların yalnızca %1.9’u ücretli oyunlardan oluşmaktadır. Beklenildiği gibi ücretli olduğu halde reklam içeren oyun sayısı oldukça azdır. Tablo 3. Reklam İçeren oyunların oyun türlerine göre frekansları ve yüzdeleri. Reklam Tür İçeriyor (#) Oranlar(%) Simülasyon 1576 13.14 Aksiyon 1411 11.76 Klasik 1350 11.25 Bulmaca 1017 8.47 Arcade 984 8.20 Macera 917 7.64 Rol Yapma 755 6.29 Yarış 654 5.45 Spor 607 5.06 Masa 572 4.77 Eğitici 527 4.39 Strateji 440 3.67 Kağıt 278 2.31 Kumarhane 263 2.19 Kelime 248 2.07 Müzik 208 1.73 Eğlencelik Bilgi 190 1.58 513 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Tablo 3’te görüldüğü gibi reklam içeren oyunlar içerisinde en büyük pay simülasyon oyunlarındadır (%13.14). İkinci sırada %11.76 ile aksiyon oyunları bulunmaktadır. Üçüncü sırada ise %11.25 ile klasik oyunlar bulunmaktadır. Reklam içeren oyunlarda en az pay ise sırasıyla eğlencelik bilgi, müzik ve kelime oyunlarındadır. Tablo 4.Reklam içerme durumuna göre derecelendirme puanının karşılaştırılmasına ilişkin N Ortc. Sıralar Ort. Reklam İçermiyor 2489 4.2 7548.32 Reklam İçeriyor 11997 4.1 7180.26 U p 14,171,558 .000 Mann-Whitney U testi sonucu. Tablo 4’teki Mann-Whitney U testi sonucuna göre, reklam içermeyen oyunların puanları reklam içeren oyunların puanlarından anlamlı şekilde daha yüksektir. Reklam içermeyen oyunların puan medyan değeri 4.2 iken, reklam içeren oyunların puan medyan değeri 4.1’dir. Tablo 5. Reklam içerme durumuna göre yorum sayısının karşılaştırılmasına ilişkin MannN Ortc. Sıralar Ort. U Reklam İçermiyor 2489 3364 6150.38 Reklam İçeriyor 11997 8586 7470.29 p 17,651,050 .000 Whitney U testi sonucu. Tablo 5’teki Mann-Whitney U testi sonucuna göre, reklam içeren oyunların yorum sayıları reklam içermeyen oyunların yorum sayılarından anlamlı şekilde daha yüksektir. Reklam içermeyen oyunların yorum sayılarının medyan değeri 3364 iken, reklam içeren oyunların yorum sayılarının medyan değeri 8586’dır. Tablo 6.Reklam içerme durumuna göre oyun boyutunun karşılaştırılmasına ilişkin MannN Ortc. Sıralar Ort. U Reklam İçermiyor 2489 49 7064.76 Reklam İçeriyor 11997 50 7028.58 Whitney U testi sonucu. 514 15,375,152.500 p .019 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Tablo 6’daki Mann-Whitney U testi sonucuna göre, reklam içeren oyunların boyutları reklam içermeyen oyunların boyutlarından anlamlı şekilde daha yüksektir. Reklam içermeyen oyunların boyut medyan değeri 49 megabyte iken, reklam içeren oyunların boyut medyan değeri 50 megabyte’tır. Tablo 7. Reklam içerme durumuna göre indirme sayısının karşılaştırılmasına ilişkin MannN Reklam İçermiyor Reklam İçeriyor Ortc. 2489 100,000 11997 1,000,000 Sıralar Ort. U p 4795.52 21,023,290.500 .000 7751.38 Whitney U testi sonucu. Tablo 7’deki Mann-Whitney U testi sonucuna göre, reklam içeren oyunların indirme sayıları reklam içermeyen oyunların indirme sayılarından anlamlı şekilde daha yüksektir. Reklam içermeyen oyunların indirme sayısı medyan değeri 100,000 iken, reklam içeren oyunların indirme sayısı medyan değeri 1,000,000’dur. SONUÇ VE TARTIŞMA Reklam içeren oyunlar hem reklam sektörü hem de mobil oyun sektörü açısından önemli bir yer teşkil etmektedir. Çalışmada reklam içeren oyunların durumları ve reklam içerip içermemenin çeşitli değişkenler üzerindeki etkisi incelendi. Reklam içeren oyunlar tüm oyunların %83’ünü oluşturmaktadır. Bununla birlikte reklam içeren oyunlarda en çok indirilen oyun türü yarış oyunları olmuştur. Reklam içeren oyunlarda en çok yorumu aksiyon oyunları almıştır. Reklam içeren oyunlar içerisinde en büyük pay simülasyon oyunlarındadır. Mann-Whitney U testi sonuçlarına göre reklam içerme durumunda beklenenin aksine indirme sayısı daha yüksektir. Buradan reklam içermeyen oyunların daha dar bir kitleye hitap eden oyunlardan oluştuğu yorumu yapılabilir. Reklam içeren oyunlar daha fazla yorum almıştır. Öyleyse oyunlara reklam koymak konusunda bir kaygı yaşanmamalıdır. Kullanıcıların reklamsız oyunları daha fazla tercih ettiği istatistiksel olarak söylenemez. Yalnızca, reklam içeren oyunların puanları istatistiksel olarak 0.1 puan daha düşüktür. Gelecek çalışmalarda reklam içerme durumunun kullanıcılar tarafından nasıl değerlendirildiği araştırılabilir. Kullanıcıların oyun içi bir başarıma daha kolay erişmek için reklam izlemeyi tercih edip etmediği araştırılabilir. Bazı reklamlarda ödül olmasa da reklamdan süre bitmeden çıkılamamaktadır. Bu durumun kullanıcının oyuna olan ilgisini ne denli etkilediği araştırılabilir. 515 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Kullanıcıların oyun içi bir başarımı daha kolay elde etmek için oyun içi reklam izlemeyi cazip bulup bulmadığı araştırılabilir. Kaynakça 1. Arıcı, N., Huseynov, F.(2021). A Descriptive Study Understanding The Current Status of The Games In Google Play Store. In International European Conference On Interdisciplinary Scientific Research-IV, Warsaw, Poland, 16-18 July. 2. Hunter, J. D. (2007). Matplotlib: A 2D graphics environment. Computing in Science Engineering, 9(3), 90–95. 3. Mobile Games - Worldwide. (n.d.-b). Statista. Retrieved December 9, 2021, from https://www.statista.com/outlook/dmo/digital-media/video-games/mobilegames/worldwide 4. Muthukadan, B. (2018). Selenium with Python — Selenium Python Bindings 2 documentation. Selenium with Python. Retrieved July 11, 2021, from https://seleniumpython.readthedocs.io/ 5. NumPy Reference— NumPy v1.21 Https://Numpy.Org/Doc/Stable/Reference/. Retrieved Manual. July 11, (2021). 2021, from https://numpy.org/doc/stable/reference/ 6. Reddy, P. B. P., & Nallabolu, R. (2020, July). Machine learning based Descriptive Statistical Analysis on Google Play Store Mobile Applications. In 2020 Second International Conference on Inventive Research in Computing Applications (ICIRCA) (pp. 647-655). IEEE. 7. Zenodo (2021, July 2). pandas-dev/pandas: https://zenodo.org/record/5060318 516 Pandas 1.3.0. Zenodo. 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) THE MANAGERIAL REACTIONS OF AIRPORT BUSINESS TO THE PANDEMIC HAVALİMANI İŞLETMECİLİĞİNİN PANDEMİYE YÖNETİMSEL TEPKİLERİ Sefer AYDOĞAN Dr. Öğr. Üyesi., Milli Savunma Üniversitesi, Hava Harp Okulu, Beşeri ve Sosyal Bilimler Bölümü, Yeşilyurt, İstanbul, Türkiye Assist. Prof. Dr., National Defence Univercity, Air Force Academy, Humanities and Social Sciences Department, YeşilYurt, İstanbul, Turkey ORCID ID:0000-0002-0431-4256 ABSTRACT The aviation industry is dealing with rare challenges in its management due to the pandemic, as it causes significant changes in societal and daily life. Therefore, the airport business has lost a significant portion of their passengers and either downsized or temporarily disabled their major operating apparatus. While this situation challenges the airport business, which have infrastructure expenses that cannot be reduced, it has also prioritized the necessity of protecting the health of passengers and employees as a complex structure that offers a wide variety of services. Hence, the current study aims at determining the reactions of airport businesses to the effects of Covid-19 pandemic. The airports have an important role in meeting both the global and regional economy and the needs of people and society in such a deep crisis that affects daily life on a global scale. It is assumed that this study reveals the managerial practices of airports for the pandemic. In this study, by conducting stand-alone literature reviews (SALR) method, it can be argued that the airport managers have overcome the uncertainty and the crisis with the practices that can be grouped under the management practices related passenger health, strategy development, and management practices. In this sense, the airport managers have run innovative solutions prioritizing health to a structure that offers a wide variety of services for passengers. Keywords: Strategic management, Covid-19 pandemic, Airport management, Aviation industry, Strategy ÖZET Covid-19 pandemisi toplumsal ve günlük hayatta önemli değişikliklere neden olduğundan havacılık endüstrisi, pandemi nedeniyle yönetiminde nadir görülen zorluklarla uğraşmaktadır. Bu nedenle havalimanı işletmesi yolcularının önemli bir bölümünü kaybetmiş ve ana işletme aparatlarını ya küçültmüş ya da geçici olarak devre dışı bırakmıştır. Bu durum, alt yapı maliyetleri düşürülemeyen havalimanı işletmesini zorlarken, çok çeşitli hizmetler sunan karmaşık bir yapı olarak yolcuların ve çalışanların sağlığının korunması gerekliliğini de ön plana getirmiştir. Dolayısıyla bu çalışmanın amacı, havalimanı işletmelerinin Covid-19 pandemisinin etkilerine yönetsel tepkilerini belirlemektir. Küresel ölçekte günlük yaşamı 517 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) etkileyen bu kadar derin bir krizde hem küresel hem de bölgesel ekonominin, insanların ve toplumun ihtiyaçlarının karşılanmasında havalimanları önemli bir role sahiptir. Bu çalışmanın pandemi sürecinde havalimanlarının yönetsel uygulamalarını ortaya koyduğu varsayılmaktadır. Bu çalışmada, bağımsız alan yazın taraması yöntemi ile havalimanı yöneticilerinin, yolcu sağlığı ile ilgili yönetim pratikleri, strateji geliştirme ve yönetim uygulamaları altında gruplanabilecek uygulamalarla belirsizliği ve krizi aştıkları söylenebilir. Bu anlamda havalimanı yöneticileri, yolcular için çok çeşitli hizmetler sunan bir yapıya sağlığı ön planda tutan yenilikçi çözümler uygulamışlardır. Anahtar Kelimeler: Stratejik yönetim, Covid-19 salgını, Havalimanı yönetimi, Havacılık endüstrisi, Strateji INTRODUCTION As it has happened, the Covid-19 pandemic has changed people's daily life dramatically. Large numbers of people remained in their homes to avoid infection or due to lock downs orders. (Brynjolfsson vd., 2020: 2). The travel restrictions have been acted. (Chinazzi vd., 2020). Therefore, the Covid-19 pandemic, which was announced at the beginning of 2020 (WHO, 2020), has been added to the long-standing commercialization pressure (Graham, 2018) on airport managers and decision makers. Because airport managers have to cope with the potential revenues of commercialization and the demands of passengers. The aviation sector rates prime contributing to global economic growth (ACI, 2020). Because the aviation industry supports 87.7 million jobs worldwide. It could be categorized as direct; 11.3 million, indirect; 18.1 million, induced; 13.5 million and tourism-related; 44.8 million jobs. They all include the aviation industry employee expenditures and the aviation-supported tourism sector. (Aviation Benefits, 2021). Hence, the airports should be considered as ecosystems (Stimac et al, 2020: 27). In addition, commercial air transport has direct and indirect effects on many commercial activities, including manufacturers, infrastructure providers, service providers, airlines, logistics channels (ALG Transport & Infrastructure, 2020). Above mentioned issues show that the aviation industry takes the center of international trade and economic development for every country (Serrano and Kazda, 2020: 1). Restrictions and closures implemented to prevent the spread of the pandemic (Fortsyth et al., 2020: 4) have rendered many sectors unable to produce goods and services (Tairas, 2020: 67). Undoubtedly, the aviation sector is the most affected by travel restrictions (Curley et al. 2020). Because airlines have grounded planes in response to the sharp drop in demand caused by travel restrictions and lockdowns (Serrano and Kazda, 2020: 1). This situation has caused airports to stop their operations significantly to minimize (Hollinger, 2020). 98% of the global air market remains under severe limitation and flight restrictions (ALG Transport & 518 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Infrastructure, 2020). Air traffic demand has also stopped as the pandemic cuts off global and local flights (Gupta et al., 2020: 97). For example, Eurocontrol has declared 88% reduction in flights by 1 May 2020 (Eurocontrol, 2020). Therefore, this deficiency in the number of passengers and the cancellation of flights (Benz, 2020) caused a decrease in revenues (Serrano and Kazda, 2020: 5). In this context, while the aviation industry is expected to produce approximately 172 billion dollars for 2020, there has been a loss of approximately 45% or more than 76 billion dollars (ACI, 2020). Therefore, the Covid-19 outbreak triggered a gradual impact on the global economy through the aviation sector (ALG Transport & Infrastructure, 2020). On the other hand, airports are among the areas of relative risk (Nakamura and Managi, 2020: 40) that may cause the spread of the pandemic (Wu et al, 2020; Bogoch et al, 2020; Lai et al, 2020). It is stated that airports speed up global spread of the Covid-19 virus (Zhang et al., 2020; Dabachine et al., 2020: 1). The Covid-19 pandemic, which spreads rapidly and affects daily life in line with what is stated, creates an extraordinary situation both in the operation of airport management and in ensuring safe and healthy airport operations. Therefore, the Covid19 pandemic has become an environmental variable, a catalyst that affects businesses (Vecchi et al., 2021: 1939). Because organizational structures and processes used may differ depending on environmental conditions (Koçel, 2013: 291). As the crisis has affected the behavior of business, they have made a wide variety of important business decisions (Buchheim et al., 2020). The businesses made changes in their operations and had to adjust production and budgets/expenditures (Reed, 2020). Many businesses have initiated the transition to different work patterns (Leonardi et al., 2020]. Because needs determine effective intervention levels in crisis (Donahue et al., 2012) and cause strategy selection (Collins et al., 1997). From this perspective, for airport managers and decision-makers, the mentioned crisis (Lipton and Willis, 2021: 3) seems to be a challenge to be overcome. Considering the above-mentioned issues, the current study aims at determining the reactions of airport businesses to the effects of Covid-19 pandemic. The airports have an important role in meeting both the global and regional economy and the needs of people and society in such a deep crisis that affects daily life on a global scale. It is assumed that this study reveals the managerial practices of airports for the Covid-19 pandemic. THE EXAMINATION MANAGEMENT OF COVID-19 PANDEMIC WITH AIRPORT Airports are the places where planes take off and land, including runways, terminals, control towers, hangars, taxiways, lounges, food service areas, restaurants, emergency services, security, baggage handling, and more (Stimac et al, 2020: 62). Airports are a connecting point between countries and continents. Therefore, they have unique requirements regarding 519 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) construction and safety (Ferrovial, 2021). This business, which offers a wide variety of services and services to meet the needs of passengers, seems to have been significantly affected by the Covid-19 pandemic. In this context, it is stated that airport business will be tested with some difficulties arising from the pandemic. These are i) how to ensure the social distancing to prevent the pandemic as passenger traffic increases, ii) the increase in the cleaning time required by aircraft during loading and unloading due to the pandemic, iii) use and supply of personal protective equipment, iv) continuous detection of infected people (Copenhagen Optimization, 2020). It is also stated that these difficulties should be solved within some constraints that will bring additional burdens to the difficulties. These are expressed as i) geographic inequality of airports, ii) market size difference between regions, iii) potential difference in resilience and recovery speed of airport operations, iv) outbreak timing to halt passenger traffic, and v) gap between planned and actual operations (ICAO, 2022). On the other hand, airport managers also use typical crisis response strategies (Albers, and Rundshagen, 2020), digital transformation strategy (Stimac et al. al, 2020: 28) and turnaround strategies (Buhusayen et.al, 2020). Table 1 reveals the losses of finance of aviation industry stemming from the pandemic. Table 1. The Losses of Finance of Aviation Industry Compared 2019 levels to Overall reduction seats 2020 50% 2021 40% 2022(estimated) 22% to 25% Overall reduction of passengers of Loss of gross passenger operating revenues 2,703 million passengers 2,201 million passengers 1,242 to 1,463 million passengers USD 372 billion USD 324 billion loss USD 193 to 221 billion losses Source: ICAO (2022) The International Civil Aviation Organization (ICAO) reveals the economic effects of the pandemic on civil aviation by comparing it with the previous year. As can be seen in Table 1, aviation businesses have suffered dramatic passenger and related revenue losses. According to the McKinsey report (Curley et al., 2020), more than half of the global fleet was not taken to flight April 2020, With the 88% decrease in the number of flights due to the pandemic (Eurocontrol, 2020), the aviation industry has also faced unprecedented changes in the management environment, and many airlines are at risk of bankruptcy (Choi, 2021: 1). Airports, on the other hand, have two main types of income. These are: i) aviation income from fees charged to airlines for the use of airport facilities and ii) retail and other income from various other sources (Serrano and Kazda, 2020: 5). However, since the infrastructure costs of the airports are fixed, they could not reduce their costs due to the closures like the airlines (ACI, 2019). 520 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) In this context, airport operators combined the terminals and reviewed the security scanning operations (Deloitte, 2020: 4). It is stated that this situation will continue until 2022 at the earliest, and normal operations and demand levels cannot be restored until that date (Curley et al. 2020). Therefore, losses were experienced in commercial flights (Serrano and Kazda, 2020: 5), with cargo transportation, which is the biggest income of airport enterprises (Fortsyth et al., 2020: 1; ACI, 2020). In addition, new health, and safety measures such as increased cleaning programs and the provision of personal protective equipment for all airport personnel have been implemented (Deloitte, 2020: 4). Covid-19 has not only affected airlines and passengers, but also airports and their employees. According to the Airport Research Center (2020), the main challenges that Airport management and staff have to face are illustrated in Figure 1. Figure 1. The Challenges of Airports Effectiveness of the health safety Passenger confidence in safety High amount of permitted travellers The challenges of airport management due to Covid-19 Panmdeic Ensuring the handling capacity Reduction on the financial impact Source: Airport Research Center (ARC), 2020. The task of airport management is to plan to ensure the re-operation of existing activities, to minimize risks while making quick decisions and to ensure continuous adaptation (ARC, 2020). METHODOLOGY In this study, stand-alone literature reviews (SALR) (Templier & Paré, 2015) method was run. In accordance with this purpose, the researches that can be accessed in scientific databases 521 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) such as Google Scholar, Ebsco Emerald Insight, ScienceDirect, academic resources and academic publishers, including airport management and the Covid-19 pandemic, were scanned. The Stand-alone reviews, conducted in this way, try to make sense of the whole of the existing literature by bringing together, interpreting, explaining, or integrating existing research (Rousseau et al., 2008). In this study; the researches revealing the effect of the Covid-19 pandemic on airport management as an environmental factor (Koçel, 2013) and the reactions of the management of airport (Von Bertalanffy, 1950) regarding pandemic has been put forward. It has run by examining the current and relevant literature on airport management under the influence of technological developments and environmental conditions. So that the findings have been scanned (eg, Hamouche, 2021; Petticrew and Roberts, 2008). FINDINGS Travel restrictions have resulted in a significant decrease in passenger demand due to lockdowns. Therefore, the airport managers or decision-makers, like other businesses, are in search of finding alternative, fast and effective measures to survive during pandemic. The general framework in the fight against the effects of the airport management on the Covid-19 pandemic is flexible and urgent action obligation (Benz, 2020). The reactions that has been produced in this context are listed below. While the most important change in the management of the airport was security in 2019 and previous years, the main managerial target in the Covid-19 and post-covid-19 period has been the health and safety of passengers (Hall, 2022). The pandemic has shifted airports' connection point with both employees and passengers towards hygiene. In this context, implementing of anti-microbial substances to touch sensors or tablet surfaces in service acquisition (Deloitte, 2020) and monitoring the saturation of areas such as check-in, increasing digitalization, grouping of employees (for example, using different rest rooms for different groups) and increasing hand disinfectant (Copenhagen Optimization, 2020), medical risk within airports has become manageable (Dabachine et al., 2020: 1). The striking difference in the administrative efforts to prevent the pandemic within the airports has been the strengthening of the verification process for the health status of the passengers (Choi, 2021: 1). On the other hand; the airports, like businesses, have developed a business strategy (Rumelt, 1998) in order to continue operating in the environmental conditions created by the pandemic (Porter, 2008). These efforts are aimed at ensuring that the infrastructure, equipment, and human resources do not fall short of their capacity, do not reduce the quality of service and ultimately cause negative financial effects. In this context, airports were able to continue their services by implementing the digital transformation strategy (Stimac et al, 2020: 28) without 522 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) reducing employees (Fitriasari, 2020) and by implementing turn around strategies (Buhusayen et.al, 2020). Most airports have implemented business continuity plans to maintain service and core operations during the crisis caused by the Covid-19 pandemic. To this end, they have used technologies helping airports recover. Such as self-service and contactless technologies for every transaction. The resulting biometric solutions have both reduced operating costs, increased passenger satisfaction, and minimized the spread of the pandemic (Serrano and Kazda, 2020: 3). The airports have re-evaluated airline customer needs as all airlines have drastically reduced their capacity (Benz, 2020). The decrease in the number of passengers has caused the airport infrastructure capacity to be reduced as well. Therefore, new ones have been delayed (Serrano and Kazda, 2020: 3). Table 2 shows the management reactions of airports to the pandemic. Tablo 2. Airport Management Reactions to the Pandemic Managerial Concept Managerial Practices Application of antimicrobial agents to touch sensors or tablet surfaces Monitoring the saturation of areas such as check-in, grouping of employees (for example, using different break rooms for different groups) Management Strengthening the verification process for practices related the health status of passengers passenger health Securing passenger waiting times in terms of their health Guidance for air travel through the Covid-19 public health crisis Extra measures for sanitary for pandemic in terminal area by IATA Strategy Digital strategy development Turnaround strategy Biometric solutions: facial or other personal features via mobile devices Soft Skills; Leadership, subject matter excellence, ethics and integrity, Management communication, teamwork and individual Practices resilience and innovation Digitization in services 523 References Deloitte, 2020 Copenhagen Optimization, 2020 Choi, 2021 Choi, 2021 ICAO 2020 Dabachine et al., 2020 Stimac et al, 2020 Buhusayen et.al, 2020 Serrano and Kazda, 2020 Iordache (2021) Copenhagen Optimization, 2020 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Reducing infrastructure capacity Serrano and Kazda, 2020 Postponement of new investments Benz, 2020 Source: Table 2 was generated by the author with the results of the relevant research. As can be seen in Table 2, airport operators have produced many administrative practices that can be grouped under the items as; management practices related passenger health, strategy development, and management practices to get rid of the effects of the pandemic. In addition to these efforts, the International Air Transport Association (IATA) wanted to contribute by appealing to European governments to help airlines continue their operations. Besides, after the impacts of it on airport management, the following measures are presented to be run by managers or decision-makers. These are i) leadership involvement in low level tasks and processes, ii) psychological support for leaders and their teams, iii) creation of a crisis taskforce constituted of all managers, iv) in-depth personal and professional ethics training, v) creation of a clearer communication protocol, vi) regular taskforce meetings for a better communication, vii) switching from individual tasks to more team-oriented tasks and viii) scenario-based training to test resilience (Iordache, 2021: 41). CONCLUSION AND DISCUSSION The rapidly developing Covid-19 pandemic and increasing effect all over the world cause uncertainties in social life. In order to contribute to the elimination of these uncertainties and the confusion they cause, decision-makers and managers in many different fields have taken the necessary precautions for their businesses. Airport managers and related decision-makers are also not independent of this situation. Managing the crisis caused by the Covid-19 pandemic is inevitable for the management of airports. While environmental problems were at the forefront in the operation of the airport until recently, now its contribution to the social health has become the first priority of the managers. However, the existing high standards regarding the operation of the airports could not prevent the epidemic from preventing the operation of the airports. Although each airport is prepared for emergencies, they are not prepared for a crisis such as an epidemic that changes the flow of social life. Because airports are structures focused on high safety and security. With the Covid-19 pandemic, the health of passengers and airport employees has also been added to this structure. In this context, the epidemic changed the design of the airport management, the way in which its activities are carried out, its capacities, the services provided to passengers and its form. In this case, it means that there will be difficulties in meeting the operating costs that are not interrupted by passengers. 524 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) As a result, the findings of this study reveal that although airport managers do not have a clear and specific plan adapted to a situation such as the Covid-19 pandemic and their employees do not have related skills, it can be said that airport managers have overcome the uncertainty and the crisis with the practices that can be grouped under the management practices related passenger health, strategy development, and management practices. In this sense, the airport managers have run innovative solutions to a structure that offers a wide variety of services for passengers. REFERENCES ACI, 2019. Airport Economics Report. Airport Council International. https://store.aci.aero/product/airport-economics-report-2019/, (26.01.2022). ACI, 2020. Economic Analysis Shows COVID-19 Is an Existential Threat to Airport Business [Online] Available at: https://aci.aero/news/2020/04/01/economic-ana lysis-showscovid-19-is-an-existential-threat-to-airport-business/, (26.01.2022). Albers, S., & Rundshagen, V. (2020). European airlines′ strategic responses to the COVID-19 pandemic (January-May, 2020). Journal of air transport management, 87, 101863. ALG Transport & Infrastructure, (2020). Aviation - COVID-19 briefing [Online]. https://algnewsletter.com/wp-content/uploads/2020/04/Aviation-COVI D-19-LAC-byALG.pdf, (22.01.2022). ARC (2020) Airport Challenges in Reacting to Covid-19. https://arc.de/consulting/airportchallenges-in-reacting-to-covid-19/, (27.01.2022). Attaran, M., Attaran, S., & Kirkland, D. (2020). Technology and organizational change: harnessing the power of digital workplace. In Handbook of research on social and organizational dynamics in the digital era (383-408). IGI Global. Aviation Benefits, (2021). Employment. https://aviationbenefits.org/economic- growth/supporting-employment/, (25.01.2022). Benz, K., 2020b. Managing through COVID-19: insights and measures for airports [Online]. https://www.internationalairportreview.com/article/ 114304/covid-19-airport-action- measureinsights-coronavirus/. (25.01.2022). Bogoch, I. I., Watts, A., Thomas-Bachli, A., Huber, C., Kraemer, M. U., & Khan, K. (2020). Potential for global spread of a novel coronavirus from China. Journal of travel medicine, 27(2), taaa011. Brynjolfsson, E., Horton, J. J., Ozimek, A., Rock, D., Sharma, G., & TuYe, H. Y. (2020). COVID-19 and remote work: An early look at US data (No. w27344). National 525 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Bureau of Economic Research. available in https://www.nber.org/system/files/working_papers/w27344/w27344.pdf, (14.06.2021). Buchheim, L., Dovern, J., Krolage, C., & Link, S. (2020). Firm-level Expectations and Behavior in Response to the COVID-19 Crisis. Buhusayen, B., Seet, P. S., & Coetzer, A. (2020). Turnaround management of airport service providers operating during covid-19 restrictions. Sustainability, 12(23), 10155. Bustinza, O. F., Gomes, E., Vendrell‐Herrero, F., & Tarba, S. Y. (2018). An organizational change framework for digital servitization: evidence from the Veneto region. Strategic Change, 27(2), 111-119. Chinazzi, M., Davis, J. T., Ajelli, M., Gioannini, C., Litvinova, M., Merler, S., ... & Vespignani, A. (2020). The effect of travel restrictions on the spread of the 2019 novel coronavirus (COVID-19) outbreak. Science, 368(6489), 395-400. Choi, J. H. (2021). Changes in airport operating procedures and implications for airport strategies post-COVID-19. Journal of Air Transport Management, 94, 102065. Coibion, O., Gorodnichenko, Y., & Weber, M. (2020). The cost of the covid-19 crisis: Lockdowns, macroeconomic expectations, and consumer spending (No. w27141). National Bureau of Economic Research. Collins, F., Holzmann, O., & Mendoza, R. (1997). Strategy, budgeting, and crisis in Latin America. Accounting, Organizations and Society, 22(7), 669-689. Copenhagen Optimization, (2020). How COVID-19 impacts airport operations planning [Online]. https://copenhagenoptimization.com/wp-content/uploads/ 2020/05/CopOpt_WhitePaper-Covid-19-Guide.pdf, (24.01.2022). Curley, A., Dichter, A., Krishnan, Riedel, R., and Saxon S., (2020). Coronavirus: airlines brace for severe turbulence [Online]. https://www.mckinsey.com/industries/travellogistics-and-infrastructure/our-insights/coronavirus-airlines-brace-for-severeturbulence. (29.01.2022. Donahue, D. A., Cunnion, S. O., Balaban, C. D., & Sochats, K. (2012). The all needs approach to emergency response. Homeland security affairs, 8(1), 1-17. Elkaddoum, R., Kourie, H. R., El Kassis, N., Khaddage, A., Salem, C., Nasr, E., & Atallah, D. (2020). Treating cancer patients in times of COVID-19 pandemic: A virtual women cancers multidisciplinary meeting experience. Bulletin du cancer, 107(7), 738. Eurocontrol, (2020). EUROCONTROL Comprehensive Assessment of COVID-19's Impact on European Air Traffic, https://www.eurocontrol.int/publication/eurocontrol- comprehensive-assessment-covid-19s-impact-european-air-traffic, (29.01.2022). 526 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Ferrovial (2021). What is an airport, https://www.ferrovial.com/en/resources/airports/, (28.01.2022). Fitriasari, F. (2020). How do Small and Medium Enterprise (SME) survive the COVID-19 outbreak?. Jurnal Inovasi Ekonomi, 5(02). Forsyth, P., Guiomard, C., & Niemeier, H. M. (2020). Covid− 19, the collapse in passenger demand and airport charges. Journal of air transport management, 89, 101932. Graham, A. (2018). Managing airports: An international perspective. Routledge. Gupta, I., Mishra, N., & Tandon, D. (2020). Triple bottom line: Evidence from aviation sector. International Journal of Business Ethics and Governance, 3(1), 97-104. Hall, P., (2022). Building back for the recovery of aviation. https://www.internationalairportreview.com/article/173127/building-back-for-therecovery/, (24.01.2022). Hamouche, S. (2021), Human resource management and the COVID-19 crisis: implications, challenges, opportunities, and future organizational directions, Journal of Management and Organization, 1-16 Hollinger, P., 2020. How coronavirus brought aerospace down to earth. FT.com. https://www.ft.com/content/3fe8a876-7d7c-11ea-8fdb-7ec06edeef84. (26.01.2022). ICAO (2022). Economic Impacts of COVID-19 on Civil Aviation, https://www.icao.int/sustainability/Pages/Economic-Impacts-of-COVID-19.aspx, (22.01.2022). ICAO, (2020). Guidance for air travel through the COVID-19 public health crisis. Retrieved from. https://www.icao.int/covid/cart/Pages/CART-Take-off.aspx, (22.01.2022). Iordache, A. I. (2021). Dealing with an Unexpected Crisis. Airport Management in the COVID-19 Pandemic in Portugal and Romania. https://repositorio- aberto.up.pt/bitstream/10216/138278/2/519050.pdf, (24.01.2022). Koçel, T. (2011). İşletme yöneticiliği (13. Baskı). İstanbul: Beta Yayınları. Lai, S., Bogoch, I.I., Watts, A., Khan, K., Li, Z., Tatem, A., 2020. Preliminary risk analysis of 2019 novel coronavirus spread within and beyond China. https://www.worldpop. org/resources/docs/china/WorldPop-coronavirus-spread-risk-analysis-v1-25Jan.pdf. (14.01.2022). Leonardi, M., Padovani, A., & McArthur, J. C. (2020). Neurological manifestations associated with COVID-19: a review and a call for action. Journal of neurology, 267, 1573-1576. 527 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Lupton, D., & Willis, K. (2021). The COVID-19 crisis. Social Perspectives. London: Routledge. Nakamura, H., & Managi, S. (2020). Airport risk of importation and exportation of the COVID-19 pandemic. Transport Policy, 96, 40-47. Nguyen, M. H., Hargittai, E., & Marler, W. (2021). Digital inequality in communication during a time of physical distancing: The case of COVID-19. Computers in Human Behavior, 120, 106717. Petticrew, M., ve Roberts, H. (2008). Systematic reviews in the social sciences: A practical guide, John Wiley & Sons, Blackwell Pub Pickering, C., & Byrne, J. (2013). The benefits of publishing systematic quantitative literature reviews for PhD candidates and other early-career researchers, Higher Education Research & Development, 33(3), 534-548 Porter, M. E. (2008). The five competitive forces that shape strategy. Harvard business review, 86(1), 78 Reed, J. H. (2021). Operational and strategic change during temporary turbulence: evidence from the COVID-19 pandemic. Operations Management Research, 1-20. Rousseau, D. M., Manning, J., & Denyer, D. (2008). 11 Evidence in management and organizational science: assembling the field’s full weight of scientific knowledge through syntheses. Academy of Management Annals, 2(1), 475-515. Rumelt, R. P. (1998). Evaluating business strategy. Mintzberg H, Quinn JB, Ghoshal S., The Strategy Process, Revised Edition, Prentice Hall Europe. Serrano, F., & Kazda, A. (2020). The future of airport post COVID-19. Journal of Air Transport Management, 89, 101900. Štimac, I., Vidović, A., Mihetec, T., & Drljača, M. (2020). Optimization of Airport Capacity Efficiency by Selecting Optimal Aircraft and Airline Business Model. Sustainability, 12(10), 3988. Tairas, D. R. (2020). Covid-19 pandemic and MSMEs: Impact and mitigation. Jurnal Ekonomi Indonesia, 9(1), 67-80. Templier, M., & Paré, G. (2015). A framework for guiding and evaluating literature reviews. Communications of the Association for Information Systems, 37(1), 6. Von Bertalanffy, L. (1950). The theory of open systems in physics and biology. Science, 111(2872), 23-29. World Health Organization, March 11, 2020. WHO virtual press conference on COVID-19. https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/transcripts/who-au, 528 dio- 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) emergencies-coronavirus-press-conference-full-and-final-11mar2020.pdf?sfvr sn¼cb432bb3_2, (26.01.2022). Wu, J.T., Leung, K., Leung, G.M., 2020. Nowcasting and forecasting the potential domestic and international spread of the 2019-nCoV outbreak originating in Wuhan, China: a modelling study. Lancet 395 (10225), 689–697. https://doi.org/10.1016/ S01406736(20)30260-9, (05.01. 2022). Zhang, L., Yang, H., Wang, K., Zhan, Y., Bian, L., 2020. Measuring imported case risk of COVID-19 from inbound international flights—A case study on China. J. Air Transport. Manag. 89, 101918. 529 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) SUBJECTIVE TIME, EMOTIONS, AND JOB AUTONOMY IN REMOTE WORK SETTINGS Serap Yalçınyiğit Res. Asst., Yildiz Technical University, Faculty of Economics and Administrative Sciences, Department of Business Administration, Istanbul-Turkey. ORCID: 0000-0002-6928-7172 ABSTRACT The effects of subjective perceptions on employee performance and indirectly on organizational outcomes have taken their place in the management literature for a long time. Many management studies are carried out in objective temporal dominance and how subjective time perceptions affect employees' attitudes, cognitions, and behaviors towards employee outcomes is overlooked. In today’s business world, where remote work has become a new form of work rather than a pandemic necessity (Covid-19), more effort is required by the employees to manage time effectively. Controlling time in physical spaces outside the office, such as home where role conflict is likely to arise, has become a desirable work related ability. In this paper, the overshadowed role of time perceptions in the management literature on individual and organizational outcomes is addressed. Besides, the effects of positive and negative emotional states based subjective time perceptions on the experience of job autonomy in remote work setting are discussed. Considering the role of subjective time in job autonomy and performance research, propositions for future research are developed in the remote work context. In order to increase the performance of the employees in the remote working settings, the practicel reflections of the time experience are highlighted as well. Keywords: Subjective time, emotions, job autnomy, remote work INTRODUCTION Time is a complex notion. While no other concept is so central to living life (Zakay, 1989), how time is perceived remains a mystery from antiquity to the present. According to Kant, time and time perception cannot be separated from each other, so time has a mental and subjective structure (Bunnag, 2017). It is almost impossible for a concept that exists in everyone's mind to be independent of human emotions. Previous studies support that individuals' perceptions of time are easily affected by their emotional states. It has been determined that especially negative emotions cause the perception of time to expand or time to flow more slowly (Rankin et al., 530 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 2019; Freud, 1959). It can also be characterized as an initiator of physiological arousal, which is characterized by emotional tone changes and physiological behavioral changes (Schachter, 1964). In any case, it is possible to say that emotional state has an effect on human behavior and the way they perceive their environment. This also applies to organizations that are made up of social entities and are also defined as a social entity (Madalina, 2016). In particular, as a result of changes in work settings, controlling time has become more important than ever for remote workers. This new way of business required employees to work outside of their physical office environment and to work as if they were still at their physical offices. In such a situation, both the emotional state and the perception of time of the remote workers were greatly affected by the physical and psychological changes and still continue to be affected. In this period of change and uncertainty, in which daily life and work life are intertwined, one of the factors affecting the performance is considered as the employee’s time perception. THEORETICAL BACKGROUND The Matter of “Time” Various approaches stand out for the time and temporality itself. In this context, the first streams that we encounter are Platonism versus Reductionism. Reductionism advocates that time will depend on conditional facts about events taking place in the world. According to Platonism, time exists independently from the outside world (Markosian, 1993). On the other hand, Aristotle claims that the foundation of time is now and the time only measures changes. He claims that, the numbers are used to count the time, but changes may be either fast or slow (Coope, 2005). Some philosophers say that we live the time in our minds and that we measure time within the boundaries of our minds. Augustinus argues that every event we experience leaves traces and the time measures these traces of events in our minds (Hausheer, 1937). After Kant describes the time as “an ability of the human mind, the time-mind relationship gained value in the history of philosophy” (Chojnacki & Żardecka, 2018). Bergson's explanation of time with the concept of time in consciousness and Husserl's phenomenology of inner time consciousness help to address the relationship of time and consciousness (Winkler, 2006). And also, existentialist philosophers speak of the value that time adds to human life is important to point out subjective time. More recently, in studies from the neuroscience perspective; the human brain tags and stores the signals from the outside world in relation to external events. When this labeling process takes place after a sensory state, it is affected by the temporal patterns of the sensory receptors (Eagleman et al., 2005). 531 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) For ages, the concept of time is considered as a reality that exists in the outside world and independent from the human mind or that takes place only in the human mind. In the first approach, which is called objective time in this study, time is a part of the physical world and it is experienced in the same way for everyone. In the second approach, which is considered as subjective time, a concept created by the human mind is mentioned and it is necessary for the understanding of the human mind. New Order of Business: Remote Work The business world, which has developed with the accessibility of information, can continue to operate independently from the physical world than ever before. Especially social and technological developments in recent years have gained importance in terms of time. For example, the way of doing business has become more flexible, subject to more temporary contracts, or more prone to virtual business applications (Stiglbauer, 2017). This allowed employees to work outside of their physical office environments, and this led to the emergence of the concept of job autonomy. Job autonomy is defined as the authority to self-control and act within the area of expertise in a study by Wilensky (1964). In line with this definition, it can be concluded that the level of expertise of the employee determines the freedom of employment. According to another definition, the concept of job autonomy is evaluated as the levels of independence and freedom to be given to employees during the stages of making decisions about a job and determining the work program (Hackman & Oldham, 1975). In this context, autonomy is generally accepted as the individual's willingness and ability to be self-directed while evaluating opportunities (Lumpkin & Dess, 1996). Job autonomy also includes time management of work to be done and determination of process. The fact that the employees have the freedom to adjust the time and speed to perform the tasks assigned to them, to determine the operations to be followed, to change or to detail, also reveals the responsibility for the results of the work done. Many researcheses in the organizational studies literature have proved that there is a positive effect between job autonomy and business-related outcomes. Employees who are given high autonomy are more satisfied considering that they have their own share of the work done (Thompson et al., 2005). In addition, job autonomy improves performance. Workers with high job autonomy perceive that they trust to perform the task. This positively affects their inner motivation and effectiveness in the study. Claessens et al., (2004) found that perceived autonomy over time is positively associated with job performance and job satisfaction, and negatively related to workload. As a result, job autonomy will psychologically motivate the employee to do the best and lead to higher performance. 532 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) TIME, EMOTION, AND JOB AUTONOMY IN ORGANIZATIONAL CONTEXT It may be considered as a good idea to start with the epistemology of time in order to perceive the concept of subjective time. Because, many researchers point out that time is related to physical space. According to Durkheim (1915), it is not possible to represent time, except for units measured and divided. By explaining the time with social categories, he introduces the “social time” which is common to a group. As so, in an organization with interpersonal sharing, it is possible to predict that there is a common perception of time. This common time allows employees to complete their interdependent duties in a physical organizational environment in a harmony specific to that organization. The pandemic we were in forced employees to do business outside of this common time. The question of how those working from home perceive time apart from this common time was also a matter of curiosity. From an emotional point of view, it is argued that people's current emotional states also play an important role in their perception of time. It is seen that emotions and experiences that are evaluated as negative extend the way individuals perceive the duration of the events (Rankin et al., 2019). When it is considered in two ways, work-related temporal processes also result in negative emotional states such as delays or waiting times (Freud, 1959). This allows us to predict that the negative situations encountered in business life shape the perception of time and that the perception of time affects the emotional state. According to Munn (1992), individuals establish their own time through the specific relationships they create among themselves, that is, they determine the time with reference points. Moreover, a change in socioeconomic conditions can change these relationships and ultimately temporal reference points show themselves. Situations that can deeply affect emotional states such as pandemic force employees to redefine their reference points in perceiving time. The first proposition was developed to seek answers to the question of how time perception of home workers varies according to their emotional states. Proposition 1: The time perception of employees varies according to their emotional states in remote work settings. The relationship between time and the physical environment also requires an effort to explain. Evans-Pritchard (1940) draws attention to the difference between “oecological time” and “structural time”. Oecological time can be understood as conceptualizing time by adapting individuals to environmental conditions. Evans-Pritchard’s exemplified that the society he was researching lived in time depending on the ecological process at the microcosmic level (such as harvesting or cattle wrapping time). With the repetition of the ecological cycles, an abstract 533 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) and society-determined 'structural time' has emerged at the macrocosmic level. This approach supports Giddens, who points out that time and space are interconnected in pre-modern societies, moreover, that time cannot be independent of space (Sutton & Giddens, 2009). In this context, systematic meetings, rituals, coffee breaks or regular interviews with other departments within the organization point out that employees will have a perception of physical work environment. Gell (1992), on the other hand, argues that taking time from a cultural perspective, it is examined in many ethnographic contexts and can be understood from many different anthropological frameworks, and that time is “a familiar dimensional feature of our same and experienced environment”. Individuals express their temporal subjectivity by comparing their actions with the basically periodic “real world processes”. Evans-Pritchard (1940) draws attention to the difference between “oecological time” and “structural time”. Examples of realworld processes can also be given to realize that organizational actions are approaching. This is the reason why we perceive that the meeting time is close, because we notice the preparatory movements of an upcoming meeting in an organizational environment. The second proposition was developed to point out the examination of the relationship between employees’ subjective perceptions of time and ways of doing business. Proposition 2: Employees’ job autonomy levels differ according to their subjective time perception in remote work settings. To sum up, contrary to simple calculations in earlier periods of human history, modern time is determined by the abstract time which applies the foundations to measure value in daily transactions; as labor, debt, and exchange relations (Bear 2014). This current situation creates conflicts with collective temporal experiences as a result of different perception of time. In this context, with the findings obtained from the literature review, it is predicted that emotional states will have a moderator effect in the relationship between the employees' subjective time perceptions and their job autonomy. Since employees working remotely are excluded from the social time shared within the organization, they are left alone with their emotions more than ever while completing their daily tasks. The third proposition has been developed to seek answer to this research issue. Proposition 3: Employees’ emotional states have a moderating role in the relationship between their subjective time perception and job autonomy. 534 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) CONCLUSION Individuals work with each other but they act and perceive differently. Especially in periods such as pandemic, which deeply affect both the emotional states and daily routines of individuals, the control of employees on time and perceptions of time varies. This study emphasizes the importance of the time variable in terms of the way employees do business in remote work settings. These propositions are based on the assumption that time is perceived subjectively and that the concept of time differs among individuals. It is estimated that there will be differences in the way of doing business (e.g.: job autonomy) in different working situations such as working from home, according to time perceptions. Conducting research in this area will contribute positively to the understanding of basic success criteria such as increasing individual performance and time management in organizations, as well as contributing to the time literature. The expected key deliverables of considering the time perceptions of employees and managers in remote working can be summarized as follows: • Employees are able to adapt to changing conditions to the extent permitted by their opportunities. In this context, managers should not forget that each employee spends this period under different conditions. While performing the performance assessment, the living conditions of each employee and pandemic should be taken into account independently. • Employees share a common sense of time with their colleagues. It should not be forgotten that if the organizational time perception is lost in remote work, disruptions and layoffs may occur. • Employees want to see a piece of themselves in their work. It is thought that allowing them to do the work in their own way will increase the enthusiasm of the employees to do the work and allow them to determine their own time as well. REFERENCES Bear, L. (2014). Doubt, conflict, mediation: the anthropology of modern time. Journal of the Royal Anthropological Institute, 20, 3-30. Bunnag, A. (2019). The concept of time in philosophy: A comparative study between Theravada Buddhist and Henri Bergson's concept of time from Thai philosophers' perspectives. Kasetsart Journal of Social Sciences, 40(1), 179-185. Chojnacki, M., & Żardecka, M. (2018) Illusion Of Transcendentalism? The Issue Of Transcendentality In Dialogue And Controversy Between Immanuel Kant, Edmund Husserl, Henri Bergson, And Alfred Schutz. Paper presented at "Transcendental 535 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Philosophy Between Metaphysics and Politics. In Memory of Marek Jan Siemek", 2527 May 2018, University of Warsaw. Claessens, B. J., Van Eerde, W., Rutte, C. G., & Roe, R. A. (2004). Planning behavior and perceived control of time at work. Journal of Organizational Behavior: The International Journal of Industrial, Occupational and Organizational Psychology and Behavior, 25(8), 937-950. Coope, U. (2005). Time for Aristotle: Physics IV. 10-14. Oxford University Press. doi:10.1093/0199247900.001.0001. Durkheim, E., & Swain, J. W. (1915). The elementary forms of the religious life trans from the French. George Allen and Unwin Limited. Eagleman, D. M., Peter, U. T., Buonomano, D., Janssen, P., Nobre, A. C., & Holcombe, A. O. (2005). Time and the brain: how subjective time relates to neural time. Journal of Neuroscience, 25(45), 10369-10371. Evans-Pritchard, E. (1940). The Nuer. A description of the modes of livelihood and political institutions of a Nilotic people. Oxford: Oxford University Press. Freud, S. (1959). Creative writers and day-dreaming. In The Standard Edition of the Complete Psychological Works of Sigmund Freud, Volume IX (1906-1908): Jensen's ‘Gradiva’ and Other Works (141-154 pp.). Hogarth Press. Gell, A. (1992). The Anthropology of Time: cultural constructions of temporal maps and images. Oxford: Berg. Hackman, J. R. & Oldham, G. R. (1975). Development Of The Job Diagnostic Survey. Journal Of Applied Psychology, 60(2), 159. Hausheer, H. (1937). St. Augustine's Conception of Time. The Philosophical Review, 46(5), 503-512. Lumpkin, G. T. & Dess, G. G. (1996). Clarifying The Entrepreneurial Orientation Construct And Linking It To Performance. Academy Of Management Review, 21(1), 135-172. Madalina, O. (2016). Conflict management, a new challenge. Procedia Economics and Finance, 39, 807-814. Markosian, N. (1993). How Fast Does Time Pass?, Philosophy and Phenomenological Research, 53, 829–844. Munn, N. (1992). The Cultural Anthropology of Time: A Critical Essay, Annual Review of Anthropology, 21, 93-123. Rankin, K., Sweeny, K., & Xu, S. (2019). Associations between subjective time perception and well‐ being during stressful waiting periods. Stress and Health, 35(4), 549-559. 536 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Schachter, S. (1964). The Interaction of Cognitive and Physiological Determinants of Emotional State. Advances in Experimental Social Psychology, 1, 49-80. Stiglbauer, B. (2017). Under what conditions does job control moderate the relationship between time pressure and employee well‐ being? Investigating the role of match and personal control beliefs. Journal of Organizational Behavior, 38(5), 730-748. Sutton, P. W. & Giddens, A. (Eds.). (2010). Sociology: Introductory Readings. Polity. Thompson, Cynthia A., & David J. Prottas (2005). Relationship Among Organizational Family Support, Job Autonomy, Perceived Control, and Employee Well-Being. Journal of Occupational Health Psychology. 10(4), 100-118. Wilensky, H. L. (1964). The Professionalization Of Everyone?. American Journal Of Sociology, 70(2), 137-158. Winkler R. (2006) Husserl and Bergson on Time and Consciousness. In: Tymieniecka AT. (eds) Logos of Phenomenology and Phenomenology of the Logos. Book Three. Analecta Husserliana (The Yearbook of Phenomenological Research) (93-115 pp.). Springer, Dordrecht. Zakay, D. (1989). Subjective time and attentional resource allocation: An integrated model of time estimation. In Advances in psychology (365-397 pp). North-Holland. 537 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) KAPININ DİĞER TARAFI: COVID-19 PANDEMİSİ SONRASI DÖNEME HAZIRLIK İÇİN MUHASEBESEL, FİNANSAL VE YÖNETİMSEL ÖNERİLER THE OTHER SIDE OF THE DOOR: ACCOUNTING RELATED, FINANCIAL AND MANAGERIAL RECOMMENDATIONS TO PREPARE FOR THE POST COVID-19 PANDEMIC ERA Erol MUZIR Dr. Öğr. Üyesi, İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi, İşletme Bölümü, Kadıköy, İstanbul. ORCID NO: 0000-0002-8882-8886 Vedat Akman Dr., İç Kontrol Derneği (Institute for Internal Controls Turkey), Üsküdar, İstanbul. ORCID NO: 0000-0001-9950-8223 Cevdet Kızıl Doç. Dr., İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi, İşletme Bölümü, Kadıköy, İstanbul. ORCID NO: 0000-0003-0196-2386 ÖZET Covid-19 pandemisi, 1 Aralık 2019 günü Çin’in Vuhan şehrinde ortaya çıkan bir virüs salgınıdır. Virüsün ilk nasıl ve hangi yolla ortaya çıktığı hala kesinlik kazanmış değildir. İlgili virüs salgını, çok kısa süre içerisinde Çin’den bütün Dünya’ya yayılmıştır. Türkiye’de ilk Covid-19 vakası ise Sağlık Bakanlığı tarafından 11 Mart 2020’de tespit edilmiştir. Covid-19’a bağlı ilk ölüm de 15 Mart 2020 tarihinde gözlemlenmiştir. Covid-19 pandemisi Dünya üzerinde ekonomi, üretim, lojistik, eğitim, sağlık, turizm, otomotiv, havacılık ve spor başta olmak üzere birçok alanda etkili olmuştur. Virüs, çok sayıda vakaya ve ölüme neden olmuştur. Aslına bakılırsa, bu husus hala da devam etmektedir. Zira, virüs zaman içerisinde mutasyona uğramış ve farklı varyantları ortaya çıkmıştır. Her bir varyantın etkisi, bulaşıcılığı, yayılma hızı ve etkileri farklıdır. Dünya’da birçok ülkede aşılanmanın başlaması ve devam etmesi sayesinde ise ölüm vakalarında azalış trendine girilmiştir. Halihazırda, ölüm vakalarının çok büyük bir kısmı aşısız veya aşı eksiği bulunan kişilerden kaynaklanmaktadır. Günümüzde, Covid-19 pandemisinin tamamen hayatımızdan çıktığını ve virüs probleminin ortadan kalktığını iddia etmek imkansızdır. Ancak, artık yavaş yavaş Covid-19 pandemisi sonrası dönem de konuşulmaya ve tartışılmaya başlanmıştır. Hiç şüphesiz, Covid-19 pandemisi sonrası döneme tamamen geçildiğinde, bir takım eski alışkanlıklar ortadan kalkacak ve bizi farklı bir iş dünyası 538 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ile yeni bir düzen karşılıyor olacaktır. Dolayısıyla, işletmelerin hayatta kalması ve sürdürülebilir rekabet açısından Covid-19 pandemisi sonrası döneme şimdiden hazır olmak gereklidir. Bu çalışmada, Covid-19 pandemisi sonrası döneme hazırlık için işletmelere yönelik muhasebesel, finansal ve yönetimsel öneriler sunulmaktadır. Araştırma kapsamında bütüncül bir bakış açısı benimsenerek, çok yönlü analizlerin yapılmasına özen gösterilmiştir. Çalışmanın ilk bölümü Giriş’e ayrılmıştır. İkinci bölümde, araştırma konusuyla ilgili Literatür Taraması yapılmıştır. Son olarak, üçüncü bölümde ise Sonuç ve Öneriler sunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Muhasebe, Finans, Yönetim, Covid-19, Pandemi ABSTRACT The Covid-19 pandemic is a virus outbreak that emerged in Wuhan, China on December 1, 2019. It is still unclear how and by what means the virus first appeared. The related virus epidemic spread from China to the whole World in a very short time. The first Covid-19 case in Turkey was detected by the Ministry of Health on March 11, 2020. The first death due to Covid-19 was also observed on 15 March 2020. The Covid-19 pandemic has been influential in many fields around the World, especially in the economy, production, logistics, education, health, tourism, automotive, aviation and sports. The virus has caused a large number of cases and deaths. In fact, this issue still continues. Because the virus has mutated over time and different variants have emerged. The impact, contagiousness, spread rate and effects of each variant are different. Thanks to the initiation and continuation of vaccination in many countries in the World, a decreasing trend has been experienced in death cases. Currently, the vast majority of deaths are due to unvaccinated or under-vaccinated people. Today, it is impossible to claim that the Covid-19 pandemic has completely disappeared from our lives and that the virus problem has disappeared. However, the post-Covid pandemic period has gradually started to be talked about and discussed. Undoubtedly, when the post-Covid-19 pandemic period is completely here, some old habits will disappear and a new business world as well as a new order will welcome us. Therefore, it is necessary to be ready for the post-Covid-19 pandemic period in terms of the survival of businesses and sustainable competition. In this study, accounting related, financial and managerial recommendations for businesses are presented to prepare for the post-Covid-19 pandemic period. Within the scope of the research, a holistic perspective was adopted and care was taken to make multidimensional analyzes. The first part of the study is devoted to the Introduction. In the second part, a Literature Review is provided about the research topic. Finally, in the third part, Conclusion and Recommendations are presented. Keywords: Accounting, Finance, Management, Covid-19, Pandemic 539 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) GİRİŞ Covid-19 pandemisi, günümüzde Korona virüs pandemisi olarak da bilinmektedir ve küresel bir salgın olma özelliğini sürdürmektedir. Virüs ilk kez 1 Aralık 2019 tarihinde Çin’in Vuhan şehrinde gözlemlenmiştir. Aslında, ilk etapta Covid-10 pandemisinin Vuhan dışına çıkışı ve yayılması engellenmeye çalışılmıştır. Ancak, bu noktada maalesef başarı sağlanamamıştır. Dünya Sağlık Örgütü (World Health Organization - WHO) tarafından 11 Mart 2020 tarihinde salgın uyarısı yapılmıştır. Covid-19 pandemisi, kısa sürede tüm Dünya’yı etkisi altına almıştır ve ekonomi, üretim, lojistik, eğitim, sağlık, turizm, havacılık ve spor öncelikle olmak üzere çeşitli endüstriler üzerinde etkili olmuştur (Australian Government, 2020; BBC, 2020; Cherney ve Craymer, 2020; Chinazzi ve diğ., 2020: 395, 2020; Nsikan, 2020; The New York Times, 2020; Turner, 2020; Tyko, 2020; University of Oxford, 2020). Virüs nedeniyle şimdiye kadar sayısız vaka görülmüş ve birçok can kaybı tecrübe edilmiştir. Ocak 2022 itibariyle, Dünya üzerinde Covid-19 pandemisi kaynaklı 370 milyon vaka ve 5,65 milyon ölüm gerçekleşmiştir. Bu yönüyle, Covid-19 pandemisi Dünya tarihinde en ölümcül ve kritik salgınlar listesinde yerini almıştır (Johns Hopkins University, 2022). Virüsün etkileri yüksek ateş, baş ağrısı, koku ve tat kaybı, burun akıntısı, boğaz ağrısı, kas ağrısı, solunum güçlüğü, yorgunluk ve kuru öksürük olarak gözlemlense de, belirli durumlarda standart olmayan etkiler de söz konusu olmaktadır. Bunun yanında, aynı kişilerde semptom ve etki değişikleri de görülebilmektedir (Paderno ve diğ., 2020; Niazkar ve diğ., 2020; Chabot ve Huntwork, 2021). Yaşlılar, spesifik sağlık sorunlarına sahip olanlar, aşısızlar ve eksi aşılı bireyler Covid-19’a karşı en savunmasız gruplardır. Virüs, solunum yoluyla ve bulaşın olduğu (kontamine) sıvılar ile yüzeylerden geçebilmektedir. Kapalı ortamlarda hem kısa, hem de uzun mesafelerde virüs bulaşabilmektedir (Wang ve diğ., 2021; Miller ve diğ., 2021). Dolayısıyla, hijyene ve sosyal mesafeye dikkat edilmelidir. Kapalı ortamlarda uzun vakit geçirilmemelidir. Virüsün bulaştığı enfekte bireyler bazen virüsü dair bir belirti göstermese de virüsün bulaşmasında aracılık edebilirler. Bugüne kadar Covid-19 mutasyona uğramış ve birçok varyant ortaya çıkmıştır. Dolayısıyla, Covid-19 testlerinin ve aşılamanın yapılması, maske takılması ve yeterli havalandırmanın gerçekleştirilmesi son derece önemlidir (CDC, 2020; CDC, 2021; Bagheri ve diğ., 2021; Katella, 2021). Covid-19 salgının iş hayatını ve endüstriyi ciddi derecede olumsuz etkilemesinden ötürü, 1929 Büyük Ekonomik Buhranı’ndan bu yana Dünya üzerindeki en büyük sosyal ve ekonomik sıkıntılara neden olmuştur (Bremmer, 2020). Arz hususundaki sıkıntılar, tedarik zinciri problemleri, gıda kıtlıkları, karantinalar, sokağa çıkma yasakları ve kapanmalar söz konusu olmuştur (OECD, 2020). Birçok ülkede borsalar dibe vurup çakılmış ve hisse senedi fiyatları 540 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) düşmüştür (Oh, 2020). Enflasyon ve işsizlik baş göstermiştir (Victor ve diğ., 2021). Tüm bunların yanında birçok işletme kapanmış ve iflas etmiştir. Yapılan bir takım araştırmalara göre, bu işletmelerin çoğunun gelecekte tekrar faaliyete geçmesi de söz konusu olmayacaktır (CNBC, 2020). Hatta, Covid-19 pandemi döneminde normalleşmeyle birlikte ülke ekonomilerinin toparlanması neticesinde ayrıca enerji krizleri gözlemlenmeye başlamıştır (Al-Jazeera, 2021; Forbes, 2021; NBC, 2021). Bireylerde ruh sağlığının bozulması ve psikolojik problemler de gün ışığına çıkmıştır (Luo ve diğ., 2020; Santomauro ve diğ., 2021; Stix, 2021). Virüsün ilk olarak Çin’in Vuhan şehrinde ortaya çıkmasından ötürü Çinlilere karşı ayrımcılık ve ırkçılık içeren ifadeler ile açıklamalar söz konusu olmuştur (Bartholomew, 2020; Burton, 2020; Business Insider, 2020; Deutsche Welle, 2020; ITV News, 2020; La Gorce, 2020; Lee, 2020; Rogers, Jakes ve Swanson, 2020; Smith, 2020; Tavernise ve Oppal, 2020; The Korea Times, 2020; Wangkiat, 2020). Covid-19 pandemisi sürecinde ulusal kimlik çerçevesinde ayrımcılığın yanında yaş tabanlı ayrımcılık da söz konusu olmuştur. Yaşlıların virüse karşı daha kırılgan ve bakıma daha muhtaç olmaları eleştirilerin hedefi haline gelmelerine sebebiyet vermiştir. Yaşlıların dijital okur yazarlık ve dijital kültürünün genelde düşük olması ise kendilerini daha çok depresyon, izolasyon ve yalnızlığa mahkum etmiştir (Silva ve diğ., 2021). Tüm bunların sonucunda, sağlıkta hakkaniyet ve coğrafi eşitlik konuları konuşulmaya başlanmıştır (IMF, 2020). Ancak, yapılan araştırmalar Covid-19 salgının bir takım olumlu etkilerinin olduğunu da iddia etmektedir. Örnek vermek gerekirse, azalan hava kirliliği bunlardan biridir. Aynı zamanda, Covid-19 salgını nedeniyle insanların evden ve uzaktan çalışma oranları artmıştır. Bazı çalışmalar evden ve uzaktan çalışmanın kişilerin gelirleri, iş-aile dengeleri, sağlıkları ve eğitimleri üzerinde olumlu etkide bulunduğunu da ifade etmektedir (McMahon, 2021; Rume ve Islam, 2020; U.S. Bureau of Census, 2021). Ek olarak, Covid-19 salgınının başlangıcında petrol fiyatlarında düşüşler meydana gelmiştir. İlgili düşüşler daha çok bireylerin mobilitesinin azalması nedeniyle talep kaynaklı olmuştur (BBC, 2020). Covid-19 salgınının devam sürecinde normalleşmeye birlikte petrol fiyatları tekrar tırmanışa geçmeye başlamıştır (Hürriyet Gazetesi, 2022). Bunların yanında, artan aşılama oranları ve alınan önlemler neticesinde virüsün mutasyona uğraması ve yeni ortaya çıkan varyantlara rağmen virüs eskisi kadar etkili değildir. Zira, aşılama sayesinde vaka sayıları hala yüksek olsa da, virüse yakalanma sonrası hastalığın seyri, şiddeti ve ölüm oranları eskisi kadar kritik değildir (Bhopal, 2020; Vergano, 2021; Mallapaty ve diğ., 2021). Normalleşme sürecine giriş söz konusudur. Virüs gelecekte de varlığını sürdürebilir ve çeşitli bireylerde görülebilir, ancak gelecek yıllarda çok büyük bir ihtimalle ilk 541 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ortaya çıktığı zamandaki kadar yıkıcı ve tahrip edici etkilere sahip olmayacaktır. Covid-19 pandemisi sonrası döneme bütünüyle geçildiğinde ise, bir takım eski alışkanlıklar artık hüküm sürmeyecek ve bizi yeni bir iş dünyası bekliyor olacaktır. Bir başka ifadeyle, yeni düzene geçiş tecrübe edilecek ve gözlemlenecektir. Bundan ötürü, işletmelerin yaşamlarını sürdürebilmesi ve rekabetçi avantaj perspektifinden bir adım önde olmak için Covid-19 pandemisi sonrası döneme şimdiden hazır hale gelmek şarttır. Bu çalışmada, Covid-19 pandemisi sonrası döneme hazırlık amacıyla firmalar için muhasebesel, finansal ve yönetimsel öneriler masaya yatırılmıştır. Çalışmanın ilk bölümünü Giriş kısmı oluşturmaktadır. Araştırmanın ikinci bölümde, Literatür Taraması gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın son ve üçüncü bölümde ise Sonuç ve Öneriler ifade edilmiştir. LİTERATÜR TARAMASI Covid-19 pandemisi sürecinde sosyal mesafe kuralının denetim kalitesini ele alan bir çalışmada, virüs ve finansal kriz arasındaki ilişki incelenmiştir. Bazı çevrelerce Covid-19 pandemisinin henüz bir finansal kriz olmadığına inanılsa da, araştırmacılar pandeminin etkilerinin denetçiler için oldukça çetin olduğunu belirtmiştir. 2007-2008 küresel mali krizinden bu yana en büyük etkilerin gözlemlendiği açıklanmıştır. Spesifik olarak, Covid-19 pandemisinin sosyal mesafe kuralı kapsamında denetim ücretlerini, işletmenin sürekliliğini, insan sermayesini, denetim prosedürlerini ve genel olarak denetimi etkileyeceği vurgulanmıştır. Denetim kalitesi üzerinde Covid-19 pandemisinin belirgin etkileri olacağının altı çizilmiştir (Albitar ve diğ., 2021: 169). Finansal raporlamanın Covid-19 salgınından nasıl etkilendiği ortaya koyan bir çalışmada, çeşitli faktörler arasındaki ilişki incelenmiştir. Finansal faktörlerin, iş sözleşmelerinin ve paydaşların Covid-19 pandemi döneminde finansal raporlama ve bilgilendirme uygulamaları ile yakından ilişkili olduğu belirtilmiştir. İşletme faaliyetleri ve firma değeri ile finansal raporlama uygulamaları arasında önemli bir ilişki ise tespit edilememiştir (Sultana ve Ken, 2021). Covid-19 pandemi sürecinin denetim üzerindeki etkisini analiz eden bir çalışmada, Covid-19 pandemisinin çalışan sağlığı, finansal işlemler, tedarik zinciri ve siber güvenlik gibi sosyal ve ekonomik birçok faktörü etkilediği belirtilmiştir. Muhasebe ve bağımsız denetim de Covid-19 pandemisinden etkilenmiştir. Bunun yanında, firmaların finansal raporlama yapısı, varlıkların ve borçların muhasebeleştirilmesi ile dönem sonu değerlendirme işlemleri de benzer etkiye maruz kalmıştır. Çalışmada, Covid-19 pandemisinin iç denetim üzerindeki sonuçları da ele alınmıştır (Demirkol ve Kızıl, 2021: 137). 542 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Nijerya’da Covid-19 pandemi sürecinin finansal raporlama üzerindeki etkisine odaklanan bir çalışmada, COVID-19 pandemi dönemi öncesinde ve sırasında yayınlanan finansal raporlar arasındaki farkları tespit etmek amaçlanmıştır. Bahse konu olan araştırma, Covid-19 pandemi dönemi öncesi ve sırasında yayınlanan finansal raporlar arasında önemli farklar olduğunu ortaya koymuştur. Covid-19 pandemisinin raporlama döneminden sonraki olaylar, Nijerya'daki firmaların sürekliliği, ara finansal raporlama ve finansal varlıklar için beklenen kredi zararlarındaki değişiklikler üzerinde önemli etkisi olduğu tespit edilmiştir. Araştırma bulgularına göre, endüstrilerin yönetimleri tüm Covid-19 önlemlerini benimsemelidir. Aynı zamanda, Covid-19 pandemisinden etkilenen sektörlere daha fazla fon kanalize edilmelidir (Anisere-Hameed, 2021: 50-51). İç kontrol faaliyetleri üzerinde Covid-19 pandemisinin etkilerini analiz eden bir çalışmada, virüsün hayata tüm yönleriyle tesir ettiği ifade edilmiştir. İç kontrolün işletmeler açısından ne kadar kritik olduğunun altı çizilmiştir. Covid-19 pandemi sürecinin iç kontrol sistemleri üzerinde yaratmış olduğu etkiler tartışılmıştır. Çalışmanın sonuçlarına göre, Covid-19 pandemi süreci iç kontrolü yeniden şekillendirmektedir. Operasyonların kontrol edilmesi, güvenilirliğin sağlanması, denetimlerin yapılması ve uzaktan çalışma ile risklerin değerlendirilmesi çok kapsamlı çalışmaları içermektedir. Bu bağlamda, araştırmada Covid-19 döneminde uzaktan çalışmanın nasıl etkin hale getirilebileceği ve son dönemdeki iç kontrol uygulamalarının avantaj/dezavantajları tartışılmıştır. Son olarak, iç kontrol ve iç denetim özdeş olmasa da, iç kontrol ve iç denetim birbiriyle bağlantılı olduğundan, araştırmada iç denetim için de belirli çıkarımlar yapılmıştır (Kızıl, Kızıl ve Dolaz, 2021: 9). Covid-19 pandemisinin finans fonksiyonu üzerindeki etkisini ele alan bir çalışmada, virüs işletmeleri son zamanlarda daha önce görülmeyen bir zorlukla karşı karşıya bırakmaktadır denilmektedir. Etki küresel bir hale gelmiştir ve her ülkeyi, her büyüklükteki kuruluşu etkilemiştir. Pek çok finans birimi, personel sayısını azaltmış veya personel ücretlerini düşürmüştür. İşletmelerin risk yönetimi ve nakit tahminine daha fazla önem verilerek, önceliklerinde değişiklikler yapmaları önerilmiştir. Personelin evden çalışmasını ve sonunda ofise güvenli bir şekilde dönmesini sağlamak için büyük özen gösterilmesi gerektiği ifade edilmiştir. Ancak, aşılardaki son gelişmelerle birlikte, iş ortamının yakında yeniden değişeceği ve şirketlerin “yeni normal”de nasıl rekabet edeceklerini düşünmeleri gerektiği vurgulanmıştır. Çalışmaya göre, finans her zamankinden daha hızlı değişmektedir ve finans profesyonelleri kariyerlerini sürdürmek ve ilerletmek için becerilerini geliştirmek zorundadır (IMA, 2021: 21). Bir başka araştırmada, Covid-19 pandemisinin ciddi bir sağlık sorunu ve tehdidi olarak sürdüğü belirtilmiştir. Virüsün yıkıcı bir ekonomik sorun teşkil ettiği vurgulanmıştır. Halihazırda birçok 543 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) işletmenin kapandığı ve daha da kapanacağı açıklanmıştır. Bu durumun tüm Dünya’da işsizliği ve istikrarsızlığı tetiklediği de belirtilmiştir. Daha yüksek fonlarla donanmış gelişmiş ülkeler ise kendi vatandaşlarına daha iyi imkanlar sunabilmektedir. Bu araştırmaya göre, vatandaşlar ve hükümetler, krizlerin bir sonucu olarak gözlemlenen yeni mali dolandırıcılık türleri konusunda ekstra dikkatli olmalıdır. Ayrıca, bilinçlendirme ve eğitim gibi ek ve yeni önlemlere ihtiyaç vardır. Özellikle bilgi teknolojileri ile ilgili ortaya çıkan finansal dolandırıcılık, özel dikkat gerektirmektedir. Bu çalışma, firmaların olduğu kadar kamu kurumlarının da finansal dolandırıcılığın önlenmesi konusunda dikkat etmesi gerektiğini öne sürmektedir. Olumsuz sonuçların önlenmesi için iç kontrol ve iç denetim mekanizmaları etkin bir şekilde çalıştırılmalıdır. Çalışmada yeni finansal dolandırıcılık türlerinin ortaya çıktığı belirtilmekte ve Covid-19 pandemisi döneminde olumsuz etkilerin minimuma indirilmesi önerileri tartışılmıştır (Kızıl, Muzır ve Akman, 2021: 310-314). Finansal yönetim üzerinde Covid-19 pandemisinin etkisini Romanya bağlamında analiz eden bir çalışmada, virüsün küresel olarak yaşamın her yönünü alt üst ettiği ifade edilmiştir. İş ve ticaret, parasal darboğazın keskin bir şekilde hissedildiği kilit alanlardır. Bu çalışma, Covid-19 pandemisine yanıt olarak iş performans düzeyini değerlendirmek için kuruluşların faaliyetlerindeki çeşitli önemli değişiklikleri analiz etmeyi amaç edinmiştir. Bu amaçla, 30 Haziran 2019 - 30 Haziran 2020 periyodunda farklı büyüklükteki (büyük ve küçük) ve ayrı iş sektörlerine ait Romanya borsasında işlem gören 218 firma üzerinde panel veri analizi uygulanmıştır. Piyasanın, analize tabi olan periyotta %37,43 oranında daraldığı anlaşılmıştır. Ancak tarım, ticaret, inşaat, bilgi teknolojileri, Araştırma Geliştirme (Ar-Ge), nakliye ve depolama ile uğraşan küçük şirketlerin daha iyi finansal performans gösterdikleri belirlenmiştir (Achim ve diğ., 2021: 1-3). Birleşik Krallık’ta Covid-19 pandemi sürecinin muhasebesel, bütçesel ve mali etkilerinin analiz edildiği bir çalışma gerçekleştirilmiştir. Bahse konu olan araştırmaya göre, Covid-19 pandemi sürecinin Birleşik Krallık hükümetinin maliyesi üzerinde dramatik etkiler olmuştur. Devlet gelirleri ciddi olarak düşmüştür. Krizin ilk üç ayında (Nisan-Haziran 2020) bir önceki yıla göre gelirler %12 ve harcamalar %36 artmıştır. Devlet borcu 1.984 milyar sterline yükselmiştir (Heald ve Hodges, 2020: 785). Covid-19 pandemi sürecinin neticesinde geçilen yeni dönemi mercek altına alan bir çalışmada, öncelikle Dünya ekonomisi ele alınmıştır. Dünya ekonomisi ciddi bir resesyon, güven ve güvenlik krizi eşliğinde adeta yeni bir kurtarıcı finansal güç modeli arayışına girmiştir. Araştırma sonuçlarına göre, COVID-19 pandemisi kaynaklı derin ekonomik durgunluk, salgın sonrası da büyük ihtimalle belirli bir süre devam edecektir. Tüm Dünya’daki ülkeler de bu 544 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) durumdan etkilenecektir. Dünya ekonomisinin yapısal bir değişim ve güç süreciyle karşı karşıya olduğu vurgulanmıştır. Küresel ekonomik güçler bir taraftan Covid-19 pandemisi ile mücadele ederken, bir taraftan da kendi içlerinde güç mücadelesine devam edeceklerdir (Kızıl ve Akman, 2020: 89). Covid-19 pandemisi ve merkez bankalarını ele alan bir çalışmada, virüsün yayılmasıyla birlikte tecrübe edilen küresel ekonomik krizin, Dünya Foreks (FX) piyasasında önemli çalkalanma ve oynaklıklara neden olduğu ifade edilmiştir. Covid-19 pandemisi sonrası Amerikan dolarının değerinin arttığı ve gelişmekte olan ülkelerin Amerikan doları rezervlerini yükselttiği belirtilmiştir. Amerikan doları, Covid-19 pandemisi sonrası Avro (Euro) ve Japon Yeni gibi ana rezerv para birimleri karşısında ise büyük dalgalanmalar ve yükselişler yaşamamıştır. Rezerv para birimlerinde ciddi düşüş tecrübe eden enerji ihracatçısı ülkelerin para birimleri olmuştur (Kızıl ve Akman, 2020: 290). Bir diğer çalışmada, Covid-19 pandemisinin göçmen işgücü üzerindeki ekonomik ve finansal etkisi incelenmiştir. Araştırma sonuçlarına göre, Covid-19 göçmenlerin çalışma koşulları üzerinde benzeri görülmemiş bir olumsuz etki yaratmaktadır. Göçmen işçiler, krizden etkilenen küresel işgücü içinde en savunmasız olanlar arasında yer almaktadır. Bu durum, özellikle de düşük ücretli ve düşük vasıflı (vasıfsız) göçmen iş gücü için geçerlidir. Vasıfsız göçmen işçiler genellikle dışlanmaktadır. Ayrıca, Covid-19 testlerine veya tıbbi hizmetlere erişimleri kısıtlı olabilmektedir. Göçmen işçilerin tedavi imkanları da daha sınırlı olabilmektedir (Akman, Erarslan ve Kızıl, 2020: 70). Covid-19 pandemisi, küreselleşme kapsamında ve muhasebesel-finansal etkiler çerçevesinde de analizlere tabi tutulmuştur. Bir çalışmaya göre, Covid-19 pandemisi sadece sağlık açısından ve ekonomik açıdan değil, Dünya'yı birçok açıdan etkilemekte ve tehdit etmektedir. Araştırmada, Covid-19 pandemisinin yıkıcı etkilerinin 1929 Büyük Ekonomik Buhranı ile benzerlik gösterdiği de belirtilmiştir. Tüm ülkeler, Covid-19 pandemisinin olumsuzluklarını azaltmak için farklı önlemler almışlardır. Covid-19 salgınının, toplumların tüketim davranışları hakkında da bilgiler sunduğu açıklanmıştır. Gelişmemiş ve gelişmekte olan ülkelerin hala üretici değil, tüketici oldukları vurgulanmıştır. Gelecek yıllarda işsizliğin daha da artabileceği ve maliyet tasarrufu baskısının yükseleceği tahmin edilmiştir. Covid-19 pandemisinin küresel rekabet ve ekonomik krizleri daha da tetikleyebileceği söylenmiştir. Covid-19 pandemisinin, likiditenin önemini ve rezerv tutmanın kritikliğini kanıtladığı da açıklanmıştır (Akman ve Kızıl, 2020: 188). Farklı bir araştırma kapsamında, Covid-19 pandemisi Dünya’da ciddi bir ekonomik dalgalanmaya neden olmaktadır denilmektedir. Dünya’daki birçok hükümetin, şu anda daha 545 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ciddi hale gelen işsizlik sorunuyla uğraştığı ve farklı yöntemler uyguladıkları belirtilmiştir. Bu çalışma, Covid-19 salgınıyla mücadele edebilmek için uzun vadeye yönelik aktif yöntemlerin kullanılması gerektiğini ortaya koymuştur. Ayrıca, verimliliğe dayalı ekonomiye geçiş, çalışanların ve işverenlerin refahını yükseltmek için ücret artış politikaları benimsenmelidir. Covid-19 pandemisi, sağlıklı ve güvenli çalışma ortamlarının çalışanlar için bir zorunluluk olduğunu göstermiştir. Bu faktörlerin gelecek yıllarda daha da önemli hale gelmeleri beklenmektedir (Akman ve Kızıl, 2020: 182). Bir başka çalışmanın bulgularına göre, Covid-19 pandemisinin patlak vermesi küresel bir ekonomik durgunluğa neden olmuştur, ancak eşler arası kiralama piyasası da dahil olmak üzere kayıt dışı ekonomi üzerindeki etkisi hakkında çok az şey bilinmektedir. Bu çalışma, Avustralya'nın Greater Sydney kentindeki ev sahipleri için Airbnb kayıtlarının mali kaybını değerlendirmiştir. Bulgular, Ağustos 2020 ile Ocak 2020'yi karşılaştırırken, pandeminin Airbnb ev sahipleri için (yaklaşık 14 milyon) yüzde 89,5 gelir kaybıyla sonuçlandığını tespit etmiştir. Çalışma, ayrıca kriz döneminde paylaşım ekonomisinin kırılganlığını da ortaya koymuştur (Chen ve diğ., 2020: 1). Covid-19 pandemisinin yalnızca bir sağlık tehdidi olmadığını savunan çalışmalar da yürütülmüştür. Bu araştırmalardan bir tanesi göre, Covid-19 pandemisi tıbbi malzemelere duyulan ihtiyacı ciddi bir şekilde yükseltmiştir Aynı zamanda sahte dükkanlar, web siteleri, sosyal medya hesapları ve e-posta adresleri türemiştir. Sahte Covid-19 ilaçlarının, aşılarının ve test kitlerinin üretimi ile pazarlaması gibi olumsuz durumlar da tespit edilmiştir. Çalışmanın sonuçlarına paralel olarak, finansal tehdit ve hileler kamu yönetimi tarafından da farklı tekniklerle bloke edilmeli, halk bilgilendirilmeli ve bilinçlendirilmelidir (Kızıl, 2020: 8). Covid-19 pandemisi sürecinde muhasebe ve denetim faaliyetlerini inceleyen bir çalışmaya göre, virüsün yayılmasını azaltmak için alınan halk sağlığı önlemleri, ticari operasyonları ve süreçleri alt üst etmiştir. Denetim bir istisna değildir. Geleneksel denetim kanıtı toplama yöntemleri, şimdi ve yakın gelecekte imkansız veya uygulanamaz olan yüz yüze prosedürlere dayanmaktadır denilmektedir. Teknoloji, uzaktan sanal denetim için bir dizi olanak sağlamaktadır. Çalışmada uzaktan envanter gözlemi, belge toplama ve risk değerlendirmesi dahil olmak üzere çeşitli seçenekler değerlendirilmiştir (Appelbaum, Budnik ve Vasarhelyi, 2020: 14). Covid-19 pandemisi sonrası döneme odaklanan bir başka çalışmada, salgına karşı özel eylem planlarının hazırlanması gerektiği vurgulanmıştır. Vizyoner bir bakış açısıyla analizler, yorumlamalar, incelemeler ve yönetim şarttır. Geleceğe yönelik doğru kararlar verilmesi ve 546 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) isabetli adımlar atılması ise gerekliliktir. Aynı zamanda, virüsle mücadele sürecinde kısa vadeli değil, uzun vadeli düşünmek mantıklı olacaktır (Kızıl, 2020). Finansal kurumlar üzerinde Covid-19 pandemisinin etkilerinin paylaşıldığı bir çalışmada, Ekim 2020 tarihinde uygulanan bir anket çalışması aracılığıyla veriler toplanmıştır. 149 kurumda çalışan finansal yöneticilerden bilgiler temin edilmiştir. Araştırma sonuçlarına göre, Covid-19 pandemi döneminde alacakların tahsilinde problemler yaşanmıştır. Finansal kurumlar likit kalmayı tercih etmişlerdir. Süreç içerisinde dijital dönüşüme önem verilmiş, finansal kurumlar yatırımcı desteğine ihtiyaç duymuştur. Risk yönetimi de önemli hale gelmiştir (IFC, 2020: 1). Çin Halk Cumhuriyeti sektörleri üzerinde Covid-19 pandemisinin etkilerini analiz eden bir çalışmada, salgının küresel hale geldiği ve Dünya ekonomisinin etkilendiği vurgulanmıştır. Çin Halk Cumhuriyeti’nde borsaya kote şirketlerin finansal verileri baz alınmıştır. Araştırmaya göre, temel sektör (sanayi sektörü) haricinde geri kalan sektörler salgından önemli ölçüde etkilenmiştir. Ayrıca, çeşitli endüstrilerin maliyetleri, değişen oranlarda artış göstermiştir. Havacılık, turizm ve diğer hizmet sektörlerinde büyük ölçüde olumsuz tesirler söz konusu olmuştur. Yeni altyapı, Çin patentli ilaç ve internet endüstrileri gibi alanlarda ise olumlu gelişmeler gözlemlenmiştir (Pinglin ve diğ., 2020: 2332). SONUÇ VE ÖNERİLER Covid-19 pandemisi, 1 Aralık 2019 tarihinde Çin’in Vuhan şehrinde ortaya çıkan bir virüs salgınıdır. Türkiye’de ilk Covid-19 vakası ise Sağlık Bakanlığı tarafından 11 Mart 2020’de raporlanmıştır. Covid-19’a bağlı ilk ölümün de 15 Mart 2020 tarihinde gerçekleştiği duyurulmuştur. Covid-19 pandemisi, kısa bir süre içerisinde Dünya’ya yayılmıştır. Covid-19 pandemisinin bir takım olumlu etkilerinden söz edilse de, yıkıcı etkileri o kadar fazladır ki, 1929 Büyük Ekonomik Buhranı ile karşılaştırılmaktadır. Ekonomi, üretim, lojistik, eğitim, sağlık, turizm, otomotiv, havacılık ve spor gibi birçok alanda virüs etkili olmuştur. Günümüzde, virüs hala mutasyona uğramakta ve yeni varyantlarıyla karşımıza çıkmaktadır. Aynı zamanda, virüse bağlı vakalar ve ölümler devam etmektedir. Ancak aşılama, sosyal mesafe, hijyen, karantina, kapanma, maske kullanımı, testler ve kapalı ortamlarda havalandırma gibi önlem ile uygulamalar sayesinde Covid-19 kaynaklı vaka ve ölümlerin yükselen trendi frenlenmeye başlanmıştır. Virüs, ilk ortaya çıktığı zamanlardaki kadar kritik ve tehditkar gözükmemektedir. Normalleşme sürecin geçildiği söylenebilir. Günümüzde, Covid-19 pandemisinin tamamen hayatımızdan çıktığını ve virüs probleminin ortadan kalktığını iddia etmek olanaksız olmakla birlikte, bunlar pozitif gelişmelerdir. Covid-19 pandemisi sonrası dönemin de konuşulmaya ve tartışılmaya başlandığı görülmektedir. Covid-19 pandemisi sonrası döneme yüzde yüz geçiş 547 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) sağlandığında, bir takım eski alışkanlıklar elimine edilmiş olacak ve yeni bir iş hayatı ile düzen söz konusu olacaktır. Özellikle, işletmelerin faaliyetlerini sürdürebilmesi ve sürdürülebilir rekabetçilik perspektifinden Covid-19 pandemisi sonrası dönemi şimdiden efektif bir şekilde karşılayabilmek kritiktir. Covid-19 pandemisi sonrası dönemde, danışmanlık faaliyetleri geçmiş yıllara göre çok daha fazla değer görecektir. Her işletme profesyonel danışmanlık hizmeti almaya daha çok önem verecektir. Belirtilen hususa paralel olarak danışmanlık sektörü de hızlı bir büyüme dönemine girecektir. Özellikle de Muhasebesel, finansal ve yönetimsel danışmanlık hizmetleri ciddi itibar görecektir. Hatta, bazı işletmelerin tam zamanlı personel istihdam etmeleri yerine maliyet unsurunu da hesaba katarak yarı zamanlı danışmanlar ile faaliyetlerine devam etmeleri söz konusu olacaktır. Covid-19 pandemisi sonrası dönemde, işletmelerin muhasebesel, finansal ve yönetimsel danışmanlık hizmetlerinden daha fazla yararlanmaları önerilmektedir. Uzaktan çalışma alışkanlığının oturması ve benimsenmesi nedeniyle, çalışanlar iş-aile dengesini tekrar değerlendirecektir. Bazı işletmeler, uzaktan çalışma ve maliyet tasarrufu sağlayabilmek amacıyla nedeniyle küçülmeye gidecek, bu husus belirli noktalarda işsizliğe neden olacaktır. Ancak, Covid-19 pandemisi sonrası dönemde istifalar ve iş değiştirmeler de gözlemlenecektir. İşletmelerin değerli insan sermayesini Covid-19 pandemisi sonrası dönemde de elinde tutması ve ilgili insan sermayesine değer vermesi önerilmektedir. Artık geçmiş yıllarda olduğu gibi yalnızca parasal ve mali güce sahip bireyler değer görmeyecek, yeni girişim fikirleri yaratabilen insan sermayesi de değer görecektir. Dolayısıyla, yeni girişim fikirleri üretebilen insan sermayesinin işletmeler tarafından keşfedilmesi, bu bireylere yatırım yapılması ve elde tutulmaları, stratejik işbirliklerine konu edilmeleri, şirket ortaklıklarına dahil edilmeleri ve değerlendirilmeleri önerilmektedir. Aynı zamanda, işletmelerin personellerinin iş-aile dengesini gözetecek şekilde çalışma formatları sunabilmeleri ve personelin çalışma zamanlarında gün ile saat olarak bir takım esneklikler tanımları önerilmektedir. Maliyet hesaplamaları son derece dikkatli yapılmalı, küçülmeye gidilecekse de optimum oranda gerçekleştirilmelidir. Virüsün etkisi gelecekte oldukça azalacak olsa ve minimize edilse de, Dünya’daki bir takım önlemler ve uygulamalar kalıcı olup devam edecektir. Hijyene ve temizliğe geçmiş yıllardan daha fazla önem verilecektir. Seyahat ve mobilite planları periyodik olarak gözden geçirilecektir. Etkinliklere, açılışlara, toplantılara ve yemeklere katılımlar belirli düzeyde düşecektir. İşletmelerin, Covid-19 pandemisi sonrası dönemde daha temiz ve hijyenik çalışma ortamları tasarlamaları önerilmektedir. Etkinlikler, seyahatler, açılışlar, toplantılar ve yemekler 548 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) hususunda çevrimiçi (online) ve uzaktan teknoloji imkanlarından olabildiğince yararlanılmaya çalışılmalıdır. Geçmiş yıllarda küreselleşme nedeniyle artmakta olan şirket birleşme ve satın almaları (mergers and acquisitions), Covid-19 pandemisi sonrası dönemde daha da artacak ve yükseliş trendine girecektir. Bu noktada iş dünyasının yeni düzeni, sunduğu fırsatlar ve olanaklar kadar piyasada var olma ve küçülme motivasyonları da etkili olacaktır. Maliyet tasarrufları da öncelikler listesinde yer alacaktır. İş yeri ve çalışan maliyetleri hususlarında optimizasyon ilkesi benimsenecektir. Belirli durumlarda satın alma opsiyonları yerine kiralama opsiyonları tercih edilecektir. İsraflar olabildiğince engellenerek tüketim ve harcama yaklaşımından uzaklaşılmak istenecektir. Örneğin, işletmelerin ve bireylerin üzerlerine kayıtlı araçların yaşları artacaktır. Bu noktada, işletmelere gerek faaliyetlerini sürdürebilmek, gerekse de fırsatlardan yararlanmak adına uygun ile mantıklı olan şirket birleşme ve satın almalarından (mergers and acquisitions) yararlanmaları önerilmektedir. Aynı zamanda, işletmelerin tüketim ve harcama alışkanlıklarından gerekli durumlarda feragat ederek üretim ve hizmet yoğun bir anlayışı benimsemeleri isabetli olacaktır. Muhasebe ve finansa işletmeler daha da çok önem ile değer verecektir. Firma değerlemeleri ve finansal analiz (mali tablolar analizi) uygulamaları sıkça gerçekleşecektir. Klasik defter tutma ve beyan verme kapsamında yürütülen muhasebecilik faaliyetleri daha da yetersiz kalacaktır. İşletme yöneticilerine özet raporlar sunan, finansal analizle (mali tablolar analiziyle) zenginleştirilmiş ek raporlar paylaşan, işletme yöneticilerini yönlendiren ve stratejik hamlelerde destek olan danışmanlık tipi ön plana çıkacaktır. Muhasebe, finans ve yönetimin daha da yükselen yıldızı, denetim ile iç kontrol üzerinde de etkili olacaktır. İşletmeler, çok daha güçlü denetim ve iç kontrol sistemleri ile faaliyetlerine devam edeceklerdir. Bu noktada işletmelere geleneksel muhasebe ve finans uygulamaları yerine modern muhasebe ve finans uygulamalarını benimsemeleri önerilmektedir. İşletme yöneticilerine özet raporlar ve finansal analiz (mali tablolar analizi) içerikli ek raporlar mutlaka sunulmalıdır. İşletmeler, kendi strateji ve vizyonlarını özümseyen nitelikli danışmanlarla çalışmalıdır. Danışmanlar, işletme stratejisi ve vizyonuna entegre olarak önemli bir parçası şeklinde hareket etmelidirler. Covid-19 pandemisi sonrası dönemde, işletmelerin denetim ve iç kontrol mekanizmaları güçlü bir temele oturtulmalıdır. Aynı zamanda, işletmelerin denetim faaliyetlerini de uzaktan denetim gibi yeni yaklaşımları dikkate alarak tekrar tasarlanmaları önerilmektedir. Bunlarının yanında, Covid-19 pandemisi sonrası dönemde artık iş analizleri tek başlarına yeterli olmayacaktır. İçlerinde risk analizlerinin de olduğu iş analizleri tercih edilecektir. Dolayısıyla, işletmelere önümüzdeki dönemlerde risk analizi ve risk değerlendirme faaliyetlerine çok daha 549 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) fazla önem vermeleri önerilmektedir. İşletmelerin sadece karlılık analizlerine odaklanmamaları tavsiye edilmektedir. Son olarak, günümüzde teknoloji hızla gelişmektedir. Yeni çıkan bir teknolojiye adaptasyon süreci içerisinde dahi daha yeni bir teknoloji sunulmaktadır. Metaverse (kurgusal evren) bu noktada iyi bir örnek teşkil etmektedir. Dolayısıyla, Covid-19 pandemisi sonrası dönemde teknolojiye yakalamak çok daha kritik olacaktır. Birçok firmada kalıcı inovasyon departmanları kurma fikri benimsenmeye başlayacaktır. İnovasyona dönük teşebbüsler, fikirler ve yönetimler ilgi çekecektir. Bu nedenlerden ötürü, Covid-19 pandemisi sonrası dönem için işletmelere teknolojiyi yakından takip etmeleri ve eğer mümkünse ayrı inovasyon departmanları kurmaları önerilmektedir. Unutulmamalıdır ki, Covid-19 pandemisi sonrası dönemde bilenenleri tekrar eden işletmeler değil, kendilerini yenileyen, beyin fırtınası yapabilen ve yaratıcılık aracılığıyla yeni ürünler/hizmetler sunan işletmeler başarılı olacaktır. KAYNAKLAR Achim, M.V., Safta, I. L., Văidean, V. L., Mureșan, G. M. ve Borlea, N.S. (2021). The Impact of Covid-19 on Financial Management: Evidence from Romania. Economic ResearchEkonomska Istraživanja, DOI: 10.1080/1331677X.2021.1922090. Akman, V., Erarslan, İ., Kızıl, C. (2020). The Economical and Financial Impact of Covid-19 Epidemic on Migrant Labor Force. IV. International Kaoru Ishikawa Congress on Business Administration and Economy, 14 Ekim 2020, Yeni Delhi, Hindistan. 70-74. Akman, V., Kızıl, C. (2020). Non-Changing Patterns with the Covid-19 Epidemic: ReExamining the Relationships and Business Conducting Structures through Globalization Process from the Perspective of Accounting and Finance, International Asian Congress on Contemporary Sciences - IV, 26-28 Haziran 2020, Bakü, Azerbeycan, 188-192. Akman, V., Kızıl, C. (2020). Unemployment Problem and Global Financing Related to Covid19 Epidemic. International Asian Congress on Contemporary Sciences - IV, 26-28 Haziran 2020, Bakü, Azerbeycan, 182-187. Albitar, K., Gerged, A., M., Kikhia, H. ve Hussainey K. (2020). Auditing in Times of Social Distancing: The Effect of Covid-19 on Auditing Quality. International Journal of Accounting and Information Management. 20(1), 169-178. Al-Jazeera (2021). Energy Crunch: How High will Oil Prices Climb? Al-Jazeera Website. https://www.aljazeera.com/economy/2021/9/27/energy-crunch-how-high-will-oilprices-climb (Erişim Tarihi: 21.01.2022). 550 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Anisere-Hameed, R.A. (2021). Effects of Covid-19 Pandemic on Accounting and Financial Reporting in Nigeria. European Journal of Accounting, Auditing and Finance Research, 9(6), 50-63. Appelbaum, D., Budnik, S. ve Vasarhelyi, M. (2020). Auditing and Accounting during and after the Covid-19 Crisis. The CPA Journal, 14. Australian Government (2020). Coronavirus (COVID-19) - Information for Australian Travellers. Australian Government Website. https://www.smartraveller.gov.au/COVID-19 (Erişim Tarihi: 22.01.2022). Bagheri, G., Thiede, B., Hejazi, B., Schlenczek, O., Bodenschatz, E. (2021). An Upper Bound on One-to-One Exposure to Infectious Human Respiratory Particles. Proceedings of the National Academy of Sciences. 118 (49), doi:10.1073/pnas.2110117118. Bartholomew, R. (2020). The Coronavirus and the Search for Scapegoats. Psychology Today. https://www.psychologytoday.com/us/blog/its-catching/202002/the-coronavirus-andthe-search-scapegoats (Erişim Tarihi: 21.01.2022). BBC (2020). Collapsed Flybe: 'Do Not Travel to the Airport'. BBC News. https://www.bbc.com/news/business-51746564 (Erişim Tarihi: 20.01.2022). BBC (2020). US Oil Prices Turn Negative as Demand Dries Up. BBC News. https://www.bbc.com/news/business-52350082 (Erişim Tarihi: 20.01.2022). Bhopal, R.S. (2020). To Achieve Zero Covid We Need to Include the Controlled, Careful Acquisition of Population (Herd) Immunity. BMJ. 370: m3487. Bremmer, I. (2020). The Next Global Depression is Coming and Optimisn won’t Slow it Down. Time Website. https://time.com/5876606/economic-depression-coronavirus/ (17.01.2022). Burton, N. (2020). The Coronavirus Exposes the History of Racism and Cleanliness. Vox. https://www.vox.com/2020/2/7/21126758/coronavirus-xenophobia-racism-chinaasians (Erişim Tarihi: 19.01.2022). Business Insider (2020). Republicans are Using Racism against China to Try to Distract from Trump's Disastrous Coronavirus Response. Business Insider. https://www.businessinsider.com/trump-using-racism-against-china-to-distract-fromcoronavirus-failures-2020-3 (Erişim Tarihi: 21.01.2022). CDC (2020). COVID-19 and Your Health. Centers for Disease Control and Prevention. CDC Website – Frequently Asked Questions (FAQ). https://www.cdc.gov/coronavirus/2019ncov/faq.html (Erişim Tarihi: 15.01.2022). 551 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) CDC (2021). Clinical Questions about COVID-19: Questions and Answers. US Centers for Disease Control and Prevention. CDC Website – Clinical Questions about Covid-19: Questions and Answers. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/faq.html (Erişim Tarihi: 15.01.2022). Chabot A.B., Huntwork M.P. (2021). Turmeric as a Possible Treatment for COVID-19-Induced Anosmia and Ageusia. Cureus. 13 (9): e17829. doi:10.7759/cureus.17829. Chen, G., Cheng, M., Edwards, D. ve Xu, L. (2021). COVID-19 Pandemic Exposes the Vulnerability of the Sharing Economy: A Novel Accounting Framework. Journal of Sustainable Tourism. DOI: 10.1080/09669582.2020.1868484. Cherney M, Craymer, L. (2020). You've Got Mail ... Finally: The Pandemic Is Jamming Up the World's Post. The Wall Street Journal. https://www.wsj.com/articles/anothercoronavirus-business-problem-skyrocketing-cost-of-air-cargo-11588687216 (Erişim Tarihi: 20.01.2022). Chinazzi M., Davis J.T., Ajelli, M., Gioannini, C., Litvinova, M., Merler, S. (2020). The Effect of Travel Restrictions on the Spread of the 2019 Novel Coronavirus (COVID-19) Outbreak". Science. 368 (6489): 395-400. CNBC (2020). Yelp Data Shows 60% of Business Closures due to the Coronavirus Pandemic are now Permanent. CNBC Website. https://www.cnbc.com/2020/09/16/yelp-datashows-60percent-of-business-closures-due-to-the-coronavirus-pandemic-are-nowpermanent.html (Erişim Tarihi: 17.01.2022). Demirkol, V., Kızıl, C. (2021). Yeni Milat: Covid-19 - İktisadi, Finansal ve Kurumsal Yönleriyle kitabı içerisinde Covid-19 Sürecinin Denetim Üzerindeki Etkisi kitap bölüm yazarlığı, Editör: Dr.Öğr.Üyesi Onur Özdemir ve Doç.Dr.Semra Boğa, Gazi Kitabevi, Ankara. Deutsche Welle (2020). Coronavirus Fuels Anti-Chinese Discrimination in Africa". Deutsche Welle Website. https://www.dw.com/en/coronavirus-fuels-anti-chinese-discriminationin-africa/av-52428454 (Erişim Tarihi: 21.01.2022). Forbes (2021). Energy Crisis 2021: How Bad Is It, and How Long Will It Last?. Forbes Website.https://www.forbes.com/sites/christopherhelman/2021/10/19/energy-crisis2021-how-bad-is-it-and-how-long-will-it-last/?sh=c32abab4c630 21.01.2022). 552 (Erişim Tarihi: 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Heald, D., Hodges, R. (2020). The Accounting, Budgeting and Fiscal Impact of Covid-19 on the United Kingdom. Journal of Public Budgeting, Accounting & Financial Management. 32(5), 785-795. Hürriyet Gazetesi (2022). Benzin ve Motorin Fiyatlarına Zam. Hürriyet Gazetesi Websitesi.https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/benzin-ve-motorin-fiyatlarina-zam41977309 (Erişim Tarihi: 21.01.2022). IFC (2020). The Early Impact of Covid-19 on Financial Institutions. IFC Final Report and Review. 1-8. IMF (2020). The Great Lockdown: Worst Economic Downturn Since the Great Depression. IMF Blog. https://blogs.imf.org/2020/04/14/the-great-lockdown-worst-economic- downturn-since-the-great-depression/ (Erişim Tarihi: 16.01.2022). Johns Hopkins University (2022). COVID-19 Dashboard by the Center for Systems Science and Engineering (CSSE) at Johns Hopkins University (JHU). Johns Hopkins University Website. https://gisanddata.maps.arcgis.com/apps/opsdashboard/index.html#/ bda7594740fd4 0299423467b48e9ecf6 (Erişim Tarihi: 29.01.2022). IMA (2021). The Impact of Covid-19 on the Finance Function. IMA Covid-19 Final Report, 121. ITV News (2020). London Racially Motivated Assault due to Coronavirus. ITV News. https://www.itv.com/news/london/2020-03-04/hunt-for-racist-coronavirus-attackerspolice-release-cctv-after-oxford-street-assault (Erişim Tarihi: 21.01.2022). Katella, K. (2021). 5 Things To Know About the Delta Variant. Yale Medicine News. (Erişim Tarihi: 20.01.2022). Kızıl, C. (2020). COVID-19’la Ortaya Çıkan Yeni Finansal Hileler. Dünya Gazetesi, 18 Nisan 2020 Cumartesi Tarihli Köşe Yazısı, Sayfa 8. https://www.dunya.com/koseyazisi/covid-19la-ortaya-cikan-yeni-finansal-hileler/468074 Kızıl, C. (2020). Korona Virüs Sonrası İçin Neler Yapılmalı, Borsatek (borsatek.com), LibertePlus Dijital Yayıncılık, 11 Nisan 2020, https://www.borsatek.com/korona-virussonrasi-icin-neler-yapilmali-580yy.htm Kızıl, C., Akman, V. (2020). Merkez Bankaları ve Covid-19'a Finansal Yanıtlar. 3rd International New York Conference on Evolving Trends in Interdisciplinary Research and Practices, 13-15 Kasım 2020, Manhattan, New York City. 290-295. Kızıl, C., Akman, V. (2020). Sosyal Bilimler Perspektifinden Güç (Cilt II) kitabı içerisinde Covid-19 Sonrası Finansal Güç Göstergesi ve Yeni Dönem kitap bölüm yazarlığı, Editörler: Volkan Öngel, Gülşah Gençer Çelik, Gazi Kitabevi, Ankara. 89- 553 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 113, https://www.gazikitabevi.com.tr/urun/sosyal-bilimler-perspektifinden-guc-cilt-iidoc-dr-volkan-ongel-ars-gor-hasan-sadik-tatli Kızıl, C., Kızıl F., Dolaz, B. (2021). Reconsidering the Role of Internal Controls in the Covid19 Era. The Institute for Internal Controls (IIC) e-Magazine. 2(2), 9-19. New Jersey, ABD. https://online.fliphtml5.com/prsun/nxyq/ (Erişim Tarihi: 22.01.2022). Kızıl, C., Muzır, E., Akman, V. (2021). Covid 19 Epidemic: A New Arena of Financial Fraud?, Karabagh International Congress of Modern Studies in Social and Human Sciences, 1719 Haziran, Karabağ, Azerbeycan, 310-314. La Gorce, T. (2020). Chinese-Americans, Facing Abuse, Unite to Aid Hospitals in Coronavirus Battle. The New York Times. https://www.nytimes.com/2020/04/05/ nyregion/coronavirus-chinese-americans-supplies.html (Erişim Tarihi: 21.01.2022). Lee, B.Y. (2020). Trump Once Again Calls Covid-19 Coronavirus The Kung Flu. Forbes. https://www.forbes.com/sites/brucelee/2020/06/24/trump-once-again-calls-covid-19coronavirus-the-kung-flu/?sh=6408f6171f59 (Erişim Tarihi: 21.01.2022). Luo Y., Chua C.R., Xiong Z., Ho, R.C., Ho, C.S. 2020). A Systematic Review of the Impact of Viral Respiratory Epidemics on Mental Health: An Implication on the Coronavirus Disease 2019 Pandemic. Frontiers in Psychiatry. 11: 565098. doi:10.3389/fpsyt.2020.565098. Mallapaty, S., Callaway, E., Kozlov, M., Ledford, H., Pickrell, J., Van Noorden, Ri. (2021). How COVID Vaccines Shaped 2021 in Eight Powerful Charts. Nature. 600 (7890), 580-583. McMahon, J. (2021). Study: Coronavirus Lockdown Likely Saved 77,000 Lives In China Just By Reducing Pollution. The Forbes Website. https://www.forbes.com/sites/jeffmcmahon/2020/03/16/coronavirus-lockdown-mayhave-saved-77000-lives-in-china-just-from-pollution-reduction/?sh=7bd6142634fe (Erişim Tarihi: 21.01.2022). Miller SL, Nazaroff WW, Jimenez JL, Boerstra A, Buonanno G, Dancer SJ, et al. (2021). Transmission of SARS-CoV-2 by Inhalation of Respiratory Aerosol in the Skagit Valley Chorale Superspreading Event. Indoor Air. 31 (2), 314- 323. doi:10.1111/ina.12751. PMC 7537089. PMID 32979298. NBC (2021). Covid is at the Center of World's Energy Crunch, but a Cascade of Problems is Fueling it. NBC News. https://www.nbcnews.com/news/world/covid-center-worldenergy-crunch-cascade-problems-fuel-rcna2688 (Erişim Tarihi: 21.01.2022). 554 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Niazkar H.R., Zibaee B., Nasimi A., Bahri, N. (2020). The Neurological Manifestations of COVID-19: A Review Article. Neurological Sciences. 41 (7), 1667-1671. Nsikan, A. (2020). Coronavirus Spikes outside China Show Travel Bans aren't Working". National Geographic. https://www.nationalgeographic.com/science/article/why-travel-restrictions-are-notstopping-coronavirus-covid-19 (Erişim Tarihi: 19.01.2022). OECD (2020). Food Supply Chains and Covid-19: Impacts and Policy Lessons. OECD Website. https://www.oecd.org/coronavirus/policy-responses/food-supply-chains-andcovid-19-impacts-and-policy-lessons-71b57aea/ (Erişim Tarihi: 19.01.2022). Oh, S. (2020). Stocks Record Worst Week since Financial Crisis as Coronavirus Concerns Heat Up. Market Watch. https://www.marketwatch.com/story/stocks-record-worst-weeksince-financial-crisis-as-coronavirus-concerns-heat-up-2020-02-28 (Erişim Tarihi: 17.01.2022). Paderno A., Mattavelli D., Rampinelli V., Grammatica A., Raffetti E., Tomasoni M., et al. (2020). Olfactory and Gustatory Outcomes in COVID-19: A Prospective Evaluation in Nonhospitalized Subjects. Otolaryngology–Head and Neck Surgery. 163 (6), 11441149. doi:10.1177/0194599820939538. PMC 7331108. PMID 32600175. Pinglin H., Hanlu, N., Zhe, S. ve Tao L. (2020). Accounting Index of COVID-19 Impact on Chinese Industries: A Case Study Using Big Data Portrait Analysis, Emerging Markets Finance and Trade, 56: 10, 2332-2349, DOI: 10.1080/1540496X.2020.1785866. Rogers, K., Jakes L., Swanson, A. (2020). Trump Defends Using 'Chinese Virus' Label, Ignoring Growing Criticism. The New York Times. https://www.nytimes.com/ 2020/03/18/us/politics/china-virus.html (Erişim Tarihi: 21.01.2022). Rume T., Islam S.M. (2020). Environmental Effects of COVID-19 Pandemic and Potential Strategies of Sustainability. Heliyon. 6 (9): e04965. Santomauro D.F., Herrera, A.M., Shadid, J., Zheng, P., Ashbaugh, C., Pigott, D.M. (2021). Global Prevalence and Burden of Depressive and Anxiety Sisorders in 204 Countries and Territories in 2020 due to the COVID-19 Pandemic. The Lancet. 398 (10312). 1700-1712. Silva M.F., Silva, D.S., Bacurau A.G., Francisco, P.M., Assumpção D., Neri, A.L., Borim, F.S. (2021). Ageism Against Older Adults in the Context of the COVID-19 Pandemic: An Integrative Review. Revista de Saude Publica. 55: 4. doi:10.11606/s15188787.2021055003082 555 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Smith, N. (2020). Anti-Chinese Racism Spikes as Virus Spreads Globally. The Daily Telegraph. https://www.telegraph.co.uk/news/2020/02/01/anti-chinese-racism-spikesvirus-spreads-globally/ (Erişim Tarihi: 21.01.2022). Stix (2021). Pandemic Year 1 Saw a Dramatic Global Rise in Anxiety and Depression. Scientific American. https://www.scientificamerican.com/article/pandemic-year-one-saw-a-dramaticglobal-rise-in-anxiety-and-depression/ (Erişim Tarihi: 20.01.2022). Sultana, R., Ghosh, R. ve Sen, K.K. (2021). Impact of COVID-19 Pandemic on Financial Reporting and Disclosure Practices: Empirical Evidence from Bangladesh. Asian Journal of Economics and Banking, Vol. ahead-of-print No. ahead-of- print. https://doi.org/10.1108/AJEB-09-2021-0110. Tavernise S., Oppel Jr R.A. (2020). "Spit On, Yelled At, Attacked: Chinese-Americans Fear for Their Safety. The New York Times. https://www.nytimes.com/2020/03/23/us/chinese-coronavirus-racist-attacks.html (Erişim Tarihi: 21.01.2022). The Korea Times (2020). Fears of New virus Trigger Anti-China Sentiment Worldwide. The Korea Times Website. http://www.koreatimes.co.kr/www/world/ 2020/02/683_282767.html (Erişim Tarihi: 21.01.2022). The New York Times (2020). I am a U.S. Citizen. Where in the World Can I Travel to Right Now? The New York Times Website. https://www.nytimes.com/article/coronavirustravel-restrictions.html (Erişim Tarihi: 18.01.2022). Turner, B. (2020). Most Significant Crisis in the History of Travel: Where to Now for Tourism?" The Sydney Morning Herald. https://www.smh.com.au/business/theeconomy/most-significant-crisis-in-the-history-of-travel-where-to-now-for-tourism20200227-p5450j.html (Erişim Tarihi: 20.01.2022). Tyko, K. (2020). Coronavirus Fears Empty Store Shelves of Toilet Paper, Bottled Water, Masks as Shoppers Stock Up. USA Today. https://www.usatoday.com/story/money/2020/02/28/coronavirus-2020-preparationmore-supply-shortages-expected/4903322002/ (Erişim Tarihi: 20.01.2022). U.S. Bureau of Census (2021). Those Who Switched to Telework Have Higher Income, Education and Better Health. Census.gov. (Erişim Tarihi: 21.01.2022). University of Oxford (2020). COVID-19: Study Shows that Travel Restrictions are Most Useful in the Early and Late Phase of an Epidemic. Oxford Martin School, University of 556 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Oxford. https://www.oxfordmartin.ox.ac.uk/news/covid-19-travel-restrictions-study/ (Erişim Tarihi: 18.01.2022). Vergano, D. (2021). COVID-19 Vaccines Work Way Better than we had ever Expected. Scientists are still Figuring Out Why. BuzzFeed News. (Erişim Tarihi: 21.01.2022). Victor V., Karakunnel, J.J., Loganathan, S. Meyer, D. F. (2021). From a Recession to the COVID-19 Pandemic: Inflation–Unemployment Comparison between the UK and India. Economies, MDPI, 9(2), 1-19. Wang C.C., Prather K.A., Sznitman J., Jimenez J.L., Lakdawala, S.S., Tufekci, Z., Marr, L.C. (2021). Airborne Transmission of Respiratory Viruses. Science. 373 (6558). doi:10.1126/science.abd9149. Wangkiat, P. (2020). Virus-Induced Racism Does No One Any Good. Bangkok Post. https://www.bangkokpost.com/opinion/opinion/1854094/virus-induced-racism-doesno-one-any-good (Erişim Tarihi: 21.01.2022). 557 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ÖLENLERİN KİŞİSEL VERİLERİNİN KORUNMAMASI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME AN EVALUATION OF THE DECEASED'S PERSONAL DATA'S NON-PROTECTION Miray ÖZER DENİZ Arş. Gör., Çukurova Üniversitesi, Hukuk Fakültesi Res. Assist.., Çukurova University, Faculty of Law ORCID ID: 0000-0003-2443-6290 ÖZET Kişisel veri, Kişisel Verilerin Korunması Kanunu’nda kimliği belli ya da belirlenebilir bir gerçek kişiye ait her türlü veri kişisel veri olarak tanımlanmıştır. KVKK’na göre, kişisel veri işleyebilen kişiler hem gerçek kişi hem tüzel kişi olabilir iken verisi işlenen ilgili kişi yalnızca gerçek kişiler olabilir. Gerçek kişi olmayan tüzel kişiler ve ölü kişiler, kanunun koruma kapsamının dışında bırakılmıştır. Ölenin kişisel verilerinin korunup korunmaması özellikle parasal veya özel anı değeri olan kişisel verilerin mirasçılara geçişinde miras hükümleri ile çatışmaktadır. Bunun yanında, ölenin yaşayan yakınlarını da ilgilendiren sağlık, genetik ve biyometrik veriler bakımından verilerin korunmaması ölenin yakınlarının kişisel verilerinin güvenliğini etkilemektedir. Bu noktada, özellikle sosyal medya hesapları da dahil olmak üzere dijital veriler ile sağlık, biyometrik ve genetik verilerinin korunması önem arz eder. Bu sebeple de bu verilerin, mirasçılar tarafından talep edilmesine artık sıkça rastlanılmaktadır. Dolayısıyla, bu ve benzeri verileri, kişi öldüğü için koruma kapsamı dışında bırakmanın yerindeliği değerlendirilmelidir. Ölenin yakını olan kişilerin, özel hayatlarının gizliliğini ve kişisel verilerini korumak adına, ölenin birtakım kişisel verilerinin ölümden sonra korunması düşünülmelidir. Anahtar Kelime: Kişisel Veriler, Dijital Veriler, Ölülerin Kişisel Verileri ABSTRACT Personal data is defined as any data belonging to an identified or identifiable natural person in the Law on the Protection of Personal Data. According to the KVKK, persons who can process personal data can be both natural persons and legal entities, while the person whose personal data is processed as defined in the law can only be natural persons. Legal persons and dead persons who are not natural persons are excluded from the scope of protection of the law. 558 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) At this point, it is important to protect digital data, especially social media accounts, as well as health, biometric and genetic data. Whether the personal data of the deceased is protected or not conflicts with the inheritance provisions, especially in the transfer of personal data with monetary or private memory value to the heirs. In addition, the lack of protection of data in terms of health, genetic and biometric data, which also concerns the living relatives of the deceased, affects the security of the personal data of the deceased's relatives. For this reason, it is frequently encountered that these data are requested by the heirs. Therefore, the appropriateness of excluding this and similar data from the scope of protection because the person has died should be evaluated. In order to protect the privacy and personal data of the private life of the relatives of the deceased, some personal data of the deceased should be considered after death. Keywords: Personal Data, Dijital Data, Deceased's Personal Data's. GİRİŞ Kişisel verinin tanımı, KVVK’da yapılmıştır. Buna göre, bir kişi ile ilişkilendirilen her türlü veri kişisel veridir. Bu tanımdan yola çıkılarak, kişisel verinin üç unsurunun olduğu söylenebilir. Bu üç unsur, kişi, veri ve kişi ile veri arasında bağlantı kurulabilmesidir. KVKK’na göre, kişisel verisi koruma altına alınan sadece gerçek kişidir. Kişi, hak sahibi hukuk süjesidir1. Hak sahibi olabilecek olarak Türk Medeni Kanunu’na göre, gerçek kişi ve tüzelkişidir. Kişilik kavramı, hem gerçek kişiler hem de tüzelkişiler için ortak bir kavramdır2. Kişi kavramından sadece hak sahibi olan varlık, kişilik kavramından ise hukuken korunan tüm hak ve menfaatleriyle birlikte kişi anlaşılmalıdır3. KVKK’na göre, kişisel veri işleyebilen kişiler hem gerçek kişi hem tüzel kişi olabilir iken kanunda tanımlanan kişisel verisi işlenen ilgili kişi yalnızca gerçek kişiler olabilir. Gerçek kişi olmayan tüzel kişiler ve ölü kişiler, kanunun koruma kapsamının dışında kalır. Bunun temel nedeni, kişisel verilerin kişilik hakkının bir parçası olarak kabul edilmesi ve ölüm ile birlikte kişiliğin sona ermesidir. Veri, bir olay, bir kişi veya durum ile ilgili tüm bilgilerin genelidir 4. Verinin doğruluğu, yanlışlığı, objektifliği veya sübjektifliği verinin, veri olarak kabul edilmesini etkilemez5. 1 2 3 4 5 OĞUZMAN, M. Kemal / SELİÇİ, Özer/OKTAY-ÖZDEMİR, Saibe; Kişiler Hukuku, Filiz Kitapevi, İstanbul 2014, s. 2 Kişiler ve kişilik haklarıyla ilgili olarak Bknz. OĞUZMAN/SELİÇİ/OKTAY-ÖZDEMİR, s. 3 vd; SEROZAN, Rona; Medeni Hukuk, Vedat Kitapçılık, İstanbul 2015, s. 415 vd. DURAL Mustafa/ ÖĞÜZ Tufan; Kişiler Hukuku, Filiz Kitapevi, İstanbul 2011, s. 9. FRY, Thomas Frederick; Data Processing, Butterworths, 1983, ISBN 0-408-01171-8, s. 5. AYÖZGER ÖNGÜN, Çiğdem; Kişisel Verilerin Korunması Hukuku, Beta Yayınları, Ankara 2019; AŞIKOĞLU, İpek Şehriban; Avrupa Birliği ve Türk Hukukunda Kişisel Verilerin Korunması ve Büyük Veri, XII Levha Yayınları, İstanbul 2018. 559 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Verinin, kişisel veri olarak kabulünde, yalnızca o verinin o kişi ile ilişkili olması önemlidir. Verilerin yanlış, eksik veya güncel olmaması veri olma niteliğini etkilemez. Verinin elde edilme ve muhafaza şekli de önemli değildir. Bu anlamda, veri fiziki veya elektronik ortamda olabilir. Dolayısıyla, bir kişinin kâğıda attığı imza veya çizdiği resim de kişisel veridir; dijital ortamda paylaştığı fotoğraf da kişisel veridir. Doktrinde, elektronik ortamda muhafaza edilen verilere dijital veri teriminin kullanmasına da rastlanmaktadır. Son unsur ise veri ile kişi arasında bir bağlantı kurulabilmesidir. Veri ile bir kişi arasında ilişki kurulamaz ise kişisel veri olarak nitelendirilemez. Dolayısıyla, bir topluluğu ilgilendiren ya da bir kişiyi işaret etmeyen veriler, kişisel veri değildir. Örneğin, herkesçe biliniyorsa ve kişinin belirlenmesini sağlıyorsa rumuz dahi kişisel veri olabilir6. Kişisel veriler, genel ve özel olmak üzere iki gruba ayrılmıştır. Kişinin fotoğrafı, iletişim bilgileri, sosyal medya hesapları, banka hesap numarası gibi veriler genel nitelikte iken; KVKK m. 6’da sayılan veriler özel nitelikli verilerdir. KVKK, “Özel Nitelikli Kişisel Verilerin İşlenme Şartları” başlıklı 6. maddenin 1. fıkrasında özel nitelikli kişisel verilerin tanımı yaparak nelerin özel nitelikli veri olduğunu saymıştır. Buna göre, kişilerin ırkı, etnik kökeni, siyasi düşüncesi, felsefi inancı, dini, mezhebi veya diğer inançları, kılık ve kıyafeti, dernek, vakıf ya da sendika üyeliği, sağlığı, cinsel hayatı, ceza mahkûmiyeti ve güvenlik tedbirleriyle ilgili verileri ile biyometrik ve genetik verileri özel nitelikli kişisel veridir. Bu veriler sınırlı olarak sayılmıştır; yorum yöntemiyle genişletilemezler. Anılan bu verilerin özel nitelikli kişisel veri olarak kabul edilmesinin nedeni KVKK m. 6’nın gerekçesinde belirtilmiştir. Başkaları tarafından öğrenildiği takdirde ilgili kişinin mağdur olabilmesine veya ayrımcılığa maruz kalabilmesine neden olabilecek nitelikte veriler olmaları dikkate alınmakta, bu sebeple bu tür veriler özel nitelikli (hassas) veri olarak kabul edilmektedir7. I. KİŞİSEL VERİLERİN KORUNMASI Kişisel verilerin korunması aslında kişisel verilerin hukuki niteliği ile ilgilidir. Anglo-Sakson hukukunun hâkim olduğu ülkelerde genellikle kişisel verilere ekonomik-iktisadi yönüyle yaklaşılmakta iken kıta Avrupa sisteminde insan hakları kapsamında yaklaşım sergilenmektedir. 6 7 YILMAZ, Süleyman/ERKAN, Vehbi Umut; “Sosyal Medya Hesaplarının Miras Yoluyla İntikal Edip Edemeyeceği Sorusunun Kişisel Verileri Koruma Hukuku Kapsamında İncelenmesi”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 11, S. 2, s. 578. KÜZECİ, Elif; Kişisel Verilerin Korunması, Turhan Kitapevi, Ankara 2018, s. 253. 560 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Kişisel verilerin mülkiyet hakkı olarak değerlendirildiği ABD’de kişisel veriler, adeta bir eşya gibi üzerinde tasarruf edilebilen bir eşya gibidir8. Bu kapsamda kişiler, kişisel verileri üzerinde eşya üzerinde sahip oldukları, kullanma, yararlanma ve tasarruf etme haklarına sahiptir. Örneğin, kişisel verilerini devredebilir veya kullanım hakkını satabilir. Bu görüş, kişi ile kişisel verileri bu şekilde değerlendiren görüş, insan hayatının gizliliği ve onuru gibi temel haklar ile bağdaşmadığından bahisle eleştirilmektedir9. Ekonomik- iktisadi yaklaşım içerisinde bir görüş ise amaçsal benzerlik sebebiyle, kişisel verilerin fikri haklarda olduğu gibi korunmasını ileri sürer. Buna göre, kişisel veriler de fikri mülkiyet gibi kişinin kendisinden üremiştir ve bu şekilde korunmalıdır. Ekonomik-iktisadi yaklaşımın karşısında insani özelliklerin öne çıktığı hümanist yaklaşımın benimsendiği kişilik hakkı görüşü yer alır. Buna göre, kişisel veriler, kişilik hakkının bir parçadır. Bu görüş, Türk hukukunda benimsenmiştir. Türk hukukunda kişisel veriler, kişilik hakkının bir uzantısıdır. Zira kişisel veri kavramıyla korunmak istenen asıl değer verinin kendisinden ziyade veri ile ilişkili olan kişinin kişilik hakkının korunmasıdır10. Zira bir veri, ilgili kişinin rızası olmadan işlenmiş ise bu durumda ilgili kişinin kişilik hakkı, kendi geleceğini belirleme hakkı ihlal edilmiş olur. Kişisel verilerin korunması hakkı, kişinin kendi geleceğini belirleme hakkıdır11. II. ÖLÜM VE KİŞİLİK HAKKININ SONA ERMESİ Kişilik, ölüm ile son bulur12. Ölüm gerçekleştikten sonra, kişinin hayatta iken sahip olduğu kişilik hakları sona erer. Devredilebilen malvarlığı hakları ise mirasçılara geçer 13. Ölen kişilerin hak ehliyeti de sona ereceğinden hak ve borçlara da sahip olamaz. Ölen kişilerin kişisel verilerinin korunup korunmayacağı tartışmalıdır. Kişisel veriler, kişilik hakkının bir parçasıdır. Kişi öldüğü anda kişilik hakkı son bulacağından kişisel verilerinin korunması hakkı da son bulur14. Türk-İsviçre hukuku gibi bazı hukuk sistemlerinde ise kişilik hakkı ölüm ile son bulacağından, kişisel verilerin korunması hakkı gibi kişilik haklarının artık 8 9 10 11 12 13 14 AKKURT, Sami; “Kişisel Veri Kavramının Hukuki Niteliğine İlişkin Yaklaşımlara Mukayeseli Bir Bakış”, Kişisel Verileri Koruma Dergisi, C. 2, S. 1, s. 22. KÜZECİ, s. 64 vd. AYÖZGER, s. 5; YILDIRIM, Mustafa Fadıl; “Genetik Analizler Ve Kişilik Haklarının Korunması Özellikle Üçüncü Kişilerin Bilmeme Hakkının İhlali”, V. Sağlık Hukuku Kurultayı, 2013, s. 416. Ankara BAM 7. HD E. 2017/1928 K. 2017/1617 T: 05.07.2017; İstanbul BAM 24. HD E. 2018/1660 K. 2019/303 T: 07.12.19. Kişinin ne zaman ölmüş sayılacağı modern tıbbın konusudur. Biyolojik ve beyin ölümü ile ilgili bilgi için Bknz. OĞUZMAN/SELİÇİ/OKTAY-ÖZDEMİR, s. 19 vd. OĞUZMAN/SELİÇİ/OKTAY-ÖZDEMİR, s.23. KILINÇ, Doğan; “Anayasal Bir Hak Olarak Kişisel Verilerin Korunması”, AÜHFD, C. 61, S. 3, 2012, s. 1095; Ölen kişilerin kişilik hakları sona erdiğinden kişisel verilerinin korunamayacağı görüşünde ERARSLAN TÜRKMEN, s. 19. 561 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) korunmaz15. Zira kişi öldüğü anda artık ortada hukuken korunmaya değer bir kişilik hakkı da kalmamış olacaktır. III. ÖLÜMDEN SONRA KİŞİSEL VERİLERİN KORUNMASI Türk hukukunda kural ölenlerin kişisel verilerinin korunmamasına karşın Avrupa Birliği Tüzüğünde üye devletlerin ölenlerin kişisel verilerinin korunması yönünde düzenleme yapabileceği belirtilmiştir. Hatta bunun üzerine İtalya bu şekilde bir düzenleme yapmıştır. Buna karşın, ölen kişinin verilerinin korunmasının gerekli olduğu da savunulmaktadır . Zira ölen kişilerin kişisel verilerinin, onun halen hayatta olan akrabalarının verileriyle bağlantılı olma ihtimali vardır. Dolayısıyla, kişi ölmüş olsa da onun kişisel verilerini korumasız bırakmak yaşayan ilgili kişilerin de kişisel verilerinin güvenliğini tehlikeye düşürebilir. Gerçekten de özellikle genetik veriler bakımından düşünüldüğünde, ölen kişinin verileri yaşayan aile fertlerinin verilerinin de elde edilmesi imkânını sağlar. Örneğin, cesetten alınan diş ve saç örnekleriyle, hayatta olan akrabalarının sağlık verilerine ulaşılabilir veya akrabalık ilişkisi bulunabilir. Bu bakımından, ölmüş bir kişi bile olsa yaşayan kişileri etkilediği ölçüde verileri korunması savunulur. A. Dijital Veriler Bakımından Genel nitelikli kişisel veriler yukarıda tanımlandığı üzere bir kişiyi işaret eden ona ait olan tüm verilerdir. Bu anlamda, kişinin fotoğrafı, ismi, yaşı, mesleği, banka hesap numarası, sınav sonuçları, IP adresi, sosyal medya hesapları ve benzeri veriler, kişinin genel nitelikli kişisel verileridir. Sosyal medya hesaplarının öldükten sonra ne olacağı yakın zamanda tartışılan bir konudur. Ocak 2019 tarihi itibariyle belirlenen istatistiklere göre, dünyadaki 7,7 milyon kişinin 3,397 milyonu sosyal medya kullanmaktadır. Görüldüğü gibi, sosyal medya hesaplarının yaşantımızdaki yeri artık yadsınamayacak bir yerdedir. Ölümden sonra bu hesapların akıbetinin de belirlenmesi kaçınılmazdır. Kişi ölse de arkasında sosyal medya üzerinde kişiliğinin bir yansımasını da bırakmaktadır. Sosyal medya hesapları ve internette yarattıkları kişilikleri, kişilerin gerçek dünyadaki hayat tarzları ile ilgili birçok ipucu vermektedir. Önceden, kişi öldüğünde sosyal medya hesabının kullanıcı bilgileri bilinmiyorsa, hesap da sonsuz sanal dünyada kaybolup gidiyordu. Bu şekilde ölene ait pek çok bilgi de ulaşılamaz hale geliyordu. Özellikle, çocuklarını kaybeden aileler sosyal medya hesabından ölümü ve kendisiyle ilgili bilgi sahibi olmak istiyor fakat yasal engellerle karşılaşıyordu. Ellsworth ailesi ile Yahoo elektronik posta servisinin karşı karşıya geldiği davada, aile çocuğunun 15 Türk hukukunda, ölen kişilerin kişilik hakları ölenin hatırasını koruma, cenazesine saygı duyma ve ceset üzerinde yapılamayacak işlemler olarak korunmaktadır. 562 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) elektronik postasına giriş yapabilmek için hizmet sağlayıcısı olan Yahoo’ya başvuru yapmış ancak şirket, aileye ölen çocuklarının elektronik posta adreslerinin içeriğine erişmesine izin vermemiştir . Bu durumun sıkça tartışılması üzerine, en çok kullanılan sosyal medya hesabı olan Facebook, özellikle aile fertlerini kaybeden kişilerden kendisine gelen şifre talepleri karşısında, 2015 yılında kişilere öldüklerinde sosyal medya hesaplarının kimlerin kontrolüne geçmesini istediklerini açıklayacakları bir seçenek sundu. Buna göre, kişiler yaşarlarken, öldükleri zaman sosyal medyadaki varlıklarının geleceklerini belirleyebileceklerdi. Facebook’un “Legacy Contact” olarak nitelendirdiği bu kişi, bu dünyada ölen kişinin sanal dünyada varlığını sürdürebilecektir. Facebook, bu şekilde hem her kullanıcısına kendileri öldükten sonra hesaplarının kontrol altında tutulması imkânını tanımış hem de kendisine gelen bu hesaplara ulaşma taleplerinin önünü kesmiştir. Bir diğer sosyal paylaşım sitesi olan Twitter ise açıkça yakınlığı ne olursa olsun ölmüş kişilerin hesap bilgilerinin hayatta kalan yakınlarıyla paylaşılmayacağını belirtmiştir. Bir nevi, kişinin Twitter hesabı kendisiyle birlikte yok olmaktadır. Apple firması da aynı şekilde, kişi öldükten sonra hesabının bilgilerini yakınlarıyla paylaşmamaktadır. Haliyle bunun ölümden sonra durumunun ve kimin erişebileceğinin veya kullanabileceğinin belirlenmesi de gerekir. Sosyal medya hesapları bakımından belirtilmesi gereken husus, bu hesaplara erişim ile hesapların devir yoluyla kullanımının farklı anlamlara geldiğidir. Hesaplara erişim, kişinin yaşarken paylaştıklarına erişebilmek ancak başka bir davranışta bulunamamaktır. Ancak kullanım ise erişimden aynı zamanda mirasçılara devri mümkün olup olmadığı bakımından da önemlidir. Zira bu noktada, sosyal medya hesaplarının kişisel veri olarak ölümden sonra korunmasının gerektiği ileri sürülür ise mirasçılara devri de mümkün olmayacaktır. Ancak aksi şekilde bir değerlendirme yapıldığında, kişisel veri olarak kabul edilmemesi halinde mirasçılara devri de mümkün olur. Sosyal medya hesapları, kullanım amacına göre üçe ayrılabilir. Bazı sosyal medya hesapları sadece kişisel kullanım, bazıları ticari, bir kısmı ise her iki amaçla kullanılmaktadır. Günümüzde çoğu kişi, çevresindeki insanlarla iletişim halinde olmak veya gündemi takip etmek amacıyla sosyal medya hesabına sahiptir. Bu kişiler, sosyal medya hesaplarını yalnızca kişisel nedenler ile kullanıyor ve bu hesaplardan yakın çevresiyle haberleşmek amacıyla kullanıyor ise kişisel amaçlı kullanılan sosyal medya hesabı olarak değerlendirilmelidir. Bu amaçla kullanılan sosyal medya hesaplarında yapılan iletişim, örneğin kişinin arkadaşıyla yaptığı sohbet, kişisel veri haricinde haberleşme özgürlüğünü de ilgilendirir. Anayasanın 20. Maddesine göre, herkes, özel hayatına ve aile hayatına saygı gösterilmesini isteme hakkına 563 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) sahiptir. Yine Anayasa’nın 22. Maddesine göre, herkes haberleşme hürriyetine sahiptir. Haberleşmenin gizliliği esastır. Anayasal düzenlemeler ve temel haklar çerçevesinde bakıldığında, kişi öldükten sonra kişisel amaçla kullanılan sosyal medya hesaplarının gizliliğinin sağlanmaması, diğer kişilerin kişisel verileri ve haberleşme özgürlüğünü ihlal edecektir. Örneğin, A ile B arasında Facebook üzerinden yapılan sohbetin, A öldükten sonra mirasçıları tarafından erişebilir hale gelmesi halinde B’nin özel hayatı ve haberleşme özgürlüğü ihlal edilmiş olur16. Bazı sosyal medya araçları ise artık ticari faaliyetler, reklam ve işbirlikleri yaparak gelir elde etme amacıyla kullanılmaktadır. Günümüzde influcer, youtuber, fenomenlik gibi faaliyetler neredeyse bir iş olarak kabul edilmekte ve kişiye gelir sağlamaktadır. Sosyal medya hesapları artık sosyal paylaşımın yanı sıra ticari amaçla da kullanılmaya başlanmıştır. Çoğu kişi, evinde veya ticari işletmesinde ürettiği veya pazarladığı ürünün reklamını ve satışını sosyal medya hesapları üzerinden yapmaya başlamıştır. Dolayısıyla, bu hesaplar bakımından, ekonomik bir değer yaratıldığı söylenebilir. Bu hesaplara erişim veya bunları kullanım ise şahsi kullanımdan farklı değerlendirilmelidir. Zira bu hesaplarda, üçüncü kişiler ile özel hayatı ilgilendiren haberleşme söz konusu değildir. Örneğin, Instagram üzerinden ürün tanıtımı ve işbirliği amaçlı paylaşım yapan bir hesap, sahibinin ölümünden sonra kişisel veri olarak değerlendirilmeyip mirasçılara devri mümkün olmalıdır. Benzer şekilde, ikinci el ürün satan uygulamalardan Dolap, Modacruz, Gardrops gibi uygulamalarda esas olan ticarettir. Ekonomik değere sahip olmakla birlikte kişilere ait özel hayatın gizliliği kapsamında bir veri içermeyen bu hesapların, kullanıcının ölümünden sonra mirasçılarına devri de mümkün olmalıdır. Zira miras hukuku bakımından bu hesaplar terekeye dâhil varlıklardır. Dijital tereke olarak adlandırılan varlıklar, dijital ortamda bulunan ve malvarlığı değeri olan malvarlıklarını ifade eder. Dijital varlıklar, son yirmi yılda fikri varlıkların dijital formlara dönüşmesiyle ortaya çıkmıştır. Sosyal medya hesapları, elektronik hesaplar, domain isimleri dijital varlıklara örnek olarak gösterilebilir. Bu sebeple, hesap sahibinin ölümü halinde hesapların devri mümkün olmalıdır17. Örneğin, değeri olan sosyal medya hesapları, örneğin Instagramdaki butik işletmeler, sanal hesaplar, oyun hesapları, Youtube kanalları ve bloglar bu kapsamda değerlendirilmelidir. Bu görüşteki bazı yazarlar, bu gibi hesapların mirasçılara devrinin, ekonomik yönden değil de kişiye sıkı sıkıya bağlı hak olmadıkları yönünden değerlendirerek mümkün olduğunu ileri 16 17 YILMAZ/ERKAN, s. 574 Hatta doktrinde, bu gibi ticari faaliyet gösteren sosyal medya hesaplarının devrinin ticari işletmenin devri niteliğinde olması gerektiği fikri öne sürülmektedir. 564 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) sürmektedir. Bu görüşü, TMK m. 653’teki murisin anı ve hatıra gibi maddi değeri olmayan eşyalarının mirasçılara devri hükümlerine paralel olarak yorumlamaktadırlar. Bazı sosyal medya hesapları ise hem kişisel hem de ticari amaçla kullanılmaktadır. Özellikle, kamuoyunda tanınan oyuncu, model gibi ünlü isimlerin sosyal medya hesapları genelde bu şekildedir. Bu kişiler, hesaplarını hem şahsi nedenle ile hem de işbirlikçilerinin reklamlarını yapmak amacıyla ticari olarak da kullanmaktadır. Bunun gibi, her iki amaç için kullanılan hesapların sahibi öldükten sonra devri mümkün olmamalıdır. Zira bu hesap sahiplerinin iletişime geçtiği kişilerin özel hayatlarının gizliliği hakkı olabildiğince korunmalıdır18. B. Özel Nitelikli Kişisel Veriler Bakımından Ölen kişinin sağlık verileri bakımından Türk hukukunda Kişisel Sağlık Verileri Hakkında Yönetmelik19 11. maddesinde “Ölünün Sağlık Verilerine Erişim” başlıklı bir hüküm yer alır. Bu hüküm, “Ölmüş bir kimsenin sağlık verilerini almaya, veraset ilamını ibraz etmek suretiyle murisin yasal mirasçıları münferit olarak yetkilidir. Ölmüş bir kimsenin sağlık verileri, en az 20 yıl süre ile saklanır.” şeklindedir. Bu hüküm ölen kişinin kişisel verilerinin kimler tarafından elde edilebileceğini belirtse de ölenin kişisel verilerinin idari olarak korunmasını sağlamamaktadır. Bunun yanında bu düzenleme, ölenin mirasçılarına tam koruma sağlayıp sağlamadığı konusunda şüphelidir. Zira ölenin yakınlarının, ölenin kişisel verilerinin doğruluğuna veya eksik olmasına itiraz hakkı olup olmadığı belli değildir. Genetik, biyometrik ve bazı sağlık verileri, yalnızca ait olduğu kişiye değil; bu kişinin kan bağı olan kişilere ilişkin bilgiler de içerir. Özellikle, kalıtsal hastalıklar, genetik olarak bir sonraki nesile aktarıldığından, bu veriler sonraki nesli de ilgilendirmektedir. Dolayısıyla, bu verilerin yalnızca ait olduğu kişinin kişisel verilerinin korunmasına bağlanması sonraki neslin kişisel verilerinin yeterince korunmamasına yol açabilme ihtimalini içermektedir. KAYNAKÇA AKKURT, Sami; “Kişisel Veri Kavramının Hukuki Niteliğine İlişkin Yaklaşımlara Mukayeseli Bir Bakış”, KVKD, C. 2, S. 1, 2020, s. 20-32. AŞIKOĞLU, İpek Şehriban; Avrupa Birliği ve Türk Hukukunda Kişisel Verilerin Korunması ve Büyük Veri, XII Levha Yayınları, İstanbul 2018. AYÖZGER ÖNGÜN, Çiğdem; Kişisel Verilerin Korunması Hukuku, Beta Yayınları, Ankara 2019. 18 19 Aksi görüşte, MARAŞLI DİNÇ, Yasemin; “Ölümden Sonra Sosyal Medya Hesaplarının Hukuki Akıbeti: Dijital Miras”, TBBD, S. 142, 2019, s. 283. 30808 sayılı 21/06/2019 tarihli Resmi Gazete. 565 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) DURAL Mustafa/ ÖĞÜZ Tufan; Kişiler Hukuku, Filiz Kitapevi, İstanbul 2011. ERARSLAN TÜRKMEN, Sevgi; Özel Nitelikli Kişisel Verilerin İşlenmesinde Açık Rızanın Aranmadığı Haller, XII Levha, İstanbul 2019. FRY, Thomas Frederick; Data Processing, Butterworths, 1983, ISBN 0-408-01171-8. KILINÇ, Doğan; “Anayasal Bir Hak Olarak Kişisel Verilerin Korunması”, AÜHFD, C. 61, S. 3, 2012. KÜZECİ, Elif; Kişisel Verilerin Korunması, Turhan Kitapevi, Ankara 2018. MARAŞLI DİNÇ, Yasemin; “Ölümden Sonra Sosyal Medya Hesaplarının Hukuki Akıbeti: Dijital Miras”, TBBD, S. 142, 2019. OĞUZMAN, M. Kemal / SELİÇİ, Özer/OKTAY-ÖZDEMİR, Saibe; Kişiler Hukuku, Filiz Kitapevi, İstanbul 2014. SEROZAN, Rona; Medeni Hukuk, Vedat Kitapçılık, İstanbul 2015. YILDIRIM, Mustafa Fadıl; “Genetik Analizler Ve Kişilik Haklarının Korunması Özellikle Üçüncü Kişilerin Bilmeme Hakkının İhlali”, V. Sağlık Hukuku Kurultayı, 2013. YILMAZ, Süleyman/ERKAN, Vehbi Umut; “Sosyal Medya Hesaplarının Miras Yoluyla İntikal Edip Edemeyeceği Sorusunun Kişisel Verileri Koruma Hukuku Kapsamında İncelenmesi”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 11, S. 2, 2021. 566 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) TÜKETİCİ UYUŞMAZLIKLARINDA DAVA ŞARTI ARABULUCULUKTA ÜCRETE İLİŞKİN KURAL THE RULE OF THE FEE IN THE MANDATORY MEDIATION IN THE CONSUMER LAW Miray ÖZER DENİZ Arş. Gör., Çukurova Üniversitesi, Hukuk Fakültesi Res. Assist.., Çukurova University, Faculty of Law ORCID ID: 0000-0003-2443-6290 ÖZET 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’da tüketici işleminden kaynaklı uyuşmazlıklarda 73/A maddesi ile dava şartı arabuluculuk öngörülmüştür. Bu yeni düzenleme uyarınca, uyuşmazlık miktarına göre tüketici mahkemelerinin görev alanına giren uyuşmazlıklarda, taraflar mahkeme başvurarak dava açmadan önce arabulucuya başvurmak zorundadır. Arabuluculuk faaliyetleri sonucunda ödenmesi gereken ücret, m. 73/A devamı fıkralarında düzenlenmiştir. Bu fıkralarda, ücret noktasında Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu’ndan farklı ve tüketici lehine kural öngörülmüştür. Buna göre, arabuluculuk faaliyetleri sonucunda anlaşma halinde arabulucuya ödenecek ücret ile görüşme yapılmaması halinde ödenecek yargılama ücreti bakımından, tüketici uyuşmazlıklarında farklı bir düzenleme öngörülmüştür. Bu düzenleme, tüketici hukukuna hakim olan nispi emredici kuralıyla birlikte değerlendirildiğinde, tüketicinin hiçbir ücret ödeme yükümlülüğü olmaksızın arabuluculuk faaliyetlerine katılması şeklinde yorumlanmalıdır. Buna karşın, uygulamada anılan düzenlemenin aksi yönünde tüketiciye ücret ödeme yükümlülüğü getirildiği görülmektedir. Bununla birlikte, kuralın amacı her ne kadar tüketiciyi korumak olsa da arabuluculuk faaliyetlerini olumsuz etkileme ihtimali bulunmaktadır. Bu çalışmada, bu kuralın aksi yönündeki uygulamalar ve genel olarak düzenlemenin yerindeliği tartışılacaktır. Anahtar Kelimeler: Arabuluculuk, Tüketici uyuşmazlıkları, ücret ABSTRACT Turkish Code On The Protection Of The Consumer (No 6502) is regulated mandatory mediation as condition of litigation in the Art. 73/A. According to the regulation, parties that have disputes within the jurisdiction of consumer courts have to apply for a mediator in advance. The fee has to be paid afterward of the dispute to the mediator is regulated in Art. 567 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 73/A. In this article, the rule is different from the Law on Mediation in Civil Disputes and in favor of the consumer interests specially for the fee. According to this, the fee is to be paid to the mediator if there is a settlement or in the absence of negotiation is different than the Law on Mediation in Civil Disputes. The evaluation of this regulation should be interpreted as the consumer do not have to pay anything to the mediator. On the other hand, in practice, consumers are putting in a position to pay the fee of the mediation. Moreover, this article can have negative effect on the settlement even thought it's purpose is protecting the consumer. In this study, the propriety and the practice of the regulation will be discussed. Keywords: Mediation, Consumer Law, Fee. I. GENEL HATLARIYLA ARABULUCULUK Arabuluculuk, alternatif uyuşmazlıkları çözüm yöntemlerinden biridir. Yargının yükünün azaltılması ve tarafların uyuşmazlıklarını yargıya intikal etmeden çözebilmesi imkanını veren bir alternatif yoldur. Arabuluculuk sürecinde arabulucu, 1 tarafsız ve bağımsız üçüncü bir kişi olarak, uyuşmazlığın tarafları arasında bir köprü görevi görerek onlara iletişim zemini sağlayarak, tarafların kendilerine en uygun çözümü bulabilmelerine imkân vererek uyuşmazlığın çözüme kavuşturulması görevini icra eder2. Arabuluculuk süreci, gönüllülük esasına dayanır. HUAK m. 3, “Taraflar, arabulucuya başvurmak, süreci devam ettirmek, sonuçlandırmak veya bu süreçten vazgeçmek konusunda tamamen serbesttirler” şeklinde düzenlenmiştir. Bunun yanında, kanun koyucu bazı uyuşmazlıklarda, dava açılmadan önce arabuluculuk sürecine başvurmayı zorunlu hale getirmiştir. Buradaki zorunluluk, yalnızca sürece başvurma ile ilgilidir Dolayısıyla, taraflar HUAK m. 3 uyarınca, süreci devam ettirme ya da sonuçlandırma bakımından serbesttir3. Arabuluculuk sürecinde gizlilik hakimdir. Bu süreç boyunca tarafların birbirlerine sundukları bilgi ve belgeler, ileride dava açılması halinde delil olarak ileri sürülemez. Bunun yanında, süreç, yargıya nazaran daha esnektir. Taraflar, kendi menfaatlerine en uygun çözümü bularak uyuşmazlığı sonlandırabilirler. 1 2 3 MOORE, Cristopher W. Arabuluculuk Süreci, Anlaşmazlık Çözümünde Pratik Stratejiler, The Mediation Process, (Çev. Tarkan Kaçmaz, Mustafa Tercan), 4. B., Ankara, 2016, s.2 vd.; ÖZBEK, Mustafa. Alternatif Uyuşmazlık Çözümü, C. 1, 4. B., Ankara, 2016, s. 191; TANRIVER, Süha. “Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları: Arabuluculuk Kurumuna Hukukî ve Sosyolojik Bir Bakış”, Prof. Dr. Fikret Eren’e Armağan, Ankara, 2006, s. 821-842; TANRIVER, Süha. Hukuk Uyuşmazlıkları Bağlamında Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları ve Özellikle Arabuluculuk, Makalelerim II, Ankara, 2011, s.4 vd.; KEKEÇ, Elif Kısmet. Arabuluculuk Yoluyla Uyuşmazlık Çözümünde Temel Aşamalar ve Taktikler, 3. Baskı, Ankara, 2016, s. 11. Sarıhan, Banu Bilge. (2021). Tüketici Hukuku Uyuşmazlıklarında Dava Şartı Arabuluculuk Uygulaması, Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 4(2), s.415-440. 568 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Arabuluculuğa elverişi uyuşmazlıkların neler olduğu HUAK m. 1’de belirtilmiştir. Madde, “Bu Kanun yabancılık unsuru taşıyanlar da dahil olmak üzere, ancak tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri iş ve işlemlerden doğan özel hukuk uyuşmazlıklarının çözümünde uygulanır. Şu kadar ki, aile içi şiddet iddiasını içeren uyuşmazlıklar arabuluculuğa elverişli değildir.” şeklinde düzenlenmiştir. Madde, tüketici uyuşmazlıkları kapsamında değerlendirildiğinde, tüketici hukukundan doğan uyuşmazlıkların arabuluculuğa elverişli olduğu görülmektedir. Zira tüketici ve karşı taraf olan satıcı veya hizmet sağlayıcı arasındaki hukuki ilişki tarafların serbestçe tasarruf edebileceği bir konudur. Ayrıca, Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un 68/5 ve 73/A hükümleri de bu değerlendirmeye paraleldir TKHK m. 68/5’te “Bu madde tüketicilerin ilgili mevzuatına göre alternatif uyuşmazlık çözüm mercilerine başvurmasına engel değildir” şeklinde ifade yer almaktadır. Bu düzenleme esasında Tüketici Hakem Heyetlerine başvuru yapılmasının yasal zeminini oluşturmaktadır. II. TÜKETİCİ UYUŞMAZLIKLARINDA DAVA ŞARTI ARABULUCULUK Tüketici hukukunda esas olan tüketiciyi korumak, bilinçlendirmek ve hak arama yollarının geliştirmek ve tüketici adına kolaylaştırmaktır4. Bu çerçevede 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’da tüketicinin hakkını araması için iki farklı yol öngörülmüştür. Bunlar, uyuşmazlık miktarına bağlı olarak tüketici hakem heyeti ya da tüketici mahkemelerine başvurmaktır. Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un madde 73/A-1, “Tüketici mahkemelerinde görülen uyuşmazlıklarda dava açılmadan önce arabulucuya başvurulmuş olması dava şartıdır.” şeklinde düzenlenmiştir. Bununla birlikte, maddenin devamında, Tüketici hakem heyetinin görevi kapsamında olan uyuşmazlıklar, Tüketici hakem heyeti kararlarına yapılan itirazlar, TKHK m. 73/6’ da belirtilen davalar, TKHK m. 74’te belirtilen davalar ile tüketici işlemi mahiyetinde olan ve taşınmazın aynından doğan uyuşmazlıklarda dava şartı arabuluculuk hükümlerinin uygulanmayacağı düzenlenmiştir. Bu kurala göre, tüketici uyuşmazlıkları hakkında dava şartı arabuluculuğun belirlenebilmesi için öncelikle tüketici mahkemelerinin görev alanına giren uyuşmazlıkların belirlenmesi gerekir. Tüketici mahkemelerinin görev alanı ise her yıl Ticaret Bakanlığı tarafından hazırlanan “6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun 68 inci ve Tüketici 4 AYDOĞDU, Murat; Tüketici Hukuku Dersleri, Adalet Yayınevi, Ankara 2015, s. 21-22; ASLAN, Yılmaz, Tüketici Hukuku, Ekin Yayınevi, Bursa 2015, s. 18 vd; DERYAL, Yahya/ KORKMAZ, Yakup, Tüketici Hukuku, Adalet Yayınevi, Ankara 2015, s. 50; İNAL, Tamer; Tüketici Hukuku, Seçkin Yayınevi, Ankara 2014, s. 67. 569 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Hakem Heyetleri Yönetmeliğinin 6 ncı Maddelerinde Yer Alan Parasal Sınırların Artırılmasına İlişkin Tebliğ’inde belirlenerek Resmi Gazete’de ilan edilir. Bunun yanında, hakem heyetinin görev kapsamına giren uyuşmazlık miktarları bakımından ise arabulucuya başvurmasında bir engel yoktur5. Dolayısıyla, arabuluculuğa elverişli olmak kaydıyla, tüketici hakem heyeti görev alanına giren uyuşmazlıklarda da ihtiyarı arabuluculuk yöntemine başvurulabilir. Bu durumda, taraflar, hem arabuluculuk süreciyle uyuşmazlığın çözümlenmesinde hem de arabulucunun şahsında anlaşarak arabulucuya başvurabilir. III. ARABULUCULUK SÜRECİNDE ÜCRETE İLİŞKİN KURAL Dava şartı arabuluculuk sürecinin tüketici hukukuna özgü farklılığı kendisini ücret noktasında göstermektedir. TKHK m. 73/A’nın 2. fıkrası, 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanununun 18/A maddesinin onbirinci fıkrasının tüketici aleyhine uygulanmayacağını ifade etmiştir. 6325 sayılı Kanun m. 18/A’ya göre, uyuşmazlık taraflarından birinin bir mazeret belirtmeksizin ilk toplantıya katılmaması ve bu sebeple arabuluculuk görüşmesinin yapılmasını engellemesi halinde, yargılama sonunda haklı olduğu anlaşılsa dahi yargılama giderleri toplantıya gelmeyen tarafa yüklenir. Kural bu şekilde olmakla birlikte, 6502 sayılı TKHK, bir istisna getirerek, bu kuralı tüketici lehine çevirmiştir. TKHK m. 73/a/3’e göre, tüketici uyuşmazlığında, arabuluculuk faaliyeti sonunda taraflara ulaşılamaması, taraflar katılmadığı için görüşme yapılamaması hâlinde tüketicinin ödemesi gereken arabuluculuk ücreti, Adalet Bakanlığı bütçesinden karşılanır. Böylece, tüketici, arabuluculuk görüşmelerine katılmasa bile yargılama giderleri kendi üstünde kalmayacaktır. İkinci olarak, 6325 sayılı Kanundan farklı olarak, tüketicinin taraf olduğu uyuşmazlıklarda, tüketici anlaşsa da anlaşmasa da tüketicinin ödemesi gereken arabuluculuk ücreti, Adalet Bakanlığı bütçesinden karşılanır. Diğer dava şartı uyuşmazlık konularından farklı olarak tüketici uyuşmazlıklarında, tüketici anlaşsa da arabulucuya bir ücret ödemeyecektir. Nitekim, diğer uyuşmazlıklarda, tarafların anlaşması halinde, arabuluculuk ücreti ya bir tarafça ya da taraflarca eşit şekilde ödenmektedir. Kanun koyucunun, tüketiciye hiçbir şekilde arabuluculuk ücreti ödeme yükümlülüğü öngörmemesi kuşkusuz, tüketicinin hak arama yolunu kolaylaştırmak ve tüketici koruma amacından kaynaklanmaktadır. Ne var ki uygulamada kural bu şekilde açıkça tüketicinin arabuluculuk faaliyetleri sonucu ücret ödememesi şeklinde olsa da anlaşma halinde aksi şekilde örneklere rastlanmaktadır. Bunun bir görünümü, tüketiciye anlaşma miktarının %3’ünü ödeme yükümlülüğü getirmek 5 AKİPEK, Şebnem/YILDIRIM, Abdülkerim/ERMENEK, İbrahim/KUTLAY, Selda; Tüketici Hukukunda Uzman Arabuluculuk, AB.Hukuk İşleri Genel Müdürlüğü Arabuluculuk Daire Başkanlığı Temel Eğitim Kitapçığı, Ankara, 2021, s.124-126. 570 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) şeklindedir. Bunun sebebi, arabulucunun bu kuralı düzenleyici bir kural olarak varsayması ya da görmezden gelmesidir. Bir diğer görünümü ise anılan kuralı, tüketicinin kendi payı açısından yorumlayıp, karşı tarafın (tüketici olmayan tarafın) arabuluculuk ücretini ödeme noktasını düzenleyen bir kural olmamasından yola çıkarak, karşı tarafın ödemesi gereken arabuluculuk ücretini tüketiciye yükletmektir. Örneğin, tarafların uyuşmazlık miktarı kırk beş bin liradır, uyuşmazlık miktarının yüzde altısı iki bin yedi yüz lira ve karşı tarafın ödemesi gereken miktar bin üç yüz elli lira olarak hesaplanır. Bu örnekte olması gereken, arabulucunun bin üç yüz elli lirayı karşı taraftan tahsil edip tüketicinin payına düşen altı yüz seksen lirayı da Adalet Bakanlığı bütçesinden karşılanmasını beklemek olmalıdır. Ne var ki uygulamada, karşı tarafa düşen miktarın tüketici tarafından karşılandığına rastlanmaktadır. Kuşkusuz bu şekilde yapılan uygulamalar, Tüketici hukukuna, nisbi emredici hukuk kurallarına aykırıdır. Nisbi emredicilik kuralı, tüketici aleyhine olacak şekilde dürüstlük kuralına aykırı değişiklikler yapılmamasına ilişkindir. Bunun yanında, tüketici lehine yorum ilkesi geçerlidir. Her iki ilke birlikte değerlendirildiğinde, bu şekilde tüketiciye arabuluculuk ücretinin yükletilmesi kanuna aykırı olacaktır6. Zira kanunda tüketiciye ücret ödeme yükümlülüğü öngörülmemiş iken taraf ve arabulucunun, tüketiciye ücret ödeyeceği şekilde bir anlaşma metni hazırlaması tüketici aleyhine olacak şekilde bir değişiklik olacaktır. IV. ÜCRETE İLİŞKİN KURALIN YERİNDELİĞİ Kural bu şekilde olmakla birlikte bunu yerindeliği ayrı bir tartışma konusudur. Pek tabi ki TKHK’nun öncelikli amacı tüketiciyi korumaktır. Dolayısıyla, tüketiciye hiçbir arabuluculuk ücreti ödeme yükümlülüğü getirmeden uyuşmazlığını öncelikle arabuluculuk yönteminde çözüme kavuşturmasını sağlamaya çalışmaktadır. Bununla birlikte, bu düzenleme her zaman tüketici lehine sonuç vermemekte ve arabuluculuk faaliyetlerinde arabulucunun hakkını almasını engellemektedir. İlk olarak, arabuluculuk müzakereleri sırasında kural, her iki tarafın da eşit olmasıdır. Zira ancak bu şekilde, müzakereler sağlıklı bir şekilde yürütülebilir. Buna karşın, anlaşma halinde, tüketicin hiç ücret ödemeyecek iken diğer tarafın anlaşma miktarının yüzde üçünü ödeyecek olması, diğer tarafın anlaşma sağlanmasına yönelik isteğini azaltabilecektir. Uygulamada, bu açıklama her ne kadar kanuni bir zemine dayandırılsa da bir tarafın sadece kendisinin ücret ödeyecek olması genellikle süreci olumsuz etkilemektedir. Hatta zaman zaman, ancak tüketicinin kendi payına düşen ücreti ödemesi halinde anlaşma sağlanacağı şekilde talepler ileri sürülmektedir. Bu da sürecin tıkanmasına neden olmaktadır. Zira yukarıda açıklandığı 6 SARIHAN, s. 435. 571 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) üzere kural, tüketicinin ne kendi ne de karşı tarafın payına düşen arabuluculuk ücretini ödeme yükümlülüğü olmamasıdır. Bunun yanında, arabulucunun anlaşma miktarı ne olursa olsun tüketiciden her zaman maktu ücret alması çoğu zaman adil olmamaktadır. Bu noktada, her ne kadar tüketicinin menfaati, arabulucuların menfaatine üstün tutulsa da bunun anlaşma sürecini etkilediği bir gerçektir 7. TKHK’nun amacının öncelikli olarak tüketiciyi koruması makul olsa da tüketicinin her zaman yargılama giderlerini dahi ödeyemeyecek kadar korumasız olduğu varsayımında bulunulmaması gerekir. tüketicinin zayıf konumda olduğu durumlar pek tabi mevcuttur ancak arabuluculuk noktasında her iki taraf da eşit olarak kabul edilmelidir. KAYNAKÇA AKİPEK, Şebnem/YILDIRIM, Abdülkerim/ERMENEK, İbrahim/KUTLAY, Selda; Tüketici Hukukunda Uzman Arabuluculuk, AB.Hukuk İşleri Genel Müdürlüğü Arabuluculuk Daire Başkanlığı Temel Eğitim Kitapçığı, Ankara, 2021, s.124-126. ASLAN, Yılmaz, Tüketici Hukuku, Ekin Yayınevi, Bursa 2015. AYDOĞDU, Murat; Tüketici Hukuku Dersleri, Adalet Yayınevi, Ankara 2015. DERYAL, Yahya/ KORKMAZ, Yakup, Tüketici Hukuku, Adalet Yayınevi, Ankara 2015. İNAL, Tamer; Tüketici Hukuku, Seçkin Yayınevi, Ankara 2014. KEKEÇ, Elif Kısmet. Arabuluculuk Yoluyla Uyuşmazlık Çözümünde Temel Aşamalar ve Taktikler, 3. Baskı, Ankara, 2016, s. 11. MOORE, Cristopher W; Arabuluculuk Süreci, Anlaşmazlık Çözümünde Pratik Stratejiler, The Mediation Process, (Çev. Tarkan Kaçmaz, Mustafa Tercan), 4. B., Ankara, 2016. ÖZBEK, Mustafa; Alternatif Uyuşmazlık Çözümü, C. 1, 4. B., Ankara, 2016. SARIHAN, Banu Bilge; “Tüketici Hukuku Uyuşmazlıklarında Dava Şartı Arabuluculuk Uygulaması”, Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 4, S. 2, s. 415440. TANRIVER, Süha; “Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları: Arabuluculuk Kurumuna Hukukî ve Sosyolojik Bir Bakış”, Prof. Dr. Fikret Eren’e Armağan, Ankara, 2006. TANRIVER, Süha; Hukuk Uyuşmazlıkları Bağlamında Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları ve Özellikle Arabuluculuk, Makalelerim II, Ankara 2011. 7 SARIHAN, s. 435. 572 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) PROBLEMS IN THE GLOBAL SERVICE TRADING CASE AND POTENTIAL DEVIATIONS IN ECONOMIC GROWTH EXPECTATIONS Ahmet Niyazi ÖZKER Prof. Dr., Bandirma Onyedi Eylul University, Faculty of Economics and Administrative Sciences, Public Finance Department 10200-TURKEY ORCID ID: 0000-0001-5313-246X ABSTRACT Global service trade shows mutually different expansion areas in different dimensions between countries, especially in recent years. Global service trade affects different economic margins based on imports and exports, especially in OECD countries, and it is observed that it creates a different global income area for countries. Despite all this, it is seen that some features distinguish the global service trade from other trades. The foremost of these features is that different portfolios are included in the different service offerings of the countries. All kinds of service provision in these areas create different contribution values with different expectations. At the beginning of these problems are the profit shares in the distribution of services and the difficulties in sharing added value creation. It appears that the differences between the currencies and the differences in income level pose an essential problem in the distribution of different values in the global service trade with varying margins of profit. A service delivery standard with higher imports in service trade within the developed world countries resulted in different expectations. It is also observed that the emergence of other financial perception elements in the developing underdeveloped emerging economies, which may arise in these seeming situations, causes significant problems. Global service trade has emerged as an essential trade portfolio with several presentations in recent years with this approach. However, it is understood that the existing standards at every stage often create some deviations for developing countries, especially the national financial burdens and efficient deviations in the standards in the global service trade. This inevitable phenomenon necessitated joint protocols and commercial agreements, especially between OECD countries. It appears that the determination of specific criteria with international commercial contracts is among the crucial steps towards the solution of these problems. Key Words: Emerging Economies, Export, Global Service Trading, Import, OECD. JEL Codes: F23, F44, F63, F66. 573 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) INTRODUCTION The existence of a balanced service provision in international trade also means a service portfolio closely related to the quality of the mutual commercial relations. In this respect, it appears that the quality of the process in realizing all kinds of economic and commercial global trade options takes place in the process as the value of the relevant service providers. In this context, the understanding of trade for global services means the presentation infrastructure, quality standards, and norms of the structural position of the commercial relations and options at the international level. All kinds of deals and international economic and commercial values emerge meaningfully with the quality measurements in a specific infrastructure service and database of organizations such as the World Trade Organization (WTO) and the international United Nations Economic and Development Conference (UNCTAD), also as related to these establishments the trade in services is the subject of meaningful evaluations in all the scope of items of global business. Global service trade covers an important area that the World Trade Organization (WTO) tries to deal with in particular standards and is related to creating a qualified global trade environment between countries (WTO, 2010: 7). This field operates as a result of some arrangements that the World Trade Organization is trying to standardize and has put forward among countries, and represents an area that is tried to be increased with the statistical information of international trade. This area covers the important service categories covering the years between 2005 and 2019 on the world scale, apart from the different areas of international trade, where international trade is expressed in quality with the leading commercial criteria (EuroStat, 2014: 9). Among the essential service categories, especially Services in the Cultural Public Domain, Logistics, Construction, Travel and Transportation services can be considered a weighted structure. However, it appears that the World Trade Organization (WTO) and the United Nations Conference on Economics and Development (UNCTAD) are effective in the decisions taken on this issue in revealing and regulating the global service trade based (UNCTAD, 2021: 59). As a result of these decisions, the WTO aims to determine the values for some accounting periods other than damages such as negative financial processes natural disasters and set quality standards according to all economic growth forecasts. However, we see that mutual insurance values for the harmonization of trade values between countries and the correction of insurance flows, categorized for the operation of global trade, are also considered by the WTO as a quality standard. However, it should be said that in terms of quality standards, it is inevitable that the derivatives targeted by the WTO and the functions related to service provision (WTO, 2015: 574 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 5-6). Also reveal some sanctions that may share some problems with other countries, especially in reaching quality standards through certain transactions. On the other hand, within the scope of the information available to the WTO, the necessity of expressing this information in values that will allow the comparison of import and export limits, especially related to the WTO, arises (WTO, 2020: 15). In this context, several results that can be reported in terms of global service trade, which is considered within the scope of WTO, reveal a structure that can be expressed with similar characteristics of economies. It can be said that the service trade is covered within the scope of WTO together with UNCTAD as covering 88% of the world service trade. In addition, services for children, which can be considered in derivative service categories, and the quality standards related to these services, which can be evaluated in the world data set, have also resulted in the emergence of businesses providing commercial services with several different features (Neu and Brown, 2005: 11). Again, in this situation, it should not be ignored that a balanced foreign trade phenomenon within the scope of quality standards that can be expressed in particular needs a global phenomenon based on service quality standards within the range of global services. THE BALANCED INSTITUTIONAL APPROACH TRADE IN SERVICES INTENDED TO LIKELY ECONOMIC EXPECTATIONS The ongoing nature of international service exchange based on mutual commercial partnerships can also affect global trade in some cases through commercial exchange relations in which non-allocated services are involved in the process. This structure of bilateral trade services can further highlight the negative bilateral relationship of possible deviations on economic growth with the delivery of manufacturing and insurance services. Undoubtedly, a significant part of the service trade has brought several problems. It is also directly affected by the technical and technological infrastructure. It is necessary to mention some of the main principles of handling international trade in terms of service quality (Liberatore and Wettstein, 2021: 4):  Determination and Evaluation of Trade Service Quality in Global Process: The first of these main principles is undoubtedly to collect the reported information at a global level and to ensure an important current information flow and presence associated with accurate information. In other words, since knowledge about global trade approaches has different effects at each level, it may result from different perceived events of international trade, fed by different types of information that can lead to a number of meaningful different results. This issue, which aims to ensure consistency in the OECD's approach to increasing the service-oriented quality in international trade, has become a 575 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) phenomenon that needs to be standardized. This phenomenon has reached a level of sanction at the global level, which is also supported by UNCTAD. Strengthening the infrastructure of international trade for the collection of information and the extraction of clean information constitutes one of the most fundamental elements of the infrastructure in the provision of services directly related to global trade. Undoubtedly, this approach, which also reflects the institutional event of the service quality provision for global trade, also expresses the position of a structure where joint decisions are taken between institutions and transactions are followed on an institutional, legal basis under the sanction of the WTO. This position also provides an essential infrastructure in preventing tax evasion phenomena such as tax havens, which is in line with the decisions taken by the OECD Financial Affairs Committee to increase corporate efficiency. This institutional infrastructure represents a process that clarifies the critical structural elements and dynamics in understanding the service quality of international service quality trade and the level of contribution to increasing global trade (WTO, 2019: 14).  Forecasting and Global Tracking of Unknown Mutual Bilateral Trade Relations: The primary condition of supporting the import and export transactions in international trade with high-quality financial infrastructure and an institutional financial position makes it inevitable to clarify the said bilateral agreements within the scope of mutual financial agreements and accurately predict possible commercial developments for the future. In this respect, anticipating all kinds of bilateral trade relations and integrating them into a corporate standard and a global financial compliance process means an important step. The service quality approach in the presentation of international trade may have created a level of quality that is different from a set of corporate audits or that may be in question from commercial agreements between a country or countries that represent only a particular region. This level generally reveals a different structure from the other global dynamics related to the harmonization processes at the worldwide group of bilateral trade agreements. The often-closed nature of bilateral trade agreements is shaped by foreign financial relations apart from international corporate reporting, and it also results in later forecasting of possible trade commodity changes. This situation, which causes the global commercial process to shift to uncontrolled financial areas, also means a global service delivery that results in the global informal economy. In this context, the service quality provision to support international trade can be evaluated in different categories or developed in an often-ignored trend. In this respect, estimating such approaches based on closed-unknown bilateral agreements within the framework of 576 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) bilateral agreements and bringing these forecasts to international standards at the institutional level is inevitable in revealing an important service standard quality (United Nations: 2008: 51).  Achieving a Global Balance of Export and Import Flow, and Sustainability Ensuring: Undoubtedly, the structural impact of service delivery quality at the global level on foreign international trade is directly related to the worldwide infrastructure, at what level, and under what conditions imports and exports are made. Because the servicebased expansion of the service trade, which is about the service standards of global trade, comes into question with the commercial relations related to imports and exports. The process in which economic and commercial goods between countries are bought and sold in all kinds of values and are subject to mutual exchange emerges with a structure that requires financial follow-up and this financial follow-up creates a linear correlation with service quality. In this respect, it appears that the international sustainability principles regarding significantly higher financial incentives in developing economies with high imports are a matter of discussion. Because for these countries, where imports of all kinds are high, the tendency towards this process is followed in terms of cheaper and financially preferable goods. On the other hand, this phenomenon causes the problem of the global trade balance to occur in the process as a problem in the trade flow of export and import. Developed countries with high exports, on the other hand, focus more on acquisitions in foreign exchange in terms of buying and selling a particular commodity to target the increase in exports to underdeveloped countries as industrial countries. At the same time, this approach creates an important positive ground for the investment portfolios in these countries, with the current account deficits of developed countries in surplus. In this respect, equal distribution of a global service portfolio is inevitable in balancing imports and exports and ensuring its sustainability among countries at all levels of development. This is one of the biggest reasons why the search for quality in foreign trade in this service distribution is valid for every country, and it is seen that the search for balance in question highlights the process in which the balanced sustainability of the import and export flow requires a higher global service delivery quality (HM Government, 2021: 32). POSITION OF GLOBAL SERVICE PROVISION IN GLOBAL TRADING TRANSACTIONS The structural change of global trade regarding service provision in all commercial transactions at the worldwide level reveals different rates with some different critical 577 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) approaches. At the international level, all kinds of value contribute to the service trade, especially to the balance of payments and the other distributions of the added value created, which reveals significant differences globally (ECLAC, 2014: 32). The Global Position of Global Trade in Services and Global Structural Breakdown It is seen that raw materials, intermediate and semi-finished goods also have an important place in addition to the primarily produced goods subject to international trade and the goods related to the manufacturing sector. At this point, it is seen that the service trade, together with the manufacturing industry, is in a different category and at a lower rate. However, when we examine the subject from a different point of view in different branches, it is understood that the service trade of the countries, primarily related to the target economic development levels, has a significant place in creating added value (Karami et al, 2019: 136-137). Undoubtedly, an essential part of global trade focused on economic growth is the ratio of contribution values related to the presentation of manufactured goods. In other words, the production of all kinds of goods as manufactured goods at the global level constitutes the primary objectives of economic growth-oriented developing economies. The primary purpose here is to target the added value created by the commercial nature of the international global service provider in the service sector, which is at the level of contribution to economic growth. This position also reveals that global trade is meaningful with different rates for different services trade in different categories in terms of economic growth. In other words, a situation where the primary goal of global economic growth is to create mutual added value and to create a significant improvement in their national incomes constitutes a priority position (OECD, 2011: 3). It can be said that this phenomenon primarily comes to the forefront of global trade for the purpose of added value, besides ensuring the balance of payments, and it will lead the balance of payments balances to a positive commercial transformation with the increasing National Income elements. Graphic 1 below shows both the contribution level of global service-oriented global trade to the balance of payments and the position of the proportional contribution values in creating added value for countries' economic growth in 2019: 578 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Source: Global Economists Trinidad (2020), https://tr.pinterest.com/pin/334251603566343402/ (Accessed February, 02.2022). Graphic 1. Economic Distribution of Global Service Values in the Global Process As seen in Graphic 1 above, the contribution of international commercial service provision to the balance of payments on a global scale is smaller than the proportional contribution of the manufacturing sector. However, considering the event on a value-added basis with a focus on economic growth, it is observed that the value-added values related to global service provision in 2019 are higher than the value-added ones created primarily by the manufactured goods and the manufacturing sector and hover around 45%. This situation has an important place for countries focused on economic growth, especially those representing emerging economies (OECD, 2017: 8). Service global service provider also has a higher contribution value in terms of the balance of payments than those related to primarily produced raw materials and investment goods. It can be said that this value, which is around 23%, can be expressed with the service quality resulting from financial and financial transactions, especially to support the manufacturing sector to increase the presentation quality of global trade. Supporting international investments in this type of service quality has also increased the contribution value of the quality service delivery of worldwide business and the importance of service delivery quality on the balance of payments (Loh, 2013: 761). In addition to this, in global trade, which we mentioned as economic growth-oriented, added value creation, and national income increase, countries have a more meaningful place in international trade that can be done with service delivery and service delivery such as the tourism sector, and it is possible to create high added value with lower costs at financial scales. At the same time, this is the positive affect scale of the service delivery values, in 579 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) which the manufacturing sector is also supported apart from the production and heavy industry production, and all kinds of service provision related to these structural supports are also in question by increasing the new service quality. In Graph 2 below, the change process and trend of change regarding the increasing service sector are observed in the research conducted by OECD and WTO in the post-2005 period: Source: Antonella Liberatore and Steen Wettstein, (2021), THE OECD-WTO Balanced Trade in Services Database (Bpm6 Edition), OECD-WTO January 2021, Paris: OECDWTO Publications, 2021, p. 18. Graphic 2. The Appearance of World Services Trade Process (as US $) As seen in Graph 2 above, the increasing service delivery values on a global scale show a continuously increasing trend within improving service delivery items. It appears that this increase, which can be expressed in US dollars as an international currency, also increased the other financial as service trade, and the increasing financial weight at the global level directly affected other financial items and created a significant global trade volume. However, as observed in Chart 2, it is noteworthy that the increasing values entered into an upward trend equivalent to the increases in world export and import values. It is seen that a structure in which an important service infrastructure supports a balanced global trade increase within the scope of exports and imports, and the same equivalence also supports this situation. It is difficult to say that all kinds of global public service trade offerings that may increase within the global service trend have different effects with different values in this sense (Sigala and Christou, 2006: 346). However, it emerges as a structural necessity that export and import balances are and should be taken together in order to create a balanced global trade and a balanced current account deficit level. The fact that the expectations regarding the ever- 580 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) increasing export values and the balanced global trade elements respond to the expectations, especially in the emerging economies, indicate that different values are revealed by a global structure. However, the recent financial facts, in which the increase in export limits can be expressed with different values and the increase in import values, especially in emerging economies, has increased the portfolio of structural expectations and trade expectations for service trade, which constitutes a significant proportion of global trade (Constantinescu et al, 2015: 20). Global Economic Distribution of Global Services Trade and Target Values in Economic Prospects It is crucial to reveal the increased limits of the recent global service items in the scope of exports and imports to understand better the economic effects of the increase in international service trade. It is considered as an essential explanatory indicator of the recent fluctuations in global economic growth, with the values that can be offered in areas such as travel, tourism, transportation, construction, financial services, and manufacturing services. Knowing the impact values of all kinds of service delivery values in different categories that make up the export and import values, and the effect of the structure in this category, in which especially the manufacturing sector has come to the fore in the last period, which means that on economic growth has become even more prominent this economic growth expected (Cingano, 2014: 13). Undoubtedly, this situation has brought the global evaluation of economic development targets to a different interpretation. Table 1 below presents the percentage changes in recent global services trade items that may be in question in import and export values: 581 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Table 1. Distribution of Trade in Services by Service Trade Items in the Scope of Global Trade Source: Antonella Liberatore and Steen Wettstein, (2021), THE OECD-WTO Balanced Trade in Services Database (Bpm6 Edition), OECD-WTO January 2021, Paris: OECD-WTO Publications, 2021, p. 8. Table 1 above reveals important change values in expressing the change in economic expectations in the service portfolio items subject to imports and exports within the framework of global financial targets and indicates a recent period in which the structural factorial scales of economic development differed. The fact that the services of the manufacturing sector and physical raw materials, semi-finished products, and intermediate inputs, which create a direct added value to the economic expectations, have entered a severe upward trend also means that the emerging economies are involved in more effective global trade. This phenomenon put forth the effective economic alterations in the post-2005 period (Everett et al, 2010: 14). Economic growth, especially the increase in the business and service concept of the construction sector and all kinds of import entries related to this sector, has created an important real contribution scale with the support of personal and public service delivery values in this sense (Curristine et al, 2077: 5). This change also means that public financial presentations find more places institutionally, especially in the process of economic growth. This phenomenon means that structural service values also increase their economic contribution values at the global level, especially in today's world where the service delivery values within the telecommunication and communication internet network framework have increased significantly. Among the import and export values in which technology transfers take place, the increasing expectations of the 582 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) internet sector and virtual services, especially in emerging economies, as well as the increasing process of export values in this environment is an important addition for emerging economies (OECD, 2015: 2). In contrast, its technology has created value regarding import values. This situation, which means that the import values for the countries producing and supplying energy have decreased, also reveals that the costs of changing the energy production values are effective in the process. This phenomenon means real value increases and contribution values increase in emerging economies. It appears that it represents an economic process in which borrowing portfolios are also reduced to an optimal level, especially with all kinds of supported infrastructures in financial services (Ray, 2015: 25). In an environment where construction services have come out of a stagnant state and are at a lower level in the last year, the fact that telecommunication, computer, and information delivery services have a particularly important place in imports and exports as a particularly important subject of change, and that financial services are supported by corporate services that can support this constitutes important structural integrity. It is difficult to talk about the fact that the public global service provision in all transportation and travel services has shown a striking change in the last period as a stagnant course. Based on the changes in the values of imports and exports, there is a significant structural change in the distribution of production factors of inputs and outputs based on financial support services and manufacturing in countries where the most economical global investments are in question (EUROSTAT, 2008: 17). In terms of economic growth, it is also possible to interpret the median distributions and standard deviations in possible statistical values and the scale values on the economic impact by considering the issue of the global service trade sector based on countries. It should be emphasized that the values in the determination of these values constitute an average median value for the import and export comparison of the median distribution values between countries. In Table 2 below, it is possible to see the average median distribution of service delivery values within the scope of imports and exports of some globally selected countries and their standard deviations regarding their expectations: 583 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Table 2. Global Symmetry Index and Deviation Values in Selected Countries (2005 - 2019) Source: Antonella Liberatore and Steen Wettstein, (2021), THE OECD-WTO Balanced Trade in Services Database (Bpm6 Edition), OECD-WTO January 2021, Paris: OECD-WTO Publications, 2021, p. 17. As seen in Table 2 above, it appears that the average deviation values regarding the global average service trade give meaningful information based on selected countries within the scope of import and export, especially at the worldwide level. In Table 2 above, the high median values of the government led by Australia, Japan, and the USA constitute an actual weight in terms of the high service distribution values in imports and exports. Again, the fact that the standard deviation values in these selected countries are almost equal to each other also means that nearly most of the matters they target for their economic growth targets are realized. Each change in service values, especially in export and import, can be interpreted as an increase in the quality of service delivery values of industrialized world countries in service sector presentations (UNIDO, 2017: 5). Discussion Among emerging economies such as Russia, New Zealand, Malaysia, and Korea, although the average median values are high and this phenomenon may express as a deviation from the targets of some export-based service offerings. Some interpretations of Singapore and Russia can also be interpreted as a position where the export items for the global market have decreased even more in terms of the service sector to achieve their economic targets. It is seen that in economies with high industrial exports such as France, Japan, and Italy, this export is supported by the service sector portfolio, and its presentation also creates an export increase 584 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) trend and raises the average median values above these countries. If we interpret the high mean, median value in Australia together with the small standard deviation values in Italy as well as the normal deviation value in Italy, it shows that among the countries that should be interpreted as the negative effect on the export coefficient. This has caused the current account deficits with the decrease in import values, especially in Italy. This change process in selected world countries in terms of economic growth, especially in the United States, means that the standard deviation values are small in exports and imports, and the mean, median value directly has a positive effect on economic growth. It is possible to interpret the high contribution values for exports and the presentations in the service trade as a significant level of influence in terms of contribution value at the global level. CONCLUSION It is observed that the global service trade has shown a significant increase in recent years with a notable change trend. All kinds of service portfolios subject to import and export worldwide, especially the service portfolio items, which have increased globally with their financial burden, have an important place. It is understood that it has continued without any fluctuation with continuous fluctuation increases in recent years. It appears that this phenomenon especially affects emerging economies, and it is understood that a significant part of these effects creates a positive current account deficit balance when compared to the target economic growth values. It is seen that this created balance has a significant positive impact on economic growth and especially on economic growth for developing countries. It has been understood that it is more meaningful to mention that the global service trade creates a positive impact value in two main structures in this sense. The first of these is the institutional nature of the service financial service provision related to the global presentations of the manufacturing industry and the condition of raw materials called essential production goods and semi-finished goods. It is observed that this phenomenon, which can also be described as service quality, has a significant effect on the increase in global service trade increase values and especially to the rise of corporate finance institutions. Another structure that is directly related to our subject is "Tourism", "Transportation", "Logistics" supports under the name of global service provision, the existence of public mutual "Social Services", "Education Services" and the global nature of education services, as well as sub-services. On the other hand, this process increases significantly, especially regarding factorial presentations among export items. It is understood that it has an effect level related to the global increase in the cost of service trade on this basis. In this context, it is understood that each increase in global service trade results in a process that is directly 585 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) affected by different values, but this level of influence creates an expansion with a positive impact scale on economic development. Regardless of the stage, the ever-increasing structure of global services, especially in the field of social services, with their reciprocal international institutional nature, directly affects the increases in the service sector within the scope of imports and exports, bringing the cost level of service trade to the process as a different real added value in other areas. Here, the increasing scale value of the real added value contribution in recent years has a significant place as the primary objective of the service trade on economic growth. This economical structural transformation, which is seen as a factor stabilizing the macroeconomic values of developing economies, means increasing global service trade standards and structural expectations with the increasing virtual trade's service delivery portfolio. The contribution scale of economic value creation also emerges as an important global infrastructure opportunity to balance current account deficits for developing countries with weak industrial structures. REFERENCES Cingano, F. (2014), “Trends in Income Inequality and its Impact on Economic Growth”, OECD Social, Employment and Migration Working Papers, No. 163, Paris: OECD Publishing, 2014. Constantinescu, C., Mattoo, A. & Ruta, Michele (2015), The Global Trade Slowdown: Cyclical or Structural?, IMF Working Paper January 2015, WP/15/6, Washington D.C.: International Monetary Fund (IMF), 2015. Curristine, T., Lonti, Z. & Joumard, I. (2007), Improving Public Sector Efficiency: Challenges and Opportunities, OECD Journal on Budgeting, Volume 7 – No. 1 Paris: OECD Publishing, 2007. ECLAC (2014), International Trade and Inclusive Development Building Synergies, Santiago: Economic Commission for Latin America and the Caribbean (ECLAC), September 2014. EUROSTAT (2008), Eurostat Manual of Supply, Use and Input-Output Tables, Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities, 2008. EUROSTAT (2014), Quality Report On European Statistics on International Trade in Goods: Data 2010–11, Luxembourg: Publications Office of the European Union, 2014. Everett, T., Ishwaran, M., Ansaloni, G. P. & Rubin, A. (2010), Economic Growth and the Environment, Defra Evidence and Analysis Series Paper 2, March 2010, London: Department for Environment, Food & Rural Affairs (Defra), 2010. 586 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Global Economists Trinidad (2020), https://tr.pinterest.com/pin/334251603566343402/ (Accessed February, 02.2022). HM Government (2021), Export Strategy Supporting and Connecting Businesses to Grow on The World Stage: This content was withdrawn on 17 November 2021, London: HM Government Department for International Trade, 2021. Karami, M., Elahinia, N. & Karami, S. (2019), “The Effect of Manufacturing Value Added on Economic Growth: Empirical Evidence from Europe”, Journal of Business, Economics and Finance, 8(2), pp. 133-146. Liberatore, A. & Wettstein, S. (2021), THE OECD-WTO Balanced Trade in Services Database (Bpm6 Edition), OECD-WTO January 2021, Paris: OECD-WTO Publications, 2021. Loh, Chung-Ping A. (2013), “Health Tourism on The Rise? Evidence from the Balance of Payments Statistics”, The European Journal of Health Economics, 15, pp. 759–766. Neu, W. A. & Brown, S. W. (2005), “Forming Successful Business-to-Business Services in Goods-Dominant Firms”, Journal of Service Research 2005, 8(3), pp. 3-17. DOI: 10.1177/1094670505276619. OECD (2011), Trade in Value-Added: Concepts, Methodologies and Challenges, Paris: OECD Publications, 2011. OECD (2015), Participation of Developing Countries in Global Value Chains: Implications for Trade and Trade-Related Policies, Summary Paper-2015, Paris: OECD Publishing, 2015. OECD (2017), Enhancing The Contributions of SME’s in A Global And Digitalised Economy, Meeting of the OECD Council at Ministerial Level Paris, 7-8 June 2017, Paris: OECD Publications, 2017. Ray, S. (2015), Infrastructure Finance and Financial Sector Development, ADBI (ADBInstitute) Working Paper Series, No. 522, March 2015, Tokyo: Asian Development Bank Institute (ADBInstitute), 2015. Sigala, M. & Christou, E. (2006), “Global Trends and Challenges In Services”, Managing Service Quality, 16(4), pp. 345-348. UNCTAD (2021), Trade And Development Report 2021: From Recovery To Resilience: The Development Dimension, Geneva: United Nations Conference On Trade and Development, Report by the secretariat of the United Nations Conference on Trade and Development, 2021. 587 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) UNIDO (2017), Global Value Chains and Industrial Development Lessons From China, South-East And South Asia, Vienna: United Nations Industrial Development Organization (UNIDO), 2017. United Nations (2008), Achieving Sustainable Development and Promoting Development Cooperation: Dialogues at the Economic and Social Council, New York: United Nations (UN) Department of Economic and Social Affairs, 2008. WTO (2010), International Rules for Trade in Natural Resources, Staff Working Paper ERSD-2010-06, January 2010, Geneva: World Trade Organization (WTO), 2010. WTO (2015), The Most Dynamic Segment of International Trade: Trade in Services, Geneva: World Trade Organization (WTO), 2015. WTO (2019), World Trade Report 2019: The Future of Services Trade, Geneva: World Trade Organization (WTO), 2019. WTO (2020), Export Prohibitions and Restrictions, Geneva: World Trade Organization (WTO), 23 April 2020. 588 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Z KUŞAĞININ MESLEK/KARİYER SEÇİMİNDE SOSYAL MEDYA ETKİSİ -NİTEL BİR ÇALIŞMA- THE EFFECT OF SOCIAL MEDIA ON GENERATION Z'S PROFESSION/CAREER CHOICE -A QUALITATIVE STUDYCemile ÇETİN Doç. Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü, Buca, İzmir. Günseli Berfin AKAN Specialist GİRİŞ Bireylerin seçtikleri meslekler dolayısıyla kariyerleri yaşamlarının kalitesini, maddi güçlerini, manevi tatminlerini, kuracakları aileyi ve toplumsal statüleri başta olmak üzere hayatlarının yönünü belirler. Meslek seçimi bireysel bir seçim olarak değerlendirilmek ile birlikte toplumsal, ekonomik ve kültürel faktörler de doğrudan ya da dolaylı olarak etkili olabilmektedir. Bir diğer ifade ile kariyer seçimiyle ilgili kararlar, kişinin çevresiyle olan etkileşimlerinden etkilenir. Bu etki karşılıklıdır bu kapsamda bireylerin seçtikleri mesleklerin de kültürel, toplumsal ve ekonomik sonuçları vardır. Her kuşak kendi zamanı içerisinde birçok toplumsal olayla ve değişimle karşı karşıya kalmıştır. Bu değişimleri beraber yaşayan bireyler ortak kuşak özelliklerini oluşturup belli konularda aynı davranışları göstermektedirler. 21.yüzyıl iletişim teknolojilerinin çeşitlenerek arttığı bir yüzyıl olarak başlamıştır. Etkileşimli dijital teknolojinin olağanüstü büyümesi gençlerin günlük yaşamlarının neredeyse her yönünü etkilemektedir. Sosyal ağ yeni bir olgu değildir insan doğasında her zaman birbirleriyle iletişim kurmak ve sosyalleşmek olduğu kadar, ticari içerik hakkında tavsiyede bulunmak, yorum yapmak ve birbirini uyarmak da vardır (Uitz, 2012: 1). Sosyal Medya ve iletişim araçlarından olan Facebook, Twitter, LinkedIn, YouTube, WhatsApp, Instagram, Tumblr, Pinterest, WeChat ve Google kullanımı ve popülaritesi gittikçe artmaktadır. Dünya Dijital Raporu 2020’e göre 4.2 milyar insan (%49) sosyal medya kullanıcısıdır (https://www.statista.com/topics/1164/social-networks/#dossierKeyfigures). Genç internet kullanıcılarının çoğunluğu aynı zamanda bir veya daha fazla çevrimiçi sosyal medya biçimini kullanmaktadır. Nitekim sosyal medya, özellikle yeni çevrimiçi Bilgi İletişim Teknolojisi platformunu hevesle benimseyen ve araştırmanın konusu olan Z Kuşağı (iGeneration, Plurals ve Generation Next olarak da anılır) olarak bilinen gençler arasında 589 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) modern çağda yaşamın vazgeçilmez bir parçası haline gelmiştir (Duffett, 2017: 20). Z Kuşağı iletişim teknolojilerinin ve bundan dolayı insanlar arası iletişimin teknolojik araçlar tarafından belirlendiği 21.yüzyılda doğmuş, teknolojik gelişmeleri küçük yaşlardan itibaren doğal öğrenme süreçleri içinde tanımışlardır. Bu özelliklerinden ötürü ilk gençlik yıllarında olan Z kuşağının meslek tercihlerini belirlemede sosyal medyanın etkisinin araştırılması önem kazanmaktadır. Sosyal medyanın Z kuşağı için merkezi bir önemi olup olmadığı, sosyal medyanın toplumsal yapıyı nasıl etkilediğinin kültürel sonuçları yeni yeni çalışılmaya başlanmıştır. Bu amaçla, teknoloji içine doğmuş, haberleri, kitapları, bilgiyi, eğlenceyi sosyal medyada bulan Z kuşağı için sosyal medya araçlarının meslek seçimlerinde etkisinin olup olmadığı çalışmanın çıkış noktasını oluşturmaktadır. Meslek Kavramı Meslek TDK Sözlüğünde (2019); “ Belli bir eğitim ile kazanılan, sistemli bilgi ve becerilere dayalı, insanlara yararlı mal üretmek, hizmet vermek ve karşılığında para kazanmak için yapılan, kuralları belirlenmiş iş” olarak tanımlanmaktadır. Sosyologlar “mesleği”, “toplumun refahı ve başkalarının iyiliği için hizmete sunulan bir bilgi ve beceri (uzmanlık) bütününe sahip bir kabiliyet” olarak tanımlamaktadır (W.N.K.A. van Mook vd., 2009: 81). Meslek bir diğer tanımında “ortak bir uzmanlığı paylaşan ve etik kurallar ve davranışlarında 'profesyonel' olan aynı zamanda bireysel uygulayıcının kendi çıkarının ötesine geçerek müşterilerinin, meslektaşlarının ve bilgi birikiminin çıkarına uygun davrandığı bir grup insanın faaliyeti” olarak ifade edilirken (Cambridge, 2004: 3) Kuzgun’a göre ise (1986) genel olarak meslek “bir insanın hayatını kazanmak, geçimini sağlamak için yaptığı iş olarak tanımlansa da, meslek sadece para kazanma, geçim sağlama yolu değildir. Çünkü meslek daha kapsamlı olan, yeni bir yaşam şekli, belli bir çalışma ortamı, farklı bir yeteneğin kullanılması ve geliştirilmesi demektir” (Deniz, 2001: 3) olarak tanımlanmaktadır. Meslek sahibi olmanın tek başına her zaman maddi ve manevi tatmin sağladığı söylenmese de, Aytekin (2005: 21) “toplumun ihtiyacı olmayan bir dalda bilgi ya da hizmet üretmek bireyin tatmin olmasını sağlasa bile hobi olmanın ötesine geçemez. Birey sahip olduğu hobisini mesleği haline çevirebilir ancak toplumun oluşacak ürüne ihtiyaç duyması gerekir” şeklindeki tanımlamaları ile toplumların ihtiyaçlarının meslek kurallarını belirlediğini de belirtmektedir. Bu yargı genel anlamda mesleklerin oluşumunda gerçeklik payı içeriyor olmasına rağmen toplumsal bir talep ve hatta kabul olmaksızın ortaya çıkan meslekler olduğunu da belirtmek gerekir. 590 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Meslek ve Kariyer Seçimi Meslek seçimini etkileyen değişkenler tarihsel bağlam içinde belirlenir ve bu o tarihsel dönemde ve o ülkede yaşayan her birey için tek ya da aynı değildir. Meslek seçimini belirleyen genellikle makro ögelerdir. Ekonomik ve teknolojik gelişmişlik seviyesi, eğitim düzeyi, siyasal sistem ve toplumsal-kültürel yapının bu kapsamda temel belirleyiciler olduğunu söylemek mümkündür. Bireyin meslek seçimi makro ögeler tarafından çizilir. Bu anlamda her tarihsel dönem, toplum ve ülke için bir dizi genelleme yapmak mümkün olmaktadır. Her dönemin kabul gören, saygın ve popüler meslekleri vardır. Bu meslekleri seçebilmek için asgari yapılması gerekenler konusunda da bir genel kabul vardır. Bir meslek seçme yaşına gelmiş bireylerin hangi mesleği yapmak istedikleri ve bu mesleği seçebilme veya icra edebilme olanaklarının olup olmadığı ağırlıklı olarak sosyal, ekonomik, kültürel faktörler tarafından belirlenmekle beraber bireysel nitelikler ve istekleri de göz ardı edilmemektedir. Meslek seçimi bireyin hayatında aldığı en önemli kararlardan biridir. Bireylerin yaşadıkları yer, gelir seviyeleri ve onunla bağlantılı olarak sosyal statü, sosyal çevre büyük ölçüde meslek seçimi sonucunda belirlenmektedir. Bu bağlamda meslek seçimi kararını verecek bireylerin hayatlarının yönünü değiştirecek bir karar verdikleri bilgisine sahip olmaları oldukça önemlidir (Kuzgun, 2000: 150-177). Kariyer seçimi, herhangi bir öğrencinin hayatındaki en büyük ikilem ve zorluklardan biridir. Karmaşık bir şekilde iç içe geçmiş birçok faktörün etkileşimini içerir. Bu basit bir görev değildir ve zor bir karar verme sürecini içerir. Bandura ve arkadaşlarına göre (2001: 188) bireyin çevresi, yetenekleri, becerileri ve akademik başarısı kariyer seçimini etkiler. Yanlış bir seçim yapılması halinde başarısızlık ve hayal kırıklığına neden olabilir. Pemberton’ın 8 kariyer teması; yarışma, özgürlük, yönetim, yaşam dengesi, örgütsel üyelik, uzmanlık, öğrenme ve girişimciliktir. 359 üniversite öğrencisinden oluşan Z kuşağı ile gerçekleştirilen bir araştırmada, kariyer beklentileri yaşam dengesi, uzmanlık, öğrenme ve özgürlük olarak oluşmuştur (Lalic vd., 2020: 53-58) . Semali'ye (2003) göre bilgi bombardımanına tutulduğumuz çeşitli araçlar “televizyon, radyo, gazeteler, dergiler, internet, reklam panoları ve pazarlama malzemeleridir”. Kişisel gelişim döneminde bu tür reklamlar gençler üzerinde kalıcı bir izlenim bırakmaktadır (Jones and Larke, 2005: 15). Z Kuşağı Aynı yıllara yakın olarak doğmuş, aynı çağın getirilerini, çağın içinde bulunan benzer sıkıntıları, yazgıları yaşamış olan kişilerden oluşan topluluğa kuşak denilmektedir. Öbekler yaklaşık yirmi beş ya da otuz yıllık yaş kümelerinden oluşmaktadır (TDK Sözlüğü, 2019). Her grup için doğum yılı kategorisini kullanan Brosdahl ve Carpenter'ın (2011) kuşak sınıflandırması: X Kuşağı 591 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) (1961-1980), Y Kuşağı (1981-1990) ve Z Kuşağı (1991 ve sonrası)dır. Z Kuşağı olarak da adlandırılan C Kuşağı (connected, communicating, content-centric, computerized, communityoriented, clicking) bağlantılı, iletişim kuran, içerik merkezli, bilgisayarlı, topluluk odaklı, tıklama veya teknolojinin gençler için kolayca erişilebilir olduğu küresel olarak bağlantılı bir dünyaya gelen ilk nesildir (Kirchmayer ve Fratričová, 2020: 6020). Z kuşağı, İnternet teknolojisine bu kadar kolay erişilebilen ilk kuşaktır. 90'lar boyunca meydana gelen web devrimi sayesinde, yetiştirilmelerinde eşi görülmemiş miktarda teknolojiye maruz kalmışlardır. Z kuşağı insanlarının doğal olarak teknolojiyle o kadar rahat oldukları düşünülür ki, sosyal medya web sitelerinde etkileşim, sosyalleşme davranışlarının önemli bir bölümünü oluşturmaktadır (PrakashYadav ve Rai, 2017: 110-111). Bebeklik dönemlerinden itibaren dijital cihazlarla büyüdükleri için “dijital yerliler olarak da adlandırılırlar”. Herhangi bir zamanda herhangi biriyle iletişim kurabilmeleri ve arkadaşlarının çoğunun çevrimiçi olması doğaldır. Sosyal hayatlarını sürekli paylaşırlar ve kişisel özgürlük onlar için çok önemlidir. “Geleneksel”den “dijital”e geçişten de içine doğdukları için korkmamaktadırlar (Prensky, 2001: 1). Onlar dünyanın ilk küresel neslidir (Karacsony, 2019: 184). Bunun anlamı, küreselleşmenin bir sonucu olarak dünyanın farklı yerlerinde yaşasalar da, bu kuşağın üyeleri aynı olaylardan ve eğilimlerden etkilenmektedir. Aynı filmleri izlemekte, aynı müziği dinlemekte ve belki de en önemlisi İnternet ve sosyal ağ siteleri aracılığıyla birbirleriyle bağlantı kurmakta ve aynı çevrimiçi satın alma davranışı özelliklerine sahiptirler (Nikodemska-Wołowik vd., 2019: 14). Z kuşağı 21. yüzyılın ilk kuşağı olarak tanımlanmaktadır. Z kuşağı bireyler, teknoloji çağında doğdukları için teknoloji ile iç içedirler. Bu sebeple Z kuşağı tanımlanırken, ''iGen'', ''Next Generetion'', ''Instant Online (Her zaman çevrimiçi)'' isimleriyle de anılmakta ve Z kuşağı bireylere “Dijital Çocuklar” da denilmektedir. Bu kuşak bireyselliği daha çok benimseyen ve yalnız yaşamak isteyen kuşaktır (Talmon, 2019: 509). Literatür, Z Kuşağını teknoloji konusunda bilgili, özel, endişeli, kapsayıcı, gerçeği arayan, kendi kendine yeterli ve girişimci olarak tanımlamaktadır. Bu durum kısmen Z kuşağının mobil cihazlara ve sosyal platformlara olan bağımlılığının bir sonucu olabilir ( Morris, 2020: 14). McCrindle (2014), Z Kuşağını dünyamızın gördüğü en maddi donanıma sahip, teknolojik olarak doymuş, küresel olarak bağlantılı ve resmi olarak eğitimli nesil olarak nitelendirmektedir. Ayrıca realist, materyalist ve pragmatik olarak nitelendirilmekte öğrenen uyumlu, katılım odaklı ve etkileşimli öğrenme ortamlarını tercih ederek, önceki nesillerin hiç olmadığı kadar eğitimli olmaları da beklenmektedir (Kirchmayer ve Fratričová, 2020: 6020). Çok gelişmiş bir dijital çağda doğduklarından normları önceki nesillerden farklıdır. Bencsik ve arkadaşları (2016: 93), bir teknoloji dünyasının içine doğduklarından bu dünya tarafından 592 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) çevrelenmelerinin önemli olduğunu tartışmışlar ve “herhangi bir teknik cihazda sanal olarak, kesintisiz olarak her zaman çevrimiçidirler” olarak ifade etmişlerdir. Bireysel olma ve yalnız yaşama istekleri ile bu kuşak sessiz kuşak olarak da anılmaktadır. Bu kuşak “Derin Duygusal” olarak da nitelendirilmektedir. (Adıgüzel vd., 2014: 174). TÜİK tarafından açıklanan 2020 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine (ADNKS) göre Türkiye nüfusu 83 milyon 614 bin 362 kişidir ( https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=37210). Aynı veriler, Türkiye nüfusunun, %30’unun Z Kuşağı olduğunu gösterirken oran, 2021 yılı itibariyle ülkemizde 25 milyondan fazla 20 yaş ve altında bireyin varlığını işaret etmektedir ( Ekin, 2021: 411). Sosyal Medya Sosyal medya en dar anlamıyla, İnternet kullanıcılarının İnternet üzerinden çeşitli içerikler oluşturup paylaşabildiği herhangi bir elektronik hizmet olarak tanımlanmaktadır (PrakashYadav and Rai, 2017: 111). Bir diğer tanımında sosyal medya, İnternet kullanıcılarının İnternet üzerinden çeşitli içerikler oluşturup paylaşabildiği herhangi bir elektronik hizmettir (Shin vd., 2018: 5). Sosyal medya, insanların benzer kişisel veya kariyer ilgi alanlarını, faaliyetlerini, geçmişlerini veya gerçek yaşam bağlantılarını paylaşan diğer insanlarla sosyal ağlar veya sosyal ilişkiler kurmak için kullandıkları çevrimiçi bir platformdur (Akram ve Kumar, 2017: 347). Bir diğer tanımında sosyal medya, farklı kullanıcıların, kullanıcı tarafından oluşturulan içerikten ve başkalarıyla etkileşim algısından değer elde eden hem büyük hem de küçük gruplarla, eş zamanlı olan veya eş zamanlı olmayan, etkileşime girmesine ve zaman zaman da kendi ile etkileşimde olmasına izin veren İnternet tabanlı kanallardır (Carr ve Hayes, 2015: 8). Web 2.0'dan geliştirilen sosyal medya sosyal etkileşim için web tabanlı ve mobil teknolojilerin/uygulamaların kullanımı olup, çevrimiçi iletişim için çok sayıda aracı kapsamaktadır (metinler, wiki'ler, bloglar, internet forumları ve sosyal ağ hizmetleri). Sosyal medya, farkındalık, satın alma davranışı ve satın alma sonrası iletişim ile değerlendirme gibi davranışların çeşitli yönlerini etkilemektedir. Ebersbach'a (2008) göre sosyal medya, web tabanlı bir uygulama olup, insanlar için bilgi alışverişi yapmak ve ilişki kurmanın yanı sıra işbirlikçi iletişim ile işbirliğini sürdürmek olarak tanımlanmaktadır. Bu nedenle sosyal medya, katılımcıların kendi içeriklerini oluşturmalarına ve bu oluşturulan içeriği diğer katılımcılarla değiş tokuş etmelerine olanak tanıyan Web 2.0 hizmetlerini içermektedir. Böylece etkileşim, karşılıklı bilgi, görüş, izlenim ve deneyim alışverişini içermektedir. Kullanıcılar içeriğe aktif olarak yorum yapar, puan verir veya tavsiye eder ve böylece sosyal ağlar ve sosyal ilişkiler gelişebilir (Uitz, 2012: 3). 593 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Sosyal Medya akademik ve günlük litaratürde ‘’Sosyal Ağ’’, ‘’Sosyal Paylaşım Sitesi’’, ‘’Sosyal Web’’ gibi isimlerle de kullanılmaktadır. Sosyal medya kavramı ve hangi kavramların sosyal medya tanımında ele alınması gerektiği akademisyenler tarafından çoğu zaman belirsiz bir halde bulunmaktadır. Genellikle Web 2.0 olarak anılmaktadır. Sosyal medya kavramı Guidewire Group ortaklarından olan Chris Shipley tarafından ilk kez kullanılmıştır. Kavram çevrimiçi (online) iletişim, destek, katılım ve bilgi alışverişi sağlayan tüm araçlar için kullanılmaktadır (Hayta, 2013: 67). İnsan, psiko-sosyal bir varlıktır. Duygu ve düşüncelerini varoluşundan itibaren bir başkasıyla paylaşma ihtiyacı duymuştur. Medya iletişim anlamına gelmektedir ve iletişim birçok araç ile (telefon, mesaj, internet siteleri, sosyal medya uygulamaları, posta gibi) yapılabilmektedir. İlgili herkes sosyal medyaya katkı sağlar ve bu katkıların geri dönüşleri olmaktadır. Sosyal medyanın bu özelliği medya ve izleyici arasındaki çizginin bulanıklaşmasını sağlamaktadır. Her sosyal medya kullanıcısı izlediği içeriklere oy verebilmekte, yorum yazabilmekte ve bilgi paylaşabilmektedir. İçeriklere erişme ve erişilen içerikleri kullanmada hiçbir engel bulunmamaktadır. Geleneksel medyadaki tek yönlü yayın, sosyal medya ile çift yönlü iletişimi mümkün kılmıştır (Mayfield, 2010: 5). Sosyal medya içerdiklerinde yer alan en yaygın kullanılan sosyal medya araçları, Facebook, Twitter, Instagram, Youtube’dur. 415 Üniversite öğrencisi ile New York’ta gerçekleştirilen bir araştırmada, Snapchat, Instagram, Facebook ve Twitter'ın Z Kuşağı arasında en yaygın kullanılan sosyal medya olduğu ve katılımcıların çoğunluğunun birden fazla sosyal medya hesabına sahip olduğunu ortaya konulmuştur. Öğrencilerin %93'ünün Facebook'ta, %95'inin Snapchat'te, %88'inin Twitter'da ve %58'inin Instagram'da hesabı bulunmaktadır. Ayrıca, yaklaşık %41'i YouTube'u kullanırken %15'i Google Plus kullanmaktadır (Ahmed, 2019: 110). Z Kuşağı ve Sosyal Medya Küreselleşmenin değişen kariyer bağlamları, ekonomik değişimler ve teknolojideki ilerlemeler nedeniyle ağ oluşturma becerilerinin geliştirilmesi daha önemli hale geldiğinden, bireyleri kendi kariyer gelişimleri için daha fazla sorumluluk almaya zorlamıştır. Bu kendi kendine eylem, sosyal ağların tam olarak gençlerin yapmasına olanak sağladığı şeydir. Nitekim, kullanıcıların çevrimiçi etkinlikler aracılığıyla bağlantı kurmaları, yeni bağlantılar kurmaları ve iş dünyasıyla bağlantıda kalmaları için kolay ve erişilebilir bir platform yaratmıştır (Black, 2017: 46). Akranlar, aile, topluluklar ve medya gibi sosyal sistemler, bireyin kariyer kimliğini ve kariyer kararlarını şekillendirmede sıklıkla etkili bir rol oynamaktadır (Black, 2017: 7). Sosyal medya farklı türler ya da uygulamalardan oluşmaktadır (Dewi vd., 2020: 190). 594 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES)  İçerik toplulukları: Bu web sitesinde kullanıcılar içerik paylaşabilir (örneğin BookCrossing, YouTube, Flicker, Pinterest, Instagram, vb.).  Sosyal Ağ Siteleri (SNS'ler): Kişisel bilgilerle profiller oluşturmasına, içeriği akrabaları ve arkadaşlarla paylaşmaya (örneğin Facebook, LinkedIn, vb.) izin veren web siteleridir.  Sanal oyunlar/sosyal dünya platformları: Kullanıcıların avatar olarak görülebildiği ve diğer kullanıcılarla gerçek hayatta olduğu gibi etkileşime girebildiği yerler (örneğin çevrim içi oyunlar ve Second Life gibi web siteleri)  İşbirliği projeleri: Kullanıcıların web sitesine (örneğin Wikipedia) metin tabanlı içerik ekleyebildiği, kaldırabildiği ve değiştirebildiği yerler  Sanal topluluklar: Bu platformda insanlar bilgi veya içerik paylaşabilir (örneğin Twitter, WhatsApp, Line), belirli bir konu hakkında fikir belirtebilir ve bir inceleme yazabilir (örneğin TripAdvisor, Sanal Turist) veya bir günlük yazılar yazabilir (kişisel bloglar). Ellison ve arkadaşlarının bir araştırmalarında (2014) elde edilen bulgular, sosyal ağlarda aktif olmanın gençlerin gelecekteki yaşam yolları, kimlik oluşumları ve sonraki yaşam deneyimlerine ilişkin algılarını yeniden şekillendirebileceğini göstermektedir. Bu bulgudaki fikir, sosyal ağların sosyal sermaye gelişimini kolaylaştırma ve gençlerin yaşam beklentilerine katkıda bulunma potansiyeline sahip olduğunu göstermektedir. Çevrimiçi olarak aktif olmak olası yaşam yolları hakkındaki anlayışları genişleten ve bu şekilde kendi gelişimlerini ve yaşam hedeflerini kolaylaştıran yeni insanlara, bilgilere ve fikirlere maruz kaldıklarını iddia etmektedir (Black, 2017: 45). Sosyal ağların gençler üzerindeki etkisi önemlidir. Sosyal medya kullanıcıları çoğunlukla genç veya Z Kuşağı olarak bilinmektedir. Sosyal ağların insanların hayatlarının bir parçası haline geldiği giderek daha açık hale geliyor. Birçok ergen, arkadaşlarından ve ailelerinden gelen Tweetleri ve durum güncellemelerini kontrol etmek için dizüstü bilgisayarlarını, tablet bilgisayarlarını ve akıllı telefonlarını kullanıyor. Gelişen teknoloji nedeniyle insanlar farklı yaşam tarzlarını kabul etmeye zorlanıyor (Akram ve Kumar, 2017: 347). Meihers ve arkadaşları (2013: 55) tarafından yapılan bir araştırma, bu görüşü detaylandırmış ve kariyer yeterliliklerinin kişinin kendi motivasyonlarını ve becerilerini yansıtmasını, gelecekteki kariyer yollarında çeşitli seçenekleri keşfetmesini ve ayrıca ağlar kurmayı ve sürdürmeyi içerdiğini öne sürmüştür. Farklı bir çalışmada, geleneksel faktörlerin öğrencilerin 595 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) kariyer kararlarında sosyal medyadan daha büyük bir etkiye sahip olabileceği sonucu elde edilmiştir (Lee vd., 2018: 74). Bu kapsamda, araştırmanın amacı, kariyer ya da meslek kararı vermede sosyal medya araçlarının Z Kuşağını ne ölçüde etkilediğini nitel bir analizle keşfetmek olarak oluşturulmuştur. ARAŞTIRMA Araştırmanın Amacı Araştırmanın amacı örneklem sınırlılığı içerisinde 11. ve 12. sınıf lise öğrencilerinin meslek tercihlerinde sosyal medyanın etkisini ortaya koymaktır. Araştırmanın odak noktası lise öğrencilerinin sosyal medya kullanımları ile sosyal medyada takip ettikleri kişilerin mesleklerine olan ilgilerinin yanı sıra sosyal medya takiplerinin meslek seçim kararları üzerindeki olası etkilerini belirlemeye çalışmaktır. Araştırmanın Yöntemi Bu araştırma, nitel araştırma tekniklerinden “yarı yapılandırılmış görüşme tekniği” kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Yarı yapılandırılmış görüşme tekniğinin kullanılma nedeni, Z kuşağı bireylerin kişisel deneyimlerine ilişkin derin ve detaylı sözel veri elde etmektir. Z kuşağının meslek tercihinde sosyal medyanın etkisi aşağıda yer alan sekiz soruda incelenmiştir. 1. Sosyal medya deyince aklınıza gelen ilk 3 kavram nedir? 2. Sosyal medya araçlarından hangilerini sıklıkla kullanıyorsunuz? 3. Kullandığınız sosyal medya araçlarında neleri ya da kimleri takip ediyorsunuz? Neden? 4. Instagram, Facebook, Twitter…’da mesleklerini merak ettiğiniz için takip ettiğiniz kişiler var mı? Sana katkılarının nasıl olduğunu paylaşır mısın? 5. Sence yapabileceğin işler ya da meslekler nelerdir? İsimlerini ve sana neden uyduğunu, senin hangi özelliklerin ile uyumlu olduğunu açıklar mısın? 6. Meslek seçimin konusunda kimden ya da kimlerden görüş almak istersin? Neden ? 7. Meslek tercihindeki öncelikli 3 kriterin nelerdir? İşin hangi özellikleri taşımalıdır? 8. Sosyal medya seçeceğin mesleğin ne olacağı konusunda sana katkı sağlıyor mu? Nasıl? Araştırmanın Kısıtları Araştırmanın kısıtları arasında örneklem sayısının az olması, İzmir’in farklı bölgelerinde yaşayan öğrencilerin seçilmesi, öğrencilerin bölümlerinin farklılık göstermesi ve araştırmaya katılan öğrencilerin bazı sorulara cevap vermek istememesi yer almaktadır. Araştırmanın Örneklemi İzmir’in merkez ilçelerindeki liselerde okuyan ve gönüllü olarak katkı sağlayan 5’i kız ve 6’sı erkek toplam 11 lise öğrencisi araştırmanın örneklemini oluşturmaktadır. 5 kız öğrenciden 2’si 596 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 16 yaşında; 2’si 17 yaşında, 1’i 18 yaşındadır. 2 kız öğrenci sözel bölümde, 2’si sayısal bölümde, 1’i de eşit ağırlık bölümünde okumaktadır. 6 erkek öğrenciden 3’ü 16 yaşında, 2’si 18 yaşında, 1’i de 17 yaşındadır. 2 erkek öğrenci sayısal, 2’si eşit ağırlık, 2’si de sözel bölümde okumaktadır. ARAŞTIRMANIN BULGULARI Kavram olarak Sosyal Medya “Sosyal medya deyince aklınıza gelen ilk 3 kavram nedir?” sorusuna verilen cevaplar: “...Popülerlik, zaman kaybı, gereksiz tartışmalar, ayrılıklar” (K). “...Youtube, Instagram, WhatsApp” (K). “...Gönderi, mesaj, bilgi (K). “...Instagram, Facebook, Netflix (K) “...Post, tweet, me” (E). “...Instagram, WhatsApp, Twitter (E). “...Instagram, WhatsApp, Youtube “ (E). “...İletişim, WhatsApp, Bilgi, Instagram (K). “...WhatsApp, Twitter, Instagram” (E). “...Facebook, Twitter, Instagram (E). “...Sınırsız bilgi, İletişim, Arkadaşlık (E). şeklinde oluşmuştur. Araştırma kapsamında öğrencilerin sosyal medya denilince akıllarına ilk gelen alanlar Instagram, Facebook, Twitter, WhatsApp ve Youtube’dur. Bir erkek öğrenci Netflix’i de sosyal medya araçları arasında belirtirken diğer bir erkek öğrenci de Post ve Me’yi akla gelen sosyal medya kavramları arasında saymıştır. Öğrencilerden 10’u sosyal medya araçlarını haberleşmeiletişim, arkadaşlık, sınırsız bilgi, mesajlaşma kavramlarıyla tanımlarken, 1 kız öğrenci sosyal medyayı ‘zaman kaybı, ayrılık ve gereksiz tartışmalar’ gibi kavramlarla tanımlamıştır. Sosyal Medya Araçlarının Kullanılma Sıklığı “Sosyal medya araçlarından hangilerini sıklıkla kullanıyorsunuz?” sorusuna “..Instagrama uyuyana kadar bakıyorum, twittera da ayda 3-4 kez” (K). “...Instagram ve Youtube gün içerisinde hep buralardayım” (K). “...Instagramı sıkıldığım zamanlarda çok kullanıyorum ama normalde günde 1 saat. WhatsAppı çok sık kullanıyorum” (K). “...Instagram bütün gün desem olur” (K) “...Instagram ve Youtube. Instagramı çok sık kullanıyorum net bir saat veremem” (E). “...Instagram ve WhatsApp. WhatsApp üzerinden haberleşiyorum zaten o yüzden gün boyu” (E). “...Instagram, WhatsApp, Youtube en çok kullandıklarım” (E). 597 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) “...Her gün kullanıyorum ama çok fazla değil 2 saati geçmiyor”(K). “...2.5- 3 saat kullanıyorum” (E). “...3-4 saat kullanıyorum” (E). “...Instagram ve Youtube” (E) yanıtlarını vermişlerdir. 11 öğrenciden 6’sı (3 kız 3 erkek) neredeyse gün boyu sosyal medyayı kullandıklarını belirtmişlerdir. Instagram, WhatsApp ve Youtube gün boyu kullanılan sosyal medya araçları olarak öne çıkmaktadır. 3 öğrenci (2 erkek ve 1 kız) de sosyal medya araçları arasında öncelikli olarak Instagram ve WhatsApp günde 2-4 saat arasında kullandıklarını belirtmişleridir. 2 öğrenci (1 kız ve 1 erkek) Instagram ve Youtube’u en sık kullandıkları sosyal medya araçları arasında saymakla birlikte günde kaç saat kullandıklarına dair bir rakam vermek istememişlerdir. 3 öğrenci haberleşmek amaçlı olarak en çok WhatsApp’ı kullanmaktadır. Dolayısıyla katılımcıların WhatsApp’ı haberleşme aracı olarak, Instagramı ise takip edilen kişilerin paylaşımlarını merak ettikleri için tercih ettiklerini sötylemek mümkündür. Dikkati çeken bir bulgu ise öğrencilerden birinin Twitter’a ‘ayda üç-dört kez baktığı’nı belirtmiş olmasıdır. Diğer öğrenciler ise Twitter’ı sık kullandıkları sosyal medya araçlarından saymamışlardır. Sosyal Medyada En Çok Takip Edilen Kişiler ve Konular “Kullandığınız sosyal medya araçlarında neleri ya da kimleri takip ediyorsunuz?” sorusuna katılımcıların verdikleri cevaplar: “...Komik sayfaları takip ediyorum. Moralim bozukken gülmek iyi geliyor. Ailem, arkadaşlarım ve birkaç sevdiğim ünlü. Hayatlarından haberdar olmak istiyorum”(K). “...Youtuberları, ünlüleri ve sporcuları takip ediyorum” (K). “...Genellikle ilgimi çeken film, dizi, kitap yorumlamaları yapan siteleri takip ediyorum. Bir de sevdiğim ünlüleri” (K). “...Youtube hoşuma gidiyor, hem müzik dinliyorum hem video izliyorum”(K). “...İlber Ortaylı’yı takip ediyorum ideal mesleğimle ilgili postlar paylaşıyor ve Satranç kanallarını takip ediyorum hobi olarak oynadığım için oyunumu geliştirmeme katkı sağlıyor” (E). “...Sadece arkadaşlarımı takip ediyorum. Samimi olduklarımı” (E). “Arkadaşlarım, haber sayfaları, ve futbol sayfaları buralardan bilgiye daha çabuk ulaşıyorum” (E). “...WhatsAppı haberleşme, Instagramdan ders çalışma sayfalarını takip ediyorum”(K). “...Genellikle haberleşme için ve güncel şeyleri takip etmek için” (E). “...İletişim, haberleşme” (E). “...Arkadaşlarımı, ilgilendiğim spor dallarının sayfalarını, teknoloji sayfalarını, haber sayfalarını çünkü güncel spor, teknoloji ve gündemi takip etmek için” (E). 598 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 9 öğrenci sosyal medyada ünlüleri, youtuberlarları, oyuncuları, futbol-sporla ilgili kişileri ve gündem olmuş konuları takip ettiklerini, belirtirken 1 erkek öğrenci arkadaşlarının paylaşımlarını 1 kız öğrenci de derslerine yardımcı olan paylaşımları öncelikle takip ettiklerini belirtmişlerdir. Sosyal Medya Takipleri ve Edinilen Katkılar “Sosyal medya araçlarında mesleklerini merak ettiğiniz için takip ettiğiniz kişiler var mı?” sorusuna katılımcıların verdikleri cevaplar: “...Instagramda evet var. Çünkü çok zengin hayatları var ve ünlü değiller. Nasıl bu kadar paraları var diye merak ediyorum. Hayır katkıları yok tam tersi sinir oluyorum (K). “...Twitter’da var. Gazeteci ve yazarları takip ediyorum. Gündemde olanları bilmek için” (K). “...Twitter’ı sadece 3 kişi takip ediyorum. Onlardan biri uzay mühendisi yaptığı açıklamalar farklı dilde olsa da az çok anlıyorum. Anlamaya çalıştıkça daha da ilgileniyorum aslında hoşuma gidiyor. Çünkü beni istediğim yere gelmek için daha çok itiyor” (K). “...Evet var, bakış açımı değiştiriyor” (K). “...Evet var, birkaç twitch yayıncısı takip ediyorum ama bana bir katkıları yok” (E). “...Hayır, yok” (E). “...Var. İddia tahmin uzmanlarını takip ediyorum. Bana kattıkları güzel ve banko kupon yapmamı sağlıyorlar” (E). “...Ünlü değil ama takip ettiğim bir akrabamız var paylaştığı şeylerden azminden başarısından dolayı takip ediyorum. Tarih öğretmeni kendisi”(K). “...Var, kuzenim var veteriner, hayranlık duyduğum biri de var. Fenomen gibi psikolog kendisi. Ünlüler bana itici geliyor. Futbolculara bakıyorum arada” (E). “...Microsoftun ciosunu takip ediyorum, komik şeyleri paylaşanları takip ediyorum. Bu mesleği yapan insanları takip ediyorum” (E). “...Evet var. Meslekleri hakkında samimi açıklamalar yapıyorlar hiçbir bilgisi olmayan birinin bile anlayacağı dilde mesleklerini ve onları tanıtıyorlar” (E). 2 öğrenci (1 erkek, 1 kız) bireysel olarak tanıdıkları ve mesleklerini etkileyici buldukları -birisi tarih öğretmeni, diğeri veteriner- kişileri öncelikli olarak takip ettiklerini belirtmişler. Katılımcıların tamamı sosyal medyada ünlüleri takip ettiklerini belirtmişlerdir. Bunlar arasında, gazeteciler, yazarlar, dizi oyuncuları, futbolcular, sporcular, Microsoft’un CEO’su ve ‘hobileri dikkat çekenler’ bulunmaktadır. Araştırmaya katılan öğrenciler, yaptıkları mesleklerinden dolayı ünlü olan kişileri ‘ilginç’ buldukları için takip ettiklerini belirtmişlerdir. 1 kız öğrenci çok zengin hayatları olanları ‘nasıl bu kadar para var’ diye merak ettiği için takip ettiğini, bu insanlara ‘sinir’ olduğunu belirtmiş, onları takip etse de onları kendine örnek almadığının altını çizmiştir. 1 kız öğrenci de dilini bilmese de uzay mühendisi olan birini takip ettiğini, 599 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) paylaşımlarını anlamak için çaba gösterdikçe merak ve hayranlık duygularının arttığını belirtmiştir. Bu öğrenci takip ettiği uzay mühendisinin paylaşımlarının kendisi için yol gösterici olduğunu da vurgulamıştır. Öğrencilerin Tercih Ettikleri Meslekler ve Kendilerine Uygunluğu Konusundaki Değerlendirmeleri “Sence yapabileceğin işler ya da meslekler nelerdir ve sana neden uyduğunu açıklar mısın?” sorusuna katılımcıların verdikleri cevaplar: “...Modellik, tasarımcı, organizasyon işi. Çünkü eğlenerek para kazanıp gelişmeyi yeni şeyler görmeyi, öğrenmeyi seviyorum. Çok aktif lakin olamayan biriyim. Gezmeyi eğlenmeyi seviyorum. Ve evet bana uyan işler evet bunlar” (K). “...Gazetecilik, sosyal medya uzmanlığı. Araştırmayı seviyorum. Araştırırken eğlenmeyi seviyorum. Daha rahat çalışabilirim diye düşünüyorum” (K). “...Uzay mühendisliği, fizik öğretmenliği, psikiyatrist olabileceğimi düşünüyorum çünkü hem insanları incelemeyi seviyorum. Derinlemesine neler düşündüklerini merak ediyorum hem de fizik seviyorum” (K). “...Öğretmenlik, insanlara faydalı olma isteğimle örtüşüyor” (K). .”..Ben küçüklüğümden beri tarihçi olmak istiyorum, bunu yapabileceğim bir meslek olarak görüyorum. Geçmişte olan biten olayları merak ederdim hep” (E). “...Antrenörlük, çünkü sporu çok seviyorum aynı zamanda birçok spor dalıyla da ilgileniyorum. O yüzden bana uygun olduğunu düşünüyorum” (E). “...İddia bayisi işletme, tekel bayisi işletme özel ilgim var, savcılık araştırma ve inceleme, avukatlık savunma” (E). “...Hemşirelik istiyorum. İnsanlara yardım etmeyi, insanların hasta olmasını istemezdim. Biyoloji öğretmenliği isterdim” (K). “...Psikoloji okumak istiyorum. Veterinerlik ya da doktorluk yapmak isterdim. Hayvanlara aşırı ilgi duyuyorum”(E). ...Yazılım mühendisliği istiyorum, küçüklüğümden beri istiyorum. Bilgisayarlarla uğraştığım için programlar ilgimi çekiyor. Her alanda, kapsama alanı geniş, her meslek yazılımdan yararlanıyor” (E). “...Öğretmenlik, birilerine bir şey anlatmayı, öğretmeyi severim ve çocuklarla iyi anlaşırım. Fizyoterapistlik, biraz yaşadığım sakatlıktan dolayı biraz da tanıştığım fizyoterapist insanlar aracılığıyla bayağı ısındım mesleğe. Antrenörlük-hakemlik, sporla büyüdüm, sporla her zaman iç içe olmayı severim o yüzden ileride yapabileceğim sevdiğim mesleklerden”(E). Araştırmaya katılan iki öğrenci meslek seçimlerinde kararlı görünmektedirler. Biri uzay mühendisi olmak isterken diğeri yazılım mühendisi olmak istediğini belirtmiş ve sosyal medyada takip ettikleri kişiler ile konuları da öncelikle bu amaçları doğrultusunda seçtiklerini belirtmişlerdir. Yazılım mühendisi olmak isteyen bir öğrencinin akrabalarından bir kişi yazılım 600 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) mühendisi olduğu için bu mesleğe ilgi duyduğunu belirtmesi, yakın çevrenin meslek seçiminde önemi ortaya çıkmaktadır. Yapmak istediği mesleğin uzay mühendisliği olduğunu söyleyen öğrenci ne yakından tanıdığı nedeniyle ne de medya ya da sosyal medyada gördüğü herhangi bir karakter/kişi nedeniyle bu mesleğe ilgi duymaktadır. Bu mesleğe ilgi duymasının sebebini fizik dersini çok sevmesiyle açıklamıştır. Öğrencinin bu mesleği kendisine yakıştırmasındaki en belirleyici özellik kendisini tanımasıdır. Fizik dersinde başarılı olan bir öğrencinin yapabileceği onlarca farklı meslek olmasına rağmen uzay mühendisliği çok yaygın ya da çok talepte olan bir meslek olmasa da ve hatta öğrenci dile getirmemiş olsa da bu mesleği tercih etmesinde popüler medyanın etkisi olma ihtimali vardır. 3 öğrenci ise öğretmenliği kendilerine en uygun meslek olarak tanımlamışlardır. Öğretmenlik mesleğini seçmelerinin en önemli sebebini “insanlara yardım etmekten çok mutlu oldukları” olarak ifade etmişlerdir. Buradan yola çıkarak meslek seçiminde bireyin kendi kişilik özellikleri ile meslek seçimi arasında bir ilişki olduğunu söylemek mümkün gözükmektedir. Ancak, açıktır ki ‘insanlara yardım etme amacı’ tek başına meslek tercihini açıklamaz; çünkü doktor olunca da itfaiye çalışanı olunca da insanlara yardım etmiş olursunuz. Öğrencilerin bu kadar genel geçer ve yaygın bir tanımı kullanmaları belki de meslek seçimi konusunda detaylı bir değerlendirme yapmadıkları içindir. Muhtemeldir ki var olan koşullar altında yapabilecekleri ya da seçebilecekleri ilk mesleklerden biri öğretmenliktir. Meslek seçimini bireysel ilgi alanlarıyla açıklayan öğrenciler de vardır. Bir öğrenci küçüklüğünden beri tarihsel olaylara ilgi duyduğunu o nedenle tarihçi olmak istediğini, bir başka öğrenci de küçüklükten beri spor yaptığını her türlü spora ilgi duyduğunu bu sebeple de antrenör olmak istediğini bir diğer öğrenci ise hayvanları çok sevdiği için veteriner olmak istediğini ifade etmişlerdir. İki öğrenci ise gezmeyi ve eğlenceli işlerle uğraşmayı sevdikleri için organizatörlük, sosyal medya uzmanlığı ve gazetecilik mesleklerini kendilerine uygun gördüklerini belirtmişlerdir. Bu ifadelerden yola çıkarak öğrencilerin kişilik özellikleri ve ilgi duydukları konular ile meslek seçimi arasında bir ilişki olduğunu söylemek mümkün gözükmektedir. Öğrencilerin Meslek Tercihlerinde Görüş Alınan Kişiler “Kariyer ve meslek seçimin için kimden görüş almak istersin?” sorusuna katılımcıların cevapları: “...Kesinlikle Acun Ilıcalı’dan tavsiye almak isterdim. Onun yükselişini yıllardır takip ediyorum” (K). “...Okuldaki rehber öğretmenlerimden görüş almak isterim. Sevdiğim insanlar oldukları için düşünceleri benim için önemli” (K). 601 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) “...Okuldaki öğretmenlerden veya rehber öğretmenlerden görüş veya bilgi almak bana saçma geliyor. Bence yeterli bilgileri yok. Daha doğrusu fazla genel konuşuyorlar. O yüzden imkan varsa olmak istediğim mesleği yapan birinden görüş almam veya bir hedefim varsa kazanmak istediğim üniversite gibi o hedefe ulaşmış birinden almak daha mantıklı geliyor bana” (K). “...Öğretmenlerimden ve ailemden beni iyi tanıdıkları için” (K). “...Lisedeki hocalarımdan beni tanıyorlar ve yol gösteriyorlar” (E). “...Ailem ve arkadaşlarım çünkü güvendiğim insanlar” (E). “...İddaa bayisi olan Fatih Amca’dan ve tekel bayisi olan karşı komşumuz Erdoğan Amca’dan çünkü işlerini iyi yapıyorlar” (E). “...Genelde sağlık çalışanlarından almak isterim” (K). ”...Rehberlik öğretmenimden ve meslek seçimini kendime yakıştırdım. Hocamdan destek alıyorum” (E). “...Tanıdığım bir bilgisayar mühendisi var ondan etkilendim“(E). “...İlgi duyduğum ve ilgimi çeken mesleklerde çalışanlardan görüş almak isterdim çünkü artılarını ve eksilerini en iyi o işi yapan insanlar anlatabilirler” (E). Öğrenciler meslek seçimi konusunda görüşlerine başvurabilecekleri kişiler olarak öğretmenleri, rehber öğretmenleri ve ailelerinin yanı sıra seçmek istedikleri ya da seçtikleri mesleği yapanlardan görüş aldıklarını belirtmişlerdir. 1 kız öğrenci ise Acun Ilıcalı’yı yıllardır takip ettiğini ve meslek tercihinde onun görüşünü almayı çok istediğini ifade etmiştir. Bu öğrencinin meslek seçimi konusunda popüler bir medya figürünün görüşlerini değerli görmesi medyanın meslek seçimi konusunda olası etkisi konusunda bir ipucu sayılabilir. Öğrencilerin meslek tercihlerinde rehber öğretmenlerin önemli bir rolü olduğu gözükmektedir. Öğrencilerin kendilerine yakıştırılan meslekleri gerçekten seçip seçmediği ayrı bir araştırma konusu ve kuşkusuz böyle bir araştırma meslek tercihini gerçekleştirebilmenin koşulları konusunda önemli bilgiler verebilecektir. Meslek Tercihinde Bulunurken Gözetilen Kriterler “Kariyer ve meslek tercihindeki öncelikli 3 kriterin nelerdir?” sorusuna katılımcıların cevapları: “...İşi yaparken özgür olma, karar verme hakkı, yüksek ücret, düzenli ödeme, kurumsallık, esnek çalışma saati” (K). “...Yüksek ücret, işi yaparken özgür olma, evden çalışma” (K). “...Gerekli donanıma sahip olma. Gelişme fırsatı olması Fikirlerimi ifade edebilme (K). “...Yaratıcılığı kullanabilme, kendini ifade edebilme, düzenli ödeme” (K). “...Düzenli ödeme, yüksek ücret, fikirlerimi özgürce belirtme” (E). “...Karar verme hakkı, yüksek ücret, güvenirlilik” (E). “...İyi gelir, esnek çalışma saati” (E). “...Güven, gelişme fırsatı, karar verme hakkı (E). 602 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Meslek tercihini belirleyen üç önemi kriter konusunda öğrencilerden 3’ü herhangi bir fikir belirtmemişlerdir. Diğer öğrenciler yüksek ücret, fikirlerini özgürce beyan etme hakkı, yaratıcılığını kullanabilme ve kişisel gelişime olanak tanıması kriterlerini ifade etmişlerdir. İş güvencesinin meslek tercihinde önemli bir kriter olduğunu vurgulayan öğrenciler tercihlerini, öğretmenlik ve antrenörlük gibi iş güvencesinin daha belirgin olduğu mesleklerden yana yapmışlardır. Diğer öğrenciler ise esnek çalışma olanağını meslek tercihinde önemli bir kriter olarak belirtmişlerdir. Meslek tercihini ‘eğlenceli işler yapmaya, gezmeye ve araştırmaya olanak tanıyan’ mesleklerden yana yapan öğrenciler esnek çalışmayı önemli bir kriter olarak görmektedirler. Bu özellikler Z kuşağının iş hayatından beklentilerinin ne olduğu ve Z kuşağı bireylerinin iş hayatındaki beklentilerini betimlerken kullandığı, esnek çalışma, bireysellik, özgür ifade, ücretin önemi gibi tanımlamalar araştırmamıza katılan öğrenciler açısından da geçerli gözükmektedir. (Coşkun, 2019, 56) Öğrencilerin Meslek Tercihleri Konusunda Sosyal Medya Kullanımları “Sosyal medya seçeceğin mesleğin ne olacağı konusunda sana katkı sağlıyor mu?” sorusuna katılımcıların cevapları: “...İlerde iyi bir tasarımcı olmak istiyorum ve evet bu konuda takibe aldığım birçok sayfa var. Ve kendimi geliştirmede çok faydalı oluyorlar” (K). “...Aslında bir kararsızlığım var. Bazen sağladığını düşünüyorum. Daha doğrusu düşündüğüm meslek için neler yapabilirim noktasında yardımcı oluyor” (K). “...Merak ettiğim şeyleri takip ettiğim için fazla olmasa da tek tük fayda sağladığı oluyor. Deneyimlerini paylaştıkları anlar olduğunda ya da yaşadıkları şeyleri anlattıklarında” (K). “...Hayır sağlamıyor” (K). “...Tam sağladığını düşünmüyorum” (E). “... Açıkçası sağlamıyor.” (Y:17. C:E.) “... Evet sağlıyor mesleğin ince ayrıntılarını öğreniyorum” (E). “...Sosyal medyadan destek alıyorum. Hemşireliğin çalışma şartları için bakıyorum”(K). “...Yok kullanmadım” (E). “...Sosyal medyadan takip ettiğim sayfalarda var” (E). “...Çok etkisi olmasa da o meslek hakkında az çok bilgilenmemi sağlıyor”(E). Sosyal medya takipleri araştırmaya katılan öğrencilerden hiçbiri için meslek tercihiyle ilgili değildir. Meslek tercihlerini belirleyen faktörler hem öğrencilerin kendi kişilik özellikleri dolayısıyla kendilerine yakıştırdıkları meslekler ama bu meslekler çoğunlukla yakın çevrelerinde olan, birebir gözlemledikleri, günlük hayatlarında karşılaştıkları ya da bir akrabalarının yaptığı işler olarak oluşmaktadır. Bu bağlamda çok ‘güvenli tercihler’ yaptıkları söylenebilir. 603 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Bu kararları, birçok mesleği yapabilmek için bir üniversite diplomasına sahip olmanın zorunlu olduğu Türkiye koşulları çerçevesinde değerlendirmek gerekebilir. Mesela bütün spor dallarına ilgi duymuş, bu spor dallarını icra etmiş bir genç adam ya da genç kadın beden eğitimi öğretmeni olmak için üniversite diplomasına sahip olmak zorundadır. Dolayısıyla her genç adam ve genç kadın bir mesleğe yönlendirilirken, aile, yakın çevre, okul gibi kurumların dolaylı ve dolaysız telkinlerini öğrenerek sosyalleşmektedir. Nitekim öğrenciler meslek tercihlerini belirlerken sosyal medyayı birincil kaynak olarak kullanmamaktadır. Öğrencilerin tamamı sosyal medyayı meslek tercihlerini ‘teyit edici’ bilgileri edinmek için kullandıklarını ifade etmişlerdir. SONUÇ Meslek seçimi bireyin hayatında aldığı en önemli kararlardan biridir. Bireylerin yaşadıkları yer, gelir seviyeleri ve onunla bağlantılı olarak sosyal statü, sosyal çevre büyük ölçüde meslek seçimi sonucunda belirlenmektedir. Bu bağlamda meslek seçimi kararını verecek bireylerin hayatlarının yönünü değiştirecek bir karar verdikleri bilgisine sahip olmaları oldukça önemlidir. Z kuşağının iş hayatından beklentileri olan, esnek çalışma, yaratıcılık, ücretlerin yüksek ve zamanında verilmesi, özgür düşünce ve ifade etme durumları araştırmaya katılan öğrencilerin beklentileriyle uyuşmaktadır. Araştırmaya katılan öğrencilerin sosyal medya kullanımları Z kuşağının medya kullanma alışkanlıkları bakımından bazı önemli ipuçları vermektedir. Bunlardan ilki öğrencilerin büyük bir kısmı bütün gün sosyal medyayı aktif olarak kullanmaktadır. İkinci önemli bulgu ise öğrencilerin sosyal medyayı ağırlıklı olarak haberleşmek ve bilgi-haber almak için kullanıyor olmalarıdır. Öğrencilerin tamamı özellikle WhatsApp uygulamasını haberleşme amaçlı olarak çok sık kullandıklarını beyan etmişlerdir. Bu öğrenciler için Facebook hem haberleşme hem eğlence, Youtube ise eğlence amaçlı olarak tercih edilen sosyal medya araçlarıdır. Instagram da öğrencilerin tamamı tarafından kullanılan bir sosyal medya uygulamasıdır. Araştırmanın işaret ettiği diğer önemli bulgu ise öğrencilerin Twitter kullanımlarının minimal seviyede olmasıdır. Araştırmaya katılan öğrencilerin tecrübeleri göz önüne alındığında öğrenciler meslek tercihlerini belirlerken sosyal medyayı kullanışlı görmemektedir. Öğrencilerin takip ettikleri kişiler, popüler ya da değil, sadece icra ettikleri mesleklerinden dolayı takip edilmemektedir. Öğrenciler, ‘sadece tanıdıkları için’, ‘bir arkadaşının önerisi ile’, ya da ‘o kişilerin paylaşımları ilginç’ olduğu kişileri sosyal medyada takip edebilmektedir. Dolayısıyla, Z kuşağı bireyleri meslek tercihlerini belirlerken sosyal medyadan etkilenmemekte ancak sosyal medyayı tercihlerini onaylatıcı hatta kararlarını bilgi anlamında besleyici araçlar olarak görmektedirler. Bu sonucun tersi bir bilgi Kudüs Regency'deki resmi ve özel 25 lise ve meslek okulundan 14- 604 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 18 yaş aralığındaki 250 öğrenci ile gerçekleştirilen anket sonuçlarından elde edilmiştir. Ankete katılan öğrencilerin %61'inin kariyer seçimlerinde gerekli bilgileri bulmak için sosyal medyayı kullandıkları bilgisi elde edilmiştir. Kalan %12 yeteneklerine göre bir kariyer seçerken, %14'ü ebeveynleri veya kardeşlerinin görüşlerini esas almakta olup %13'ü arkadaşlarının görüşlerini esas aldıklarını belirtmişlerdir. Bu durum sosyal medyanın öğrencilerin kariyerlerinin geleceğini belirlemelerinde önemli bir role sahip olduğunu göstermektedir (Zamroni vd., 2019: 3). Bir başka çalışmada aile ve sosyal medyanın gelecekteki işi seçerken ve kariyerler kararı vermede önemli bir rol oynadığını belirlemiştir. Kariyer kararı vermede sosyal medya etkisine ilişkin hipotez kısmen doğrulanmıştır (Tamboli ve Paul, 2020: 58). Sonuç olarak meslek tercihi gibi sadece bireyi değil ailesini de ilgilendiren önemli bir konuda bir tercih yapıldığında sosyal medya diğer faktörler kadar etkili görülmemektedir. Meslek seçimi konusunda etkili olan ekonomik, sosyal ve kültürel olanaklar ile kısıtların sosyal medyanın ortaya çıkışıyla radikal bir değişime uğramadığını iddia etmek zor görünmektedir. Sosyal medyanın bireylerin kararlarını etkileme gücünü ölçebilmek için belli bir sürenin geçmesini beklemek gerekmektedir. Z kuşağının bilgi, haberleşme ve eğlence amaçlı olarak kullandığı sosyal medyanın olası etkisi bu kuşak meslek sahibi olduğunda daha net görülebilecektir. KAYNAKÇA Adıgüzel, O., Batur, H. Z. & Ekşili, N. (2014). Kuşakların değişen yüzü ve Y kuşağı ile ortaya çıkan yeni çalışma tarzı: Mobil Yakalılar. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (19) 1, 165-182. Ahmed, N. (2019). Generation Z’s smartphone and social media usage: A survey. Journalism and Mass Communication, May-June, 9 (3), 101-122. https://doi.org/10.17265/21606579/2019.03.001 Akram, W., & Kumar, R. (2017). A study on positive and negative effects of social media on society. International Journal of Computer Sciences and Engineering, 5 (10), Oct, 347354, E-ISSN: 2347-2693. Aytekin, A. (2005). Meslek seçimini etkileyen sosyo-ekonomik ve kültürel faktörler: Isparta örneği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta. Bandura, A., Barbaranelli, C., Caprara, G. V., & Pastorelli, C. (2001). Self‐efficacy beliefs as shapers of children's aspirations and career trajectories. Child Development, 72 (1), 187206. 605 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Bencsik, A., Horvath-Csikos, G., & Jubasz, T. (2016). Y and Z generations at workplaces. Journal of Competitiveness, 8(3), 90–106. https://doiorg.akin.css.edu/10.7441/joc.2016.03.06 Black, M. (2017). Exploring the potantial influences of social media on career education and planning among grade 11 learners. Master Thesis of Education in Educational Psychology in the Faculty of Education at Stellenbosch University Cambridge, J. (2004). ‘Profession’ is a cultural concept: Training new arrivals. Professionalisation of Interpreting in the Community International Conference Critical Link 4, 1-7, May 20 –23, Stockholm, Sweden. Carr, C. T., & Hayes, R. A. (2015). Social media: Defining, developing, and divining. Atlantic Journal of Communication, 23 (1), 1-43. https://doi.org/ 10.1080/15456870.2015.972282. Coşkun, D. C. (2019). Z kuşağı mensubu öğrencilerin sosyal medya kullanım alışkanlıkları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Deniz, S. ( 2001). Bireyin meslek seçimini etkileyen kaynaklar: Yeni teknolojilerden internet. Muğla Üniversitesi, SBE Dergisi, Güz (6), 1-9. Dewi, N.I.K., Gede, G.K., Kencanawati, A.A.A.M., & Mataram, G.A.B. ( 2020). Social media usage by generation Z in pre-trip planning. Advances in Social Science, Education and Humanities Research, 544, 190-195, Proceedings of the International Conference on Science and Technology on Social Science (ICAST-SS 2020). Duffett, R.G. (2017). Influence of social media marketing communications on young consumers’ attitudes. 18 (1), 19-39, Emerald Publishing Limited, ISSN 1747-3616 Young Consumers. https://doi.org/10.1108/YC-07-2016-00622. Ekin, V. (2021). Dijital çağda, serbest zaman, Z kuşağı ve oyun korelasyonu. Kitap Adı: Dijital Çağda Z Kuşağı Gerçekleri.(Ed. Duygu Aydın Aslaner ve Ahmet Gökçe Aslaner), Birinci Baskı, İstanbul Kriter Yayınevi, 406 – 424 Global Digital Report (2020). https://www.statista.com/topics/1164/social- networks/#dossierKeyfigures (Erişim tarihi: 02.01.2022). Hayta, A.B. (2013). A Study on the of effects of scial media on young consumers’ buying behaviors. European Journal of Research on Education, Special Issue: Human Resource Management, 65-74. https://www.statista.com/topics/1164/social-networks/#dossierKeyfigures 606 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Jones, W.A., & Larke, A. (2005). Enhancing the quality of life for hispanic individuals through career preparation. Journal of Hispanic Higher Education, 4 (1), January, 5-18. https://doi.org/10.1177/1538192704270832 Karacsony, P. (2019). Generational differences in motivation at work in Slovakian small and medium sized companies. Open Journal of Social Sciences. 7 (3), 182-191. https://doi.org/10.4236/jss.2019.73015. Kirchmayer, Z., & Fratričová, J. (2020). What motivates generation Z at work? Insights into motivation drivers of business students in Slovakia. Innovation Management and Education Excellence through Vision, 6019- 6030. Kuzgun, Y. (2000). Meslek danışmanlığı- Kuramlar ve uygulamalar, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara. Lalic, D., Stankovic, J,. Boskovic, D., & Milic, B.(2020). Career expectations of generation Z. Anisic, Z., Lalic, B., Gracanin, D. (Eds.), Proceedings on 25th International Joint Conference on Industrial Engineering and Operations Management – IJCIEOM, 52-59. Lee, P.C., Lee, M.J., & Dopson, L.R. (2019). Who influences college students’ career choices? An empirical Journal of study Hospitality of & hospitality Tourism management Education, 31 students. (2), 74-86. https://doi.org/10.1080/10963758.2018.1485497. Mayfield, A. (2010). What is social media. iCrossing, e-book, Erişim Tarihi: 02.02.2021. Morris, M. (2020). Climate change, social media, and generation Z. A Research Project, Faculty of The Graziadio Business School Pepperdine University. The Degree Master of Science in Organization Development, November. Nikodemska-Wołowik, A.M., Bednarz, J., & Foreman, J.R. (2019). Trends in young consumers’ behaviour - Implications for family enterprises. Economics and Sociology, 12 (3), 11-24. https://doi.org/10.14254/2071-789X.2019/12-3/1. PrakashYadav, G., & Rai, J. (2017). The generation Z and their social media usage: A review and a research outline. Global Journal of Enterprise Information System. 9 (2), AprilJune, 110-116. https://doi.org/10.18311/gjeis/2017/15748. www.informaticsjournals.com/ index.php/gjeis. Print ISSN: 0975-153X | Online ISSN: 0975-1432 Prensky, M. (2001). Digital natives, digital immigrants Part 1. On the Horizon, 9 (5), 1–6. https://doi.org/10.1108/10748120110424816. Shin, H.W., Yee, L. F.C., Theng, M. K. W., & Sher-Yen, W. (2018). The impact of social media (YouTube) towards the behavioural change of generation Z in Subang Jaya. A 607 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) research Project, The degree of Bachelor of Commumication (Hons) Public Relations Universiti Tunku Abdul Rahman Faculty of Arts and Social Science. Talmon, G.A. (2019). Generation Z: What’s next?. Medical Science Educator, 29 (Suppl 1), 9– 11. https://doi.org/10.1007/s40670-019-00796-0. Tamboli, J,. & Paul, M. (2020). To study the impact of new media on mass media students career choices. 7 (1) (XVII), January – March, 53-59. ISSN 2394 – 7780. Türk Dil Kurumu Sözlüğü, 2019, www.tdk.gov.tr (Erişim Tarihi: 27.12.2019) Uitz, I. (2012). Social media: Is it worth the trouble?. Journal of Internet Social Networking and Virtual Communities, 1-14. W.N.K.A. van Mook, de Grave, W.S., Wass, W., O'Sullivan, H., Zwaveling, J.H., Schuwirth, L. W., & Van der Vleuten, C.P.M. (2009). Professionalism: Evolution of the concept. European Journal of Internal Medicine, 20, e81–e84. Zamroni, E., Mahardika, N., Rahardjo, S., ve Masturi (2019). Social media as a student Career Selection Preference. ICTES 2018, November 21-22, 1-8, Bali, Indonesia. https://doi.org/10.4108/eai.21-11-2018.2282143. 608 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) MAKROEKONOMİK İSTİKRAR VE DOĞRUDAN YABANCI YATIRIM MACROECONOMIC STABILITY AND FOREIGN DIRECT INVESTMENT S. Meral Çakıcı Doç. Dr., Piri Reis Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Ekonomi ve Finans Bölümü Assoc. Prof. Dr., Piri Reis University, Faculty of Economics and Administrative Sciences, Department of Economics and Finance ORCID ID: 0000-0003-4397-1133 ÖZET Doğrudan yabancı yatırımın belirleyicileri ve sonuçları uzun süredir incelenmekte olan bir araştırma konusu olmakla birlikte, literatürde bu değişkenin diğer makroekonomik değişkenlerle olan ilişkisinin yönüne ve gücüne ilişkin bir fikir birliği bulunmamaktadır. Bu çalışma, geniş bir panel veri seti kullanarak doğrudan yabancı yatırımın makroekonomik belirleyicilerinin kapsamlı bir ampirik incelemesini sunmak suretiyle literatürdeki mevcut belirsizliği ortadan kaldırmayı hedeflemektedir. Daha spesifik olarak belirtmek gerekirse, makroekonomik istikrarın finansal istikrarı, siyasi istikrarı ve fiyat istikrarını kapsayan değişkenler üzerinden tanımlandığı bir ortamda, makroekonomik istikrarın doğrudan yabancı yatırım üzerindeki etkileri incelenmektedir. 96 ülke için 1980-2010 dönemini kapsayan panel tahmin sonuçları, ülkelerin gelir ve finansal açıklık düzeylerinin doğrudan yabancı yatırım üzerinde önemli etkileri olduğunu göstermektedir. Gelişmekte olan ülkelerden oluşan alt örnekleme ilişkin tahmin sonuçları ise, bu çalışmanın anahtar bulgularını ortaya koymakta ve eserin literatüre olan orijinal katkısını vurgulamaktadır. Finansal istikrar, fiyat istikrarı, finansal istikrar ve fiyat istikrarının etkileşimi, siyasi istikrar ve fiyat istikrarının etkileşimi değişkenlerinin tamamının gelişmekte olan ekonomilerde doğrudan yabancı yatırımı pozitif ve önemli şekilde etkilediği gösterilmektedir. Anahtar Kelimeler: doğrudan yabancı yatırım, finansal istikrar, siyasi istikrar, fiyat istikrarı ABSTRACT The determinants and consequences of foreign direct investment have long been in the focus of research while there has been a consensus in the literature in terms of neither the direction nor the magnitude of the relationships between foreign direct investment and other macroeconomic variables. This study aims to clear away this ambiguity through providing an extensive empirical investigation of the macroeconomic determinants of foreign direct 609 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) investment, employing a large panel dataset. More precisely, the influence of macroeconomic stability on foreign direct investment is examined, where macroeconomic stability is defined as composite variables capturing financial stability, political stability and price stability. The panel estimation results for 96 countries covering the period from 1980 to 2010 show that income and financial openness levels of countries play significant roles in determining the foreign direct investment level, with the former affecting it negatively while the latter positively. The estimation results for the subsample of emerging countries exhibit the key findings of this study with respect to the impact of macroeconomic stability on foreign direct investment, thereby highlight the novel contribution of this work to the literature. It is shown that financial stability, price stability, the interaction of financial stability and price stability, and the interaction of political stability and price stability all turn out to influence the foreign direct investment level of emerging economies positively significantly. Keywords: foreign direct investment, financial stability, political stability, price stability 1. INTRODUCTION Foreign direct investment (FDI) has long been in the focus of academic work and policy discussions regarding its implications for economic growth, macroeconomic volatility and fluctuations as well as its determinants, with the interest rising further since the global financial crisis.1The literature has so far analyzed the determinants and the consequences of FDI in such a restricted way that the relationships between FDI and different dimensions of macroeconomic stability remain ambiguous.2This study aims to fill that gap through providing an extensive empirical analysis that investigates the determinants of FDI, focusing on financial stability, political stability and price stability. Regarding the relationship between macroeconomic stability and foreign direct investment, there has not been an extended literature so far. This could partly be due to the fact that macroeconomic stability is quite a general concept that combines several dimensions of macroeconomic analysis. To be more precise, macroeconomic stability is influenced by many different economic, financial and political variables, which need to be taken into account while analyzing issues related to macroeconomic stability. Therefore, an extensive study with 1 See, among others, Azman-Saini et al. (2010). The literature has rather focused on the link between FDI and economic growth. For examples on this literature, see, among others, Li and Liu (2005) and Carkovic and Levine (2005). Borensztein et al. (1998) and NairReichert and Weinhold (2001) provide some earlier analyses of the effects of FDI on economic growth. 2 610 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) a large dataset is required in order to be able to capture all those variables and dimensions, which constitutes the main objective of this paper. The literature on macroeconomic stability so far has focused on the impact of macroeconomic stability (or instability) on economic growth as well as the implications of financial sector indicators for macroeconomic stability. In one of the earlier studies on this topic, Fischer (1992) discusses the notion of a stable macroeconomic framework and provides theoretical considerations relating economic growth to macroeconomic policies. Fischer also presents empirical evidence for the promoting effect of macroeconomic stabilty on economic growth. In a more recent study, Sirimaneetham and Temple (2009) analyze the growth effects of macroeconomic stability through offering a new index of stability and employing threshold estimation methods. More precisely, the authors emphasize the fact that the strength of the empirical relationship between macroeconomic stability and growth remains uncertain, and that the link between statistical modeling and informal commentary in the literature on policy and growth needs to be sharpened. Using threshold estimation, the authors divide developing economies into two growth regimes, depending on a threshold level of stability. Their results show that the output benefits of investment are greater for the more stable group of countries. Montiel and Serven (2006) approach the relationship between macroeconomic stability and economic growth through taking into account the role of changing policy framework. To be more precise, the authors examine the contents and the implementation of the macroeconomic reform agenda of the 1990s in developing countries and review the progress achieved by fiscal, monetary and exchange rate policies as well as the effectiveness of the changing policy framework in promoting stability and growth. In a more recent study, Phelan (2016) investigates how financial sector leverage affects macroeconomic instability and welfare. More specifically, the author develops a continuous-time stochastic general equilibrium model where leverage creates systemic risk, which increases the frequency and duration of crises. It is also shown that regulating leverage in the economy can improve welfare and that limiting leverage in general enhances stability. The literature on FDI, on the other hand, has concentrated mainly on the relationship between FDI and economic growth as well as the determinants of FDI. The empirical study by NairReichert and Weinhold (2001) is one of those papers in the literature that analyze the link between FDI and economic growth. The authors focus on developing countries while investigating the impact of FDI as well as of multinational companies on economic growth. Proposing an alternative estimation method that is based on the use of a mixed fixed and random coefficient approach in order to allow for heterogeneity in the causal relationship 611 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) between FDI and economic growth, the authors show that there is indeed significant heterogeneity across developing countries with respect to the effect of FDI on growth. Using a VAR model, Enu et al. (2013) analyze the impact of macroeconomic factors on FDI in Ghana. More precisely, the authors investigate the influence of GDP growth, inflation, exchange rate and trade openness on FDI employing data from 1980 to 2012. Based on their results, the authors suggest that moderate exchange rate depreciation and increasing trade openness should be implemented as policy measures in order to encourage FDI in Ghana. Azman-Saini et al. (2010) concentrate on the role of financial markets while examining the relationship between FDI and economic growth. Using a threshold regression model, the authors argue that the positive effect of FDI on growth can be observed only after financial market development exceeds a certain threshold level. Employing a large panel data set, the authors find strong evidence of threshold effects in FDI-economic growth relationship. In an earlier study, Borensztein et al. (1998) investigate the effects of FDI on economic growth in a cross-country regression framework and find that FDI serves as an important tool for transfer of technology across countries. More precisely, the authors suggest that FDI contributes more to growth than domestic investment as long as the host country attracting the FDI flows has a minimum threshold stock of human capital. While analyzing the link between macroeconomic stability and FDI, one can not deny the importance of international financial integration. The degree of financial integration of an economy with the rest of the world, often referred to as the degree of financial openness or the level of financial liberalization, certainly has significant implications for the potential of the economy to attract FDI, and therefore for the overall well-being of the economy, which can be captured as the macroeconomic stability in the economy.3 Regarding the relationship between financial openness and financial development, there has not been a consensus in the literature. In other words, the implications of financial development level for the degree of financial openness remain ambiguous. One could argue that higher levels of financial development might lead to increasing financial openness through providing the economy at hand with the solid financial infrastructure necessary to be able to cope with the consequences of higher financial integration with the rest of the world such as increasing vulnerability against external shocks. Under that scenario, one would expect that countries with deeper financial systems have more open financial 3 The terms "financial openness", "financial liberalization", and "financial integration" are often used interchangeably in the literature as well as in this paper, recognizing the fact that there are minor differences in their meanings and that they have been defined and measured in different ways by different authors in the literature. 612 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) accounts. On the other hand, it might be suggested that increasing the degree of financial openness provides economies with benefits, and therefore would be preferred, only until a certain threshold level of financial development has been reached; that is, during the process of acquiring a certain level of financial depth. According to that later argument, it would be expected that higher levels of financial development beyond that threshold level do not have any significant impact on the degree of financial openness.4 Considering the determinants and the consequences of financial openness, there has been a vast literature, both theoretical and empirical, investigating the issue from different perspectives and focusing on a wide range of macroeconomic and financial indicators that have been considered to be closely linked to financial openness. 5 Mishkin (2007) analyzes financial openness from a broader perspective such that he examines the implications of financial globalization, especially for developing countries. Mishkin focuses on the relationship between financial development and economic growth and investigates whether financial globalization contributes to higher growth through encouraging financial development. The author shows when and how financial globalization would be beneficial or detrimental and concludes that it is the way in which it is implemented that matters for developing countries. Lane and Milesi-Ferretti (2008) ask a more fundamental question about international financial integration and attempt to answer why degrees of financial integration differ across countries. Moreover, they examine the policy implications and risks of the sharp trend toward increasing cross-border financial trade. The authors show that varying degrees of financial integration across countries arise from differences in the deepening of domestic financial systems, overall economic development and trade integration. Kose et al. (2009) aim to provide a unified conceptual framework to organize this vast literature, arguing that the indirect effects of financial globalization on financial sector development, institutions, governance, and macroeconomic stability are more important than any direct impact through capital accumulation or portfolio diversification. The main objective of this study is to explore the relationship between macroeconomic stability and FDI, where macroeconomic stability is captured as composite variables incorporating financial, political and price stability. A large panel dataset consisting of 96 4 For an example from the limited literature on the link between financial openness and financial development, see Aizenman (2004). 5 See, among others, Prasad and Rajan (2008), Rodrik and Subramanian (2009). Cakici (2012) examines the business cycle implications of increasing financial openness for small open economies in the case of technology shocks. 613 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) countries for the time period from 1980 to 2010 is employed in this study in order to uncover the link between macroeconomic stability and FDI.6 The panel estimation results for 96 countries covering the period from 1980 to 2010 show that income and financial openness levels of countries play significant roles in determining the foreign direct investment level, with the former affecting it negatively while the latter positively. The negative effect of income levels on FDI might be explained by the higher need of lower-income countries for foreign direct investment in comparison to higher-income countries and the corresponding policies undertaken by lower-income countries in order to attract FDI. The positive effect of financial openness levels on FDI supports the evidence in the literature on the promoting influence of increasing financial openness on the overall well-being of an economy. The estimation results for the subsample of emerging countries exhibit the key findings of this study with respect to the impact of macroeconomic stability on FDI, thereby highlight the major contribution of this work to the literature. It is shown that price stability, the interaction of financial stability and price stability, and the interaction of political stability and price stability all turn out to influence the foreign direct investment level of emerging economies positively significantly. Through providing an extensive empirical analysis employing a large panel dataset consisting of 96 countries covering the period from 1980 to 2010 in order to investigate the relationship between macroeconomic stability and FDI, this study constitutes a novel contribution to the literature. 2. DATA AND METHODOLOGY 2.1. DATA A large panel dataset consisting of 96 countries covering the period from 1980 to 2010 is used in order to investigate the link between macroeconomic stability and FDI. There are 19 emerging and 27 OECD countries in the sample.7 The main variable of interest, foreign direct investment, FDI, is calculated using the foreign direct investment data from World Development Indicators (WDI, henceforth) provided by World Bank and the GDP data from International Financial Statistics (IFS, henceforth) by IMF.8 6 This study concentrates on the time period from 1980 to 2010, leaving the post-Great Recession era out of the analysis on purpose, in order to be able to focus on the pure dynamics of the variables of interest and to explore the true nature of the relationships between these variables without the strong influence of the Great Recession that could potentially lead to biased results. 7 The complete list of countries is presented in the Appendix. 8 FDI is the net foreign direct investment data under Balance of Payments, denominated in US dollars. GDP data is listed under National Accounts, line 99B, denominated in national currency. 614 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Financial stability, FIN, is captured by the financial development level, which is proxied by the private credit to GDP ratio, following the literature (see, among others, Djankov et al. (2007)). Both the private credit and the GDP data are taken from IFS.9 Financial development level has been investigated extensively in the literature in terms of its implications for several different financial and macroeconomic variables.10 The potential role played by financial development in explaining growth was analyzed by Levine (1997), Guiso et al. (2004) and Loayza and Ranciere (2006), among others. Political economy of financial development was studied by Girma and Shortland (2008), Braun and Raddatz (2008) and Hodler (2011). In this study here, the focus is on the influence of financial stability on foreign direct investment. Financial stability constitutes one part of the composite macroeconomic stability variables created in this paper. Political stability, captured by the political development level, POL, is constructed using the indices for political rights and civil liberties produced by the Freedom House. "Freedom in the World" index published by the Freedom House is a commonly used measure for democracy level in the literature, which is a comparative assessment of global political rights and civil liberties. Survey ratings and narrative reports on 195 countries and 14 related and disputed territories have been published annually since 1972.11The index is constructed such that each country is assigned two numerical ratings, from 1 to 7, for political rights and civil liberties, with 1 representing the most free and 7 the least free. Since higher values of the variable represent lower levels of political development, the modified version of the variable is employed in the estimations, where higher values of the variable denote higher political development levels. This way, positive and significant coefficient values for the democracy variable will indicate that higher levels of political development lead to higher levels of FDI. Democracy level has alternatively been measured with different indices in the literature, provided by Bollen (1980), Hadenius (1992) and Alvarez et al. (1996), among others. 9 More precisely, the private credit data is the line 22D, "Claims on Private Sector", listed under "Economic Concept View-Monetary Data NOT Based on the Standardized Report Forms (SRFs)". The only exception is for Euro-Area countries, for which "Claims on Other Resident Sectors" is used. 10 Theoretically, financial development has been analyzed by the use of a variable capturing the intensity of financial frictions in the economy. See, among others, Cakici (2011) for a comprehensive analysis of financial frictions in a DSGE framework for small open economies. 11 For studies using this index, see, among others, Isham et al. (1997), Alper and Cakici (2009). 615 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Inflation, INF, is the variable employed to measure price stability, which constitutes another part of the composite macroeconomic stability variables. It is constructed using mainly the consumer price index (CPI, henceforth) data from the IFS.12 Last but not least, financial openness, CAP, used as a control variable in the estimations, is captured by the KAOPEN index constructed by Chinn and Ito (2006). KAOPEN is based on the binary dummy variables that codify the tabulation of controls and restrictions imposed on international financial transactions reported in the Annual Report on Exchange Arrangements and Exchange Restrictions published by the IMF. In order to be able to reflect the effect of financial openness, rather than controls, the values of the binary variables are reversed in this study such that the dummy variables are equal to one in the absence of financial restrictions. 2.2. ESTIMATION In order to investigate the effects of macroeconomic stability; that is captured as composite variables depending on financial stability, political stability and price stability, on foreign direct investment, three different models are constructed for estimation. Model 1 consists of main variables of interest, namely, financial stability, political stability and price stability as explanatory variables. Model 2 is an extension of Model 1 such that it also includes income level (GDP) and financial openness (CAP) as the control variables. Although there are several macroeconomic and financial variables that have been shown to be related to FDI in the literature, there has not been a consensus for many of them with respect to the significance of their influence on FDI, unlike income level and financial openness. Finally, Model 3 is the extended version of Model 2 with the key composite variables representing macroeconomic stability that are captured as interaction terms in the estimations. The same models are then used to carry out the subsample analysis consisting of 19 emerging economies due to the close relevance of the main research question in this study to this specific group of countries. Emerging economies are characterized by their lack of adequately structured financial markets, restricted financial depth, inherent vulnerabilities and fragilities in the overall economy that create room for improvement in all these areas as well as opportunities for growth and development, which would help attaining and maintaining macroeconomic stability. The estimation results are presented in the tables below. 12 CPI percentage change data from the IFS is used, where the data is listed under Consumer Prices, line 64. Missing data points for Antigua and Barbuda, Bangladesh, Benin, Germany, Maldives, Mali, Mozambique, Oman, Romania, Tunisia and United Kingdom are filled using GDP Deflator percentage change data from the IFS; where the data is listed under GDP Deflators, line 99. 616 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Table 1. Panel Regressions, 1980 – 2010, Foreign Direct Investment as the Dependent Variable Variable Model 1 Model 2 Model 3 Financial Stability 7.19 -19.75 -19.68 (FIN) (0.65) (0.31) (0.61) Political Stability -6.85e6 -6.69e6 -6.79e6 (POL) (0.51) (0.47) (0.46) Price Stability 7785.4 6927.9 1312.447 (INF) (0.12) (0.25) (0.96) Income Level -4.29e7** -4.29e7** (GDP) (0.004) (0.004) Financial Openness 8.97e6* 8.99e6* (CAP) (0.09) (0.09) Composite 1 1.43 (FIN x POL) (0.98) Composite 2 -1.03 (FIN X INF) (0.79) Composite 3 -1554.3 (POL x INF) (0.78) Intercept Adjusted R2 1.62e7 3.95E+08 3.95E+08 (0.62) (0.001) (0.001) 0.06 0.26 0.26 -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Notes: P-values are given in parentheses below the estimated coefficients. Coefficients are estimated using fixed effects estimation with degrees of freedom corrected White period robust standard errors. * Significantly different from zero at the P = 0.10 significance level. ** Significantly different from zero at the P = 0.05 significance level. 617 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Table 1 presents the panel estimation results for the full sample. Coefficients are estimated using fixed effects estimation with degrees of freedom corrected White period standard errors.13 P-values are given in parentheses below the estimated coefficients. The estimation results show that income and financial openness levels of countries play significant roles in determining the foreign direct investment level, with the former affecting it negatively while the latter positively. The negative effect of income levels on FDI might be explained by the higher need of lower-income countries for foreign direct investment in comparison to higherincome countries and the corresponding policies undertaken by lower-income countries in order to attract FDI. The positive effect of financial openness levels on FDI supports the evidence in the literature on the promoting influence of increasing financial openness on the overall well-being of an economy. In Table 2, the estimation results for the subsample of countries consisting of emerging economies are presented. This subsample analysis is of special importance considering the main motivation of this study due to the fact that macroeconomic stability is a key factor of success for economic growth and prosperity, especially for emerging countries, where there is still large room for improvement on several dimensions related to macroeconomic stability. Therefore, it is only natural to expect that macroeconomic stability would play a much more important role in attracting FDI, which is one of the most crucial drivers of economic growth and prosperity, in emerging economies in comparison to advanced economies. The estimation results for the subsample of emerging countries exhibit the key findings of this study with respect to the impact of macroeconomic stability on FDI, thereby highlight the major contribution of this work to the literature. It is shown that financial stability, price stability, the interaction of financial stability and price stability, and the interaction of political stability and price stability all turn out to influence the foreign direct investment level of emerging economies positively significantly. These findings provide evidence for the significance of macroeconomic stability for emerging countries that is also reflected on the FDI flows. The fact that macroeconomic stability turns out to play an important role in determining the FDI levels especially for emerging economies shows the room for improvement in the components of macroeconomic stability; therefore, has crucial policy implications. Through providing an 13 Cross section and period fixed effects method is used in the panel estimations, which allows to capture the cross sectional differences across countries as well as the implications of different time periods within the 19802010 interval for the link between the variables of interest. Analyzing and comparing results both from different time periods and across different countries matters in this study since both macroeconomic stability and FDI levels are considered to be changing over time and across countries due to the main components of macroeconomic stability captured in this study. The Redundant Fixed Effects – Likelihood Ratio Tests are carried out for both samples analyzed here and the results are presented below. 618 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) extensive empirical analysis employing a large panel data set consisting of 96 countries covering the period from 1980 to 2010 in order to investigate the relationship between macroeconomic stability and FDI, this study constitutes a novel contribution to the literature. Table 2. Panel Regressions, 1980 – 2010, Emerging Countries, Foreign Direct Investment as the Dependent Variable Variable Model 1 Model 2 Model 3 Financial Stability 3.63E+08* 1.91E+08* 2.34E+08 (FIN) (0.08) (0.09) (0.29) Political Stability 2.1e6 -2.43e7 -2.24e7 (POL) (0.92) (0.35) (0.23) Price Stability 34684.7 21115.23 225794.6** (INF) (0.12) (0.58) (0.001) Income Level -6.38e7** -6.53e7** (GDP) (0.001) (0.001) Financial Openness 2.49e7 2.53e7 (CAP) (0.21) (0.24) Composite 1 3.53e6 (FIN x POL) (0.95) Composite 2 144834.5** (FIN X INF) (0.01) Composite 3 76665.3** (POL x INF) (0.0001) Intercept Adjusted R2 -1.22E+08 5.86E+08 5.99E+08 (0.41) (0.001) (0.01) 0.17 0.40 0.42 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Notes: P-values are given in parentheses below the estimated coefficients. Coefficients are estimated using fixed effects estimation with degrees of freedom corrected White period robust standard errors. * Significantly different from zero at the P = 0.10 significance level. ** Significantly different from zero at the P = 0.05 significance level. 619 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) In order to test the significance of the fixed effects estimates, Redundant Fixed Effects – Likelihood Ratio tests are carried out for both samples analyzed here and the results are presented in Table 3 for the full sample and in Table 4 for the subsample of emerging countries. Three sets of tests are performed. The first set consists of two tests, “Cross-section F” and “Cross-section Chi-square”, that evaluate the joint significance of the cross-section effects using sums-of-squares (F test) and the likelihood function (Chi-square test). The corresponding restricted specification is one in which there are period effects only. The statistic values and the associated p-values strongly reject the null that the cross-section effects are redundant. The next two tests, “Period F” and “Period Chi-square”, evaluate the significance of the period dummies in the unrestricted model against a restricted specification in which there are cross-section effects only. The statistics and the associated p-values strongly reject the null of no period effects. The last two sets, “Cross-Section/Period F” and “Cross-Section/Period Chi-square”, evaluate the joint significance of all of the effects, respectively. All test statistics reject the restricted model in which there is only a single intercept. Table 3. Redundant Fixed Effects Tests – Full Sample Redundant Fixed Effects Tests Pool: Full Sample – 96 Countries Test cross-section and period fixed effects Effects Test Statistic Cross-section F Cross-section Chi-square Period F Period Chi-square Cross-Section/Period F Cross-Section/Period Chi-square d.f. Prob. 7.512604 (95,2367) 0.0000 657.777549 95 0.0000 5.133231 (25,2367) 0.0000 131.783718 25 0.0000 6.299580 (120,2367) 0.0000 691.777883 120 0.0000 620 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Table 4. Redundant Fixed Effects Tests – Emerging Countries Redundant Fixed Effects Tests Pool: Emerging – 19 Countries Test cross-section and period fixed effects Effects Test Statistic d.f. Prob. Cross-section F 6.233866 (18,532) 0.0000 112.723188 18 0.0000 1.745868 (30,532) 0.0092 55.307809 30 0.0033 3.543750 (48,532) 0.0000 163.407645 48 0.0000 3. Cross-section Chi-square Period F Period Chi-square Cross-Section/Period F Cross-Section/Period Chi-square CONCLUSION The determinants and the consequences of foreign direct investment have long been examined in the literature, yet the relationships between FDI and several components of macroeconomic stability remain ambiguous. This study aims to contribute to the existing literature on FDI through providing an extensive empirical analysis that investigates the determinants of FDI focusing on macroeconomic stability. More precisely, the influence of macroeconomic stability on foreign direct investment is analyzed, where macroeconomic stability is defined as composite variables capturing financial stability, political stability and price stability. A large panel dataset consisting of 96 countries for the time period from 1980 to 2010 is employed in this study in order to uncover the link between macroeconomic stability and FDI. The panel estimation results for the full sample exhibit the significant roles of initial income and financial openness levels of countries in determining the FDI levels attracted by those countries. The negative effect of income levels on FDI might be explained by the higher need of lower-income countries for FDI in comparison to higher-income countries and the corresponding policies undertaken by lower-income countries in order to attract FDI. The positive effect of financial openness levels on FDI supports the evidence in the literature on the promoting influence of increasing financial openness on the overall well-being of an economy. The estimation results for the subsample of emerging countries demonstrate the key findings of this study with respect to the impact of macroeconomic stability on FDI, thereby highlight the major contribution of this work to the literature. It is shown that price stability, the 621 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) interaction of financial stability and price stability, and the interaction of political stability and price stability all turn out to influence the FDI level of emerging economies positively significantly. The fact that macroeconomic stability turns out to play an important role in determining the FDI levels especially for emerging economies shows the room for improvement in the components of macroeconomic stability; therefore, has crucial policy implications. Through providing an extensive empirical analysis employing a large panel dataset consisting of 96 countries covering the period from 1980 to 2010 in order to investigate the relationship between macroeconomic stability and FDI, this study constitutes a novel contribution to the literature. Last but not least, this study can clearly be used as a basic framework upon which further analyses might be based. Potential implications of other financial and macroeconomic variables as well as different subsamples can be studied in order to gain additional insights with respect to FDI. In this study here, the main idea was to concentrate on the link between macroeconomic stability and FDI, where the most significant components of macroeconomic stability; namely, financial stability, political stability, and price stability were analyzed as the main variables of interest. Together with financial openness and income levels, these variables could explain almost half of the variation in FDI, highlighting one of the major contributions of this study to the literature. 622 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) APPENDIX Table 5. List of Countries* Antigua and Barbuda France Malta Sierra Leone Argentina Germany Mauritius Singapore Australia Greece Mexico South Africa Austria Grenada Morocco Spain Bahamas Guatemala Mozambique Sri Lanka Bahrain Haiti Nepal St. Kitts and Nevis Bangladesh Honduras Netherlands St. Lucia Barbados Hungary New Zealand St. Vincent and Grens. Benin Iceland Nicaragua Sudan Bolivia India Niger Suriname Botswana Indonesia Nigeria Swaziland Brazil Ireland Norway Sweden Cameroon Israel Oman Switzerland Canada Italy Pakistan Syrian Arab Republic Chile Jamaica Panama Thailand China Japan Paraguay Togo Colombia Jordan Peru Trinidad and Tobago Costa Rica Kenya Philippines Tunisia Cote d'Ivoire Kuwait Poland Turkey Denmark Libya Portugal Uganda Dominica Malawi Romania United Kingdom Dominican Republic Malaysia Rwanda United States Egypt Finland Maldives Saudi Arabia Uruguay Mali Senegal Venezuela *Emerging economies are in bold. 623 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) REFERENCES Aizenman, J. (2004) "Financial Opening and Development: Evidence and Policy Controversies" American Economic Review, 94: 65-70. Alper, C. E. and S. M. Cakici (2009) "Financial Liberalization, Fiscal Prudence and Growth: Panel Evidence from 1980-2003" Open Economies Review, 20: 509-524. Alvarez, M., J. A. Cheibub, F. Limongi and A. Przeworski (1996) "Classifying Political Regimes" Studies in Comparative International Development, 31: 1-37. Azman-Saini W. N. W., S. H. Lawand A. H. Ahmad (2010) "FDI and Economic Growth: New Evidence on the Role of Financial Markets" Economics Letters, 107: 211-213. Bollen, K. A. (1980) "Issues in the Comparative Measurement of Political Democracy" American Sociological Review, 45: 370-390. Borensztein, E., J. De Gregorio and J-W. Lee (1998) “How Does Foreign Direct Investment Affect Economic Growth?” Journal of International Economics, 45: 115-135. Braun, M. and C. Raddatz (2008) "The Politics of Financial Development: Evidence from Trade Liberalization" Journal of Finance, 63: 1469-1508. Cakici, S. M. (2011) "Financial Integration and Business Cycles in a Small Open Economy" Journal of International Money and Finance, 30: 1280-1302. Cakici, S. M. (2012) "Technology Shocks Under Varying Degrees of Financial Openness" International Review of Economics and Finance, 21: 232-245. Chinn, M. D. and H. Ito (2006) "What Matters for Financial Development? Capital Controls, Institutions, and Interactions" Journal of Development Economics, 81: 163-192. Darrat, A. F., K. Elkhal and B. McCallum (2006) "Finance and Macroeconomic Performance" Emerging Markets Finance and Trade, 42: 5-28. Djankov, S., C. McLiesh and A. Shleifer (2007) "Private Credit in 129 Countries" Journal of Financial Economics, 84: 299-329. Enu, P., E.D.K. Havi and P. Attah-Obeng (2013) "Impact of Macroeconomic Factors on Foreign Direct Investment in Ghana: A Cointegration Analysis" European Scientific Journal, 9: 331-348. Fischer, S. (1992) "Macroeconomic Stability and Growth" Cuadernos de Economia, 87: 171186. Girma, S. and A. Shortland (2008) "The Political Economy of Financial Development" Oxford Economic Papers, 60: 567-596. Guiso, L., P. Sapienza and L. Zingales (2004) "Does Local Financial Development Matter?" Quarterly Journal of Economics, 119: 929-969. 624 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Hadenius, A. (1992) Democracy and Development, Cambridge University Press. Hau, H. (2002) "Real Exchange Rate Volatility and Economic Openness: Theory and Evidence" Journal of Money, Credit and Banking, 34: 611-630. Hodler, R. (2011) "Institutions, Trade, and the Political Economy of Financial Development" Journal of Institutional and Theoretical Economics, 167: 445-464. Isham, J., D. Kaufmann and L. H. Pritchett (1997) "Civil Liberties, Democracy, and the Performance of Government Projects" World Bank Economic Review, 11: 219-242. Kose, M. A., E. Prasad, K. Rogoff and S. Wei (2009) "Financial Globalization: A Reappraisal" IMF Staff Papers, Vol. 56: 8-62. Lane, P. R. and G. M. Milesi-Ferretti (2008) "The Drivers of Financial Globalization" American Economic Review, 98: 327-332. Levine, R. (1997) "Financial Development and Economic Growth: Views and Agenda" Journal of Economic Literature, 35: 688-726. Loayza, N. V. and R. Ranciere (2006) "Financial Development, Financial Fragility, and Growth" Journal of Money, Credit and Banking, 38: 1051-1076. Mishkin, F. S. (2007) "Is Financial Globalization Beneficial?" Journal of Money, Credit and Banking, 39: 259-294. Montiel, P. and L. Serven (2006) "Macroeconomic Stability in Developing Countries: How Much is Enough?" World Bank Research Observer, 21: 151-178. Nair-Reichert, U. and D. Weinhold (2001) “Causality Tests for Cross-Country Panels: A New Look at FDI and Economic Growth in Developing Countries” Oxford Bulletin of Economics and Statistics, 63: 153-171. Phelan, G. (2016) "Financial Intermediation, Leverage, and Macroeconomic Instability" American Economic Journal: Macroeconomics, 8: 199-224. Prasad, E. S. and R. G. Rajan (2008) "A Pragmatic Approach to Capital Account Liberalization" Journal of Economic Perspectives, 22: 149-172. Rodrik, D. and A. Subramanian (2009) "Why Did Financial Globalization Disappoint?" IMF Staff Papers, Vol. 56: 112-138. Sirimaneetham, V. and J. R. W. Temple (2009) "Macroeconomic Stability and the Distribution of Growth Rates" World Bank Economic Review, 23: 443-479. 625 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) MEHMET RÂİF’İN [OGAN] AHLAKİ OKUL PİYESLERİ MORAL SCHOOL PLAYS BY MEHMET RÂİF [OGAN] Nuran ÖZLÜK Prof. Dr., Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü ORCID ID: 0000-0002-3455-7726 Hüseyin DOĞRAMACIOĞLU Prof. Dr., Kilis 7 Aralık Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü ORCID ID: 0000-0002-2521-8562 ÖZET Dinî ve millî kimliği ile tanınan gazeteci, muharrir Mehmet Râif, öğretmenlik ve idarecilik görevlerinde de bulunmuştur. Mehmet Râif, tarihî ve dinî konulardaki eserlerinin yanında okullarda temsil edilmek üzere çocuklar için vatani ve ahlaki piyesler kaleme almıştır. Bu çalışmada Mehmet Râif’n tiyatro vasıtasıyla çocukların ahlaki mevzularda eğitilmesi için yazdığı ve 1925 yılında neşredilen Çilek, Büyük-Küçük ve Suat’ın Altını adlı eserleri incelenerek ve Osmanlı Türkçesinden Latin harflerine aktarılarak günümüz okurunun dikkatine sunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Mehmet Râif Ogan, tiyatro, çocuk oyunu, ahlaki oyun. ABSTRACT Journalist and writer Mehmet Râif Ogan, known for his religious and national identity, also worked as a teacher and administrator in various schools. In addition to his works on historical and religious subjects, he also wrote patriotic and moral plays for children to be played in schools. In this study, the novels of Çilek, Büyük-Küçük and Suat, Altın written by Mehmet Râif to educate children on moral issues through theater and published in 1925, were examined and presented to the attention of today's readers by being translated from Ottoman Turkish to Latin letters. Keywords: Mehmet Râif Ogan, theatre, children's play, moral school plays. 626 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Yazar, gazeteci ve eğitimci Mehmet Râif Ogan, dinî ve millî kimliğiyle ön plana çıkan muharrirlerimizdendir.1 Mehmet Râif, bu kimlik özelliklerini yansıtan eserlerinin yanında eğitimci vasfının da etkisiyle okullarda temsil edilmek üzere ahlaki ve vatani tiyatro oyunları kaleme almıştır. Bu çalışmada Mehmet Râif’in Mektep ve Aile Temsilleri adlı çocuk oyunu serinde yer alan vatani temsillerinin dışında kalan ahlaki piyesleri Mektep ve Aile Temsilleri 2: Çilek, Mektep ve Aile Temsilleri 3: Büyük-Küçük ve Mektep ve Aile Temsilleri 4: Suat’ın Altını ele alınmıştır. Çilek, Büyük-Küçük ve Suat’ın Altını 1341 (1925) yılında İstanbul’da Amedi Matbaasında basılmıştır. Her üç piyesin neşredildiği sırada yazar İstanbul vilayeti İlk Tedrisat Meclisi azası ve Şark İdadisi müdürüdür. Piyeslerden Çilek 1 perde, 5 sahne; Büyük-Küçük 1 perde, 2 sahne; Suat’ın Altını 1 perde, 2 sahneden mürekkeptir. Çilek’te hırsızlık yapan ve Dadısı Dilfikâr’a hakaret eden Prens Hamdun Bey’in dadısı tarafından odaya kapatılması, çiftlik hizmetinde bulunan Pakize’nin Hamdun için topladığı çilekleri getirmek için köşke gelmesi, Dilfikâr’ın bu çileklerden izinsiz yemesi, Hamdun’un evden kaçmak/çıkmak için Pakize ile kıyafetlerini değiştirmesi, Pakize’nin Haldun’un dadısına saygısızlığını anlamasına yardımcı olması anlatılmıştır. Büyük-Küçük’te perilerden küçük kalma talebinde bulunmayı düşünen Meliha ile büyük bir hanım olmayı isteyen Necla arasında bunun sebepleri üzerine konuşmalar, onları işiten Meliha’nın büyük annesinin insanın her dönemde nasıl olması gerektiğine dair nasihatleri işlenmiştir. Suat’ın Altını’nda büyük annesi tarafından kendisine bayram hediyesi olarak verilen altın lirayı Suat’ın kendi isteklerine değil, komşusunun kızı Fikret’e vererek onu sıkıntılı durumdan kurtarması ve büyük annesinin onu taltif etmesi ele alınmıştır. Oyunlarda büyüklere kötü/kaba söz sarf etmemek, sarf edildiğinde pişmanlık duymak; her yaşta insanın hayatından memnun ve Allah’a müteşekkir olması ve ihtiyaç sahiplerine yardım etmek konularında çocuklara ahlaki telkinlerde bulunulmuştur. Her üç eserde de Hamdun dışında bütün karakterler kız/kadındır. Çocuk oyunu olduğundan başkarakterler yine Hamdun dışında kız çocuğudur. Olayların vuku bulduğu mekâna/sahneye sadece Çilek’te yer verilmiştir: Vaka, sayfiyede cereyan eder. Sahne: Bir salon. Dipte, camlı bir kapı, bahçeye nazır. Sağda bir kapı. Ortada bir masa ve sair mobilya vd.. Yazar hakkında ayrıntılı bilgi için bk: Uzun, M.İ. “Ogan, Mehmet https://islamansiklopedisi.org.tr/ogan-mehmet-raif (Erişim tarihi: 9 Kasım 2021). 1 627 Râif”, İslam Ansiklopedisi. 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Oyun kahramanları hakkında ayrıntı ise Çilek ve Suat’ın Altını’nda mevcuttur. Çilek’te Hamdun ve Pakize 10-12, Dilfikâr 45; Büyük-Küçük’te Suat 10, Fikret 8 yaşındadır. Eserlerde Hamdun’un kapıda babasıyla karşılaştığını söylemesi dışında anne, baba figürleri karşımıza çıkmaz, çocukların terbiyesinde büyük anne ve dadının etkisi/ilgisi söz konusudur. Büyük-Küçük ve Suat’ın Altını’nda büyük anneler, olan biteni işitirler, müdahale etmezler, olaylar/durumlar gerçekleştikten sonra çocukları uyararak/taltif ederek nasihat verirler. Çilek’te de Hamdun’u terbiye etmeye çalışan dadısı Dilfikâr’dır. Ancak Çilek’te terbiye amacıyla Hamdun’un odaya hapsedilmesinde ön plana çıkarılan yaptığı hırsızlık değil, sonrasında dadısına sarf ettiği kötü sözdür (cadı karı). Burada daha ağır suç teşkil eden hırsızlık Hamdun’un “Şaka yaptım.” demesiyle geçiştirilmiş ancak dadısına hakareti saygısızlık addedilerek defalarca tekrar edilmiştir. Hem dadısı hem de Pakize, Hamdun’u bu kötü sözünden dolayı kınamıştır. Ancak dadı Dilfikâr, kendine ait olmayan çilekleri izin istemeden yiyerek o da yanlış bir hareket yapmıştır. Pakize de Dilfikâr’ın arkasından “pis karı, Çerkez karısı, pisboğaz, obur” yüzüne karşı da “obur” diyerek hakaret etmiş, kınadığı Hamdun’un hatasını aynen hatta misliyle tekrarlamıştır. Sonunda her ne kadar Hamdun dadısına karşı söylediği kaba sözlerden pişmanlık duysa da kısacık oyunun içinde yukarıdaki tenakuzlar vuku bulmuştur. Bunların dışında vakanın kuruluşunda mantıki çelişkiler Büyük-Küçük’te de mevcuttur. Annesi hasta döşeğinde yatan ve kardeşleri açlık çeken komşusu Fikret’e Suat’ın altınını vererek maddi destekte bulunması, her ikisi de sekiz yaşında birer kız çocuğu iken Suat’ın büyüklerinin bu olaydan haberdar olmaması, Suat ve Fikret’in diyalogları sırasında “Dostlara gelince, o kadar dostumuz kalmadı… Hem insan bizim olduğumuz gibi bedbaht olursa öyle adamın dostu kalmaz…” (M. Râif, 1925a: 12) gibi yaşlarından büyük sayılabilecek konuşmalar yapmaları (cümleler kurmaları) da diğer tenakuzlara örnek olarak verilebilir. Eserlerde büyük-küçük, zengin-fakir, şehirli-köylü, çatışması bulunmaktadır. Kız çocuklarının büyüme istekleri, “hanım” gibi giyinme, yeme içme, alış veriş yapma vb. arzularının yanında Büyük-Küçük’te Meliha’nın küçük bir çocuk kalmayı istemesi de dilediği gibi bebekleriyle oynaması, muhallebi yemesi, suç işlediğinde affedilmesi vb. sebeplere bağlanmıştır. Zengin-fakir çatışması hem Çilek’te hem de Büyük-Küçük’te vardır. Çilek’te Pakize bu mukayeseyi kendisi ile Hamdun’u karşılaştırarak yapar: “siz prenssiniz, zenginsiniz, ben sizin çiftlik hizmetçinizim. Hem de siz (sıkılarak) başkaları gibi avam tabakasından değilsiniz.” (M. Râif, 1925b: 5) Çilek’te zengin-fakir yanında kız-erkek çatışması da vardır. Hamdun’un evden kaçmak/çıkmak için Pakize ile kıyafetlerini değiştirmesi neticesinde Pakize’nin erkek kıyafeti ile dolaşması hâlinde mahallede taşlanabilir, alay konusu olabilir ama erkek çocuğunun özellikle zengin erkek çocuğu Hamdun’un kız elbisesi ile gezmesi şaka, eğlence olarak 628 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) görülebilir. Büyük-Küçük’te Suat’a bayram hediyesi olarak altın lira verilirken sahneye “pek hakirane giyinmiş” şekilde dâhil olan Fikret’in annesi hastadır ve çalışamadığı için evde çocukları açtır; doktora, ilaca verecek paraları yoktur. Şehirli-köylü çatışması ise Çilek’te karşımıza çıkar. Pakize, sahnede “köylü elbisesiyledir, elinde bir sepet vardır”, Prens Hamdun ise bir İstanbul kibar çocuğudur. Ancak oyunda köylü kız çocuğu Pakize’nin zengin ve kibar erkek çocuğu Hamdun’un üzerinde terbiye edici etkisi/sözleri öne çıkarılmıştır. Millet/çevre ne der, endişesi/korkusu ile karşıdakini tehdit etme/kararından vazgeçirmeye çalışma Çilek’te karşımıza çıkmaktadır. Dadı Dilfikâr, işi bırakarak köye giderse İstanbul kibar çocuklarının kötü huylu olduklarını söyleyeceğini belirtir. Bu, Hamdun’un umurunda olmasa da Pakize, Dilfikâr’ın köye gitmesi durumunda herkese arsız, obur, kendisine ait olmayan yemişleri yediğini söyleyeceğini ifade eder. Çilek’in sonunda Hamdun, Pakize sayesinde/aracılığıyla dadısına hakaret ettiği için nadim olur. Büyük-Küçük ve Suat’ın Altını’nın nihayetinde büyük anneler vasıtasıyla dinî unsurlar/yaklaşım/bakış açısı ile nasihat verme ön plandadır. Büyük-Küçük’te büyük anne ile Meliha ve Necla’ya insanın yaşadığı müddetçe Allah’a karşı vazifeleri ifada üşengeçlik yapmaması ve mukadderatın layık gördüğü tecrübe ve sevinçlere rıza göstermesi gerektiği; Suat’ın Altını’nda büyük annesi ile Kur’an-ı Kerim’de kardeşlerin felaketine duyarlı olmak, talihsizleri teselli etmek, gözyaşı dökmelerine mâni olmanın emredildiği dile getirilmiştir. Çilek ve Büyük-Küçük’te başvurulan peri, prens kelimeleriyle masalsı his uyandırılmıştır. Ancak Necla’nın “artık öyle peri falan yoktur” demesi, büyük annenin “tıpkı eski masallarda hikâye edilen periler gibi” (M. Râif, 1925c: 6) diyerek perilerin marifeti şeklinde söylenen mutluluk ve huzur içinde yaşamanın sırrını kendisinin vermeye geldiğini söylemesi, Tanzimat’tan sonra bilhassa Namık Kemal, Ahmet Mithat Efendi, Sami Paşazade Sezai gibi yazarların üzerinde durduğu kurguya dayalı eserlerde zaman, mekân, şahıs, olay gibi unsurların yaşanmış ya da yaşanması mümkün, gerçekle örtüşen, eğitici nitelikte olması gerektiği görüşünün sonraki süreçlerde de gerçeküstü, olağanüstü anlatı ögelerine karşı tavır olarak da değerlendirilebilir. Ayrıca yine aynı devirde tiyatro eserlerinin en faydalı eğlence aracı olarak görülmesi, eğitici özelliklerinin öne çıkarılması hususları da bu oyunların yazılış amacı ve içeriğinde karşılığını bulmuştur. Mezkûr oyunların dili ve üslubu hitap ettiği yaş grubuna göre “müdebbir, mütehayyirane” gibi konuşanın hareketlerini/durumunu gösteren yerlerde ve büyük annelerin konuştuğu yerlerde “Kemal-i sabırla gençlik zamanına intizar etmek, sonra gençliğinizin size sakladığı huzuz ve neşeleri bütün kalbinizle tatmak; en sonra da sinn-i kemale vusulünüzü cesaretle kabul etmek; 629 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) nihayet, bütün hayatınızın imtidadınca, Halik’ınıza karşı vezaifinizi ifada tekâsül etmemek ve bir muhabbet-i mütesaviye ile bizim büyük iyiliğimiz için mukadderatın bize layık gördüğü tecrübe ve sevinçlere razı olmak”; “Lakin o altını zavallı Fikret’e vermekle tabii büsbütün başka, derin ve mütemadi bir hazz-ı manevi istihsal ettin” örneklerindeki gibi kısmen ağırdır. Çilek’teki diyaloglar Büyük-Küçük ve Suat’ın Altını’ndakilerden daha kısadır. Mehmet Râif’in Çilek, Büyük-Küçük, Suat’ın Altını; tiyatro tekniği açısından, yazarın çocuklara seslenmeyi/ulaşmayı hedeflediği düşünüldüğünde, her üçünün de tek perdelik oluşu, sahnelerin karmaşık ve kişilerin kalabalık olmayışı, diyalogların nispeten kısalığı bakımından başarılı olduğu söylenebilir. Ana hatlarıyla değerlendirdiğimiz Çilek, Büyük-Küçük, Suat’ın Altını adlı çocuk piyeslerini Osmanlı Türkçesinden Latin harflerine aktararak çalışmamıza ekledik. Mektep ve Aile Temsilleri: Numara 2 Çilek Temsil 1 Perde Muharriri: M. Râif Şark İdadisi Müdürü İstanbul-Amedi Matbaası 1341-1925 Eşhas Prens Hamdun Bey, 10 ila 12 yaşında Pakize, 10 ila 12 yaşında Dilfikâr, 45 yaşında Vaka: Sayfiyede cereyan eder. Sahne: Bir salon. -Dipte, camlı bir kapı, bahçeye nazır.- Sağda bir kapı. -Ortada bir masa ve sair mobilya… ilah. Birinci Sahne Pakize, (Sonra) Hamdun Bey “Perde kalktığı zaman sahne boştur. Sağdaki kapı şiddetle sarsılır. Güya arkasında birisi yumrukla, tekme ile vurur. Pakize, köylü elbisesiyledir, elinde bir sepet vardır, ortaya çıkar, hayretle tevakkuf eder.” Pakize: Kimse yok! Pekâlâ, bu gürültü ne? (Kapıdan tarafa döner) Hamdun: (Kapının arkasından) Açın kapıyı… Açmak istemiyor musunuz! (Daha ziyade kuvvetle vurur.) Pakize: (Kapıya yaklaşarak) Kapının arkasında siz misiniz, Hamdun Bey? 630 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Hamdun: Evet benim, sen kimsin? Pakize: Benim, Pakize, size öğle yemeği için çilek getirdim. Fakat siz orada ne yapıyorsunuz? Hamdun: Mahpusum. Kapıyı aç. Anahtar üstünde. Pakize: (Müdebbir) Sizi kim hapsetti! Hamdun: Dilfikâr Pakize: Dadınız mı? Hamdun: Evet. Açsan a, ne duruyorsun! Pakize: Bilmiyorum ama, herhâlde sizi bir sebepten dolayı buraya kapatmış olacak. Hamdun: Ona cadı dedim de onun için. Pakize: Niçin böyle söylediniz! Hamdun: Şimdi sorma. Sen kapıyı aç. Sonra sana anlatırım. Pakize: (Müdebbir) Eğer kapıyı açacak olursam, Dilfikâr Kalfa bana bir daha köşke ayak attırmaz. Hamdun: (Hiddetli) Dilfikâr yarın öbür gün defolup gidecek, beni dinle, sana gayet güzel bir elbise vereceğim, araba ile gezmeye götüreceğim. Pakize: Şimdi böyle söylüyorsunuz ama, sonra biçare Pakize’yi düşünmezsiniz bile. Hamdun: (Mülayemetle) Pekâlâ biliyorsun, Pakize. Ben seni severim. Çıkar çıkmaz doğru sizin eve gideceğim, öyle değil mi? Pakize: Aksini söylemedim, fakat siz prenssiniz, zenginsiniz, ben sizin çiftlik hizmetçinizim. Hem de siz (sıkılarak) başkaları gibi avam tabakasından değilsiniz. Hamdun: Pekâlâ, Pakizeciğim, ben de büyüyünce seninle evleneceğim. Pakize: (Memnun) Zannetmem ya, mamafih kapıyı açacağım, ne olursa olsun. (Anahtarı çevirir, Hamdun’u kurtarır.) Hamdun: (Salona doğru koşar.) Teşekkür ederim, yavrum (Pakize’nin boynuna sarılır) artık benim burada kalmaklığım olmaz. Pakize: Nereye gideceksiniz? Hamdun: Sizin eve. Annenden, babandan iş isteyeceğim. Onlarla beraber tarlalara gideceğim, göreceğim işe mukabil onlar da tabii beni beslerler. Dilfikâr, kapı dışarı edilinceye kadar eve gelmeyeceğim. Pakize: Sizi köşkten dışarı bırakmazlar ki… Hamdun: (Meyus bir çehre ile düşünerek salonda dolaşır.) Ne yapmalı? (Birdenbire ellerini çırpar, ve sevincinden sıçrar.) Kolayı var. Çıkar elbiseni. Pakize: (Mütehayyir) Elbisemi mi çıkarayım? Hamdun: Evet, evet! Elbiseni, önlüğünü, başlığını hepsini çıkar. 631 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Pakize: Niçin? (Bahçede ayak sesleri işitilir) Adam var (Camlı kapıdan aşağı bakarlar.) Geliyorlar. Dilfikâr geliyor. Yakalandınız. Hamdun: (Pakize’yi kolundan tutar.) Hayır, çabuk gel, buraya girelim. (Pakize ile beraber evvelce çıktığı yere girerler, kapı kapanır.) İkinci Sahne Dilfikâr (Yalnız) (İçeri girer, çilek sepetini görür.) Bunlar da ne olacak. Çilek aman ne de güzel ne de kırmızı (Elini sepete daldırır, bir iki tane yer, bu esnada Hamdun kapıyı iterek Dilfikâr Kalfa’ya dilini çıkarır tekrar içeri girer.) Bu sepeti acaba buraya kim getirdi?... (Çilekleri atıştırır, sonra çocukların olduğu kapının önüne gelir) Hamdun, Hamdun Bey… İşitmiyor musun arslanım Hamdun: (Kapının arkasından) ne var? Dilfikâr: Pişman oldun ya! Hamdun: Hayır. Dilfikâr: Ah, bu çocuk yola gelmeyecek. Hamdun: Evet. Cadı karı. Dilfikâr: Cadı karı mı? Hamdun: Evet. Dilfikâr: Bak hâlâ utanmadan cadı diyor. Hamdun: Bugün de söylerim, yarın da. Dilfikâr: Ben de seni bırakıp gideceğim… Cadı karı ha! (Bir iki çilek daha atıştırdıktan sonra çıkar.) Üçüncü Sahne Hamdun, Pakize (Hamdun yavaşça kapıyı açar, kimse olmadığını görünce, Pakize’nin kolundan çekerek dışarı çıkarır, elbiselerini mübadele etmişlerdir.) Ben gidiyorum, gelip beni bulursun. Pakize: Ben cesaret edemem, Hamdun Bey. Eğer kasabaya oğlan elbisesiyle çıkacak olursam mahalle çocukları beni taşa tutarlar. Hamdun: Tuhafsın sen de, ben kız çocuk kıyafetiyle nasıl çıkıyorum. Pakize: Aynı şey değil!.. Prens Hamdun Bey için bu bir şaka, bir eğlence olabilir, fakat benim için öyle değil, benimle alay ederler. (Hamdun’un takmış olduğu önlüğün içinde kalan mendilini alarak ağlamaya başlar.) 632 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Hamdun: Divanesin yahu! (Bir müddet teemmül eder, sonra bahadırane bir tavırla) Ağlama canım, eğer mahalle çocukları sana dokunacak olurlarsa ben seni müdafaa ederim. Pakize: Bugün belki, fakat bunun yarını var, öbür günü var. (Hıçkırıklarla ağlar.) Anneme gidiniz, anlatınız bari! Benim bayramlık elbiselerimi getirsin, giyeyim de öyle çıkayım. Hamdun: Pekâla! Allah’a ısmarladık, prens hazretleri. (Gülerek selam vaziyetinde eğilir) Cariyeniz! Pakize: (Gözyaşları arasında o da güler) Bugün latifeciliğiniz üstünüzde! (Çilek sepetine yaklaşır.) Ah!.. Çileklerimi kim yedi acaba! Hamdun: Kim yiyecek, Dilfikâr cadı. Demin gözümle gördüm. İnşallah sancılanır. Allah’a ısmarladık, haydi durma gizlen. (Sıçrayarak çıkar) Dördüncü Sahne Pakize (Yalnız), (Sonra) Dilfikâr Pakize: Ah çileklerim, turfanda çileklerim, ben onları Hamdun Bey için toplamıştım. Oturmuş Çerkez karısı yemiş. O kadar zahmeti ben o pis karı için çekmedim. Boğazında kalsın. Yüzüne karşı obursun diyeceğim. Ha: İşte geliyor. Şimdi yakalayacağım. (Mücavir odada ihtifa ediyor.) Dilfikâr: (Yalnız) Artık bu kadar ceza kâfi. Çok inatçı çocuk. (Kapıyı açar, Pakize çıkar) Pakize: Benim, kalfacığım, cariyeniz. Dilfikâr: (Mütehayyir) Hamdun Bey! Ah Pakize, küçük yumurcak! Prens nerede bu elbise ne… Pakize: (Mütecasirane) Çilekleri kim yedi? Dilfikâr: Ne tatlı, ne güzel çilek, ağzım sulanıyor. Pakize: Anlıyorum siz bir pisboğazsınız, ben onları Hamdun Bey’e getirmiş idim. Dilfikâr: (Endişenak): Hamdun Bey nerede söyle kızım, yalvarırım, söyle, nerede? Pakize: Nerede mi bizim evde. Dilfikâr: Sizin evde mi? Bu ne demek? Pakize: Niçin onu hapsettiniz? Dilfikâr: Ah niçin olacak, bana cadı karı dedi. Pakize: Niçin dedi, canını mı sıktınız? Dilfikâr: Canını sıkmak mı! Odamdan çantamı, paralarımı, hepsini almış, ayıp değil mi? Azarladım! Kızdı, kalktı bana cadı karı dedi. Pakize: (Ciddi) Böyle olduğunu bilmiyordum; şu hâlde, hemen bizim evden çıkıp gitmesini söyleyeceğim. Dilfikâr: Aman rica ederim, çabuk ol. Meraktan çatlayacağım. Pakize: Elbiselerimi bekliyorum. (Bir ıslık işitilir) Birisi geliyor. (Bahçeye bakar) Ah Hamdun Bey. 633 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Dilfikâr: (Koşarak) Seni çapkın seni! Beşinci Sahne Dilfikâr, Pakize, Hamdun Dilfikâr: (Islık çalarak giren Hamdun’a hitaben) Demek beni istemiyorsun, ben de köye gideceğim, İstanbul kibar çocuklarının fena huylu olduklarını herkese söyleyeceğim. Hamdun: (Omuzlarını kaldırır.) Ne ehemmiyeti var! (Pakize’ye hitaben) Babam kapının önünde idi. Çıkamadım. Pakize: (Ciddiyetle Hamdun’a hitaben) Çıkmayacaksınız. Dadınıza terbiyeli olacaksınız, bir daha fena lafları ağzınıza almayacağınızı söyleyeceksiniz. Hamdun: Ben mi? Pakize: Evet! Ebeveyniniz kabahatinizi bilseler, herhâlde sizi tebrik etmeyeceklerdi. Hamdun: Ah… Sen biliyor musun? Pakize: Evet, hiç de hoşuma gitmedi. Bunu sizden beklemezdim. Hamdun: (Müteessir) Pakize! Pakize: Artık Pakize falan yok! Hamdun: (Sesi ağlar gibi): Rica ederim… Şaka yaptım. Pakize: Tevil ediyorsunuz. Hamdun: (Müsterihane) Artık bundan bahsetmeyelim. Pakize: Demek nedamet ediyorsunuz? Nedamet ettiğinizi söyleyiniz. Hamdun: (Yavaşça) Nedamet ediyorum. Pakize: (Dilfikâr’a dönerek) Nedamet ediyor. Bir daha fena laflar söylemeyecek. Dilfikâr: Geç kaldı, ben artık oturmam, gideceğim. Pakize: (Dilfikâr’a) Eğer köye gidecek olursanız ben de herkese Hamdun Bey’in dadısı pek arsızdır, oburdur, kendisine ait olmayan yemişleri yer diyeceğim. Dilfikâr: Ah sen ne akıllı, ne şeytan kızısın! (Hamdun’a) Kusuruna bakmayacağım, kabahatini affediyorum. (Pakize’ye) Sen de kızım, kendi evin gibi her vakit buraya gelebilirsin. Hamdun: Dadı, biliyor musun. Ben büyüyünce Pakize ile evleneceğim. Dilfikâr: Keşke!.. O zaman böyle kabahatler işleyemezsin, haydi bakalım elbiselerinizi değiştirin de gidip çilek toplayalım. Hamdun: Dadıcığım beni kucaklamaz mısın? Dilfikâr: Gel benim yavrum! (Deraguş eder.) Perde Mektep ve Aile Temsilleri Numara: 3 Büyük-Küçük 634 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Küçükler İçin Temsil 1 Perde Muharriri: M. Râif Şark İdadisi Müdürü İstanbul Amedi Matbaası 1341-1925 Eşhas Meliha Necla Büyük Valide Birinci Sahne Meliha-Necla Meliha: Şimdi yolum üzerinde, iyi ve alicenap perilerden birkaçına tesadüf etmek bahtiyarlığına nail olsaydım, bilir misin, onlardan ne isteyeceğim. Necla: Evvela; sen pekâlâ bilirisin ki, artık öyle peri falan yoktur. Meliha: Buna o kadar emin misin, Necla? Ben, ümit ederim ki daha vardır hem her zaman da olacaktır… Periler o kadar iyi, o kadar alicenaptırlar ki… Necla: Lakin onların arasında insanlara fenalıkları dokunan pek kötüleri de var Meliha! Meliha: Canım; belki bir iki tane kötüsü de var. Fakat böyle bir iki müstesnaya mukabil herkes için; parlak güneşli, hayat verici ılık bir gün gibi iyilik ve güzellik saçan birçok sevimli periler de vardır. Necla: Nihayet, temenni ettiğin gibi, başka iyi periler varsa, onlara tesadüf ettiğin vakit kendilerinden ne isteyeceksin bakayım, Necla?2 Meliha: İsteyeceğim şu ki: Ben her zaman böyle şimdiki gibi küçük kalayım! Necla: Ah! İşte tuhaf bir arzu; ben senin yerinde olsam, büsbütün aksini isterim… Beni derhâl büyük bir hanım yapmasını talep ederdim. Meliha: Oh! Necla, büyümemek o kadar daha elverişli ve daha latiftir ki… İnsan bizim yaşımızda olursa herkes size yüz verir, herkes nazınızı çeker, okşar; oyuncaklar, şekerlemeler verirler. Eğer bir yaramazlık yaparsak hemen bir şefaatçi çıkar, “Daha pek küçüktür” diye itizar eder ve derhâl affolunursun… Sonra küçük olmak sayesinde az çalışır, yorulmaksızın bütün gün koşulur ve en eğlenceli oyunlar oynanılır! 2 Meliha olmalıydı. 635 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Necla: Evet lakin aynı zamanda, kimse sizi adam yerine koymaz ve asla biz ev hanımı gibi kendine sahip olamazsın, herkes sana: (Bunu böyle yap, şunu şöyle yap) diye emir verirler! Sonra azarlarlar, daha sonra en fenası bir hep yahut bir hiç için sizi cezalandırırlar!.. Hâlbuki, büyük olunca iş büsbütün farklıdır! O zaman insan ne isterse yapabilir, hiç kimsenin reyi ve fikrini dinlemek lazım gelmez. Her yere gidilir, ziyaretler yapılır; sizi bir yere taama davet ettikleri zaman büyüklerin sofrasına oturturlar, gezmeye çıkıldığı vakit arabada en iyi yeri hasis ederler, ve sokakta biri tesadüf edince, sizi böylece selamlarlar (başıyla selamı taklit eder) sonra; insanın döşemelere süründükçe ipek hışırtısı yapan uzun etekli güzel elbisesi olur (Sanki uzun etekli bir elbise giymiş gibi arkasına bakar.) Salona girerken uzun ökçeli iskarpinlerin ucuna basılarak, ve baş kaldırılarak böyle endamlı yürünür (Ayaklarının ucuna basarak ve kurularak yürür) hülasa, herkes size bakar. Haydi! Bu mu iyidir, yoksa hiç kimsenin kendisiyle iştigal eylemediği, köşede bucakta oynamaya gönderilen bir küçük kız olmak mı daha iyidir? Şimdi söyle bakalım! Meliha: Oh, benim için, herkesin selamlaması, kuyruklu esvaplar, büyük sofrada ve salonda en iyi yerler; … bütün bunlar olmuş, olmamış hepsi bir. Ben, kısa esvabımı daha çok severim, çünkü koşmama mâni olmaz; küçük yemek masamda yemeğimi yemekten hoşlanırım, çünkü, orada muhallebiyi canımın istediği kadar gövdeye atıştırdığımı kimse görmez. Sonra, bebeklerimle oynamayı, annemi rahatça kucaklamak için dizlerine tırmanarak çıkmayı daha çok severim… Babamın beni “Yavrum!” diye çağırarak yüz vermesi benim daha keyfime gider. İşte bütün bunlar için; büyümek istemem ve bu arzumu bildirmek için iyi bir periye tesadüfümü temenni eyledim… Necla, eğer şimdi perilerden birini çağırmış olsaydık, ihtimal ki gelip bizi bulacaktı! Bir tecrübe edelim… İster misin?.. (Hafif bir baş sallamasıyla çağırarak) Güzel peri! Güzel peri! Size ihtiyacı olan ve sizinle konuşmayı o kadar isteyen iki kızı ziyarete geliniz. (Dinler) Gürültüler işitiyorum geliyor… Oh, onlardan biri ise… Hakikat!.. Bak!.. İşte o! İkinci Sahne Evvelkiler-Büyük Valide Meliha: (Validesinin girdiğini görünce, pek meyus bir hâlde) Ah! Bu, peri değil. Necla: (Gayet istihza ile) Hayır Melihacığım, peri değil, büyük annen! Büyük Valide: Evet, aziz çocuklarım, sizin küçük mübahasenizi işiten, hayatınızda saadet ve sulhu; tıpkı eski masallarda hikâye edilen periler gibi etrafınıza neşretmenizin esrarını öğretmek için gelen büyük validedir. İşte bu sır: Küçük olduğunuzu bilmek ve ilk çocukluğunuzun letafet ve safiyetinden mütelezziz olmak… Kemal-i sabırla gençlik zamanına intizar etmek, sonra gençliğinizin size sakladığı huzuz ve 636 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) neşeleri bütün kalbinizle tatmak; en sonra da sinn-i kemale vusulünüzü cesaretle kabul etmek; nihayet, bütün hayatınızın imtidadınca, Halik’ınıza karşı vezaifinizi ifada tekâsül etmemek ve bir muhabbet-i mütesaviye ile bizim büyük iyiliğimiz için mukadderatın bize layık gördüğü tecrübe ve sevinçlere razı olmak! Perde Mektep ve Aile Temsilleri: Numara 4 Suat’ın Altını Ahlaki Temsil 1 Perde Eşhas Suat: 10 yaşında bir kız Fikret: 8 yaşında bir kız Suat’ın büyük annesi Birinci Meclis Suat, ve Büyük Annesi Büyük Anne: Bak, benim sevgili Suatçığım, sana, bayram için vereceğim hediye işte bu altındır. (Altın lirayı Suat’a uzatır). Suat: (Altını alarak) Oh! Büyük anneciğim. Ne kadar sevimlisiniz! Bir küçük güneş gibi parlayan bu altını, sahih bana mı bağışladınız? Yani bu, şimdi benim mi?.. Yalnız benim mi?.. Büyük Anne: Evet yavrum. Sana verdim. Ve… Şimdiden istediğin gibi sarf edebilirisin... Suat: (Annesini kucaklayarak) Oh! Teşekkür ederim, aziz nineciğim… Beni ne kadar da seviyorsunuz?.. Sizin bu alicenaplığınız sayesinde, işte şimdi ben âdeta bir zengin oldum. Zira bunun gibi bir altın lira ben yaşta bulunan bir kız için hakiki bir hazinedir. Ve… Keyfim ne isterse satın alabileceğimi de söylüyorsunuz değil mi?.. Nine: Hem tekrar ederim yavrum, küçük hazinenle istediğin şeyi alabilirsin… Suat: Demek ki, satın alacağım eşya için kimsenin nasihatini almaya muhtaç olmayacağım. Nine: Ne hoşuna giderse onu alırsın yavrum! Yalnız, senden bir şey isterim, satın alacak şeylerin bitince büyük annenin altınını ne suretle istimal ettiğine dair bir fikir almak için o eşyayı bana da göstereceksin! Suat: Pekiyi vadederim. İntihapgerdelerimi, derhâl size göstereceğim. Fakat, daha şimdiden, iyi bir intihap yapmış olduğumu tasdik edeceğinize eminim. Zira: Evvela, geçen gün kırdığım bebeğimin yerine bir yenisini alacağım… Sonra, ona lazım olan eşyayı… Daha sonra… Nine: Pekiyi, bana bir şey söyleme yavrum. Sen, kendin düşün; planlarını çiz; ve derhâl nasıl muvafık bulursan öyle hareket et! Benim yegâne emelim, seni memnun ve bahtiyar görmektir. 637 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Suat: (Kollarını ninesinin kollarına dolayarak) Siz, büyük annelerin en sevimlisisiniz ve sizi bütün kalbimle takdis ederim. (Anne çıkar.) İkinci Meclis Suat (Yalnız) (Suat altınına neşe ve sevinç ile bakar) Annemin bunu bana hediye etmesi ne bahtiyarlık. Bu güzel altın parçasını!.. Bana başka ne verseydi bu bayramlık hediyesi kadar, memnun edemezdi. İstediğim eşyayı bizzat intihap ve iştira etmekliğim o kadar eğlenceli bir şey olacak ki… Mesela, bir mağazaya girip, hakiki büyük bir kadın gibi bunu isterim, şunu da isterim demek ne de hoş olacak. Haydi, biraz da satın alacağım şeyleri düşünmeliyim. (Bir lahza düşünür) Evvela, geçen gün bu kadar kaba bir dikkatsizlikle kırdığım zavallı Leyla’mın yerine başka büyük bir bebek almalıyım. Sonra, amcazadem Memduha’nın bebek tezyinatına benzer elbise ve tezyinat alacağım. Zira onunla birlikte ev hanımı oyununu oynadığımız zaman onun eşya ve vesaiti bana o kadar hırs veriyor ki; daha sonra pembe ipek elbiseme takmak için yine ipekten enli bir kuşak; -tıpkı; büyük dostum Fahriye’nin kendi elbisesiyle giydiği kuşağa benzemeli-, ve daha sonra daha ziyade sevdiğim çikolatalı şekerlemeler alacağım. Bunlardan da bir müddet için devam etmek üzere bir torba alacağım. Sonra… Üçüncü Meclis Suat-Fikret (Fikret pek hakirane giyinmiş, sahneye hıçkırarak ağlayarak girer) Suat: Ah! İşte Fikret, bizim küçük komşumuz. Ağlıyor, zannederim… Acaba nesi var?.. (Fikret’e doğru ilerler) Sabahlar hayrolsun Fikret. Neden bu kadar kuvvetli ağlıyorsun? Hiç şüphesiz büyük bir kederin var?.. Fikret: Oh! Evet, Suat Hanım, ben pek zavallıyım. Suat: Bedbaht mısın?.. Belki mektepte seni cezalandırdılar da ondan değil mi?.. Fikret: Keşke bu olsa!.. Zaten birçok günden beri, mektebe artık gitmiyorum… Suat: Neden? Fikret: Zavallı annem pek hasta!.. Ona bakmak için yanında kalmaklığım icap ediyor. Suat: Annen hasta mı?.. Fakat ona bakmak için yalnız değilsin. Fikret: Affediniz, Suat Hanım. Bilakis yapayalnızım. Küçük kardeşim Şefika bana yardım edebilecek bir hâlde değil. Sonra, o zavallı da bir an durmaksızın ağlayan ve bağıran, küçük kardeşimden baş alamıyor ki… ve… bunu validem döşeğe düştüğünden beri yapıyor. Suat: Validen, döşeğe düştüğü için pek hasta olması icap eder?.. 638 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Fikret: Heyhat! Ben korkuyorum. Zira hiç uyuyamıyor. Bir şey söylemek istediği zaman da sesini büyük bir zahmetle ancak işitebiliyoruz. Suat: Fakat, doktor ne diyor ve ne gibi ilaçlar alıyor? Fikret: Oh! Doktor… ilaçlar… fakat bunlar pek pahalı… ve, bizim paramız da yok. Suat: Kimse, size para vermiyor mu? Fikret: Annem iyi olduğu zaman çalışarak kazanıyordu. Lakin hastalandığından beri, küçükler aç kaldılar, ve bunun için mütemadiyen ağlıyorlar… Suat: Ne için onlara yemek vermiyorsunuz. Fikret: Şundan ki, annemiz artık çalışamıyor, bizim de paramız yok… Ah!.. Bu, çok elim! Onların açlıktan ağladıklarını dinlemek susturabilecek bir hâlde olmamak. (Hıçkırır). Suat: (Büyük bir heyecanla) Büyük anne veya bir akraba yahut bir başka bir dostunuz, size yardım edecek bir kimseniz yok mu?.. Fikret: Akrabamız var… Fakat onlar da bizim gibi fakir…, kendilerini doyurmak için bile hayli zahmet çekiyorlar… Nerede kaldı ki bize baksınlar!.. Dostlara gelince, o kadar dostumuz kalmadı… Hem insan bizim olduğumuz gibi bedbaht olursa öyle adamın dostu kalmaz… (Daha kuvvetli ağlar). Suat: (Fikret’in ellerini tutarak ve titrek bir sesle) Fikret, sana, annene bakmak için ve kardeşlerine yiyecek almak için, para verirlerse artık yine ağlayacak mısın? Fikret: Ah! Suat, bu; bana semadan teselli vermek ve yardım etmek için inen bir melek tesirini yapacak!.. Suat: (Eline altını vererek) Pekâlâ! Bu altın lirayı al! Bunu, sana, semadan inip de veren bir melek değil, lakin, büsbütün lüzumsuz birtakım bebeklere sarf edeceğime annenin iyi olmasını ve senin teselli bulmanı istediğim için bizzat ben veriyorum. (Tatlılıkla Fikret’in gözyaşlarını siler). Haydi. Artık ağlamak yok. Sana rica ederim Fikretçiğim… Çabuk anneni iyi etmek ve kardeşlerini doyurmak için ne lazım ise yapmaya git… Fikret: (Bir sevinç dalgası içinde) Nasıl! Demek bu güzel altın benim için mi?.. Oh! Ne kadar iyisin! Sana nasıl teşekkür etmeli (Ellerini bağlayarak) Allah sizi daima mesut etsin! Suat: (Tebessüm ederek) Ben şimdi çok mesudum! Haydi ben şimdi kederini teskin edebildiğimden ve gözyaşlarına mâni olduğumdan dünyanın en mesuduyum azizem. Lakin, derhâl annenin yanına dön… Fikret: Koşuyorum. Teşekkür, teşekkür, ve… daha teşekkür ederim alicenap hanım ve… Cenab-ı Hak sizi takdis etsin… (Koşarak çıkar) Dördüncü Meclis 639 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Suat-Büyük Anne Suat: (Ninesinin önüne giderek) A! Siz misiniz aziz nineciğim… Tamam vaktinde geldiniz. Zira size anlatacağım mühim bir sözüm var… (Sıkılmış görünür) İhtimal çok hiddet edeceksiniz… Bilirsiniz, benim o güzel atınım… Eh işte! Artık o bende değil… İhtimal onu sarf ettiğime zahip olacaksınız? Lakin size izah edeceğim… Büyük Anne: (Suat’ı rikkatle kucaklayarak) Hayır! Hayır! Suatçığım; hiç izahata kalkışma, zira, Fikret’in gelip size anlatmaya başladığı anda ben, şuracıkta, yanınızdaki odada idim. Her şeyi işittim ve… şimdi böyle bir temiz ve alicenap kalpli torun ihsan ettiği için Cenab-ı Hakk’a hamd ü senadan başka yapacak bir şeyim kalmadı… Zira o; aziz kitabında, bize, kardeşlerimizin felaketinden müteessir olmamızı ve bedbahtları teselli eylemekliğimizi, gözyaşlarını menetmemizi emrediyor. Sana verdiğim altını, oyuncaklar, bebekler ve başka birtakım şeyler satın alarak sarf edecektin. Bütün bunlar, geçici bir merak ve zevktir. Lakin o altını zavallı Fikret’e vermekle tabii büsbütün başka, derin ve mütemadi bir hazz-ı manevi istihsal ettin. Servet, müsaade ettiği iyiliklerin yapılması nispetinde bir kıymete maliktir. Bunu; aziz yavrum, yaşadıkça asla unutma ve hayatında yegâne zevkin, yegâne tatlı hazinen bedbahtların sayende olan tesellileri ve tebessümleri olsun! Perde KAYNAKLAR M. Râif (1925a). Suat’ın Altını, Amedi Matbaası, İstanbul. M. Râif (1925b). Çilek, Amedi Matbaası, İstanbul. M. Râif (1925c). Büyük-Küçük, Amedi Matbaası, İstanbul. Uzun, M.İ. “Ogan, Mehmet Râif”, İslam Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/ogan-mehmet-raif (Erişim tarihi: 9 Kasım 2021). 640 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) BATI’DA MEDENİLİĞE MUGAYİR DAVRANIŞLARIN GAZETE HABERİ ÜZERİNDEN ISPATI: ALİ MUZAFFER-PARİS’TE VAHŞET ÖRNEĞİ EVIDENCE OF UNCIVILIZED BEHAVIORS IN THE WEST WITH NEWSPAPERS: THE CASE OF ALİ MUZAFFER- PARİS’TE VAHŞET (BRUTALITY İN PARIS) Nuran ÖZLÜK Prof. Dr., Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü ORCID ID: 0000-0002-3455-7726 Hüseyin DOĞRAMACIOĞLU Prof. Dr., Kilis 7 Aralık Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü ORCID ID: 0000-0002-2521-8562 ÖZET Batı/Avrupa tarafından Doğu’nun bilhassa bilim ve teknoloji sahalarında geri kaldığı ve uygar davranışlardan uzak yaşadığı hemen her fırsatta dile getirilmiş ve çeşitli vesilelerle ortaya konulmaya çalışılmıştır. Hiçbir öz eleştiri yapılmadan iddia edilen bu düşünceler, birçok yazarımızca kabul edilmemiş ve aksinin söz konusu olduğu çeşitli yazılarında gündeme getirilmiştir. Bunlardan biri Ali Muzaffer’dir. Ali Muzaffer, Paris’te Vahşet adlı eseriyle medeniyetin merkezi kabul edilen Paris’te işlenen cinayeti ve ardından cesedin yakılmasını Paris gazetelerindeki haberlerden nakletmiş ve medeniyetin artması ile vahşetin çoğalması ve Batı/Avrupa’nın üstünlüğü ile ilgili kalıp söylemleri olduğu gibi kabul etmemek gerektiği üzerinde durmuş ve sosyalizmi de işin içine katmıştır. Bu çalışma ile söz konusu eser genel hatlarıyla incelenmiş ve eserin gazete ile kitap nüshaları mukayese edilerek aralarındaki farklılıklar dipnotlarla belirtilmiştir. Anahtar Kelimeler: Ali Muzaffer, cinayet, Batı, medeniyet, gazete haberi. ABSTRACT It has been expressed at almost every opportunity by the West/Europe that the East lags behind, especially in the fields of science and technology, and lives away from civilized behaviors, and it has been tried to be revealed on various occasions. These ideas, which were claimed without any self-criticism, were not accepted by many of our writers and were brought to the agenda in various articles where the opposite is in question. One of them is Ali Muzaffer. Ali Muzaffer, in his work titled Paris’te Vahşet (Brutality in Paris), conveyed the murder committed in Paris, 641 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) which is considered the center of civilization, and the subsequent burning of the corpse, from the news in the Paris newspapers and he emphasized that it is necessary not to accept the stereotypical discourses about the increase of civilization and the increase of brutality and the superiority of the West/Europe, and included socialism. In this study, the work in question was examined in general terms and the newspaper and book copies of the work were compared and the differences between them were indicated with footnotes. Keywords: Ali Muzaffer, murder, West, civilization, newspaper article. Batı’nın Doğu’yu sosyal, siyasi, askerî, bilimsel, teknolojik alanlarda geri kalmış olarak gösterilmesi ve dolayısıyla Doğu’ya üstünlüğü, vuku bulan bir olay ya da durumda öz eleştiri yapılmadan hemen bunun ikrar edilerek ıspatlanmaya çalışılması herkesin malumudur. Bu ikrar ve ispat çalışmaları Batılılar tarafından yapıldığı gibi Doğulular arasında herhangi bir yapıcı fikir, fiil ortaya koymadan kendi toplumunu beğenmeyenler tarafından da özellikle medenilik/medenileşme hususunda gündeme gelmiştir. Medeniyetin bir göstergesi olan uygar insan davranışları/ilişkileri bakımından da Batı, Doğu’yu bilhassa Türkleri barbarlıkla suçlamıştır. Uygarlaşmamış toplumlarda görülen kaba, kırıcı, ilkel davranışların daha ileri düzeyde cereyan ettiği coğrafyaların Batı dışında kalmış kavimler arasında görüldüğü tezini kabul etmeyen aydınlarımız bunu çeşitli vesilelerle dile getirmeye çalışmışlardır. Bunlardan biri, daha çok çevirileriyle tanınan Ali Muzaffer’dir. Yazar, Paris’te Vahşet adlı eserini, medeniyetin terakkisi ile Avrupa’nın gelişmesine rağmen manen çöküş içinde olduğunu ortaya koymak için kaleme almıştır. Bu da Avrupa’nın medeniyet merkezi kabul edilen Paris’te vahşice işlenmiş bir cinayet ve yine Avrupa/Fransız gazeteleri haberlerinden yola çıkılarak yapılmıştır. Paris’te Vahşet, 16 Şaban 1315’te (10 Ocak 1898) Resimli Gazete’nin “Kısm-ı Fennî” sütununda1 yayımladıktan sonra 1317’de (1899) kitap2 şeklinde neşredilmiştir. Vahşetin sadece Afrika’nın meçhul yerlerinde yaşayanlara, yamyamlara özgü olmadığını, uygarl şehirlerde de özellikle medeniyetin terakkisi ile vahşetin arttığını belirten Ali Muzaffer, Karındeşen Jackleri, çocuklarını dahi boğup öldüren kadınları geçmişe örnek olarak verir ve bunun nedenini sorgular. Medeniyet insanı mutluluğa götüren bir yol iken Avrupalıların her gün bilimle, ilimle iştigal etmelerine, köylerine kadar eğitimin yaygınlaşmasına rağmen bu cinayetlerin, vahşetlerin kaynağı/sebebi nedir? 1 2 Ali Muzaffer, “Paris’te Vahşet”, Resimli Gazete, S. 57, 16 Şaban 1315 (10 Ocak 1898), s. 678-680. Ali Muzaffer (1317/1899). Paris’te Vahşet. Dersaadet: Kasbar Matbaası. 642 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Yazar, uygarlaşmanın insanları bu türlü davranışlardan uzaklaştıracağı yerde aksine vahşetin çoğalmasını, Avrupa’nın bilimsel teknolojik alanlarda ilerlemesine rağmen suç oranının artmasını yine medeniyetin terakkisine ve sosyalizme bağlar. Medeniyetin ilerlemesi/gelişmesi ile ihtiyaçlar artmış, makinelerin icadıyla insan gücünden faydalanma %15’e inmiş, sosyalizm düşüncesi yayılmış ve yoksulluk çoğalmış; namus, terbiye neredeyse ortadan kalkmış; cinayet, kumar, fuhuş, hırsızlık benzeri rezillikler sıradan konular hâline gelmiş; bu suçlarda başarı elde etmek için medeniyetin yardımıyla gerekli vasıtalar dahi icat edilmiştir. Ali Muzaffer, Avrupalıların kendi içlerinde vuku bulan bu durumları görmezden gelip her kötülüğü Doğu’da aramasını, Doğu’yu suçlamasını garip bulsa da her şeyi gören dikkat sahiplerini ikna edemeyeceklerini söyler ve Avrupalılardan da bu yanlış düşünceye karşı olanların varlığından bahseder. Cinayet her memlekette görülür ve bunun önüne geçmeye çalışılır ancak cinayetin ardından insan cesedinin yakılmasının Afrika vahşilerine yakışacağını belirten Ali Muzaffer, onlarda dahi medenileşme yoluna girdiklerinden beri bu tarz vahşetlerin azalmaya başladığını dile getirir. Bu cinayet ve ardından vuku bulan cesedi yakma işleminin Avrupa’da hem de medeniyetin merkezi olan Paris’te meydana geldiğine kimsenin inanmayacağını ancak bu gerçeği kabul etmek zorunda olduğumuzu çünkü bu katlin Avrupa gazetelerinde yazdığını söyleyen yazar, Avrupalılara kötülük isnat etmediğimizi, onların ise Doğu hakkında her şeyi söyleyerek birçok yalanlar uydurduklarını ancak kendi suçlarını kendi ağızlarından (gazete haberleri) nakletmekle yetineceğini ifade eder. Olayın nakline geçmeden önce de okuyucuyu uyarır: “Avrupa’nın yalnız ihtiraatını, fünun ve maarifini görmemelidir. Seyyiat-ı medeniyesini dahi görmeli, ibret gözüyle tetkik etmelidir ki matlup olan intibah husule gelsin3 de birçok şeylere körü körüne aldanılmasın!” Ali Muzaffer, devrinde büyük yankı uyandıran, gazeteleri günlerce meşgul eden Carrara cinayetini Le Petit Parisien’den aktarır. Paris’in yanı başında Bicêtre, Etienne-Dolet Sokağı’ndaki evlerden birinde karısı ve üç çocuğuyla yaşayan ve evinin yakınındaki ıssız ve kovukların bulunduğu mahalde mantarcılıkla uğraşan Xavier Carrara, iflasın eşiğindedir ve ödemesi gereken iki poliçesi vardır. Bu sebeple poliçelerin bedelini almaya gelecek olan tahsildarı öldürmeye karar verir. Bu kişi Lamare’dır ve Carrara, eve girer gitmez tahsildarın başına vurduğu şiddetli darbe ile onu öldürür, çantasındaki paraları alır. Cesedi evin sapa bir yerine götürerek üstünü örter ve daha sonra meydana gelebilecek şüpheleri bertaraf etmek için 3 Kitapta “gelir” şeklinde yazılmıştır. 643 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) karısıyla dışarı çıkar, tanıdıklarına görünür. Gece, Carrara ve karısı Lamare’ın cesedini mantar mağarasına sürükleyip atarlar fakat cesetten tamamen kurtulmak gerektiğini düşünene Carrara, orada yaktığı ateşin içine cesedi atar, sekiz saat boyunca Lamare’ın yanıp kül olması için ateşle ilgilenir, çaldığı paraları da mağaranın gizli bir yerine saklar. Lamare’ın ortadan kaybolmasının bildirilmesi üzerine polis harekete geçer lakin on gün hiçbir ize ulaşamaz. On birinci gün Carrara ve karısı şüpheli görülerek tutuklanır. Carrara inkâr etse de birkaç saat sonra karısı cinayeti itiraf eder ve bütün ayrıntıları anlatır. Carrara inkârına devam etse de çabasının boşuna olduğunu anlayarak o da itirafta bulunur. Polis incelemeyi derinleştirerek Carrara’nın evini arar ve cinayetin işlenişi, cesedin yakıldığı, katilin çaldığı ve sakladığı paraların bulunduğu mekân ortaya çıkar. İncelemeler sırasında Carrara’nın üç yaşındaki kızı polise yardımcı olur ve kendisine sorulan cevaba o gece evde “hasta bir adam” gördüğünü söyler. Petit Parisien’den aktardığı bu cinayet haberinden sonra Carrara hakkında kanuni hükmün verilmek üzere olduğunu, katilin bundan önce de vahşi cinayetler işlediğinin ortaya çıktığını belirten Ali Muzaffer, katilin layık olduğu cezayı alacağına şüphe olmadığını da söyler. Yazar, bu cinayet vakasını okuyanların üzüldüğünü kendilerinin de Paris gazetelerinde olayın resimlendirilmiş hâlini gördüklerini, bu görüntülerin insanı ürkütmemesinin mümkün olmadığını beyan eder. Eserin nihayetinde Ali Muzaffer, medeniyetin merkezinde de adam yakıldığını, bu olaya ibret gözü ile bakarak Avrupa’nın Doğu hakkındaki söylemlerini ona göre değerlendirmenin en doğru iş olacağını söylemesi, Allah’ın herkesi ıslah etmesi duası yer alır. Yazar, eserindeki soru-cevap cümleleriyle Batı ile ilgili kabulleri ortaya koyar ve ardından bunların doğru olmadığını söyler. Avrupa medeniyetinin manevi tarafı o kadar kötülüklerle doludur ki insan bedevi hayatını tededdüt etmeden medeni hayata tercih eder. Genel hususlarından kısaca bahsettiğimiz Paris’te Vahşet adlı eser Osmanlı Türkçesinden Latin harflerine çevrilerek aşağıda verilmiştir. Eserin hem gazetede hem de kitap şeklindeki nüshaları ayrı ayrı incelenerek aralarındaki farklılıklar dipnotlarla belirtilmiştir. Bu çalışma ile devrin aydınlarından Ali Muzaffer’in dönemin Doğu-Batı çatışmasının uygar insan davranışları üzerinden nasıl anlattığını, Doğu’ya yapılan eleştirilerin otokritikten ne derece uzak olduğunu ne şekilde aktardığını günümüz okurunun dikkatlerine sunmak ve yazarın Latin harfli külliyatına katkıda bulunmak amaçlanmıştır. Paris’te Vahşet4 4 Ali Muzaffer, “Paris’te Vahşet”, Resimli Gazete, S. 57, 16 Şaban 1315 (10 Ocak 1898), s. 678-680. 644 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) (Vahşet) denilen şey yalnız Afrika’nın memalik-i meçhulesi ahalisine, yamyamlara falanlara münhasır değildir. Bilad-ı mütemeddinede nice ahvale tesadüf olunur ki heyet-i umumiyeleri itibarıyla (vahşet) diye yâd olunmaya sezadır. Medeniyet terakki ettikçe böyle vahşetlerin de arttığı görülüyor. Avrupa polis umurunun refte refte kesbettiği ehemmiyet hep vahşetin artmakta olmasından neşet etmektedir. Avrupa merakiz-i mütemeddinesinden külle yevm vuku bulan cinayattan bazıları o kadar vahşiyane görülmektedir ki insana hayret gelmemek kabil değildir. (Karındeşen Jack)ler, evlatlarına varıncaya kadar boğup telef eden kadınlar ashab-ı mütalaanın hatırlarından çıkmamış olsa gerektir. (Medeniyet) denilen şey insanı şahrah-ı saadete sevk eder bir şule-i hakikat olduğu, Avrupa’da bunca erbab-ı maarif külle yevm talim-i hikmetle meşgul olup fünun ve5 maarif köylere varıncaya kadar taammüm etmiş bulunduğu hâlde acaba böyle cinayetler, vahşetler neden neşet ediyor? Medeniyet insanları böyle şeylerden menedeceği hâlde bilakis vahşette terakki görülmesi şayan-ı hayret bir şey değil midir? Hayır efendim! İstiğraba, taaccübe hiç mahal yoktur. Vehle-i ulada akıllara hayret veren Avrupa medeniyetinin iç yüzü karıştırılacak olursa bu vahşetlerin sebebi pek kolay anlaşılır ve böyle olması da tabii görülür. Cihat-ı maddiyesi fünunuyla, sanayiiyle, ihriraatıyla gözleri6 kamaştıran o medeniyetin cihat-ı maneviyesi o kadar seyyiat ile doludur ki insan bu maneviyatı teşrih edecek olsa bedeviyeti bilatereddüt medeniyete tercih eder. Terakki-i medeniyetle ihtiyacatın artması ve makinelerin ihtiraıyla insan kuvvetinden edilecek istifadenin yüzde on beşe kadar inmesi üzerine sosyalizm denilen meslek kemal-i dehşetle7 meydan alarak ve fakr u faka gereği gibi artarak artık ortadan namus ve edep gibi şeyler hemen hemen kalkmak derecelerine gelmiş ve katl, kumar, fuhuş, sirkat misillü rezail-i beşeriye mevadd-ı adiye hükmüne girmiştir. Âdeta katlde, kumarda, fuhuşta temin-i muvaffakiyet için medeniyetin ianesiyle vesait-i lazıme bile ihtira olunmuştur8. Süse, ziynete, fuhşa müteallik olan mevadd-ı ihtişamiyenin külle yevm mevki-i icada konulanlarına bakılacak olsa insan mütehayyir kalır ve bilaihtiyar “Bu kadar mesai iyilik cihetine sarf olunacak olsa9 şimdi dünya bir Darüsselam olur idi” der! “ve” bağlacı kitapta yoktur. Kitapta “gözler” şeklinde yazılmıştır. 7 Kitapta “kemal-i vahşetle” şeklinde yazılmıştır. 8 Kitapta “olmuştur” şeklinde yazılmıştır. 9 Kitapta “olunsa” şeklinde yazılmıştır. 5 6 645 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Gariptir ki Avrupalılar burunları dibinde cereyan eden bu hâlleri asla görmeyip, daha doğrusu görmemezlikten edip hep fenalığı Şark’ta ararlar, Şark’ı itham ederler10. Ne garip fikir! Mesela Şark’ta cinayat-ı adiyeden bir şey işitseler barbarlığa atfetmeye kadar varırlar. Ama erbab-ı dikkati ikna edebilirler mi? Hayır! Erbab-ı dikkat her şeyi görür. Hatta Avrupalıların kendi içlerinde de nice erbab-ı dikkat vardır ki bu büyük yanlışlığı ortaya koymak için bağırmaktadırlar. Vakıa katl her memlekette vuku bulur. İnsanların edani kısmı bu cinayet-i azimeyi her yerde icraya yol bulmuşlardır. Her memleketin zabıtası bu makule cinayatı takip ve menine say eder. Lakin katli müteakip cesed-i insaniyi yakmak olsa olsa Afrika vahşilerine yakışır. O da şimdi11 değil Afrika vahşileri dahi gittikçe tarik-i temeddüne sokularak böyle vahşetler nevama azalmıştır bile! Ya bugün birisi çıksa da cesed-i insani yakılmasının Avrupa’da dahi vukuunu söylese inanılmaz gibi gelir. Hem de Paris’te!.. Evet, merkez-i medeniyet olan12 Paris’te bir insan cesedi yakılmış olmasına mümkün değil inanılmaz. Hâlbuki buna inanmak mecburiyetindeyiz. Zira vuku-i hâli yine Avrupalıların kalemlerinden çıkan matbuatta okuyoruz. Zaten biz Avrupalılara fenalık isnat veya külle yevm birçok fena fikirler icat etmeyiz. Onlar Şark hakkında her şey icat ederler, birçok yalanlar uydururlar. Biz yine onların kendi seyyielerini13 kendi ağızlarından işitip nakletmekle iktifa ederiz. Bizi müteessir edip de şöyle söyleten şey ahiren Paris’te vukua gelen bir cinayet-i azimedir. Paris’in yanı başında bir banka tahsildarı öldürülüp sonra da cesedi ihrak olunmuştur ki matbuat-ı cihanın hemen kâffesi birkaç gündür bu cinayeti nakil ve hikâye ile meşguldür. Şuun-ı medeniyeyi… evet! Bu hâl dahi şuun-ı medeniyedendir… Şuun-ı medeniyenin mühimlerini sahaifine nakleden gazetemiz de bu cinayet-i mühimmeyi şöyle bir makale suretinde kariin-i kiramın enzar-ı mütalaasına arz etmeyi münasip görmüştür14. Avrupa’nın yalnız ihtiraatını15, fünun ve maarifini görmemelidir. Seyyiat-ı medeniyesini dahi görmeli, ibret gözüyle tetkik etmelidir ki matlup olan intibah husule gelsin16 de birçok şeylere körü körüne aldanılmasın! Kitapta “eder” şeklinde yazılmıştır. Kitapta “şimdilerde değil!” şeklinde yazılmıştır. 12 Kitapta “iddia olunmuş” şeklinde yazılmıştır. 13 Kitapta “seyyiatlarını” şeklinde yazılmıştır. 14 Kitapta bu cümle şu şekilde yazılmıştır: “Şuun-ı medeniyenin mühimlerini lisanımıza nakletmek gayretinde bulunan muharrir-i âciz bu cinayet-i mühimmeyi şöyle bir makale suretinde kariin-i kiramın enzar-ı mütalaasına arz etmeyi münasip görmüştür.” 15 Kitapta “ihtiraat” şeklinde yazılmıştır. 16 Kitapta “gelir” şeklinde yazılmıştır. 10 11 646 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Hele şu cinayet-i azimeyi nakledelim. Ama tarafımızdan hiçbir söz ilave olunmamak şartıyla (Petit Parisien)’in geçen haftaki nüshasından bervech-i ati hemen aynen nakledelim: “Ahiren Paris’in yanı başındaki (Bicêtre)’de (Etienne-Dolet) Sokağı’ndaki hanelerin birinde taammüden ika edilen cinayet kadar korkunç, soğuk bir cinayet tasavvur olunamaz. Mezkûr hanede zevcesi ve çocuklarıyla beraber otuz beş yaşlarında (Xavier Carrara) isminde bir İtalyan hayatgüzar olup mantarcılıkla meşgul idi. Malum olduğu üzere Paris’in o civarında metruk birtakım kovuklar ve ıssız yerler mevcut olup buralarda mantar yetiştirilir. (Carrara)’nın ziraatına baktığı mahal dahi hanesine yakın bir yerde bulunuyor idi. Carrara’nın çalıştığı yer tahtelarz yirmi metre kadar derinliğinde oyulmuş bin sekiz yüz metre kadar tulunda olup buralarda mantar yetişmesi için gübre dökülmesi mutat idi, buraya takarrüp etmek müşkül olup mağaraya17 inmek için de bir kuvvetin18 vesatetine ve demir bir merdivene ihtiyaç vardır. Bir müddetten beri Carrara’nın işleri pek fena gitmekte olup hatta sabaha akşama bilkülliye ilan-ı iflas edecek bir hâlde idi. Geçen teşrin-i saninin otuzuncu günü tediye olunmak üzere yetmiş beş ve yüz yetmiş sekiz franklık iki poliçesi19 bulunduğu hâlde cebinde beş paralar bulunmuyor idi. Carrara düşüne düşüne bu hâle bir çare bulamayıp nihayet poliçe bedellerinin ahzı için müracaat edecek tahsildarı itlaf etmeye karar verir20. Bidayet-i emirde bir tahsildar müracaat ettiğinde Carrara henüz parası olmadığı için biraz sonra gelmesi beyanıyla herifi savar. Çok geçmeden İskonto Muhasebat dairesi tahsildarlarından (Lamare) namındaki delikanlının müracaatı vukua gelir. Bu tahsildar (Lamare) iyi ve babayiğit bir delikanlı olduğu için kendisini tanıyanların mazharı teveccühü olmuş idi. Mensup olduğu daire tarafından istikametine mebni Paris mülhakatı tahsildarlığına memur edilmiş olup yalnız Paris tahsildarları gibi elbise-i mahsusa iktisa etmez idi. Biçare Lamare haneye girer girmez Carrara araba dingillerini çevirmek için kullanılan mahut ağır ve büyük anahtar ile an-ı vahitte başına vurur. (Lamare) şakk-ı şefe edemeksizin olduğu yere yığılır: Biçare adam anahtarın darbe-i şedidesiyle derhâl vefat etmiş idi! Katil Carrara biçarenin cesed-i biruhunu hanenin bir sapa yerine çekip götürerek bir şeyle örter. Ba’de tahsildarın çantasını açarak muhtevi olduğu yirmi altı bin iki yüz on frangı alır. Kitapta “hufreye” şeklinde yazılmıştır. Kitapta “kuyunun” şeklinde yazılmıştır. 19 Kitapta “poliçenin” şeklinde yazılmıştır. 20 Kitapta “itlaf etmek karar-ı müthişesini verir.” şeklinde yazılmıştır. 17 18 647 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Bu işi gördükten sonra Carrara bir şey belli etmemek kendisine karşı terettüp edecek21 şüpheleri mahvetmek üzere akşamüzeri karısını alarak dışarı çıkar ve dostlarından birçoklarına görünür. Gece olunca Carrara karısıyla beraber Lamare’ın cesedini handen çıkarıp bir iple sürükleyerek mahut mantar mağarasına inen kuyuya kadar götürür22 oradan aşağıya atarlar. Fakat bu suretle ceset yine ortada bulunacağından Carrara bunun külliyen mahv ve nabut olmasına iltizam ile ihrak etmeye karar verir ve mağara içinde yaktığı dal ve kok kömüründen müteşekkil ateşin içine atar. Kendisi de ateşin karşısına geçerek ve icap ettikçe ateşi karıştırıp evirir çevirir ve sekiz saat müddet biçare Lamare’ın yanıp kül olmasına bir suret-i vahşiyanede nezaret eder. Katil ve vahşi Lamare’ın çantasından çaldığı parayı da bir küçük sandığa koyarak mağaranın gizli bir yerine sokuşturmuş idi. Vaka bu suretle geçip gider. Fakat biri tarafından Lamare’ın meydana çıkmaması üzerine keyfiyet-i gaybubeti polise ihbar edildiğinden zabıtaca şediden icrası taharriyat ve tahkikata iptidar olunur ise de tamam on gün müddet zarfında hiçbir iz bulunması müyesser olamaz. Paris zabıtasınca iş daha mühim bir renk aldığı gibi matbuat dahi birçok bentlerle keyfiyeti enzar-ı halka döker. Nihayet on birinci gün zabıtaca Carrara ve karısından şüphe edilerek ikisi de tevkif olunur. Carrara bilkülliye tarik-i inkâra sapar ise de tevkiflerinden birkaç saat sonra karısı cinayet-i vakıayı ikrar ve olanca tafsilatıyla tarif eder. Carrara yine inkârda sebat eder ise de artık beyhude inkârın para23 etmediğini anlayarak neticede o dahi itiraf-ı cürm etmeye mecbur olur. Bunun üzerine zabıtaca tahkikat ileri götürülerek Carrara’nın hanesi aranılır ve cinayetin sureti cereyanı layıkıyla anlaşılır. Biçare maktulün cesedi yakılmış olan mahal görülür. Refte refte Carrara’nın çaldığı parayı saklamış olduğu mahal dahi bulunur. Katil-i sefilin üç evladı vardır. Bunlardan biri üç yaşında (Hélène) namında bir kızcağız olup bir acibe-i maneviye olmak üzere hane derununda polis tarafından vuku bulan taharriyat ve takibata haylice muavenet ve rehberlik etmiştir. Mini mini çocuk vuku bulan suale cevaben hanede o gece “hasta bir adam” gördüğünü beyan eylemiştir. Bu hasta adam şüphesiz Lamare olup (Hélène)’in valide ve pederi taraflarından iple sürüklenmiş idi. İşte (Petit Parisien) gazetesinin nakliyatı burada hitam bulmuştur. Ahiren Paris matbuatında okuduğumuza göre katil Carrara hakkında takibat ve muamelat-ı kanuniye ifa edilmek üzeredir. Kitapta “üzerine düşecek” şeklinde yazılmıştır. Kitapta “götürürler” şeklinde yazılmıştır. 23 Kitapta “akçe” şeklinde yazılmıştır. 21 22 648 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Lakin esna-yı tahkikatta merkumun bundan evvel dahi birkaç sabıkası ve cinayat-ı vahşiyanesi olduğu tezahür eylemiştir. Herhâlde caninin layıkı veçhle mücazata çarpılacağına şüphe yoktur. Şimdi kariin-i kiram şu vaka-i cinaiyeyi okur iken kim bilir ne kadar müteessir ve mütehassis olmuşlardır. Ya biz vakanın suret-i cereyanını musavver olarak Paris risalelerinden24 bazılarına konulmuş olan resimleri dahi gördük ya!.. Bu levhalar o kadar müthiştir ki insanın ürkmemesi kabil değildir. Nasıl? Paris gibi bir merkez-i medeniyette vuku bulan şu cinayet akıllara durgunluk vermiyor mu? Demek ki medeniyetin artık derece-i kusvaya vardığı yerlerde adam yakılıyor imiş! Doğrusu bizim için yapılacak şey bu cinayetten ibretbin olarak fazıl25 Avrupa’nın Şark hakkında bulduğu serrişteleri ona göre telakki ve tetkik eylemekten ibarettir. Hemen Cenab-ı Hak26 cümleyi ıslah eylesin! Ali Muzaffer KAYNAKLAR Ali Muzaffer (1317/1899). Paris’te Vahşet. Dersaadet: Kasbar Matbaası. Ali Muzaffer, “Paris’te Vahşet”, Resimli Gazete, S. 57, 16 Şaban 1315 (10 Ocak 1898), s. 678-680. Kitapta “risalelerinde” şeklinde yazılmıştır. Kitapta “fazl” şeklinde yazılmıştır. 26 Kitapta “Hak” kelimesi yoktur. 24 25 649 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) LEADER-MEMBER EXCHANGE AND INNOVATIVE WORK BEHAVIOR: THE MODERATING ROLE OF DOMAIN KNOWLEDGE Ahmet Şükrü PAMPAL Ress. Asst., Ankara Yildirim Beyazit University, Business School ORCID ID: 0000-0003-0334-8195 Emre Burak EKMEKÇİOĞLU Asst. Prof. Dr., Ankara Yildirim Beyazit University, Business School ORCID ID: 0000-0001-6344-9735 ABSTRACT: The purpose of this study is to clarify the influence of leader-member exchange on employees’ innovative work behaviour and the moderating role of domain knowledge. A cross-sectional study design was conducted. Self-reported questionnaires were used to collect data from 143 employees from the manufacturing sector in Ankara. Relationships between variables were investigated by correlation and regression analysis. The results showed that leader-member exchange positively related to innovative work behavior. In addition, leader-member exchange and domain knowledge interacted to affect employee innovative work behaviour in such a way that when domain knowledge was high, the leader-member exchange had the strongest positive relationship with innovative work behavior. This study also revealed that leader-member exchange is a significant antecedent for employees’ innovative work behaviour and domain knowledge provides a boundary condition in the relationship between leader-member exchange and innovative work behavior. Theoretical and practical contributions and future areas of research were also discussed at the end. Keywords: Leader-Member Exchange, Innovative Work Behavior, Domain Knowledge, Manufacturing Sector 1. INTRODUCTION: In the globalized and challenging business environment, different leadership styles and innovation strategies needed in manufacturing sectors devote a persistent and enhanced innovative performance of workers (Makri and Scandura, 2010). Previous research demonstrates that rise the chance of firm survival in the fast-changing global business environment (Talay et al., 2014). Appropriate and usable leadership style can precipitate the 650 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) occurrence of organizational innovation (Abdolmaleki, et al., 2013; Agbim, 2013; Schermuly, et al., 2013). In today’s challenging business environment, innovation has a significant role for businesses (Smith and Tushman, 2005). The advancement of technologies improves the competition, the essence of innovation has become critical for organizations to sustain their existence in a highly competitive environment (Smith and Tushman, 2005). Organizations incite their employee to develop innovative work behaviour to remain successful in the business environment (Mytelka and Smith, 2002; Van de Ven,1986). Adapting innovation by employees has one of the best ways for organizational success (Mytelka and Smith, 2002; Van de Ven, 1986). Innovative work behaviour (IWB) is essential for companies to remain competitive in the globalized and dynamic business environment (Hermann and Felfe, 2013). Fostering employees’ IWB has an indispensable impact on daily tasks and assignments (Hermann and Felfe, 2013). On the other hand, leaders play the most critical role in generating, promoting, and implementing original ideas in the workplace (Afsar and Masood, 2017; Jyoti and Dev, 2015). Effective leadership appears as motivation to foster workplace innovation (Clifford, Daviess, Touangeau). Leader-member exchange (LMX) theory spotlight the dyadic relationship quality between supervisor and employee (Graen and Uhl-Bien, 1995). LMX theory supports the idea of social exchange between leader and subordinate is an infinite process (Saeed, Afsar, Javed, 2017). The good social exchange between supervisor and subordinate, employees are eager to take incentives in their work and they can manage risk in uncertain work conditions (Connelly, Miller, & Devers, 2012). This research hypothesizes that enhancing harmony between leaders and employees, leaders must adopt the most suitable leadership style and adapt suitable innovation processes in their organization. The top-level executives realized that to maintain success in the competitive business environment, organizations must engage with an employee who is key to the excitement and intensity of the work (Macey et al 2009). Engaging employees are essential for organizations to continuity, durability, and prosperity (Agarwal, Datta, Beard, Bhargava. 2012). Organizational leaders promote employees to improve their psychological energy which is the most crucial tool for small and large companies to increase production efficiency (Eriickson,2005; Agarwal, Datta, Beard, Bhargava. 2012). In the past 20 years, innovation of products and services, and work processes have become scholarly research topics (Jong, Hartog,2010). Some research shows that attention on LMX has been increasing over years (Gerstner & Day, 1997). In the leadership literature, LMX theory focuses on the dyadic relationship between leader and worker and its effect on employee 651 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) performance (Wang, 2016). On the other hand, according to Graen and Uhl-Bien (1995), there is a complementary relationship that is based on the social exchange of trust, obligations, and ideas between supervisor and subordinate (Wang, 2016). LMX is established on liking, trust, respect, and loyalty, and those work-related behaviour shape this dyadic relation (Liden, Masyln, 1998). In the leadership literature, the leader and subordinate relationship are known as the antecedent of IWB and the LMX theory clarified the supervisor and employee relationship (e.g., Basu & Green, 1997; Sanders et al., 2010; Scott & Bruce, 1994). The focus of LMX theory is clearly explaining the dyadic relationships between leaders and employees (Graen & Uhl-Bien, 1995). This theory extends and deepens our knowledge about fundamental leadership phenomena (Schriesheim, Castro, & Cogliser, 1999, p. 102). In the leadership literature, researchers have still known little about cognitive mechanisms that inhibit the association between LMX and IWB (Schermuly & Meyer, 2019). Companies must sustain their innovation on their goods and services to endure their position in the global business environment (Miron, Erez, & Naveh, 2004). Innovations are an existential tool for organizations to be successful in a competitive environment (Nonaka & Takeuchi, 1995). Employees’ unique ideas and their knowledge foster innovations in the organization (Scott & Bruce, 1994). It is essential to understand complex mechanisms of IWB and to rely on the IWB of employees to stay competitive in a business environment (Sanders, Moorkamp, Torka, Groeneveld, & Groeneveld, 2010). When the supervisor and subordinate relationship occurs, the uncertainty, fear, and frustration about IWB will be lowered, as a result, employees have free time to understand task problems from various perspectives and figure out new potential solutions as much as possible (Saeed, Afsar, Javed, 2017). The major purpose of this study is to expand existing literature by exploring the moderating role of domain knowledge (DK) on LMX and IWB relationships. 2. THEORETICAL BACKGROUND: This research may advance existing literature on the relationship between LMX and IWB and examine moderating effect of DK on this relationship by testing those relationships empirically. Recent research proposes the supervisor and subordinate relation has a positive effect on IWB and supports moderating role of DK in this relationship. 652 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 2.1. LMX and IWB LMX theory highlighted that there is a reciprocal relationship between leader and subordinate (Wang, 2016). The high-level of LMX between supervisor and subordinate relationship discard bureaucratic limitations and support employees to search for new opportunities and to find better solutions to organizational problems, consequently, this relationship adds value to organizational activities (Saeed, Afsar, Javed, 2017). Two decades ago, Dansereau, Graen, and their peers presented research which is called the relationship-based approach in leadership literature (Danserau, Graen, & Haga, 1975; Graen & Cashman, 1975). The relationship-based approach was originally termed as the ‘’Vertical Dyad Linkage’’ (VDL) model of leadership (e.g Danserau et al., 1975). Later, subsequently, this approach split into two different lines of development which are called the LMX model (e.g., Graen, Novak, & Sommerkamp, 1982b) and Individualized Leadership (Dansserau et all, 1995b). Gerstner and Day (1997) agreed that LMX research is quite worthwhile to study as LMX has been an important correlation with variables such as subordinate satisfaction (e.g., Graen et al., 1982b), performance (Dansereau, Alutto, Markham & Dumas, 1982), career outcomes (Wakabayashi, & Graen, 1984), propensity to quit (Vecchio, 1982). IWB is a newly presented concept in the literature and the result of innovative work IWB studies is questionable by researchers, reason shows that IWB cannot be fully anticipated in the workplace (De Jong and De Hartog, 2010). However, IWB is a long process, which requires individual attendance every step, of generating ideas than implementing them in a working environment (Saeed, Afsar, Javed, 2017). In the past twenty years, scholarly consideration about innovation has increased and the ability to maintain continuous innovation of products and services has become an essential part for corporations (Jong, Hartog,2010). Scott & Bruce (1998) and Janssen (2000) indicate IWB as gathering an extended set of behaviour which is about producing new ideas, building assistance for the idea, and supporting idea implementation (Scott & Bruce, 1998; Janssen, 2000). While previous research shows that they get their attention on generating unique ideas, recent researchers focus on the scope of the topic for more extended scientific attention to be contributed on implementing those creative ideas (e.g., Mumford, 2003). Jong and Hartog (2010) support that to devote to the area of innovation research by developing multidimensional measure of IWB is needed (Jong, Hartog,2010). The internal network in the organization has a crucial role in successful employee innovation because these networks afford necessary knowledge, inspiration, time, and assistance that help employees to generate and implement new ideas (Granovetter, 1973; Kanter, 1988; Krackhardt, 653 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 1992; Lin, 2001; Perry-Smith & Shalley, 2003). Gerstner and Day (1997) agreed that LMX research is quite worthwhile to study as LMX has been an important correlation with variables such as subordinate satisfaction (e.g., Graen et al., 1982b), performance (Dansereau, Alutto, Markham & Dumas, 1982), career outcomes (Wakabayashi, & Graen, 1984), propensity to quit (Vecchio, 1982). Janssen & Van Yperen (2004, p.370) characterize IWB as “intentional generation, promotion and realization of new ideas within a work role, group or organization” and the situation has become a prevalent measurement of employee performance in organizations (Janssen & Van Yperen, 2004, p.370). Therefore, we hypothesize that: H1: Leader-member exchange will be positively related to innovative work behavior. 2.2.Domain Knowledge (DK) DK plays a crucial role in creating unique ideas (Nijstad and Stroebe, 2006). To define DK, employee familiarization process of factual knowledge of their job domain (Saeed, Afsar, Javed, 2017). Employees enhance their domain-related skills and domain knowledge to familiarize the factual knowledge of duty by themselves (Rietzschel et al., 2007). Previous research support that DK cannot be fully sufficient for creative outcomes and simultaneously cannot contribute to IWB to find a solution for various task-related issues (Chang et al., 2014). Furthermore, DK help subordinates to realize their preferences, working activities to influence their work roles, and shape empowerment to remind employees of capability, competitiveness, and flexibility to change (Saeed, Afsar, Javed, 2017). Subordinates improve their DK to raise their creative performance and to build IWB (Donget al., 2017). In the literature, researchers argue that DK composes a set of new information with existing responses in the development of new alternatives (Saeed, Afsar, Javed, 2017). In this process, employees’ DK constructs cognitive directions to solve various problems (Saeed, Afsar, Javed, 2017). The huge cognitive mindset of employees might bring about new thoughts and creative solutions to problems (Dong et al., 2017). Employees who observe and attend organizational activities and conditions are an essential part of the organization to support circumstances, to produce novel ideas, and implement them in a practical and useful way with their DK (Nijstad and Stroebe, 2006). Higher DK fosters IWB (Saeed, Afsar, Javed, 2017) and sustains a continuous interactional innovation process (e.g., Qu et al., 2017). For this research, we hypothesize that: H2: Employee’s domain knowledge will moderate the relationship between leadermember exchange (LMX) and innovative work behaviour (IWB). 654 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 3. METHODOLOGY: 3.1. Research Method: A cross-sectional research design was performed in the present study. This study was also carried out on employees in manufacturing enterprises between September 2021 and November 2021. A total of 220 questionnaires were submitted to the full-time employees working in various manufacturing companies in Ankara. The employees were invited to rate their involvement with leader-member exchange, domain knowledge and innovative work behaviour and additionally contribute demographic information about employees. While doing surveys, anonymity and privacy of participants were stated to be ensured. The questionnaire is completed during daily working hours. The 143 surveys are returned and consequently analysed our aggregated data. First, validity and reliability tests are conducted via SPSS 21 and SPSS AMOS 21. Correlation and regression analysis was performed. As shown in Table 1, to measure LMX, a twelve-item LMX scale was used developed by Liden and Maslyn (1998). DK was assessed with the four-item scale developed by Brockman and Morgan (2003). IWB was measured with the ten-item scale developed by De Jong and Den Hartog (2010). All items were measured on a five-point Likert scales ranging from 1 “strongly disagree” to 5 “strongly agree.” Table 1. Information about Scales Used in the Study Scale Researchers Number of Items LMX Liden and Maslyn 12-item scale (1998) IWB D Jong and Den Hartog 10-item scale (2010) DK Brockman and Morgan 4-item scale (2003) 3.2. Research Findings: Descriptive statistics Information of the 143 respondents is shown in Table 2. The sample for this research had 122 male (85.3%) participants and 21 female (14.7%) respondents. Participants’ ages were divided into four sections. 18 to 22 years had 39 (27.3%), 23 to 27 years had 44 (30.8%), 28 to 33 years had 35 (24.4%) and 34 to 39 years had 25 (17.5%) respondents. To categorize the respondents in educational level, 64 (44.8%) have bachelor’s degree, 47 (32.8%) High School Degree and 655 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 32 (22.4%) have master’ degree. 76 (53.2%) 1-5 years tenure participants have largest part of the respondents’ numbers. Table 2. Personal background information of the respondents. Variable Category Frequency Percentage (%) Gender Female 21 14.7 Male 122 85.3 18-22 39 27.3 23-27 44 30.8 28-33 35 24.4 34-39 25 17.5 Education High school degree 47 32.8 Level Bachelor’s degree 64 44.8 Master's degree 32 22.4 1-5 years 76 53.2 6-10 years 44 30.7 11-15 years 23 16.1 143 100 Age Tenure Total Common Method Variance Common method variance was tested by applying Harman’s single-factor test (Podsakoff and Organ, 1986:536). Through unrotated exploratory factor analysis revealed the first factor has 35.1 percent of total variance. First factor evaluated below 50 percent of total variance. According to the method, common method variance is not going to emerge in our research. Measurement Model To evaluate the validity of all variables, confirmatory factor analysis (CFA) was conducted. Results demonstrated that measurement model has acceptable values and standardized 656 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) regression coefficient of each of constructs are greater than 0.50 (Bagozzi and Yi, 1988:82). According to Hair et al. (2010), an acceptable fit should have CFI, IFI and TLI values >0.90, RMSEA <0.08. The three-factor model of measurement model of the study (LMX, DK and IWB) indicated an acceptable fit with the data: CMIN/df = 3.975, p <0.000, CFI=0.92, IFI=0.92, TLI=0.91, RMSEA=0.08. As shown in Table 3, factor loadings of the LMX were between 0.59-0.90; the factor loadings of DK were between 0.50-0.65; the factor loadings of the IWB were values between 0.51-0.69. Table 3: Factor Loading Values Variables Factor Loadings LMX1-LMX12 0.59-0.90 IWB1-IWB10 0.51-0.69 DK1-DK4 0.50-0.65 Notes=X²/df= 3,975, p = 0,000, IFI=0,92; TLI=0,91; CFI=0,92; RMSEA = 0,08 According to the results of the confirmatory factor analysis, composite reliability (CR) and average variance extracted value (AVE) were calculated. Accordingly, both reliability and validity tests of the study were conducted. Means, standard deviations among all variables are also reported in Table 4. Table 4: Means, Standart Deviations, CR, AVE and Correlations among study variables Variables M SD. CR AVE 1 1.LMX 3.22 1.59 0.92 0.63 (0.79) 2.IWB 3.12 1.35 0.89 0.57 0.56** (0.75) 3.DK 2.61 1.25 0.88 0.54 0.12* 0.36** 657 2 3 (0.73) 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Notes = n=143, *p<0.05, ** p<0.01, LMX=Leader memeber exchange, IWB = Innovative work behavior, DK= Domain knowledge, M: Mean; SD.: Standart deviation; CR: Composite Reliability; AVE: Average Variance Extracted, values in parentheses on the diagonal are the square roots of the AVE of each scale. Table 4 demonstrated that domain knowledge is significantly and positively correlated with both IWB (r=0.36, p<0.01) and LMX (r=0.12, p<0.05). Furthermore, LMX and IWB is positively correlated (r=0.56, p<0.01). Hypothesis Testing To test study hypotheses, we applied SPSS Hayes Macro (Model I). Table 5: Regression Analysis Outcome Variable= IWB β S.D. t p LLCI ULCI constant 3.08 0.08 36.07 0.000 2.9161 3.2543 LMX 0.47 0.05 8.76 0.000 0.3680 0.5822 DK 0.24 0.07 3.48 0.006 0.1077 0.3892 0.16 0.05 3.36 0.010 0.0693 0.2664 LMX x DK Notes = n = 143, R2 = 0.45, F (3, 139) = 38.3703, p < 0.001 Table 5 shows that LMX has positive and significant effect on IWB (β =0.47, p < 0.001). According to this result the hypothesis (H1) was accepted. The interaction effect of LMX and DK has significant and positive effect on innovative work behaviour (β =0.16, p < 0.05). The results indicated that domain knowledge the positive relationship between LMX and IWB (see figure 1). 658 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 5 4,5 4 Moderator IWB 3,5 3 Low DK High DK 2,5 2 1,5 1 Low LMX High LMX Figure 1: Moderation Role of Domain Knowledge 4. DISCUSSION AND CONCLUSION: This study examined the moderating role of domain knowledge in the relationship between leader-member exchange (LMX) and innovative work behaviour (IWB). Researchers suggested originally termed as ‘’Vertical Dyad Linkage’’ (VDL) model of leadership (e.g Danserau et al., 1975). IWB is defined as intentionally generating, promoting, and realizing new ideas inside the organization and employee identity, and that become measurement criteria for innovativeness performance (Janssen & Van Yperen, 2004, p.370). Employees are seeking opportunities to enhance their domain knoweldge (DK) to increase their creativity in their work role and to build and implement new ideas through their attitudes (Donget al., 2017). Another essential result of the study is DK has a moderating role in the relationship between leadersubordinate exchange and IWB. When DK is high, relationships become strong and affect the outcome positively. This research variously contributes literature. First, our most critical contribution is that we have built create and evaluated a research model that integrates leader-member exchange (LMX) theory with social exchange theory. Second, this is the first study that examines the situations in which LMX can boost innovative work behaviour (IWB) in the manufacturing sector. Third, using these rigorous research designs and applying research constructs to the 659 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) manufacturing sector across Ankara makes this research valuable. Fourth, this study has significant contribution to the IWB literature by providing an understanding of DK effect on LMX and IWB. The study addresses the demanding question: Does leader-member exchange (LMX) has an impact on innovative work behaviour (IWB) in the manufacturing sector in Ankara? While many studies demonstrate that LMX does impact on IWB of employees and leaders, research boosts the literature by proposing that there is a positive relation between LMX and IWB in the manufacturing sector, Ankara. Furthermore, this recent study expands the previous IWB literature (such as Afsar et al., 2014) by investigating the effect of LMX on employee IWB. To sustain employee innovativeness in the internal network of organization has an essential part in structure because internal networks of employees maintain necessary information, imagination, time influence, and assistance to employees to generate new ideas and apply them in practice (Granovetter, 1973; Kanter, 1988; Krackhardt, 1992; Lin, 2001; Perry-Smith & Shalley, 2003). The managers should understand that leader-member exchange (LMX) support increases engagement with innovative work behaviour (IWB) in the workplace. Previous research shows that high LMX brings a safe and positive environment that workers express themselves, share specific knowledge and problems at the workplace that foster shows higher IWB (Afsar, Masood, 2017). In our research, we support that clear communication between supervisor and subordinate establishes a positive and safe environment that boosts innovative ideas and encourages idea generation and implementation. 5. LIMITATIONS AND RECOMMENDATIONS: The current study in not without limitations. First, a cross-sectional study design was conducted. However longitudinal studies are needed for building causality between variables. The recommendation of future research could apply longitudinal design to compare results. Second, common method bias was tested just by applying Harman’s single-factor test. Third, data is collected only from manufacturing sector in Ankara. In the future research, they might apply this research model in various industries and countries. Fourth, in the study, only domain knowledge (DK) is used as moderator. In the further research, to extend the study, future research could add new moderate variables and apply research in various industries and countries. Expanding research samples in different industries and countries could encourage researchers to study comparative work. Our study is based on leader-member exchange (LMX) tools, innovative work behaviour (IWB), and moderating role of domain knowledge (DK) on their relationship. 660 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Recommendations for future research should focus on other complex mechanisms such as social ties and task motivation. Future research should add those variables and assessed the relationship between task motivation or social ties’ impact on IWB and moderating role of DK. REFERENCES: Afsar, B., & Masood, M. (2018). Transformational leadership, creative self-efficacy, trust in supervisor, uncertainty avoidance, and innovative work behavior of nurses. The Journal of Applied Behavioral Science, 54(1), 36-61. Afsar, B., Badir, Y. F., & Saeed, B. B. (2014). Transformational leadership and innovative work behavior. Industrial Management & Data Systems. Afsar, B., Badir, Y. F., & Saeed, B. B. (2014). Transformational leadership and innovative work behavior. Industrial Management & Data Systems. Afsar, B., Masood, M., & Umrani, W. A. (2019). The role of job crafting and knowledge sharing on the effect of transformational leadership on innovative work behavior. Personnel Review. Agarwal, U. A., Datta, S., Blake‐Beard, S., & Bhargava, S. (2012). Linking LMX, innovative work behaviour and turnover intentions: The mediating role of work engagement. Career development international. Agbim, K. C. (2013). The impact of organizational structure and leadership styles on innovation. IOSR Journal of Business and Management (IOSR-JBM), 6(6), 56-63. Bagozzi, R. P., & Yi, Y. (1988). On the evaluation of structural equation models. Journal of the academy of marketing science, 16(1), 74-94. Dansereau Jr, F., Graen, G., & Haga, W. J. (1975). A vertical dyad linkage approach to leadership within formal organizations: A longitudinal investigation of the role making process. Organizational behavior and human performance, 13(1), 46-78. De Jong, J., & Den Hartog, D. (2010). Measuring innovative work behaviour. Creativity and innovation management, 19(1), 23-36. Dong, Y., Chawla, N. V., & Swami, A. (2017, August). metapath2vec: Scalable representation learning for heterogeneous networks. In Proceedings of the 23rd ACM SIGKDD international conference on knowledge discovery and data mining (pp. 135-144). Granovetter, M. S. (1973). The strength of weak ties. American journal of sociology, 78(6), 1360-1380. Hair, J. F., Black, W. C., Babin, B. J., & Anderson, R. E. (2010). Multivariate Data Analysis (7 th ed.). Upper Saddle River, NJ: Pearson Education. 661 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Janssen, O., & Van Yperen, N. W. (2004). Employees' goal orientations, the quality of leadermember exchange, and the outcomes of job performance and job satisfaction. Academy of management journal, 47(3), 368-384. Kanter, R. M. (1988). Three tiers for innovation research. Communication Research, 15(5), 509-523. Krackhardt, D. (1992). A caveat on the use of the quadratic assignment procedure. Journal of quantitative anthropology, 3(4), 279-296. Lin, X. (2001). Designing metacognitive activities. Educational technology research and development, 49(2), 23-40. Makri, M., & Scandura, T. A. (2010). Exploring the effects of creative CEO leadership on innovation in high-technology firms. The leadership quarterly, 21(1), 75-88. Perry-Smith, J. E., & Shalley, C. E. (2003). The social side of creativity: A static and dynamic social network perspective. Academy of management review, 28(1), 89-106. Podsakoff, P. M., & Organ, D. W. (1986). Self-reports in organizational research: Problems and prospects. Journal of management, 12(4), 531-544. Saeed, B. B., Afsar, B., Cheema, S., & Javed, F. (2019). Leader-member exchange and innovative work behavior: The role of creative process engagement, core selfevaluation, and domain knowledge. European Journal of Innovation Management. Schermuly, C. C., Meyer, B., & Dämmer, L. (2013). Leader-member exchange and innovative behavior. Journal of Personnel Psychology. Schriesheim, C. A., Castro, S. L., & Cogliser, C. C. (1999). Leader-member exchange (LMX) research: A comprehensive review of theory, measurement, and data-analytic practices. The Leadership Quarterly, 10(1), 63-113. Smith, W. K., & Tushman, M. L. (2005). Managing strategic contradictions: A top management model for managing innovation streams. Organization science, 16(5), 522-536. Wang, C. J. (2016). Does leader-member exchange enhance performance in the hospitality industry? The mediating roles of task motivation and creativity. International Journal of Contemporary Hospitality Management. Wang, X. H., Fang, Y., Qureshi, I., & Janssen, O. (2015). Understanding employee innovative behavior: Integrating the social network and leader–member perspectives. Journal of organizational behavior, 36(3), 403-420. 662 exchange 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) A SYSTEMIC FUNCTIONAL AND SOCIAL PSYCHOLOGICAL ANALYSIS OF AN ELECTION SWAYING STRATEGY Franck AMOUSSOU Département d’Anglais, Faculté des Lettres, Langues, Arts et Communication (FLAAC). Université d’AbomeyCalavi (UAC), République du Bénin Jean Tata TOSSOU Département des Sciences de l’Education et de Formation, Faculté des Sciences Humaines et Sociales (FASHS). Université d’Abomey- Calavi (UAC), République du Bénin ABSTRACT Elections play a vital role in the democratic process of nations. As a means to freely choose and legitimate the ruling authorities (federal, national or local), they are however rife with obscene practices among which corruption ranks high. The current article seeks to investigate transactional meaning (Brown & Yule, 1983: I), say, experiential meaning (to borrow Halliday’s (1971, 1994 expression) in a text focused on electoral corruption. It draws on a range of theories such as Sociolinguistics, Discourse Analysis, cognitive science, and more extensively on Social Psychology and Systemic Functional Linguistics (SFL) put forth by Halliday and his followers (Halliday 1971, 1978, 1994), Halliday & Matthiessen (2004, 2014), Halliday & Hasan (1985/1989), Bloor & Bloor (2004), Thompson (2004), Eggins (1994/2004), Fontaine (2013), etc. The study mainly aims to create awareness on Africans, or to educate them on the necessity to adopt ethic values in the choice of their representatives. The clause-to-clause analysis of the text or language in use, has unraveled significant findings as far as the process types and the participants’ roles are concerned. In fact, the practical analytical procedure adopted exuded a prevalence of material processes over the other processes, which accounts for the action directedness of the text at stake. It is inferred from this that the language use is targeted at getting African people to take concrete actions against electoral corruption for the reinforcement of the democratic process in their respective countries. Key words: corruption, elections, ethics, transactional meaning, social psychology, systemic Functional Linguistics. 663 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Résumé Les élections jouent un rôle capital dans le processus démocratique des nations. En tant que moyen de choisir librement et de légitimer les gouvernants (au niveau fédéral, national ou local), elles sont cependant caractérisées par un ensemble de pratiques obscènes parmi lesquelles la corruption occupe une place de choix. Le présent article vise à explorer le sens transactionnel (Brown & Yule, 1983 : I) ou sens expérientiel (pour emprunter l’expression de Halliday 1971, 1994), dans un texte portant sur la corruption électorale. Il s’appuie sur un ensemble de théories dont la sociolinguistique, l’analyse du discours, la science cognitive, et plus amplement la psychologie sociale et la Linguistique Systémique Fonctionnelle (LSF) mise au point par Halliday et ses associés (Halliday 1971, 1978, 1994), Halliday & Matthiessen (2004, 2014), Halliday & Hasan (1985/1989), Bloor & Bloor (2004), Thompson (2004), Eggins (1994/2004), Fontaine (2013), etc. L’étude se propose particulièrement d’éveiller la conscience des Africains ou de les éduquer sur la nécessité d’adopter des valeurs éthiques dans le choix de leurs représentants. L’analyse des propositions du texte a révélé des résultats significatifs en ce qui concerne les procès et les rôles des personnages. En effet, la procédure d’analyse pratique adoptée a fait ressortir une prééminence des procès matériels sur les autres types de procès. Ceci démontre que le texte étudié est orienté vers l’action. En conclusion, il se dégage que le discours vise à amener les Africains à prendre des actions concrètes contre la corruption électorale en vue du renforcement du processus démocratique dans leurs pays respectifs. Mots clés : corruption, élections, éthique, sens transactionnel, Psychologie Sociale, Linguistique Systémique Fonctionnelle. Introduction Elections are the most observable aspect of democratic institutions and a good indicator of fostering and/or consolidating the democratization process. This suggests that when a country holds elections at regular times without major incidents, democracy is on the right move. However, though it is obvious that more elections are being held on the African continent than ever before, “Africa is facing a (third) wave of democratic recession” (A. Lührmann & Lindberg 2019, as cited in M. Ronceray & B. Byiers 2019, p.4). The reason of this kind of autocratisation, in contrast to the military coups of the past, lies in the erosion of democratic institutions in many countries. As a matter of fact, elections are increasingly stage-managed processes to reelect the incumbents (Appiah-Mensah 2019, cited in M. Ronceray & B. Byiers, ibid). From those observations, T. B. Wondwosen (2008, p.8) argues that “though the multi-party elections appeared to be competitive in a number of Sub-Saharan democracies, they failed the acid test 664 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) of democracy: peaceful regime change in free and fair elections”. It follows thus that the most prominent challenges at present, as asserted by the aforementioned scholar, is ‘flawed election’. In that perspective, it is important to identify the means or strategies the different actors resort to in order to sway elections outcomes. The current paper attempts to undertake a linguistic analytical approach on one of those strategies, namely buying voters’ consciousness through dishonest or degrading practices. The research work particularly applies the transitivity framework to look at how elections are rigged in the African setting. Based on the incommensurable consequences of that scourge known under the banner of electoral corruption, the study suggests a number of solutions in order to “participate purposefully in the democratic game rather than just ‘getting played’” (M. Ronceray & B. Byiers 2019; p.1). Before framing those solutions, it is relevant, first of all, to have an idea about the conceptual and theoretical frameworks of the current research endeavor. 1. Background Information In order to clearly make sense of the analysis on the text under study, it is worth getting enlightened on some key concepts related to the issue of election, especially those consistent with the topic of our research work. 1.1. Conceptual Overview As a start, it is deemed important to shed light on such terms as election, electoral corruption, voter compliance, and ethics. As a matter of fact, election is a means for realizing some of the core values of democracy, especially the participation of the citizen in governance and the accountability of leaders (E. E. Alemika, 2007, p.1).Talking of the role of elections, the aforementioned scholar identifies three basic ones and cogently asserts that they “provide citizens with the opportunity to (a) choosing between competing policies, policies and parties; (b) holding elected officers accountable for their official actions, and (c) translating the symbolic notion that ‘power or sovereignty resides in or belongs to the people’ into political reality” (ibid). Summing up these, S. Lindberg (2006, p.2), alleges that elections facilitate the institutionalization of and deepening of actual civil liberties in the society, and are a causal variable in democratization. It is quite obvious from the foregoing that for elections to be democratic, citizens should participate freely. However, it is unfortunately observed that though more elections are held on the African continent, more of them are also being rigged (M. Ronceray and B. Byiers, 2019). This logically implies that practices are at play to constrain participation in electoral processes. In that sense, one is far from speaking of free and fair elections. In other words, elections in African societies, rather than abiding by the standards in a genuine democratic system, are marred with 665 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) irregularities or wrongdoings, capable of raising justifiable doubts on their credibility. This is what is commonly known as ‘electoral corruption’. For O. O. Olarinmoye (2008, p.066), electoral corruption is mostly seen as a direct subversion of the electoral process by individuals, who are greedy for personal enrichment that electoral success underwrites. Drawing on this, E. Babeiya (2011, p.92) views (electoral) corruption as a deterrent en route for attaining fairness in elections. It follows thus that corruption in elections appears as a scourge, or a vice which dangerously impedes/undermines electoral democracy which, as conceived of by Diamond (1997, 3, cited in T. B. Wondwosen, 2008, p.4), subsumes such distinguishing features as competitive, regular, free, and fair multi-party elections. That is why T. B. Wondwosen (ibid, p.5) characterizes the phenomenon in many African countries as pseudo-democracy. It is noteworthy to emphasize that in pseudo-democracies, the electoral playing field is tilted in favor of the incumbent. E. E. Alemika (2007, p.8) infers from this observation that “elections do not represent efficacious means of representation for the voters in the [African]countries”. Accounting for this state of things, Schaffer (2002, cited in O. O. Olarinmoye, 2008, p.069) brings forth the notion of ‘voter compliance’ which he views under three angles: in the form of instrumental compliance where recipients change, or do not change, their electoral behavior in exchange for tangible rewards; normative compliance a situation where recipients change, or do not change, their electoral behavior because the offer convinces them of the goodness or worthiness of the candidate, or because they somehow feel normatively obliged and coerced compliance by bullying recipients into changing, or not changing, their electoral behavior. Whatever the form taken though, voter compliance is, one way or another, a treachery method of ‘buying votes’. That votes/voters buying operation is a means of taking advantage of voters’ poverty status to make them “vote retrospectively in favour of the ‘unethical breadwinner’” (E. Babeiya, 2011, p.93). Before moving any further, it is expedient to stress that that disloyal practice of buying voters is, as just pinpointed above, against ethic principles. Ethics, needless to remind, has to do with the standards that govern the conduct of a person. Abounding in the same line, E. N. Nnanta & I. O. Eme (2014, p.22) regard ethics or moral philosophy as “the study of human actions in respect of their being right or wrong”. They then proceed on to argue that ethics called codes of conduct are usually a set of written rules that govern the conduct of elections including managers. Enumerating the unethical means through which elections are won in the African context, O. O. Olarinmoye (2008, p.066) posits that elections are habitually subverted by political parties and politicians through the illegal use of money, physical force and 666 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) governmental patronage deployed through the intermediary of ‘perverse brokers known as godfathers’”. It becomes imperative, from the foregoing, to seek to know the different strategies that are usually deployed to sway elections. 1.2. Elections Swaying Strategies It is important to highlight that by strategy is meant the manoeuvres used between, during, and after elections to rig an electoral process to ensure re-election. In that perspective, M. Ronceray and B. Byiers (2019) set a typology of swaying strategies to bias elections outcomes. This is summarized in the toolbox underneath. It can be discovered from the table above that strategies to sway elections are of three main types: between elections, during elections (around election day), and after election (after reelection). They comprise changing the formal rules of the game (for example by changing the constitution or excluding candidates and/or voters through a legal process), informal strategies 667 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) which go beyond the realm of the legal process (such as intimidating voters, buying votes), and straightforwardly illegal rigging tactics (such as ballot-box stuffing). In this study, we shall basically focus on an informal strategy, viz., ‘vote buying’. Beforehand, let us shed a light on the theoretical backdrop of this research attempt. 2. Theoretical Framework Although the current research endeavor is anchored on a range of theories, we deem it necessary to elucidate the chief theory of them, as it appears as the core of the study and is extensively resorted to in the analysis and the interpretation of the results. That is, the transactional (meta)function. 2.1. Illuminating the Key Metafunctional Meaning Referred to Language is a system for creating meaning by choosing. In that regard, M.A.K. Halliday (2002, p.90), views language as a simple catalogue of three basic functions. It serves for the expression of content: it has a representation or an ideational meaning. It also serves what may be called interpersonal function, and ultimately the textual function. However, M.A.K. Halliday & C.M.I.M. Matthiessen (1999, p.528) argue that unlike the other two, the textual (meta)function has no obviously distinct function at the back of it. Subsequently, M.A.K. Halliday & C.M.I.M. Matthiessen (2004, p.29) claim that the basic functions of language, in relation to our ecological and social environment, are making sense of our experience, and acting out our social relationships. Likewise, G. Brown & G. Yule (1983, p.1) contend that a natural language utterance is used to fulfill two main functions: (i) that function which language serves in the expression of 'content' -transactional-, and (ii) that function involved in expressing social relations and personal attitude, described as interactional. In this study, we shall be concerned with the first type of meaning, i.e., the transactional function. The transactional function, as explained by some scholars, is the learning or thinking function (M.A.K. Halliday & R. Hasan, 1985/1989, p.44; M.A.K. Halliday & C.M.I.M. Matthiessen, 1999, p.532). It is through this function that the speaker or writer embodies in language his experience of the phenomena of the real world. Accordingly, our choice of that function for the current study lies in the fact that “the most important function [of language] is the communication of information” (G. Brown & G.Yule , 1983, p.2). On the other hand, we decide to look at that language function in a text focused on elections because “elections have been an integral part of African politics since political independence” (D. Nohlen, M. Krennerich, B. Thibaut, 1999, p.1). It stands thus to reason that from their independence onward, African countries are bound to indulge in electoral processes. As S. I. Lindberg (2006, p.2) states, “elections also facilitate the institutionalization of and deepening of actual civil liberties in the 668 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) society and are a causal variable in democratization”. In the following, ample information is going to be provided on the meaning at stake, especially the system of grammar it is encoded in. 2.2. Transactional Meaning: The System of Transitivity The experiential/ transactional strand of meaning is realized through the transitivity patterns of grammar. As a matter of fact, the description of the transactional meaning involves, as argued by S. Eggins (1994/2004), one major system: that of transitivity (or process type), with the choice of process implicating associated participant roles and configurations. M.A.K. Halliday & R. Hasan (1985/1989) are more explicit when they claim that transitivity patterns of the clause are concerned with “Who does what to whom/what, where, when, how and why” (p. 36). Differently put, to ‘decode’ and ‘encode’ aspects of reality and experience of the world is essentially to answer the questions: who appears in the text? What is happening, and where, when, how … is this happening? Drawing on this, S. Eggins (2004, p.214) states that in analyzing transitivity structure in a clause, we are concerned with describing three aspects of the clause: (i) the selection of a process, (ii) the selection of participants, and (iii) the selection of circumstances. It thus stands to reason that in carrying out a transitivity analysis one is basically concerned with determining the process type, the participants and the circumstances. P. Patpong (2009, p.212) classifies those three patterns into two parts: nuclear transitivity (i.e. the transitivity of processes and participants) and circumstantial transitivity (viz. the transitivity of circumstances). However, circumstantial elements are almost always optional augmentation of the clause rather than obligatory components (M.A.K. Halliday & C.M.I.M. Matthiessen 2004, p. 175). Therefore, they are not going to receive any particular attention in this study. Only the nuclear transitivity will be explored. Before indulging in the analysis proper, let us now look back over how systemicists set the relationship between transitivity and transactional / experiential meaning. For M.A.K. Halliday (1971), transitivity is really the cornerstone of the semantic organization of experience. By transitivity is meant “the set of options whereby the speaker encodes his experience of the processes of the external world, and of the internal world of his own consciousness, together with the participants in these processes and their attendant circumstances” (2002, p. 119). S. Eggins (1994, p. 229) stresses that the transitivity of a clause is its process type. She further contends that transitivity structure has to do with “the organization of the clause to realize experiential meaning” (p.220). 669 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Turning to the constituents of the two components of the nuclear transitivity, it should be underscored that processes are classified into six categories, while participants are typified according to their process types. However, P. Simpson (1993, p. 82) avers that processes can be classified according to whether they represent actions, … states of mind or simply states of being. Building on this, some systemicists contend that there are three main process types which encapsulate experiential meaning: material, mental, and relational (Halliday & Matthiessen, 2004, p.248; Thompson, 2014, p.119-20) The following figure displays those three main processes, as well as their attendant participants. Mental Process Material Processs Actor- GoalRangeBeneficiary Goal- SenserPhenomeno n Represent ation of Experienc e Relational Process (1) (1) Attributive Process: Carrier- Attribute; Identifying Process/ Circumstantial Process: Token-Value; Possessive Process: Possessor- Possessed; Causative Process: Agent- Token-Value-Carrier-AttributeFigure 1: The Main Process Types and Participants (Adapted from F. Amoussou, 2015) From a perfunctory look at/of the above figure, it can be inferred that participants are functionally labelled according to the process types. Actually, B. T. Cunanan (2011) typifies them as Major participants and Minor participants. The first category includes Actor, Senser, Sayer, Carrier, Token, Possessor, Agent, while the latter subsumes Goal, Range, Phenomenon, Attribute, Possessed, etc. Those two terms are respectively labelled ER-ROLE and ED-ROLE in R. Hasan’s (1985: 37) classification. In the next section, we shall undertake the analysis proper. 670 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 3. Practical Transitivity Analysis From a clause-to-clause analysis carried out on the text at stake, the results obtained are displayed underneath. Table 1.1 Process Crosstabulation MaP MeP BeP ReP At Id 2, 2, 3ii, 4, 5ii, 3ii, 6, 7i, 3i, 5i, 7iii, 1, 7ii, 7iii, 7iii, 8iii, 9i, 8ii, 9ii, 12ii, 9iii, 10i, Total Ca 2, 9iii 10ii, 11i, 11ii, 23ii, 13, 15, 17, 12i, 14 15, 15, 15, 15, 18, 19, 20ii, 16i, 16ii, 16iii, 23iii Po VeP 23i 8i, 21ii, 21iii 20i, 20ii, 21i, 21iv, 22, 23iv 26 6 0 13 5 1 1 3 Table 1.1 above exudes four processes among the six identified by systemicists. These are Material, Mental, Relational and Verbal. Behavioural and Existential are non-existent. Of the registered processes, Material top with a total of 26 processes. They are followed respectively by Relational (with [13+5+1+1=20] occurrences), Mental (6 incidences), and Verbal (3 instances), giving a total of 55 processes in all. It follows thus that the most outstandingly used processes in the text under study are Material, Relational, and Mental. These results do corroborate Halliday & Matthiessen (2004, p.248) contention that the three principal types of processes in the English clause are ‘mental’, ‘mental’, and ‘relational’. These are the ones to be considered in the remainder of the analysis. Beforehand, let us turn to the major participants’ occurrence in the text. Table 1.2 Participants Crosstabulation Participants Clauses of Nature Grammatical function occurrence The politics of Money 1, 14 ReP-Id Token, Token It 2 ReP-Id Token The politics of money 13, 18 ReP-Cr Carrier, Carrier People 3iii MaP Benefactor 671 55 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) The recipients 4 MaP Actor The electorate 5ii, 19 MaP, ReP-At Goal, Carrier The masses 6 MeP Sayer They 7i, 20ii MeP, ReP-At Sayer, Carrier The people 8i, 23iv VeP, MaP Receiver, Goal The public 9i MeP Sayer They 10i MeP Sayer The politicians 16ii MaP Actor Budding politicians 21i MaP Actor The prospective politicians 23i ReP-Po Possessor They MeP Sayer 23ii As can be observed from the table above, there are three main kinds of participants: the politics of money, the electorate, and the politicians. While the first category of participants appears basically in relational processes, the second one is resorted to in all the four recorded processes. As for the third type (viz., the politicians), they are referred to in the three main kinds of processes. Notice however that the people/electorate/masses play any grammatical functional role, whereas the other two main participants are chiefly positioned as be-ers. It stands to infer that while politicians are referred to as the actors/undertakers of action processes, and also the Sensers and Possessors of mental and possessive actions, the public/masses/recipients are associated with any types of actions they are either the performers of, or the passive agents of. Of course, most depicted actions revolve around money/the politics of money. In view to better understanding how the experiences of the participating entities are expressed in the language use, it is necessary to investigate into the main exemplified processes separately. 3.1. Analysis of Material Processes Instances of material processes selected for the purpose of analysis are typified below. MaP1: members of a political party (A) offer (MaP) money and other things (G) 2 MaP2: In return, the recipients (A) would cast (MaP) their votes ® for a specific political party (B) 4 MaP3: Their constitutional rights (G) should not be sold (MaP) for money 20i MaP4: vote (MaP) for the party of your choice. 2iv 672 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) MaP1, MaP2, and MaP3 are made of at least two participants: they are known as transitive material processes. As a matter of fact, while ‘members of a political party’, acting as Actor in MaP1, shower ‘money and other things’ (Goal), ‘the recipients’, playing the Actor role in MaP2 accordingly, ‘cast’ (MaP) ‘their votes’ (representing a Range) on behalf of ‘a specific political party’ (functioning as the Beneficiary). It therefore stands to reason that, the electorate (deleted agent), should not sell (MaP) ‘their constitutional rights’, playing the functional role of Goal in MaP3. In contrast to the preceding processes, MaP4 is an intransitive clause, that is, it has no affected participant. The Actor is itself an implied participant-you, required to ‘vote’ on behalf of the party one believes fit. This is undeniably a call to consciously think before casting one’s vote to any party. Thus, the importance of mental processes. 3.2. Analysis of Mental Processes Occurrences of mental processes registered in the text under scrutiny are displayed beneath. MeP1: The masses (S) ought to know (MeP) the importance of a democratic election (Ph) 6 MeP2: They (S) will realize (MeP) [what a waste of time it is to bribe the people]. 23ii Both mental processes are of the cognitive type encoded by ‘to know’ and ‘realize’ respectively. In fact, the masses (representing the conscious being or Senser) should get informed about ‘the importance of a democratic election’ (viewed as Phenomenon). Hence, they (still Senser) will figure out that ‘to bribe the people’ is ‘a waste of time’ (acting as Phenomenon). It is important to stress that while the Phenomenon is a noun phrase in MeP1, it represents a whole clause in MeP2. In systemicists’ terms it is called a ‘fact’ in the second case. The next process type to be analyzed is relational processes. 3.3. Analysis of Relational Processes Selected clauses encoding relational processes are shown below. ReP-At1: Rigging election [ voting another name, casting more than one ballot, miscounting ballots or losing entire ballot boxes in rival political quarters] (Cr) is (ReP-At) the malpractice characteristic of the politics of money (At). 15 ReP-At2: The politics of money (Cr), then, is (ReP-At) counter-productive (At) 18 ReP-Id: The politics of money (T) is associated with (ReP-Id) unfair elections (V). 14 It is obvious from the above that the carriers ‘rigging election’ and ‘the politics of money’, are ascribed the attributes ‘the malpractice characteristic of the politics of money’ and ‘counterproductive’ in ReP-At1 and ReP-At2 respectively. On the other hand, a relationship of identity is set between ‘the politics of money’ (standing for the Token in ReP-Id) and ‘unfair elections’, 673 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) acting as Value. The analysis of those textual features helps understand how the writer encodes in language his experience of the inner and external world. However, only the interpretation will effectively make the analysis plain as contextual factors are going to be taken account of in providing insightful information about/on the text. 3.4. Interpretation of the Findings To begin with, it should be recalled that the analysis has revolved around the three major categories of processes exuded in the text at stake. It should also be stressed that clauses of those process types make distinctive contributions to the construal of experience in the text. In that sense, Material processes are employed to describe/construe the events and actions politicians indulge in to rig elections, as well as the populace’s subsequent reaction. As a matter of fact, “members of a political party” willingly and lavishly give people “money and other things” in view to getting from them “their support” (2) during electoral time. Accordingly, the beneficiaries “cast their votes” in return. The more or less success of that ‘buying votes ’strategy can be explained by the poor and needy conditions of the masses. As Babeiya (2011) contends, “in addition to lack of confidence in the representatives, most of the people are poor. As a result of poverty, they are forced by their destitute situation to surrender their democratic rights for the sake of earning living” (p.96). As for the attitude of the recipients, it is known under the general banner of “voter compliance” (Babeiya ibid, p.69). More precisely, here is an instrumental compliance where the recipients change (or do not change) their electoral behavior in exchange for tangible rewards. In the narrator’s point of view, “it is time that the electorate was educated on free and fair electioneering” (5) to reduce elections buying votes swaying strategy. This undeniably raises the issue of sensitization to explain to the populace that “their votes are not to be bought with money or gifts (10ii). On the contrary, they should get convinced that through their votes, they have the power “to choose the right persons to represent them “(11). In other words, people’s consciousness or their mental faculties should be resorted to, in the fight against electoral corruption. Coming to mental processes, it is observed from the findings that they are chiefly of the cognitive type. Thus, “the masses ought to know the importance of a democratic election” (6), “they ought to know” (7i), “the public ought to know” (9i), “they should know (10i). The deployment of the cognitive process ‘know’ preceded by the strong modalisers ‘ought to’ and ‘should’, acting upon the electorate’s psyche, becomes more than a necessity to win the battle against electoral corruption. By so doing, the prospective politicians “will realize” (23ii) that brib[ing] the people” (23iv) is henceforth useless and unproductive. This suggests that the 674 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) awareness raising of the populace will definitely change the relationships set between politicians and their potential voters. In Relational processes a relationship is set between two concepts which are presented as different ways of referring to the same entity. In the text at stake, Relational processes are primarily of attributive and identifying types. While attributive clauses ascribe a quality, classification, or descriptive epithet” (Eggins, 1994, p.256) to participants, identifying processes function “to identify one entity in terms of another” (Halliday & Matthiessen, 2014, p.284). As a matter of fact, reminding that votes are powerful instruments (9ii) at the hands of the public, it is claimed that ‘rigging election’ (that is, voting another name, casting more than one ballot, miscounting ballots or losing entire ballot boxes in rival political quarters) is rather deplored and described as ‘the malpractice of the politics of money’ (15). The politics of money designated under the label of ‘vote buying’ is viewed by Schaffer (2007, cited in F. L. Baidoo, S. Dankwa & I. Eshun, 2018) as “a situation in which small material goods such as money or food are distributed to voters, right before an election in the hopes of receiving their vote” (p.8). That is why politics of money is assimilated to unfair elections (14). According to Kramon (2011, cited in F. L. Baidoo, S. Dankwa & I. Eshun, ibid), a candidate who is willing and able to finance widespread vote buying during a campaign is perceived to be more likely to provide poor constituents with targeted benefits in the future. This rightly accounts for the counterproductiveness of the politics of money (18) and calls for a consciousness raising attitude from the electorate that should henceforth attempt to appear incorruptible (19). In other words, unless there is a change in the public’s behavior to curb electoral corruption, the power of money in elections (or vote buying) will always make the democratic process incredible in African countries. 4. Grapping with Vote Buying: An Approach to Curbing Electoral Corruption The issue of the politics of money, or vote buying, is a scourge to the success of the democratic process in Africa. Therefore, there should be a growing concern over an excessive use of money and other resources to influence the behavior of voters. As stressed by E. Babeiya (2011), with the money dictating the conduct of electoral processes, corruption has been a surge. That is why the commitment must be to promote “voters’ freedom to make choice among competing parties free from external hindrance” (Hemet, 1978, cited in E. Babeiya, ibid). In that perspective, measures need be taken to restore the confidence of the masses in their representatives by preventing the latter from spending dishonestly. Among those measures, making fundraising more burdensome will constrain candidates to raise money from a broader base of support. This is, it is our inner conviction, a means of regulating/controlling elections 675 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) financing, as it aims at facilitating smooth implementation of electoral expenses laws. That option does not only relieve parties of the hassles of looking for benefactors, but it also at least opens a room for balanced competition among political parties (E. Babeiya, ibid, p.101). In that sense, civil society organizations have a crucial role to play in demanding for/requiring fair competition and transparency of electoral processes. Besides, they should sensitize and educate the public to bring them to freely cast their votes to the best candidates, instead of surrendering their democratic rights against financial and/or material gains. In other words, civic education should be resorted to in order to “empowe[r] voters and community actors with the tools, information, mobilisation skills and understanding of the political dynamics necessary to influence change during the electoral processes” (J. Mapuva, 2013, p.92). In so doing, ‘normative compliance’ (as termed by O. O. Olarinmoye, 2008) could ultimately prevail as the electorate’s behavior is henceforth focused on the goodness or worthiness of the candidate whose offer convinces. However, before succeeding in changing the trend into bringing the citizens to make conscious adequate choice, the question of poverty reduction must be of a growing concern, too. Undoubtedly, poverty makes the electorate susceptible to monetary influences and therefore remains a severe impediment to organizing free and fair elections in Africa (J. Mapuva, 2013). Reducing poverty, F. L. Baidoo, S. Dankwa, & I. Eshun (2018) reasonably note, can be seen a strategy to reduce vote buying. In that regard, governments should enhance wealth redistribution by creating or providing sustainable jobs, especially for the rural folks. Recapitulation and Conclusion This study is a psycho-linguistic oriented analysis of a text on electoral corruption. It has basically applied Halliday’s Systemic Functional Linguistics, and more precisely the experiential/transactional meaning to the text at stake. The clause-to-clause analysis carried out has corroborated systemicists’ claim that the three major categories of process types are material, mental and relational (G. Thompson, 2014, p.119-120; Halliday & Matthiessen, 2004). As a matter of fact, while material processes take up the lead with a total of 26 occurrences, behavioural and mental processes follow with 20 and 6 incidences. The linguistic analysis has unraveled that it is the configuration of the process and the inherent participants that construe the speakers’ experience. Moreover, in indulging in extralinguistic patterns, it has been proven how language is used as a social resource to “represen[t] the real world as it is apprehended in our experience” (M.A.K. Halliday & R. Hasan, 1985/1989, p.19). As a matter of fact, it has been discovered from the interpretation that curbing illegal election financing is a dauting challenge. Therefore, everybody must join hands to restrain the scourge 676 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) and “ensure that financial might is not the ultimate factor in deciding the outcome of the electoral process” (E. Babeiya, 2011, p.97). Anyway, people are craving for change, and winds of change, as noted by J. Mapuva (2013), are stoppable. The best way not to be swallowed by such winds of change is, in our view, to cultivate positive values that promote harmonious social behavior. And giving up dishonest electoral rigging practices like vote buying is one of those recommended cherished values. References ALEMIKA Etannibi Eo, 2007, Quality of Elections, Satisfaction with Democracy and Political Trust in Africa: A Comparative Series of National Public Attitude Surveys on Democracy, Markets and Civil Society in Africa, Afro Barometer Working Papers, N°.84, i-19, uploaded on www.afrobarometer.org BABEIYA Edwin, 2011, Electoral Corruption and the Politics of Elections Financing in Tanzania, Journal of Politics and Law, 4 (2), 91-103. BAIDOO Frank Lord, DANKWA Shirley, ESHUN Isaac, 2018, “Culture of Vote Buying and its Implications: Range of Incentives and Conditions Politicians Offer to Electorates”, International Journal of Development and Emerging Economies, 6 (2), 1-20. BROWN Gillian, YULE George, 1983, Discourse Analysis, Cambridge, Cambridge University Press. HALLIDAY Michael, 2002, Linguistic Studies of Text and Discourse, Collected Works of Michael Halliday, Vol.2, Edited by J. J. WEBSTER, London & New York, Continuum. HALLIDAY Michael, HASAN Ruqaiya, 1985/1989, Language, Context and Text: Aspects of Language in a Social Semiotic Perspective, Oxford, Deakin University. HALLIDAY Michael, MATTHIESSEN Christian M.I.M., 2004, Introduction to Functional Grammar (3rd ed.). London, Edward Arnold. HALLIDAY Michael, MATTHIESSEN Christian M.I.M., 1999, Construing Experience Through Meaning: A Language-based Approach to Cognition, London-New York, Continuum. LINDBERG Staffan I., 2006, Democracy and Elections in Africa, Baltimore, The Johns Hopkins University Press. NNANTA N. Elekwa & EME Okechukwu Innocent (2014). Ethics, Accountability and Transparency in the Conduct of Election in Nigeria. Arabian Journal of Business and Management Review (OMAN Chapter), 4 (3), 21-30. NOHLEN Dieter, KRENNERICH Michael, THIBAUT Bernhard, 1999, Elections in Africa: A Data Handbook, Oxford, Oxford University Press. 677 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) OLARINMOYE Omobolaji Ololade, 2008, Godfathers, Political Parties and Electoral Corruption in Nigeria, African Journal of Political Science and International Relations, 2 (4), 066-073. RONCERAY Martin, BYIERS Bruce, 2019, Elections in Africa-Playing the Game or Bending the Rules? ECDPM Discussion Paper n° 261,i-40. www.ecdpm.org/dp261 THOMPSON Geoff, 2014, Introducing Functional Grammar (3rd ed.), New York, Routledge. WONDWOSEN Teshome B., 2008, Democracy and Elections in Arica: Critical Analysis, International Journal of Human Sciences, 5 (2), 1-14. 678 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) IMPORTANCE OF USER GENERATED CONTENT AS PART OF DIGITAL MARKETING Hemlata V. Gaikwad Associate Professor, Department of Management Studies, Rajarambapu Institute of Technology Islampur, Dist. Sangli, Maharashtra State, India (An Autonomous Institute affiliated to Shivaji University, Kolhapur) Shrikant S. Karanjkar Assistant Professor, Department of Management Studies, Rajarambapu Institute of Technology Islampur, Dist. Sangli, Maharashtra State, India (An Autonomous Institute affiliated to Shivaji University, Kolhapur) Vallabh Pradip Shete Management Student, Department of Management Studies, Rajarambapu Institute of Technology Islampur, Dist. Sangli, Maharashtra State, India (An Autonomous Institute affiliated to Shivaji University, Kolhapur) I) Introduction: In the last decade, the internet changes the way of communication in personal and business also. it benefits many organizations for communication and promotion activity. in the last ten years’ e-commerce and social media channels grow dramatically users or consumers are more relays on such platforms rather than websites or telecommunication. Because of social media like Facebook, Twitter and Instagram now there is two-way communication between consumers and marketers. It affects traditional marketing practices like posters and TV ads which are usually one way of communication. Nowadays consumer has the power to express their thoughts, experience, opinion with others in any part of the world within seconds and in a few taps on their phones and computers. This creates challenges and opportunities for organizations like they can now communicate their consumer more frequently and less costly, but the challenge is the user nature is consumer behavior is changing a lot. A few years ago, consumers have limited sources of information is available as a brand poster and advertise and some users experience with limited circle bit now because of internet evaluation consumers got unlimited sources from the internet and social media. they can now evaluate your product in detail by comparing it with competitors and thousands of websites are available for reviews and comparisons. 679 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Social media has millions of users who post reviews opinions and experience unbiased mostly. Consumers prefer to go with these user experiences which are called as usergenerated or created content. Social media sites now influence consumers more than newspapers and as television. Usergenerated content (UGC) has gotten a lot of attention in the last decade because of the knowledge-bounded content of UGC as a valuable virtual asset. UGC refers to content created by public or individual users rather than digital media companies or professional creators and distributed over the internet. Users always pit comments, publish, edit, or design their content such as articles, videos, photos for each other. In recent days marketing has changed significantly in the way of delivering information to the users or consumers. social media sub from social networks provides a digital platform for users to connect produce and share content online. the growth of social networks attracts organizations to transfer their marketing communication to customers and to gain better behavior and understanding of their potential and existing customers. According to Harris and Rae (2009), social networks play a key role in marketing; they may create engagement and help transform the traditional focus on control into a collaborative way more suited to the business surrounding. A social network may create challenges to traditional marketing, advertising which is one way marketers experiment with social media marketing on a trial in error basis. In this research, we try to find how many people are influenced by other users’ experiences and opinions by taking surveys and secondary data sources. This study can help marketers to understand changing behavior of consumers toward user-generated content. II) Objectives of the Study: - 1. To analyze the growth of the new tool of digital marketing. 2. To understand consumer attitude toward “user-generated content” while taking buying decisions. 3. To use of user-generated content in product development and digital marketing strategy formulation. III) Importance and Significance of the Study: - 1. This study helpful for understanding how consumer use user-generated content while taking buying decision 2. This study helps to understand how organizations use user-generated content in product development. 680 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 3. This study is helpful for understanding the changing nature of digital marketing and growth in user-generated content. IV) Scope of the Study: - 1. this study covers how user-generated content it uses is important in social media marketing. 2. study also covers how online customer feedback affects positively as well as negatively on brands. 3. how digital companies utilize UGC for social media marketing campaigns. 4. Geographical scope of the study is limited to the area of the Sangli district. V) Research Design Research Design: following are the contents of the research design. Sources of data collection: Primary Data: Primary data is data that is collected by a researcher from first-hand sources, using methods like surveys, interviews, or experiments. It is collected with the research project in mind, directly from primary sources. The sample size will be 200-400 participants. The following is the sampling methodology for collecting primary data. (Questionnaire Method & observation Method) Secondary Data: The data collected through secondary sources is called secondary data. The research has planning to use the following secondary sources for collecting secondary data. Through different research papers, reports, reference books, surveys & websites. Sampling Design, Sampling Technique / Procedure: 1. Questionnaire Method & observation Method 2. Sampling technique will be ‘random sampling technique’. 3. Sample size will be 100-200 participants Method of processing the data collected: Data collection: Acquisition involves collecting or adding to the data holdings. There are several methods of acquiring data: 1. collecting new data 2. using your own previously collected data 681 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 3. reusing someone other data 4. acquired from Internet (texts, social media, photos) Data processing: A series of actions or steps performed on data to verify, organize, transform, integrate, and extract data in an appropriate output form for subsequent use. Data analysis: Data Analysis involves actions and methods performed on develop explanations and test hypotheses. This includes data quality assurance, statistical data analysis, modelling, and interpretation of results. VI) Data Analysis and Interpretation 1. User’s perception toward promoted advertisements. do you like promoted advertisements on social media accounts? 8 79 0 strongly dislike 73 50 100 33 150 5 200 do you like promoted advertisements on social media accounts? 8 dislike 79 neutral 73 like 33 strongly like 5 Interpretation: In this information graph, we can see that people are on average not much like and not much dislike the promoted advertisement by marketers. 1. In the first bar diagram, 4% of participants strongly dislike the most advertised display on their social media accounts. 2. In the second bar, we can see that 39.5%(approximately 40%) participants are also not like the advertisement on their social media accounts, and in the third bar, we can see that 38.5% (approximately 39%) people don’t express exactly whether they like or not. We can conclude that they like as well as sometimes promoted advertisement 3. Finally, 2.5% of people like the advertisement about brands on their social media platforms. From this data, we see that nowadays most people do not like promoted or sponsored advertisements on their social media advertisement and fewer people are like them. So 682 250 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) traditional marketing activities need to change as per the changing behaviours of consumers and technology. 2. What type of opinions is much helpful while taking buying decisions online? What type of opinions is much helpful while taking buying decisions online? 25% 66% 19% 23% user comments user reviews company claims expert reviews Interpretation What type of information exactly influence peoples while buying any product online is needed to take in consideration to understand consumer attitude? 1. 66% of people are influenced by other ‘User comments’ on social media and blogs and posts by other users. 2. User review influence peoples 23% people on different digital media channels. 3. Only 19% of people are also believing in company claims and advertisements while taking buying decisions. 4. expert reviews on different social media sites and blogs this technical expert opinion is influence approximately 25%% of peoples. 5. Overall user generated content is highly influence user’s decision as compared to company claims by different marketing campaigns. 6. 21% percent of people are taking into consideration existing users reviews on different ecommerce sites and social media sites From this information, we can say that people are highly influenced by other user's reviews, experiences, opinions, and comments online. The company claims also followed by some peoples, but the major influence is by external communication between user to user on social media and other digital platforms. VII) Findings: 1. 56.5% peoples did not like sponsored or promoted products on social media or different online platforms. 2. 85.5% peoples are considering other opinions while buying a product online. 683 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 3. Following factors users take consideration while taking buying decision online as follows, in digital platforms, user comments (29.5%), expert reviews (20.5%), company claims (29.5%), user rating (20.5%) these factors influence mostly. 4. Company claims are less influence as compared to the user's opinions online because 70% people feels claims did not fulfil after purchase. 5. 72.2% people believe that Other user’s opinions is helpful after-purchase product. VIII) Suggestions: 1. 6.5% peoples did not like sponsored or promoted products on social media, the marketer needs to design their digital marketing campaign which is more interactive with users. 2. 72.2% people believe that other user’s opinion is helpful after purchase decision, the marketer needs to use USER GENERATED CONTENT as a new digital marketing strategy. 3. The company needs to take suggestions from users for product development. 4. The company also take consideration of complaints and suggestion from users on social media and other platforms for better word of mouth online. 5. Expert reviews on different digital channels also influence users company need to consider their opinion for product development and better marketing campaigns. IX) Conclusion: 1. Internet and digital media's tremendous growth connected the world to every person. nowadays users have many sources for information from any part of the world at their fingertips. consumer behaviour and trends change every day. users are connected and influence their buying decision by other user's review, comments, experience, ratings, and opinions. 2. Social media advertising is commonplace formal banner advertisements as well as for users in UGC. now are people more digital literate to identify promoted as well as corporate agendas. promoted and sponsored advertising is less liked by users as compared to UGC. 3. Traditional marketing practices created chaos among users they no longer believe in company claims solely they research on different sites, social media, take other users’ opinion, experience while buying any product online. 4. Content created by users is all about UGC. they do it for many reasons and they are unpaid in most cases, whether it is like-minded people building connections, share their own experience. 684 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 5. UGC is cheaper than forking out millions for tv commercials or other traditional marketing practices. brand engagement increases by up to 28% when consumers interact in a mixture of user-generated content and professional marketing content. 6. The study revealed that other user's opinions are more influential than communication or marketing by the company. user-generated content marketing campaigns is a growing field in digital marketing Bibliography 1. Damian Ryan and Calvin Jones, “ Understanding Digital Marketing : Marketing Strategies for Engaging the Digital Generation”, Kogan Page Publications, (2014) 2. Philip Kotler, “Marketing 4.0: Moving from Traditional to Digital Wiley Publications, 1st ed. (2017) 3. Philip Kotler, Keven Lane Keller, “Marketing Management: Marketing cases in the Indian context” Pearson Publications, 15th ed. (2017) 4. Seema Gupta, “Digital Marketing”, McGraw Hill Publications, 2nd ed. (2020) 685 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) DISTRIBUTERS OPINION TOWARDS FOOD PROCESSING PRODUCTS IN WESTERN MAHARASHTRA Shrikant S. Karanjkar Assistant Professor, Department of Management Studies, Rajarambapu Institute of Technology Islampur, Dist. Sangli, Maharashtra State, India (An Autonomous Institute affiliated to Shivaji University, Kolhapur) Dr. Krishnaji S. Patil Assistant Professor Dr., Department of Management Studies, Rajarambapu Institute of Technology Islampur, Dist. Sangli, Maharashtra State, India (An Autonomous Institute affiliated to Shivaji University, Kolhapur) Smita Suresh Jadhav Mr., Management Student, Department of Management Studies, Rajarambapu Institute of Technology Islampur, Dist. Sangli, Maharashtra State, India (An Autonomous Institute affiliated to Shivaji University, Kolhapur) I) Introduction: Food processing involves any type of value addition to agricultural or horticultural produce and also includes processes such as grading, sorting, and packaging which increases the durability of food products. The food processing industry provides vital linkages between industry and agriculture. The Food Processing Industry sector in India is one of the largest in terms of production, consumption, export, and growth prospects. The government has accorded it a high priority, with a number of fiscal reliefs and incentives, to encourage commercialization and value addition to agricultural produce, for minimizing wastages, generating employment, and increasing exports of the country. The Food Industry is one of the key sectors in the Indian economy because of its high share in employment and major contribution to GDP. At present, the food processing sector employs about 13 million people directly and about 35 million people indirectly. The Food Market in India is estimated at over Rs. 9,100 billion and its portion is about two-thirds of the total Indian Retail Market. India's food processing sector covers a wide range of products Fruit and Vegetables, Meat and Poultry; Milk and Milk Products, Fisheries, Plantation, Grain Processing, and Other Consumer Product Groups like Confectionery, Chocolates, Soya-Based Products, Mineral Water, High Protein Foods Etc. 686 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) A distribution channel is one of the major factors that can ensure the success of any organization. The distribution channel is of great importance in the marketing of goods and services. The activities involved in the production and distribution of goods and services for it to get to the ultimate users. Consumer satisfaction being the vocal point in making effects, must be put together to affect the effectiveness of distribution channel decisions. The distribution decision is concerned with selecting and locating middlemen to effectively move products from factory to consumer or customer. So this research work focuses on distributers’ opinions towards food processing products in Western Maharashtra, Consumer satisfaction II) Objectives of study 1) To analyse distributors satisfaction level for food processing products. 2) To analyse distributors expectations regarding products supply of company. 3) To study distributors preference for different product of company. 4) To analyse factors consider by the customer while buying food processing products. III) Importance of study 1) This study helps to understand distributors satisfaction level for food processing products of Aditi Foods India. 2) This study helps to understand distributors’ expectations regarding food processing products. 3) This study helps to understand distributors’ preferences for different product of company. 4) This study helps to understand distributors’ monthly sales of Aditi Foods product. 5) This study helps to understand factors considered by the customer while buying Aditi Foods products. IV) Research Design The study will be carried online then primary data and secondary data are collected to project primary data creating questionnaires and collecting responses and secondary data is already available. Research Type: Qualitative Research Data Collection: Primary & Secondary Data Sample Size: 25 Respondents - Distributers Sources of Data Collection Under the research methodology, the researcher has planned to use primary and secondary data. The source of collecting data are primary data & secondary data. 687 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) A) Primary dataThe Primary Data is collected through Primary Sources. The researcher has used the Questionnaire method for primary sources to collect data from the respected respondent. Questionnaire Method B ) Secondary data The Basic source of data is collect from office records & from management staff. Also use the annual reports of the Aditi Foods Pvt. For the secondary data & study various marketing text books & collect the information. Secondary data is the data that already exists which has been collected by some other person or organization Secondary data has been taken through : Internet, Prospects of company, Books ( Marketing management ) . V) Data Analysis & Interpretation Details of period completed from starting the business. Table Showing period completed from starting the business. Sr. No. Period completed from No. of % of starting the business Respondents Respondents 1 Up to 1 year 5 20% 2 1 -2 year 2 8% 3 2 -3 year 3 12% 4 3 -4 years and above 15 60% Total 25 100 Graphical Representation Interpretation- As per above table and graph interpret that the period completes from starting the business by distributors are 60% of the distributors having the period 3 to 4 years and above, 688 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) only 20% of the distributors have the period up to 1 year that is 20% (5 Distributors) are newly started distributors. Details of how is the company supply of product. Table showing the details of product supply of company Sr. The details of product No. of % of No. supply of company Respondents Respondents 1 Prompt 16 64% 2 Delay 1 4% 3 Irregular 0 0 4 Regular 7 28% 5 Daily 1 4% Total 25 100% Graphical Representation Interpretation – As per above table and graph interpret that the company supply there products to the distributors are 64% prompt, 28% regular, only 4% delay supply there product to the distributor. Details of problems in concern with the packing Table showing problems in concern with the packing Sr. The details of they No. of % of No. have any problem in Respondents Respondents concern with the packing 689 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 1 Leakage 3 12% 2 No proper labeling 0 0 3 Less quality packing 3 12% 4 Never 19 76% 25 100% Total Graphical Representation Interpretation - As per above table and graph interpret that they have 76% never any problem in concern with the packing, only 12% leakage as well as less quantity packing problem concern with the packing. Details of customer preference while purchasing products Table showing customer preference while purchasing products Sr. customer preference No. of % of No. while purchasing Respondents Respondents products 1 Price 10 40% 2 Quality 10 40% 3 Brand Name 3 12% 4 Durability 2 8% 25 100% Total 690 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Graphical Representation Interpretation - As per above table and graph interpret that the customer looks 40% quality as well as price when they buys food processing products, only 8% customer look the durability when they buys Aditi products that is customer prefer the quantity and price of the Aditi products. VI) Findings 1) 60% of distributors are starting the business completed the period from 3 to 4 years and above, only 20% distributors are newly started their business. 2) 64% company supply their product in a prompt, 28% company supply their product in a regular and only 4% company supply their product in a delay. 3) 60% distributors monthly sale Rs. 40,000 to Rs. 60,000 and 32% distributors monthly sale Rs. more than Rs. 60,000, only 8% distributors monthly sale is Rs. 20,000 to 40,000 that is few distributors have increase their sale. 4) 76% distributors have no any problem in concern with the packing, only 12% distributors have leakage as well as less quantity packing problem concern with the packing. 5) 68% distributors having no problem regarding distribution strategy of the company and 32% distributors having problem with regarding distribution strategy of the company that is company have to change their distribution strategy according to their distributors thinking. VII) Suggestions 1) Company provide promotional skills, motivational policies to their distributors. Then they purchase their products such as a sweet corn. 2) The company provide special discounts, special schemes to their distributors so that distributors have to loyal and sustain their company. 691 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 3) The company have to work their less quantity packing and proper labeling. 4) The company should in advertising like concentrate pamphlets, newspapers for the future demands of their products. 5) The company Provide a scheme of sales promotion to the distributors for the demand of their products. References / Bibliography Books 1. Philip Kotler, Principle of Marketing Management 15th edition (2016), Pearson Education India, 2. Philip Kotler, Marketing Management, 16st edition ( 2021), Pearson Education Limited. 3. Rajan Saxena, Marketing Management, 5th Edition (2006), McGraw Hill Education(India) Pvt. Ltd. 4. Sunil Chopra, Peter Meindl, D. V. Kalra, Supply chain Management, 6rd edition (2016), Peason. 5. Janat Shah, Supply Chain Management, 2nd Edition (2016), Pearson Education India. 6. Ravi Shankar, Operations and Supply Chain Management, 15st Edition (2012), McGraw Hill Education. 7. Nada R. Sanders, Supply Chain Management, (2012), A Global Perspective. 8. Robert B. Handdield, Introduction to Supply chain Management, 1st edition (2015), Prentice Hall India Learning Private Limited. 9. Pankaj Madan, Vageesh Paliwal, Rajul Bhardwaj, Research Methodology, 1st Edition(2010), Global Vision Publishing House. 10.K. N.Krishnaswamy, Appa Iyer Silvakumar, M. Mathirajan, Management Research Methodology, 2006, Dorling Kindersley(India) Pvt. Ltd. Referred Research Paper 1.Vinay Surendra Yadav, A. R, Singh, Rakesh D, Raut, Naoufel Cheikhrouhou National Institute of Technology Raipur, India, 2021Design of multi objective sustainable food distribution network in the Indian context with multiple delivery channels. 2. SalmaKarray, European journal of operational Research 228, 2013, 635-647, Periodicity of Pricing and marketing efforts in a distribution channel. 3. Yu-Chung Tsao, Department of Business management, Tatung University, Taipei 104, Taiwan, 4140 – 4148, 2011, Managing a retail competition distribution channel with incentive policies. 692 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 4. Benjamin Burroughs, W. Jeffrey Burroughs, University of Nevada, Las Vegas, 101277, 2020, The Digital logistics: Enchantment in distribution channels. 5.Behzad Malvandi, Mahmoud F. Maghrebi*1 Department of Civil Engineering, Ferdowsi University of Mashhad, 159-166 Mashhad - 91775-1111 14(2), 2021 Prediction of boundary shear stress distribution in straight open channels using velocity distribution. 6.Arpan Pradhan, kishnajit k. khatua, Saine S. Dash*1 civil Engineering Dept., N. I. TRourela, Sundergardh, Odisha 805-811 India- 769008 Aquatic Procedia 4, 2015The Distribution of Depth-Averaged Velocity along a Highly Sinuous Channel. 7. Tiago Silva, Teresa Pereira, Luis Pinto Fesseira, F. J. G. Silva Research Center of Mechanical Engineering 655-662, 2018 Improving the Multi Brand Channel Distribution of a Fashion Retailer. 8. Katarina Gubiniova, Gabriela Pajtinkova Bartakova, Juliana Mruskovicova, Sivia Trelova, Comenius University in Bratislava, Faculty of Management, Odbojarov 10 277 – 282, 2017,the Appraisal of driving forces in the reverse distribution channel in the Slovak Republic. 9. Moutaz Khouja, Yulan Wang, European Journal of operational Research, Volume 207, 481 – 491, 2010, The impact of digital channel distribution on the experience goods industry. 10. Carmen Berne, Jose Mugica, University of Zaragoza, Business Department, Facultad CC, 50005, 205 – 214, 2012,How ICT shifts the power balance of tourism distribution channel. 693 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) FINANCIAL STATEMENTS: A TOOL USED TO TAKE FINANCIAL DECISIONS ENTERPRISES Krishnaji Sarjerao Patil Assistant Professor Dr., Department of Management Studies, Rajarambapu Institute of Technology, Maharashtra, India Digvijay Satish Patil Assistant Professor Mr., Department of Management Studies, Rajarambapu Institute of Technology, Maharashtra, India Kartik Khot Mr., Research Scholar, Department of Management Studies, Rajarambapu Institute of Technology, Maharashtra, India Rohit Patil Mr., Research Scholar, Department of Management Studies, Rajarambapu Institute of Technology, Maharashtra, India ABSTRACT The study aimed to know impact of financial statements analysis tools help for taking investment decision, and the degree of benefit from them, and to identify what financial statement, and to identify the role of financial statement analysis tools for financial decisionmaking. This study was based on the analytical and descriptive approach, and the study is limited for all financial decision makers and investors. This study was also based on the questionnaire and contained the following axes (financial statements in organization, financial decision-making, the Impact of analysis of financial statements on financial decision-making). After this study we are able to Find that how financial statements analysis tools are helpful for to know the financial position of the organization, so they must be accurate and reliable before taking investment decision. The lack of trustworthiness in the financial statements leads to mistrust in the organization by investors and doesn’t give them the possibility to diagnose and make sound decisions. Introduction of the study Financial statement provides the information about the financial health of the company over period of time. It gives insights about company operation, cash flow and overall industry and 694 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) company information. For taking investment decisions there are various tools like comparative Statement analysis, common size Statement analysis, Trend Analysis, Ratio analysis and cash flow statement analysis. Companies are publishing their financial reports on quarterly and annual basis with the help of this financial report investors can analyze the position of the company and their profitability. To estimate the success of the investment decision-making. Some of the variables are useful to analyze the return of the company’s financial statement analysis and estimating firm’s value as part of the fundamental analysis. By financial statement analysis the investors should be able to see the company financial position from the financial performance track record, financial risk involved, rate of return, market situation, competitor’s position, and many other factors before making the decision. Analysis of the Financial statement is important to the investors because it provide the information about the company revenue, expenses, profitability, debt and ability to meet short term and long-term financial obligations. The investors face problems because they don’t have knowledge about how to analysis different financial statement tools. The systematic study and proper utilization of financial is helpful for investment decision. This study mainly focused on how financial statement analysis tools are helpful to the investors while taking investment decision. Objectives of the study 1. To know the importance of various financial statement analysis tools. 2. To understand the contribution of the financial statement analysis tools, help for investment decision. 3. To know the awareness about financial statement analysis tools among the investors. 4. To analyze mostly used financial statement analysis tools among investors. Research Methodology Types of Research: Exploratory: The literature review search is helpful to identify the concept about topic deeply. Descriptive: Through the sample survey to determining the opinion or behavior of the investors and make specific prediction according to that. Sources of Data: Primary and Secondary data will be used to carry out this study:  Primary Data: The researcher will collect primary data through online survey conducted with use of questionnaire. 695 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES)  Secondary Data: The secondary data will be obtained from the literature review. The data which have already been collected and analyzed by someone else. Data Collection Tools: For this study we have selected structured questionnaire for gathering information from Investors. Form of questions: Closed Ended and Open Ended. Sample and Sample Size: Sample size in nothing but we are select investors for getting responses from them. The sample size of our study is 42 Research Instrument: For research process we will use various statistics techniques such as Descriptive and Inferential i.e., Arithmetic Mean, different Charts, tables and different hypothesis testing method. Literature review (Timo Salmi, 1994) This paper examines the theoretical and empirical foundations of four key areas of financial ratio analysis. The functional form of financial ratios, distributional characteristics of financial ratios, classification of financial ratios, and estimation of the internal rate of return from financial statements are among the research areas examined. It has been noted that there are several unexpectedly distinct lines of financial ratio analysis research, each with its own research traditions. While significant regularities can be observed across different ratios, industries, and time periods, a common feature of all areas of financial ratio analysis research appears to be that they are not necessarily stable. (Subramanyam, 2014) Financial Statement Analysis focuses on business analysis and decision-making by analysts, investors, managers, and other company stakeholders. It continues to set the bar for teaching students how to analyse financial statements effectively. The textbook is organized in a three-part framework, making it one of the most popular books on the market. It starts with an overview, then moves on to accounting and financial analysis. The book takes a balanced approach to analysis, covering both equity and credit analysis as well as cash and earnings-based valuation models. The eleventh edition is aimed at accounting and finance students as well as professionals, demonstrating the importance of financial statement analysis to all business decision-makers. (Jane A.OuStephen H.Penman 1989)This paper uses a financial statement analysis to combine a large number of financial statement items into a single summary measure that shows the direction of one-year earnings changes. Positions in stocks were taken on the basis of this measure, which involved cancelling long and short positions with zero net investment. The return on long and short positions after a two-year holding period is around 12.5 percent. The 696 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) return after adjusting for size effects' is around 7.0 percent. Nominated firm risk characteristics cannot explain these returns. (Mukamwiza Berthilde, 2020) It is concluded that understanding financial statement analysis is critical for those who own businesses because it provides tools for reducing the significant risks involved. when it comes to starting and growing a business. The Bank of Kigali's financial situation requires attention to be maintained by increasing the good flow of deposits and savings and repayment arrangements to enable it to better serve its members. There is a need to invest in quality decisions for better service provision. bold decisions for the life of the company in the business, technology, product development, training, and effective risk management systems that may be facilitated by bold decisions for the life of the company the business It's also a good idea to always reduce risks while increasing benefits. development and innovation (Abdulshakour, 2020) Because financial statements are such an important tool for understanding a company's financial position, they must be accurate and reliable before being released by the management. The lack of credibility in financial statements causes investors to lose faith in the company and prevents them from diagnosing and making sound decisions. (Dr.p.ganapathi, 2018)As a result, the balance sheet line items for operating liabilities are priced differently than those for financing liabilities, according to the paper. As a result, financial statement analysis that separates the two types of liabilities provides insight into future profitability and aids in the determination of appropriate price-to-book ratios. Ratio analysis is a widely used analytical tool for evaluating a company's performance. While ratios are simple to calculate, which helps to explain their popularity, interpreting them can be difficult when two or more ratios provide contradictory signals. Indeed, ratio analysis is frequently chastised for being subjective, in that analysts must pick and choose which ratios to use in order to assess a company's overall performance. TCS FINANCIAL REPORT Table no. (a) Balance Sheet Table no. (b) Income Statement Financial Year FY 2018 FY 2019 FY 2020 FY 2021 Current Assets 81,224.00 92,131.00 90,237.00 99,280.00 Non Current 23,902.00 21,770.00 29,883.00 30,712.00 697 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Financial FY 2018 Year Total Revenue FY 2019 FY 2020 FY 2021 1,26,746.00 1,50,774.00 1,61,541.00 1,67,311.00 EBITDA 36,158.00 43,817.00 46,701.00 48,462.00 34,144.00 41,761.00 43,172.00 44,397.00 52.00 198.00 924.00 637.00 34,092.00 41,563.00 42,248.00 43,760.00 8,266.00 10,091.00 9,908.00 11,330.00 25,826.00 31,472.00 32,340.00 32,430.00 EPS 66.48 83.03 86.19 87.04 DPS 25.00 30.00 73.00 38.00 0.38 FY 2019 0.85 0.44 PBIT Interest & Other Items PBT Taxes & Other Items Net Income Payout ratio Assets Total Assets Current 1,05,126.00 1,13,901.00 1,20,120.00 1,29,992.00 17,828.00 22,084.00 27,060.00 34,155.00 1,768.00 1,918.00 8,311.00 8,729.00 Total Liabilities 19,596.00 24,002.00 35,371.00 42,884.00 Total Equity 85,530.00 89,899.00 84,749.00 87,108.00 Liabilities Non-Current Liabilities 698 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Total Liabilities & Shareholder's 1,05,126.00 1,13,901.00 1,20,120.00 1,29,992.00 Equity Total Common Shares 382.86 375.24 375.24 369.91 Outstanding Table no. (c) Cash flow Statement Financial Year Net Change in FY 2018 FY 2019 FY 2020 FY 2021 +1,286.00 +2,341.00 +1,422.00 -1,788.00 -7,818.00 -8,229.00 Cash Changes in Working Capital - - 12,127.00 10,513.00 Capital 1,862.00 2,231.00 2,730.00 3,075.00 Expenditures Free Cash Flow 23,205.00 26,362.00 29,639.00 35,727.00 Financial Analytics tools 1. Ratio Analysis: Ratio analysis is useful for taking the investment decision to the investor in company. Ration analysis is used to evaluate a number of entities such as liquidity, efficiency of operation, and profitability. Before taking investment decision there are financial ratios that one should look at before. According to the company income statement and Balance statement. 1. PE Ratio: 40.91 2. PB Ratio: 15.23 3. Dividend Yield: 1.06% 4. Sector PE: 37.13 5. Sector PB: 8.95 6. Sector Div. Yield: 1.17%vidend yield of the sector the stock ratio of the sector t 1. EPS Ratio: EPS indicate that the company’s profitability by showing how much a company make money for each shares of its stock. It is considered the higher the earning per share 699 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) number the more profitable the company. The TCS financial report show that the EPS from four year increases gradually. It shows that the company make more profit. 2. PE Ratio: Price to earnings ratio it is the relationship between company stock price and earning per shares. The higher PE ratio, the more we are paying for each dollar of earning. Higher PE ratio could be bad and while lower PE ratio could be considered better. As per the Data the company sector and company price to earnings ratio is more. It indicates that the company shares are more costly. 3. Net Profit Margin: The net profit margin measures how much net income or profit is generated as a percentage of revenue. The company has same proportion profit margin from four years but in 2021 which is less as compare to other years. 4. Dividend Yield Ratio: The dividend yield expressed as a percentage, It is a financial ratio that shows how much a company pay out in dividends each year relative to its stock price. The company and industry has pay out good and nearly same. 5. Return on Equity: The return on equity is measure of the profitability of a business in relation to the equity. ROE of 15-20% are generally considered good. The stock has been producing a higher return on investment. 6. Debt Equity Ratio: It is helpful to calculate total debt and financial liabilities against shareholder equity. Around 1 to 1.5 is good debt equity ratio. 7. Price to Book Ratio: Companies use the price to book ratio to compare a firm’s market capitalisation to its book value. The lower Price to book ratio shows that it means stock could be undervalued. 2. Comparative Statement analysis A comparative statement is a document that compares one financial statement to those from previous periods. Investors can easily track a company's progress and compare it to peers using previous financials. 3. Common Size Statement A common-size analysis is a tool used by financial managers to gain a better understanding of a company over time. A common size analysis, also known as vertical analysis, expresses each line item in a financial statement as a percentage of a base amount for the time period in question. Financial managers can also use the common-size analysis to quickly evaluate financial statements. However, rather than providing an in-depth assessment of financial metrics, this type of analysis only provides a quick overview. This is especially useful if you want to compare your financial statements to those of other organisations or previous years. 700 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 4. Trend Analysis Trend analysis is an attempt to make the best decisions based on the results of the analysis performed by comparing the company's financial statements to analyse the market trend or analysis of the future on the basis of past performance results. Data analysis 1)Do you Prefer the financial statement analysis tool for investment purpose? Investment purpose 7,70% 2,60% 89,70% YES NO MAY BE 2)Which financial statement analysis tool do you prefer for investment? FINANCIAL STATEMENT TOOLS 13,20% 68,40% 34,20% 23,70% 18,40% Ratio analysis Comparative statement Analysis Common Size StatementAnalysis Trend Analysis Cash Flow Statement Analysis 3)For which purpose do you use financial statement analysis tools as a investor? Purpose 17,90% 15,40% 28,20% 38,50% Minimizing Risk For getting Good Returns in future To Understand the trend of the companyin particular sector For Long term or short term investmen 701 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 4)Your success percentage by using a financial statement analysis tool as an investor. Success rate 43,60% 41% 1,2 12,80% More than 50% More than 40% More than 20% Less than 10% Conclusion Most of investors age group between 23 to27. And also investors are male as compared to females. Completed qualification masters and very few Investors are not complete their education. Most of the investors have 1 to 4year experience in investment. 51.3% of investors have a moderate level of knowledge about investment and financial market and extensive knowledge having investors are less investor. In making financial investment decisions the investors are conservative but willing to accept a small amount of risk and very few are aggressive and typically take on significant risk. Most of the means 92.3% of the investors are aware of the financial statement analysis. Very few investors do not prefer the financial statement analysis tool but most of the investors are using the financial Statement analysis tools. The most preferable financial statement analysis tools are ratio analysis, trend analysis, and common size statement preferable. The Understanding trend of the company in the particular sector is the major motive the investors is for getting good returns. The success percentage of the investors is more than 50% percentage. According to the investor perspective, most of the financial statement analysis tools are useful for long-term investment, and for long-term investment, most of the investors have Used trend analysis and ratio analysis. The investor’s opinion is they are satisfied with financial statement analysis tools and they told its good for investment decision 702 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) References Abdulshakour. (2020). Impact of Financial Statements on Financial Decision-Making. Open Science Journal 5(2). Dr.p.ganapathi. (2018). A study on financial statement analysis of Tamilnadu Newsprint and paper limited. Technical research organization India, 120. H.Penman, J. A. (November 1989 ). Financial statement analysis and the prediction of stock returns. Journal of Accounting and Economics, 295-329. Mukamwiza Berthilde, C. R. (2020). Financial Statement Analysis and Investment. Journal of Financial Risk Management,, 355-376. Subramanyam, K. R. ( 2014). Financial statement analysis, eleventh edition. Không nhà xuất bản. Timo Salmi, T. M. (1994). A Review of the Theoretical and Empirical Basis of Financial Ratio Analysis. journal of business economics. 703 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) INVESTORS BEHAVIOUR TOWARDS SYSTEMATIC INVESTMENT PLAN OF MUTUAL FUNDS Krishnaji Patil Assistant Professor Dr., Department of Management Studies, Rajarambapu Institute of Technology Islampur, Dist. Sangli, Maharashtra State, India (An Autonomous Institute affiliated to Shivaji University, Kolhapur) Aniket Pardeshi Assistant Professor, Department of Management Studies, Rajarambapu Institute of Technology Islampur, Dist. Sangli, Maharashtra State, India (An Autonomous Institute affiliated to Shivaji University, Kolhapur) Urvi Ajaykumar Shah Mr., Management Student, Department of Management Studies, Rajarambapu Institute of Technology Islampur, Dist. Sangli, Maharashtra State, India (An Autonomous Institute affiliated to Shivaji University, Kolhapur) Riya Rajesh Kalburgi Ms., Management Student, Department of Management Studies, Rajarambapu Institute of Technology Islampur, Dist. Sangli, Maharashtra State, India (An Autonomous Institute affiliated to Shivaji University, Kolhapur) ABSTRACT In the early days, people were accustomed to saving their money and depositing in the bank and obtaining interest on it. Currently, every year, the inflation rate goes up by 5%, while people do not receive enough returns from the banks because the interest rate goes down every year. This has resulted in people withdrawing their money from the banks and investing in other options where they could earn high returns. Some options like mutual funds, equities and bonds where people need to invest a huge amount of money to obtain higher returns also their beard risk because there was no guarantee of return. Mutual funds have become the fastest growth segment of the financial services sector in India. A mutual fund is the most sustainable instrument for common people as it offers an opportunity to invest in diversified, fund schemes can help the investors to meet their financial goals as well. In this article researchers made an attempt to discover the investment model through the systematic investment plan and investor’s behavior towards SIP in mutual funds. Keywords: Systematic Investment Plan, Investors Behavior, Financial Services, Mutual Fund. 704 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Introduction Everyone has habit of saving out of his income sources. Saving means put some money say which you don’t spend now or put for future financial needs. When people invest their money in shares, bonds, debentures, commercial paper, bank deposits, real estate they expect that this money will make more money for them. Investment and savings are helping to capital investment which leads to economic growth and also the development of the country. It boosts the economic growth, employment generation, human resource capital formation, infrastructural developments, technical advancements, and, etc. of the country. Now people are more aware of different investment options which help investor to gain maximum profit. Mutual funds are one of the trending investments option. In the mutual funds, the manager collects money from different investors and invest in opportunity sectors in which he can gain maximum returns. Mutual funds have a number of advantages includes comparatively higher Return on Investment (ROI), managed by professional expertise, diversified portfolio, control over investing, and monitoring. In a Systematic Investment Plan, it allows investors to invest some fixed amount continually in the desired mutual fund scheme. Thus, the study has been conducted to know the investor's behaviour towards the Systematic Investment Plan (SIP) offered by Mutual Fund Companies. Systematic Investment Plan (SIP) is a systematically planned approach to investments and an investment method which allows to invest a small amount of money in mutual funds scheme in opportunity sectors which gain higher returns funds. Objectives 1 To assess the investors behavior towards SIP Mutual Funds in Karad city. 2 To identify investors’ preference over nature of SIP holding. 3 To determine the factors which encourage the investors to invest in Systematic Investment Plan mutual fund. 4 To analyses the level of satisfaction on the investment of SIP investors. Literature Review Equity option and SIP mode of investment were on top preference in investors’ list of investment avenues. Comparative analysis of the effectiveness of Systematic Investment Plan of private and public sector banks. The study also analyzed the return of various SIP schemes of HDFC bank and SBI bank. Equity MF plans are generating high return than debt MF plans. The study conducted to evaluate the performance of SIP and (LIP) Lump-Sum Investment Plan 705 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) in selected Equity stocks and Mutual Funds. They get into consideration another different investing avenues for the investors and try to show that SIP investment method performs better than the lump sum method as it gives more returns as compared to the lump sum amount investment. Study is about Comparison between equity based mutual fund schemes invested in 3 different ways and compare the returns of the mutual fund’s investment done in this study period. The result shows that SIP is the best option for investment and also lumpsum method of investment when investor want to invest large amount at one time. Study was conducted to analyse recent trends (back then) in the Mutual Funds industry and concluded that the prime benefits for investors are due to management efficiency, investment diversification, affordability, easy administration, transparency, flexibility, liquidity, high return potential, wide range of choices and governance by SEBI (Security and Exchange Board of India). Research Design For the study, descriptive research design is applied. Descriptive research studies are studies which are related to describing traits of particular individual or individuals’ group. The focus of this study is on behaviour of various investors in the market regarding investment in Systematic Investment Plan. It involves selection of appropriate sources of information, identify target population and decide sample size, design of process of information collection, analysis of information and predictions. Sources of data: Primary Data: The Primary Data is collected through Primary Sources. I have used Questionnaire method for primary sources to collecting data from the respected respondents. Secondary Data: The Basic source of data is reports, articles, magazines and journals related to this study. Such as, Reports of MF Industry, Reports of Capital Market, Journals, Newspapers, Articles, Project reports, Research Papers, Websites of the financial institutions related Mutual funds. Research Method: Survey method is used as research method for the study. Thorough survey all required information collected form respondents. Data collection Instrument: The data collection instrument used is questionnaire. Questionnaire is affordable instrument to collect data from number of respondents. 706 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Sample Unit: Individuals, Businessmen, Professionals, Govt. employees, Private Employees, Students were target respondent groups for data collection. Sample Size The sample size for this is 50 investors of Karad city invest in Systematic Investment Plan. Data Analysis: Demographic Profile of Students Number Profile Sr. No. 1 2 3 4 5 6 of Percentage Response Gender Male 27 54% Female 23 46% 18 to 30 Years 34 68% 31 to 45 Years 13 26% 46 to 60 Years 3 6% 60 above 0 0% Age Educational Qualification High school 1 2% Graduation 13 26% Post-Graduation 24 48% Professional Degree 12 24% Unmarried 30 60% Married 20 40% Businessman 14 28% Government Employee 4 8% Private Employee 11 22% Studentx` 14 28% Professional 7 14% Marital Status Occupation Annual Income 707 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) No Income 11 22% >100000 1 2% 1lakh-3lakh 12 24% 3lakh-5lakh 13 26% 5lakh-10lakh 4 8% < 10lakh 9 18% Sources of Information about MF Medium of Investment Respondent SIP Plan MF Company Invested Money invested in SIP Period of SIP Holding Expected Return on Investment 708 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Purpose of Investment in MF SIP Factors encourage to invest in SIP Risk involved before Investing Recommend other for SIP Investment Satisfaction level by investing in SIP Findings In the study of Investors behavior towards Systematic Investment Plan Mutual Funds, following points are find: 1. In the Karad City, 56% Male and 46% Female investors are preferring to invest in SIP Mutual Funds. 2. 68% investors are from 18-30 years age group. This number is high compared with other age group. 3. Businessman (28%) having majority in SIP investment than other such as Private employees (22%), Professionals (14%),and Students (10%). 4. Out of different sources of Information about SIP Mutual Fund Investment avenue, Social Media (36%) is one of the major sources which create awareness more than other sources. 5. Respondents purchase SIP through broker (70%) because of lack of information about purchase. And 30% respondents purchase directly from online platforms of Mutual funds companies. 6. Investors prefers to purchase SIP of the HDFC Mutual Fund company (26.5%) by 709 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) considering returns given to investors. Also invest through MotilalOswal (22%), IIFL (18%), SBI Mutual Funds (13.5%). Investors prefers to invest in above Mutual Fund companies by considering different schemes for investment. 7. Investors invest in Equity Plan (50%) because Equity plan involve high risk and high returns. Investors who wants high return, prefer to Equity plan. Investors near about 50% takes calculated risk and chose Hybrid SIP plan. 8. Investors (40%) prefers to invest in Rs1000-Rs5000 plan amount by considering affordable and other investment options. Also, there is no any relation between the Annual income and SIP amount. 9. Investors hold SIP for period of 4-6 years (64%) which is based on other investment avenues period of holding like post office, fixed deposits and so on. 10. Safety & protection of investment, transparency operation, compounding benefits, high returns, tax benefits are reasons behind investors preference towards investment in SIP Mutual Fund. 11. Investors are encouraged by different factors such as professional management, simple to invest and monitor, diversifying portfolio, and as good investment instrument to invest in SIP Mutual Fund. 12. 57 % investors expected annual return near about 16%-20% percent from SIP Investment. Only 16.3% investors expected returns high as possible. Suggestions 1. All Mutual Funds should organize and give the Investment Education programs for Investors of the Karad city. 2. Different SIP Mutual Fund schemes information should be provided to the investors and inform the risk involved. 3. Time value of money is very important in Systematic Investment Plan so company should create awareness in investors regarding their period of SIP holding for greater return on investment. 4. Mutual Fund companies have to work on creating awareness about Systematic Investment Plan through Social Media which is major source of reaching to customers. 5. Mutual Fund companies have to establish mechanism for investors to be aware about analyzing and monitoring the SIP Investment for higher returns. 6. Mutual funds must work on increase the baseline of small investors who invest for long-term and loyal. Long term investments reduce pressure of risk on both investor and mutual funds. 710 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 7. Mutual Fund should design products schemes to meet the unique financial needs of investor. 8. Mutual Funds companies have to encourage the investors who invest in other investment avenues towards SIP investment by different awareness programs. Conclusion On the basis of this research, it can be concluded that Systematic Investment Plan MF is a monthly or quarterly based investment mode through which an investor invests a fixed sum of money into mutual funds at predetermined date. This SIP MF is specially for investors who want to invest small amount and get huge amount after the maturity period. Investors gets benefits of compounding, average rupee cost, start will low amount in SIP Investment. Study include different factors such as awareness, preferences, satisfaction, and decision making which determine the investors behaviour towards SIP Mutual Funds investment. So, SIP Mutual Fund is going to preferable investment option for all investors to getting high returns with affordable risk by diversifying portfolio of the investment funds. References 1. Jaison David1, Geetanjali Purswani2 & Anju Jojo. 2019. “A STUDY OF INVESTMENT DECISIONS BASED ON SYSTEMATIC.” IJRAR 46. 2. Mrs. Jayalakshmi S, Dr. K. P. Saraswathy Amma. 2019. “A Study on Investor’s Attitude towards Systematic.” International Journal of Research and Review 372. 3. Singh, Dr. Binod Kumar. 2012. “A study on investors’ attitude towards mutual funds as an investment option.” International Journal of Research in Management 61. 4. UDDIN, ANICH. 2016. “Investor Perception about Systematic Investment Plan (SIP).” IJRS&S 22. 5. V.G.MURUGAN. 2012. “EVALUATION OF INVESTORS BEHAVIOR IN MUTUAL FUNDS.” EXCEL International Journal of Multidisciplinary Management Studies 274. 6. Vyas, Dr. Ravi. 2012. “MUTUAL FUND INVESTOR’S BEHAVIOUR.” AWJAS&C 67. 711 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) AN ANALYSIS OF PRESIDENTIAL POLICY COUNCILS Emre AKCAGÜNDÜZ Research Assistant (PhD) Trakya University, Faculty of Economics and Administrative Sciences, Department of Political Science and Public Administration Balkan Campus/Edirne ORCID: 0000-0003-2829-0794 ABSTRACT Following the referendum on April 16, 2017, Turkey's administrative system underwent a significant transformation. As an outcome of the referendum results, a presidential-style administration was formed in place of the parliamentary system. In particular, the executive organ has substantially been changed with the introduction of the new system called as “Presidential Government System”. The former executive system's players, such as the prime ministry and council of ministers, have been eliminated. In the governmental structure, the Presidency has become the exclusive executive authority. The executive power is currently vested in the President. The President's role as sole executive has expanded his duties and obligations. Different units have been constituted inside the presidential government structure in this scenario. The presidential policy councils are one of these units. The Presidential Policy Councils were established in accordance with Presidential Decree No. 1. Health and Food Policies, Culture and Arts Policies, Education and Training Policies, Economy Policies, Science, Technology, and Innovation Policies, Social Policies, Security and Foreign Policies, Local Government Policies, and Legal Policies are among the nine political bodies established. When the names assigned to such councils are reviewed, it is evident that policy councils have been constituted in Turkey's major concerns. The purpose for constituting political councils is to provide the President with opinions and information in formulating public policies in the relevant fields. The presidential policy councils are crucial in the development of public policies in Turkey. The purpose of this study is to introduce the Presidential policy councils in the first place. The contents of this paper examine the aim, grounds for formation, and obligations of such councils. The key legislations, notably Presidential Decree No. 1, as well as books and articles of academic significance, were researched using the documentary analysis approach, a subset of the qualitative research method. As a consequence of the research, it has been found that the Presidential Policy Councils play an active role in developing of public policies. Keywords: Public Policies, Presidency, Government System, Policy Councils, Public Policies 712 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) INTRODUCTION When the history of Turkish administration is studied, various landmarks may be identified. During such breakthroughs, the administrative system had to undergo a number of adjustments. Each of these intended reforms is a public policy. Public policies are essentially a set of proposals for problem-solving in the provision and operation of public services. Turkey has spent the last 40 years debating the issues that have evolved as a result of the parliamentary system. The most severe criticism levelled at the parliamentary system is that it fosters political instability. The most notable cause considered to have an impact on this has been revealed to be the executive power's dual nature and inadequacy. As a result of political instability, coalition governments develop. Coalition governments based on a multi-party composition have not produced the anticipated results. Therefore, the terms coalition and instability have long been synonymous in Turkey. Another criticism levelled at the parliamentary system is its inability to function effectively and productively. In Turkey, deputies are primarily concerned with finding solutions to difficulties encountered by residents living in their individual voting districts due to election-related concerns. In this case, projects to address the fundamental issues cannot be developed. Furthermore, parliamentarians fail to behave rationally because they are concerned about re-election in the forthcoming elections, since they spend an excess of money during election season. This might result in deputies switching parties. Finally, one of the issues that renders the parliamentary system ineffective is the President's plethora of authority. As a result, the prime minister, who is largely responsible for implementation, is rendered ineffectual. Furthermore, even after being elected President, the President does not disaffiliate from the prior party if the President still maintains a relationship with the party. This distorts the President's unbiased character in considerations of executive power (Ay, 2004). Due to the problems associated with the parliamentary system, the question of whether or not an alternative system would be applicable in Turkey has long been debatable. Following the normalization process that followed the military takeover in 1980, a system overhaul was seriously explored. Mr. Turgut Özal became Prime Minister while simultaneously serving as the leader of the Motherland Party (ANAP), which won a resounding win in the 1983 elections. Mr. Özal, who served as Prime Minister from 1983 to 1989, was a staunch critic of the parliamentary system. He said that the parliamentary system and the coalition governments that resulted had become a serious barrier to Turkey's rapid progress. Similarly, Turkey's 9th President, Süleyman Demirel, argued in 1997 and afterwards that a presidential 713 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) system would be far more beneficial to the country. (Efe and Kotan, 2015: 78-79; Çağlayan İçener, 2015). While system disputes raged on in Turkey, the most important move toward a presidential system was a constitutional amendment in 2007. According to a 2017 amendment to Article 101 of the Constitution, the President will be elected by the people for a five-year term. It was proclaimed that the elected President's relationship with the party and the Grand National Assembly of the Republic of Turkey would be terminated. It may be claimed that such changes opened the ground for the shift from the parliamentary to the semi-presidential system. Similarly, the most significant component of the semi-presidential system is the president's public legitimacy. Following such developments, Turkey was "transitioned into a Presidential Government System" as a result of a constitutional referendum held on April 16, 2017. The central administrative authorities and institutions acting for public administration objectives in the capital have altered significantly as a result of these reforms. The executive power has been centralized. Significant administrative units, such as the Prime Minister's Office, under-secretariats, and the Council of Ministers, have been dissolved. These were all replaced by different units. Following the referendum held on April 16, 2017, other units that were not included in the administrative organization were established. The Presidency's Policy Councils, which are the primary focus of this research, are one of these newly constituted units. Public policies are an integrated set of principles / targets provided by executive organs in order to implement the established objectives for issues relating to the provision of public services or public demand for change in such issues. Making public policies is a lengthy process. In such processes, several actors interact. Among these actors are civil society, pressure organizations, parliament, executive organs, and political parties. Policy Councils affiliated with the Presidency may be characterized as the actor responsible for developing public policies based on executive power (Örselli et al., 2018: 308; Erol, 2020: 110). The main objective of this research is to delve at the Presidential Policy Councils, which was founded with the presidential administrative system. The study is presented within the context of the qualitative research approach in general. The relevant legislation and academic studies were examined in the contents of this paper. The objectives for the formation and organization of presidential policy councils, as well as their assigned tasks, are explored. PRESIDENTIAL POLICY COUNCILS: PURPOSE AND TASKS The Presidential Policy Councils took effect on July 10, 2018, with the issue of Presidential Decree No. 1. The councils were organized in articles 20 through 36 of the decree. The 714 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Presidential Decree No. 1 established the most comprehensive framework for the aims, activities, and functions of such councils. The Presidential Decree No. 1 holds details on the formation of the councils. Article 21 specifies the number of members. The councils must have at least three members. The President appoints the members of the councils. The President presides over such councils. There are a total of nine councils. These include the following:  Science, Technology, and Innovation Council  Education and Training Council  Economic Council  Security and Foreign Affairs Council  Legal Policies Council  Culture and Arts Policies Council  Health and Food Policies Council  Social Policies Council  Local Government Council The duties of the councils are outlined in Article 22 of Presidential Decree No.1. The primary duty of the councils is to provide support for the President's public policies. If the public policy falls within the purview of the council, the council will communicate its opinions, comments, and proposals with the President in both written and verbal form. They provide support to the public entities and organizations for the issues with similar purview of any council. The policy councils provide necessary support whenever any public entity requests feedback or recommendation on any topic under their scope. Experts, members of civil society and representatives of governmental agencies may be asked to provide opinions and assistance to policy councils. The Councils oversee ministry and entity and organization implementations to ensure conformity with the President's program. The councils provide to the President reports based on their observations. Finally, the Councils analyse the needs, requirements, and implications of the issues within their purview. They provide the findings of such analyses to the President. The functionality of the Presidential policy councils is governed by a variety of procedures and rules. The policy councils report directly to the President, according to Article 33 of the Presidential Decree No. 1. The Councils follow the President's instructions. For matters under their purview, the councils may require information from public organizations and entities. Such requests are prioritized by government agencies and entities. In response to such demands, public institutions must submit the documents. 715 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Several documents of a specific nature (commercial secrets, personal privacy, and so on) cannot be released. The duties and responsibilities of each of the Presidential Policy Councils should be probed to have a better understanding of their functions. Science, Technology, and Innovation Council is the first Presidential Policy Council referred to in article 23 of Presidential Decree No 1. This Council's top priority is to present opinions on public policy in the field of science and technology. The Council is held accountable for conducting research to identify realms that may have an impact on Turkey at global scale. The Council conducts surveys in order to carry out and promote research and development activities, as well as to produce high-value goods. The Council conducts activities to establish medium and long-term national policy. The Council carries out research and provides recommendations to encourage entrepreneurial culture. The Council is held liable for conducting surveys in order to design initiatives to reduce imports in the field of industry in Turkey. To be brief, the Council advises the President on technological developments and scientific advances that have been achieved. Education and Training Policies Council is the other Presidential policy council. The key objective of the Council is to provide the President with opinions and recommendations to better the present education and training activities in Turkey. The Council conducts research to improve education in elementary, secondary, and high schools, as well as at the university level. The data gleaned as a consequence of such research is presented to the President. The Council conducts research to improve educational quality in Turkey at all levels. For example, the council provides reports addressing issues such as instructor training (teachers and academics), educational improvement and digitalization, as well as capturing current global trends and promoting vocational education and submits the findings to the President (Article 24 of the Presential Decree No.1). Economic Policies Council is one of the other Presidential Policy Councils. The core objective of this council is to formulate policies that would ensure the Turkish economy's continuous development. The council conducts research on global economic concerns. The Council carries out research and investigations in order to develop customs and domestic trade policies for the security of the Turkish economic structure, development, investment, and improvement in exportation, commercial procedure facilitation, and financial system stability, and reports its findings to the President. (Article 25 of the Presential Decree No.1). The Security and Foreign Affairs Council is the other Presidential policy council. The key objective of this Council is to offer advice for Turkey's foreign policy. In this context, the Council formulates policies to position Turkey as a credible global and regional actor. The 716 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Council reviews and provides recommendations based on studies, publications, analyses and articles produced by both national and international think-tank organizations. The Council is responsible for developing policies for the eradication of internal and foreign threats, migration policies, cyber security, disasters and emergencies, and highway, railroad, and airway security. The proposals developed by the council are submitted to the President. (Article 26 of Presential Decree No. 1). Another presidential policy council is Legal Policies Council. This council's principal aim is to design policy recommendations to promote justice, rights and freedoms, equality, the rule of law, and pluralistic democracy. The council conducts research to improve the Turkish judicial system's efficiency, fairness, productivity, and fast response. The council presents reformist approaches for improvements to the Turkish legal system as well as legislative updates. The council conducts research to defend fundamental rights and freedoms and to prevent any abuses. Finally, the council makes recommendations to reduce crime rates and avoid domestic violence. Presential Decree No. 1 (Article 27). The Culture and Art Policy Council is another Presidency policy council. The Council's key strategy is to generate policy recommendations for the dissemination of culture and the arts to all segments of society, the preservation of our cultural and historical heritage, and the promotion of cultural tourism. The Council produces recommendations to assist in determining Turkish citizens' challenges, as well as methods for the conservation and development of relationships with kin and connected communities in social, cultural, economic and other areas (Article 28 of the Presidential Decree No. 1). The Health and Food Policies Council is another Presidential policy council. This council's primary mission is to conduct research on the health system and food safety, formulate recommendations, and submit such recommendations to the president. The Council's responsibilities include the following: effective use of water resources, healthy food production and consumption, development of agriculture and livestock, increasing and developing preventive health services, developing medical technologies and pharmaceutical industry, developing health services and technologies, and conducting research on the prevention of epidemic diseases, to produce policies and strategies in the field of biosecurity, as well as to provide policy recommendations and strategies for dealing with addiction (Article 29 of the Presidential Decree No. 1). The Social Policies Council is the other presidential policy council. The social policy council's key objective is to propose policies and recommendations to achieve social justice. The Council develops advice by conducting research on improving the situation of the most 717 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) vulnerable members of society, protecting and strengthening the family, improving working conditions, ensuring income justice, ensuring social welfare and improving the living standards of disadvantaged groups, migration, and immigrants. These recommendations are presented to the President. (Article 30 of Presidential Decree No. 1; Akman, 2019). The Local Government Policies Council is the very last presidential policy council. The Council's primary mission is to provide suggestions for improving local governments' service quality. The council's objective under this framework is to establish strategies for urbanization and housing policies, migration and resettlement, smart city initiatives, present solutions for local governments, and effective environmental management. In addition, to develop and improve policies in the fields of environment, forest, water, and other comparable areas. (Article 31 of Presidential Decree No. 1). CONCLUSION As a result, if an overall assessment is performed, it is obvious that significant changes have occurred since the establishment of the Presidential government system. Prior to this system, specialty councils were not consulted while developing public policy. That is, the policy councils were formed with the new systems after 2017. The councils were thoroughly examined in the study. When the titles of the councils are analysed, it is evident that they alluded to the fundamental concerns that any country should address. Education, health, foreign policy, security, local governments, social policies, art, economy, science, and technology are all significant considerations in every country. A policy council has been formed for each of these concerns. These councils generate opinions and recommendations in their respective disciplines, aided by specialists. Expert assistance is provided to the councils by government entities as well as private businesses as necessary. According to the findings of the study, presidential policy councils have an essential role in developing public policies that affect critical issues in Turkey that come within the scope of their disciplines. The basis for this conclusion is because such councils are endowed with broad authority and responsibility. 718 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) REFERENCES 1 Nolu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (2018). T.C. Resmi Gazete (30474, 10 Temmuz 2008). Madde 20-36. Akcagündüz, Emre (2021). Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminde kilit bir aktör: cumhurbaşkanlığı idari işler başkanlığı. Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, 4 (2): 422-438. Akman, Ç. (2019). Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminde Politika Kurulları: Sosyal Politikalar Kurulu Üzerinden Bir Değerlendirme, Route Educational and Social Science Journal, 6(3): 659-676. Ay, Ş. (2004). Türkiye’de parlamenter sistem ve hükümet sistemi tartışmaları. Mevzuat Dergisi, 7(77), http://www.mevzuatdergisi.com/2004/05a/01.htm (Erişim Tarihi: 07.01.2019). Çağlıyan İçener, Z. (2015). Türkiye’de başkanlık sistemi tartışmalarının yakın tarihi: Özal ve Demirel’in siyasi mülahazaları. Bilig , 75: 313-340 Efe, H. ve Kotan, M. (2015). Türkiye’de hükümet sistemi tartışmaları çerçevesinde başkanlık sistemi ve türkiye’de uygulanabilirliği. KAÜ İİBF Dergisi, 6(9): 65-94 Erol, Ö.F (2020) Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminde cumhurbaşkanlığı politika kurulları. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 26(1): 107-130. Örselli, E., Babahanoğlu, V., Bilici, Z. (2018) Kamu politikalarinda yeni aktörler: cumhurbaşkanliği politika kurullari ve ofisleri. Turkish Studies Economics, Finance and Politics, Volume, 13(30): p. 303-318. 719 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) DUPLICITY AND IRONY OF FATE: FAMILY AS FIRST HOME IN THOMAS HARDY’S MAYOR OF CASTERBRIDGE AND HASSAN EL BINDARY’S SALWA A’ROUH (SOUL’S CONSOLATION)1 Yasser K. R. Aman Prof., Department of English, Faculty of Al Alsun (Languages), Minia University, Egypt ABSTRACT This paper investigates the impact of irony of fate on the duplicities and dualities that are part of the plot in both novels, shedding more light on and giving more details of Hassan Al Bindary’s Soul’s Consolation (Salwa Al Ruh) (1957) than Thomas Hardy’s The Mayor of Casterbridge (1886). Irony of fate is ageless and is expressed in different languages through similar underlining patterns that recur in different cultures. The Mayor of Casterbridge and Soul’s Consolation (Salwa Al Ruh) belong to different cultures and were written in different times. In both works the irony of fate played a formative role in crystallizing the complexity of the plot, and in spotlighting subplots by creating duplicities and dualities. Bakhtin’s chronotope is basic to the depiction of the characters and to recalling past memories which intersect and intertwine with present ones so much that time and place are seen as inseparable whole. The characters of the protagonists in the two novels are built on a chronotopic basis. I argue that duplicity and irony of fate succeed in debunking these chronotopic-built characters who cannot support their families as their first home. Keywords: Arabic novel, English novel, Thomas Hardy, Hassan Al Bindary, irony, Mayor of Casterbridge, Soul’s Consolation. 1. Introduction 1.1 Underlining Patterns The historical and comparative approaches enable us to place a given work precisely by relating it to other works and to other manifestations of culture. We cannot, of course, take all of world literature for our province; the most we can do is to view each as the horizon against which our own tradition may be discover similar processes specialized 1 finally measured. But, just as the anthropologists working through diverse cultures, so - through our peculiarly branch of the science of man-underlining patterns are to be found. (Levin x). All quotations are translated by me. 720 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) This paper follows the French school as it investigates two works written in different languages. The underlining pattern is crystallized in the concept of family as first home which the main characters in both works fail to realize. Such failure is expressed through duplicity and irony of fate. 1.2 Bakhtin’s Chronotope In his book The Dialogic Imagination, in the third essay titled “Forms of Time and of the Chronotope in the Novel”, Bakhtin gives a detailed account of the importance of the chronotpe to the development of the novel. A chronotope, time-space or time-place, shapes the meaning because it is where all knots of the narrative come and unite. It serves as a frame for events; however, it cannot be located. It stresses the inseparability of space and time and materializes time in space: "In the literary artistic chronotope, spatial and temporal indicators are fused into one carefully thought-out, concrete whole. Time, as it were, thickens, takes on flesh, becomes artistically visible; likewise, space becomes charged and responsive to the movements of time, plot and history. of axes and fusion of indicators characterizes the This intersection artistic chronotope" (Bakhtin 84). Time/space defines what can happen and who can act. Simultaneous existence of phenomenon in literature appears in different periods of time. A place connects time and space. The representational significance of the chronotope is that it is the concretizing representation of time as it is the basic means to materializing time in space. “Time becomes, in effect, palpable and visible; the chronotope makes narrative events concrete, makes them take on flesh, causes blood to flow in their veins. An event can be communicated, it becomes information, one can give precise data on the place and time of its occurrence” (250). In both novels, the chronotope is basic to the examples of duplicity which is highlighted by the irony each example shows. 2. Family as Home Home is recognized through space, place, feelings and is associated with concepts such as house and family. “The creation of home life inevitably bears the strong imprint of the modern domestic life in which ‘home’ and ‘family’ are run together” (Allen 1). The concept of home has developed through family relationships so much so family is seen as home. Between “being at home” and “leaving home” identity changes and the narrative takes violent twists among the interstices of which irony-coated duplicity resides. In the above-mentioned 721 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) novels the two husbands, viz., Henchard and Zaki, crystalize the “being” and “leaving” home journey, a journey that is marked by failure of realizing family as first home. 3. Irony There is a contradiction between what irony is and what it actually refers to, and in this contradiction lies a discrepancy between man’s hopes, plans and desires and an unexpected reality he never imagines. The philosophy of irony dates back to Socrates who does not mean the opposite when he speaks ironically. Rather, he expresses “his desire for the truth or what is not given” (Colebrook 27). Irony exists in nature. It is part of the human condition; it permeates reality like radiation from the Big Bang. Ambient irony happens, whether created by God or Destiny or dumb luck. It results from the difference from what we want and what we get (Winokur 11). In reference to fate, irony sometimes stresses the fact that human meaning is limited and twists of action are out of control. Irony of fate can be defined as “a strange fatality which has brought about something quite the reverse of what might have been expected” (Brewer). In dramatic irony it is said that “misfortune is the result of fate, chance, or God” (Literary Terms). In both novels examples of duplicity are based on irony of fate which is highlighted through Bakhtinian chronotopic representation of the events. 4. The Mayor of Casterbridge Hardy wrote a book of short stories titled Life’s Little Ironies (1920). The irony shows itself in dualities that control the fate of the characters. In The Mayor of Casterbridge, Henchard, the protagonist and later mayor, experienced ups and downs in life. As a reckless desperate young man, he sold his wife and daughter then left. Later, he appeared as a rich man and became mayor. Henchard had two daughters that bore the same name, Elizabeth-Jane. The first who he left with his wife Susan died. The second was actually Newson’s daughter but Henchard convinced her that he was her father. He thought Elizabeth-Jane who he saw with Susan after many years was his daughter, but he discovered that she was not his daughter. Henchard has two women in his life: Susan and Lucetta. He married Susan twice. Lucetta Templeman was involved with Henchard and she came to Casterbridge when she knew that Susan died. Skimmity-ride was held for Lucetta and Henchard after Jopp, the messenger, had read aloud the letters sent from Henchard to Lucetta when the peasants asked him to do so. Lucetta died shortly after. Lucetta has two lovers: Henchard and Farfrae. 722 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Newson’s character shows the duplicity of life and death since he was thought dead, but he was alive. Henchard was turned away by Elizabeth-Jane only to die alone in the countryside leaving a will that stresses his wish to be remembered no more. This is ironic since the novel is subtitled "The Life and Death of a Man of Character". Henchard and Farfrae represent a duality: man of emotions and man of science and calculations. Lucettta’s disgrace did not leave a strong negative impact on Farfrae’s life, where Elizabeth-Jane’s harsh treatment of Henchard resulted in the latter’s retreat and death in solitude. 5. Salwa Al Ruh (Soul’s Consolation) The title is ironic since Salwa who is commemorated in the very title which means “soul’s consolation” is in fact soul’s torture because she died and was not there to support or console her lover, Waheed. At first, “his mother died, then his sister Nema developed cancer and died; thus Waheed lost those who consoled him” (Isa 15). In Salwa Al Ruh (Soul’s Consolation) dualities complicate the plot and further create a nexus of relationships crystallized in the subplot. Zaki has two wives; Waheed’s mother and his second wife. Waheed has two sisters: Nema his biological sister and Salwa the then thought his step sister. Salwa has two fathers: her unknown bilogoical father and Zaki her adopted father. She also has two mothers: an unknown mother and an adopted one. Zaki has two daughters: a biological one, Nema, and an adopted one, Salwa. Waheed rejects and is rejected by love. Wafaa is jilted by Waheed and goes mad. Ironically, Waheed is deprived of Salwa’s love since she commits suicide. Life is lost twice because of love: Wafaa goes mad and experiences death-in-life, and Salwa commits suicide and dies. “Salwa’s name is symbolic as she was a God-sent consolation for Waheed after what had befallen him of catastrophes” ( Lotfy 340). In Salwa Al Ruh, different examples create this sense of ominous ambience which prefigures the irony of fate. Waheed “recalls the image of his mother at her deathbed, with his sister, three years younger than he, standing beside him” (El Bindary 10). The gloomy atmosphere gets dense when the devoted mother, on the verge of death says “ I wish I could stay alive to support you and your sister in life” (El Bindary 12). The absence of the father highlights the tragedy of the children. Waheed’s mother informs him: “He left me while you were so young and your sister Nema was a few days born” (El Bindary 13). Nema’s death is perceived by a dream of a stream of water. Nema implores Waheed to help her. Waheed said: “Keep calm and do not shed tears. I am going to cross this small stream and come to your help” (El Bindary 28). However, Waheed felt paralyzed and dumbfounded. 723 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Love plays an important role in relating the subplot to the main plot. Wafaa suffers from unrequited love for Waheed who “saved her from her boring depraved life” (El Bindary 37). The death of his sister overshadows and ends this love. No sooner had he whispered to her than he heard a fearful scream. He stood struck dumb, then he tried to listen clearly hoping that what he had already listened to was nothing but a delusion. The scream went on and turned into wail and a call for a loved one who had died” (El Bindary 45-46). The irony lies in portraying the utmost point of rapture between two lovers as the point of departure of a loved one. This results in a gnawing hatred felt by Waheed towards Wafaa in particular and any girl in general. He forgets that it is fate, not Wafaa, that caused Nema’s death. He refuses fate’s decision. Ironically, he refuses it again when Salwa commits suicide, but this time out of love: “You! But for you, she would have been alive. You are evil and sinful. Go away I do not want to see you” (El Bindary 52). Kamel, Waheed’s friend, represents the voice of fate. “This is astonishing. They have not taken anything from you. Rather, it is the way of all flesh: life, then death, then afterlife. We are nothing but renewed images of passed mortal generations” ( El Bindary 57). Kamel’s statement is meant to convince Waheed to accept the situation and not to succumb to the deadening ambience the irony of fate creates. Wafaa went made when she became desperate of attaining Waheed’s love. Waheed’s response was shocking: “Madness! Mad! Oh, peevish, wretched. He burst into satiric laughter in so loud a voice that it uncovered a victorious intoxicated self. However, all of a sudden, he burst into tears bitterly, and moaned for long” (El Bindary 73). Waheed suffers from tumultuous feelings: his so-called victory over fate and, at the same time, fate’s victory over him. He thinks that Wafaa’s death-in-life soothes his excruciating suffering because of his sister’s loss. However, Wafaa’s loss is another blow of fate against him. The first encounter with Salwa shows how he is affected with his dead sister Nema: “By heavens, she looks like (Nema), my late sister. She is every inch typical to her” (El Bindary 83). He felt a gush of love when he sat next to her at the cinema. When they went out of the cinema, he followed her and she felt love strongly: “She was confused and her feet almost stumbled because of what overwhelmed her soul and heart of love. She was captivated and her heart beat so strongly that it almost sprang out of her ribs or its beats were heard by anyone who came close to her” (El Bindary 85). 724 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) He stood in front of her house in the hope that she would go out and see him. Ironically, he gave her a brotherly loving look. When his friend Kamal told him to go and express his love to her, he, ironically, said she was a sister: “I do not have a right; my love to her is but a true brotherly love” (El Bindary 91). Again, Kamal represents fate: Yes, my friend. Your love to her passed by two stages: first you loved her as a sister. She reminds you of your past with its longing, passion and tenderness. You passed the first stage and yourlove to Salwa became stronger than your first love in the image of (Nema). Therefore, you have considered her your hope, your life and the only person you desire (El Bindary 92). Salwa was so happy when she saw Waheed that “she thought of throwing herself down the stairs so as not to miss the chance which was available at last” (El Bindary 94). This is very ironic since she would desperately through herself from the balcony when she lost all chances of happiness. When Salwa had not seen Waheed for three days, she started cherishing ominous feelings about fate: “Salwa stayed up very late at night, sad and was visited by hallucinations. She was overwhelmed by illusion and fear of what fate had reserved for her, and of the future unknown events carried by days” (El Bindary104). Salwa showed Waheed a picture of her family: she, her father and her mother. Here lies the dramatic irony: Look, this is me in the middle, my father is beside me and this is my mother. What do you think of the picture? Do you like it? Why are you scrutinizing it? Do you think it is not good? Waheed interrupts her: Is this your father? Innocently, she says, As if you knew him; yes, he is my father. No, I have not seen him before. He seems a good person. He stops talking; then, smiling, he says: How wonderful is this picture as you are in it! You add elegance and beauty to the picture. Grant it to me. She gave it to him. He held her hand and pressed it. She says while movingtowards her house: See you again (El Bindary 110-1). When Waheed’s aunt saw the picture, she doubted Salwa’s father to be Waheed’s: “I thought I had seen the man before, but where? When? I do not remember. Anyway, one day, I will go and ask her hand in match for you” (El Bindary114). 725 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Ironically Salwa foretells the end of their love story: “our future together is nothing but pitch dark, with no trace of light or a beam that can lighten our way in life. I always feel that our love will not live and a tremendous gap separates me from you” (El Bindary 117). Zaki prepares the reader to grasp the pain the irony of fate causes when he comments on Salwa who has become a woman fit for marriage: “Oh, my girl! Will she marry so soon? Yes, she has grown an adult woman who I still see as the same quiet child who…” (El Bindary 125). The encounter between Waheed’s aunt and the father marks the climax of the irony of fate: Who I see! I cannot believe my eyes… Tawheeda, is it you? The woman went back many years in the past and saw the man standing before her a youth. She gave a muffled scream: “Who? Zaki?” (El Bindary 127). In fact, Zaki married Fathya, Tawheeda’s sister, in his early youth, then, he left her with two children: Waheed and Nema. Later, he married another woman who was barren. So, he adopted Salwa, an orphaned child. Conclusion In both novels irony of fate and duplicity of life prove to be basic to the main characters’ failure to realize family as first home. Detailed discussion of Salwa A’Rouh (Soul’s Consolation) proves that underlining patterns are recurrent through diverse cultures despite spatial and temporal differences. Both novels provides a reference and a difference in time and place, a chronotopic frame inside which irony of fate and duplicity cab be compared. Works Cited Allen, Graham and Graham Crow (eds.) Home and Family: Creating the Domestic Sphere. Hampshire: Macmillan Press Ltd, 1989. Bakhtin, M. M. The Dialogic Imagination: Four Essays. Michael Holquist ed., Caryl Emerson and Michael Holquist trans., The University of Texas Pres, 1981. Brewer, E. Cobham. 1810-1897. Dictionary of Phrase and Fable 1898. www.bartleby.com/81/8963.html Colebrook, Claire. Irony. London: Routledge, 2004. Print. Literary Terms. http://academic.brooklyn.cuny.edu/english/melani/lit_term.html Isa, Emad El Deen. “ Romanticisim Beyond Imagination” (Romancia Tafouq Al Khayal). In Hassan Al Bindari’s Horizons of Fiction Innovation (Afaaq Al Ebda’ Al Riwaa’e). Comp. Mustafa Abdel Wareth and Aliaa’ Muhammad Ahmad. Cairo: Maktabat Al Adab, 2010. 13-17. Levin, Harry. Preface. Contexts of Criticism. London: Oxford University Press, 1997. 726 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Lotfy, Marwa Magdy. “ Significances of Characters’ Names in the novels: Soul’s Consolation, The Return of the Loving Native and Above Sorrows” (Delalat Asmaa’ Al Shakhsyaat fi Rewayaat: Salwa Al Ruh, wa Al A’ed Bil Hob, wa Fawq Al Ahzaan). In Hassan Al Bindari’s Horizons of Fiction Innovation (Afaaq Al Ebda’ Al Riwaa’e). Comp. Mustafa Abdel Wareth and Aliaa’ Muhammad Ahmad. Cairo: Maktabat Al Adab, 2010.331-346. Winokur, Jon. The Big Book of Irony. New York: Saint Martin’s Press, 2007. 727 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) CLONING OF THE SOUL AND REPRODUCTION OF THE SELF THROUGH SPACE AND TIME WITH REFERENCE TO LITERATURE AND TRANSLATION1 Yasser K. R. Aman Prof., Department of English, Faculty of Al Alsun (Languages), Minia University, Egypt ABSTRACT Texts’ souls have been cloned and their selves reproduced. History of ideas have been passed from generation to generation and translated from a language to another. In each generation a text represents an author’s ideas that are enclosed in a time-space frame. Representation of ideas may take another turn with the death of the author: soul cloning or self-reproduction. Between cloning and reproduction, translation stands as a reconstruction of memory and a channel through which a rebirth of texts, loaded with ideas, concepts, traditions and cultural practices, are transmitted. Between the source text and the target text a third text lingers in space and time waiting to be reborn. I argue that space and time play an important role in the emergence of the ever evolving third text giving it an identity based on Mikhail Bakhtin’s chronotope. The third text is constructed by the readers’ interpretations rather than the authors’ intentions as Roland Barthes maintains. The author is dead, the reader is there to interpret and the text floats, mutates and is reshaped through time and space. The Death of the Author In 1967 Roland Barthes wrote an essay titled “The Death of the Author”. Barthes intended to shift the idea that an explanation of a text depends on wider cultural codes and that the author is the creator of the text. The identity of the writer is lost in literature although it has been a custom that the work of art depends on its explanation on the writer. Many writers such as Mallarme and Valery belittled the authority of the writer. From a linguistic point of view the author is no more than the “I” that writes. Once produced, the text is completely separated from the author who preexists the 1 Soul: By soul I mean the most essential qualities in a work. Self: By self I mean the identity of the work rather than the author. Cloning: By cloning I mean creating a typical sample of the most essential qualities of a work. Reproduction: By reproduction I mean creating a sample that modifies a work’s identity/self. 728 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) text. The modern writer/scriptor is born with the text. Therefore, the text is fed from the enormous dictionary of life: the scriptor no longer bears within him passions, humours, feelings, impressions, but rather this immense dictionary from which he draws a writing that can know no halt: life never does more than imitate the book, and the book itself is only a tissue of signs, an imitation that is lost, infinitely deferred. (Barthes 147) It is the reader who represents the space and time for the text, who interacts with the text and with every experience of reading the text takes a different turn and assumes a new identity fed by the reader’s life experiences. Barthes concludes: “we know that to give writing its future, it is necessary to overthrow the myth: the birth of the reader must be at the cost of the death of the Author” (148). Therefore, the text indicates the birth of the reader as well as the death of the author. However, for Bakhtin the author’s image created by the reader/listener is important “if this image is deep and truthful, it can help the listener or reader more correctly and profoundly to understand the work of a given author” (257). Bakhtin’s Chronotope In his book The Dialogic Imagination, in the third essay titled “Forms of Time and of the Chronotope in the Novel”, Bakhtin gives a detailed account of the importance of the chronotpe to the development of the novel. Time and space cuts through processes of cloning and reproduction: time may differ and space is the same or the vice versa. A chronotope, time-space or time-place, shapes the meaning because it is where all knots of the narrative come and unite. It serves as a frame for events; however, it cannot be located. It stresses the inseparability of space and time and materializes time in space: "In the literary artistic chronotope, spatial and temporal indicators are fused into one carefully thought-out, concrete whole. Time, as it were, thickens, takes on flesh, becomes artistically visible; likewise, space becomes charged and responsive to the movements of time, plot and history. This intersection of axes and fusion of indicators characterizes the artistic chronotope" (Bakhtin 84). The concept of adventure-time in the Greek romance, the adventure novels or the first type of ancient novels as Bakhtin calls it, shows no change as it is “an extratemporal hiatus that appears between two moments of a real time sequence, in 729 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) this case one that is biographical” (91). This type of time can be best described by “suddenly” and “at just that moment” (92) which are remarkable of “random contingencies” (94). The second type, adventure novel of everyday life, shows how the idea of metamorphosis as development is complicatedly unraveled; therefore, “the types of temporal sequences that develop out of it are extremely varied” (113). This type of time is “a time of exceptional and unusual events, events determined by chance, which, moreover, manifest themselves in fortuitous encounters (temporal junctures) and fortuitous nonencounters (temporal disjunctions)” (116). The third type which is found in ancient biographical and autobiographical forms is “a new type of biographical time and a human image constructed to new specifications, that of an individual who passes through the course of a whole life” (130). Discussing the problem of historical inversion and the folkloric chronotope, Bakhtin maintains that “if taken outside its relationship to past and future, the present loses its integrity, breaks down into isolated phenomena and objects, making of them a mere abstract conglomeration” (146). The chivalric adventure romance is different from the Greek romance but closer to the epic and its chronotope is “a miraculous world in adventure-time”(154). In the chivalric romance time is miraculous as “hours are dragged out, days are compressed into moments, it becomes possible to bewitch time itself” (154). In the miraculous world the chronotope shows a subjective playing with time as well as space. The temporal and spatial nature of time, a positive feature of folkloric time as Bakhtin maintains, shows itself when it is connected to the earth, especially agriculturally: The seasons of the year, ages, nights and days (and their subcategories) , copulation (marriage) , pregnancy , ripening , old age and death: all these categorical images serve equally well to plot the course of an individual life and the life of nature (in its agricultural aspect) . All these images are profoundly chronotopic. Time here is sunk deeply in the earth, implanted in it and ripening in it. Time in its course binds together the earth and the laboring hand of man; man creates this course, perceives it, smells it (the changing odors of growth and ripening), sees it. Such time is fleshed-out, irreversible (within the limits of the cycle), realistic. (208) One negative feature of folkloric time, as Bakhtin holds, is cyclicity as it limits time since “time’s forward impulse is limited by the cycle” (210). 730 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) The folkloric form of time, which can be seen as “the basis for possible narratives (and narrative matrices)” (214), passes by fundamental changes marked by the emergence of the individual life and the subsequent weakness in the links of the ancient motifs to the life of nature. When the immanent unity of time disintegrated, when individual life-sequences were separated out, lives in which the gross realities of communal life had become merely petty private matters; when collective labor and the struggle with nature had ceased to be the only arena for man's encounter with nature and the world—then nature itself ceased to be a living participant in the events of life. Then nature became, by and large, a "setting for action”, its backdrop; it was turned into landscape. (217) The ancient matrices, however, are preserved by virtue of the insistence of the folklore and language on maintaining a relation to the world, which can be traced in literature. Moreover, the ancient matrices are preserved in the idyll “in sublimated form”; however, “one or another element is partially or entirely omitted; or, common everyday life is not always thoroughly transformed—especially in the realistic idylls of recent times (nineteenth century)” (227-228). When all is said, it should be highlighted that “art and literature are shot through with chronotopic values of varying degrees and scope. Each motif, each separate aspect of artistic work bears value” (243). Time/space defines what can happen and who can act. Simultaneous existence of phenomenon in literature appears in different periods of time. A place connects time and space. The representational significance of the chronotope is that it is the concretizing representation of time as it is the basic means to materializing time in space. “Time becomes, in effect, palpable and visible; the chronotope makes narrative events concrete, makes them take on flesh, causes blood to flow in their veins. An event can be communicated, it becomes information, one can give precise data on the place and time of its occurrence” (250). Cloning humans and texts By cloning I mean getting an exact replica of the body/text, a replica that contains the most essential qualities, however, it does not represent the identity of such a body/text. Cloning binds layers of time with different spaces; an ancient text may be cloned in modern times and the cloned text may be reproduced into a third text via translation. Cloning of texts is similar to that of humans and many science fiction narratives represent this topic. 731 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Cloning human bodies may not be accepted though some support it, listing a lot of benefits (Smith). Cloning human cells will result in tremendous therapeutic benefits, and, therefore, incurable and chronic diseases may be cured. In his article “Telling the Difference: Clones, Doubles and What’s in Between” Amit Marcus explains the common opinion that a clone and a double can be used interchangeably to refer to the exact replica of “the original”, a term he used to refer to a primary human being. To support this opinion, he quotes from Maria Alina Salgueiro Seabra Ferreira's book I Am the Other: Literary Negotiations of Human Cloning, published in 2005, in which she used the two terms interchangeably. Marcus differentiates between clones and doubles from a literary perspective: “"clone narratives" are science fiction narratives that feature clones as their main characters”; while “doubles narratives” are: “narratives in which one of the characters (usually the protagonist) believes that another character is a (usually false, deceptive, and inferior) copy of his self, or of part of his self, and this belief is supported by some textual evidence apart from the belief itself.” Unlike the double, the concept of cloning is relatively new to science and literature. Developments in technology and science in this respect were reflected in concepts such as “copies, duplications and simulacra in contemporary culture, manifested in the works of Jean Baudrillard, Gilles Deleuze and Slavoj Žižek, among others” (Marcus). Human as well as fictional clones, as Marcus claims, are not the exact replica of the original. They can be made “copies” of the original through “conditioning and indoctrination rather than mere identical genes.” Many novels have been written on human cloning. The Human Cloning Foundation, a nonprofit organization, rated and reviewed these novels making a bookstore with the aim of raising funds (Books about human cloning). The Bones of Time, written by Kathleen Ann Goonan and published in 1996, focuses on the good scientific intentions of cloning. The Klone and I, by Daniel Steele and published in 1998, discusses how a love relationship develops between Stephanie, Parker and his double, the Klone. The Boys from Brazil, written in 1976 by Ira Levin, highlights the possibility of having copies of such political leaders as Hitler. The 13-year-old clones from Hitler, created by Dr. Mengele, were to follow strictly Hitler’s course of life; that is why their 65-year-old fathers were ordered to be killed in order to mimic Hitler’s father’s death. The scientific information of the process of cloning, provided by Levin, is inaccurate and misleading. Moreover, scientifically speaking, cloning 732 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) disturbs “fundamental social categories” making us re-examine “meaning of parents, children and sibling” (Wald & Clayton). Never Let Me Go There is a strong relationship between art and the soul. “The capacity to produce art might prove that the cloned children have souls, and thus moral status” (Edgar). However, sometimes writers cannot express themselves clearly, thus, problematizing the link between the soul and art, Kazuo Ishiguro Never Let Me Go is an example. Kathy, Tommy and Ruth, clones, are convinced with a teacher’s saying that one’s art reflects his soul. The contradiction between the purpose of establishing Hailsham boarding school, meant to give humane treatment for clones, and encouraging clones to produce art is soon to be revealed. Art, supposedly, a reflection of the clone’s soul, is sold to raise funds after convincing people that clones have souls and special skills. In fact, the novel: “employs the figure of the clone to demonstrate how the use of inherited narrative models in narrating the self, coupled with an education that upholds the value of a represented self over a physical self, encourages a distancing from the subjugated body” (Bloor 2). Here clones prove to have souls and have represented the self through re/producing art. The reproduced self/art will constantly connect with and be reinterpreted and assimilated through others’ works through a chronotopic frame that blurs the author’s identity. Reproduction of the human text/self (identity) By reproduction I mean rewriting a text which, considered like a living being in this case, can express feelings in different situations, which shows an identity of its own based on the source identity. For a human body, it is difficult to realize this stage. The chronotope, time-space, controls the text. The text has sometimes been reproduced representing the same theme in the same place but in different times. For example, the theme of love versus duty was represented in Shakespeare’s Antony & Cleopatra (1623), at the reformation, and later in Dryden’s All For Love (1677), representing neoclassicism. In All For Love the theme is cloned but the whole work is reproduced through the neoclassicist lens. In 1929, Ahmad Shawky wrote The Death of Cleopatra (Masra’ Cleopatra), the theme was reshaped according to different temporal and spatial circumstances. Another example, is the theme of family disintegration that was at the heart of Thomas Hardy’s The Mayor of Casterbridge (1886); it was represented in Hassan Al Bindary’s Consolation of the Soul (Salwa A Ruh) (2007). The theme of family disintegration is cloned but the whole work is reproduced through Jung’s 733 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) collective unconscious with cultural specifics marking a difference which may result in thousands of other texts based on different cultural contexts and on different periods, and even within the same cultural context depending on Durkheim’s collective consciousness. Universality of the theme and representational forces of time and space. When the theme is universal, it is easily cloned. However, Chronotopic representation does differ from language to language and according to the passage of time. For examples, Sons and Lovers (1918) by D. H. Lawrence was cloned in The Mirage (A Sarab) (1948) by Naguib Mahfouz. The Mirage is a representation of the common topic in Sons and Lovers, viz., Oedipus Complex. Translation of Sons and Lovers in Arabic before the publication of The Mirage is a process of rendering a text from a language to another. With The Mirage in mind, a translator is dealing with a reproduction of the source, almost a second text. A third text is always lingering in the unknown making all interpretations and translations incomplete endeavors. Sometimes, representation of ideas embraces either the concept of cloning or that of reproduction, stressing the possibility of infinite interpretations: Representation of ideas (Translating) Translation as a reconstruction of memory Source text Cloned text (either cloned or reproduced) Reproduced text A third text (may be out of time or space control) Translations of Shakespearean plays into Arabic come under either cloning or reproduction and sometimes under adaptation which is an ongoing process subject to the chronotopic representation, the temporal and spatial circumstances under which the text will be re/born. The adaptation of Shakespearean plays to the stage has been carried out through chronotopic representation which has had a formative impact on identity. Khalīl Muṭrān’s translation of Othello in Standard Arabic and Mustapha Safouan’s in the Egyptian vernacular (Hanna)hold good in this respect. Shakespeare’s plays have transcended the temporal and spatial frame of the time of their publications, and have been translated, Arabized and Egyptianized many times (Awad 5-6), stressing the universality of the theme rather than the identity of the author. 734 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) The themes of hell, paradise and God’s glory have passed from The Epistle of Forgiveness (first published in 1925) by Abū l-ʿAlāʾ al-Maʿarrī (363-449 H/ 9731057) to The Divine Comedy (written from 1308 to 1321 and published in 1472) by Dante Alighieri, (born c. May 21–June 20, 1265, Florence [Italy]—died September 13/14, 1321, Ravenna) and have been crystallized in Paradise Lost (1667) and Paradise Regained (1671) by John Milton(1608-1674). Although the themes are universal, each work has its chronotopic representation. Various translations of these works and their like to the same or to different languages endorse the autonomy of the reproduced texts from the authorial sway as they are framed in the contemporary chronotopic within which they play. Conclusion Cloning of the text is similar to that of the human body; however, the text can be reproduced assuming a new identity unlike the human body. The nature of Bakhtin’s chronotopic representation is tinctured with the image of the author as creator; however, Barthes’ concluding statement that declares the author’s demise allows reproduced texts to play freely and adapt to ever evolving and revolving chronotopes. Therefore, the temporal and spatial frame within which texts go in a constant flux playing the role of both signifier and signified upon and thus creating identities of their own overshadowing that of the author highlight the inseparable wholeness of the concept of cloning and reproduction on the one hand and their chronotopic representation on the other. In this case, all texts are open to infinite interpretations, writings and translations, showing myriads of identities the fewest of which can safely be traced back to an original author. References A-Salem Abdullah. “Summary of the Epistle of Forgiveness: Abū l-ʿAlāʾ al-Maʿarrī” (Mulakhs Risâlat al-ghufrân: Abū l-ʿAlāʾ al-Maʿarrī ), Wosom, 28 Feb. 2018. https://wosom.net/blog/2008/02/28/%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%84% D8%A9%D8%A7%D9%84%D8%BA%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86/ Accessed 30 May 2021. Awad, Ramsis. Shakespeare In Egypt (Shakespeare Fi Masr). Cairo: General Egyptian Book Organization, 1986. 735 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Bakhtin, M. M. The Dialogic Imagination: Four Essays. Michael Holquist ed., Caryl Emerson and Michael Holquist trans., The University of Texas Pres, 1981. Barthes, Rolad “The Death of the Author”, London: Fontana, 1977: 142-148 https://sites.tufts.edu/english292b/files/2012/01/Barthes-The-Death-of-theAuthor.pdf . Accessed 19 March 2021. Bloor, Heather. Human Behaviour: An Exploration of Representation, Narrative, and the Clone Body in Kazuo Ishiguro’s Never Let Me Go. Diss. Murdoch University, 2015. Books about human cloning (fiction) reviewed by a member of the Human Cloning Foundation. http://www.humancloning.org/fiction.htm 1May, 2018. Edgar, Andrew. “The Relationship Between Art and the Soul.” Cardiff sciScreen. 23 March, 2011. http://cardiffsciscreen.blogspot.com/2011/03/relationshipbetween-art-and-soul-by.html 5 May, 2018. Hanna, S. F. “Othello in Egypt: Translation and the (Un)making of National Identity.” Translation and the Construction of Identity. Ed. House, J., Ruano, M. R. M., and Baumgarten, N. Seoul: International Association of Translation and Intercultural Studies, 2005. 109–28 Marcus, Amit. “Telling the Difference: Clones, Doubles and What’s in Between.” Connotations Vol. 21.2-3 (2011-12): 363-96. 3 Jan, 2012 http://www.connotations.de/article/amit-marcus-telling-the-difference-clonesdoubles-and-whats-in-between/ 4 May, 2018. Smith, Simon. “The Benefits of Human Cloning.” Human Cloning Foundation. http://www.humancloning.org/benefits.html 11 June 2018. Wald, P., & Clayton, J. (2007). Editors' preface: Genomics in literature, visual arts, and culture. Literature and Medicine, 26(1), 13 VI,VII,VIII,IX,X,XI,XII,XIII,XIV,XV,XVI,277,279. Retrieved from https://library.iau.edu.sa/docview/221136705?accountid=136546 12 June, 2018. 736 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) THE CONTRIBUTION OF CINEMATOGRAPHY TO THE DEVELOPMENT OF THE CULTURAL COMPETENCES IN LEARNING LANGUAGE ACQUISITION Iosefina BLAZSANI-BATTO Dr., Azerbaijan University of Languages, Baku / Romanian Language Institute, Bucharest, Romania/ Faculty of European Studies, Babes-Bolyai University, Cluj-Napoca, Romania ORCID ID: 0000-0002-7975-380 Alina IFTIME Drd., Ankara University, Turkey / Romanian Language Institute, Bucharest, Romania ORCID ID: 0000-0002-0697-1030 ABSTRACT Being film and media literate in the 21st century is vital. Film education is increasing student engagement, inspiring writing, improving literacy attainment and improving behaviour. The aim of this study is to propose a framework for the study of how film and media literacy can create a cultural relation and, in our approach, we will focus on the analysis of some relevant theoretical aspects regarding the field of cultural diplomacy, the notion of cultural promotion, and the cultural and educational cooperation. Therefore, the topics used in teaching aimed to provide knowledge about filmmakers and their works, about currents and manifestos in art films, in particular, as well as some theoretical notions necessary for the interpretation of cinematic language in general. The intention was to initiate debates, develop critical thinking and stimulate students to formulate questions and opinions on the topics proposed by the films watched. Film is a tool that gives students the experience of experiencing emotion and communicating with others, exchanging ideas and cultivating a higher degree of mutual understanding. For that, the study cases will present the historical, social and cultural context that can be easily taught to students using the educational movie in order to promote the Romanian culture and civilization in the area of Azerbaijan and Turkey. For the nowadays learner the movies are a possible answer for improving media literacy and a great resource for visual learners because they enable them to understand concepts without the barriers that hinder learning. Just like books, movies allow students insight into the lives of different characters, how their perspective differs and how they handle certain situations. The objectives like awakening students’ interest in Romanian film, capitalizing on cultural contexts 737 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) to address the current problems of the contemporary world, broadening the vision of the world and the cultural horizon set a better way to improve the active-participative strategies in order to connect informational and educational aspects, so that to find that capacity appears to be converging to create a win-win learning process. Methodologically, the diachronic perspective, used in this exegesis using to improve cultural knowledge through film creates the opportunity to present historical facts in a well-defined spatial and temporal context. We can conclude by saying that, using film and media literacy to develop their abilities in dealing their cultural and language skills, the learning process is fruitful and enjoyable. Keywords: Intercultural approach, Literacy, Cultural Communication, Language Acquisition Introduction The presence of cultural differences and of various ways to express culture encourages the questions: What is culture? What are the means to visualize the changes? How media can become a depositary of mentality changes? What is the role of images/ motion images in shaping new cultural approaches? And what does it have to do with you and your perceptions? Briefly, we can affirm that culture shapes individual minds and behaviours as much as the minds and behaviours shape the culture. As a result, “People are active cultural agents, rather than passive recipients of cultural influences,” said social psychologist Chi-Yue Chiu, University of Illinois. “They create, apply, reproduce, transform, and transmit their cultural routines in their daily social interactions.” The aim of this study is to propose a framework for the study of how film and media literacy can create a cultural relation and, in our approach, we will focus on the notion of cultural promotion, and the cultural and educational cooperation. For that, the study case will emphases the historical, social and cultural context that can be easily taught to students using the educational movie in order to promote the Romanian culture and civilization. We do consider that being film and media literate in the 21st century is vital. Therefore, film education is increasing student engagement, inspiring writing, improving literacy attainment and improving behaviour. In this way, the reflection of social influence can be seen in movies and may have an effect on many different levels of an individual’s life. They can change the way a person thinks based on a desire either to conform with the predominant ideas or to assert distinction from them and they could also impact the actions or patterns of behaviour. What is cultural competence? In the CEFRL, the “competence to communicate linguistically” (title of 1.1.2-chapter, p. 17) is presented as it follows: The competence in linguistic communication can be considered as 738 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) having several components: a linguistic component, a sociolinguistic component, a pragmatic component. Each of these components is posed as consisting of knowledge, skills, and knowhow. (Council of Europe, 2002: 17) But, in the teaching of foreign languages, just as Christian Puren (2013) argues in his article La compétence culturelle et ses composantes, culture is an object at least as complex as the language is. In Développer la dimension interculturelle dans l’enseignement des langue (Byram et al. 2002), it is emphasized that learning a language is learning a culture; therefore, teaching a language is also teaching a culture. To achieve this goal, the teacher is invited to follow two different approaches: • First - to use learners’ native language to study the foreign culture, without trying to acclimate learners to the culture as a whole. • Second - to combine language learning and culture learning by applying the target language as a support for students’ socialization, having the aim to increasing students’ intercultural competence. (Byram et al., 2002 :178). With the advent / arrival of the communicative approach in the 1970s, the teaching-learning of the cultural dimension in language classes became increasingly important. Training a learner (a future citizen) who may be able to communicate with strangers especially by avoiding misunderstandings and prejudices requires self-knowledge (one’s own culture) and knowledge of the other (the culture of others). Instead of dwelling on the various definitions of the concept, we prefer to study the teaching practice deployed for its installation in our foreign learners through film. These authentic documents are recommended insofar as, by presenting the language in its authentic context, they provide an insight into certain cultural aspects of the target language. To the main question How can films be used for educational purposes? for the nowadays learner the movies there is this possible answer: they are great resource for visual learners because they enable them to understand concepts without the barriers that hinder learning. Just like books, movies allow students insight into the lives of different characters, how their perspective differs and how they handle certain situations. Development of cultural competence in foreign students, within the Romanian cinematography course – Study case 1 The general objective of the Romanian cinematography course: The Romanian cinematography course aims to provide information about film authors and their works, about currents and manifestos in films, in particular, as well as some theoretical notions necessary for the interpretation of cinematic language in general. 739 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) The course aims to initiate debates, to develop critical thinking and to stimulate students to formulate questions and opinions on the topics proposed by the films watched. Film is a tool that gives students the opportunity of experiencing emotion and communicating with others, exchanging ideas and cultivating a higher degree of mutual understanding. Specific objectives of the course: 1. Acquiring theoretical elements regarding cinematographic artistic creations. 2. Awareness of students about the cultural diversity of cinema. 3. The integration of students in the Romanian environment through a better understanding of the mechanisms that govern the functioning of the Romanian society, as it appears from the selected films. Course content. The list of Romanian films offered to foreign students: “Baccalaureate” (2016, director Cristian Mungiu) The film premiered on 19th of May 2016 at the Cannes Film Festival. A doctor from a provincial town has to decide what is the best way for his child to follow in the context of nowadays Romanian society. “Beyond the Hills” (2012, director Cristian Mungiu) The film was shot in Câmpina. The screenplay is based on the non-fiction novels of the writer Tatiana Niculescu Bran, which thematizes the case of the exorcism from the Tanacu Monastery in Vaslui county. “Police, Adjective” (2009, director Corneliu Porumboiu) Cristi, a young policeman, refuses to arrest a teenager who offers hashish to schoolmates. “Offering” is punishable by law. According to Cristi, the law will change and he does not want to have on conscience the life of a young man whom he considers irresponsible. For his superior, however, the word “conscience” has a different meaning ... “Medal of Honour” (2009, director Călin Peter Netzer) It is 1995. The retired Ion I. Ion from Bucharest, poor maintenance payer, receives one day the notification that he will be awarded a commemorative medal for his heroism in the Second World War. Although he does not remember what act of heroism he committed (and it will be proved that he did not commit), he will cling to the medal because it is the only thing that still gives him dignity. Directed by Calin Peter Netzer, the film starring Victor Rebengiuc is inspired by a real case. “4 months, 3 weeks and 2 days” (2007, director Cristian Mungiu) 740 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Directed by Romanian director Cristian Mungiu, who received the Palme d’Or Award at the 60th edition of the 2007 Cannes Film Festival, the film debates a taboo subject: the drama experienced by Romanian women in the context of the anti-abortion decree given by Ceaușescu. “12:08 East of Bucharest” (2006, director Corneliu Porumboiu) On the 16th anniversary of the events of December 1989, the owner of an apartment television in a small town is programming a live show with the theme “was it or was not a revolution in our city”, to which he invites a high school teacher who likes to drink and a retiree often asked to disguise himself as Santa Claus. Together they will remember the day they went out in the town square shouting “Ceaușescu down”. But viewers are calling to challenge the “heroes”, who may have been drinking at a bar or preparing for Christmas rather than taking to the streets as revolutionaries. “Occident” (2002, director Cristian Mungiu) The film weaves together three different stories that take place in the same week. Luci and his fiancée, Sorina, are sent out of the apartment and wake up in the street. The young woman decides then that it is time to go to her father’s grave and ask for “a sign”. A bottle hits him in the head and they arrive at a hospital, helped by Jerome. The Frenchman thus becomes Sorina’s hope of escaping poverty. Another thread follows the story of a young woman and her mother, who is looking for a husband for her. It is also interesting that the main characters of a certain action become secondary characters in another story. “Philanthropy” (2002, director Nae Caranfil) “Philanthropy”, directed by Nae Caranfil, was Romania’s nomination for Best Foreign Language Film for Oscar in 2003. In 21st Century’s Bucharest, going out on Saturday night in the company of a beautiful woman is a risky financial investment. Ovidiu (Mircea Diaconu), a modest high school teacher, could not afford it. And yet he has to, because he fell in love with Diana (Viorica Voda), a 20-year-old mermaid with mannequin desires. In search of a more substantial source of income than that of a poor teacher, Ovidiu plunges into a fabulous world ... Prince and Beggar ... Swinging between two women, freshly enriched in Diana’s eyes, humble husband for Miruna, Ovidiu begins to lead a dangerous and exhausting double life, under the “protective” wing of Pepe (Gheorghe Dinică) ... Argument for the choice of these films The Romanian films of the last 15 years have put Romania on the cinematographic map of the world. The productions of young directors are a constant presence in film festivals around the world, winning important awards every year and representing one of the most valuable cultural exports of Romania. 741 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Cristian Mungiu and Cristi Puiu are two of the most famous Romanian directors, representatives of the New Wave of Romanian cinema. In the second half of the 2000s, Romania became a constant presence at the Cannes Film Festival. In 2007, Cristian Mungiu won the Palme D’or Grand Prize for “4 Months, 3 Weeks and 2 Days,” an incredible performance for a cinema that only was making a few feature films a year. We chose recent Romanian films because they present social topics, but especially anthropological ones. There are movies that have a meaning, a taste, movies that mark anyone in one way or another. The charm of Romanian films consists precisely in exposing an immediate reality. Through a parallel with European cinema, which focuses on creating films about other dimensions or worlds, Romanian cinema includes diverse subjects, embodies the harsh realities of today (with their good parts sometimes), and these subjects acquire universal character. For example, the film “4 months, 3 weeks and 2 days” (2007, directed by Cristian Mungiu), “Occident” (2002, directed by Cristian Mungiu) which were appreciated at European level precisely because they have these features. The impact of using these movies One of the strengths of Romanian cinema is that it tells local stories, but it does so in a way that can be understood not only by the Romanian public. Cristian Mungiu’s films are powerful films. There are movies with a very strong impact, which mark anyone, move anyone. Romanian films depict behavioural and moral patterns, present epochs that we have forgotten or that we want to know, place the human being in an immediate reality. For example, the movie “Medal of Honour” presents without metaphors or precious words (apart from the metaphor of decoration) a generation lost with all its dignity. In the most important scene in the film, the one in which the hero is invited to Cotroceni together with other veterans and awarded by the president (this being played by Ion Iliescu himself), we have the exact measure of the “integrity” of our man. To those who left the country, the “Medal of Honour” reminds them why they did it. Ion I. Ion is not a negative character. He did not kill anyone, with or without cause. But he has in himself all those defects developed in communism as in an incubator. In addition, he doesn’t even realize how hateful and sad he is, since everything (his son’s life, his living with his wife, the medal thing) revolves around his person. Nae Caranfil offers a much more comprehensive view of the Romanian society. The film “Philanthropy” is not only about poverty, but it is also about school, about the lost youth, about the even more lost teachers, about the literary environment, about the condition of the director whose way (see My Way, sung at karaoke by the director himself) is not to ignore this tragic and comic reality at the same time, but to transfigure it as he can better. Nae Caranfil sees the 742 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Romanian society motley, comic and chaotic. High school students talk too slang, they are not only a mass of cell phones, but also wild persons that no one bothers to try to save. Teachers are even worse equipped to survive. In fact, as the director of the film said at the press conference, no representative of the authority appears in the film. This is also the reality in which we live, devoid of any moral or administrative court capable of imposing any order. Strategies Before the screening - It is good to privilege informal exchanges so that everyone has success. Showing a film in the classroom is the most economical way to travel around Romania, to hear Romanian spoken as in an authentic situation and to hear colloquial expressions used in a given context. After the screening Many students have a very developed perception of the image, but this does not prevent them from being nervous in front of films in Romanian. To help them benefit from this experience, they will be asked to play detectives during the screenings and observe: the decorations, the places, the objects, the gestures, the expressions, the way of dressing, what the actors eat, what they drink, the music. It is an excellent cultural support, for students to say what shocks them, what they like, what annoys them, what they would like to try. • It is an excellent language support for students to indicate the words they recognize, the expressions, cries, exclamations, parts of sentences... • The film makes it possible to notice stereotypes (Romanian blocks of flats built during the communist period are similar to matchboxes). Exploiting film in the classroom helps to develop an emotional relationship with one’s learning. The activities offered to students for a cultural exploitation of films aim at the analysis of the roles of the characters, the analysis of the gestures, the explanation of certain movements, the means of transport; the explanation of the character’s place on the screen in relation to his role, personality, and social status; the role of music; the observation of the scenery, the social activities, the different technologies (water pumps, telegraph, laundries ...). The contrastive approach - In addition to the cultural information that the analysis of documents provides learners, contrastive practice can be a very important tool for the development of their cultural competence. In this comparative approach, “the choice of subjects is partly determined by the view that the learners have of foreign cultures and countries – and not by some sort of preconceived programme” (Byram; Gribkova; Starkey, 2002: 17). 743 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Identifying similarities reduces the gap between the two cultures and prepares the learner to accept differences. Students’ comments One of the students’ questions: Why there is no music in the Romanian films? Indeed, after 1989, the New Wave of Directors tried to make things as naturalistic as possible. They claim that there is no music in the Romanian films because it would be a form of manipulation. Example: “Police, Adjective” (2009, director Corneliu Porumboiu), “Baccalaureate” (2016, director Cristian Mungiu) In the film „Medal of Honour”, the choice for Philip Glass’s music was not happy. So personal, the American composer’s music brings all the films in which they appear to the same common denominator. With one exception (the first musical insert), the passages with Philip Glass’s music in the “Medal of Honour” seem from another film and distort the originality of the story. The Turkish students appreciated the performance of the well-known Romanian actors. Uninspired on the musical side, the director of the film “Medal of Honour” knew how to work with the actors instead. Victor Rebengiuc is as professional as always and as loyal to the character as always, and Camelia Zorlescu is a very pleasant surprise in the difficult role of his wife who doesn’t speak too much during the whole movie. Another cause of the low impact of Romanian cinema on young Turks is also related to media coverage. Most Romanian films do not have Turkish subtitles. And those which do are not getting as much media coverage as they should have. Usually, one hears about a Romanian film only when it has won an international award. Another remark of the Turkish students, after watching the current Romanian films, is the lack of special effects, claiming that in a film, special effects, graphics and image effects stimulate them sensorially, increase the impact that the film has, on the whole, on a spectator. Or, most of the Romanian films do not focus on highlighting these features, but rather on the impact on the cognitive level, using well-defined scenarios, clear photography, no vibrations, combining ridicule with irony in a way sometimes difficult to perceive for the vast majority of young people who fail to go beyond these, to discover the meaning, the message, as in the film “Philanthropy” (2002, director Nae Caranfil) or “12:08 East of Bucharest” (2006, director Corneliu Porumboiu) Foreign students must be educated about the Romanian cinema and its potential, they must be helped to understand cinematography in a socio-cultural, political, anthropological and historical context. They need to understand the value of the Romanian film and the fact that it educates itself. 744 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Development of cultural competence in foreign students using movie to teach culture and civilization – Study case 2 In a comparative way, analysing the movie and the novel, the study presents the ways in which the struggle between urbanism and the rural context is a major concern for the Romanian writer, Liviu Rebreanu. Within Ciuleandra novel, society is viewed objectively yet pessimistically from all perspectives, with the author subtly questioning both the slyness of peasants and the hypocrisy of aristocrats. Ciuleandra tells the story of Puiu Faranga, a high society dandy of 1920s Bucharest, who strangles his beautiful young wife, Mădălina, and descends into madness in a private sanatorium, under the—apparently—cold gaze of a certain Dr. Ursu. Though Ciuleandra is a story of one individual’s distortion of the outside world, the societal scenes depicted in the novel recreate a realistic atmosphere that integrates beliefs and traditions. The typology of social change that emerged distinguishes separate social contexts associated with social change: stability, inertia, incremental social change, rupture in social structure, rupture in normative structure, and threat to cultural identity. The 1985 Ciuleandra Romanian drama film directed by Sergiu Nicolaescu aimed at that time to restore the desired glamour that lacked back in the ‘30s when the novel and the first Romanian-German co-production directed by Martin Berger were not very enthusiastically received by critics and the press. Sergiu Nicolaescu’s movie was selected as the Romanian entry for the Best Foreign Language Film at the 58th Academy Awards, but it was not nominated. The film is the cinematographic adaptation of Liviu Rebreanu’s novel of the same name. Beyond the changes made at the cinematographic level, the balance of the story is preserved, considering that it is necessary to visualize the atmosphere or capturing echoes of those times mentality. The director reintegrates the social elements of history, and overwhelmed with the obsession of a traditional dance, as a symbol of the peasant force of regeneration. The option for this manner of working can be explained through the need to involve two types of adaptation: that of the teacher, who has to think the teaching and assessment process in a different paradigm than before, and that of the student, who needs to give a form to his/her own discourse in a foreign language according to external conditionings, just as in reality. The option for movies literacy has several causes, some being general, while others are specific. Firstly, as it has been mentioned, it is impossible to imagine a future world without technology, especially in the pandemic times, and it is thus important for the institutionalized education to lead its efforts towards improving some very useful competences, by exploiting intelligent technology. Foreign language teaching can profit from this. 745 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) In discussing movie literacy and cultural acquisitions, we will take into consideration the following elements: what we watch, why we watch that movie, how we watch it and which is the background of the student that can make the connections on a cultural level. It is important to mention that the text/ novel and the movie communicates successfully the cultural dimension in the case of foreign language learners if they see them as a unity related in a meaningful way to each other. In order to comprehend the cultural message, the students have to be aware of these relationships. The cross-curricular activities cultivate the students’ ability to recognise the purpose of the text/ movie as a whole, to recognise the structure, to think ahead, hypothesize and predict the possible similitudes and disagreements. Although reading or watching was seen as a passive method to get the information, nowadays the reading/ watching skills emphasise the interactive relation between the learner and the meaning Thus, no matter we are talking about reading or watching a movie, the way in which the cultural competence is created requires an active and complex information-processing skill that involves guessing, hypothesizing, predicting, checking and asking oneself questions. The students become active participants in process, coordinating a number of strategies to facilitate comprehension. (Bălan, R., Cehan, A., Ciută, C., Dascălu, M., Gheorghiu, E, Olaru, E., 2003:168). This kind of activities must be realistic in terms of both language use and students’ cultural competences. The proper understanding of a cultural layers implies different kinds of tasks and the usage of various active strategies. The three moments of the lesson present the cultural experience combined using the multiple intelligence frame to cover better the students’ learning needs. The pre activities (evocation) are meant to introduce and arouse interest in the topic, to motivate the students. Using strategies as the guiding questions, the true/false questions, the brainstorming, the round table, the cluster, the think/work in pair/communicate method the lecturer may raise the interest in the chosen topic. While activities (meaning building) usually start from a general understanding of the topic. It is important for the students to understand the author’s / director’s purpose, the structure and the content. The different kinds of questions are used to develop the critical thinking. The interrogatory leads to a critical approach on different levels. Using transposing questions, the students are required to structure and change the given information into various images. They have to live mentally a sensorial experience and to use the language to express the feelings to others. The interpretative questions are used to ask the students to discover the connections between ideas, facts, definitions or values. They have to understand these connections and to build up different situations to create comparative ideas. The synthesizing questions are used to solve the problems in a creative way. The previous knowledge and experiences are gathered 746 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) together and they become the ingredients for knowing more about cultural situations. This type of interrogatory gives the students the possibility to personalize the process of learning and to assimilate the new ideas and concepts. Post activities (reflection) enable the students to consolidate and reflect upon their reading and movie screening and to relate them to their own knowledge, interests or views. The pupils may express their opinions in a 5 minutes’ essay, evaluation sheets, the map of the story or the map of the concepts. Here it is an example of such a lesson plan that values the multiple intelligences of the students and outlines the cultural dimension of the language. Week 8/1 Vizionați videoclipurile. Scrieți impresiile voastre despre acest scriitor./ Watch the videos. Write down your impressions about this writer. Liviu Rebreanu - Biografie, Mari Scriitori Romani https://www.youtube.com/watch?v=JEpgQLC8GHI Acasa la Liviu Rebreanu https://www.youtube.com/watch?v=n-Ll-3GmLCs Week 8/2 Vizionați videoclipul și răspundeți la întrebările de mai jos./ Watch the video and answer the following questions. 10 lucruri pe care nu le știai despre Liviu Rebreanu https://www.youtube.com/watch?v=dcx8BN2DaPQ 1. Câți frați a avut Liviu Rebreanu?/ How many brothers did Liviu Rebreanu have? 2. Câte limbi vorbea Liviu Rebreanu?/ How many languages did Liviu Rebreanu speak? 3. Ce roman în 2 părți a scris Liviu Rebreanu? Which the the 2 parts novel written by Liviu Rebreanu? 4. Ce carieră și-a dorit Liviu Rebreanu? / What was Liviu Rebreanu’s dream job? 5. În ce parte a României se naște Liviu Rebreanu? / Which part of Romania is Liviu Rebreanu born? 6. În ce oraș se refugiază/ fuge Liviu Rebreanu? / Which town did he ran way? Muncă suplimentară/ Suplimentary work Biografie si memorii - Liviu Rebreanu, lectură / Biography and memmories https://www.youtube.com/watch?v=6lT-uJkn9jM 747 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Week 8/3 Vizionați videoclipul și răspundeți la întrebările de mai jos./ Watch the video and answer the following questions. Ciuleandra, nebunia dansului (descriere a primei ecranizări)/ Ciuleandra, the craziness of the dans (the description of the first screen adaptation) https://youtu.be/V-Lr0Hvmue0 1. Când a fost scris romanul? / When was the novel written? 2. Când a fost prima ecranizare a romanului?/ When was the first screen adaptation of the novel? Week 8/4 Vizionați videoclipul și răspundeți la întrebările de mai jos./ Watch the video and answer the following questions. Secvență din filmul „Ciuleandra” (1985) – dansul (5 min) / the dance – movie part https://youtu.be/iJjsxX7IBh4 1. Cum se numește dansul?/ How is the dance called? 2. Descrieți dansul. (vezi materialele in pdf si ppt) / Describe the dance. Week 8/5 Vizionați videoclipurile /Watch the videos Ciuleandra (Sergiu Nicolaescu) - trailer https://youtu.be/wnOr1tDhx1Q High Life - 1927 ~ Anca Nicola & Ion Ritiu (Ciuleandra, 1985) https://youtu.be/YLhRIKbelac Week 8/6 Vizionați videoclipul și citiți versurile/Watch the video and read the lines Maria Tanase - Ciuleandra (versuri, lyrics, karaoke) https://youtu.be/X0G_5Kb5BwE Ciuleandra, Maria Tănase https://www.youtube.com/watch?v=gJn-fkU1t_o https://lyricstranslate.com/en/ciuleandra- https://genius.com/Maria-tanase- ciuleandra.html ciuleandra-lyrics 748 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Green leaf of immortelle, Foaie verde siminoc Keep the ciuleandra (dance) on the spot, Țineți ciuleandra pe loc Once again, boys, Și-nc-o dată, măi băieți Hop like this, like that. Hop ș-așa, ș-așa Keep it steady, boys, Țineți-o, flăcăi așa Until my sweetheart gets here, Până n-ajunge puica Once again, boys, Și-nc-o dată, măi băieți Hop like this, like that. Hop ș-așa, ș-așa Hasten just a bit now, Întăriți-o nițeluș For she is about to get here, C-ajunge acuș-acuș Once again, boys, Și-nc-o dată, măi băieți Hop like this, like that. Hop ș-așa, ș-așa Hasten it with just one more step, Mai întăriți-o de-un pas For she is here, she did not stay there, C-a ajuns și n-a rămas Once again, boys, Și-nc-o dată, măi băieți Hop like this, like that. Hop ș-așa, ș-așa Two grains, two straws, Două fire, două paie Beat the ciuleandra (dance) hard, Luați ciuleandra la bătaie Once again, boys, Și-nc-o dată, măi băieți Hop like this, like that. Hop ș-așa, ș-așa Keep it like this, I won't quit, Tot așa, că nu mă las For I'm synchronized with my sweetheart, Că sunt cu puica pe-un pas Once again, boys, Și-nc-o dată, măi băieți Hop like this, like that. Hop ș-așa, ș-așa Two grains, two straws, Două fire, două paie Beat the ciuleandra (dance) hard, Ia ciuleandra la bătaie Once again, boys, Și-nc-o dată, măi băieți 749 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Hop like this, like that. Hop ș-așa, ș-așa Once again, boys, Și-nc-o dată, măi băieți Hop like this, like that. Hop ș-așa, ș-așa Week 8/7 Vizionați videoclipurile /Watch the videos André Rieu & Gheorghe Zamfir - Ciuleandra (Live in Bucuresti) https://youtu.be/tXWhagjnGxw Ciuleandra -- Maria Tănase (imagini joc) https://youtu.be/gKzaJRdUt0k CIULEANDRA – imagini România https://youtu.be/GS4WAXMxtv4 Variații moderne CIULEANDRA/ Mordern interpreting of the Ciuleandra song UNU' Vs Maria Tanase - Ciuleandra ( Drum'N'Dub Remix ) https://youtu.be/C_3KS0Qa6PM KEMPES - Ciuleandra (Tribut Maria Tanase) https://youtu.be/EgA6PbwkHG0 Ciuleandra – JOC DE INVĂTAT https://youtu.be/JWY8JJsZiHQ Week 8/8 Gramatică – recapitulare/ Grammer – revision Basic Romanian Grammar Lesson 7: Morphology - The Verb (1/3) https://www.youtube.com/watch?v=1q_95jd40DI Basic Romanian Grammar Lesson 7: Morphology - The Verb (2/3) https://www.youtube.com/watch?v=kAkH3wKwUn8 Basic Romanian Grammar Lesson 7: Morphology - The Verb (3/3) https://www.youtube.com/watch?v=HIu0j5GdMqk&t=461s Basic Romanian Grammar – quick overview - theory https://www.youtube.com/watch?v=HLvyUlZf-Dc&list=PLF5EFFAB3A0C9914E Essential Ro verbs https://www.youtube.com/playlist?list=PLpt8eJXixgDj90BKI9N97vW6aLwCxukcR The 14 Most Common Romanian Verbs Level 1 https://www.youtube.com/watch?v=7weLbPEex4Y The 14 Most Common Romanian Verbs Level 2 750 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) https://www.youtube.com/watch?v=liEAtBuMFqk Romanian Hub Mihnea Classification of Romanian Verbs | Learn Romanian Grammar Lesson https://www.youtube.com/watch?v=Vy4ziKBFr7k The Romanian Pronoun (Pronumele) | Learn Romanian Grammar Lesson https://www.youtube.com/watch?v=oqanAtuRDXQ Learn Romanian Grammar https://www.youtube.com/playlist?list=PL-4-whM4mEQWTH3AuyQONmtDK4TO6h_P Week 8/9 Modul conjunctiv recapitulare/ Conjunctive mood – revision 1. Citește fișa de lucru/ Read the worksheet 2. Conjungă la modul conjunctive următoarele verbe/ Conjugate the following verbs: a avea, a fi, a ajunge, a merge, a veni Week 8/10 Adjectivul recapitulare/ The adjective – revision 1. Citește fișa de lucru/ Read the worksheet 2. Alcătuiește 10 propoziții alegând adjective din foaia de lucru/ Create 10 sentences choosing 10 adjectives from the worksheet. The genre of historical/ traditional fiction presents events from the past in a fictional format. The students could learn from this multi-layer lesson that traditions are subject to change keeping up with the changes from the society. The gist, on the other hand, remains stable and talks about the connections between generations. The role of the writer and the director is to value and to present a reasonably accurate view of historical events. The comparative approach that puts together music, ethnographic testimonies, author’s testimonies and the applied language usage makes it interesting and stress upon the visual skills that the students developed in the last years. They also get to understand that specific facts or the sequence of events could be changes to make the stories more interesting or to simplify complex situations. So long as the important historical facts are retained, these changes are legitimate poetic license and are not considered elements of common cultural heritage. Conclusion Film, as a whole, cinematography, as a mean of communication, involves a code, such as the written alphabet, for encrypting and decrypting messages. Encryption aims to compress 751 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) information in order to “transmit” it to the “receiver”. The film, with all its genres, can be used for general education and preparation for life. This “training” must be permanent, because human society is evolving, but the emphasis is on the education of the younger generation. Therefore, we can conclude by saying that, using film and media literacy to develop their abilities in dealing their cultural and language skills, the learning process is fruitful and enjoyable. These strategies lead to a way more integrated to an intercultural experience and give the opportunity to look wider and closer at the culture (an interdisciplinary core) where the target language is spoken. Bibliography 1. Bălan, R., Cehan, A., Ciută, C., Dascălu, M., Gheorghiu, E, Olaru, E. (2003): In-service Distance Training Course for Teachers of English. Iasi: Polirom Publishing House 2. Byram, M Gribkova, B Starkey, H. (2002), Développer la dimension interculturelle dans l’enseignement des langues. Strasbourg : Conseil de l’Europe. 3. Council of Europe (2001), Common European Framework of Reference for Languages: Learning, Teaching, Assessment. Cambridge, U.K.: Press Syndicate of the University of Cambridge. 4. Flueraş, V. (2003) Paideia şi gândire critică. Cluj-Napoca: Casa Cărţii de Ştiinţă, colecţia Ştiinţele Educaţiei, p. 52-54. 5. Puren, C. (2013), « La compétence culturelle et ses composantes » Hors-série de la revue Savoirs et Formations n° 3 « Parcours de formation, d'intégration et d'insertion : La place de la compétence culturelle ». Montreuil : Fédération AEFTI, pp. 6-15. 6. Steele, J.L., Meredith, K.S., Temple, C., Walter, S. (1998) Promovarea gândirii critice - ghidul II, translated by. Codruţa Bălibanu, p. 29-31. 752 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) A REVIEW OF CONTRIBUTORY FACTORS TO THE DIVERSITY AMONG SIGN LANGUAGES IN THE ARAB WORLD Cansu GÜR Assist. Prof., Atatürk University, Faculty of Letters, Department of American Culture and Literature, Erzurum, Turkey ORCID NO: 0000-0002-2213-8743 Haitham ALMHAMMAD MA Student, Atatürk University, Institute of Social Sciences, Erzurum, Turkey ORCID NO: 0000-0001-8799-5212 ABSTRACT Sign languages are natural human languages with their rule-based organizations. They are national; that is, every community has its own sign language. There are an estimated 121 national sign languages used by deaf communities around the world (Simons & Fennig, 2018). Each sign language has its own grammatical structure and vocabulary even though there are a lot of remarkable similarities across sign languages because of historical contact and basic iconic properties (Pichler, 2009). The present study investigates Arab sign languages, a sign language family with several varieties. Each state in the Arabic region has its own sign language, which means that there are as diverse Arab sign languages as the states that exist in the Arab world. The aim of this study is thus to examine all the contributory factors which play a role in having such a great diversity in the Arab sign languages within one specific region. More specifically, geographical, traditional, economic, and political factors leading to this diversity among Arab sign languages are to be scrutinized and discussed in the present study. Keywords: Arab sign languages, the Arab world, diversity, contributory factors, geographical, traditional, economic, political DIVERSITY OF SIGN LANGUAGES IN THE ARAB WORLD Though people of the Arab communities can speak the Modern Standard Arabic (MSA), it is not the mother language of anyone. MSA is the same as the Classical Standard Arabic but without diacritics1. In Arabic, these diactrics change the meaning of words, for example ٌ‫سنَة‬ َ ٌ 1 a mark, point, or sign added or attached to a letter or character to distinguish it from another of similar form, to give it a particular phonetic value, to indicate stress, etc., as a cedilla, tilde, circumflex, or macron. Retrieved from https://www.dictionary.com/browse/diacritic 753 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) (sanatun) means a year, while ٌ‫سنَة‬ ِ (sinatun) means drowsiness. Also, ‫ٌبِ َد ْي ٍنٌبِ ِد ْي ٍنٌبَ َد ْينٌٌَ ْني َِد‬, whereby ٌ‫( بَ ِد ْين‬badinun) means fat; ‫ن‬ ٌٍ ‫( بِ َد ْي‬bidaynin) means with a debt; ‫ن‬ ٌٍ ‫( بِ َد ْي‬bidinin) means with religion; and ٌَ‫( بَ َد ْين‬badayna) means they /feminine/ looked like. People in Arab communities can guess the meaning of words by the context and that’s why they adopted MSA, but the Classical Standard Arabic is still used in other countries. However, the Arabic language has different dialects and accents which differ from country to country and even within one country. Therefore, MSA is the language used in education and formal events. Also, when two Arabians have difficulty in conversing with each other due to their different dialects, they resort to this language. As stated by Abdel-Fattah (2005), “Sign languages all over the world are not a new invention. They existed on par with the spoken languages. Their invention cannot be attributed to any person. Rather, they developed naturally just as other verbal languages (Bellis, 2004)”. Arabic Sign Languages (ArSLs) are not an exception. Since there are many states in the Arab region, there are many sign languages, yet there is no standard sign language known among Arab communities. The mistaken idea that there is or there should be a standard sign language for all Arab is due to the existence of MSA, as pointed to by Abdel-Fattah (2005). ArSLs has not gotten enough interest. Disability is one reason for that since it is seen as a disgrace and lots of families used to hide their disabled children, especially girls, eventually being deprived of getting an education, and it was even seen as a reason for not marrying someone from such a family (Hendriks & Baker 2008). Moreover, “people with a disability that prevents them from learning and speaking Arabic well, such as the deaf, are more stigmatized than, for instance, blind people or those that miss a limb” (p.5). Another example is from Jordan, as Al-Fityani (2010) mentioned, where a survey is funded by the Greater Amman municipality and studying 1,056 deaf people in 2006 showed that 99% of respondents dropped out of school. Even such an attitude towards deaf people might have caused the lack of a unified sign language within Arab communities and the presence of numerous sign language varieties. However, this attitude has recently changed due to certain constructive attempts. For instance, Alamri (2017) mentions how the creation of the job title Sign Language Interpreter in Saudi Arabia helped deaf people and managed them to participate in various activities such as educational, cultural, religious, leisure, and civic ones (Al Showaier 2007). FACTORS CONTRIBUTING TO THE DIVERSITY ACROSS ARAB SIGN LANGUAGES What follows is an account of the factors contributing to the diversity of sign languages in the Arab region in terms of geography, tradition, and politics. Also, how some ArSLs differ in using 754 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) the parameters of sign languages is to be discussed. Last but not least, some examples of sign varieties across Arabic countries are to be given. Geographical Factors More than two hundred million inhabitants of twenty-two countries across the Middle East and North Africa speak Arabic (Al-Fityani & Padden, 2010). Yet, two persons from different Arabic countries may not understand each other while talking their own dialects; consequently, they may refer to MSA to be able to communicate. As mentioned before, this is not the case with sign languages. For instance, in Lebanon, a small country, there is a variance between signs used within different regions for the same concept because of geographical distribution. It has diverse terrain so that people living in the mountains have rare contact with the people in valleys or at coasts. Thus, every community kept its own sign language and improved it alone since it was hard for deaf people to reach remote places to share their signs or adopt similar signs (AlFityani, 2010). The geographical distribution seems to have affected the sign languages in the Arab region according to a comparison between LIU and four other sign languages (Al-Fityani, 2007). The results showed that two of them “are related but likely not dialects of the same language” while the other two “are most likely not related” (p. 74) due to the geographical distance between the communities using those sign languages. Traditional Factors Some traditions restrict the interaction among communities. Lots of communities in the Arabic countries have endogamous marriages, and though they have near borders with their neighbors, they remain isolated from other communities (Walsh et al. 2006). First of all, arranged marriage and alhiyar are still very active in lots of Arab communities, like the communities in the northeastern part of Syria. There, if a man wants to marry his cousin or a woman from his tribe and she refuses him, then he has the right to impose alhiyar upon her. It is an old custom to which our people still adhere (Khalaf, 2020). What al-hiyar means is that bint 'amm2 is for ibn 'amm3, so she cannot get married to anybody else unless he allows it. If somebody makes an advance to ask for her hand, he can resist it. Bitter and violent conflicts can result from that. The girl may wait so long for her ibn 'amm that she grows too old, and then he may refuse to marry her. As a result, this tradition keeps the communities separated from others. Also, it raises the rate of disability such as being deaf due to consanguineous marriage in such communities. 2 3 the daughter of one’s father’s brother the son of one’s father’s brother 755 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Similarly, Al-Sayyid Bedouin Sign Language (ABSL) is a distinctive sign language because its native users were about 150 ones only among 3000 ones in 2004. Al-Sayyid Bedouin tribe, the community within which ABSL is used, live in a village in the Negev desert in Palestine where they live together marrying from inside the community without much interaction with others; therefore, their sign language still survives. Residents of this village can use ABSL, but only those hearing ones who live with the deaf in their families are fluent signers of ABSL (Woll, 2019). Kisch (2004) highlighted the fact that within Al-Sayyid Bedouin community consanguineous marriage is common and the rate of hearing loss are high at 3% of the population due to genetically recessive traits of profound pre-lingual neurosensory deafness. In some way, this community is like that of Martha's Vineyard as Croce (1985) stated in the following: From the seventeenth century to the early years of the twentieth, the population of Martha's Vineyard manifested an extremely high rate of profound hereditary deafness … the Vineyarders who were born deaf were so thoroughly integrated into the daily life of the community that they were not seen -and did not see themselves- as handicapped or as a group apart. Deaf people were included in all aspects of life such as town politics, jobs, church affairs, and social life. However, deaf people within Al-Sayyid Bedouin community are not as lucky as the Vineyarders. This consanguineous marriage results only in genetic deafness and eventually increases the number of the deaf, leading to its survival, sticking more to their language, and to more resistance to accepting another language. Similarly, the Jewish emigrants who came to Israel from Algeria lived together and married among themselves, and extended families which resulted in the emergence of deaf people within new villages in Israel according to Cabot Briggs and Guede (1964). Polygamous marriage is another tradition in the Arabic region. Polygamy, as cited in AlKrenawi (2012), is considered a valid form of marriage in countries across the globe, such as Africa, Algeria, Benin, Chad, Congo, Ghana, Togo, Tanzania, Thailand, and Mormon societies (Bao, 2008; Jankowiak, 2008; Makanjuola, 1987; War, 1979; Welch and Glick, 1981), and in Saudi Arabia, the United Arab Emirates (UAE), Egypt, Kuwait and Jordan (Abdul-Salaam, 1997; Al-Shamsi and Fulcher, 2005; Al-Sherbiny, 2005). “With respect to the very few restrictions of polygamy in the new family codes of the Arab Gulf, one must, first of all, note that polygamous unions still occur at rather high rates compared to most other Muslim countries”, remarks Moller (2013). Thus, a woman from the Levant will not be sure that she will be the only wife if she has a marriage proposal from a man of Gulf states, for she is sure that polygamy is legitimate there among men and the law and the whole community approve it, 756 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) even the women there submit to it. Also, a man from the Gulf communities is more conservative and will not allow his wife to travel alone. For example, in Saudi Arabia, “Almost all Saudi women who travel internationally are accompanied by a male family member, most often by a husband or a brother” (Lefdahl-Davis, & Perrone-McGovern, 2015). Therefore, it may take a long time to be able to make a visit if she is from a far country. On one hand, the remoteness between the states such as the Levant states, Gulf states and Qatar will make it economically unlikely that men and women will meet each other, marry, make families, and visit their relatives-in-law as opposed to the proximity of Syria and Lebanon to Jordan which cost very little to travel and meet each other (Al-Fityani & Padden 2010). Such factors will keep communities enclosed within their traditions and languages, whether spoken or sign. Political Factors Al-Fityani (2010) gives some examples of how ArSLs are influenced by the immigration regulations within Arab countries which contributed to isolating them from each other more and more. Arabs are not free to travel to any Arabic countries they want. There are countries which require visa to accept other Arab as tourists, workers, or immigrants. Therefore, it is very common to have some Syrians married to Lebanese or Jordanians for being related to the Levantine region (Al-Sham: Syria, Lebanon, Jordan and Palestine). Communities within these countries share more similar cultures, traditions, and dialects than those Arabic countries in the African and the Gulf countries, though the Levant and the Gulf countries share the same border. A woman from the Levant will be hesitant to accept a marriage proposal from a man from the Gulf countries knowing it is difficult to get there, and even if she can get a visa, she knows that she cannot easily visit her relatives in her homeland. Moreover, the relations among Arab states are still not stable; borders between some states may be closed at any time; Arab workers from other states may be obliged to return to their states or being stuck in other states at any time, and work-seekers may be banned from traveling to another state at any time. These restrictions have limited the interaction among the communities, including deaf communities. VARIETIES OF ARAB SIGN LANGUAGES WITHIN ONE STATE In some Arab states, there may be more than one sign language being used. To illustrate, in Palestine, there are some sign languages in use like Palestinian Sign Language (PSL), Israeli Sign Language (ISL), Al-Sayyid Bedouin Sign Language (ABSL), the sign language used in Gaza mentioned in Al-Fityani (2010), and Algerian Jewish Sign Language (AJSL). Lanesman (2013) states that AJSL is used in the Jewish quarter of Ghardaia, a town in the sub-Saharan 757 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) part of Algeria. This quarter has lots of deaf people and thus this language appeared. Hearing people also use this language to be able to communicate with this large population of deaf people. In the middle of the twentieth century, members of AJSL community migrated to Israel and stuck to their own sign language so that it survived alongside ISL unlike other Sign languages of other immigrants which disappeared long time ago. Al-Fityani (2010) points to some varieties of sign languages in Egypt. It seems that there is a somehow formal sign language being used by students at schools for communication which is different from that being used by deaf people at clubs and organizations (Asdaa, 2006). Also, she mentions personal communication with Sami Gamil, the primary researcher of the dictionary (July 21, 2009) which indicates that there is a difference between the sign language of Alexandria and the sign language of Cairo; however, she notes that more studies are required to assure this point. VARIETIES IN USING THE PARAMETERS OF ARAB SIGN LANGUAGES Al-Fityani (2010) made a comparison between LIU and four other sign languages which are Kuwaiti Sign Language (KSL), Libyan Sign Language (LSL), and Palestinian Sign Language (PSL), Al-Sayyid Bedouin Sign Language (ABSL) in Palestine, and American Sign Language (ASL). Cognates4 from those sign languages were drawn from their published dictionaries and videos as to ABSL, and then were compared in terms of four phonemic parameters: handshape, movement, location, and orientation of the palm, that is, identifying similarities in syllable and segmental structure. “Iconic signs were not eliminated, as iconicity may be highly subjective (p, 66). 167, 183, 267, 165, and 410 vocabulary items to the previous languages respectively were used for the different comparisons. The comparison showed that LIU had 58% of related and identical cognates with PSL due to the proximity and common traditions between them. Then came KSL sharing 40% of cognates, followed by LSL having 34% of common cognates. However, ABSL had the least cognates in common, only 24% “because the Al-Sayyid community is a closed Bedouin one with little or no contact with neighboring communities. Members of the Al-Sayyid community do not commonly marry members outside their group” (p. 64). They reported that LIU-PSL and LIUKSL were related but likely not dialects of the same language because their cognates lie within the 36-81% range. As for LIU-LSL, LIU-ABSL, and LIUASL, they were probably not linked since they share only 12-36% of cognates. The results of this study suggest many of these sign 4 a word that has the same origin as another word, or is related in some way to another word. Retrieved from https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/cognate 758 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) languages are likely to be distinct languages, not dialects, and are unrelated historically” (p. 83). EXAMPLES OF SIGN VARIETIES An example of the diversity of signs for the same concept is represented in Figure 1 by AbdelFattah (2005) to sign woman and deaf in four sign languages: Egyptian, Libyan, Jordanian, and Palestinian. Figure 1. Examples of woman and deaf from different countries (taken from Abdel-Fattah, 2005). Another example by Al-Fityani & Padden (2010) of the diversity is the difference between Jordanian Sign Language and Libyan Sign Language to sign the word who (see Figure 2). Figure 2. Examples of who from two different countries (taken from Al-Fityani & Padden, 2010). 759 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) CONCLUSION As a result of what was mentioned above, there are so many factors including geographical, traditional, economic, and political ones that contributed to some kind of isolation among Arab communities leading to diversity of their sign languages. In addition to those factors, Arab are more likely to be content to have their own sign languages and proud of their own states, and happy to stick to their current sign languages despite the diversity among them. The most influential factor seems to be Arab people’s willingness to stick to their own communities and their traditions even though there are better ones. Though deaf people in the Arab world need a natural sign language with features similar to MSA that should be taught in the local sign language of every community by trained teachers of the same sign language, it seems that this diversity will continue to exist for the near future. REFERENCES Abdel-Fattah M. A. (2005). Arabic sign language: a perspective. Journal of deaf studies and deaf education, 10(2), 212–221. https://doi.org/10.1093/deafed/eni007 Alamri, G. (2017). Teachers' Beliefs and Attitudes about Saudi Arabia Sign Language. Lamar University-Beaumont. Al-Fityani, K. (2007). Arab sign languages: A lexical comparison. Center for Research in Language Technical Reports, 19(1), 3-13. Al-Fityani, K. (2010). Deaf people, modernity, and a contentious effort to unify Arab sign languages. UC San Diego. Retrieved from https://escholarship.org/uc/item/23n5f0h5 Al-Fityani, K., & Padden, C. (2010). Sign language geography in the Arab world. Sign languages: A Cambridge survey, 20. Al-Khalifa, H. S. (2011). On the implementation of text to Arabic Sign Language converter on mobile phones. Technology and Disability, 23(2), 65-74. IOS Press. Al-Krenawi, A. (2012). A study of psychological symptoms, family function, marital and life satisfactions of polygamous and monogamous women: The Palestinian case. International Journal of Social Psychiatry, 58(1), 79-86. Al-Showaier, H. (2007). Unification of Arabic sign languages. Paper presented at the XIV World Congress of the World Federation of the Deaf in Madrid, Spain, 16-22 July. Asdaa’ Association for Serving the Hearing Impaired. (2006). Sign language: Continuing with life. Asdaa’ Association for Serving the Hearing Impaired, Alexandria, Egypt. Cabot Briggs, L., & Guede, N. (1964). No more for ever; A Saharan Jewish town. Cambridge, MA: Peabody Museum. 760 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Groce, N. E. (1985). Everyone here spoke sign language: Hereditary deafness on Martha’s Vineyard. Harvard University Press. Hendriks, B., & Baker, A. (2008). Jordanian Sign Language: Aspects of grammar from a crosslinguistic perspective (Vol. 193). PhD dissertation, University of Amsterdam, Utrecht: LOT. Khalaf, S. N. (2020). Social Change in Syria: Family, Village and Political Party. Routledge, London. DOI: https://doi.org/10.4324/9781003050551 Kisch, S. (2004). Negotiating (genetic) deafness in a Bedouin community. In J. van Cleve (Ed.) Genetics, disability and deafness (pp. 148-173). Washington DC: Gallaudet University Press. Lanesman, S. (2013). Algerian Jewish Sign Language: its emergence and survival. Doctoral dissertation. University of Central Lancashire. Lefdahl-Davis, E. M., & Perrone-McGovern, K. M. (2015). The cultural adjustment of Saudi women international students: A qualitative examination. Journal of Cross-Cultural Psychology, 46(3), 406-434. Moller, L. M. (2013). Family law in the Arab Gulf: Recent developments and reform patterns. J. Islamic St. Prac. Int'l L., 9, 22. Walsh, T., Rayan, A.A., Shahin, H., Shepshelovich, J., Lee, M.K., Hirschberg, K., Tekin, M., Salhab, W.E., Avraham, K.B., King, M.C. & Kanaan, M., 2006. Genomic analysis of a heterogeneous Mendelian phenotype: multiple novel alleles for inherited hearing loss in the Palestinian population. Human genomics, 2(4), 1-9. Woll, B. 2019. Applied Linguistics from the Perspective of Sign Language and Deaf Studies. In: Wright, C., Harvey, L. and Simpson, J. (eds.) Voices and Practices in Applied Linguistics: Diversifying a Discipline, pp. 51–70. York: White Rose University Press. DOI: https://doi.org/10.22599/BAAL1.d. Licence: CC BY-NC 4.0 761 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) HISTORY OF MEDIEVAL THEATRE: TEXT AND PRESENTATIONS Ananda Majumdar The University of Alberta (Bachelor of Education after Degree Elementary, Faculty of Education. ABSTRACT When Rome Felled, it took theatre with it. Everything was underground, such as entertainment went subversive, the Church became hostile from amusement, actors were downgraded to the befringed of society, pestered etc. All that remained was the achiest interest in a few dead classics and boarding rituals by Charlemagne. Dramas become a flourish after a half-millennium's forceful muteness. Medieval staginess reproduced the ideas of the Church and the Bible. The beginning of the 20th-century literature permitted some plays to be written in standard languages to generalize everyday and straightforward people. A question arises "Whom do you seek after expensive research by the communities of monks on primitive dramas. On the other hand, Drama was controlled by the Church and was traditional. Finally, theatre flourished like a flower in many towns by the fourteenth Century. Those changes were morality plays, religious spectacles, low comedy etc. Finally came the Renaissance. The purpose of the article is to offer a brief image of Medieval theatre and Drama and its historical context. The result of the article has concluded extensive research over medieval Drama and theatre, which has been completed nicely, including its simplistic version. A documentary analysis has been followed for the methodology of the paper writing. A feature question is how does theatre return its appearance? Keywords: Renaissance, Role of Church, Traditionalism, Medieval Craftmanship, Classics and Literature, Isidore of Seville in the Etymoligiae, Honorius in the Gemma Animae, John of Salisbury in the Policraticus. Honorius, Comedy, Tragedy, Personae of Comedies, Individualism, Masks, Boethius, John the Scot, Ancient Rome, Trinitarian Tracts. Introduction The fall of Rome was a tragedy for the Roman theatre. The hostility of the Church forced the art of theatre to be underground. Church did not like arts and music; therefore, actors were persecuted in tombs in unholy graves (Symes, 2009). In the 10th Century, the art of Drama started re-appearing after a long gap by the experimentation of many theologians’ philosophers such as Boethius, John 762 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) the Scot etc. 1At the beginning of the 12th Century, few literary dialects were allowed to use in some plays, simplified for simple people of the society. 2The Church still controlled the Drama. At the end of the 14th Century, the theatre was started in a few towns (Symes, 2009). Dramas were based on religion and a comedy based such as moral plays, religious themes through its spectacles, the story of Christ in one place, on the other place it was like carnival plays, comedy etc. The revolution of the art and crafts in the name of theatre finally came called Renaissance.3 Monumental works of philology were one of the prioritized works for its preservation and identification. Citations bibliographical works started in the libraries. This is how the features of medieval Drama began to introduce to the contemporary diaspora. Many examples of Drama had been invented by historians and described by philosophers. 4German humanist Konrad Celtes invented the Terentian comedies of Hrotsvit of Gandersheim5 (Symes, 2009). He published this comedy in 1501, with a picture etches by Albrecht Durer6. However, those published manuscripts had various contradictory images and were incomplete. Therefore, it was not easy to reach a final agreement among scholars of those days. Modern days metanarratives of drams are supported by many scholars for their fruitful preservation with accurate images. It has been preserved with enough evidence as documentation with its legal identity. The canon7 of medieval Drama has been transformed into anthologies, translations, and editions today (Symes, 2009) to become a form of theatre for the public domain. 8The Theatre of London was thus built-in 1576. This is how the structure of the ancient form of Drama, such as the 'mask' image, became fashionable, creative, and an expectation as a theatre idol. The theatre was rarely profitable and written9. The image of 1 The History of Medieval Theatre/Theatre of Medieval History: Dramatic Documentary and Performance of the Past. Paragraph 1. 2 The History of Medieval Theatre/Theatre of Medieval History: Dramatic Documentary and Performance of the Past. Paragraph 1 3 The History of Medieval Theatre/Theatre of Medieval History: Dramatic Documentary and Performance of the Past. Paragraph 1 4 The History of Medieval Theatre/Theatre of Medieval History: Dramatic Documentary and Performance of the Past. What was Medieval Drama. Paragraph 1st. 5 The History of Medieval Theatre/Theatre of Medieval History: Dramatic Documentary and Performance of the Past. What was Medieval Drama. Paragraph 1st 6 The History of Medieval Theatre/Theatre of Medieval History: Dramatic Documentary and Performance of the Past. What was Medieval Drama. Paragraph 1st 7 The History of Medieval Theatre/Theatre of Medieval History: Dramatic Documentary and Performance of the Past. What was Medieval Drama. Paragraph 2nd. 8 The History of Medieval Theatre/Theatre of Medieval History: Dramatic Documentary and Performance of the Past. What was Medieval Drama. Paragraph 2nd. 9 The History of Medieval Theatre/Theatre of Medieval History: Dramatic Documentary and Performance of the Past. What was Medieval Drama. Paragraph 2nd. 763 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) the theatre was community-based than a bounded scenario. The medieval idea of theatre can be reflected into two phases: early Theatre and Late Theatre. The early theatre was controlled by the Church in the biblical canon and would explain to a 10 majorly illiterate population. Annual religious events were a part of the early theatre. 11Theatre in the Middle and Late Medieval periods expanded from the Roman Empire to continental Europe. One of the developments in comedy was 12 "Feast of Fools" (Newman, 2012), a festival of mock sessions where lower clergy was allowed to mock the higher clergy and about church life. The development of the theatre had reflected through its expansion beyond the Church. Literature Review 13The era of 600 A.D. was a dark age in Medieval Europe. It was because of the fall of Rome. Nothing was stable except the power of the Church. 14In the 4th Century, the Bishop was declared as the supreme ruler and the rule of the Church in secular concerns. The manor supported features of slavery and feudalism, the non-church political anchor, influenced by the Church (Introduction to Theatre -- Medieval Theatre, 2007). According to the Church, the Church restricted performing Drama plays because of their temporary attraction and pleasure, which was not suitable for the nobility of humanity. In the name of the theatre, there were jugglers, rope dances in nomadic tribes etc. The Drama was not written, and unstructured images damaged the scripts and notes of dramas. 15 Between 925 to 975 dramas fall in religion for churches contribution. Church banned theatre except for its religious-based plays such as 'pagan rites'16 (Introduction to Theatre -- Medieval Theatre, 2007). 17 In the 12th Century, the Crusades helped bring other cultures to Europe along with "Liturgical drama"for the contributions of churches rituals. Therefore, those were religiousbased Dramas within the Church's boundary. Inhabitants' dramas started to spread outside the Church, which was also religious based. However, the restriction was in full swing because of its religious nature in medieval Europe, where the Church was supreme. The democratization of theatre was not possible due to its traditional spiritual entity. This paper has discussed the appeal 10 Theatre in the Middle Ages. Theatre in the Early Middle Ages. Paragraph 1 st. Theatre in the Middle Ages. Theatre in the Middle and Late Medieval period. Paragraph 1 st. 12 Theatre in the Middle Ages. Theatre in the Middle and Late Medieval period. Paragraph 1st. 13 Medieval Theatre. Medieval History. Paragraph 1st. 14 Medieval Theatre. Medieval History. Paragraph 1st. 15 Medieval Theatre. Little is known about the theatre between 600-1000A.D. Paragraph 2nd. 16 Medieval Theatre. Little is known about the theatre between 600-1000A.D. Paragraph 2nd. 17 Medieval Theatre. Little is known about the theatre between 600-1000A.D. Paragraph 2nd. 11 764 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) of theatre in its various forms by many examples and mainly discusses the theme of personae of comedies by Boethius. Methodology The paper has been assumed through subordinate sources of data. Subordinate sources of data include academic articles, websites etc. The method to writing the essay has been taken by the description of sources, by reading, gathering in-depth insights on topics, focusing on exploring ideas, summarising, and interpreting and mainly expressed in words (documentary analysis through qualitative approach). The paper has systematically discussed various characteristics of theatre such as Drama, folklore, comedy tragedy etc. It has also focused on the societal ideal of religion and the context of Drama. It has discussed insufficient clues of literal elements as the structure of theatre and finally concentrate on those philosophers who came to express medieval theatre through their many experiments. medieval-drama.png (804×453) (medievalists.net) Result and Discussion It was rare to understand by the Middle Ages people about the plays of ancient Rome. Few learned men knew about the voice and gesture of many characters who performed theatre through their 765 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) soft skills. The information about Drama folklore as art and crafts represented by comedians’ tragedians transformed by 18Isidore of Seville in the Etymologiae. It was also rare to collect and limited to the mass while traditional forms of Drama were already inactive. Therefore, it was complicated to understand the Drama of the ancient periods, except those generated by 14th centuries grammarians and Isidore. In the 10th Century, Drama comedy manuscripts had been recited through mute representation. This is how the Roman modes of Drama of the Middle Ages had been ignored. The ignorance was clear through its misrepresentation and without conservation. According to Professor Gustave Cohen,19 humanistic reading and learning of the 11th and 12th centuries had been overstated. 20Honorius has mentioned current histories of medieval Drama in the Gemma Animae (ca 1100) and John of Salisbury in the Policraticus. Honorius. They had shown the truer images of medieval literature throughout Drama, folklore, comedy and many other art and crafts materials. 21Emperor Honorius had reflected the image of the Church's priest as the hero of the tragedy in the theatre of the Church. Christ in the theatre was a symbol of religious theme that reflected a traditional 22 Augustinian metaphor about the wonders of Christian belief, which can be the alternative to the popular Roman sights of the kingdom. 23 Emperor Honorius had reflected his thoughts throughout the tragedies of medievalism. In contrast, the philosopher of the Renaissance, 24John of Salisbury, had reflected Roman comedies through sign and speech, which had been entirely followed by Cicero and other classic authors of the Middle Ages. Formal comedy and tragedy were two important narrators of medieval theatre that had been continuously ignored by medieval Drama. 25 In his fifth theological article, the philosopher of the early 6th Century Anicius Manlius Severinus Boethius, in his fifth theological article "Liber De Persona et Duabus Naturis Contra Eutychen Et Nestorium" (Marshall, 1950) had explained those narratives of medieval theatre. In his article, Boethius mentioned the definition of the 'persona' (Marshall, 1950). The representation of the persona26 focused on using a mask by many men during their performance of 27Roman plays. Therefore, the mask was another important narrative in medieval 18 Boethius Definition of Persona and Medieval Understanding of the Roman Theatre. Paragraph 1 st. Boethius Definition of Persona and Medieval Understanding of the Roman Theatre. Paragraph 1 st. 20 Boethius Definition of Persona and Medieval Understanding of the Roman Theatre. Paragraph 2nd. 21 Boethius Definition of Persona and Medieval Understanding of the Roman Theatre. Paragraph 2nd. 22 Boethius Definition of Persona and Medieval Understanding of the Roman Theatre. Paragraph 2 nd. 23 Boethius Definition of Persona and Medieval Understanding of the Roman Theatre. Paragraph 2 nd. 24 Boethius Definition of Persona and Medieval Understanding of the Roman Theatre. Paragraph 2 nd. 25 Boethius Definition of Persona and Medieval Understanding of the Roman Theatre. Paragraph 3 rd. 26 Boethius Definition of Persona and Medieval Understanding of the Roman Theatre. Paragraph 3rd. 27 Boethius Definition of Persona and Medieval Understanding of the Roman Theatre. Paragraph 3 rd. 19 766 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) theatre. 28Through this mask, actors showed the reflection of ancient comedy and tragedy. Actors represented various comedy and tragedy characters such as Hecuba, Medea, Simo etc. Boethius had emphasized the representation of masks that had focused multiple characters of one person as a comedian or a tragedian. The use of masks in tragedy and comedy indicated the figure of individual characters such as Medea, Simo etc., through their lecture and impression. 29 In the 9th Century John, the Scot marked the episode on theoretical personae with limited understanding of impression and its account by Roman actors. Mask had been explained by John the Scot as a canopy of the actors of the ancient theatre throughout comedies and tragedies. Masks are represented as the materials of individual men. Masks were used to avoid the painful moment of the faces during the Drama, which also helped elaborate the voice for a great expression on the stage. John explained that tragic hero's hurtful souls because of their insufficient rewards (Marshall, 1950). 30 John identified Hecuba and Medea as familiar legends, while Simo and Terence identified as 'comicae personae.' Boethian was a great philosopher of his time. His definition of personae had been placed into theological and grammatical dictionaries of the 13th Century, the conservatives criticized even his explanation. Many classical scholars were interested in his undistinguishable observation of 31 the 'personae' of the theatre (Marshall, 1950) on their understanding of the method to represent ancient plays. They also took reference from John the Scot. 32 Scholars Abelard interpreted Boethian's' personae of comedies' as 'actors,' not as 'mask.' 13th-century theologians discussed the passage of Boethian's conceptual ideas about personae by its relations with the Trinity33. The classic discussion of the Trinity in the Summa of Thomas Aquinas summarizes Boethius's conception of personae. The theologist said that the conception of personae is a part of the basic teaching of the Catholic Church and abbreviated the theme of mask in the ancient theatre. Therefore, according to Boethius, the term 'person' represents 'men'34as a comedian and tragedian. Aquinas said people acknowledged men of comedies and tragedies as 35 'highly honoured' (Marshall, 1950). It is a fact that 13th centuries Summae36(summary of the 28 Boethius Definition of Persona and Medieval Understanding of the Roman Theatre. Paragraph 4 th. Boethius Definition of Persona and Medieval Understanding of the Roman Theatre. Paragraph 5 th. 30 Boethius Definition of Persona and Medieval Understanding of the Roman Theatre. Paragraph 5 th 31 Boethius Definition of Persona and Medieval Understanding of the Roman Theatre. Paragraph 7th. 32 Boethius Definition of Persona and Medieval Understanding of the Roman Theatre. Paragraph 8th. 33 Boethius Definition of Persona and Medieval Understanding of the Roman Theatre. Paragraph 17 th. 34 Boethius Definition of Persona and Medieval Understanding of the Roman Theatre. Paragraph 17 th. 35 Boethius Definition of Persona and Medieval Understanding of the Roman Theatre. Paragraph 17 th. 36 Boethius Definition of Persona and Medieval Understanding of the Roman Theatre. Paragraph 18th. 29 767 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) subjects) did not detail ancient times theatres. However, theologians of the 12th and 13th centuries knew about the personae of the theatre explained by Boethius and a sub-reference of John the Scot. Conclusion A feature question is how does theatre return its appearance? It has re-appeared by many philosophers such as Boethius, John the Scot, and their work on many narratives of theatre such as Boethius's conception of mask in the ancient Drama, preservation of many artforms, making a community-based concern about the medieval art and crafts are few initiatives of its re-appearance with a joy. It was a theatrical performance from the 5th Century to the beginning of the Renaissance after the fallen of the Roman Empire. Because of the lack of evidence, records, written text, and the control of the Church and the elite political classes, the glimpses of the theatre were not in full swing in the early period of the Middle Ages. By the late period, Drama and theatre re-appeared through a new secularistic form for its acceptance to everyone. There are two main stages of medieval theatre: fixed and movable stages. The early theatre was indoors in the form of Christian worships according to the rules of the churches and the elite political wishes. Technical tricks were more visible on the fixed stages and contained many features of medieval theatre. Therefore, the theatre between 600 and 1600 A.D. of the Middle Ages was called the Medieval Theatre in the context of Jesus Christ and tales from the Bible. In contrast, the Late theatre started its outdoor activities through plays. It was a Renaissance of Medievalism when the theatre had recognized as a community activity by gathering people for its enjoyment. The re-appearance of the theatre started in the Late medieval era. 768 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Movable Stage of the Medieval Theatre Medieval+Pageant+Wagons.jpg (700×567) (bp.blogspot.com) References: 1) Marshall, M. H. (1950). Boethius' Definition of Persona and Mediaeval Understanding of the Roman Theater. Speculum, 25(4), 471–482. https://doi.org/10.2307/2849378 2) Symes, C. (2009). The History of Medieval Theatre / Theatre of Medieval History: Dramatic Documents and the Performance of the Past. History Compass, 7(3), 1032–1048. https://www.academia.edu/10186714/The_History_of_Medieval_Theatre_Theatre_of_Medie val_History_Dramatic_Documents_and_the_Performance_of_the_Past 3) Introduction to Theatre -- Medieval Theatre. (2007). Nvcc.edu. https://novaonline.nvcc.edu/eli/spd130et/medieval.htm 4) Staging: Medieval Theatre. (2016, May 3). Theatrical Effects and Staging; Theatrical Effects and Staging. https://theatricaleffectsandstaging.wordpress.com/medieval-theatre-staging/ 5) What Is Medieval Theatre? (with picture). (n.d.). Musical Expert. Retrieved February 24, 2022, from https://www.musicalexpert.org/what-is-medieval-theatre.htm 6) Newman, S. (2012, May 25). Theatre in the Middle Ages. The Finer Times. https://www.thefinertimes.com/theatre-in-the-middle-ages 769 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) EFFECTS OF INSECURITY ON THE NIGERIAN ECONOMY Gwaison Panan Danladi Economics and Management Science Department, Nigeria Police Academy, Wudil-Kano, Nigeria Zakari Sale Economics and Management Science Department, Nigeria Police Academy, Wudil-Kano, Nigeria Mwolchet Pokyes Shekara Department of Economics College of Education,, Gindiri, Plateau State, Nigeria. ABSTRACT Insecurity and terrorism have been a major challenge to the Nigerian government in recent times. The activities of the Islamic sect Jama'atu Ahl as-Sunnah li-Da‘awati wal-Jihad (Boko Haram) and Islamic State in West Africa Province (ISWAP),Bandits, Herdsmen, and Indigenous People of Biafra (IPOB) had led to the loss of lives and properties in the country especially in the Northern, eastern and western part of Nigeria. The insecurity has manifested in Some of these activities include bombing, suicide bomb attacks, sporadic shooting of unarmed and innocent citizens, burning of police stations, churches, kidnapping of school girls and women, travelers, religious leaders, security personnel, and traditional leaders, Kidnapping, rape, armed robbery and political crises, murder, destruction of oil facilities, government properties, communities and places of worship. This work contains a conceptualization of insecurity, its effects on the Nigerian economy as well as the possible growth of the Nigerian economy. Some of the causes of insecurity discussed are bad governance and poor leadership. unemployment/poverty, weak security system, open" borders, and religious fanaticism. the effects of insecurity on the Nigerian economy highlighted are disruption of economic activities, the decimation of consumer confidence, decrease in Foreign Direct Investment (FDI), Increase in defense Spending more than other Sectors, the decline in productivity, increase in brain drain, and deepening corruption at all levels. The study concluded that Insecurity is debilitating to the economic development of Nigeria and many less developed economies. The study recommended the need to establishment Community Policing within each divisional police headquarters for effective management of insecurity. Governments should promote good governance, openness, accountability through the 770 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) use of print and digital media, and inform the public through conferences, seminars, and NGOs among other recommendations were made Keywords: Insecurity, Economic growth, Boko Haram, IPOP, Bandits, ISWAP, Introduction Insecurity in Nigeria has reached an alarming proportion showing its ugly head in various facets of our national life. Life’s are lost on daily basis, population depleted, businesses in comatose, investments are nose-diving, multinationals closing shops and vacating the country, unemployment soaring and the populace in fear. Clearly, it poses a threat to governance and economic growth in troubled nations. According to Stewart (2004), the economic cost of insecurity is enormous. People who joined the fighting forces, who are killed or flee, can no longer work productively; schools, power stations, and roads that are destroyed reduced the productive capacity of the economy. Further, displacement of people reduces the production of exports, thereby reducing foreign exchange earnings, import potentials and consequently further constraining output, leading to a decline in employment and earnings Insecurity and terrorism have been a major challenge to the Nigerian government in recent times. The activities of the Islamic sect Jama'atu Ahl as-Sunnah li-Da‘awati wal-Jihad(Boko Haram) and Islamic State in West Africa Province (ISWAP),Bandits, Herdsmen, and People of Biafra (IPOB) The menace remains a threat to governance and economic growth in Nigeria. Government by their inaction has proved to be unable to solely secure its citizens. Despite government’s burgeoning recurrent expenditure on internal security both at the National and State levels, individuals in their various rights, work places and houses spend heavily to provide security for their personal lives and properties. Despite these efforts, the menace keep exacerbating. Thus in almost all parts of the country, there exist some levels of insecurity. We have seen instances of ethnic conflicts in some part of the North, kidnapping in almost all parts of the country, but prominent in South-South and West, militancy and pipeline vandalization activities in the Niger delta, terrorism and religious extremism by Boko Haram in North East, agitations for selfdetermination by IPOB (Indigenous People of Biafra) and MASSOB (Movement for the Actualization of the Sovereign State of Biafra) in South East, herdsmen disturbances in the North and Central, ritual killings in the South West and East and other political and economic disturbances. I posits that these disturbances and insecurities in its various forms affects economic growth. 771 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Thus, it has been observed that in areas were insecurity are prone in Nigeria, economic activities and variables have been lagging behind. For instance, in the North East of Nigeria where Boko Haram has held sway, the area has been deserted, businesses including informal sector have been affected, unemployment have soared, Internally displaced persons (IDPs) and camps have suddenly emerged, State internally generated revenue have plummeted etc. Again, in the Niger Delta area of Nigeria where militant’s attack on oil installations and pipeline vandalisation is persistent, a number of MNCs have closed shop or relocated their offices from the area, the country has been unable to meet its oil production quota, unemployment has skyrocketed, oil exports nosedived, foreign exchange dropped and the cost of doing business in the area have increased. So it is in the other parts of the country where insecurity strive. In response, the federal government through its annual budgets, continue to vote huge allocation to the recurrent component of internal security, military personnel and apparatus have been asked to relocate their bases to the troubled areas to quell crises, and some States have signed into law the Anti-kidnapping Act while the National assembly passed the Anti-Terrorism Act in 2011. Despite these measures, economic indices have not improved and the level of insecurity in the country is still high. A confirmation of this is the low ranking of Nigeria in the Global Peace Index (GPI, 2012) and the current recession the country has been thrown into. The aim of this paper therefore is to review the various ways in which insecurity affects economic growth in Nigeria. Concept Insecurity Concept of Insecurity and Economic Growth From the available literature, the concept of insecurity and its negative impact on economic growth has not gone without notice. However, to close a gap and for a balance analysis, we will consider a brief review on the existing literature on security before delving into insecurity. According to Nwolise (2006: 352), security is an allencompassing holistic concept which implies that the territory must be secured by a network of armed forces: that the sovereignty of the state must be guaranteed by a democratic and patriotic government, which in turn must be protected by the military, police and the people themselves, they must not only be secured by external attacks but also from devastating consequences of internal upheavals, unemployment, hunger and starvation, diseases, ignorance, homelessness, environmental degradation, pollution and socio-economic injustice. In the view of McGrew 772 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) (1988), the security of nation is predicated on two central pillars. On the one hand, it entails the maintenance and protection of the socio-economic order. In the face of internal and external threat, and on the other hand, it entails the protection of a preferred international order which minimize the threat to core values and interest as well as the domestic order. The UNDP (1994), defined human security with a view to understanding what insecurity entails. According to it, human security means first, safety from such chronic threats as hunger, disease, and repression. And second, it means protection from sudden and hurtful disruption in the pattern of daily life whether in homes, in jobs, or in communities. The UNDP report identifies seven elements that make up human security. i. Economic Security ii. Food Security iii. Health Security iv. Environmental Security v. Personal Security vi. Community Security and vii. Political Security According to Beland (2005), insecurity entails lack of protection from crime (Being unsafe) and lack of freedom from Psychological harm unprotected from emotional stress resulting from a paucity of assurance that an individual is accepted, has opportunity and choices to fulfill his or her own potentials including freedom from fear. Collier (2006) stressed that those countries which have a substantial share of their income (GDP) coming from the export of primary commodities are radically more at risk of conflict. The most dangerous level of primary commodity dependence is 26% of GDP. According to him, conflicts and insecurity is concentrated in countries with little education, fast population growth and economic decline. This was also the views expressed by Aderoju (2007). Achumba (2013) defines insecurity from two perspectives. Firstly, insecurity is the state of being open or subject to danger or threat of danger, where danger is the condition of being susceptible to harm or injury. Secondly insecurity is the state of being exposed to risk or anxiety, where anxiety is a vague unpleasant emotion that is experienced in anticipation of some misfortune. These definitions of insecurity underscore a major point that those affected by the situation are 773 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) not only uncertain or unaware of what would happen but they are also vulnerable to the threats and dangers when they occur Patterns and Dimensions of Insecurity Nigeria is currently bedeviled by a plethora of civil unrests and insecurities including but not limited to the following;  Armed robbery  Kidnapping and Ritual killings  High profile murder and political assassinations  Herdsmen disturbances and clashes with farmers  Violent agitations for resource control especially in the Niger Delta of Nigeria  Non-violent agitations for self-determination as observed in southeast Nigeria  Terrorist attacks epitomized by Boko Haram in North-East Nigeria  Ethnic and Religious tensions  Communal and land disputes typified by Aguleri-Umuleri crises in Anambra State.  Political/Post Election violence In their own various ways, each dimension of insecurity poses a different risk to the polity. In recent times, incidences of kidnapping have gained prominence. The most celebrated of these cases of kidnapping was the the276 Chibok girls that were kidnapped from their school in Borno State and the millionaire kidnapper (Evans) case in Lagos. In respect of non-violent agitations for self-determination, the case of the Movement for the actualization of the Sovereign State of Biafra (MASSOB) and Indigenous People of Biafia (IPOB) stands out. Violent agitators for resource control especially in Niger Delta include the activities of different militia groups including MEND, Ijaw Youth Council (IYC), Egbesu, Movement for the survival of Ogoni People (MOSOP) etc. In respect of militancy struggle in the Niger Delta, Aderoju (2007) attributes this to the ‘resource curse’, the tendency of natural resource dependence to cause slow growth, greater inequality and poverty for a larger majority of a country’s population The Concept of Economic Growth Economic growth in most developing and underdeveloped societies especially in the Latin America and Africa do not provide corresponding social good. Evidently, economic growth could not significantly address the spate of unemployment, poverty, diseases, hunger, illiteracy and ever-increasing crimes and insecurity. 774 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Economic growth is the process of steady increase in the real gross national product (GNP) per head of population. However, when people talk about “growth” they think chiefly of different it makes to the standard of living rather than general welfare, while growth can start from a position of less than full employment, it usually refers to the rate a t which output continues to expand in the long run after employment has been achieved. Growth is essentially a long run phenomenon. To Todaro (1977), economic growth is the steady process by which the productive capacity of the economy is increased over time to bring about rising level of national income. Brooman (2004) economic growth is the process of steady increase in the quantity and quality of goods and services the economy can produce Schumpeter (1996), defined growth as gradual and steady increase in the rate of saving and population growth. Friedman ( 2006), defined growth as “an expansion of the system in one or more dimensions without a change in its structure, Stanlake (1974) defined economic growth as the increase in national output which is due to greater utilization of existing resources. From the foregoing, economic growth is viewed, in this study, as the increase in productive capital of goods and services produced by an economy over time which can be conveniently measured as the gross domestic product (GDP) sustainable within a period of time Causes of insecurity in Nigeria A number of reasons have been adduced for insecurity in Nigeria, including but not limited to the over dependence on oil, export of primary commodities, social inequality, state failure, human right violations, resource predation, corruption, feeling of marginalization and alienation etc. Policy to tackle insecurity therefore must first address these root causes of insecurity in other to be successful. bad governance and poor leadership. unemployment/poverty, weak security system, open" borders, and religious fanaticism i. The Menace of Unemployment and Poverty It is a fact that unemployment causes poverty and extreme poverty leads to a crime that gives rise to insecurity. Aliyu (1998) characterized poverty as a situation in which people live below a defined standard of living income so that individuals and nations are classified and identified as poor. While unemployment is defined as when people are not engaged in meaningful work and are lacking the basic needs of life. Every year, tertiary institutions graduated many students who have been unfortunately thrown into the labor market with no hope for job opportunities in sight. 775 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Many become frustrated in an effort to keep mind and body together and engage in violent and criminal acts such as lucrative kidnapping, militancy, and armed robbery. Others have been terrorists ' victims and are quickly radicalized. Nwagbosa (2012) believes that past governments have failed to put in place actions that will reduce unemployment and poverty rates, which have been the major causes of insecurity in Nigeria. ii. Elite exploitation of Ethnicity and Religious Differences It is worth bearing in mind that the country's diverse ethnic make-up is not itself a cause of insecurity in Nigeria; however, political and religious leaders across the nation sometimes use ethnic sentiments to achieve their selfish ambitions. Throughout this way, the elites exploit people's minds to stir up mistrust and resentment among different ethnic groups and among the country's major religions that cause Nigeria's insecurity. In a multi-ethnic country like Nigeria, the relationship should be cordial, without reciprocal distrust, fear, and a propensity to a violent confrontation between members of one ethnic or religious group and another of that ethnicity or religious group. Adagba, et al, (2012); Achumba, et al, (2013), similarly asserted that control of scarce resources, fuel, land, economies, traditional and political offices resulted in mass killings and property destruction communities in various parts of the country. Nigeria's various ethnic groups also draw attention to neglect, racism, dominance, abuse, victimization, injustice, marginalization, nepotism, and intolerance. This often results in ethnic violence and religious conflicts. iii. Corruption Nonetheless, corruption was largely responsible for government failure and systemic infrastructure collapse, resulting in large-scale insecurity in Nigeria. The state of insecurity in Nigeria is unquestionably a result of government failure, traceable to widespread corruption. Corruption is poor not because money and profits change hands in an unequal way, and not because of participants' motives, but because it privatizes important facets of public life, bypassing representation, discussion and choice processes. Corruption is responsible for Nigeria's massive unemployment, it's the reason Nigerian youth and businessmen lack electricity to run their businesses, it's the reason many businesses fail. Unemployment6 and deprivation are the two main causes of Nigeria's insecurity. By creating unemployment and poverty, corruption leads to instability in Nigeria. According to Charas, (2014) Past governments, both Military and Democratic, had attempted to focus attention on good governance, prudence, transparency, and 776 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) accountability through a variety of means, including the creation of the Murtala Mohammed Administration Code of Conduct in 1975, the Ethical Revolution of Shehu Shagari Civil Administration in 1979, the War Against Indiscipline and the Corruption of General Muhammadu in 1984, General Ibrahim Babangida's mass mobilization for selfreliance, social justice and economic recovery in 1985, General Sani Abacha's Failed Banks Tribunal in 1994, Olusegun Obasanjo's Anti-Corruption Act in 2000. iv. Weak security apparatus Nigeria's security system is seen as very poor in both personnel and equipment. Security officers are poorly and poorly trained and poorly remunerated. As a result, the requisite expertise is not available to meet modern security challenges. The contribution of the security personnel to the Nigerian project of ensuring general safety is equally of serious concern. This weak security system can be due to a number of factors including corruption, insufficient police, and other security agencies funding, lack of modern equipment, poor safety personnel health, and inadequate staff. Nigeria is largely under police jurisdiction and this partially explains the Nigerian Police Force's failure to effectively tackle the country's crimes, corruption, and insecurity. Olorisakin (2008) asserts that the police population ratio in Nigeria is 1:450 which falls below the United Nations‟ standard. This implies that as a country, Nigeria is grossly under-policed and this perhaps explains the police‟ inability to effectively tackle crimes and security challenges. Many of the soldiers fighting the insurgency in the northeast of the country have been ambushed on some occasions and many have been killed by the rebels at Boko Haram as a result of information leaked to them by those who were supposed to fight them. Again huge sums of money made available for the acquisition of weapons were embezzled and misappropriated or outdated equipment purchased and the offenders were not punished appropriately. In some other situations, firearms meant to be found in the possession of the insurgents for the Nigerian troops. The lack of cooperation between the Security Agencies is also noted. The case of some soldiers who killed three police officers in Taraba State and injured others, who had an official duty to apprehend a kidnapping kingpin not long ago, and also a soldier who shot a Mopol in Maiduguri demonstrated the weak security framework in Nigeria further v. Porous border 777 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) The country's unstable frontiers, where human movements are essentially untracked, have led to Nigeria's level of insecurity. There is an unregulated inflow of Small Arms and Light Weapons into the country as a result of the porous borders which has enabled militancy and crime in Nigeria. Edeko (2011) has reported that Nigeria hosts over 70% of about 8million illegal weapons that have been used to create a security crisis. In addition, the porous condition of both the Nigerian borders has contributed the uncontrollable influx of migrants, predominantly young people, from nearby countries such as the Republic of Niger, Chad and the Republic of Benin accountable for some of the insecurity promoting criminal activities in Nigeria, (Adeola and Olayemi, 2012). vi. Marginalization And Inequalities in The Country Nigeria's current government has been strongly charged with ethnic disparity, and the marginalization of some sections of the country in the provision of basic infrastructure, and theses have significantly compounded Nigeria's security (Nwadialor, 2011). Currently, key political positions were given to people from Northern extraction while the South-East was left in the cold. That may explain the agitation for the Biafra Republic and Shi'a strongly known as the Islamic Movement of Nigeria (IMN) and several breaches of security this followed the agitation. Besides, it is quite clear that Nigeria's life chances are extremely disparate. Vast majorities of the public have a sense of deprivation, oppression, marginalization, and this has resulted in dissatisfaction and loss of hope, particularly among the youth. Such young people are now voicing their disillusionment with the state of affairs by any means possible, whether legal or illegal. The consequence of this is growing uncertainty (Onuoha, 2011). Bad governance and poor Leadership That fact remains Nigeria's fundamental cause of insecurity from the past till now. Any government anywhere has the primary function of providing basic services such as water, electricity, good road network, quality education, and general infrastructure. Ironically, these basic things are not there in Nigeria and the people, in general, are Frustrated and demoralized. Demoralization and anger logically provide a strong fertile ground for aggression and general insecurity. The scarcity of these basic amenities in Nigeria is embarrassingly not due to a shortage of funds but rather to corruption at the highest level of leadership structure. A reality articulated by Hazen and Horner (2007), of a wealthy nation with poor people in the majority. 778 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) It is therefore an enormous task to take responsibility for giving leadership direction in such communities or societies in a multi-ethnic and religious society like Nigeria, given the current scenario of the democratic politics in which the nation has been located. To this end, believing that weak leadership, has added more challenges to the uncertainty and causes of insecurity not just in the north but also in Nigeria in general, might not be an unfounded statement According to Charas, Mbaya, and Liberty (2014), a number of violent cultures such as thuggery, indiscipline, corruption, abduction, bombing, etc. have come in since the arrival of third and fourth republics in 1999 and 2009 respectively, which was just a decade ago after the previous military invasion. vii. Religious fanaticism/extremism – Religious fanaticism and extremism have been among the major cause of insecurity in Nigeria. The recent incidences of attacks on churches and Christians in the Northern part of the country by Moslem extremists have rendered several states in the north unsafe for life and properties. The damage these extremists have caused can be seen in the following words. … religion has unleashed on mankind… it has left in its wake, a heavy toll of destroyed lives and wanton destruction of property. It has delayed workable political agreements and brutalized societies…. Religious violence has been responsible for the collapse of one political order or the other throughout history. It has given rise to assassination and tempted assassination of various Heads of State or government in recent times leads to the irretrievable breakup of internal harmony and leads to foreign intervention Effects of insecurity on the Nigerian economy disruption of economic activities, the decimation of consumer confidence, decrease in Foreign Direct Investment (FDI), Increase in defense Spending more than other Sectors, decline in productivity, Increase in brain drain, and deepening corruption at all levels. a. Disruption of Economic Activities: With pervasive insecurity comes internal displacement of people and the crippling of economic activities in the worst-affected areas. We have witnessed the virtual death of economic activities in the northeastern states of Nigeria over the last decade due to the violent Boko Haram insurgency. We have also seen how agricultural produce in Benue and a number of other north-central states of Nigeria have been badly affected by the 779 herdsmen-farmers clashes. 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Insecurity in these states has also created internal refugees within the country. As a result, people in the refugee camps are not able to contribute to economic activities. b. The decimation of Consumer Confidence: Protracted insecurity, as it has been the case in recent years in Nigeria, can depress consumer confidence, which in turn reduces consumer spending. Not only does insecurity affect individual spending; it also affects businesses who, due to the uncertainty insecurity creates, put off investment decisions. This certainly affects economic output and could be a major factor in the slow-growth environment in Nigeria. c. Disproportionate Defense Spending Vis-à-vis Other Economic Sectors: In responding to the increasing insecurity in Nigeria, the government has been allocating hundreds of billions of naira to defense and security-related expenditure. These are large sums of money that should have been going elsewhere in the economy, especially in the education and health sectors. The domestic economic impact of this exorbitant defense expenditure is further devalued as long as it is mostly foreign procurement-based. This is not helpful to the growth of the economy. d. Decrease in Foreign Direct Investment (FDI): The amplification of news coverage on insecurity in a nation can make things look worse to outsiders than they really are. This can reduce the confidence of foreign investors in such a nation that has massive security challenges. Investor confidence can worsen, particularly where there is weak and ineffective government response to the security challenges. According to the United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD), FDI flows to Nigeria averaged $5.3 billion annually from 2005-2007. However, UNCTAD data shows FDI to Nigeria averaged $3.3 billion from 2015-2019, a period that has been marked by heightened and widespread insecurity in the country. Insecurity is one of the major reasons for Nigeria’s unattractiveness for inward foreign investment in the last five years, amongst other factors such as policy dysfunctions, including multiple exchange rates of the Central Bank of Nigeria. Poor transport infrastructure, unreliable grid-electricity supply (which exacerbates high operating costs), inefficient judicial system, and unreliable alternative dispute resolution mechanisms are some of the other factors accounting for the decline in FDI flows into the country. According to UNCTAD, the 71 percent surge in FDI last year was due to “resource seeking 780 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) inflows in the oil and gas sector.” With the drastic reduction in the spate of attacks against oil installations in the Niger Delta region of the country, it is unsurprising that the oil and gas sector buoyed FDI inflows, while general insecurity in the country continued to dampen investment. e. Increase in Brain Drain: Nigeria is losing its best brains on a daily basis through mass emigration to Western countries. Canada seems to be the country of preference for most Nigerians at the moment, due to its open-door policy for qualified migrants. A recent poll conducted by NOI Polls, found that: “Almost 9 in 10 respondents (88%) disclosed they are seeking work opportunities abroad.” It also found that: “83% of doctors who filled the survey and are based abroad are licensed in Nigeria, indicating that they had completed their medical education in Nigeria before departing beyond the shores of Nigeria.” The search for a better quality of life is the main reason for the mass emigration of Nigerian doctors and other professionals. The prospect for the good life is being jeopardized in the country by insecurity and by its negative impact on economic opportunities. f. The decline in Productivity: Continued insecurity and the government’s inability to bring an end to it can lead to a feeling of helplessness and hopelessness, especially in the areas that are vulnerable and amongst victims and their families. This state of agitation can affect productivity. For instance, with rampant kidnappings on major highways in some parts of the country, many roads have become no-go areas. Inability to travel freely on its own can reduce the productivity of those affected. The vicious circle of insecurity in Nigeria has diminished public confidence in the government. This feeds the helplessness even further. And as people are afraid to move around freely in the country, many opportunities in business are being lost. g. Deepening Corruption at All Levels: The chaos and uncertainties created by insecurity can provide the breeding ground for corruption. On the one hand, insecurity can provide an environment for some government officials to corruptly enrich themselves as stated earlier; on the other hand, fighting insecurity can spread the government too thin, limiting its ability to fight corruption effectively. Conclusion Insecurity in Nigeria poses a threat to life and property, hampers business activity, and discourages local and foreign investors, all of which hampers and morons a country's social and 781 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) economic growth and development. Since the nation gained political independence in 1960, we have been experiencing rising insecurity in Nigeria. Recently, the rising insecurity has assumed a dangerous dimension that even threatens the Nigerian state's business life. Removing such challenges should be Nigeria's number one priority at all levels because the nation cannot achieve any significant development despite insecurity and terrorism. Governments need to be proactive in resolving security issues and threats by modern methods of intelligence gathering and sharing intelligence, preparation, logistics, encouragement, and the implementation of advanced technology to address security challenges. Recommendations On the basis of the above conclusion, the following recommendations are made: a) There is a need to establish Community Policing within each divisional police headquarters for effective management of insecurity. b) There is a need to create an economy with appropriate social, economic, and physical infrastructure for business and industrial growth. c) There is a need for our security apparatus to ultimately improve the training of security officers, sufficient training in modern security methodologies, the provision of state-ofthe-art equipment and appropriate remuneration, good service conditions, and convenient after-service arrangements. d) The government should boost people's living standards by establishing more centers of entrepreneurship across the nation, most notably in the North and North East. e) The government should create more job opportunities for the youth; this will make them abstain from committing all such crimes. f) Politicians who use thugs should be barred from politics for life. g) Governments should promote good governance, openness, accountability through the use of print and digital media, and inform the public through conferences, seminars, and NGOs. h) References Achumba Ighomereho & Akpor-Robaro (2013). Security challenges in Nigeria and the implications for business activities and sustainable development, Journal of Economics and Sustainable Development, 4(2), 79-87 782 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Adeola, G.L. & Oluyemi, F. (2012). The political and security implications of cross-border migration between Nigeria and her Francophone Neighbours. International Journal of Social Science Tomorrow, 1(3), pp 1-9 Aderoju O. (2007). Oil-dependence and civil conflict in Nigeria, PhD. Dissertation submitted to the Economics Department, University of Benin, Nigeria. June. Aganga O.M (2009). Capitalist development strategies and poverty alleviation in Africa. Nigerian Journal of Public Administration and Local Government, 14(1) 54-68. Awowole, B. (2010). Security challenges and economy of the Nigerian state. Research on Humanities and Social Sciences. 8(5) 23-32 Belend, D. (2005).The political construction of collective insecurity: from moral panic to blame avoidance and organized responsibility. Centre for European Studies Working Paper. Brooman, F.S. (2004). Macro-economy 7th Edition London: George Allen and Unwin Collier Ezeobi, C. (2009). Confusion as police arrest three over kidnap. This Day Newspaper, November 6, P.47. Friedman, B.M (2006 ).The moral consequences of economic growth. The New York Times Book review Leon, D.A. and Walt, G. (2001). Poverty, inequality and health: an international perspective. New York: Oxford University Press McGrew Tony, (1988). Tradition, change and transformation. London, Allen and Unwin Limited. Nasiru, Z.(2020) Rising Insecurity in Nigeria: Causes and Solution. Journal of Studies in Social Sciences 19(4) Nnamdi Asika (2004). Research methodology in the behavioral sciences, Lagos, 2004. 114-118. Nwadialor, E. (2011). Nigeria and Security Challenges. June 20th, Vanguard Newspaper, 4-9 Nwagboso, C.I. (2012). Security Challenges and Economy of the Nigerian state (20072011). American Internal Journal of Contemporary Research, 2(6), 244-258 Nwogu, M. (2008). How Abia state governor missed gunmen’s bullet. Daily Sun Newspaper. P.4. Nwolise, O.B.C. (2006). National security and sustainable democracy Ogbodo, S.M. (2010). Environmental issues and Nigeria Niger Delta crisis: implication for sustainable development and global peace OIDA International Journal of Sustainable Development. 12(2), 125-173. 783 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Okereke, N.C. (2012) Implementing the Nigeria defense policy: reflection and the Boko Haram crisis, Nigeria Defense and Security: Policies and Strategies. Medusa Academic Publisher Ltd. Oladoyinbo, Y. (2007). Jos crisis is over culture and land dispute. Sunday Tribune Newspaper, p.6 Olonisakin, F. (2008). In the line of fire, BBC focus on Africa (April-June).pp 19-23 Onifade, C. et al. (2013). Addressing the Insecurity Challenge in Nigeria: The Imperative of Moral Values and Virtue Ethics, Global Journal Of Human Social Science Political Science, 13(2) Onime, B.E. (2018). Insecurity and economic growth in Nigeria: A Diagnostic Review. European Scientific Journal. 14(4), 377. Onuoha, F.C. (2011). Nigeria‟s vulnerability to terrorism: the imperative of counter religious extremism and terrorism (CONTEST) Strategy, Peace and Conflict Monitor (2 February 2011). Retrieved from http://www .monitor.peace.org/innerpg.cfm?id Osungade, E. (2008). Nigeria history of Niger Delta Crisis. Retrieved from Forgotten dairies.org. June 20, 2012. Otto, G. and Ukpere W. (2012). National security and development in Nigeria. African Journal of Business Management. 6(23). Paul (2006). Economic causes of civil conflict and their implication for policy “Oxford University Press. Schumpeter. J (1996 ). History of economic analysis, Oxford university press. Stan, Flavius (2004). The security-development nexus: conflict, peace and development in the 21st century. Internal Peace Academy, West Point, New York, 3-7. Stanlake, G.F. (1990). Macroeconomic, Longman Group (F.E) Ltd, Hong Kong. Stewart, Frances (2004). Development and security, Working Paper 3 Centre for Research on Inequality, Human Security and Ethnicity, Oxford University Press. Todaro M.P. and Stephen, C.S. (2006). Development Economics 9th Edition. Pearson Education Limited, Edinburg England. 784 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) FACTORS AFFECTING THE EFFECTIVENESS OF GOVERNMENT EXPENDITURE BUDGET MANAGEMENT IN THE CASE OF ETHIOPIA'S MINISTRY OF FINANCE Samuel Atsibha Gebreyesus Consultant and lecturer, Ethiopian Civil Service University Addis Ababa,Ethiopia PhD student at Azerbijan State University Of Economics ABSTRACT The study examined the factors affecting the effectiveness of government expenditure budget management in the case of Ethiopia's Ministry of Finance. The general objective of this study was to assess the factors affecting the effectiveness of expenditure budget management, In carrying out its budget administration responsibilities, ensuring the proper application of laws and regulations, ensuring public accountability, and promoting transparency in the use of government resources. A descriptive survey research design was employed using quantitative and qualitative methods. Closed-ended questionnaires and interviews were collected from MOF staff. The respondents were chosen using stratified and purposive sampling techniques. The survey questionnaire was distributed to 93 people, but only 76 of them responded, yielding an 82 percent response rate. The information was then quantitatively analyzed with Pearson's correlation, multiple linear regression analysis, and descriptive statistics using SPSS 23 versions. In Ethiopia's ministry of finance, the researcher found that there is a significant positive relationship between laws and regulations, budget expert competency, and integrated financial management information systems with budget expenditure management. There is a problem with the MOF salary scale that attracts and retains qualified and experienced experts. Government budget laws and regulations have a significant effect on government budget management. MOF has weaknesses in updating and revising budget laws and regulations. In terms of IFMIS applications, the Ministry uses IFMIS to prepare and execute the budget; however, there is still room for improvement in personnel knowledge and expertise for the effective implementation, operation, and maintenance of IFMIS. The Ministry of Finance should provide training on government budget management, public financial management, and government accounting systems to budget specialists and legislative organs' of public accounts standing committees. Keywords: Government budget, legal framework, IFMIS, staff competency and SPSS 785 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 1. INTRODUCTION Budgeting is an important aspect of planning and decision-making in county administration. Almost every business, regardless of size, structure, or region, uses budgets and budgeting processes to achieve strategic goals. 2013 (Oketa). A government budget is a statement of a comprehensive plan for mobilizing and utilizing expected resources in the course of the budgeting exercise over a certain time period or over a well-defined time period; it is a record of a government's income and expenditures. It's the government's most powerful economic policy tool. National revenue and borrowing, which is subject to conditions such as borrowing only to promote growth, are the two main sources of cash in Ethiopia's public sector (Rotich & Ngahu, 2015). According to Anwar (2007), budgets are the vehicles through which a government's objectives, political obligations, and action plans are put into action. A well-functioning budget system is essential for the development of long-term fiscal policy and economic development. Budgetary institutions have long played a key role in the continuous trend toward more responsive, responsible, and accountable government in developed countries. The use of the budget as a tool for strategic management and citizen empowerment, as well as a comprehensive budget that encompasses all government operations, a results-based chain demonstrating their performance, and budget process transparency, are all seen as critical aspects of a reform to address the perceived limitations of budgetary organizations. A budget is a numerical statement of management's expected plan of action for a given period of time that aids in coordination of what has to be done to put the plan into action. (Horngren et al., 2003). A budget can include both financial and non-financial aspects of the plan, and it serves as a guide for the organization's future decisions. It is an indispensable tool for every organization's efficient operation (Gachithi, 2015). It necessitates a smooth operation and high-quality service, both of which are costly. A budget is a numerical representation of management's intended plan of action for a specific time period that aids in organizing what has to be done to put the plan into action. A realistic budget differs from actual outcomes only a little, has a broad scope, and is cost-effective in terms of cash flow (Deng & Peng, 2011). A credible budget also includes fair estimates and long-term expenditure goals, and the legislative process is well-managed (Conteh, 2016). A legislative act outlining and authorizing specific types and amounts of expenditures and taxation, as well as a valuation of revenues and expenditures, or a public balance sheet, is referred to as 786 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) budgeting (Tyer and Willand 1997). Many organizations are having trouble carrying out their budgets since they are required to provide accurate estimates for the implementation of certain programs or development initiatives based on economic data. During budget proposals, some needs may be ignored, or the cost estimate may be drastically altered. 2. Statement of The Problem There is an increasing focus on improving the quality of public financial management across the world, with certain countries attaining notable achievements in this area (ACCA, 2013). A well-functioning budget system, according to Gideon (2015), is essential for developing longterm fiscal policy and economic development. In many nations, poor budgeting practices and fiscal decisions exacerbate economic problems. Budgets are rarely managed successfully in practice. This can be for valid reasons, such as policy changes in response to changing economic conditions, or bad reasons, like mismanagement, poor budgeting, unlawful expenditure, inefficiency, or fraud (Nebraska, 2015). Budget implementation should be checked on a regular basis to ensure that programs are implemented appropriately and that financial discrepancies are identified. Budgets were not checked once they were approved, which posed a problem for users. In terms of initial planning, final approval, and future monitoring of execution, the efficient budget process should have been efficiently administrated (Weetman, 2006). Budget utilization, budget appropriation management rules and budget adjustments, other budget-related specific problems, and budget execution monitoring should all be delegated (Semachew, 2019). Budget execution covers both policy implementation and budget administration obligations at the same time. The government budget has the greatest impact on people’s well-being and potential, and it has impact on everyone’s life. In poor countries, budgetary institutions are still in their infancy, and they are mostly used for legalistic constraints and micromanagement. As a result, improving public sector efficiency requires overhauling these organizations (Anuar, 2007) According to Schick (2002), as cited by Paul and Chung (2007), legislators lack the ability to keep up with the rising intricacy and complexity of modern budgets, particularly when compared to executive agencies' extensive knowledge. The expansion of economic and social infrastructure has resulted in a rise in the government's current budget, natural and man-made disasters, and a decrease in government revenue that is incompatible with development needs in recent years. Furthermore, Ethiopia has problems with government expenditure budget use and value for 787 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) money (MOFEC, 2018). Weak public service delivery, serious corruption issues, a large budget deficit, a lack of transparency, and inefficient budget use are just a few of the difficulties that emerging nations like Ethiopia face. The goal of this study was to identify the factors that influence the effectiveness expenditure budget management. 3. Literature Review 3.1 Concepts, Definition and Procedures of Budget According to Jordaan (2007), as referenced by Kojo and Enu (2014), a budget is a quantifiable, planned course of action over a certain time period that includes expected inputs and input expenses, as well as outputs and output revenues. Procedural rules deal with how budgeting duties are carried out, whereas fiscal rules deal with the content of budget outcomes. Every national government has budget systems in place that encompass the whole fiscal cycle. Over time, the procedures have become routine, and they are repeated year after year with minimal alteration. Budget procedures define the roles and duties of stakeholders in the process, as well as the way in which specific activities are accomplished, the information required, and the deadlines for taking action. Budgeting strategies assist in reducing the tensions and conflicts that arise from vying for limited resources (Allen, 2003). Early in the development of budgeting, notions that were recognized as good practice outlined the basic procedures. The most important principles were: I) completeness (all revenue and expenditures should be included in the budget); ii) precision (transactions should be correctly recorded in the budget); iii) annularity (each budget should span a single fiscal year); iv) control system (public funds should be spent as authorized by law); and v) transparency (government funds should be spent as authorized by law) (the government should publish timely information on receipts and expenditures). The methods and concepts that support budgeting determine the proper procedure. The term "due process" implies that if the procedures are followed correctly, the outcomes will be accurate. In the same way that a court's judgment is influenced by due process, the legality and efficacy of budget decisions are reviewed by the techniques used, not by substantive aims or criteria. Anything that emerges from a budgeting process that adheres to the standards is correct. If, for example, the budget is complete and all bids for resources are submitted in the right sequence and validated by the competent budget authority, the allocations to spending units and budget totals should be considered correct. In the proper procedure, the outcome is 788 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) unimportant. It does not prioritize increased or decreased spending, balanced or unbalanced budgets, increasing or stable public debt loads, higher or lower taxes, or other budget outcomes. What matters is that the steps are completed correctly. In this regard, due process in budgeting is analogous to due process in litigation. If the legal procedure is followed correctly, the resultant judgment must be accepted. Budgeting is based on the same principle. Error  Effective Government Expenditure budget management Rules and regulation Staff competency IFMIS Independent variables dependent variables Figure 1. Conceptual framework for expenditure budget and service delivery 4. General objective To assess the factors affecting the effectiveness of expenditure budget management in the ministry of finance of the federal government of Ethiopia, 4.1 Specific Objectives 1. To evaluate the competency of budget experts in the area of government budget management 2. To assess the effect of government laws and regulations on budget management. 3. To investigate the use of an integrated financial management information system in budget management. 4.2 Research Hypothesis H1. Budget experts’ competencies have a significant effect on government expenditure budget management. H2. The Government budget legal frameworks significant have effect on the expenditure budget management H3. Integrated financial management information systems has significant effect the budget management 789 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 5. Methodology The study used a descriptive survey research design with quantitative methodologies and closedended questionnaires with scaled items ranging from 1 to 5 as the data gathering tool. The study's participants were employees of the Ministry of Finance, and the respondents were picked through a multistage sampling process. The respondents were chosen using stratified and purposive sampling approaches. To analyze the data quantitatively, Pearson's correlation, multiple linear regression analysis, and descriptive statistics were used using the SPSS 23 version. Secondary data was gathered from a variety of sources, including the internet, reports, published journals, periodicals, and books. 6. Results and Discussions 6.1 Pilot Study A pilot test was undertaken to assess the appropriateness and significance of the instrument's questions. A content validity test was conducted to assess the extent of the instrument's coverage, universe representativeness, precision, and coherence of the subject under study. The instrument was provided to two academics and three practitioners, who were assigned the responsibility of extensively examining each item. The draft was also given to 7 Ministry of Finance experts, who were given the chance to review it. 6.2 Demographic Information of Respondents The graph below shows data on the age, experience, and educational background of Ministry of Finance employees 790 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 60 39 36 40 30 51 47 50 28 21 25 19 20 32 28 24 21 20 21 16 15 41 31 68 10 Frequency Percent 0 Figure 1. Demographic characteristics of experts According to the above graph, 21 (28 percent) of the respondents are under the age of 25, 36 (47 percent) are between the ages of 25 and 35, and 19 (25 percent) are above the age of 35, indicating that the majority of the respondents are of working age, helping the ministry in achieving its mission. In terms of the experts' working experience, 15 (20%) have less than three years of experience, 21 (28%) have three to six years of experience, 24 (32%), have six to ten years of experience, and 16 (21%), have more than ten years of experience. Thus, the majority, 61 (81%), have more than three years of working experience, providing an opportunity for the ministry to properly implement budget rules and regulations. Regarding the educational background, 6 (8%) are diploma holders, 39 (51%) are first-degree holders, and 31 (41%) are MA/MSC and above. Therefore, a majority of 70 (92%) of the respondents are BA or above, which is an adequate educational background to implement the rules, regulations, and new technologies in the sector. 6.3 Response Rate The field survey found that 76 out of 93 questionnaires distributed to Ministry of Finance experts and lower-level managers were returned, representing an 82 percent response rate. 791 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Table 1. Reliability Statistics Cronbach's Cronbach's Alpha Based on Alpha Standardized Items .779 N of Items .794 4 Source: survey result, 2021 6.4 Reliability Test Cronbach's alpha (α) was used to conduct the reliability investigation. The most extensively used measure of internal consistency is Cronbach's alpha (reliability). The Cronbach's alpha (α) of the scale used in the study is 0.779, which is much higher than 70%. Nunnally and Bernstein (1994) consider a scale with a coefficient alpha greater than 0.70 to be satisfactory, indicating that the questionnaire has a good level of internal consistency and reliability. As a result, the alpha level was deemed credible enough for the data analysis to continue. Table 2. Reliability Test of Constructs Scale Corrected Item- Cronbach's Scale Mean if Variance if Total Alpha if Item Item Deleted Item Deleted Correlation Deleted Budget expert 9.97 .372 .628 .701 Legal framework(LFW) 9.99 .365 .477 .801 IFMIS 9.96 .416 .578 .731 9.94 .389 .707 .672 Competency(BEC) Expenditure Budget Management (BEM) Source: survey result, 2021 The results showed on table 2, Budget expert competency had a coefficient of 0.701; legal framework (LFW) 0.801, integrated financial management information system (IFMIS) 0.731, and Expenditure budget Management (EBM) 0.672, all of the inter item reliability scales were Above 0.50 Nunnally (1978). Therefore, the reliability value (α) for all items were greater than the suggested value, then the responses generated for all of the variables’ used in this research were reliable enough for data analysis. 792 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Table 3. Pearson Correlations Matrix Expenditure Budget Expert Legal Budget Competency framework Budget Expert Pearson Correlation Competency Sig. (2-tailed) Pearson Correlation work Sig. (2-tailed) .534** .587** .000 .000 .000 76 76 76 76 .419** 1.000 .312** .482** .006 .000 .000 N IFMIS Pearson Correlation 76 76 76 76 .534** .312** 1.000 .613** .000 .006 76 76 76 76 .587** .482** .613** 1.000 .000 .000 .000 76 76 76 Sig. (2-tailed) N Expenditure Pearson Correlation Budget Sig. (2-tailed) Management N Management .419** 1.000 N Legal frame IFMIS .000 76 **. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed). Source: survey result, 2021 It's a parametric approach for determining the strength of a relationship between two variables. As seen in the above correlation matrix, each variable is perfectly associated with itself, as shown in r = 1 along the table's diagonal. The expenditure budget management effectiveness is positively and significantly related to the budget expert competency (BEC) with a Pearson correlation coefficient of r = 0. 587, p<0.01, Legal framework (LFW) with r= 0. 482, p<0.01, and Integrated financial management information system (IFMIS) with r= 0. 613, p<0.01. This result implied a strong support for the all hypothesis developed in this study. The tolerance levels for all variables are larger than 0.10 and the VIF value is less than 10 Kock and Lynn (2012), as indicated in Collinearity (Table 4 below), and the correlation matrix of all variables has the paired values among the predictors are less than 0.80. (Table 3 above) There were no multicollinearity issues that altered the findings analyzed; rather, they led to the acceptance of r value, tolerance, and VIF values. 793 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Table 4 Regression Model Summary Change Statistics Std. Error Model R 1 .720 R Adjusted R of the Square Square Estimate .519 .499 R Square Sig. F Change F Change df1 .159 .519 25.895 3 Durbin- df2 Change Watson 72 .000 a. Predictors: (Constant) Budget Experts Competency, Legal framework, IFMIS b. Dependent Variable: Budget Expenditure Management 6.5 Autocorrelations Autocorrelation occurs when adjacent residuals from two observations are not independent or correlated. The residual terms for any two observations should be uncorrelated (or independent). This is sometimes referred to as an absence of autocorrelation. The Durbin-Watson test, which looks for social correlation between errors, can be used to evaluate this hypothesis. It specifically looks for uncorrelated residuals between adjacent residuals. The test statistics for this can range from 0 to 4, with a value of 2 indicating uncorrelated residuals (Field, 2009). The test value in this model is closer to 2. (1.989). As a result, the output shown in the model summary table may be confidently assumed to be free of autocorrelation (table 4, Durbin-Watson test value). 6.6 The Regression Results and Hypothesis Testing The results of regression analysis of effective expenditure budget management (EBM) in minimizing noncompliance activities and improving public accountability on budget utilization in the ministry on the capability of expenditure budget experts (EBC), a better legal framework (LFW), and the application of an integrated financial management information system (IFMIS) were analyzed and reported. Finally, hypothesis tests based on the suggested hypothesis and regression output findings were conducted. Using the variables indicated in the model, the regression result investigates the primary determinants of expenditure budget management. The proper indicators of the variable were investigated to find the factors affecting EBM, as demonstrated in the model summary (table 4). The R square value is used to determine how much variance in the dependent variable (EBM) the model can account for the better the model, the higher the value of R square. The multiple R (correlation) value of 0.720 (72 percent) indicated a highly positive relationship between the dependent and independent variables, and that the overall contribution of the independent variables Budget Expert Competency (BEC), Legal Framework (LFW), and Integrated Financial Management Information System (IFMIS), the rest 794 1.989 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 51.9% (R2 = 0.519) of the variation in the Budget Expenditure Management (BEM) and the rest 48.1% are other variables not included in this study. The R2 value of 0.519 revealed that 51.9 percent variability in effective expenditure budget management as a result of the independent variables, indicating a highly positive relationship between the dependent and independent variables. The independent variables account for 51.9 percent of the variations in Y, according to the adjusted R2 value of 0.519.This adjusted measure provides a revised estimate, i.e., the fitted model is responsible for 49.9% of effective budget management. As a result, the model's R2 is 51.9 percent, indicating a moderate model fit. Table5 Anova SPSS Out Put Model 1 Sum of Squares df Mean Square F Sig. .000 Regression 1.967 3 .656 Residual 1.823 72 .025 Total 3.789 75 25.895 a. Dependent Variable: BEM b. Predictors: (Constant), IFMIS, Legal Framework, Budget Expert Competency Table 6, presented the ANOVA report on the general significance of the model. As p is less than 0.05, the model is significant by the values of F-statistics (p = 0.000) and (F=25.895). Thus, the combination of the independent variables, legal framework (LFW), budget experts’ competence (BEC), and integrated financial management information system (IFMIS) significantly predict and are at best fit to model to predict the dependent variable (effective expenditure budget management). 795 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Table6 Coefficient SPSS out put Unstandardized Standardized Collinearity Coefficients Coefficients Statistics Std. Model 1 B Error (Constant) .690 .303 Budget Experts’ Competency .240 .088 Legal framework .178 IFMIS .384 Beta t Sig. Tolerance VIF 2.276 .026 .277 2.722 .008 .645 1.551 .066 .244 2.698 .009 .814 1.229 .096 .389 3.999 .000 .706 1.417 a. Dependent variable: EBM Table 6 shows the beta coefficients, which show how each variable contributes to the model in terms of positive or negative relationships. The impact of the independent factors on the dependent variable was shown by the t and p values. The positive influence of the predictive dependent variable is shown by the beta sign of all independent variables. This suggests that any rise in the independent variables will result in an increase in the dependent variable, effective expenditure budget management. According to the coefficient results, all predictors are positively related to the dependent variable, and the statistical significance of the independent variable over the dependent variable at the 5% level of significance shows that all independent variables significantly affect the EPPA at the (P <0.05) level of confidence. As a result, the following is the model for predicting the perceived effective expenditure budget management: EBM = 0.690 + 0.240 BEC + 0.178 LFW + 0.384 IFMIS+ e Where: EBM= Expenditure Budget Management, BEC=Budget experts’ competency, Legal frame work and IFMIS= integrated financial management information system The b-values (beta coefficients) show us how each predictor affects the outcome. A positive coefficient indicates that there is a positive association between the predictor and the outcome, whereas a negative coefficient indicates that there is a negative relationship between the predictor and the outcome. Kock (2013). As the value of the beta coefficient is positive, there is a positive relationship between all of the predictors (BEC, LFW, and IFMIS) and the outcome of effective expenditure budget management (EBM) (standardized regression coefficients 0.277, 0.244, and 0.389 at p<.05, respectively). 796 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 6.7 Hypothesis Test The regression analysis, the findings of which are included in the regression model, allows for a more thorough and accurate investigation of the research hypothesis. As a consequence, these assumptions were tested using the regression findings produced by the model. The hypothesis test was carried out using the regression findings of the Expenditure Budget Management, the budget experts' competency, the legal framework, and the Integrated Financial Management Information System derived from the regression output. H1: Budget experts’ competencies have significantly effect on government expenditure budget management According to the first hypothesis of this study, there is a direct relationship between budget expert competency and the effective expenditure budget management. The regression findings significantly supported this hypothesis, indicating a significant relationship at (P<0.05). The coefficients of budget experts' competence (β= 0.277) were positively related and, statistically (t = 2.276, P<0.05) significantly related to successful expenditure budget management, as shown in table 6. H2: The Government budget legal frameworks significant have effect on the expenditure budget management The research's second hypothesis showed that there is a direct relationship between budget legal framework factors and effective expenditure budget management. The regression results also strongly supported this hypothesis, since the data suggested a significant relationship at (P<0.05). The coefficients of legal framework (β = 0.244) were positively related and, statistically (t= 2.698, p<0.05) significantly related to effective expenditure budget management, as shown in table 6. H3: Integrated financial management information systems has significant effect the budget management The third hypothesis of this study indicated that there is a significant relationship between factors that affect integrated financial management information systems and effective expenditure budget management. As shown in table 6, the integrated financial management information systems had coefficients of (β= 0.389, t = 3.999) that were directly related to effective expenditure budget management, with a statistical result of (P<0.05) indicating a significant relationship between the integrated financial management information systems and effective expenditure budget 797 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) management. As a result, the regression findings significantly supported this hypothesis, with a significant relationship at (P<0.05). 6.8 Discussion and Interpretation of Findings The objective of this study was to use statistical analysis, both descriptive and inferential statistics, to examine the factors that influence effective expenditure budget management. Using a model to describe the research, the study analyzed Ethiopia's ministry of finance, which is responsible for budget administration, to determine the factors affecting the execution of effective expenditure budget management. The regression model included three fundamental interrelated factors: the legal framework, budget experts' competency and an integrated financial management information system. Competent, motivated, and unbiased civil servants working in a system devoted to serving the public interest are the characteristics of a professional and effective public administration. While it may be relatively simple to conceptualize the profile of a merit-based civil service, defining the techniques and means of putting such a civil service in place is far more complicated (OECD, 1997). The administration's professionalism and efficiency are determined not only by the quality of recruitment, but also by the way career development is organized. o the majority (83%) of budget experts' responses to questionnaires about training, remuneration, and level of satisfaction with their current salary, there were no adequate job-related training, no adequate remuneration in the ministry, and almost all of the experts were unsatisfied with their current salary. As a result, the ministry is unable to deliver efficient public service because of poor technical personnel expertise and excessive employee turnover. According to the regression output, all of these factors contributed directly to effective budget administration. 7. Conclusions The findings of the study allow us to infer that effective expenditure budget management in MOF is influenced by the competency of budget experts, the legal framework, and IFMIS as a linear combination. Budget experts’ competency, Legal frame work and integrated financial management information system are significant enough to predict effective expenditures budget management. Effective training programs must be used to improve employees' competencies. Employee training not only improves an employee's total performance in present employment but also improves their attitude, abilities, and knowledge for future roles, resulting in greater organizational performance (Muganyizi, 2018). Findings revealed that there were insufficient 798 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) resources as well as a lack of remuneration or motivation schemes from the ministry, and that there were no adequate continuous capacity developments programs or short-term job-related training provided for budget experts. The study result showed that the budget experts’ competency is significant factor to affect the effective expenditure budget management in the ministry of finance. A fully functional IFMIS may strengthen governance by delivering real-time financial information that finance and other managers can utilize to successfully run programs, establish budgets, and allocate resources. Sound IFMIS systems, together with the implementation of consolidated treasury operations, may assist developing nation governments acquire effective control over their finances while also increasing openness and accountability, minimizing political discretion and deterring corruption and fraud (Brown, 2008). The study result showed that IFMIS was significant factor to affect the expenditure budget management in the ministry. The legal basis is the set of laws and administrative rules that govern the budget cycle or process, including the structure, timing, and processes, as well as the distribution of formal authorities, duties, and rights. The legal framework for national budget systems differs greatly from country to country. In some nations, the content of legislation supporting yearly budgeting procedures is mostly limited to a brief exposition of the legislature's primary budget concerns. Well-known budget ideas are incorporated into these statutes. Lower-level rules deal with the specifics of budget processes (OECD, 2004). The study result showed that legal frameworks were significant factor to affect the effective expenditure budget management in the Ethiopia’s ministry of finance. 8. Recommendation Employees get a lot of benefits from the employee training and development program. They learn the soft and technical skills as required by their jobs. In last 30 years unemployment is at its lowest rates which is not beneficial  The ministry of finance should improve its salary scale to attract and retain competent staff to achieve its predetermined objectives.  The ministry should strictly hold accountable the heads of line ministries uniformly without any discrimination for the violation of budget laws and regulations based on the findings of general auditors. 799 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES)  The ministry should arrange a continuous training and development program for the ministry’s and budgetary institutions’ employees on government expenditure budget management, public financial management, government accounting and integrated financial management information system (IFMIS), to improve their knowledge, skills, and attitudes for the effective implementation, operation, and maintenance in their daily operations and to the public accounts standing committees of the legislative organs for their oversight responsibility .  The ministry should review its laws, regulations, and directives regularly and amend them when needed. Reference ACCA. (2013). Setting high professional standards for public services around the world. Retrieved on August 08, 2020 file:///C:/Users/bin/AppData/Local/Temp/tech-tp-shps4.pdf Allen, S. (2003). The Role of Fiscal Rules in Budgeting. OECD Journal on Budgeting – Volume 3–No.3.Retrieved on August 07, 2020 file:///C:/Users/bin/AppData/Local/Temp/tech-tp- shps4.pdf Anwar, S. (2007). Budgeting and Budgetary Institutions. The World Bank Washington, D.C. retrieved on July 30,2020 https://openknowledge.worldbank.org/bitstream/handle/10986/6667/ 399960PAPER0Bu10082136939301PUBLIC1.pdf?sequence=1&isAllowed=y Brown. E. (2008). Integrated financial management information system: a practical guide. Retrieved on January 14, 2022 https://www.pempal.org/sites/pempal/files/ attachments/ PNADK 595.pdf Conteh, S. (2016). Te Credibility of Government Budget: Te Case of Sierra Leone Walden University. Retrieved on August 06, 2020 https://pdfs.semanticscholar.org/b64b/df016bc72457d c4a5774d71b582615f30570.pdf Gachithi, W.(2015). The Challenges of Budget Implementation in Public Institutions: A Case Study Of University Of Nairobi. Retrieved on August 06, 2020 https://pdfs.semanticscholar.org /64ea/94562d0bef2ea0aca2447ebb90aca47c7ec1.pdf Gideon, O. (2015), a Study on Annual Budget of Advanced and Developing Economies with Special Reference to U.S.A and India Budgeting Patterns. Retrieved July 01, 2020 800 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) https://www.academia.edu/30788967/A_Study_On_Annual_Budget_Of_Advanced_And_Develo ping_Economies_With_Special_Reference_To_U.S.A_And_India_Budgeting_Patterns Muganyizi, E. (2018). The impact of training staff performance in public sector organization: a case immigration of Tanzania. Retrieved January 14, 2022 http://repository.out.ac.tz/2172/1/ Evangelina-%20DISSERTATION-06-02-2018.pdf Horngren, C.T., Stratton, G.L., Sutton, W.O., & Teall, H.D. (2004). Management accounting (4 th Ed.) Toronto: Prentice Hall. Kock, N., & Lynn, G. S. (2012). Lateral collinearity and misleading results in variance-based sem: An illustration and recommendations. Journal of the Association for Information Systems Nunnally, J. C. (1978). Psychometric theory. New York: McGraw-Hill Inc. OECD (1997). Promoting Performance and Professionalism in the Public Service. SIGMA Papers No. 21 Retrived on January 14, 2022, https://www.oecd-ilibrary.org/docserver/5kml615rm5mv- en.pdf? expires=1642163906&id=id&accname=guest&checksum=F17B5FBF8C4BE15C0339 1B24329 7B559 Paul, P., & Chung. K (2007). Role of the Legislature in the Budget Process: Recent Trends and Innovations. Retrieved on August 06, 2020 https://www.oecd.org/gov/budgeting/43411793.pdf Premchand A, (1994).Government Budgeting and Expenditure Controls: Theory and Practice Published by International Monetary Fund. Rotich, K., & Ngahu. S (2015).Factors Affecting Budget Utilization Kericho County Government in Kenya: International Journal of Economics, Commerce and Management. Retrieved on August 05, 2020 http://ijecm.co.uk/wp-content/uploads/2015/06/3632.pdf Semachew, T. (2019). Factors That Affect the Budget Preparation and Utilization in Ministry of Finance. Retrieved on July 01, 2020 http://213.55.95.56/bitstream/handle/123456789/19447/ Tsige%20Semachew.pdf? Sequence=1&isAllowed=y Tyer, C., & Willand, J. (1997). Public budgeting in America: A twentieth century retrospective. Journal of Public Budgeting, Accounting & Financial Management, 9(2), 189- 219. Retrieved on 07/8/2020 http://www.ipspr.sc.edu/publication/Budgeting_in_America.htm Weetman P, (2006). Financial and Management Accounting, an introduction; Edinburgh; FT Prentice Hall 801 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) IMPACT OF GOVERNMENT FINANCING ON ECONOMIC DEVELOPMENT IN SUBSAHARAN AFRICA (2000 – 2019) Kogi Chat Lot Distance Learning Center, Ahmadu Bello University, Zaria. Ibrahim Kabir Adedeji Department of Banking and Finance, Ahmadu Bello University, Zaria. ABSTRACT The paper explores the impact of government financing on economic development in sub-Sahara Africa a study of Nigeria (2000-2019). The paper intends to examine the impact of the Government funding on Nigeria's economic development. Data from the time series were generated from the Central Bank of Nigeria’s (CBN) statistical bulletins from 2000 to 2019. The ordinary less square (OLS) estimation method was used in the multiple regression analysis. The result showed that government capital financing has a negative impact but significant relationship with economic development while, government recurrent financing has a positive impact and significant relationship with RGDP. The study concluded that government finance is responsible for the growth and development witnessed in Nigeria’s economy over the period under review. The study, therefore, recommends among others that the government should ensure that the share of recurring expenditure in total expenditure is kept proportionate by blocking all leaks and waste in public funding in the country. The Nigerian Government must be more determined and transparent when it comes to combating financial corruption and diverting public funds, especially those allocated to the implementation of capital projects throughout the country. Keywords: Government Capital Financing, Government Recurrent Financing, Economic Development 1.0 Introduction Globally, government financing has attracted interest from both academics and macroeconomic policy makers because of its impact on an economy's growth. Government spending as an instrument of economic adjustment is known to have an impact on economic growth. Abbas, Akbar, Nasir, Ullah, and Naseem (2011) declare that government financing is undoubtedly an 802 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) important tool for controlling a nation's economy. Be that as it may, the general view is that public financing, particularly for socioeconomic infrastructures, is aimed at achieving economic development. Although the financing of such expenditure can be growth-enhancing for essential infrastructure and other social amenities (Olukayode, 2009). In Nigeria and other developing countries, “government spending has risen steadily over the years, with no noticeable and comparable growth in economic growth and development. Because the regulatory system is not strong and market determinants are imperfect, the government has to be at their best when allocating resources to all sectors of the economy. Moreover, given widespread poverty, budgetary spending will need to play a prominent role in poverty reduction programmes. Amid all these problems, the government has steadily increased its spending. Therefore, one would expect a comparable performance in economic growth in Nigeria”, but it has not been the case (Echekoba and Amako|r, 2017). As a result, government spending increased with recurring expenditure, which was above capital expenditure for most of the year, reaching 701,059.40, 3,452,990.80 and 4,605,319.72 in 2000, 2009 and 2012 (CBN 2012). Meanwhile, the development of government capital expenditure as a percentage of GDP in 2000 and 2002 was 11.6% and 13.0% respectively (African Economic Outlook, 2014). In this context adelagan (2000); Akinmulegun (2012) and Hassen and Anis (2012) suggested that a developing country like Nigeria, in order to escape this vicious circle of poverty and achieve rapid economic growth and development, must go massively for foreign funds to increase domestic savings. As a result, Nigeria has reformed its economic policies, investment laws, and financial system to create a favorable environment for private investment (African Economic Outlook, 2006). In Nigeria, “despite the enormous expenditure, there is still a negligible level of development. Public spending is expected to lead to economic growth for all sectors of the Nigerian economy. To date, it has not translated into meaningful growth and development of the country. This can be seen, among other things, in high unemployment rates, illiteracy rates and high poverty rates. Moreover, the empirical link between government financing and economic development in Nigeria is still unclear. Some studies have shown that government financing has a positive impact on the growth of the Nigerian economy (Abbas, et al 2011; Imoudu (2012); Ugwuegbe, Okore and Onoh (2013) during Ayanwale, (2007); Salami, Fatimah, Gazi and Makua (2012) reported in their study that government financing has a negative impact on economic growth. On the other 803 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) hand, Babalola (2015) notes that government spending has a significant positive impact on Nigeria’s economic development, while Egbetunde and Fasanya (2013) also showed that the components of government spending had a negative impact on economic growth. Echekoba and Amakor (2017) also showed that defense spending has a negative impact, but has a significant relationship with GDP. All these studies varied from one period to another”. The above shows that the impact of government financing on economic development in Nigeria is mixed. However, it was found that none of these studies used more recent time series data, and none or few of these studies examined the relationship between government finances and economic development in Nigeria in recent times. This study became necessary and unique because it will complement and cover the gap in the work of other researchers who conducted a similar study in Nigeria. This study therefore examines the impact of government financing on economic development in Nigeria. The paper would be based on the following research questions: Does government capital financing have an impact on economic development in Nigeria? What impact does government financing have on economic development in Nigeria? 2.0 Review of Literatures 2.1 Government financing Government financing can be used interchangeably as government funding, government expenditure, public expenditure, public expenditure or government expenditure. Government funding may relate to expenditure incurred by the State in the implementation of its programmes (Okoh 2008). Bhatia (2008) defines government funding as “expenditure that a government has for (i) its own maintenance, (ii) society and economy, and (iii) support for other countries. Public expenditure is broadly linked to the expenditure of local, state and national authorities, as opposed to expenditure by private individuals. Public expenditure also includes government payments for the goods and services purchased, as well as for the work carried out in accordance with their respective laws, social security contributions, interest payments on domestic and foreign debt, general borrowing expenditure, payments from the discounted sale of debt, economic, financial and social transfers, donations and grants, and others”. The structure of Nigerian government spending can be roughly divided into capital and recurring expenditure (Musa and Asare, 2013). Government expenditure relates to expenditure on property, plant and equipment such as roads, schools, hospitals, buildings, installations and machinery, etc., the benefits of which last permanently and for several years, while recurring government 804 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) expenditure relates to expenditure incurred by the State for its maintenance, for society and for the economy as a whole (Ogbuu, Igwe and Cassius, 2018). Therefore, investment is a plan for acquiring and maintaining long-term receivables. It is also a means of financing these activities. As a rule, the investments include some of the following: new infrastructure, major renovations and repairs to existing facilities. It is relevant for the government here that investments provide benefits for several years. Recurring expenditure is used for the following purposes: determination of revenue and planning, approval of future expenditure, creation of the basis for controlling revenue and expenditure, setting a standard for performance evaluation, motivation of managers and employees and coordination of the activities of multi-purpose organizations, as Maku (2009) emphasizes. Economists also classify public financing into three main types (Gerson, 1998): (i) The purchase of goods and services for current use by the state is classified as state consumption; (ii) the purchase of goods and services by the government, which is intended to create future benefits such as infrastructure investment or research expenditure, is classified as government investment; and (iii) payments for debt services are classified as transfer payments. Government expenditure is an important component of national income, as seen in the expenditure approach to measuring national income( (Y = C+I+G + (X – M)). This means that government spending is a crucial factor in the size of the economy and economic growth. But it could act like a double-edged sword: it could significantly increase overall production, especially in developing countries where there are massive market failures and poverty traps, and it could also have negative consequences such as unintended inflation and boom-bust cycles (Wang and Wen, 2013). The effectiveness of government spending in expanding the economy and promoting rapid economic growth depends on whether it is productive or unproductive. All the same, productive government spending would have a positive impact on the economy, while unproductive spending would have the opposite effect (Echekoba and Amakor, 2017). 2.2 Concept of Economic Development According to a previous study, Seers (1969) defined development as a concept that includes economic growth and the conditions of adequacy in food supply, employment, and the narrowing of the gap between the poor in rural development and the rich in urban areas. Economic development is the achievement of modernization ideas such as productivity, social and economic justice, improved institutions and values. In other words, economic development is 805 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) concerned with improving people's quality of life (Falodun, Omogingor and Ezeaku, 1997). Development implies changes that lead to improvements or advances, it is assumed that an economy that increases its per capita level of real income over time without changing its social and economic structure is unlikely to be perceived as developing. Pearce and Warford (1993) defined economic developments as attainment of some social goals, which changes over time and which makes economic development to some extent a process. The development is also used to describe quantitative and qualitative growth conditions in an area or environment (Didigwu, 2015). Rodney, as quoted in Josephine (2013), defined development as a multifaceted process that implies more skill and capacity, greater freedom and creativity, selfdiscipline, responsibility, and material well-being on an individual level. For Nwana (1998), the development involves the use of resources to achieve its main objectives, the solution of its major problems. This means that development consists from the outset of activities that are needed to improve people's attitudes and potential. Mabogunje (1980) also defined development as a process aimed at reorganizing space and society in order to reduce the spatial integration and dissemination of ideas. Therefore, development should not only aim at achieving the socio-economic education of a society, but also at transforming the area, since the area is part of socio-economic education. He went on to explain that development is bringing about fundamental changes in the life of every society; Changes that can be reflected in the political, social and economic spheres of human will expand life. Development takes place when infrastructural constructions that make life meaningful are brought into focus and when the human mind has acquired more skills to solve contemporary problems. Development represents modernization as man lives his life, uses his material resources and plans his immediate activities. According to Nafziger (2005), “economic development refers to economic growth, which is linked to changes in the distribution of production and the structure of the economy. These changes may include an improvement in the material well-being of the poorer half of the population; a decrease in the share of agriculture in GNP and a corresponding increase in the share of GNP in industry and services; improving the education and skills of the workforce; and significant technical progress from the country”. 806 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 2.3 Effect of Public Financing on Nigerian Economic Babalola (2015) notes that government spending has a significant positive impact on nigeria's economic development. Ojong, Nkamare and Ogar (2016) as sited in Cynthia (2018) studied the effect government spending and its impact on the Nigerian economy. The collected data was analyzed using the usual method of the smallest square multiple regression. The analysis showed that recurring expenditure had a significant connection with the growth and development of the Nigerian economy; Investment expenditure had a significant impact on the growth and development of the Nigerian economy, and overall expenditure had a positive impact on the growth of the Nigerian economy. Muritala and Taiwo (2011) also examined government spending and economic development: empirical evidence from Nigeria. This study attempts to empirically examine the trends and impact of government spending on the growth rates of real GDP in Nigeria in recent decades (1970-2008) using econometrics model with Ordinary Least Square (OLS) technology. The result shows that there is no serial correlation and that all variables that were integrated into the model were not stationary at their levels. The finding clearly shows that there is a positive correlation between GDP and recurring and capital expenditure. Ebong, Ogwumike, Udongwo and Ayodele (2016) assessed the impact of government investment on economic growth in Nigeria. A multiple regression model based on a modified endogenous growth framework was used to capture the correlations. Using error correction and cointegration specifications, an OLS technique was used to analyze the annual time series. They found that the disaggregated expenditure did not crowd out private investment. Iheanacho (2016) examined the contribution of government spending in Nigeria and found a negative and significant long-term relationship between economic growth and recurring spending. Similarly, Abu and Abdullahi (2010) examine the relationship between government financing and Nigerian economic growth in between 1970 to 2008. Disaggregated analyses was used to evaluate the impact of government spending on economic growth. Their short-term analysis of recurring and capital expenditures, as well as government financing on transportation, communications among others for the Nigerian economy, showed that total government investment, recurring total spending, and government spending have a negative impact on economic growth. The work of Oyinlola and Akinnibosun (2013) examined the relationship between public spending and economic growth in Nigeria between 1970 and 2009. The study used components 807 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) of public expenditure such as recurring expenditure, capital expenditure, administrative expenditure, community and social services and transfers. The result also showed the existence of a co-integrating relationship between the variables in the system, suggesting that there is a longterm link between public spending and economic growth. Gukat and Ogboru (2017) examine the empirical analysis of government spending and economic growth in Nigeria for the period 1981-2016. In particular, the effects of recurring government and investment and capital expenditure were tested using two separate models. The result for Model 1 shows that the coefficients of social and economic services were negative, while the administration was positive and significant. The result of Model 2 shows that the administrative and social security coefficients were negative and insignificant, while economic services were positive but insignificant. The study therefore concluded that government spending does not lead to meaningful economic growth. Chude and Chude (2013) examine the impact of government spending on economic growth in Nigeria over a period of 1977 to 2012, focusing on the analysis of disaggregated and sectoral expenditure. The results suggest that overall spending education is high and statistically significant and has a long-term positive link to economic growth in Nigeria. It therefore concludes that economic growth is clearly influenced by factors that are both exogenous and endogenous to public spending in Nigeria. Nworji, Okwu Obiwuru, and Nworji (2012) examined the impact of public spending on economic growth in Nigeria: a disaggregated time series analysis. The analytical tool was the OLS multiple regression model, which was based on the perceived causal link between government spending and economic growth. The results of the analysis showed that capital and recurring expenditure on economic services had a negligible negative impact on economic growth. Capital expenditure on transfers also had a negligible positive effect on growth. But capital and recurring spending on social and municipal services, as well as recurring spending on transfers, had a significant positive impact on economic growth. 2.4 Theoretical Framework 2.4.1 The Keynesian Theory Of all the economists who discussed the link between public spending and economic growth, Keynes was one of the most noted with his seemingly contradictory view of this relationship. Keynes sees public spending as an exogenous factor that can be used as a policy tool to promote economic growth. Keynesian thinking, public spending can contribute positively to economic 808 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) growth. Therefore, an increase in government consumption is likely to lead to an increase in employment, profitability and investment through multiplier effects on aggregate demand. As a result, government spending increases aggregate demand, leading to higher output, depending on the expenditure multipliers. Moreover, in Keynesian macroeconomics, many types of government spending can contribute positively to economic growth through multiplying effects on aggregate demand. On the other hand, government consumption could crowd out private investment, dampen stimulus in the short term, and reduce capital accumulation in the long run. Studies based on endogenous growth models distinguish between distorting or non-distorting taxation and productive or unproductive spending. Expenditure is considered productive if it is included as arguments in private production functions and unproductive if it is not (Barro and Sala-I-Martin, 1992). So, if government spending is zero, there is little economic growth, because enforcing contracts, protecting lives, and developing property and infrastructure would be complicated. Therefore, government spending, as supported by Keynesian theory, is necessary. 3.0 Methodology This paper adopts descriptive research design it is appropriate for testing the hypotheses of the study and help to answer the research questions concerning the economic issues which are crucial concern of this study. Ordinary Least Square (OLS) technique is used to evaluate the relationship. The population of this paper constitutes all the government finance, foreign direct investment and economic development variables in Nigeria, while Census sampling technique is adopted. The model specified for the purpose of testing the hypotheses of the study is mathematically presented below: GDP = β0 + β1GCFt + β2GRFt + ℮t Where: GDP = Gross Domestic Product GCF = Government Capital Financing GRF = Government Recurrent Financing β0 = Intercept of the model/constant β1 – β3 = Regression Parameters ℮ = Stochastic Error term (Disturbance term) t = Time series 809 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 4.0 Findings Table 4.1: Values of Dependent and Independent Variables YEARS RGDP GCF= Government GRF= Government Capital Financing Recurrent Financing 2000 23688.28 239.45 461.6 2001 25267.54 438.7 579.3 2002 28957.71 321.38 696.8 2003 31709.45 241.69 984.3 2004 35020.55 351.3 1032.7 2005 37474.95 519.5 1223.7 2006 39995.5 552.39 1290.2 2007 42922.41 759.32 1589.27 2008 46012.52 960.89 2117.36 2009 49856.1 1152.8 2127.97 2010 54612.26 883.87 3109.38 2011 57511.04 918.55 3314.51 2012 59929.89 874.83 3325.16 2013 63218.72 1108.39 3689.06 2014 67152.79 783.12 3426.9 2015 69023.93 818.37 3831.95 2016 67931.24 653.61 4160.11 2017 68490.98 1242.3 4779.99 2018 69799.94 1682.1 5675.19 2019 71387.83 2289 6997.39 Source: CBN, NBS, 2019 RGDP= Real Gross Domestic Product, GCF= Government Capital Financing, and GRF= Government Recurrent Financing. 810 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 4.1 Correlation Matrix Table 4.2: Correlation Matrix of the Variables VARIBLES RGDP GCF RGDP 1.000 GCF 0.745 1.000 GRF 0.929 0.887 GRF 1.000 Source: SPSS Output, 2020 Table 4.2 shows that there is a positive relationship between Real Gross Domestic Product, Government Capital Financing and Government Recurrent Financing. This implies that Government Capital Financing is contributing positively to the growth and development of the Nigerian economy but the association between them is positive and significant. On the other hand, the relationship between Real Gross Domestic Product and Government Recurrent Financing is positive. The Government Recurrent Financing in Nigeria has a positive relationship with all other variables for the sample period. In addition, there is a positive relationship between Government Capital and Recurrent Financing. It was also evident that Government Capital and Recurrent Financing contributed positively to the growth and development of the Nigerian economy. Therefore, all the variables are positively correlated. 4.3 Test of Hypotheses The results of the Ordinary Least Square on the relationship between Real Gross Domestic Product, Government Capital Financing and Government Recurrent Financing in Nigeria are presented and discussed. The regression results are presented in Table 4.3 below: Table 4.3: Estimates of Government Finance and Nigeria’s Economic Development VARIABLES Coefficient P- Value Intercept 23769.471 0.000 GCF -16.680 0.001 GRF 12.196 0.000 R 0.975 R2 0.950 Adjusted R Square 0.941 F. Statistics 101.234 F. Sig 0.000 Durbin Watson 1.549 Source: SPSS Output, 2020 811 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) The estimated relationship for the model is RGDP = 23769.471 (a) -16.680 (GCF) + 12.196 (GRF). The table above presents the regression results relating government finance and the Nigeria’s economic development. Their interpretation and implications are discussed under the following hypothesis: Ho1: Government capital financing does not have any significant effect on economic development in Nigeria. The impact of government capital financing on economic development in Nigeria was examine. The result shows that the coefficient of Government capital financing which is -16.680 (0.001, P < 0.05) have a negative and significant impact on the economic development. Therefore, Null hypothesis (Ho) is rejected that is, Government capital financing has a significant impact on economic development in Nigeria. Therefore, Government capital financing is a statistical significant determinant for predicting economic development. Ho2: Government recurrent financing has not significantly affected economic development in Nigeria. In testing the impact of Government Recurrent Financing on economic development in Nigeria, the result shows that Government Recurrent Financing has positive significant impact on economic development in Nigeria. From the above table, it was discovered that the Government Recurrent Financing (beta = 12.196 (0.000, P < 0.05) have a positive sign and significant impact on economic development. With the coefficient of 12.196, suggests that a 1 percent increase in the Government Recurrent Financing would contribute to a rise in the development rate by 12.196 percent on average, holding other factors constant. This means that Government Recurrent Financing have positive influence on economic development in Nigeria based on the period of study. 4.4 Model Fitness The model summary indicates the value of R and R square in Table 4.5. The value of R is the multiple correlation coefficient, R can be considered to be measure of the quality of the prediction of the dependent variable; Economic development. A value of R (0.975) indicates a high level of prediction. This signifies that government finance have positive and significant relation with Nigerian economic development. It implies that the higher the government finance 812 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) and foreign direct investment the higher the economic development attainable in the Nigerian economy. The "R Square"(0.950) is the proportion of variance in the dependent variable (economic development) that can be explained by the independent variables (government finance). The measure of the goodness of fit, R2, shows that the explanatory variables explain 95% of total variations in the real GDP in Nigeria and the remaining 5% is covered by other factors. The implication of this is that the model of the study is fit and the explanatory variables are appropriately selected. However, this can be confirmed by the value of the adjusted R 2 94% because even after other abnormalities are adjusted the value is still significant. The F statistics tell us if the model will be accepted or not. Decision rule: For the model to be accepted the F statistics must be relatively high and positive. For this model the F statistic is 101.234, therefore it is accepted. F statistic shows that all the variables in the model are statistically significantly predictor of economic development, F= 101.234, 0.000, p < 0.05. This result shows that the overall regression model is a good fit for the data. The finding shows that the overall variables have significant relationship with the economic development in Nigeria. The Durbin Watson Statistics in the model is 1.549 approximately 2, which reveals to us that there is no serial correlation between government finance and the Real Gross Domestic Product viz-a-viz economic development in Nigeria, and further shows that the model regression is not spurious and good/fit for regression. 5.0 Discussion of Findings The objective of this paper was to examine the impact of government finance on economic development in Nigeria. Based on previous research many variables have been identified as potential factors that as a relationship with economic development in Nigeria. This study offers additional insight into how government finance influence economic development. From the result of the multiple regression analysis, the result revealed that Government capital financing have a negative and significant impact on the economic development. This agreed with the study of Abu and Abdullahi (2010) that government capital expenditure has negative effects on economic growth. Usman, Mobolaji, Kilishi, Yaru and Yakubu (2011) stated that public expenditure has no impact on economic growth in Nigeria. However, their findings further support the existence of a long-run relationship between public expenditure and economic growth in the country. This was also in line with the study of Egbetunde and Fasanya (2013) that the total 813 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) expenditure of the government has a negative impact on growth in Nigeria. The study of Cornelius, Nkamare and Ogar (2016) agreed with the findings of our study, it examined government expenditure and its implications on Nigerian economy. Their findings show that capital expenditure had a significant effect on the growth and development of Nigeria economy. Hypothesis two stated that Government recurrent financing has not significantly affected economic development in Nigeria. The hypothesis was rejected because the coefficient of Government recurrent financing has positive and significant influence on economic development in Nigeria. This agreed with the study of Egbetunde and Fasanya (2013) that recurrent expenditures have positive impact on economic growth and development. Nkamare and Ogar (2016) also revealed that recurrent expenditure had a significant relationship on the growth and development of Nigeria economy. The study contracted the study by Iheanacho (2016) that investigated the contribution of government expenditure in Nigeria and found a negative and significant long-term relationship between economic growth and recurrent expenditure. Abu and Abdullahi (2010) also disagreed with the study and revealed that government recurrent expenditure has negative effects on economic growth. 5.1 Conclusion Based on the results of the research, the empirical results show that there is a positive and significant correlation between government recurring financing, foreign direct investment and RGDP. The study also establishes a significant negative correlation between government capital financing and RGDP. These negative effects of state capital financing could be due to insufficient allocation to finance capital projects in Nigeria. It is therefore concluded that the Nigerian economy will grow as foreign direct investment increases if foreign direct investment is directed towards the sectors of the economy needed. References Abu, N & Abdullahi, U. (2010) Government Expenditure and Economic Growth in Nigeria, 1970- 2008: A Disaggregated Analysis. Business and Economics Journal, 4, 2-4. Adams, R. (2004). Economic Growth, Inequality and poverty: Estimating the Growth Elasticity of Poverty. World Development, 32, 1989-2014. Adewara, S.O. & Oloni, E.F. (2012). Composition of Public Expenditure and Economic Growth in Nigeria. Journal of Emerging Trends in Economic Management Science, 3(4), 403 407. 814 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) African Economic Outlook (2006). Published by the OECD Development Centre and the African Development Bank, with financial support from the European Commission African Economic Outlook (2014). Published by the OECD Development Centre and the African Development Bank, with financial support from the European Commission. Ahuja, H.L. (2013), Modern Economics, S. Chand Higher Academic, 17th Revised Edition Ajayi, S.I. (2006) The determinant of foreign direct invt in Africa: A Survey of Evidence. African Economic Research Consortium. Al-Bataineh, I.M. (2012). The Impact of Government Expenditures on Economic Growth in Jordan. Interdisciplinary Journal of Contemporary Research in Business, 4(6), 1320-133. Alexiou, C. (2009). Government Spending and Economic Growth: Econometric Evidence from South Eastern Europe (SSE). Journal of Economic and Social Research, 11(1), 1-16. Alshahrani, S. & Alsadiq, A. (2014). Economic Growth and Government Spending in Saudi Arabia: An Empirical Investigation. IMF Working Paper WP/14/3 Anyanwu, J. C. (1997). The Structure of Nigeria Economy. Onitsha: Joanee Educational Published Limited. Barro, R and Martin, I. (1992). Public Finance in Models of Economic Growth. Review of Economic Studies, 59(3), 645-661. Bhatia, H.L. (2008). Public Finance (26th ed.). Vikas Publishing House PVT Ltd, New Delhi. Bleaney M., Gemmell N. and Kneller R. (2001), Testing the Endogenous Growth Model: Public Expenditure, Taxation, and Growth over the long-run. The Canadian Journal of Economics, 34(1), 36-57. CBN, (2012), Central Bank of Nigeria Statistical Bulletin Chude, N. P, & Chude, D. I. (2013). Impact of government expenditure on economic growth in Nigeria. International journal of business and management review, 1(4), 64-71. Cynthia C. D. (2018). Public Spending and Inflation In Nigeria. International journal of advanced academic research. Dunning, J.H. (1980) Toward an eclectic theory of international production. The International Executive, 22(3), 1-3. Ebiringa, O. T. & Charles- Anyaoku, N. B. (2012). Impact of government sectorial expenditure on the economic growth of Nigeria. International Journal of Economics Research 3(6), 82-92. 815 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Echekoba , F. N and Amakor, I. C (2017). The impact of government expenditure on Nigeria Economic growth: a further disaggregated approach. NG J Social Dev, 6 (3), 34-48. Fosler, S., & Henrekson, M. (2001). Growth Effects of Government Expenditure and Taxation in Rich Countries. European Economic Review, 1501-1520. Gerson, P. (1998), The Impact of Fiscal Policy Variables on Output Growth, IMF Working Paper 98/1. Gong, L & Zou, H (2002). Effects of Growth and Volatility in Public Expenditures on Economic Growth: Theory and Evidence. Annals of Economics and Finance, 3, 379–406 Hill, C.W.L. (2005). International Business: competing in a global market place, (5th ed.), Boston: McGraw-Hill Publishers. Jain, T.R., S.J. Kaur, A. Gupta and S.P. Gupta (2008). International trade and Public Finance. VK Publications. Jhingan, M.L. (2013) The economics of Development and Planning. 40th Edition Vrinda Publications (P) ltd, Delhi India. Josaphat, P. K and Oliver M (2000), Government Spending and Economic Growth in Tanzania, 1965-1996: Credit Research Paper. Keynes, J.M. (1936). General Theory of Employment, Interest and Money”, London: Macmillan. Komain J, Brahmasrene, T (2007). The relationship between government expenditures and economic growth in Thailand. Journal of Economics and Economic Education Research, 8(1), 93-104. Kowalski, E. (2000). Determinant of Economic Growth in East Asia, Research Honors Project. Lipsey, R. & Chrystal, A. (2003). Economics 10th ed. Oxford University Press. New Delhi. Lucas, R. (1988) On the Mechanics of Economic Development, Journal of Monetary Economics, 3-42. Maku, O. E. (2009). Does government spending spur economic growth in Nigeria? MPRA Paper No 17941. Mamun, K. A. & Nath, H.K. (2004). Export-led Growth in Bangladesh: A Time Series Analysis, Applied Economics Letters, 12(6), 361-364. Mitchell, D. J. (2005) The Impact of Government Spending on Economic Growth. The Heritage Foundation, Washington DC. 816 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Montiel, P., & Reinhart, C. (2002). Do Capital Controls and Macroeconomic Policies Influence the Volume and Composition of Capital Flows?: Evidence from the 1990s. Journal of International Money and Finance, 18, 619-639. Muritala, T. and Taiwo, A. (2011).Government expenditure and economic development: Empirical evidence from Nigeria. European Journal of Business and Management, 3 (9). Muse, B.O., Olorunleke, K. & Alimi, R.S. (2013). The Effect of Federal Government Size on Economic Growth in Nigeria, 1961-2011. Developing Country Studies, 3(7), 68-76. Nasiru, I. (2012). Government Expenditure and Economic Growth in Nigeria: Cointegration Analysis and Causality Testing. Academic Research International, 2(3), 718-723. Nnamocha, P.N. (2001) Public Finance; Concepts, Principles and Theories. Bon Publications Owerri. Nurudeen, A. & Usman, A. (2010). Government Expenditure and Economic Growth in Nigeria, 1970-2008: A Disaggregated Analysis. Business Economics Journal, 4, 1-11. Okafor, E.M. (2008). Development Crises of Power Supply and Implications for Industrial Sector in Nigeria. Stud Tribes Tribals, 6 (2), 83-92. Okoh, S. E. N. (2008). Public Sector Economics. Mindex Publishing Co., Benin City. Olorunfemi, S. (2008). Public Investment and Economic Growth in Nigeria: An Autoregressive model. Journal of international Finance and Economics. Oriakhi, D. E. (2004). Introduction to Public Finance. Mindex Publishing Co., Benin City. Oteng-Abayie, E. F. (2011). Government Expenditure and Economic Growth in Five ECOWAS Countries: A Panel Econometric Estimation. Journal of Economic Theory, 11-14. Oteng-Abayie, E. F., & Frimpong, J. M. (2009). Size of Government Expenditure and Economic Growth in three WAMZ Countries. Bus. Rev. Cambridge, 172-175. Oyinlola O. (1993) Nigeria’s National Defence and Economic Development: An Impact Analysis. Scandinavian Journal of Development Alternatives, 12(3). Ranjan K. D. and Sharma C. (2008). Government Expenditure and Economic Growth: Evidence from India. The ICFAI University Journal of Public Finance, 6(3), 60-69. Romer P. (1986), Increasing Returns and Long Run Growth. Journal of Political Economy, 10021037. Suleiman, A.S.A (2012) Public finances and economic growth in Nigeria. Public and Municipal Finance, 1(2), 29-36. 817 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Totonchi, J (2011), Macroeconomic Theories of Inflation, International Conference of Economics and Finance. 4, 459-462. UNCTAD (2018) United Nations Conference on Trade and Development. World Investment Report. https://unctad.org/en/PublicationsLibrary/wir2018_en.pdf Verbeck, W. S. (2000) The Nature of Government Expenditure and Its Impact on Sustainable Economic Growth. Middle Eastern Finance and Economics Journal, 4 (3), 25-56. Vo, D., Anh, T.V & Zhaoyong, Z. (2019) Exchange Rate Volatility and Disaggregated Manufacturing Exports: Evidence from an Emerging Country. J. Risk Financ. Manag, 12. Wagner, A. (1890). Finanzwissenchaft, Leipzig: Winter, C.F. Wagner, A. (1958). The Nature of Fiscal Policy. In R. A. Musgrave, & A. T. Peacock, Classics in the Theory of Public Finance. London: Macmillan, 1-8. Wheeler, D. & Mody, A. (2012). International Investment Location Decisions: the Case of US Firms. Journal of International Economics, 33(3), 57-76. World Bank.(1996). World Debt Tables: Exterrnal Finance for Developing Countries. Vol.1 (Analysis and Summary Tables). Washington, D. C. Wu. Y. (2000). Measuring the Performance of Foreign Direct Investment: A Case Study of China. Economic letters, 66, 143-150. Yasin, M. (2000). Public Spending and Economic Growth: Empirical Investigation of Sub Saharan Africa. Southwestern Economic Review, 1-10. Zhang, K.H. (2001). Does foreign direct investment promote economic growth? Evidence from East Asia and Latin America. Contemp. Econ. Policy, 19, 175-185. 818 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) EFFECTS OF WORKING CAPITAL ON SALES GROWTH OF INDUSTRIAL GOODS ON MANUFACTURING COMPANIES IN NIGERIA Ekwueme, Maureen Chika Department Of Accounting Education, Federal College of Education Technical Asaba, Delta State-Nigeria Paul Torty Mba, Department of Accounting Education, Federal College of Education Technical Asaba,Delta State-Nigeria. Ukaegbu, Jude Ukanwanne Department of Accounting Education, Federal College of Education Technical Asaba, Delta State-Nigeria. ABSTRACT This study examined the effect of working capital on sales growth of industrial goods manufacturing companies between 2014 and 2018. It adopts the ex-post-facto and used panel data collected from the annual report of the companies. Six objective, research question and hypothesis were formulated and testes using regression analysis however, some preliminary analysis were conducted. The study proxy the independent variable- working capital using inventory conversion period, account receivable, account payable, cash conversion cycle, while the dependent variables used is sales growth. The result showed that inventory turnover period and account payable period has positive significant effect on growth in sales. While account receivable period and cash conversion cycle has positive but insignificant effect on sales growth among quoted industrial goods manufacturing companies in Nigeria. The study recommends among others that Industrial goods manufacturing companies in Nigeria should pay close attention to their inventory conversion period and account payable period when formulating policy geared toward enhancing their Sales growth because account payable period can positively drive the level of sales growth. Keywords: Working Capital, Industrial Goods, sales Growth, Manufacturing Companies. INTRODUCTION Working capital is an integral part of firm’s investment which has a direct effect on the liquidity level, firm operation and survival of the firm (Ray, 2012). Though, working capital encompasses 819 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) short term financing management, it is often not given the right attention when making investment financing decisions (Ray, 2012). Effective working capital management therefore needs proper planning and control of firm’s current assets and its liabilities in such a way that reduces the risk of not meeting short term commitments in the one hand, and the avoidance of investing excess in assets especially in current assets (Eljelly, 2004). The management of working capital plays vital role in the ensuring the survival of firm. The efficient and effective management of working capital contributes a vital role in the general corporate strategy of a company towards creating shareholder wealth. As effective working capital management can ensure a balance between profitability, liquidity and growth of firm’s by ensuring efficient daily business operations. While the inefficient working capital management can lead to loss of goodwill and valuable source of supply, over stocking/ under stocking, loss of revenue and failure to achieve wealth maximization objective, retard growth, liquidation and bankruptcy. Sales growth has been identified as a good sign of firm performance which points toward the achievement of the wealth maximization objective of the firm. Achieving sales growth can be a combination of many factors which mostly are under the control of the firm. As Lazaridis and Tryfonidis (2016) has observed, firm’s who effectively manage their working capital achieves their performance and growth (sales) objective. Recently, most extant study has observed that most successful business is hinged their success on their ability to balance between growth, liquidity and viability investment (Lazaridis & Tryfonidis 2016). The management of working capital ensure constant availability of material needed for operating and meeting market demand, avoid over and under stocking (effective inventory management, availability of cash to meet creditor’s demand, low inventory management cost etc this made working capital management essential in the achievement of the sales growth objective (Rajesh & Ramana Peddy, 2011), focus of interest to managers and for investors. LITERATURE REVIEW According to Ruth (2015), cash conversion cycle is the summation of a company’s account receivable days and the inventory days minus the companies account payable days. Cash conversion cycle measures how long a firm will be deprived of cash if it increases its investment in resources in order to expand customer sales (Ogbonnaya, 2014). It is thus a measure of the 820 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) liquidity risk entailed by growth (Jason, 2011). Cash conversion cycle is the time it take a firm to convert cash into raw material, convert the raw material into finished goods and convert the finished goods into cash. The period it takes to complete this cycle have a great effect on the cash flow of the firm. Shortening the cash conversion cycle can creates some risks for a firm. A firm could even achieve a positive or negative cash conversion cycle by collecting from customers before paying suppliers. Thus, a policy of strict collections and lax payments will show the level of liquidity of the firm. 2.1.2 Account Payables period. Firms generally make purchases from other firms on credits, recording the debts as account payables (Block, Hirk & Short, 2000). It is the largest single category of short term debt because small firms do not qualify from financing from other sources, they rely heavily especially on trade credits as a result firms that do sell on credit have a credit policy that includes terms of credits. Account payables can further be looked into as trade account payables and other accounts payables. Trade accounts payables are short term obligations to suppliers for purchases of merchandise and other accounts payable includes liabilities for any goods and services other than merchandise (Block, Hirk & Short, 2000). 2.1.3 Account receivables period Account receivables make up a very large portion of the firm’s assets; they actually composed of 25.97 percent of a typical firm asset. (Martin, Petty, Keown & Scott, 1991). Because of their magnitude any changes in their levels will affect profitability.” An increase in account receivables that is additional extension of trade credits- not only result in higher sales , also requires additional financing to support the increased investment in account receivables. The cost of credit investigation and collection efforts and the chances of bad debts are increased. The authors further explained that all firms by their nature are either selling goods or providing services. These sales could also either take the form of cash sales or to a large extend credit sales. Whenever a credit sale is made, it increases the firms account receivables, therefore the credit account receivable management depends upon the degree to which the firm sells on credits. Cash flow from sales cannot be invested until the account is collected, control of account receivables takes on additional importance and efficient collection determines both profitability and liquidity of the firm. With respect to the size of investment in account receivables, the financial manager 821 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) does not play any role but other factors that come to determine it level. Firstly, the percentage of credit sales to total sales affects the level of account receivables held and in essence the nature of the business tends to determine the blend between credit sales and cash sales. For a large grocery store, sales tend to be exclusively on cash basis, while for most construction – lumber supply firms, sales are primarily on credits. 2.1.4 Inventory turnover period Companies’ inventory are part of the firms asset used for their operation. However, quantity of inventory held by the firm can be determine by the balancing of the cost and benefit of holding inventory. Hence, the reduction of the level of inventory may reduce the cost of holding inventory and free up cash which can be channeled for reinvestment or other purposes. According to Tangsucheeva and Prabhu, (2013) changes in a companies inventory level can be as a result of the increase in the magnitude of the bullwhip effect experienced by partners upstream in a supply chain. According to Harrington, (1996) most companies often reduce their inventory level without sacrificing much by adopting modern inventory management system like lean/just-in-time, automated replenishment systems, vendor managed inventory programs, and consignment inventory programs (Harrington, 1996). These types of programs successfully lower inventory levels by substituting additional inventory with better information, which has been shown to reduce inventory levels effectively without damaging performance (Milgrom & Roberts, 1988). The inventory turnover period is measured as the number of times inventories can be converted/ turned over in a year. It measured the relationship between cost of goods sold and average inventory at cost (Shim & Siegel 2000). IT = Inventory/ Cost of Goods sold × 365 2.1.6 Account Receivable, Account Payable and Inventory Conversion Period According to Jordan (2003), the cash conversion cycle of every firm can be classified in three stages, starting from the inventory stage, this was followed by the second stage which is the collection of credit sales from customer, this will be followed by third stage, which deals with the payment to supplier. However, the sequence must not be follow as some companies pay their supplier before the collect from debtor. It all depends on the firm’s trade policy. In case where the company’s inventory conversion period is longer than the company account payable period, the company may be exposed to high risks of liquidity which can be reduced by retaining a certain percentage of fund to meet any emergency in liabilities or to exploit better opportunities. 822 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) THEORETICAL FRAMEWORK The study is anchored on Conversion theory propounded by Serge Moscovici (1976). This theory posits that disagreement within the group results in conflict, and that group members are motivated to reduce that conflict either by changing their own opinions or attempting to get others to change in other to achieve the best output of the group (organization). This theory has the four following assumption, Consistency being consistent in expressing the group opinion. Confidence: Being sure about the correctness of ideas and views are presented. Unbiased: Appearing to be reasonable and unbiased in presenting ideas. Resistance: Resisting the natural social pressure and abuse that may be faced in the organisation. The use of this theory in this study is appropriate and significant since the effective change in opinions or attempting to get others to change in other to achieve the best output of the group (organization) will enable an organization have good standard or policy in their cash conversion cycle which will have a positive effect on the level of operating earnings of the organization. This therefore, gives credence to the use of this theory in this study. Inventory turnover period and sales growth: Companies’ inventories are part of the company’s asset used for their operation. Every company desire to have and holds such quantity of materials that can and will guarantee their continue operation for a feasible period of time if there is no supply or when supply is cut down. However, the quantity of inventory the company can hold is influence by many factors including the cost and benefit of holding inventory, steady supply and size of the company. Hence, the reduction of the level of inventory may reduce the cost of holding inventory and free up cash which can be channeled for reinvestment or other purposes. According to Tangsucheeva and Prabhu, (2013) changes in a companies inventory level can be as a result of the increase in the magnitude of the bullwhip effect experienced by partners upstream in a supply chain. Company pursuing sales growth as objective are likely to maintain such level of inventory that can guarantee their continue operation/ production in respective of the availability of the material in the market. Company’s plan of growing their sales does require increasing the volume of inventory required to meet increased production needed for the increased sales growth. Increasing the sales will therefore require increasing the inventory level. However, Harrington, (1996) cited in the work of Welsch and Anthony, (2016) opines that companies can reduce their inventory level without sacrificing much by adopting modern inventory management system like lean/just- 823 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) in-time, automated replenishment systems, vendor managed inventory programs, and consignment inventory programs (Harrington, 1996). These types of programs successfully lower inventory levels by substituting additional inventory with better information, which has been shown to reduce inventory levels effectively without damaging performance (Milgrom & Roberts, 1988). Company adopting such modern inventory management system can increase their production and sales without relatively increasing the quantity of inventory. Thus, adopting inventory management system a company can increase its sales marginally without increasing its inventory level. Account payable and sales growth: Account payable arises when companies buy on credit from their supplier. Such credit purchase most often does not attract additional cost to the firms, however, the firms must do all within its power to payback as at when due, as failure may lead to loss of reputation and goodwill. The time interval taken to pay creditor is the account payable period. The company’s takes time to convert the material into finish goods which can be sold to customer. Growth in sales will therefore require increase in purchase which if done on credit will increase the volume and value of the account payable. The increase in the account payable will mean increase in the output (all things been equal). According to Welsch and Anthony, (2016) the management of payable is important in determining the goodwill a firm enjoy and the guarantee of regular supply. Supply of input is important when planning to increase sales output or in formulating sales growth or policy. The cash paid to supplier company’s may be used to invest in activities intended to promote additional sales, this relationship can be derived from a payables turnover ratio relating operating costs requiring current cash expenditures to the accounts payable and accrued payable liabilities created by the short-term deferral of these operating expenditures. Growing the sales therefore will require increase in input and payable. Increase in the input-payables without increase in sales may lead to long payables period. This can lead to loss of goodwill, and supplier may cut supplies which can affect the production output and their growth in sales. Eisenberg, Hart and Peters (2015) believed that payables can affect the availability of input, output and the achievement of the firms goals. Cash Conversion Cycle and sales growth: Cash conversion cycle is the summation of the period it takes a firm to acquire inventory, convert the inventory into finish product, sale and get the receivables Ruth (2015). Cash conversion cycle 824 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) measures how long a firm will be deprived of cash if it increases its investment in resources in order to expand customer sales (Ogbonnaya, 2014). It is the time it take a firm to convert cash into raw material, convert the raw material into finished goods and convert the finished goods into cash. The period it takes to complete this cycle have a great effect on the firm. Pursuing Sales growth objectives will require increase in the production output, the increase in sales will lead to increase in the receivables and receivable period which will extend the cash conversion cycle. The cash conversion cycle model being focusing on the length of time between when the company makes payment and when it receives cash inflow. Growth in the sales will therefore mean increase in the payable and receivables A company with short cash conversion cycle will need to maintain low receivable period and low inventory turnover period. These can affect the extent the firm can achieve the sales growth objective. However, increased sales due to prolongation of cash conversion cycle may lead to increase in profitability. However, having optimum period of cash conversion is a necessity of effective liquidity management. However, (Filiz & Fayyaz 2014) believe that differences of firms arising from the production processes in the sector, the conditions of competition, buying and selling opportunities with credit and the built-in applications in the sector can affect their credit sales, inventory and debt policies, and this may lead cash conversion cycles to differ by sector. A negative cash cycle is one in which you don’t pay for your inventory or materials until after you’ve sold the final product associated with them. It means you’re using your working capital as efficiently as possible and have available cash for other things. The shorter the cash conversion cycle, the higher the possibility of sales growth less money is tied up in working capital. Account Receivable and Sales growth: According to Hadley, (2006) the objective of debtors (receivables) management is to minimize the time-lapse between completion of sales and receipt of payments. Therefore, the more quickly that payments are received the more likely opportunity the company may take advantage of to maximaze its objective (Bauer, 2007). The net trade receivable can be positive or negative, when the net trade receivable is negative the company needs source external funding because it means the company paid for the service or product before the company receive from it debtor for the sales made. In the scenario when company experience revenues decline, a negative net trade receivable can be very disastrous to the company’s cash flow. The net trade cycle of a company’s 825 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) give detail information about how many cycles it goes through in a year and how much of the company fund is tied up in each stage of the cycle. Although a companies policy directed toward shortening account receivable can be viewed by customer as unfavorable and can affect the sales as customer that cannot meet the short account receivable may not patronize the firms. In order to increase sales, firms do make sales on credit which will result to account receivables encourage customer to pay, this may lead to the use of incentives such as discounts (Moran, 2011). Most empirical work supports this view; such as Wort and Zumwalt (1985). EMPIRICAL REVIEW Chring, Novazzi and Gerah (2011) studied the relationship between working capital management and profitability in Brazilian listed companies. Their objective were of two folds, to investigate if there was any difference between corporate groups of companies: working capital intensive and fixed capital intensive, and to identify the variables that mostly affect profitability. The profitability was measured in three different ways: return on sales (ROS), on asset (ROA) and on equity (ROE). The independent variables were cash conversion efficiency, debt ratio, days of working capital days receivable and day’s inventory. Two samples were obtained consisting of 16 Brazilian listed companies in each group for the period 2005 – 2009. Multiple linear regressions have identified that, as far as ROS and ROA are concerned, to mange working capital properly is equally relevant for the two groups of companies, relevant in the company’sprofitability in the fixed capital group as opposed to the working capital group. From ANOVA it was evident that days inventory has negative relationship with ROS and ROA but has no statistical evidence in ROE improvement in working capital intensive group (positive relationship). While debt ratio was the only variable that affects ROA (negative relationship). These results showed that regardless of the type of company, whether working capital or fixed capital intensive, managing working capital properly is equally important. Moreover, managing inventory as well as cash conversion efficiency to an optimum level will yield more profit in the working capital intensive type of company, while two other different variables create more profit in fixed capital intensive type of the company. Deloof (2013) studied the relationship between working capital management and corporate profitability for a sample of 1,009 large Belgian non financial companys for the period 1992- 826 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 1996. The result from his analysis showed that there was a significant negative relationship between profitability that was measure by gross operation income and cash conversion cycle as well as the number of days accounts receivable, accounts payable and inventories. The results suggest that managers can increase corporate profitability by reducing the number of days account receivables and inventories while less profitable companies waited longer to pay their bills. These results show that there is a certain level of working capital that maximizes the value of the companies. Lazaridis and Tryfonidis, (2016) studied the relationship between working capital management and corporate profitability listed companies in the Athens Stock Exchange. A sample of 131 listed companies for the period of 2011-2014 was used to examine this relationship. The result from regression analysis indicated that there was a statistical significant negative relationship between profitability, measured through gross operating profit, and the cash conversion cycle. From those results, they claimed that the managers could create value for shareholders by handling correctly the cash conversion cycle and keeping each difference component to an optimum level. Lyroudi and Lazardis (2000) studied the cash conversion cycle and liquidity position of the food industry in Greece. They used cash conversion cycle (CCC) as a liquidity level indicator of the food industry in Greece and tried to verify its relationship with the traditional liquidity measurement and profitability measurement of return on investment (ROI), return on equity (ROE) and net profit margin. They found significant positive relationship between cash conversion cycle and current ratio, acid-test ratio, receivables collection period and inventory turnover period and negative relationship between cash conversion cycle and payable deferral period. The relationship between liquidity measurement variable and profitability measurement variables were not statistically significant and there was no relationship between cash conversion cycle and leverage ratio. Hayajneh and Yassine (2011), studied the relationship between working capital efficiency and profitability on the 53 Jordanian manufacturing firms listed in Amman Exchange Market for the period 2000-2006. The results found a negative significance relationship between profitability and the average receivable collection period, average conversion inventory period and average payment period, and also the cash conversion cycle which expresses the efficiency of working capital. The study revealed a positive significance between the size of the firm, growth of sales 827 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) and current ratio from this side and profitability from the other side. Finally, financial leverage correlated negatively with profitability. Padachi (2016) studied the trends in working capital management and its impact on company’s performance using 16 manufacturing companies in Mauritian for the period of five years spanning from 2010-2014. His study revealed that inventory and accounts receivable periods were negatively correlated with the profitability, indicating that managers of company’s can create value by reducing the company’s outstanding periods of accounts receivable and inventories. Contrary to results of similar works which shows negative relationship between CCC and profitability, his results from cash conversion cycle shows positive relationship between cash conversion cycle and profitability measured by ROA. This result indicates that resources are blocked at different stages of supply chain, thus prolonging the operating cycle which could lead to increase in sales and higher profits. However, this is possible only if the benefit of keeping more inventories is greater than the cost of tied up capital. Ramachandran and Habjurabnab (2017) studied the relationship between working capital management efficiency and earnings before interest and taxes of the paper industry in India listed on BSE. A sample of 30 listed companies for the period of 1997-1998 to 2005-2006 was used to examine this relationship. The result revealed that the paper industry has managed working capital satisfactorily. The accounts payable days has a significant negative relationship with earnings before interest and taxes (EBIT), which indicates that by deploying payment to suppliers they improve the EBIT. They concluded that even though the paper industry in India performs remarkably well during the period, les profitable companies however, wait longer to pay their bills, and pursue a decrease in cash conversion cycle. Gill, Bigger and Mathur (2010) studied the relationship between working capital management and profitability of 88 American manufacturing companies listed on New York Stock Exchange for a period of 3 years (2005 to 2007). Using weighted least square (WLS) regression analysis for data analysis, the study revealed that cash conversion cycle and number of days inventory were positively related to profitability whole number of days accounts receivable and number of days accounts payable had a negative relationship with profitability. 828 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) METHODOLOGY Model Specification. The model used was premised on the main objective and anchored on the sub-objective. It also builds on the models of Lyroudi and Lazardis (2000) which investigated the cash conversion cycle and performance food industry in Greece: The model ROI = CR, ATR, ARCP, INTP. Where return on investment (ROI), cash conversion cycle (CCC) and (CR) current ratio, (ATR) acid-test ratio, (ARCP) receivables collection period and (INTP) inventory turnover period. The above model was modified to suit the variable used in the study. The econometric model used in this work can be expressed thus: SGROWTH = f (CCC, INVC, ACPP, ACRP, FSIZE) This can be mathematically expressed as follows. SGROWTHit = a0 + a1CCCit + a2INVCit + a3ACPPit +a4ACRPit + a5lnFSIZEit +µit ACRP = Account Receivable INVC = Inventory Conversion ACPP = Account Payable CCC = Cash Conversion Cycle FSIZE = Firm Size SGROWTH = Sales Growth - -1 ln = Natural log. µ = Random Error Term a0 = Constant a1 a2 --- a5 are the coefficient of the regression equation. RESULTS, FINDINGS AND DISCUSSION The regression analysis of the relationship between working capital management and cash flow. The summary of the analysis result is presented below. See table 4 in appendix for detail. Correlated Random Effects - Hausman Test Equation: Untitled Test cross-section random effects Test Summary Chi-Sq. Chi-Sq. d.f. Prob. 829 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Statistic Cross-section random 8.764007 5 0.1189 Cross-section random effects test comparisons: Variable Fixed Random Var(Diff.) Prob. INVC -0.003211 -0.000696 0.000002 0.0921 CCC 0.000116 0.000116 0.000000 0.9897 ACPP 0.000021 0.000011 0.000000 0.8460 ACRP 0.000676 -0.000167 0.000000 0.0222 FSIZE -0.002788 -0.000036 0.000021 0.5477 Source: Researcher summary of hausman effect test result (2019) from e-view 8.5 Decision rule: H0 – Random effect is preferable to fixed effect H1 – Fixed effect is preferable to random effect When chi-square probability value if less than 10 – rejects H0 and accepts H1 When chi-square probability value if greater than 10 – accepts H0 and rejects H1. The Hausman effect test result shows a chi-square value of 8.764 and probability value 0.1189, the chi-square probability value is above 10 percent. Based on the result, the study accept the random effect and reject the fixed effect, hence we use the random effect to correct the problem of heterogeneity in the data used for the study. Table 4.4 below is the regression result adjusted for fixed effect (detail of the result is presented in table 6 under the appendix). Cross-section random effects test equation: Dependent Variable: SGROWTH Method: Panel Least Squares Date: 12/04/19 Time: 12:42 Sample: 2014 2018 Periods included: 5 Cross-sections included: 14 830 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Total panel (balanced) observations: 70 Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob. C 0.475717 0.125825 3.780782 0.0017 INVC 0.003211 0.000524 6.127863 0.0000 CCC 0.000116 0.000144 0.802082 0.4262 ACPP 2.134605 0.140130 15.23301 0.0000 ACRP 0.000676 0.000514 1.316111 0.1940 FSIZE -0.002788 0.004845 -0.575533 0.5675 Effects Specification Cross-section fixed (dummy variables) R-squared 0.443225 Mean dependent var 0.255286 Adjusted R-squared 0.386716 S.D. dependent var 0.105291 S.E. of regression 0.091384 Akaike info criterion -1.721307 Sum squared resid 0.425902 Schwarz criterion Log likelihood 79.24576 Hannan-Quinn criter. -1.478887 F-statistic 2.255497 Durbin-Watson stat Prob(F-statistic) 0.011934 -1.111002 2.487137 Source: E-view 9 Regression analysis result The regression result in order to solve the problem, the study R-sq value of 0.443 and R-sq(Adj.) 0.387 (38.7%) this indicates that all the independent variables used jointly explain about 38.7% of the changes in sales growth of listed industrial goods manufacturing companies in Nigeria. The F-statistics value of 2.26 and its probability value of 0.012 shows that the model used is appropriate and is statistically significant at 1% levels. The Durbin Watson statistics result was 2.49 can be approximated into 2, this indicates the reveals the absent of autocorrelation in our model hence the model used is appropriate for the study. Hypothesis 1: Account receivable period has no significant effects on Sales growth of industrial goods manufacturing companies in Nigeria 831 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) The analysis result of the effect of account receivable period on sales growth showed a coefficient value of 0.001, and a probability value of 0.1940. The coefficient value of 0.001 reveals that account receivable period has weak positive effect on sales growth. The result indicates that the reduction in the account receivable period, can lead to fall in the sales growth. The probability value of 0.194 shows that the effect of account receivable period on sales growth is statistically insignificant. Based on the result, the study accepts the null hypothesis and rejects the alternate hypothesis. The study therefore concludes that account receivable period has insignificant effect on Sales growth among quoted industrial goods manufacturing companies in Nigeria. Hypothesis 2: Inventory turnover period has no significant effects on Sales growth of industrial goods manufacturing companies in Nigeria The analysis result of the effect of inventory turnover period on sales growth showed a coefficient value of 0.003, and a probability value of 0.000. The positive coefficient value of 0.003 reveals that inventory turnover period positively affected the level of sales growth. This indicates that the higher the inventory turnover period, the higher the possibility of sales growth among quoted industrial goods manufacturing companies in Nigeria. The probability value of 0.0000 shows that the effect of inventory turnover period on sales growth is statistically significant at 1% level. Based on the result, the study accepts the alternate hypothesis and rejects the null hypothesis. The study therefore concludes that inventory turnover period has positive significant effect on Sales growth among quoted industrial goods manufacturing companies in Nigeria. Hypothesis 3: Cash conversion cycle has no significant effects on Sales growth of industrial goods manufacturing companies in Nigeria The analysis result of the effect of cash conversion cycle on sales growth showed a coefficient value of 0.00, and a probability value of 0.4262. The positive coefficient value of 0.00 reveals that cash conversion cycle positively affect the level of sales growth. This indicates that the higher the cash conversion cycle, the higher the possibility of sales growth among quoted industrial goods manufacturing companies in Nigeria. The probability value of 0.4262 shows that the effect of cash conversion cycle on sales growth is statistically insignificant. Based on the result, the study reject the alternate hypothesis and accept the null hypothesis which states that 832 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) cash conversion cycle has positive insignificant effect on Sales growth among quoted industrial goods manufacturing companies in Nigeria. Hypothesis 4: Account payable period has no significant effects on Sales growth of industrial goods manufacturing companies in Nigeria The analysis result of the effect of account payable period on sales growth showed a positive coefficient value of 2.13, and a probability value of 0.000. The positive coefficient value (2.13) reveals that account payable period positively affects the level of sales growth among quoted industrial goods manufacturing companies in Nigeria. The result indicates that the higher/ lower the book value of equity, the higher/lower the possibility of sales growth among quoted industrial goods manufacturing companies in Nigeria. The probability value of (0.000) shows that the effect of account payable period on sales growth is statistically insignificant. Based on the result, the study reject the alternate hypothesis and accept the null hypothesis which states that account payable period has no significant effect on Sales growth among quoted industrial goods manufacturing companies in Nigeria. DISCUSSION OF THE FINDINGS The study finds that working capital has positive effect of about 38.7% on the sales growth among quoted industrial goods manufacturing companies in Nigeria. The result suggested that the effective management of working capital can lead to about 38.7% growth in the sales of quoted industrial goods manufacturing companies in Nigeria. The findings from the specific objective of the study are as follows: 1. The study finds that account receivable period has positive and insignificant effect on growth in sales among quoted industrial goods manufacturing companies in Nigeria. The result indicates that the increase in the account receivable period, can lead to higher growth in sales but the extent of increase is not statistically significant. That is, though account receivable period has positive effect on sales growth, the effect is not significant in driving the sales growth. The finding (positve effect) from the study is similar to the finding from the study of Chang, Timo and Alan (2014) but contrary to the finding from the study of Oladele (2012), whose finding’s shows account receivable period positively impacts the level of sales growth. 2. The study finds that inventory turnover period has positive significant effect on growth in sales, this reveals that inventory turnover period positively impact on the level of sales growth. This indicates that the higher the inventory turnover period, the higher the possibility 833 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) of sales growth among quoted industrial goods manufacturing companies in Nigeria. The finding (positive effect) from the study is similar to the finding from the study of Chang, Timo and Alan (2014) but contrary to the finding from the study of Oladele (2012), whose finding’s shows board composition positively impacts the level of sales growth. 3. The study finds cash conversion cycle has positive insignificant effect on sales growth. This reveals that cash conversion cycle positively impact the level of sales growth. However, the impact is not strong to drive or cause a major change to the level of sales growth. The finding (positive effect) from the study is similar to the finding from the study of Chang, Timo and Alan (2014) but contrary to the finding from the study of Oladele (2012), whose finding’s shows board composition positively impacts the level of sales growth. 4. The study finds that account payable period has positive significant effect on sales growth, the finding indicates that the lower the account payable period, the lower the possibility of sales growth among quoted industrial goods manufacturing companies in Nigeria. The finding (positive effect) from the study is similar to the finding from the study of Chang, Timo and Alan (2014) but contrary to the finding from the study of Oladele (2012), whose finding’s shows board composition positively impacts the level of sales growth. CONCLUSION AND RECOMMENDATIONS One of the main objective of every firm is to maximaze the wealth of the owner and ensure long run survival of the firm. Meeting those objectives depends greatly on the firms ability to generate positive earnings for the owne from it operation. The management of the working capital of the firms can enhance the possibility of achieving those objectives of the firm. This study was carried out to evaluate the extent to which working capital management can affect the sales growth of industrial goods manufacturer quoted in the Nigeria stock exchange. The study found that some aspect of working capital has more effect on sales growth than the other, for instance account payable period and inventory turnover period has more effect on sales growth than account receivable and cash conversion cycle. Hence the proper management of account payable and inventory turn over will affect the growth in sales among industrial goods manufacturer in Nigeria than than account receivable and cash conversion cycle. The study found that working capital maanagement variables are key in driving the level of Sales growth among industrial 834 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) goods manufacturing companies listed in the Nigeria Stock Exchange. It is therefore recommended that; 1. Industrial goods manufacturing companies listed in the Nigeria stock exchange should pay attention to the management of their account receivable period as ineffective management of account receivable period can affect their possibility of sales growth. 2. Inventory turnover period has positive significant effect on growth in sales. The study therefore recommends that industrial goods companies in Nigeria should formulate policy that will reduce their inventory turnover period, as this will positively drive their sales growth. 3. Stakeholder of Industrial goods manufacturing companies should give attention to their cash conversion cycle when formulating policy geared toward increasing the level of Sales growth because cash conversion cycle has positive effect on the sales growth. 4. Stakeholder in Industrial goods manufacturing companies in Nigeria should pay close attention to the account payable period when formulating policy geared toward enhancing their Sales growth because account payable REFERNCES Abdul, A, Jahanzeb H., & Waqas A. (2014). Impact of working capital management on profitability of cement sector in Pakistan. International journal of business and management review 2(.4) 1-20. (www.eajournals.org) Abel (2008). Cash conversion cycle, firm performance and stock value. Current Draft at Workshop, pp. 1-27. Adeola, D. (2012). Effect of cash conversion cycle on liquidity management in manufacturing companies in Nigeria. Journal of business and finance 4(1) 159-169. Afza, T. & Nazir, M. (2009). Impact of aggressive working capital management policy on firm’s profitability. The IUP Journal of Applied Finance, 15 (8), 20 – 30. Akinsulire, O. (2005). Financial management. Lagos: El-Toda Ventures. Attari, M.A., & Raza, K. (2012). The optimal relationship of cash conversion cycle with firm size and profitability. International Journal of Academic Research in Business 8 (2), 37-45 Azhar A. & Noriza E. (2010). Working capital management: The effect of market valuation and Small Business Firms. The Journal of Small Business Finance, 2, (2), 139-161 835 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Banos, S., Garcia J. & Martinez, P. (2012). How does working capital management affect the profitability of Spanish SMEs? Small Business Economics 39 (2) 517-529. Belt, B. (1985). The trend of the cash conversion cycle and its components. Akron Business and Economic Review, 16 (3) 48-54 Berenson, I. & Levine, M. (1999). Basic business statistics: Concepts and applications. 7 ed. Prentice Hall, Inc. Block C., Short, M. &, Hirk O. (2000). Estimating corporate liquidity requirements: A simplified approach. The Financial Review, Journal 9; 79-88. Brigham, N. & Houston E. (2002). Inventory management in small business Finance: Empirical evidence from Food industry in Pakistan. Journal of economics, finance and management sciences, 4(1) 49 – 57. Deloof, M. (2003). Does working capital management affect profitability of Belgian Firms? Evidence from Japan and Taiwan. Journal of Multinational Financial Management. Sciences, 2,(4) 189-203 Dong, H. & Su, J. (2010). The Relationship between working capital management and profitability: A Vietnam Case. International Research Journal of Finance and Economics, 49; 59-67. Dong, H.P. & Su, J. (2010). The relationship between working capital management and profitability: A Vietnam Case. International Research Journal of finance and Economics, 49(3),62-70. Eljelly, A. (2004). Liquidity-profitability tradeoff: an empirical investigation in an emerging market. International Journal of Commerce and Management, 14, (2), 48-61. Falope, O. & Ajilore, O. (2009). Working capital management and corporate profitability: Evidence from Panel Data Analysis of selected quoted companies in Nigeria. Research Journal of Business Management, 3(3)73-84. Ferreira, M. & Vilela, H. (2004). Cash conversion cycle, firm performance and stock value. Current Draft at Workshop: 1-27. Filbeck, G. & Krueger, T. (2005). Industry related differences in working capital management. Mid-American of Business, 20(2), 11-18. Filiz, K. & Fayyaz, Z. (2014). Is cash conversion cycles optimum in Turkish listed food-beverage firms? Theoretical and Applied Economics XXI (12),. 153-164 836 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Hadley, L. (2006). International working capital management. The Business Review Cambridge, 5 (1)233-239. Jennings, J. Lancaster, C. & Stevens, J. (1999). Corporate liquidity and the significance of earnings versus cash flow: an examination of industry effects. Journal of Applied Business Research, 15(3), 37-46. Jordan A. (2003). Fundamentals of Corporate Finance', 6th edn, The McGraw−Hill Companies, USA. Kök D., Coşkun E., & İspir, M. (2013). Çalışma Sermayesi Politikalarında Sektörel Farklılaşma ve Ortalamaya Dönme Eğilimi. Business and Economics Research Journal, 4 (4), 49-70 Krueger, T. (2002). An analysis of working capital management results across industries. MidAmerican Journal of Business, 20(2), 11 – 18. Lamberson, M. (1995). Changes in working capital of small firms in relation to changes in economic activity. Journal of Business, 10(2), 45-50. Lazaridis, I. & Tryfonidis, D. (2006). Relationship between working capital management and profitability of listed companies in the Athens Stock Exchange. Journal of Financial Management and Analysis, 19(1)26-35. Lyroudi, K. & McCarty, D. (1993). An empirical investigation of the cash conversion cycle of small business firms. The Journal of Small Business Finance, 2, (2), 139-161 Martin E, Petty S, & Scott, A. (1991). Corporate returns and cash conversion cycle. Journal of Economics and Finance, 20(1), 33-46. Martin, J. (1991). Basic financial management, 2nd ed. New Jersey: Prentice Hall. Myers, C. & Majluf, A. (1984). Impact of working capital management policies on corporate performance an empirical study. Global Business Review, 8, 267-281. Nobanel, H. (2010). Working capital management and firm's profitability: An optimal cash conversion cycle. (Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1471230). Ohikhena, P. (2006). Research methodology in the social and management sciences. Lagos, Nigeria: Bunmico Publishers. Opler, H. (1999). Cash conversion cycle and corporate profitability. Journal of cash Management, 13(4) 53-58 837 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Padachi, K. (2006). Trends in working capital management and its impact on firm’s performance: An analysis of Mauritian small manufacturing firms. International Review Business Research Papers, 2(1), 45-56. Pandey, I.M. (2005). Financial management, 9 ed. New Delhi Vikas Publishing House PVT Ltd. Prasad, R.(2001). Working capital management in the paper industry. Finance India, 15(1), 185188. Rahaman, A. & Nasr, M. (2007). Working capital management and profitability: Case of Pakistani firms. International Review of Business Research, 3 (2)275-296. Ramachandran, A. & Janakirma, M. (2007). The relationship between working capital management efficiency and earnings before interest and taxes (EBIT). Journal of Managing Global Transitions, 7 (1), 61-74. Samiloglu, F. & Demirgunes, K. (2008). The effect of working capital management on firm profitability: evidence from Turkey. The International Journal of Applied Economics and Finance, 2(1) 44-50. Sharma, A. & Kumar, S (2011). Effect of working capital management on firm profitability: empirical Evidence from India. Global Business Review 12 (1), 159-173. Sheffi, E. (2005). Cash conversion cycle and corporate profitability in automobile companies in Japan. Journal of cash Management, 13(4) 53-58 Shim A. & Siegel, E. (2000). Relationship between working capital management and cash conversion cycle of Listed Companies in the Athens Stock Exchange. Journal of Financial Management and Analysis, 18(1), 26-35 Shin, H. & Soenen, L. (1998). Efficiency of working capital management and corporate profitability in Malaysia. International Journal of Business and Management 5(11) Shin, H.H. & Soenen, L. (1998). Impact of working capital and corporate profitability. Journal of Finance Practice and Education, 8(2)37-45. Smith, K. (1980). Profitability versus liquidity trade-offs in working capital management, in readings on the management of working capital. New York, St. Paul: West Publishing Company. Teruel P. J. & Solano P. M (2005). Effects of working capital management on SME Profitability. International Journal of Managerial Finance, 3(2), 164-177. 838 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) VanHorne, J.C. (1977). A risk-return analysi8s of a firm’s working capital position. Financial Economics, 2(1)71-88. Wang, Y.J. (2002). Liquidity management, operating performance, and corporate value: Journal of Business Finance and Accounting, 30 (3-4), 573-588. Weinraub, N. & Visscher E. (1998). Effect of liquidity management on corporate performance. International Journal of Managerial Finance, 4,(1), 44-67 839 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) QUALIFIED VERSUS UNQUALIFIED EFL TEACHERS: A CASE STUDY OF LYCÉES CHAMINADE AND THOMAS SANKARA “B” ALLEMBE Rodrigue Lézin Ecole Normale Supérieure, Université Marien Ngouabi, République du Congo ABSTRACT This research work addresses the issue of EFL teachers’ teaching skills. It examines the teaching abilities of both qualified and unqualified EFL teachers at senior secondary school in the Republic of Congo. The investigation was carried out in two senior secondary schools located in Brazzaville: lycées Chaminade and Thomas Sankara “B”. The target population consisted of twenty (20) EFL teachers: twelve (12) qualified and eight (08) unqualified, one hundred and sixty (160) learners, and ten (10) inspectors. We used descriptive and analytic approaches to appreciate EFL teachers’ teaching skills. To get genuine results, three (3) instruments have been used for data collection: (1) questionnaires; (2) observation checklist and tape recorder; (3) semi-structured interviews. The major findings revealed that almost the great majority of unqualified teachers have methodological problems and lack pedagogical knowledge against only few qualified ones. Though they have linguistic competences, unqualified teachers need to be trained in Education sciences subjects such as: pedagogy, didactics, microteaching, education psychology. Keywords: Qualified Teachers, Unqualified Teachers, EFL, Education Sciences. Introduction The teaching process does not merely consist of simply transferring knowledge from teachers to learners. It requires a good pedagogical knowledge and subject-matter knowledge: planning, preparing, presenting and managing lessons. So, professional training is of paramount importance. In the Congolese educational system, there are two categories of EFL teachers: the qualified teachers from Ecole Normale Supérieure and the unqualified teachers from the faculty of arts. These two categories of teachers do not have the same teaching skills. In 2020, we carried out a survey on the way these two categories of teachers deliver lessons to learners from two senior secondary schools: Savorgnan De Brazza and Agostino Néto, both located in Brazzaville. The results of our investigation revealed that the majority of unqualified teachers (75%) do not have any pedagogical knowledge. Normally, apart from linguistic competences, all EFL teachers should display some specific teaching skills, which include a good knowledge about subject-matter, planning and preparation, lesson presentation, lesson management, establishing and maintaining good classroom climate, and assessing learners’ progress. Then, our fundamental question is stated as follows: what makes an efficient EFL teacher? Our hypotheses are as follows: A good 840 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) teachers’ initial training should develop their pedagogical knowledge and their subjectmatter knowledge. Unfortunately, the training program at the faculty of arts does not include pedagogical training, which leads many unqualified teachers to deliver poor quality lessons. The objective of this paper is to pinpoint factors that make unqualified teachers unsuccessful and to make suggestions to remediate this. This article comprises the review of the related literature, the research methodology, the major findings, the discussions, the suggestions and the conclusion. 1. The review of the related literature In the context of language teaching, initial professional training and the personal qualities of a teacher are keys to the intellectual development of learners. The skillful teacher is supposed to offer opportunities to learners to succeed in their studies. We came across some research works dealing with professional training and the qualities of a successful teacher. 1.1. Pre-service training, a key to successful teaching career. According to Williams (1989), the initial phase of training prepares students-teachers for classroom teaching. The training programs include short-term learning aims, which lead towards predetermined outcomes. These aims usually involve the learning of theories and techniques and are reinforced through the demonstration of a limited number of desirable behaviours presented as models to be imitated (Williams, 1989, p. 3). Trainees are expected to acquire skills through practice and through a combination of observation, practice and discussion. In this regard, the aims should be specified by the institution, and should converge towards-teachers' intellectual, pedagogical and personal improvement. So, this requires a particular type of methodology that draws on the students-teachers own experience where they consider new ideas, work out how to use them, and theorize from the results. This process stimulates thoughts about choices and enables participant teachers to become autonomous learners and develop their careers. The implication is that what teachers need to know is the structure of the language they teach and some largely mechanistic theories for an effective transfer of knowledge to students. Otherwise, teachers need different knowledge for a successful career, among which are: the subject-matter knowledge and the pedagogical knowledge. The subject- matter for EFL teachers includes phonetics and phonology, English grammar and syntax, second language acquisition, curriculum and syllabus design, discourse analysis, sociolinguistics, literary and cultural aspects of the English language. The pedagogical knowledge refers to the theoretical and practical approaches, sets of activities, processes, practice, and methodologies that guide teaching and learning. 1.2.The characteristics of a good teacher The qualities of a good teacher have been approached from a number of angles. Some researchers emphasize the appropriate teaching methods and the different teaching-related skills, whereas others highlight personal characteristics including “charisma” that teachers possess, their compassion, humor, innovation, and honesty. Bell (2005) stresses that effective EFL teachers are those who use communicative approaches, arrange small groups for discussion, and adopt effective strategies in their teaching. In other words, Bell emphases the 841 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) use of interactive techniques to help learners develop language skills as they share with peers and teacher. According to Brosh (1996), “effective EFL teachers normally are in command of the language. They prepare interesting lessons, focus on comprehension, help learners to be independent, and deal with students fairly”. In the same way, Shulman (1987) emphases that the proficiency of a teacher lies at his or her capacity to transform content knowledge into forms that are pedagogically powerful and yet adoptive to the variety of learners’ abilities and backgrounds. Then, he describes five sub-processes in the transformation process: preparation, representation, instructional selections, adaptation and tailoring of instruction. Preparation involves examining and critically interpreting resources that will be used in the lesson in terms of teachers’ own understanding of the subject matter. Representation involves thinking through the key ideas of the lesson and identifying alternative ways of representing them to learners. This includes analogies, metaphors, examples, narratives and simulations that can help to build a bridge between the teacher’s comprehension and that desired for the learners. Instructional selection occurs when teachers draw upon a range of approaches for teaching and learning. Adaptation is the process of fitting the represented material to the characteristics of the learners to reflect the characteristics of learners’ learning style. Tailoring instruction entails fitting representations not only to particular learners but also to a group of particular size, disposition, and receptivity. As we can notice, Shulman consider as effective a teacher who has the ability to adapt lessons to learners’ degree of receptivity. However, Borg (2006, 7 p.) asserts: “Most of the characterizations of a good teacher tend to contain notions related to the areas of knowledge, skills and attitudes towards learners.” Within these areas, Borg offers a number of prevalent characteristics of EFL teachers, such as creating interesting classes, good pronunciation, offering clear explanations, and speaking good English. Moreover, these characteristics include good personal traits such as being kind, tolerant and open to learners, using humor and games. Then, a successful teacher is the one who, in addition to linguistic competences and pedagogical knowledge, knows to build a sound rapport with learners and colleagues. 2. Research methodology The present paper uses descriptive and analytic approaches. The investigation was carried out in two senior secondary schools: Chaminade and Thomas Sankara “B”, both located in Brazzaville during the academic year 2020-2021. The target population consists of EFL teachers, learners from grade 3, and inspectors. 2.1 Participants We randomly selected twenty (20) teachers of English and a hundred and sixty (160) learners (eight (80) per school) and ten (10) inspectors. 2.2 Instruments used for data collection Three (3) instruments have been used to collect data: (1) classroom observation; (2) semistructured interviews with a tape recorder; (3) questionnaires. 842 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 2.3. Classroom observation Classroom observation allows us to record objectively the different sequences of the lesson: The teaching method, techniques and strategies, the frequencies of interactions between teacher and learners and between learners and the learners’ behaviors. We randomly selected eight teachers and eight classes from grade 3 for classroom observation; four teachers (two qualified and two unqualified) and four classes per school. Otherwise, among the eight selected teachers for observation are four qualified and four unqualified. We also designed a checklist with appropriate items to assess teachers and learners during the class. Twenty-four (24) sessions were observed per teacher, two sessions a week within a term (January to march 2021). So, a total of one hundred and ninety two (192) sessions were observed for this work. 2.4 Semi-structured interviews We conducted the semi-structured interviews among the eight teachers whose classes were observed. The purpose was to know about their capacity to handle the teaching curriculum, and use efficient methods and techniques for instruction. We recorded and interpreted the interviews. 2.5 Questionnaires In order to get authentic information about the teaching skills, we designed three questionnaires and administered one to teachers, one to learners and another to inspectors. The objective was to appreciate teachers’ teaching skills, the interactions in class and the frequency of workshops for EFL. We presented the results of this study in the next session entitled major findings and discussion. 2.5.1. Major Findings and discussion The results of the questionnaires, classroom observations, teachers’ semi-structured interviews were given according to issues related to the teaching process as mentioned below. 2.5.2. Results related to questionnaires The two questionnaires designed for teachers and learners focused on the way the teacher teaches including pedagogical knowledge, educational psychology knowledge, learners’ feedback during the instruction and the frequency of workshops for teachers. Twenty (20) teachers (twelve (12) qualified and eight (08) unqualified), one hundred and sixty (160) learners and ten (10) inspectors responded to the questionnaires. We presented the outcomes in the graphs below.  Questionnaires for teachers Question n°1: How long have you been teaching senior secondary school learners? We asked this question to know about teachers’ professional experience 843 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Graph 1: Teachers’ responses about the number of teaching years 80,00% 66,67% 70,00% 62,50% 60,00% 50,00% 40,00% 37,50% 33,33% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% Qualified Unqualified one to five years five years and more The above graphic revealed that the majority of qualified teachers (66.67%) and unqualified ones (62.50%) have more than five years of professional experience. They are supposed to have good teaching experience. Question n°2: Do you easily handle the English teaching curriculum for senior secondary school (matching the general and specific objectives with the lesson items to teach)? We designed this question to know whether teachers have some notions about the English teaching curriculum for senior secondary school. Graph 2: Teachers’ responses about the use of the English teaching curriculum . 90,00% 83,33% 75% 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 25% 30,00% 16,67% 20,00% 10,00% 0,00% Yes Qualified teachers No Unqualified teachers 844 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) The above graph revealed that many unqualified teachers (75%) encounter difficulties to handle the English teaching curriculum for senior secondary schools. Despite, the number of years of teaching, they still misuse it. They do not have knowledge about general and specific objectives and the items or notions to teach. This situation is deplorable, because these three elements work together in a lesson presentation; they give orientations that help teachers meet the performance objective. However, a small number of qualified teachers (16,33%) have problems handling the English teaching curriculum. This shows that they did not assimilate the microteaching lessons during their pre-service training. Question n°3: Do you regularly use a teaching card to present lesson items with respect to the different lessons stages? We asked this question to know if the teacher has no problem making a teaching card for lesson. Graph 3: Teachers’ responses about the use of the teaching card during the instruction. 100% 95% 90% 80% 70% 62,50% 60% 50% 37,50% 40% 30% 20% 10% 5% 0% Qualified teachers Unqualified teachers Yes No The results of the above graphic unveiled that many unqualified teachers (62,50 %) do not use the teaching card in class against only few qualified teachers (5%). It may be linked to the fact that microteaching is not included in their initial training programme. Question n°4: If no, what are your main difficulties? 845 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Graph 4: Teacher's main difficuties 90,00% Unqualified teachers 65,00% 25,00% 20% Qualified teachers 25,00% 10,00% 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00% 50,00% 60,00% 70,00% 80,00% 90,00% 100,00% No mastery of the learner-centered method confusion between technique and modality Confusion between the practice and the production stages The graphic above showed that many unqualified teachers have methodological problems. About ninety percent (90%) do not master the learner-centered approach In fact, this approach requires that learners be at the center of learning and a teacher only acts only as a facilitator or a guide. In addition, they confuse the different steps of the teaching card. About sixty-five percent (65%) of them confuse techniques and modality. About twenty-five (25%) percent of them confuse practice and production. Question n°5: How do you deal with learners’ mistakes and misbehaviours in class? This question aims at knowing the way the teacher manages his or her classroom. Graphs 5: the classroom management 80% 66,67% 33,33% 20% QUALİFİED TEACHERS UNQUALİFİED TEACHERS Use of punishments for misbehaviours and blames for mistakes Use of friendly remarks for misbehaviours and unfrustrating and encouraging words while correcting mistakes 846 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) The graphic above revealed that many unqualified teachers (80%) issued punishments for misbehaviours and blame mistakes during the instruction. Only few qualified teachers (20%) use non-frustrating remarks for misbehaviours and encouraging words when they correct learner’s mistakes. This unqualified teachers’ attitude may show that they lack educational psychology notions. They do not know how to manage a classroom.  Questionnaires for learners Question n°1: Does the way your teacher give instructions helps you develop language skills? We asked this question to know if the teacher uses effective methods, which develop language skills. Graphs 6: The Learners' perception of the method used by the teacher 34,37% 65,63% Yes No The above graphic showed that the method the teacher uses for instruction is not effective. Many learners (65.63%) confirmed it. This may be real because some qualified and unqualified teachers recognized that they do not master the learner-centered method, a teaching method that makes learners participants rather than simple passive receivers; so that they better assimilate lesson items. (Cf. questionnaire for teachers, graphs n°2 and n°3) Question n°2: Does your teacher motivate you in class? We asked this question to know whether the teacher motivates learners in class. 847 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Graph 7: Learners’ responses about the use of motivational strategies during the instruction 60,00% 40,00% 60,00% 40,00% 20,00% 0,00% Yes No The results from the above graphic revealed that many teachers (60%) motivate leaners in class. This may be due to the fact that qualified teachers are more numerous than unqualified ones. In addition, the former received instructions about the classroom management during their pre-service training. Question n°3: Does your teacher allow interactions during the instruction? We asked this question to know if learners interact during the instruction. Graph 8: interactions during the instruction 56,25% No 43,75% Yes 0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 848 40,00% 50,00% 60,00% 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) The results from the above graphic showed that a half of teachers do not allow interactions. Motivation is a key to an effective learning.  Questionnaires for inspectors Question n°1: Do you regularly organize refresher workshops for EFL teachers? We asked this question to know if inspectors regularly organize refresher sessions per year for teachers. Graph 9: Inspectors’ responses about the frequency of refresher workshops for EFL teachers. 80% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 20% once a year twice a year The above graphic showed that workshops are not regularly organized. In fact, many inspectors (80%) avowed that they only organize them twice a year. Undoubtedly, the frequency of workshops is insufficient. Question n°3: Which subjects matters do you often focus on during your refresher workshops? We asked this question to know about the subjects matters often selected for the workshops. 849 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Graph 10: The inspectors’ reponses about the subjets matters often selected for workshops. 10% 10% 50% 30% Grammar Language functions Didactics and Microteaching Vocabulary The above graphic showed that the majority of inspectors (50% ) emphasize grammar notions and a few of them ( 30% ) focus on language functions. Only few (10%) focus on didactics and microteaching notions. Normally, they should focus on didactics and microteaching to show teachers how to use the teaching syllabus and the teaching card and provide them with effective teaching methods. Question n°3: How many regulations do you organize after a refresher session? We asked this question to know if the inspectors often organize regulations to see the way teachers apply in class what is taught at workshops. Graph 11: The inspectors’ responses about the frequency of regulations after a workshop. 10% 90% Yes No The results of the above graphic showed there is no regulation for teachers after a workshop; the majority of inspectors (90%) confirmed it. 850 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Results related to classroom observation Classroom observation aimed at investigating the following variables: motivational strategies, teaching methods and techniques, classroom management and personal traits. We observed eight EFL teachers (four qualified and four unqualified teachers) and learners whose classes were chosen for observation. Teachers’ assessment Table n° 1 EFL Teacher Evaluation/Observation Checklist variables A1 A2 A3 A4 Rating Scale Teachers A B C D A B C D A B C D A B C D Observed T1 T2 T3 T4 T5 T6 T7 T8 x x x x X X X Total % x X x X X X x x x x x x x x x x x x x x 8 100 x 8 100 x x x 8 100 x 8 100 Allembé Rodrigue Lézin, (researcher of the present study), 2020-2021. Legend: A1: Use of motivational strategies; A2: Use of appropriate teaching methods and techniques; A3: Classroom management; A4: personal traits. T1 to T4: qualified teachers; T5 to T8: unqualified teachers. A: Poor; B: Fair; C: Good; D: Very good The results of the above table showed: 1- Two-quarters (2/4) of unqualified teachers do not use motivational strategies to enhance learning. Whereas, all qualified make use of motivational strategies in class; 2- Three-quarters (3/4) of unqualified lack appropriate teaching methods against only a quarter (1/4) of qualified teachers; 3- Three-quarters ( 3/4) of the unqualified teachers have problem managing a class; 851 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 4- Only a quarter of each category of teachers (qualified and unqualified) has no good personal traits, they are not kind with learners. Learners’ assessment Graph n° 12: Different learners’ behaviours in class 75% 80,00% 62,50% 50% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 25% 30,00% 20% 5,00% 20,00% 10,00% 0,00% learners taught by the qualified teachers Motivation learners taught by the unqualified teachers Interaction Participation The above graphic showed the different behaviours of leaners in the classes held by the qualified and unqualified teachers. There are less feedback, interactions and motivation in the classes held by unqualified teachers: learners’ motivation is only about twenty-five percent (25%). About twenty percent (20%) interact and their involvement in class activities is about five percent (5%). Results Related to Semi-structured Interviews. After classroom observation, the eight teachers whose classes had been observed were interviewed about teaching approaches and strategies. Their answers are summed-up in the table below: Table n°2. Teaching strategies and approaches Question Respondents Qualified Unqualified teachers teachers Responses How do you start a new lesson at class Through questions to check the backgrounds, through structures Which method do Traditional method, 852 Total 3 1 ¾ 1/4 1 3 ¼ 3/4 1 4 ¼ 4/4 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) you use to teach Learner-centered method. 3 English at class? Allembé Rodrigue Lézin, (researcher of the present study), 2020-2021 0 ¾ As shown in table n°2, only one unqualified teacher out of four starts the lesson by checking the learners’ pre-requisites. Normally a teacher should start a lesson by checking learners’ pre-requisites. The majority of the unqualified teachers do not master the learner-centered method compared with qualified teachers who use it. 3. Discussion In this section, we examine the results of our study on the following aspects: 3.1. The unqualified Teachers lack the mastery of the teaching syllabus, the pedagogical card and the learner-centered method. The investigation reveals that the majority of the unqualified teachers encounter difficulties with the use of the teaching syllabus (75%), the teaching card (62.50%) and the learnercentered method (90%), against only few qualified ones (Cf. graphs n°2,3,4). This can be linked to the fact that didactics and microteaching are not taught at the faculty of arts. This is deplorable, of course, because the teaching syllabus and the teaching card are tools that show how a teacher should present a lesson. No teacher can deliver an effective lesson and achieve the performance objective, unless he or she knows how to handle the teaching syllabus, use a teaching card and the learner-centered method. Otherwise, he or she will be unsuccessful and learners will have problems assimilating his or her lessons (Cf. graph n°6). 3.2. The unqualified Teachers lack strategies to manage a classroom. Very often misconduct and disruption come from the fact that learners find no interest in the subject. Then, EFL teachers should be aware of learners’ erroneous feelings about the target language and their needs. Then, he or she can build motivational strategies that fully engage learners in class activities. In so doing, he or she can well manage the classroom. Unfortunately, many unqualified teachers lack good strategies to manage the classroom (Cf. graph n°5). They issue punishments for misbehaviours and blame mistakes. This shows that they need to be trained in pedagogy and educational psychology. In fact, these two subjects provide students-teachers with techniques and strategies to motivate learners and wisely handle difficulties in class. 4. Suggestions We made some proposals about the permanent EFL teachers’ training as well their personal qualities. 4.1. Organizing regular in-service training for EFL teachers Considering that there are two categories of teachers at secondary schools, the qualified and the unqualified, the Ministry of Education should financially support the inspectors with the regular organization of in-service training or workshop for EFL teachers. The training should not focus only on grammar, vocabulary notions and functions of the language, but it should also concern the education sciences subjects such as pedagogy, didactics, microteaching, and 853 0/4 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) educational psychology. This will help the unqualified teachers fill the gap on education sciences subjects and the qualified reinforce the teaching skills. In fact, pedagogy provides with teaching theories, methods and principles and develops teachers’ abilities to match theoretical concepts with practical methods of knowledge. However, didactics and microteaching help teachers know how to plan a lesson, choose referring books in accordance with the items to teach, interpret the teaching syllabus, make a teaching card and choose efficient teaching strategies and techniques. Educational psychology helps teachers study learners’ abilities, interests, intelligence, and needs and then adopt different techniques of teaching for effective communication. They develop socio-affective skills (e.g., motivating learners, sparing time for them, being enthusiastic for teaching, having positive attitudes toward learners, responding to their needs, providing a stress-free classroom atmosphere, establishing and maintaining positive relationships. 4.2. Personal qualities required for EFL teachers There are three basic elements that a teacher should observe to successfully reach teaching objectives: the sound rapport with learners and colleagues, the patience, the enthusiasm and the encouragement of learners. 1)- Sound rapport with learners: learners want a friendly and communicative teacher who respects their beliefs, and meet their needs. If there is no good rapport between the teacher and learners, the process of education gets affected. The rapport is enhanced only through proper communication. 2)- Patience: it means bearing pains and trials without complaining. Learners have different language levels and learning styles. So, EFL teachers should take into account learners’ backgrounds and exhibit a great deal of patience while explaining lesson items. Otherwise, they should give learners sufficient time to internalize the particular point being studied. 3)- Enthusiasm: it is a key to success; enthusiastic teachers are wholeheartedly committed to their work and learners. They demonstrate a passion for teaching English and make continual efforts to discover new and creative ways to immerse their learners in language learning. 4)- Encouragement: EFL teachers should encourage their learners to develop a passion for English and become better learners. Finally, successful EFL teachers demonstrate passion for the various cultures their students represent and celebrate this diversity. Conclusion This paper analyses qualified and unqualified EFL teachers’ skills at senior secondary level in Congo. Our hypotheses were stated as follows: A good teachers’ initial training should develop their pedagogical knowledge and their subject-matter knowledge. . Unfortunately, the training program at the faculty of arts does not include, pedagogical training, which leads many unqualified teachers to deliver poor quality lessons. The results of our investigation revealed that many qualified EFL teachers display more teaching abilities than the unqualified ones. In fact, despite the linguistic competences, the unqualified teachers have methodological problems, lack motivational strategies and are inflexible with learners. This shows the necessity for inspectors to regularly organize 854 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) workshops on specific subjects as to help teachers develop both linguistic competences and teaching skills. Bibliography Bell, T. R. (2005). Behaviors and attitudes of effective foreign language teachers: Results of a questionnaire study. ForeignLanguage Annals, 38, 259-269. Borg, S. (2006). The distinctive characteristics of foreign language teachers. Language Teaching Research, 10, 3-31. Brosh, H. (1996). Perceived characteristics of the effective language teacher. Foreign Language Annals, 29, 125-138. Shulman, L. S. (1987). Knowledge and Teaching: Foundations of the New Reform. Harvard Educational Review, 57(1), 1-21. Williams, M. (1989) A developmental view of classroom observations. ELT Journal, 43(2) 855 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) THE EFFECTIVITY OF THE ONE GENERAL MANAGER ONE TOURISM VOCATIONAL SCHOOL PROGRAM TO DEVELOP THE PRODUCTIVITY OF INDONESIAN TOURISM VOCATIONAL SCHOOL TEACHERS COMPETENCIES Hadi Sutrisno STIE GANESHA College of Economics, Jakarta, Indonesia Adhy Firdaus STIE GANESHA College of Economics, Jakarta, Indonesia Firmansyah STIE GANESHA College of Economics, Jakarta, Indonesia ABSTRACT This research aims to find out the influence of the One GM One VOCATIONAL HIGH SCHOOL Program in the development of Productive Teacher Competence in Vocational High School (VOCATIONAL HIGH SCHOOL) Tourism in West Java Province. This research setting was at VOCATIONAL HIGH SCHOOL Tourism in West Java by using Productive Teacher as a research respondent. Proof of this research hypothesis using quantitative research techniques by comparing 2 (two) different circumstances before and after the One GM One VOCATIONAL HIGH SCHOOL Program was implemented. The results of this study are 1) Professional Competence for Productive Teachers in Vocational Tourism in West Java equivalent to level 4 or supervisor level at the Hotel. 2) The competence of students who graduated from Vocational Tourism in West Java resulted from the education of their Productive Teachers under standards in the hospitality industry and ready to work. Key Words: Professional Competencies, Students Competencies. INTRODUCTION Problem Background In the era of globalization technological progress is something that cannot be avoided. The rapid development of technology in the world has brought tremendous benefits to the advancement of human civilization. The contribution of technology to our lives cannot be denied anymore. Whether or not humans need it, technology will continue and continue to evolve with the times. Thus, it can be understood that with the existence of technology, humans 856 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) are greatly helped in meeting their various needs and solving many problems in everyday life. The impact of this technological development also affects industrialization, this is seen from the increasing number of developed cities. Productivity in the industrial world is increasing, technological advances increase industrial productivity both from the technological aspect and in the type of production aspect. In 2015, Indonesia and nine ASEAN members agreed to the ASEAN Economic Community (AA) agreement. AA is a form of ASEAN economic integration in the sense of the existence of a free trade system between ASEAN countries. The ASEAN Economic Community (AA) that established ASEAN as a production base and single market makes ASEAN more dynamic and competitive with mechanisms and measures to strengthen implementation in new economic initiatives; accelerate regional integration in priority sectors; as a facilitator of business movements, skilled and talented labor; and strengthen the institutional mechanism of ASEAN. Of course, in the implementation of AA, there is stiff competition that requires workers to always improve their skills and knowledge. Because currently, Ijazah recognition is getting weaker, a professional certificate from BNSP (National Agency for Professional Certification) is necessary. The qualifications of the workforce and the number of workers needed will undergo rapid changes. As a result, education that produces a workforce with the ability to transform knowledge and expertise according to the demands of these changing needs, especially education at the Vocational High School Level (VOCATIONAL HIGH SCHOOL) Tourism. Teachers as professional educators are required to always raise competency standards that include pedagogical competence, personality competence, social competence, and professional competence. However, the reality is that the quality of teachers on the ground is considered still low. One of the causes of low teacher competence is that many teachers who teach do not follow their field. Data from the Central Statistics Agency (BPS) in 2015 recorded only 22.3% of vocational teachers teaching according to their field of competence (Directorate of Vocational High School Development, 2017: 4). Productive teachers are teachers who teach basic subjects of fields/programs of expertise and competence of expertise. The position of vocational school productive teachers is very influential in realizing quality vocational education so that it takes the professionalism of high vocational productive teachers. However, there are still various problems regarding the performance and productivity of teachers such as data from the Ministry of Education in 2013 on the site (http://.www.kemdiknas.go.id) there are strategic issues about the shortage of productive teachers in vocational schools as many as 19,000 people. Vocational High School is one type of formal education that prepares learners 857 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) to work in a particular field. With the launch of education programs to improve the quality of human resources, the government increased the number of vocational schools compared to the number of high schools. This aims so that existing HUMAN RESOURCES (students) are ready to compete / ready to use (both when continuing to a higher level or when choosing to jump into the world of work). Thus, the existing educators should have competency in teaching. Improving teacher performance is the main goal of developing teacher potential. It is expected to accelerate and improve student learning. At the national and regional levels, the management of teacher potential is based on the organizational structure of the government. Utilization of the structure is intended to ensure the support of personal and non-personal resources, obtained by every unit involved including its budgeting through DIPA under applicable laws and procedures (Anonymous, 2008: 31). Vocational Education Tourism and Business / Industrial World (DUDI) are like two sides of a currency that clearly cannot be separated. Education produces graduates who will be used by DUDI. This means that the quality of educational outcomes affects the quality of DUDI. The problem about the number of unemployment rates in Indonesia today, especially among vocational graduates due to the low quality of human resources in vocational schools, one of which is VOCATIONAL HIGH SCHOOL Pariwisata. The problem of the school curriculum is the absence of standard standards of teaching curriculum that can create and develop the independence of VOCATIONAL HIGH SCHOOL Pariwisata human resources under the needs of DU / DI. While the obstacle to the world of work is the low quality of VOCATIONAL HIGH SCHOOL tourism human resources that exist to meet the needs of DU / DI. An effective curriculum is always adaptive to the demands of the needs of people and nations. In addition, the curriculum must be flexible and always refined to achieve improvements in the quality of education both locally and nationally. In its implementation, the curriculum requires the implementation of the curriculum to carry out and run fully with all heart and strong desire what has been planned in the curriculum. The implementation of this curriculum is not easy, because the business world first uses the advancement of technology compared to the world of education. The curriculum developed and used by schools today is called Curriculum 2013 (K13) which should be relevant to the needs in the business world and the industrial world. Because the curriculum is very influential on the quality of graduates. Under Law no. 20 of 2003 article 36 on the national education system, the curriculum was developed with the principle of diversification by learners and regional potential. The K13 curriculum emphasizes the understanding of what learners experience will be the learning outcome on him and become the result of the curriculum. Therefore the learning process must provide learners to develop 858 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) their potential higher than the Graduate Competency Standard. The program "One GM One VOCATIONAL HIGH SCHOOL" is an implementation of the 3 C program, namely; Curriculum, Centre Of Excellence, and Certification, by INPRES No. 9 of 2016; One of the common disadvantages in all vocational schools is the lack of teachers from industry and practitioners, so the standards taught to students / I are very far from industry standards. This gap is the main basis of the author taking the initiative to work with GM Hotel experienced in the industry for several years to participate in developing VOCATIONAL HIGH SCHOOL Tourism, both as Teachers/trainers, Builders, and facilitators who make standardization in VOCATIONAL HIGH SCHOOL Tourism under the industry standards. As a form of professional association concern for the development of tourism human resources in Indonesia. Rumusan Masalah Based on the background of the problems that have been outlined above, it can be formulated, namely "The Effectiveness of the One GM On VOCATIONAL HIGH SCHOOL Program to Increase Productivity of Professional Competence of Productive Teachers of vocational high school of tourism in West Java" Research objectives This research proposes a new approach to improve the competence of the productive teacher profession in Vocational high school Pariwisata in West Java by using the One GM One VOCATIONAL HIGH SCHOOL Program based on industry standards. The goal of researchers by using the One GM One VOCATIONAL HIGH SCHOOL Program is to find out the difference in teacher productivity before and after the implementation of the One GM One VOCATIONAL HIGH SCHOOL program. Another goal is to build one standard program in the implementation of one of the Tourism Vocational Revitalization strategies, namely: Link &Match, Curriculum Revitalization, and Educator Development & Education Personnel by industry’s standards. Benefits of Research Theoretical Aspects a. As a means of increasing the author's knowledge about the factors that affect the improvement of productive teacher competence in vocational tourism. b. As a means of knowledge for teachers and principals in the development of science. Practical Aspect a. As information for the Education Office of West Java Province in the development of productive teacher competence in vocational tourism. 859 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) b. For information for the Head of Vocational Tourism School in implementing vocational high school revitalization strategy under Presidential Decree No.9 of 2016 on Vocational high school Revitalization, especially in Curriculum Revitalization and Development of Educators and Education Personnel. c. As information material for productive teachers in vocational tourism in the development of self-competence by industry’s standards. d. Ensuring Links &Match between Graduate Competence and the needs of the world of work. e. Helps ensure the achievement of high teaching and learning activities. Theory framework Understanding teacher competence Competence of English. The meaning is the same as being competent, namely having ability, power, authority, skills, knowledge, attitude, and so on. Thus competence is the proficiency, ability, knowledge, and skills, of a person in a particular field. So the word competence is interpreted as the ability to perform a skill and/or a task of required proficiency. According to Wikipedia (2006: 1), Competence is a requirement of an individual to carry out a specific work that is standardized. These competencies include a combination of Knowledge, Skills, and Behavior to improve performance. Competence is defined as the skills, knowledge, and abilities of a person who has become a part of him so that he can perform affective, cognitive, and psychomotor behaviors as well as possible. The Law of the Republic of Indonesia Number 14 of 2005 concerning Teachers & Lecturers, explains that competence is a set of skills, knowledge, and behaviors that must be lived, owned, and mastered by teachers or lecturers in carrying out their professional duties. Based on the above it is concluded that competence is a description of what a person can do in work, the form of the work is visible. To do the job, one must have the ability in the form of skills, attitudes, and knowledge relevant to his work. A person is called competent in his field if his skills, attitudes, and knowledge, as well as his work according to the size/standards recognized and/or set by his / her government. Competence can be defined as a condition or quality of ability, effectiveness, or success according to Elliot. Mendiknas (2002), competence is a set of responsible, intelligent actions that a person has to be considered capable by society in carrying out certain job duties. With the basis of the description above, it can be explained that competence is everything that is owned by someone can be in the form of skills, knowledge, and so on to be able to do the job. Robbins in Marno (2008: 37) states that competence is an ability, which is the capacity of individuals to perform various tasks on the job. 860 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Teacher competence Teacher competence is a qualitative picture of the nature of meaningful teacher behavior. The teacher's competence is related to the professionalism of the teacher. A professional teacher is a competent one. The characteristics of professional teachers are (1) have certain skills, education, and skills to be able to teach well through education and in integrated implemented positions; (2) competency standards under the demands of professional teacher performance; (3) certification and license marks the authority to carry out the duties of professional teachers; (4) the teacher's code of conduct governs behavior as a person or member of the community; (5) public recognition through the provision of social position, protection of office, income, and better legal status; and (6) professional organizations of teachers whose members maintain, strive for the existence, welfare, and professional development of teachers. Teacher Competency Standards In general, a teacher must meet two categories, namely capability and loyalty. Capability, i.e. teachers must have the ability to know that they teach, have theoretical abilities how to teach well; Start planning, implementation to evaluation. Teacher loyalty, i.e. loyal to the duties of teachers, not only in the classroom but also outside the classroom. Interstate New Teacher Assessment and Support Consortium (INTASC) Standards a teacher must have an understanding of the field of science, development of children's potential, learning strategies, classroom management knowledge, communication skills, learning plans, assessment of learning outcomes, have a commitment and establish good relationships with various parties. From the discussion above, a teacher must have basic competencies in the form of knowledge, basic values, and skills reflected in the habit of acting and thinking as a teacher that is done consistently and continuously. In reality, the competence of teachers cannot be separated from each other but integrated with an action or behavior of daily life. The standard of competition that must be owned by a teacher to get certified to carry out duties and authority as education personnel, namely: 1) Pedagogical competence, 2) Personality competence, 3) Social competence, and (4) Professional competence. 861 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Teachers' Productivity in (Wibowo, 2008: 241) states that productivity is the relationship between the output or results of the organization with the necessary inputs. Productivity can be quantified by dividing output by input Vocational High School in Tourism a. Vocational High School tourism is a formal education unit that organizes vocational education at the level of secondary education as a continuation of junior high school / MTs or other forms of equal or advanced learning outcomes that are recognized equally or equivalent to junior high school / MTs that study matters related to the field of tourism services/services or travel for recreation, tourism, and tourism. The field of tourism itself is generally an activity, service, and product produced by the tourism industry that can create a travel experience for tourists. Tourism is everything related to tourism, including the business of objects and tourist attractions and businesses related to the field. The field of tourism in vocational high school includes four expertise programs with eight majors, namely (Hendra, 2011: 26): b. Hospitality and Tourism Services c. Culinary d. Beauty Arrangements e. Dress the Productive Teacher Teacher The word teacher refers to someone who imparts knowledge, skills, or experience to others (Muliawan, 2010:142). Teacher means also an adult who is responsible for assisting his learners in his physical and spiritual development, to reach his level of maturity, able to stand alone and fulfill his level of maturity, able to be independent in fulfilling his duties as a servant of God Almighty, and able to perform tasks as a social creature and as an independent individual being (Mujib, 2011: 87). Thus the teacher is a very noble profession because instinctively the knowledgeable person is glorified and respected by people. And science itself is noble, so his profession as a teacher is to give glory. The main task of the teacher is to perfect, cleanse, purify, and bring the human heart to draw closer (taqarrub) to The Almighty God. This is because the main purpose of Islamic education is an effort to draw closer to Allah. In the next development, the paradigm of teachers is not only as a teacher, who indoctrinates his 862 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) learners to master a certain set of knowledge and skills. Teachers serve as motivators and facilitators in the teaching and learning process. Productive Teacher Productive teachers are creative teachers who are never satisfied with the learning they carry out. He always does self-reflection through Class Action (PTK) research in his class. Through peer collaboration, he will correct his shortcomings in learning and write them down. That's what makes it productive. What he does is always written. Productive teachers will write down what is done and do what is written. Consistency and commitment in maintaining yourself to write make him a productive teacher. The position of vocational school productive teachers is very strategic in educating the life of the nation. This means the availability of the number and quality of competent productive teachers has a synergistic impact on the promotion of quality education. Law No. 14 of 2005 on Teachers & Lecturers explicitly mandates the continuous coaching and development of the teaching profession as the actualization of the profession of teachers. The problem of the number of unemployment rates in Indonesia today, especially from vocational graduates is due to the lack of quality that human resources have in vocational schools, one of which is from TOURISM VOCATIONAL HIGH SCHOOL. Improvement of teacher competence with the program "One GM One VOCATIONAL HIGH SCHOOL" is a new program and is the implementation of the 3 C program, namely; CURRICULUM, CERTIFICATION, and CENTRE OF EXCELLENCE, and the implementation of VOCATIONAL HIGH SCHOOL Revitalization by INPRES No. 9 of 2016; Where one of the weaknesses that still exist in general in all vocational schools is the very lack of human resources teachers who come from industry and practitioners so that the standards taught to students in vocational schools are still very far from the standards expected in the industry. Demands of teachers as professional educators with competency standards Use of One GM One VOCATIONAL HIGH SCHOOL Program Vocational teachers with standards of competence and productive Based on the study of theory and frame of mind above, it can be formulated this research hypothesis is that there is an influence that uses the One GM One VOCATIONAL HIGH SCHOOL program to increase the productivity of the competence of the productive teacher profession of VOCATIONAL HIGH SCHOOL Tourism in West Java. 863 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) RESEARCH METHODS This study uses descriptive qualitative methods using literature studies and observations in collecting data. The research setting is the Vocational Tourism Menegah School in West Java Province, Indonesia. Data is collected using in-depth participatory observations where researchers jump directly blend in with participants and informants. and the literature study was conducted by peeling the mass media news and documents available in high school tourism. Researchers also selected 5 informants who have strong competence in research topics. Informants voluntarily participated in the research. Informants are mature enough and have the knowledge and ability to provide information about research topics in detail. DATA ANALYSIS AND RESEARCH FINDINGS. To obtain primary data researchers conduct in-depth interviews with selected informants. The results of the interview recording are transcribed and shown back to the informant to get approval for the truth of the interview transcription results. This is commonly known as 'member checking'. After member checking is done then the next is the researcher to hold discussions with colleagues, this activity is intended so that the researchers remain objective in the research, this activity is called peer de' briefing. From the results of data analysis using the theme analysis procedure and content analysis researchers get the findings of the results of the study, namely; 1. It is necessary for someone competent in the industry to teach and train students in the world of education. 2. There need to be vocational curriculum standards that are under the needs of the world of work and the industrial world. 3. One GM ONE VOCATIONAL HIGH SCHOOL program is very appropriate to get graduates of Vocational Tourism High School who are competent in the industrial world and ready for work. 4. For the success of the ONE GM ONE VOCATIONAL HIGH SCHOOL program, it is necessary to improve the quality of professional and competent teacher human resources. 5. Professional Competence for Productive Teachers in Vocational Tourism in West Java is equivalent to level 4 or supervisor level at the Hotel. 6. The competence of graduate students from Vocational Tourism in West Java resulted from the education of their Productive Teachers following standards in the hospitality industry and ready to work. 864 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) CONCLUSION The ONE GM ONE VOCATIONAL HIGH SCHOOL program works well if implemented with a sense of responsibility from competent teachers, both pedagogical competence and social and personality competencies. To get vocational graduates who are competent in the industrial world, a curriculum is needed that is by the demands of the world of work and the industrial world. Strong and intense cooperation and coordination are needed between the Tourism Vocational School with the Business World and the world of the tourism industry in advancing the ONE GM ONE VOCATIONAL HIGH SCHOOL program. BIBLIOGRAPHY Abdullah. 2013. Inovasi Pembelajaran. Bumi Aksara. Jakarta. Arikunto, S., 2009. Prosedur Penelitian Suatu Pendekatan Praktik. Edisi Revisi 6. Jakarta: Rineka Cipta. Arikunto, Suharsimi. 2012. Prosedur Penelitian Suatu Pendekatan Praktek.Jakarta: Rineka Cipta. Bagyono. 2007. Pariwisata &Perhotelan. Cetakan Kedua. Bandung: Alfabeta. Depdiknas. 2006. Permendiknas No 22 Tahun 2006 Tentang Standar Isi. Jakarta: Depdiknas. Direktorat Pembinaan VOCATIONAL HIGH SCHOOL. 2017. Bimbingan Teknis Implementasi Kurikulum 2013 Sekolah Menengah Kejuruan (Dinamika Pengembangan Kurikulum Sekolah Menengah Kejuruan). JawaTengah: LPMP. Direktorat Pembinaan VOCATIONAL HIGH SCHOOL. 2017. Pedoman Penyusunan Kurikulum Tingkat Satuan Pendidikan (KTSP) Pendidikan Menengah Kejuruan. JawaTengah: LPMP. Hendra, N.P. 2011. Studi Kelayakan Sarana Dan Prasarana Laboratorium Komputer Jurusan Teknik Gambar Bangunan VOCATIONAL HIGH SCHOOL N 2 Yogyakarta. Skripsi UNY (online). KBBI, 2016. Kamus Besar Bahasa Indonesia (KBBI). (Online) Available at: http://kbbi.web.id/pusat. Knezevich, K. Stephan. 1984. Administration of Public Education. New York: Harper & Row Publisher, Inc. Kurniasih, Imas. 2009. Pendidikan Anak Usia Dini. Jakarta: Edukasia. Kurniasih, S. 2009. Prinsip Hotel Resort. Jakarta. 865 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Louise Moqvist. 2003. The Competency Dimension of Leadership: Findings from a Study of Self-Image among Top Managers in the Changing Swedish Public Administration. Centre for Studies of Humans, Technology and Organisation, Linköping University. Majid, Abdul. 2008. Perencanaan Pembelajaran. Bandung. Cetakan kelima. PT Remaja Rosdakarya. Marno. 2008. Konsep dan Makna Pembelajaran. Bandung: Alfabeta. Mujib, Fathul. 2011. Metode Permainan-permainan Edukatif dalam Belajar Bahasa Arab. Yogyakarta: Diva Press. Muliawan, Jasa Unggul.2010.Penelitian Tindakan Kelas (Classroom Action Research). Yogyakarta: Gava Media. Mulyana, Dedy. 2000. “Ilmu komunikasi, pengantar”. Bandung: Remaja Rosadakarya. Mulyasa. 2003. Kurikulum Berbasis Kompetensi. Bandung: Remaja Rosda Karya. Pakpahan Jorlin. 2002. Sejarah Pendidikan Teknik dan Kejuruan di Indonesia, Membangun Manusia Produktif. Jakarta: Direktorat Pendidikan Menengah Kejuruan, Direktorat Jenderal Pendidikan Dasar dan Menengah, Departemen Pendidikan Nasional RI. Purwana, U. 2010. Profil kompetensi pedagogik guru IPA-Fisika smp dan mts di wilayah paseh kabupaten sumedang melalui kegiatan lesson study berbasis mgmp. Bandung: FPMIPA UPI. Samana. 1994. Profesionalisme Keguruan, Universitas Sanata Darma: Penerbit Kanisius. Santoso,Singgih.2010.Statistik Parametrik,Konsep dan Aplikasi dengan SPSS.Cetakan Pertama, PT Elex Media Komputindo, Jakarta, PT Gramedia: Jakarta. Sarimaya, Farida. 2008. Sertifikasi Guru, Apa, Mengapa dan Bagaimana?. Bandung: Penerbit Yrama Widya. Sugiyono. 2014. Metode Penelitian Pendidikan Pendekatan Kuantitatif, Kualitatif, dan R&D. Bandung: Alfabeta. Undang-Undang No 14 Tahun 2005 Tentang Guru dan Dosen. Undang-Undang Nomor 20 Tahun 2003 Tentang Sistem Pendidikan Nasional. Jakarta: Cipta Jaya. 866 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ENGLISH LANGUAGE TEACHING –REVIVIFYING A GANDHIAN PERSPECTIVE Chandrasekharan PRAVEEN Former Principal, Institute of Advanced Study in Education, Thrissur, Kerala, India & Independent Researcher ABSTRACT In terms of population, India is the second largest in the world, next to China. At the turn of the new millennium, the famous British linguist, David Crystal, concluded that English language is the ‘lingua franca’ of the world. As per a recent report, now India has overtaken the United States by becoming the country with the largest English-speaking population in the world. So one would assume that with the long history of the prevalence of speaking in India which commenced three centuries ago, India English would be ahead of many countries in the teaching- learning curve. But Martin Davidson, of the British Council in the foreword to the much discussed David Graddol’s study entitled ‘English Next India-The future of English in India’ (2010) made a cutting remark which became an eye opener for not just the policy makers but also the teachers of English. It pointed out that the daunting and challenging task for India is to find ways of taking the “language of the elite and turning it to a tool for the masses”. Since Independence, the decision to follow a compulsory three-language formula in schools across India (Mother tongue, English and the national language-Hindi) in a country where hundreds of languages are spoken, it was hoped would not only solve literacy related issues but also find an appropriate language as lingua franca. But the scenario that arose after decades of instruction was quite unexpected. It resulted in the rise of English as a lingua franca in south India and the rise of Hindi as lingua franca in North India. Along with this, an exacerbated socio-economic divide began to rise with children coming out of schools in cities and towns where English medium education was offered beginning to excel, leading to social mobility, even as those children studying in the vernacular medium failing to acquire white collar jobs. Mahatma Gandhi, revered as the ‘Father of the Nation’ was outspoken in terms of the way forward for India, decades before Indian Independence from British rule in 1947. The focus on empowerment of the rural masses 867 was one such. The investigator an active 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) member of a non- profit voluntary organization of teachers of English which by drawing on Gandhiji’s adage, “India lives in her villages”, adopted as its mission statement: ‘Empowering rural India through English language education’. A popular slogan floated by this organization (English Language Teachers’ Interaction Forum’) was “ELTIF works in and lives for the villages”. What are the strategies employed by this organization for teaching English? How is it related to Gandhian values? How did it benefit the masses? This study draws on data collected from the field through interviews with mentors and participants of the empowerment programmes. Additional data was collected through a review of reports of programmes organized by ELTIF. It is hoped that the findings of the study will help provide a road map for those still groping in the dark in their attempt to find ways of making the English language a pragmatic tool for empowerment of the masses in India. Keywords: Empowerment, English language, English Medium, Teaching strategies, Vernacular Medium From one small island, English has gone on to acquire lingua franca status in international business, worldwide diplomacy, and science. -Guillaume Thierry in THE CONVERSATION Introduction While the growing significance of teaching and learning English continues to be discussed and debated in several forums in India, even before the turn of the millennium scholars affirmed the need to regard English as a world language. (Verghese, 1989).This in fact is only a reiteration of the assertion of the Secondary Education Commission (1952), that the English language is the most useful ‘library’ language in higher education and the most significant window on the world. By the turn of the century, the policy makers in India had found that the English language is a symbol of the people’s aspiration for quality in education and fuller participation in national and international life.(Position Paper). In fact, for decades as per the recommendation of the Education Commission (1964-66), the three language formula was followed in schools across India (the mother tongue, English and the national language Hindi). But in 2000 David 868 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Graddol’s thorough study of the role of English in India posed questions which made policy makers and teachers of English grope for an answer: After a couple of centuries of English being the language of the elite, efforts are underway to upskill India by making it universal. If English is not democratized… can India find a way of exploiting the potential of the English language in a manner which leads to inclusive development, improving the lives of the masses?(p11) The Gandhian Perspective As early as 1931, Mahatma Gandhi, opined :“India does not live in its towns but in its villages” (YI, 23-4-’31).The National portal affirms that Gandhiji’s observation made almost a century ago, holds true even today. “Villagers comprise the core of Indian society and also represent the real India…” This implies, that in the 21st century, no government can speak of development by ignoring the needs of the people living in villages in rural India. It is a fact that policy decisions in India particularly with regard to English language teaching closely followed prescriptions of experts from Britain. But decades prior to Indian Independence, Mahatma Gandhi revered as the father of the nation had clear cut views about the role of English and its likely impact(1) Unfortunately such observations fell on deaf ears. In fact, in less than 50 years of Indian Independence, Agarwal (1990) found that the impact of the introduction of the three-language formula. English became for the educated and the elite “a link language” but it resulted in the creation of a class of vernacular-educated native to occupy lower position both in education and administration. Background to the ELTIF initiative While getting dissatisfied with the nature of progress in the country, during a discussion with Jaju (1944) Gandhiji opined : “...our outlook must be that we would serve the village first, then the neighbourhood, then the district and thereafter the province.” Drawing on Gandhian ideals, a group of teachers of English in the state of Kerala, launched English Language Teachers’ Interaction Forum (ELTIF) in 2002. Its vision was to empower rural India through English language education. What follows is an attempt by a teacher educator-cum-senior member of ELTIF, to document the unique contributions of the organization with regard to English language education. 869 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Basic philosophy of ELTIF The flyer for ELTIF Online programme scheduled for Dec. 21,2020 spelt out the origin of ELTIF and its basic philosophy: Born out of the felt needs of a group of village English teachers in north Kerala, ELTIF started functioning as a means of self empowerment, a radical alternative to the conventional training programme for teachers. By negating the roles of the “well-informed” trainer and the “illinformed” trainee, the hundreds of ELTIF gatherings at the grassroot level firmly believed in interaction among equals, wherein the teaching-learning practices which “worked in my classroom” were shared among the participants, which included parents, as well. In short, the much-celebrated ‘bottom up’ model and the currently prevailing notion of ‘theorizing from the field’ have been in practice at ELTIF ever since its inception. We believe that, the mission of ELTIF –Empowering rural India through English language education– can be fulfilled only through such democratic practices. During the closing ceremony of a three-day workshop on English Language Pedagogy for the Marginalized held near a tribal belt, Kannavam in Kannur district in Kerala State in 2017 during the Christmas vacation, in which the investigator participated and engaged sessions for homemakers, there was a call for rejection of three common fallacies: 1.English can be mastered only by those of the upper castes. 2.If you want to learn English you should be rich and send your children to English medium schools. 3.If you want to learn English you should be intelligent. In a gist, the message ELTIF spreads is : “English for all…All for English”. When the Covid-19 pandemic was spreading, the investigator served as co-ordinator of the Online Programmes of ELTIF. During the launch, the specific way ELTIF functions was spelt out: “…the intimate the relation between the learner and the teacher, the teacher and the parent, the teacher and the society, learning naturally takes place…we don’t have to worry too much about the English Grammar…pronunciation, vocabulary, synonyms and antonyms..what is needed is a democratic set up…an informal one…an intimate one…not only inside the classroom …but also outside the classroom…this is the working principle of ELTIF” (Launch of Online programmes) 870 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Programmes of ELTIF The ELTIF website mentions the 500 odd programmes already organized for students, teachers and parents in various parts of the country. Select programmes of ELTIF which deserve mention include: *Programmes for students, teachers and parents in various parts of Kerala, Mahe, Puducherry (Pondicherry), Tamil Nadu and Maharashtra. *Serving village schools in backward areas on holidays. *Helping school children using the services of college students as ELTIF-trained tutors. *Organizing English festivals in schools. *Coaching Anganwadi teachers in Communicative English. *Promoting Parental Empowerment programmes. *Support programmes for young mothers of school going children and housewives. *Support programmes for skilled and semi-skilled labourers. *Support programmes for schools in establishing English language clubs and ensuring its sustainable functioning. *Support programmes for job aspirants in developing interview skills, presentation skills and communication skills. Pedagogic strategies ELTIF mentors normally employ both formal and informal sessions to enable learners to get a feel of the language and trigger the language acquisition process. There is something unique about the way ELTIF reaches out to the people. In fact, ELTIF has come up with their own strategy for facilitation of learning. In a very non conventional way, they make use of songs, stories and whatever materials are available in resource-poor environments and then they attempt to adapt them for teaching English in a novel and creative way. Such an approach which bring novel experiences in the classroom, makes the teaching learning process for learners interesting. The resources from the local language is discreetly tapped to help learners master the target language. Code switching and borrowing often appeared to be the norm and this indirectly paved the way of language acquisition especially because English is not the preferred language for communication by the learner. Such a strategy helped in meaningful comprehension and language use. This then underscores Krashen’s theory of Second Language acquisition : “The 871 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) best methods are therefore those that supply 'comprehensible input' in low anxiety situations, containing messages that students really want to hear. These methods do not force early production in the second language, but allow students to produce when they are 'ready', recognizing that improvement comes from supplying communicative and comprehensible input, and not from forcing and correcting production.(Schutz,1998) Summing up A close study of the programmes and teaching strategy employed by ELTIF reveals that its attempt to foster literacy in villages and empower village folk by helping them learn English finds no real parallel in modern times. The author hopes that the ideas shared in this paper will be emulated by teachers in India, thereby assisting governmental initiatives for development of rural India at a time when India is celebrating the 75th year of Independence. Notes and References 1. Gandhiji expressed his views in Young India: “I would have our young men and women with literary tastes to learn as much of English and other world languages as they like and expect them to give the benefits of their learning to India and to the world”. But Gandhiji also had certain apprehensions which became more or less true:“It is my considered opinion that English education in the manner it has been given has emasculated the English –educated Indian, it has put a severe strain upon the Indian students’ nervous energy, and has made of us imitators. The process of displacing the vernacular has been one of the saddest chapters in the British connection. (YI,27-4-’21) Agarwal, S.P.,(1985). ‘Development of Education in India: A Historical Survey of Education before and after independence’, New Delhi, Concept Publication.(p467). Bhaskaran. 5.Inauguration of Online Programmes and Lecture. https://www.youtube.com/watch?v=XJrRhwci284&ab_channel=ELTIF ELTIF. http://www.eltif.in/ Jaju, Shrikrishnadas 10-1-1944:78:171. Quoted in Gandhi on Villages, Gandhi Book Centre. Available at https://www.mkgandhi.org/ebks/Gandhionvillages.pdf [Accessed on 25.10.2019] Graddol, David. (2000). English Next India. British Council. (p11). Mahatma Gandhi, (1919-22). Young India. (p484). 872 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Mahatma Gandhi, Young India. 27.4.1921. National Portal: https://archive.india.gov.in/citizen/graminbharat/graminbharat.php [Accessed on 25.10.2019] NCERT (2006). National Focus Group Position Paper on Teaching of English, New Delhi :NCERT.(p1). Report of the Education Commission (1966). Ministry of Education, Government of India, New Delhi. (p15). Schutz, Ricardo,E (1998). Stephen Krashen's Theory of Second Language Acquisition. Available at https://www.sk.com.br/sk-krash-english.html [Accessed on 25.10.2019] Thierry, Guillaume.The English Language is the World’s Achilles heel. The Conversation April 3,2018. https://theconversation.com/the-english-language-is-the-worlds-achilles-heel-93817 Verghese, C. Paul, (1989) First reprint (1990). ‘Teaching English as a Second Language’, New Delhi: Sterling Publishers.(p1). 873 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) THE IMPACT OF THE COVID 19 PANDEMIC ON TOURISM IN SERBIA Nada Vidanović Singidunum University, Department of Postgraduate Studies Petar Jović Singidunum University, Department of Postgraduate Studies ABSTRACT The Covid - 19 pandemic, which appeared at the end of 2019 in China and advanced in the beginning of 2020 around the world, brought the whole world to a complete stop. The tourism sector suffered the greatest burden, as countries around the world were completely closed, travel was banned, traveling between countries was not allowed and in some cases movement within countries was prohibited. Having the insight into statistical data, we can conclude that the accommodation services sector has suffered the greatest damage, but also that the transporting sector and the catering sector had large losses. The purpose of this research is to gain insight into the state of tourism in Serbia, as well as the consequences of Covid- 19. Data was obtained throughout quantitative and qualitative methods, and we conducted our own research on people's attitudes towards traveling during the Covid - 19 pandemic. This research showed us that with all the necessary preventive measures, people are now, after two years since the outbreak of the pandemic, eager to travel and explore. Although there is still a dose of skepticism, tourists are slowly regaining their trust, they feel more secure and are ready to continue where they left off before Covid-19 pandemic. Keywords: Coronavirus pandemic, tourism, consequences, Serbia Introduction The tourism industry represents a significant part of the global economy. However, tourism demand is very sensitive to crisis events, such as economic crises, epidemics, pandemics, natural disasters, and terrorism. The announcement of the World Health Organization in March 2020. regarding the outbreak of the Covid-19 pandemic has greatly changed today's view of the world. Even now, while pandemic is still ongoing, it is believed that the effects of the Covid19 pandemic have had an incredible negative impact on tourism. (UNWTO, 2021) 874 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Tourists' behavior changed greatly during the Covid pandemic of 19.Most tourists avoid traveling far from home and cross a large number of international borders, do not travel to distant destinations, because there is a high probability that due to unforeseen circumstances and the spread of epidemics in certain areas, the borders will be closed.Which would make it much harder for them to get home. There was a reduction in air traffic, because airline tickets have become significantly more expensive, due to the reduced capacity of passengers, because it is necessary to respect safety measures and it is not possible to fill all seats on the plane. Also, the hotel business is largely limited, but also somewhat improved. In order to avoid crowds at the reception during check-in, a number of hotels have created applications that help guests check into the hotel in an easy, fast and secure way. (Luković, Stojković 2020) Comparing the data we obtained by analyzing the statistics of the World Tourism Agency (UNWTO), we were able to see that the arrivals of international tourists in the world fell by 93% in June 2020, compared to the same period in 2019. In Europe, this decline is 19%, in the Asia-Pacific region by 35%, in America by 15%, Africa by 13%, and the smallest decline in international tourist arrivals was recorded in the Middle East - 11% (UNWTO, 2020). Due to the severeness of the situation in the world, it was necessary to implement drastic measures in our country. On March 15, 2020, the Republic of Serbia declared a state of emergency (Decision on declaring a state of emergency in the Republic of Serbia, 2020). At the time of writing this article (at the end of 2021.), according to official statistics from the World Health Organization and the RS Ministry of Health, 251,788,329 people worldwide have been infected with this disease, from which 1,276,761 were registred in the Republic of Serbia. The number of deaths globaly was 5,077,907 and 12,241 in the Republic of Serbia, respectively. (Ministry of Health of the Republic of Serbia) In the Republic of Serbia, Covid-19 was decleared as “invisible enemy” so the gouverment implemented a number of measures and restrictions such as: closing the national border, restricting movement between municipalities and stopping public transport. Schools (primary and secondary), as well as universities implemented online classes for the first time in recent history. All non esentials selling stores were closed. Companies were advised to transfer to “work from home” systems and also all fitness and recreational facilities were prohibited from working. Hotels, including all its amenities were also forbidden from opening their doors consumers. These measures have led to a reduction in the companies outputs with an exeption in those businesses who transformed their typical practises to meet new standards and regulations. On the other hand, businesses in medical fields or delivery have seen growth in their revenues. (Cvijanovic at all, 2021) 875 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) The impact of the Covid 19 pandemic can best be seen if we compare statistical data related to tourist traffic in 2019/2020/2021, therefore we can gain insight into the consequences that the pandemic had on tourism in Serbia. With the help of statistics obtained from the official publications from The Republic Bureau of Statistics, we can conclude that 2019. was a good year for tourism in Serbia. The largest number of tourist arrivals can be seen in the summer months, from May to August. These months have surpassed the same months in 2018., which shows us that tourist traffic in Serbia was on the rise. If we look at the first months of 2020., January, and February, we can see that tourist traffic in these months were significantly higher than in the same months of 2019., in January by as much as 24.2%, and in February by 18.9%. However, the unexpected outbreak of the Covid 19 pandemic in March 2020. had a great impact on tourist traffic both in the world and in Serbia. If we take close look to the first few months of Covid 19 outbreak, it seemed that movement was not possible on global scales, and thus tourism alongside suffered to unimaginable scales. In March we have seen drop in all arrivals, both on land or via airlines, by 97.9% compared to the same month previous year, and 87,6% if we compare May 2020. to the same month year before. With arrival of summer months in 2020., Covid 19 cases were lower in Serbia and with that, restrictions were relaxed. Travelers recognized that change, so tourist movement in our country was on arise. The year that followed, 2021., was the first year from the start of the global Covid 19 pandemic, where we can say that tourist adapted to the new reality and felt more confident when making travel decisions. In the Republic of Serbia, tourism was for the first time on the level it was before the start of Covid 19 pandemic with up to 50% more visitors than in 2020.( Republic Bureau of Statistics) Chart 1 - Tourist traffic in Serbia in 2019/2020/2021 500000 400000 300000 200000 100000 0 2019 2020 2021 Source: Statistic data RBS As we have already seen in the analysis of tourist traffic in 2019/2020/2021, certain months due to the outbreak of the Covid 19 pandemic, did not have any tourist traffic, but in the following 876 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) months we noticed that tourism is slowly recovering and striving to reach the level before the pandemic. On the chart whose data we collected through the Republic Bureau of Statistics, we can see that the number of domestic tourists in July, August and September 2020 was almost identical in the same period in 2019. In July 2020, compared to July 2019, the number of domestic tourist nights decreased by 3.2%, and the number of foreign tourist nights decreased by 85.3%. In August 2020, compared to August 2019, the number of overnight stays of domestic tourists increased by 23.1%, and the number overnight stays of foreign tourists decreased by 83.7%. In September 2020, compared to September 2019, the number of overnight stays of domestic tourists increased by 18.8%,and the number of overnight stays of foreign tourists decreased by 76.3%.From all the collected data we can conclude that in 2020 there were almost no foreign tourists who visited Serbia, but the situation has changed for the better in 2021, where we can see that the number of foreign tourists is slowly increasing and tends to turn at the same level from 2019.( Republican Bureau of Statistics) Chart 2:Arrivals of domestic tourists in Chart 3: Arrivals of foreign tourists in Serbia in 2019/2020/2021 in July, August Serbia in 2019/2020/2021 in July, August and September and September Arrivals of domestic tourists Arrivals of foreign tourists 300000 250000 250000 200000 200000 150000 150000 100000 100000 50000 50000 0 0 July 2019 August 2020 September July 2021 2019 August 2020 September 2021 Source: Statistic data RBS RESULTS OF CONDUCTED RESEARCH The results of the research gave us an insight into the thoughts of tourists about visiting different tourist destinations in Serbia, whether people are ready to travel again during the Covid-19 pandemic. It was conducted on 101 respondents, of which 36.6% were male and 63.4% female, the largest number belonged to the age category of 30-40 years (38.6%), while there were approximately those in the category of 20-30 years (26.7 ), of these, 40.6% have secondary 877 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) education, 32.7% have a university degree, 26.7% have a higher education (master's or doctorate). One of the most important questions of the conducted research refers to travel tourists during 2020-2021, looking at the answers given by tourists, we can see that a larger number of them traveled during this period, 51.5%. I also see in the obtained data that the respondents are more than ready to travel, considering that 85.1% of them plan to travel during 2022. Chart 4- Results of question number 4-5 of the conducted research Did you travel during2020/2021/2022 2022 2020-2021 0 20 40 yes 60 no 80 100 120 Preventive measures taken at the global level to combat the Covid 19 pandemic have led to tourism stopping altogether, leaving many trips canceled or having to reschedule for another period due to safety measures. However, only 4% of respondents had to completely change their travel, 28.7% had to change their travel plans to a greater extent, and 15.8% of them did not have to change their plans at all. The changes that respondents had to make in their travel plans were different. Chart 5- Results of question number 7 of the conducted research If you had to change your travel plans, what did those changes mean? other change of time interval complete cancellation of the trip change of destination 0 10 20 30 40 50 As restrictions on the movement of passengers have been largely lifted in most countries, as in our country, tourists are ready to continue where they left off before the outbreak of the Covid 19 pandemic. As we can see from the answers of the respondents, a large number of them plan to spend their vacation in 2022 traveling through Serbia, 62.4% of them, while 22.8% of respondents plan to travel abroad, and yet a very small number of them do not plan to travel at all 14.9%. 878 60 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Chart 6- Results of question number 8 of the conducted research What are your travel plans for 2022? 0 20 40 travel abroad 60 travel in Serbia 80 100 120 I don't plan to travel In Serbia, certain safety measures are still in force, such as wearing a mask indoors, and mandatory vaccinations when visiting nightclubs, and the number of those infected is still significant. However, the largest number of respondents believe that Serbia is a safe place to travel, 44.6% of respondents believe so, while only 5% of them believe that Serbia is not a safe country to travel. Chart 6- Results of question number 9 of the conducted research To what extent do you think that Serbia is a safe destination for travel during the Covid 19 pandemic? 0 20 40 strongly disagree 60 Digagree neutral 80 100 agree strongly agree 120 The discovery of the vaccine against Covid 19 brought great security to tourists to continue with life as before, they felt safer and freer to continue traveling. The purpose of this question was to gain insight into whether tourists needed a vaccination certificate or some of the negative tests for travel. As we can see from the answers of the respondents, a very small number of them needed some of these certificates for travel, only 22.8% needed a vaccination certificate, 8.9% a negative PCR test, 17.8% a negative antignesic test, while the largest 50.5 % no travel confirmation was required. 879 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Chart 7- Results of question number 10 of the conducted research Did you need any of these certificates during the trip? 0 20 40 60 vaccination certificate negative PCR test 80 100 negative antigen test 120 none From the conducted research, we can see that the largest number of respondents, as a choice for their trip, will still choose more rural destinations that are not visited by a large number of tourists, instead of urban destinations, which are highly visited and crowded, 70.3% of tourists would choose for their trip rural destinations, remote and deserted, where there are not many people and not highly visited, places where they can be alone and explore without contact with other tourists. Tourists who visited such destinations felt drought to a large extent completely safe in such places, 52.5% of them, while only 1% in these places felt insecure. A smaller number of tourists chose urban destinations as their choice for travel, which are visited by a large number of tourists and are crowded, only 27.9% of them chose this as their destination. However, very few of them actually felt safe in these locations, only 14.9% felt somewhat safe, while 57.4% of them did not feel safe at all. Chart 8- Results of question number 12-13 of the conducted research Visit to urban tourist destinations safey in urban destinations visit to urban destinations 0 strongly disagree 20 40 disagree 880 sometimes 60 80 agree 100 strongly agree 120 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Chart 9- Results of question number 15-16 of the conducted research Visit to rural tourist destinations safey in rural destinations visit to rural destinations 0 20 strongly disagree 40 disagree 60 neutral 80 agree 100 120 strongly agree Visiting various tourist destinations in Serbia, tourists were able to gain insight into compliance with security measures in these places. To a large extent, these preventive measures were indeed respected in various tourist destinations, 51% of respondents believe that these measures were effective. Chart 10- Results of question number 14 of the conducted research To what extent have preventive measures against Covid 19 been respected in the places you visited? 0 20 40 strongly disagree 60 Digagree neutral 80 100 agree strongly agree 120 Discussion The research we conducted led us to results we did not fully expect. The troubles caused by the Covid-19 pandemic have led to great fear among the people, and in the past year and a half we have had to adhere to limitations that most people have almost never encountered. The assumptions we had before the research were that people are still in great fear for their health and that they do not get involved so easily and decide to travel. However, the results were completely different. A large number of young people think that their immune system is stronger and they can pass covid 19 disease with mild symptoms and recover faster, they felt free and safe enough to be able to travel without fear of endangering people from their close environment. The invention of the vaccine has greatly helped young people to move more freely and regain the need to travel as before the pandemic. Most of the respondents traveled during the Kovid 19 pandemic, and plan to continue on the same path in 2022. However, most of them 881 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) chose distant, lonely destinations, rural places, where there is no large number of tourists and where they would feel completely safe. Only a small number of them plan to travel abroad or to urban places that are visited by a large number of people. However, the research itself had some limitations that were not possible to overcome at this time. Primarily, it would be ideal if the conducted survey was filled out by a larger number of respondents, in order to have an insight into a larger group of people spread over a wider area. Conclusion The news that the virus was transmitted from China to Italy in February 2021 brought a significant dose of concern to the entire tourism sector, which turned out completely justified. How the virus spread extremely fast all over the world and the economies of European countries that have traditionally relied on Tourism itself, they recorded extremely negative indicators on tourism. In the following months, tourism in the whole world almost completely disappeared, it was almost impossible to travel anywhere outside their city as restrictions on movement were in force everywhere. People lived for months in fear of an unusual new virus for which it did not exist a cure, and a large number of people finally lost the battle with this serious disease. Most people did not have the opportunity to travel for a long period of time, as was forbidden or they had to go through certain types of quarantine or testing to be free to move around. When security measures were eased a bit, and the epidemic itself was somehow brought under control by the discovery of vaccine in January 2021, people dared and were ready to travel and get out of their comfort zone. Although the traveling was not completely safe, but by taking certain safety measures and taking certain steps, people felt free enough to engage in something like this. It is assumed that rural destinations, and remote places that are not visited by a large number of tourists will continue to grow, and be increasingly popular, as it is in these places that tourists feel safest. REFEENCES 1. Ministry of Health of the Republic of Serbia, Coronavirus - statistical data for the Republic of Serbia- Retrived on January 2022 from https://covid19.rs/ 2. Ministry of Health of the Republic of Serbia, Coronavirus - measures to control coronavirus- Retrived on January 2022 fromhttps://www.zdravlje.gov.rs/vest/ 346426/vlada-donela-nove-mere-u-cilju-suzbijanja-koronavirusa.php 882 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 3. Ministry of Health of the Republic of Serbia - Coronavirus - declaration of state of emergency - Retrived on December 2021 from https://www.zdravlje.gov.rs/vest/346495/predsednik-vucic-proglasio-vanredno-stanjemoramo-da-pobedimo.php 4. United Nations World Tourism Organization (2020) United Nations World Tourism Organization- World Tourism Barometer - May 2020 Special focus on the Impact of COVID-19. Retrieved on July 17 2021 from https://www.eunwto.org/doi/book/10.The impact of Covid-19 5. Cvijanović D., Pantović D., Đorđević N., (2021) - TRANSFORMATION FROM URBAN TO RURAL TOURISM DURINGTHE COVID-19 PANDEMIC: THE CASE OF SERBIA, Publishing of Thematic Proceeding was financially supported by the Ministry of Education, Science and Technological Development of the Republic of Serbia, Retrieved on January 2022 fromhttps://www.iep.bg.ac.rs/index.php?option=com_content&view=category&layout =blog&id=3&Itemid=22&lang=en 6. Radivojević A., (2020)- Osvrt 2. Turistički sektor u Republici Srbiji tokom trajanja pandemije, Kvartalni monitor br. 61 • april–jun 2020, Retrieved on February 2022 from https://fren.org.rs/wp-content/uploads/2020/09/Osvrt-2.-Turisti%C4%8Dki-sektor-uRepublici-Srbiji-tokom-trajanja-pandemije.pdf 7. https://www.stat.gov.rs/ 883 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) EFFECTS OF ACUPUNCTURE ON LEG MUSCLE STRENGTH: RANDOMIZED CONTROLLED TRIAL IN SPORTS STUDENTS Wahyuningsih Djaali Faculty of Sport Science, Universitas Negeri Jakarta, Jakarta, Indonesia Medical Acupuncture Specialist Program, Faculty of Midicine, Universitas Indonesia, Jakarta, Indonesia Bazzar Ari Mighra1 Faculty of Sport Science, Universitas Negeri Jakarta, Jakarta, Indonesia Yasep Setiakarnawijaya Faculty of Sport Science, Universitas Negeri Jakarta, Jakarta, Indonesia ABSTRACT Background: In recent years, acupuncture is widely used in sports and related disciplines. Acupuncture in several case reports, has been shown to increase muscle strength. The purpose of this study was to determine how the effect of press tack needle acupuncture on leg muscle strength of sports students. Methods: The study design of this study was a double-blind randomized controlled trial. Thirty sport students were randomized into two groups: the acupuncture group and the placebo group. Leg muscle strength was measured twice, before and after press tack needle acupuncture intervention, using a "leg dynamometer". Intervention of acupuncture and placebo were performed at two acupuncture points bilaterally (ST36 Zusanli and ST34 Liangqiu). Results: There was a significant increase in leg muscle strength in both the acupuncture group (from 77.07±21.67 kg to 87.27±24.15 kg; p<0.001 with paired T test), and the placebo group (from 68.60±32.29 kg to 74.20±29.88 kg; p=0.001 with Wilcoxon test). There was a significant difference in the mean increase in muscle strength between the two groups (p=0.033) and this was greater in the acupuncture group. Conclusions: Press tack needle acupuncture affects the increase of leg muscle strength in sports students. Further studies are required to investigate the more detailed biochemical mechanisms and the sustained effects of acupuncture after treatment. Keywords: acupuncture, leg muscle strength, press tack needle, sports students 884 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) INTRODUCTION Acupuncture is one of the non-pharmacological therapeutic modalities that is performed by needles using fine needles at acupuncture points. In recent years, acupuncture has been widely used in sports medicine and related disciplines. In the field of sports medicine, acupuncture has been proven to play a role in various complaints of pain due to sports injuries, especially pain in musculoskeletal injuries.1 In several case reports, acupuncture has been shown to increase muscle strength. The mechanisms underlying this have not been fully explained, but recent research suggests acupuncture-induced changes in motor system excitability may provide a suitable physiological basis for explaining the relationship between acupuncture and motor performance in muscles. A study by Hubscher (2010),2 which examined the effectiveness of acupuncture compared to sham acupuncture and placebo lasers in increasing muscle strength, showed the results that a single session of acupuncture could improve isometric quadriceps muscle strength in recreational athletes. This study shows that not only for the athlete's performance itself, but also acupuncture can be considered for the rehabilitation program of patients with neuromuscular dysfunction. A study by Wang (2020),3 which examined the effects of acupuncture in stimulating nerve activation and increasing muscle strength, showed that acupuncture can increase leg muscle strength in jumping, reduce pain, and increase knee joint flexibility. The two studies above showed that acupuncture has a positive effect in increasing leg muscle strength, so acupuncture can be applied both to improve athlete performance and to improve muscle strength in patients with neuromuscular disorders who experience muscle weakness. Press tack needle is one of the acupuncture modalities in the form of needles that are attached to the skin, and can be left attached to the skin for several days which makes its use much easier and more practical to use than conventional acupuncture. The purpose of this study was to determine how the effect of acupuncture with the press tack needle on leg muscle strength of sports students. METHODS The study design of this study was a double-blind randomized controlled trial. This study was conducted at the Sports Science Faculty, State University of Jakarta (Jakarta, Indonesia) from August to September 2021. This study has been approved by the Medical Research Ethics Committee of Faculty of Medicine, University of Indonesia, with Ethical Approval No: KET577/UN2.F1/ETIK/PPM.00.02/2021, and has also been registered on ClinicalTrials.gov with ID: NCT04960150. 885 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Participants Thirty sport students were randomized into two groups: the acupuncture group (n = 15) and the placebo group (n = 15). The number of samples was determined based on alpha 5%, power 80%, standard deviation value of 30.14 based on a study conducted by Plaster (2014),4 and the mean difference based on clinical judgment which was considered significant was 32.5. From these values, the number of samples obtained is 15 people per group. The inclusion criterias in this study were: (1) willingness to fill out an informed consent form; (2) age between 18-25 years; (3) male; (4) has a body mass index (BMI) value of 18.5–22.9 kg/m2; (5) there is no history of injury or history of surgery on the lower extremities in the last three months; and (6) the individual is in good health. Meanwhile, the exclusion criterias were: (1) absence or refusal to be examined; and (2) not cooperative. Procedure Baseline leg muscle strength measurements were carried out on all subjects using a 'leg dynamometer' by previously asking the subjects to warm up for five minutes.5 After measuring the baseline leg muscle strength, acupuncture and placebo interventions were performed in each group. Intervention of acupuncture and placebo were performed at two acupuncture points bilaterally (ST36 Zusanli and ST34 Liangqiu). In acupuncture group, intervention was performed using press tack needles sized 0.20x1.2mm (Seirin New Pyonex, Seirin Corp., Shizuoka, Japan). Meanwhile in placebo group, intervention was performed using round plaster. The press tack needle and round plaster were left attached and the subjects rested for 30 minutes. After that, leg muscle strength was measured again by previously warming up for five minutes. 886 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Figure 1. ST36 Zusanli.6 Source: World Health Organization. WHO Standard Acupuncture Point Locations in the Western Pacific Region. 2008. Figure 2. ST34 Liangqiu.6 887 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Source: World Health Organization. WHO Standard Acupuncture Point Locations in the Western Pacific Region. 2008. Data Analysis Bivariate analysis was conducted to see the mean difference between variables. The normality test used was the Saphiro-Wilk test, which aims to see the distribution of the data. To analyze the changes in leg muscle strength in each group, paired T-test was used if the data were normally distributed, or the Wilcoxon test if the data were not normally distributed. To analyze the difference in leg muscle strength between the two groups, the independent T test was used if the data were normally distributed, or the Mann-Whitney test if the data were not normally distributed. The significance of the test results was determined based on the P-value <0.05. All data analysis was performed using SPSS version 25. RESULTS This research was conducted on 30 sports students who were randomized into two groups: acupuncture group and placebo group. Of the total research subjects, none of them were declared fall so a total of 30 subjects completed the study. The table below shows the characteristics of research subjects based on several variables, namely age, weight, height, and body mass index (BMI). Data descriptions are presented in tabular form containing the mean and standard deviation (SD). Table 1. Basic characteristics of research subjects Group Characteristics Acupuncture (n = 15) Placebo (n = 15) P-value Age (year) 18.27 ± 0.961 18.47 ± 0.834 0.502* Weight (kg) 61.77 ± 10.30 58.47 ± 9.04 0.617* Height (cm) 169.80 ± 5.69 167.53 ± 5.73 0.286** BMI (kg/m2) 20.64 ± 3.44 19.53 ± 3.02 0.617* *Mann-Whitney test **Independent T-test In table 1, it can be seen that the variables age, weight, height, and BMI of research subjects did not appear to be significantly different, which indicates that before the treatment the two groups were equal. 888 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Description of Leg Muscle Strength Leg muscle strength was assessed twice, (1) before the intervention and (2) 30 minutes after the intervention. The graph below provides an overview of the data (mean and standard deviation) of leg muscle strength in both groups. Table 2. Changes in leg muscle strength in both groups Groups Leg muscle strength (kg) Acupuncture (n = Placebo (n = 15) 15) P-value Before 77.07 ± 21.67 68.60 ± 32.29 0.406* After 87.27 ± 24.15 74.20 ± 29.88 0.06** <0.001*** 0.001**** P-value *Independent T-test **Mann-Whitney test ***Paired T-test ****Wilcoxon test In table 2, the value of leg muscle strength in the acupuncture group and placebo group increased significantly, with a value of p<0.001 (in acupuncture group) and p=0.001 (in placebo group). It can be seen in the table that at the beginning before the intervention, the leg muscle strength of the two groups was equivalent (p=0.406). Table 3. The difference in the increase in leg muscle strength between the two groups Groups Leg muscle strength (kg) Delta of leg muscle strength Acupuncture (n = Placebo (n = 15) 15) 10.20 ± 6.78 5.60 ± 4.10 P-value 0.033* *Independent T-test Based on the value of increasing leg muscle strength in the two groups, it can be seen in the table 3 that there is a significant difference in the increase in leg muscle strength (p=0.033) and the increase in leg muscle strength is greater in the acupuncture group. 889 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Adverse Effects In this study, there was no significant adverse effects when the press tack needle acupuncture was performed. There was no hematoma or infection at the puncture site. The adverse effect found was that some subjects felt a little pain or discomfort when the press tack needle was inserted, but the pain disappeared within a few seconds. DISCUSSION The purpose of this study was to determine how the effect of press tack needle acupuncture on leg muscle strength performed on sports students. Leg muscle strength was measured before and 30 minutes after acupuncture. Muscle strength is the ability of the body's skeletal muscles to contract or tension in receiving loads during activities. This element of muscle strength is measured mathematically using a tool called a "dynamometer" which is expressed in kilograms. The acupuncture points used in this study were the ST36 Zusanli and ST34 Liangqiu points. The selection of acupuncture points is based on local points located on the large muscles of the lower extremities, namely the tibilalis anterior muscle and the quadriceps femoris muscle, where these two points are located on the superficial side of the muscle. In the results, it was seen that the muscle strength in the acupuncture group and the placebo group increased significantly. Judging from the increase in muscle strength that occurred in the two groups, there was a significant difference in the mean increase in muscle strength and the increase in muscle strength was greater in the acupuncture group. This shows that press tack needle acupuncture on ST36 Zusanli and ST34 Liangqiu can increase leg muscle strength. This result can be influenced by local effects at the ST36 Zusanli point which affects the strength of the tibialis anterior muscle and at the ST34 Liangqiu point which affects the strength of the quadriceps femoris muscle. This is in line with a study conducted by Costa (2008),7 who investigated the direct effect of local acupuncture points on the anterior tibialis muscle. In this study, it was found that punctured at the ST36 acupuncture point reduced the root mean square (RMS) value, which indicated that the electrical activity of the tibialis anterior muscle was reduced, resulting in muscle relaxation. This shows that acupuncture affects activity and muscle strength through the reflex arch of the tibialis anterior muscle. This mechanism is supported by neural-imaging studies and electromyographic data, it was shown that acupuncture has an effect on muscle excitability.7, 8 The effects of acupuncture are likely mediated by activation of areas within the central nervous system (CNS). In addition, the 890 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) hypothalamic-pituitary-adrenal axis and its neurotransmitters are related to CNS stimulation observed when a person is acupunctured.7, 9 This study has several limitations. The main limitation is that the acupuncture procedures performed are single sessions, so that only the immediate effects of the acupuncture that can be evaluated. Further studies are needed to assess effects with longer follow-up times. In addition, because this action is an intervention, so the therapist cannot be blinded. CONCLUSION Based on the results of this study, it can be concluded that the press tack needle acupuncture affects the increase of leg muscle strength in sports students. Further studies are required to investigate the more detailed biochemical mechanisms, and the sustained effects of acupuncture after treatment. Also, further research can be done by minimizing confounding variables that might affect the results. ACKNOWLEDGMENTS The author would like to thank the Faculty of Sports Science, Universitas Negeri Jakarta which has provided grants for this research. Thank you to the Somatokinetic Laboratory FIK UNJ, sports club students and all those who have helped in this research. REFERENCES 1. Malone M. The utility of acupuncture in sports medicine: a review of the recent literature. J Sports Med Ther. 2017;2:020-7. 2. Hübscher M, Vogt L, Ziebart T, Banzer W. Immediate effects of acupuncture on strength performance: a randomized, controlled crossover trial. European journal of applied physiology. 2010;110(2):353-8. 3. Wang I-L, Chen Y-M, Jiang Y-H, Wang J, Chiu W-C, Chiu Y-S. Immediate Effect of Acupuncture on Performance in the Drop Jump Task: A Single-Group Pretest–Posttest Experimental Study. European Journal of Integrative Medicine. 2020;36:101120. 4. Plaster R, Vieira WB, Alencar FAD, Nakano EY, Liebano RE. Immediate effects of electroacupuncture and manual acupuncture on pain, mobility and muscle strength in patients with knee osteoarthritis: a randomised controlled trial. Acupuncture in Medicine. 2014;32(3):236-41. 891 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 5. Santika IGPNA. Pengukuran Komponen Biomotorik Mahasiswa Putra Semester V Kelas A Fakultas Pendidikan Olahraga Dan Kesehatan Ikip Pgri Bali Tahun 2017. Jurnal Pendidikan Kesehatan Rekreasi. 2017;3(1):85-92. 6. Lim S. WHO standard acupuncture point locations. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine. 2010;7(2):167-8. 7. Costa LA, de Araujo JE. The immediate effects of local and adjacent acupuncture on the tibialis anterior muscle: a human study. Chinese Medicine. 2008;3(1):1-6. 8. Lo YL, Cui S, Fook-Chong S. The effect of acupuncture on motor cortex excitability and plasticity. Neuroscience letters. 2005;384(1-2):145-9. 9. Cho Z, Hwang S, Wong E, Son Y, Kang C, Park T, et al. Neural substrates, experimental evidences and functional hypothesis of acupuncture mechanisms. Acta Neurologica Scandinavica. 2006;113(6):370-7. 892 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ÖĞRENME VE ÖĞRETME MÜKEMMELİYET MERKEZİ EĞİTİMLERİNE KATILAN ÖĞRETİM ELEMANLARININ MEMNUNİYET DÜZEYLERİ SATISFACTION LEVELS OF FACULTY MEMBERS ATTENDING LEARNING AND TEACHING EXCELLENCE CENTER TRAININGS Kadriye GÜRDAĞ İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, İstanbul / Türkiye. ORCID NO: 0000-0002-5346-0516 Kamil Arif KIRKIÇ İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, İstanbul / Türkiye. ORCID NO: 0000-0002-8902-437X Merve Gül MAZI İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, İstanbul / Türkiye. ORCID NO: 0000-0002-4237-441X ÖZET Bu çalışma, bir vakıf üniversitesi bünyesinde bulunan Öğretim ve Öğrenmeyi Geliştirme Uygulama ve Araştırma Merkezi (ÖÖGUA) tarafından verilen eğitimlere katılan öğretim üyelerinin memnuniyet düzeylerini saptamak amacıyla yapılmıştır. Araştırmanın çalışma grubu, 2020-2021 eğitim öğretim yılında bahsi geçen vakıf üniversitesi bünyesinde yer alan 43 öğretim üyesinden oluşmaktadır. Araştırmada nicel araştırma yöntemlerinden tarama modeli kullanılmıştır. Verilerin toplanmasında problem durumunda yer alan sorulardan yola çıkılarak öğretim üyelerinin almış oldukları eğitimlerdeki memnuniyet düzeylerini ölçmek amacıyla araştırmacılar tarafından oluşturulan Google Formlardan yararlanılmıştır. Verilerin analizi bağlamında katılımcıların Google Form ile oluşturulan sorulara verdikleri yanıtlar Excel’e girilerek frekans değerleri ve yüzde değerleri hesaplanmıştır. Araştırma sonuçlarına göre, öğrenme ve öğretme merkezi tarafından, öğretim üyelerine yönelik düzenlenen eğitimlerin genel itibariyle yüksek düzeyde memnuniyet ile karşılandığı görülmüştür. Bu bağlamda, yükseköğretimde kaliteyi artırmak ve öğretim üyelerinin mesleki gelişimini, yeniliklere adapte olmasını sağlamak adına öğrenme ve öğretme merkezlerinin verimli bir şekilde kullanılabileceği düşünülmektedir. Anahtar Kelimeler: Memnuniyet anketi, öğrenme ve öğretme merkezi, öğretim üyeleri. 893 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ABSTRACT This study was carried out to determine the satisfaction levels of the faculty members who participated in the trainings given by the Teaching and Learning Development Application and Research Centre (ÖÖGUA) within a foundation university. The study group of the research consists of 43 lecturers within the aforementioned foundation university in the 20202021 academic year. Survey model, one of the quantitative research methods, was used in the research. Google Forms created by the researchers were used to measure the satisfaction levels of the faculty members in the training they received, based on the questions in the problem situation in the collection of data. In the context of data analysis, the answers given by the participants to the questions created with Google Form were entered into Excel, and frequency values and percentage values were calculated. According to the results of the research, it was seen that the trainings organized by the learning and teaching center for the faculty members were generally met with a high level of satisfaction. In this context, it is thought that learning and teaching centers can be used efficiently in order to increase the quality in higher education and to ensure the professional development of faculty members and their adaptation to innovations. Keywords: Satisfaction survey, learning and teaching centre, faculty members. GİRİŞ Bilgiye açılan kapılar olarak tabir edebileceğimiz üniversiteler, bünyelerinde çalışmakta olan öğretim üyelerinden başlamak üzere, eğitimde kullandıkları araç gereçleriyle, laboratuvarları, sınıfları, kendine ait oluşturulan atmosferi ve kültürü ile eğitim-öğretimin girdileri olan öğrencilere en iyi öğrenmeyi sunmayı amaçlayan yapılardır. Bu noktada öğrenme ve öğretimin hem öğrenen pozisyonundaki öğrenciler için, hem de öğreten konumundaki öğretim üyeleri için en iyi hale getirilmesi üniversitelerin kalitelerini artırmak için üstlendiği görevlerden biridir. Yükseköğretimin hem birey hem de toplum için üstlendiği çeşitli sorumluluklar ve görevler göz önünde bulundurulduğunda, bu kurumların birçok amaca hizmet ettiği söylenebilir. Bu nedenle, üniversiteler tüm eğitim kurumları arasında gelişmenin ve ilerlemenin öncüsü olarak eğitimin en önemli unsuru şeklinde değerlendirilmiştir (Ataman ve Adıgüzel, 2019). Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde, üniversitelerin bilgi üretmesi, uygulamaya ve toplumsal refaha katkı sağlaması beklenir. Bu durum yalnızca gelişmekte olan ülkeler için söz konusu değildir. Genel bağlamda modern üniversite kavramı bu temel üzerine inşa edilmiştir (Gül ve Apaydın, 2017). Üniversiteleri seçme şansına sahip olan kitleyi temsil eden öğrenciler için de eğitim 894 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) kurumlarının kalitesini ispatlaması gerekmektedir. Zira öğrencilerin mezun olduklarında daha kolay iş bulma umuduyla daha iyi ve daha kaliteli eğitim veren üniversiteleri tercih edecekleri aşikardır (Sümen ve Çağlayan, 2013). Dolayısıyla üniversitelerde kalitenin artırılması, öğrenme ve öğretme faaliyetlerinin zenginleştirilmesi önem arz etmektedir. Öğrencilere göre yükseköğretimde kalitenin artırılmasına yönelik görüşlerin alındığı bir araştırmanın verilerine bakıldığında, yükseköğretimde kaliteye gidilebilmesinde tesisler, kütüphane ve teknoloji merkezleri, yönetim, öğretme-öğrenme süreci, bilimsel ve sosyal etkinlikler, öğrenciler ile öğretim elemanı boyutunda kalite odaklı politikaların izlenmesine ihtiyaç duyulduğu görülmektedir (Can, 2021). Bahsi geçen ihtiyacın hasıl olmasına ilişkin Yükseköğretim Kalite Kurulu raporlarında konuya ilişkin önerilere yer verilmiştir. Tüm öğretim elemanlarının etkileşimli öğrenme ortamları düzenleyebilmelerini, öğrenci merkezli değerlendirme yaklaşımlarını benimseyerek uygulayabilmelerini sağlamak adına yapılacak etkinlikleri (kurs, seminer, eğitim gibi) üstlenip yönetmek üzere öğrenme ve öğretme mükemmeliyet merkezlerinin kurulması bu önerilerden biridir (YÖKAK, 2019). Geleceğin Türkiye’sinde yükseköğretim adlı raporda da yükseköğretimde öğrenme ve öğretme üzerine tüm üniversiteye hizmet veren birimler kurulmasının, eğitim kalitesini artıran yönde sonuçlar doğuracağı belirtilmiştir. (Erdoğmuş, 2019). Bahsi geçen veriler ışığında öğrenme ve öğretme merkezlerinin üniversitenin eğitim kalitesini artıran kriterlerden biri olacağı düşünülebilir. Yükseköğretimde kalitenin artırılması, eğitim ve öğretimin yeni teknolojik gelişmelere uyum sağlayacak bir rotada ilerleyebilmesi için gerekli hamleler yapılmalıdır. Öğrenme ve öğretme merkezlerinin kurulumu bu hususta yapılması gereken öncelikli işlerden biridir. Resmiyette ilk olarak 1962 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde Michigan Üniversitesi’nde kurulduğu bilinen öğrenme ve öğretme merkezleri, Asya- Pasifik’te 1980 yıllarında kurulurken, Avrupa’da ve Türkiye’de ise 2000’li yıllarda ancak kurulmaya başlamıştır (Çolak Sancı, 2021). Ülkemizde 2000’li yıllarda kurulmaya başlayan öğrenme ve öğretme merkezlerine duyulan ihtiyacı dile getirmek noktasında Ergün (2001), her üniversitede rektörlüğe bağlı olacak şekilde bir Öğretimi Geliştirme Merkezi’nin kurulması gerektiğini belirtmiştir. Güney Afrika’da 2015 yılında yapılan bir doktora çalışmasında da devlet üniversitelerinin akademik mesleki gelişim programlarının üniversite öğretimini profesyonelleştireceği fakültelerde öğretmeye ve öğrenmeye değer veren bir kültürün gelişmesine öncülük edecek öğrenme ve öğretme merkezleri kurulması önerilmiştir (Chabaya, 2015). Küreselleşme ve teknolojik yeniliklerin etkisiyle eğitim sistemlerinde uluslararası olma önem kazanmış ve bu ilerlemeye paralel olarak mesleki gelişim hayati bir rol kazanmıştır. Uluslararası olma durumu, yükseköğretimin boyutlarına ve özellikle öğretim üyelerinin 895 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) rolünün ihmal edilemeyeceği yükseköğretimde kalitenin takdir edilmesine küresel bir bakış açısı getirmeye hizmet eder. Öğretim üyeleri, müfredat çalışmasından başlayıp öğrenci desteği ve rehberliğine kadar uzanan süreçte uygun öğretme ve öğrenme ortamlarını hazırlayan kişiler oldukları için öğretme ve öğrenmede mesleki becerilerini geliştirerek kendilerini geliştirmek zorundadırlar (Elçi ve Yaratan, 2012). Buradan yola çıkarak üniversiteler bünyesinde bulunan ve yükseköğretim kurumlarının can damarını oluşturan öğretim üyelerinin gelişimi ve desteklenmesi süreçlerinde yine üniversitelerin bünyesinde bulunan öğrenme ve öğretme merkezlerinin önemli destekleri bulunmaktadır. Bu merkezler temel amaçlarında da yer aldığı üzere öğrencileri desteklemekle birlikte, öğrencilere eğitim vermekle yükümlü olan kişiler olan öğretim üyelerinin de yaşam boyu öğrenmesine katkı sağlamalıdır. Türkiye’de devlet ve vakıf üniversitelerinde öğretim elemanlarının öğrenme ve öğretme sürecinde mesleki gelişimlerine destek olacak merkezlerin sayısı giderek artmaktadır. 2019 yılında yedi tanesi devlet üniversitelerinde, dokuzu ise vakıf üniversitelerinde olmak üzere toplam 16 tane öğrenme ve öğretme merkezi bulunurken (İşeri, 2019), günümüzde bu sayı üniversitelerin kalite arayışı ve farkındalık kazanmaları sonucu artış göstermektedir. Yeni kurulan öğrenme ve öğretme merkezleri arasında yer alan İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Öğretim ve Öğrenmeyi Geliştirme Uygulama ve Araştırma Merkezi (İZÖMER) bünyesinde yapılmış olan bu çalışma da, üniversite bünyesinde kaliteyi artırmak ve öğretim üyelerinin teknolojik becerilerini geliştirmek adına eğitim vererek mesleki becerilerin gelişimine katkı sunmak üzere yapılmıştır. Yapılan çalışmanın amacı, İZÖMER eğitimlerine katılan öğretim üyelerinin memnuniyet düzeylerinin incelenmesi olarak belirlenmiştir. Çalışmanın problem durumunu “Üniversite öğretim elemanlarının Öğrenme ve Öğretme Geliştirme Uygulama ve Araştırma (ÖÖGUA) Merkezinden almış oldukları eğitimlerden memnuniyet düzeyleri sonuçları nelerdir?” sorusu oluşturmuştur. Alt problemlerin tespiti için de sırasıyla sorulan sorular şu şekildedir: Üniversite öğretim üyelerinin, Öğrenme ve Öğretme Geliştirme Uygulama ve Araştırma (ÖÖGUA) Merkezi’nden almış oldukları eğitimlerin memnuniyet düzeyleri; eğitimin içeriğine, eğitimi verene eğitimciye, eğitimin organizasyon durumuna göre, bir kez daha verilmesi durumunda aynı eğitmen tarafından verilmesini isteyip istememelerine göre ve almış oldukları eğitimi henüz almamış olanlara tavsiye edip etmeme durumlarına göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir? Yükseköğretim sürecinde kalitenin sağlanmasının en önemli unsurlarından birinin tüm paydaşların memnuniyetinin sağlanması olduğu fikrinden hareketle (Hamutoğlu, ÜnverenBilgiç & Elmas, 2020), öğretim üyelerinin memnuniyet düzeylerinin araştırıldığı bu çalışma 896 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) yükseköğretimde kalite konusuna ışık tutacaktır. Ek olarak öğrenme ve öğretme merkezlerinin Türk üniversiteleri için yeni birimler olduğu ve bu merkezlerin geliştirilmesi için veriye ve daha fazla bilimsel çalışmaya ihtiyaç duyulduğu (Çolak Sancı, 2021) göz önünde bulundurulduğunda çalışmanın literatüre katkı sağlayacağı düşünülmektedir. YÖNTEM ÖÖGUA eğitimlerine katılan öğretim elemanlarının memnuniyet düzeylerini saptamayı amaçlayan bu çalışmada, nicel araştırma yöntemlerinden olan tarama modelinden yararlanılmıştır. Araştırma kapsamında öğretim elemanlarına verilen eğitimlerin sonrasındaki anketlerde frekans değerleri, yüzdelik düzeyler, toplam katılımcı sayıları ve her bir alt maddeye verilen yanıtların frekans değerlerinin ortalamaları incelenmiştir. Çalışma Grubu Bu çalışma, bir vakıf üniversitesi bünyesinde bulunan Öğretim ve Öğrenmeyi Geliştirme Uygulama ve Araştırma Merkezi (ÖÖGUA) tarafından yapılmıştır. ÖÖGUA 2020 yılında kuruluşu tamamlanan, kurulmuş olduğu üniversitede eğitim veren herkes arasında yenilikçi ve etkili pedagojik uygulamaları teşvik eden programlamaları, kaynakları ve fırsatları yaratıp sunmayı misyon edinen bir merkezdir. Bu merkezde, bulunduğu üniversitenin personelinin yenilikçi eğitim teknolojilerini kullanarak aktif öğrenme ve öğretme faaliyetlerini desteklenin yanı sıra personel eğitimcilerinin ileri görüşlü olmalarını, sürekli kendilerini geliştirmelerini, yaratıcılıklarını, liderliklerini, eleştirel düşünme ve araştırma becerilerini kullanmalarını desteklemek amaç edinilmektedir. Bu çalışmada, zamanın, maddi gücün ve şartların sınırlı olması halinde örneklemin daha rahat ulaşılabilir ve uygulamanın gerçekleştirilebilir olduğu alanlardan seçilmesini ifade eden (Büyüköztürk, 2014) uygun örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Merkezin amaçları doğrultusunda, merkez tarafından hazırlanan eğitimler sonrasında öğretim elemanlarına yöneltilen anket sorularına verilen cevaplar çalışmanın verilerini oluşturmaktadır. 2021 yılında üniversite bünyesinde görev yapmakta olan 43 öğretim elemanı araştırmanın çalışma grubunu oluşturmaktadır. Çalışma grubunu oluşturan öğretim elemanları gönüllülük esasına dayalı olarak anket sorularını yanıtlamış olup, anketlerden elde edilen veriler çalışmada kullanılmıştır. Verilerin Toplanması Verilerin toplanmasında problem durumunda yer alan sorulardan yola çıkılarak öğretim üyelerinin almış oldukları eğitimlerdeki memnuniyet düzeylerini ölçmek amacıyla araştırmacılar tarafından oluşturulan Google Formlardan yararlanılmıştır. Yapılan 3 farklı eğitim sonrasında katılımcıların mail adresleri tespit edilerek oluşturulan sorular katılımcılara 897 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) yöneltilmiştir. Gönüllülük esasına dayalı olan cevaplandırmalar sonucu formu yanıtlayan katılım düzeyleri araştırma verilerine eklenmiştir. Oluşturulan formların içeriği aşağıda yer aldığı şekliyle açıklanmıştır. Eğitimin içeriği alt sorularında; “İhtiyaçları Karşılaması”, “Beklentileri Karşılaması” ve “Görsel Araçların Kullanılması” maddeleri yer almıştır. Eğitimciye ilişkin soruların alt sorularında; “Konuyla İlgili Bilgileri Sunabilmesi”, “Fikirlerini Açık Olarak Aktarabilmesi”, “Katılımcı Sorularını Cevaplaması” ve “Katılımın Sağlanması” maddeleri yer almıştır. Eğitim Organizasyonu alt sorularında; “Eğitim Ortamı”, “Eğitim Öncesi Bilgi Akışı” ve “Eğitim Günü” ve “Saatinin Uygunluğu” maddeleri yer almıştır. “Bu eğitimin bir kez daha verilmesi durumunda aynı eğitmen tarafından verilmesini ister misiniz?” Sorusu “evet” ya da “hayır” şeklinde cevaplandırılmaya uygun olacak şekilde katılımcılara yöneltilmiştir. “Bu eğitimi henüz almamış olanlara tavsiye eder misiniz?” Sorusu “evet” ya da “hayır” şeklinde cevaplandırılmaya uygun olacak şekilde katılımcılara yöneltilmiştir. Verilerin Analizi Verilerin analizi bağlamında katılımcıların Google Form ile oluşturulan sorulara verdikleri yanıtlar Excel’e girilerek frekans değerleri ve yüzde değerleri hesaplanmıştır. Araştırma kapsamında yapılan 3 farklı eğitim sonucu katılımcıların sayılarının değişiklik gösterdiği kaydedilmiştir. Buna göre eğitimlere katılan kişilerden toplam 43 katılımcı Google Formdaki soruları yanıtlamıştır. Buradan yola çıkılarak, ilk eğitime katılan 23 kişi, ikinci eğitime katılan 11 kişi ve üçüncü eğitime katılan 9 kişi araştırmanın verilerine katkı sağlamıştır. Excel programı ile her bir eğitimin sorularına verilen frekans değerleri, yüzdelik düzeyleri, toplam katılımcı sayısı ve her bir alt maddeye verilen yanıtların frekans değerlerinin ortalamaları araştırmanın bulgular kısmında yer alan tablolarda açıklayıcı biçimde gösterilmiştir. Eğitimlerin isimleri tablolar kısmına kısaltmalar kullanılarak yazılmıştır. Buna göre ilk eğitim için Çevrimiçi Ders Tasarımı yerine “ÇDT”, ikinci eğitim olan Çevrimiçi Eğitimde Etkili Stratejiler ve Teknoloji Entegrasyonu yerine “ÇEESTE” ve üçüncü eğitim olan Etkileşimli İçerik Oluşturma Yöntemleri ve Araçları yerine “EİOYA” yazılarak tabloda bütünlük sağlanmıştır. Ek olarak eğitim sonrası oluşturulan Google Formda yer alan alt maddeler 1. Eğitimin 1. Sorusunu tanımlamak adına 1.1., 2. Eğitimin 3. Sorusunu tanımlamak adına 2.3. şeklinde kısaltılarak tabloya yansıtılmıştır. Son olarak analiz yapılırken tablolarda yer alan frekans değerleri 7, 6, 5 yüksek memnuniyet 4 orta memnuniyet 1, 2, 3 ise düşük memnuniyet olacak şekilde yorumlanmıştır. 898 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) BULGULAR Tablo 1: İhtiyaçların Karşılanması İhtiyaçların Memnuniyet Karşılanması Düzeyleri 1.1. ÇDT 11 47,83% 6 9 39,13% 5 3 13,04% 23 100,00% 7 6 54,55% 6 3 27,27% 5 1 9,09% 1 1 9,09% 11 100,00% 7 5 55,56% 6 4 44,44% 9 100,00% Toplam: 3.1. EİOYA Ortalama 7 Toplam: 2.1. ÇEESTE Yüzde (%) Frekans (f) Toplam: 6,3 6,0 6,6 Tablo 1’e bakıldığında verilen eğitimlerin, katılımcıların ihtiyaçlarını karşılamasına yönelik alt boyutunda katılımcıların genel olarak 7 “Tamamen Katılıyorum” kısmına yakın cevaplar verdikleri görülmüştür. Yüzdelik dilimleri incelendiğinde de katılımcıların memnuniyet düzeyleri yüksek görünmektedir. İkinci eğitim yakından incelendiğinde ise 1 frekansını “Hiç Katılmıyorum” seçeneğini işaretleyen yalnızca bir katılımcı görülmektedir. Bununla birlikte katılımcının bu yanıtı genel ortalamayı ciddi düzeyde düşürmemiştir. İhtiyaçların karşılanması alt boyutunda eğitimler sonrası verilen cevapların genel ortalamasına bakıldığında da katılımcıların yüksek düzeyde memnun oldukları sonucuna ulaşılmaktadır. Tablo 2: Beklentilerin Karşılanması Beklentilerin Karşılanması Memnuniyet Düzeyleri 7 Frekans (f) 13 899 Yüzde (%) Ortalama 56,52% 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 1.2. ÇDT 6 5 3 6 26,09% 6,2 2 8,70% 2 8,70% 23 100,00% Toplam: 7 6 54,55% 2.2. ÇEESTE 6 4 36,36% 6,1 1 1 9,09% 11 100,00% Toplam: 7 5 55,56% 3.2. EİOYA 6 2 22,22% 6,3 5 2 22,22% 9 100,00% Toplam: Tablo 2’ye bakıldığında verilen eğitimlerin, katılımcıların beklentilerini karşılamasına yönelik alt boyutunda katılımcıları memnun ettiği görülmektedir. Her bir eğitimde katılımcıların vermiş oldukları yanıtlar %50’nin üzerinde olacak şekilde “Tamamen Katılıyorum” seçeneğinden oluşmuştur. Genel ortalamalara bakıldığında da 7 üzerinden 6 düzeyinde olduğu için eğitimler katılımcıların beklentilerini karşılamak noktasında yüksek düzeyde memnuniyet sunmuştur. Tablo 3: Görsel Araçların Kullanılması Görsel Araçların Kullanılması 1.3. ÇDT Memnuniyet Düzeyleri 7 6 5 2 Toplam: 2.3. ÇEESTE 7 6 5 4 1 Toplam: 3.3 EİOYA Toplam: 7 6 5 Frekans (f) 17 2 3 1 23 7 1 1 1 1 11 6 2 1 9 Yüzde (%) Ortalama 73,91% 8,70% 13,04% 4,35% 100,00% 63,64% 9,09% 9,09% 9,09% 9,09% 100,00% 66,67% 22,22% 11,11% 100,00% 6,4 5,9 6,6 Tablo 3’te eğitimlerin verilmesi sırasında görsel araçların kullanılması alt boyutunda katılımcıların memnuniyetleri incelenmiştir. Her bir eğitimde farklı görsel araçlar kullanıldığı için bu alt düzeyde eğitimlere verilen yanıtlar çeşitlilik göstermiştir. İlk eğitim için 1 kişinin memnuniyet düzeyi düşük görülmektedir. İkinci eğitimde ise 2 kişi eğitimin bu yönünden 900 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) memnun olmadıklarını gösterecek şekilde yanıtlamada bulunmuşlardır. Bununla birlikte genel olarak her üç eğitim için de yüzdelik dilimlerine ve ortalamalara bakıldığında yüksek memnuniyet düzeyi sunduğu düşünülmektedir. Bir başka ifade ile katılımcılar eğitimler sırasında görsel araçların kullanılmasından memnun olmuşlardır. Tablo 4: Konuyla İlgili Bilgileri Sunabilmesi Konuyla İlgili Memnuniyet Bilgileri Sunabilmesi Düzeyleri 7 6 5 1.4 ÇDT 4 Toplam: 7 2.4 ÇEESTE 6 1 Toplam: 7 3.4 EİOYA 6 Toplam: Frekans (f) 15 6 1 1 23 7 3 1 11 6 3 9 Yüzde (%) Ortalama 65,22% 26,09% 4,35% 4,35% 100,00% 63,64% 27,27% 9,09% 100,00% 66,67% 33,33% 100,00% 6,5 6,2 6,7 Tablo 4’e bakıldığında verilen eğitimleri yürüten eğitimcilerin konuyla ilgili bilgileri sunabilmesi alt boyutunda katılımcıların yüksek düzeyde memnun oldukları görülmektedir. Her üç eğitim için de ortalama ve yüzde değerleri bunu kanıtlar niteliktedir. Tablo 5: Fikirlerini Açık Olarak Aktarabilmesi Fikirlerini Açık Memnuniyet Düzeyleri Olarak Aktarabilmesi 7 6 1.5 ÇDT 4 Toplam: 7 2.5 ÇEESTE 6 5 1 Toplam: 7 3.5 EİOYA 6 Toplam: Frekans (f) 16 6 1 23 7 1 2 1 11 7 2 9 Yüzde (%) Ortalama 69,57% 26,09% 4,35% 100,00% 63,64% 9,09% 18,18% 9,09% 100,00% 77,78% 22,22% 100,00% 6,6 6,0 6,8 Tablo 5’e bakıldığında verilen eğitimleri yürüten eğitimcilerin fikirlerini açık olarak aktarabilmesi alt boyutunda katılımcıların yüksek düzeyde memnun oldukları görülmektedir. 901 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Özellikle üçüncü eğitimde memnuniyet ortalaması çok yüksek görülmüştür. İkinci eğitimde memnun olmadığı yönünde görüş bildiren bir katılımcı olduğu için ortalama biraz düşüş yaşamış olsa da genel olarak memnuniyet düzeyi yüksektir. Tablo 6: Katılımcı Sorularını Cevaplaması Katılımcı Sorularını Memnuniyet Düzeyleri Cevaplaması 7 6 5 1.6 ÇDT 4 Toplam: 7 6 2.6 ÇEESTE 5 1 Toplam: 7 3.6 EİOYA 6 5 Toplam: Frekans (f) 16 5 1 1 23 7 2 1 1 11 7 1 1 9 Yüzde (%) Ortalama 69,57% 21,74% 4,35% 4,35% 100,00% 63,64% 18,18% 9,09% 9,09% 100,00% 77,78% 11,11% 11,11% 100,00% 6,6 6,1 6,7 Tablo 6’ya bakıldığında da verilen eğitimleri yürüten eğitimcilerin katılımcıların sorularını yanıtlaması alt boyutunda katılımcıların yüksek düzeyde memnun oldukları görülmektedir. Tablo 7: Katılımın Sağlanması Katılımın Sağlanması Yüzde (%) Ortalama 13 56,52% 6 26,09% 3 13,04% 6,3 1.7 ÇDT 1 4,35% 23 100,00% Toplam: 7 6 54,55% 2.7 ÇEESTE 6 2 18,18% 5 2 18,18% 5,9 1 1 9,09% 11 100,00% Toplam: 7 6 66,67% 3.7 EİOYA 6 1 11,11% 6,4 5 2 22,22% 9 100,00% Toplam: Tablo 7’de eğitimi yürüten eğitimcinin/eğitimcilerin katılımın sağlanması alt boyutunda da Memnuniyet Düzeyleri 7 6 5 4 Frekans (f) katılımcıların yüksek düzeyde memnuniyet sağladıkları görüntülenmiştir. Bununla birlikte ilk 902 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) eğitimden ve ikinci eğitimden birer katılımcı memnun olmadıklarını ifade eder yönde yanıtlama yapmışlardır. Bu ortalamayı etkilemiş olsa da genel düzeyi düşürmemiştir. Tablo 8: Eğitim Ortamı Eğitim Ortamı 1.8 ÇDT Memnuniyet Düzeyleri 7 6 5 Toplam: 2.8 ÇEESTE 7 6 5 Toplam: 3.8 EİOYA 7 6 5 Toplam: Tablo 8’e bakıldığında Yüzde (%) Ortalama 82,61% 8,70% 6,7 8,70% 100,00% 72,73% 18,18% 6,6 9,09% 100,00% 77,78% 11,11% 6,7 11,11% 100,00% alt boyutunda yer alan eğitim ortamının tüm Frekans (f) 19 2 2 23 8 2 1 11 7 1 1 9 Eğitim Organizasyonu katılımcılar tarafından yüksek memnuniyet düzeyi ile karşılandığı görülmektedir. Eğitimin online platformda yapılıyor olması memnuniyet düzeyini yükseltmiş olabilir. Tablo 9: Eğitim Öncesi Bilgi Akışı Eğitim Öncesi Bilgi Memnuniyet Akışı 1.9 ÇDT Düzeyleri Toplam: Ortalama 13 56,52% 6 6 26,09% 5 3 13,04% 3 1 4,35% 23 100,00% 7 8 72,73% 6 2 18,18% 4 1 9,09% 11 100,00% 7 8 88,89% 6 1 11,11% 9 100,00% Toplam: 3.9 EİOYA Yüzde (%) 7 Toplam: 2.9 ÇEESTE Frekans (f) 903 6,3 6,5 6,9 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Tablo 9’a bakıldığında Eğitim Organizasyonu alt boyutunda yer alan eğitim öncesi bilgi akışı alt boyutunun tüm katılımcılar tarafından yüksek memnuniyet düzeyi ile karşılandığı görülmektedir. Bu noktada katılımcılara sıklıkla gönderilen hatırlatma maillerinin ve bilgilendirme mesajlarının etkisi olduğu düşünülebilir. Tablo 10: Eğitim Günü ve Saatinin Uygunluğu Eğitim Günü ve Saatinin Uygunluğu Memnuniyet Düzeyleri 1.10 ÇDT 7 6 5 Toplam: 2.10 ÇEESTE 7 6 5 1 Toplam: 3.10 EİOYA 7 6 5 4 Toplam: Frekans (f) Yüzde (%) Ortalama 16 5 2 23 8 1 1 1 11 5 1 2 1 9 69,57% 21,74% 8,70% 100,00% 72,73% 9,09% 9,09% 9,09% 100,00% 55,56% 11,11% 22,22% 11,11% 100,00% 6,6 6,2 6,1 Tablo 10’a bakıldığında Eğitim Organizasyonu alt boyutunda yer alan eğitim günü ve saatinin uygunluğu alt boyutunun tüm katılımcılar tarafından yüksek memnuniyet düzeyi ile karşılandığı görülmektedir. Yalnızca ikinci eğitimde ve üçüncü eğitimde birer katılımcı memnun olmadıkları yönünde ifadeler sunmuştur. Fakat bu durum genel memnuniyet düzeyini düşürmemiştir. Tablo 11: “Bu eğitimin bir kez daha verilmesi durumunda aynı eğitmen tarafından verilmesini ister misiniz?” sorusuna verilen yanıtların incelenmesi 1.11 ÇDT Toplam: 2.11 ÇEESTE Toplam: 3.11 EİOYA Toplam: Evet 21 23 10 11 9 9 Hayır 2 Yüzde (%) %91,3 1 %90,9 0 %100 Tablo 11’e bakıldığında öğretim üyelerinin verilen eğitimin, bir kez daha verilmesi durumunda aynı eğitmen tarafından verilmesini isteme düzeyleri 1. Eğitim için %91,3, 2. 904 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Eğitim için %90,9 ve 3. Eğitim için %100 “Evet” yanıtı ile karşılanmıştır. Buna göre öğretim üyelerinin eğitimi veren eğitmenlerden memnun oldukları çıkarımı yapılabilir. Tablo 12: “Bu eğitimi henüz almamış olanlara tavsiye eder misiniz?” sorusuna verilen yanıtların incelenmesi 1.12 ÇDT Toplam: 2.12 ÇEESTE Toplam: 3.12 EİOYA Toplam: Evet 22 23 10 11 9 9 Hayır 1 Yüzde (%) %95,6 1 %90,9 0 %100 Tablo 12’ye bakıldığında öğretim üyelerinin almış oldukları eğitimleri, henüz almamış olanlara tavsiye etme düzeyleri; 1. Eğitim için %95,6, 2. Eğitim için %90,9 ve 3. Eğitim için %100 “Evet” yanıtı ile karşılanmıştır. Buna göre öğretim üyelerinin almış oldukları eğitimlerden memnun oldukları sonucuna varılmaktadır. SONUÇ VE TARTIŞMA ÖÖGUA eğitimlerine katılan öğretim elemanlarının memnuniyet düzeylerini saptamayı amaçlayan bu çalışmada, öğretim elemanlarının almış oldukları eğitimlerdeki memnuniyet düzeyleri, çalışmanın problem durumunda yer verilen soruları yanıtlar nitelikte alt başlıklar halinde detaylı biçimde sunulmuştur. Buna göre öğretim elemanlarının ÖÖGUA bünyesinde gerçekleştirilen 3 eğitimin içeriğine yönelik alt başlıklarına bakıldığında; “İhtiyaçları Karşılaması”, “Beklentileri Karşılaması” ve “Görsel Araçların Kullanılması” boyutlarında yüksek düzeyde memnuniyet gösterdikleri görülmüştür. Eğitimleri veren eğitimcilere ilişkin alt başlıklarda yer alan Konuyla İlgili Bilgileri Sunabilmesi”, “Fikirlerini Açık Olarak Aktarabilmesi”, “Katılımcı Sorularını Cevaplaması” ve “Katılımın Sağlanması” boyutlarında da yüksek düzeyde memnuniyet gösterdikleri sonucuna ulaşılmıştır. Eğitim Organizasyonu alt sorularında yer alan “Eğitim Ortamı”, “Eğitim Öncesi Bilgi Akışı” ve “Eğitim Günü” ve “Saatinin Uygunluğu” alt başlıklarında da yine yüksek düzeyde memnuniyet gösterdikleri sonuçlarına ulaşılmıştır. “Bu eğitimin bir kez daha verilmesi durumunda aynı eğitmen tarafından verilmesini ister misiniz?” ve “Bu eğitimi henüz almamış olanlara tavsiye eder misiniz?” sorularına verilen cevaplarda da öğretim üyelerinin almış oldukları eğitimlerden memnun oldukları sonucuna ulaşılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre, öğrenme ve öğretme merkezi tarafından, öğretim üyelerine yönelik düzenlenen eğitimlerin genel itibariyle yüksek düzeyde memnuniyet ile karşılandığı 905 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) görülmektedir. Bu durum öğrenme ve öğretme merkezinin, öğretim üyelerinin ihtiyaçlarına yönelik doğru eğitimleri, doğru zamanda vermiş olmalarından kaynaklanmaktadır. Yükseköğretimde kalitenin artırılmasının, ihtiyaçlara yönelik eğitim ortamları oluşturup kişileri yaşam boyu öğrenmeye sevk etme ile ilişkisi olduğu düşünüldüğünde öğrenme ve öğretme merkezlerinin görev ve sorumluluklarını yerine getirmesinin memnuniyeti yükselttiği düşünülmektedir. Günümüzde uzaktan eğitimin yaşamımızın ayrılmaz bir parçası olduğu göz önüne alındığında, teknolojik gelişimleri takip etmenin zaruri olduğu bir gerçektir. Bu gelişmelerden haberdar olmak ve yeniliklere uyum sağlamak öğretim üyelerinin iş tanımlarının bir parçası olarak değerlendirilebilir. Bu bağlamda öğrenme ve öğretme merkezleri ihtiyaca yönelik tasarladığı eğitimlerle öğretim üyelerinin en yakın yardımcıları olacaklardır. Öğretme ve Öğrenim Merkezlerinin uzmanlığından yararlanmak, yalnızca kriz dönemlerinde uzaktan öğretime geçişi kolaylaştırmakla kalmaz, aynı zamanda kampüs liderlerinin öğretim ve öğrenimde yeni zorluklarla karşı karşıya kaldıklarında da bir kuruma hizmet etme kapasitelerini desteklemekte yardımcı olur (Aebersold et al, 2020). Eğitim ve öğretimin, değişmek ve gelişmek ile paralel olduğu düşünüldüğünde öğrenme ve öğretme merkezleri, öğretim üyelerinin gelişimine, değişimine ve dönüşümüne destek olan yegane paydaşlardan biri olduğu söylenebilir. Dönüşüm, tanımı gereği bir tür değişimi içerir. İnsanoğlu çoğu zaman değişime karşı dirençlidir, kontrolü kaybetmekten, belirsizlikten, bilinmezlik duygusundan, yetkinlik düzeyimizle ilgili endişelerden, daha fazla çalışma potansiyelinden, kızgınlıktan ve eski alışkanlıkları kırmanın zorluğundan korkar. Öğrenme ve öğretme merkezleri, bu endişeleri kanıt ve araştırmaya dayalı uygulamalarla ele alabilir ve fakülte ve personelin pratik alternatifler ve çözümler geliştirmesine yardımcı olabilir (Ableser and Moore, 2018). Bu faaliyetlerin başarısının anahtarı, merkezin yeni müfredata, toplumdaki, bilim ve teknolojideki değişikliklere ve artan pedagojik bilgiye cevap olarak sürekli değişecek şekilde uygulanmasıdır. Bu, ev sahibi üniversitenin sürekli olarak gelişmesini sağlayacaktır (Roberts, 2013). Gelişim, değişim ve dönüşüm beraberinde kaliteyi getirecektir. Yükseköğretimde kaliteyi sunan öğrenme ve öğretme merkezlerinde, verilen eğitimler bağlamında öğretim üyelerinin memnun olmalarının değişimi ve gelişimi istendik kılacağı düşünülmektedir. Öğrenme ve öğretme merkezlerine ilişkin yapılan çalışmalara bakıldığında, yükseköğretim kurumlarında öğretim üyelerinden, öğrencilere ve öğrenme ortamlarına kadar pek çok farklı alanda zenginleştirme programı, eğitim ve öğretim olanakları oluşturulmasının, bu merkezlerin görevleri arasında olduğu görülmüştür. Öğrenme ve öğretme merkezlerinde 906 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) gelecek araştırmalar için yapılabilecek, öğretim üyelerinin memnuniyet düzeylerini artırmak ve mesleki gelişimlerinin önünü açmak için önerilen eğitimlerden bazıları şöyle sıralanabilir;  Öğretim üyelerinin yaratıcı düşünme ve inovasyon becerilerinin geliştirilmesine yönelik eğitimler organize edilmesi, (Yaman, 2019),  Yükseköğretim kurumlarında görev yapan öğretim elemanlarına yönelik olarak teknoloji okuryazarlığı ve bilgisayar destekli eğitim konularında hizmet içi eğitimler verilmesi (Tuncer ve Tanaş, 2011),  Üniversitelerde öğretim hizmetinde bulunan bütün elemanları, öğretim hizmetlerini aksatmadan uzaktan eğitim (Internet) ve yüzyüze kısımlarıyla hizmetiçi eğitime tabi tutmak (Ergün, 2001),  Öğretim elemanlarının veriminin artması için akademik çalışmalar konusunda destekleme ve teşvik mekanizmalarının oluşturulması (Keçeci, 2018).  Öğretme-öğrenme süreçlerinde yeni öğretim teknolojilerinin kullanılması konusunda öğretim elemanlarına gerekli eğitimlerin verilmesi, (Can, 2021). Yukarıda bahsedilen önerilerin yanı sıra, her üniversitenin bünyesinde bulunan öğrenme ve öğretme merkezlerinin yönetim kurulları ve araştırma ekipleri tarafından ihtiyaç analizleri yapılarak, öğrencilerin ve öğretim üyelerinin ihtiyaç duydukları alanlarda farklı eğitimler verilebilir. Anahtar- kilit uyumu gözetildiği sürece, ihtiyaca yönelik eğitimlerin sağlandığı ortamlarda memnuniyetin yükseleceği öngörülebilir bir sonuç olmakla birlikte, yüksek memnuniyetin başarıyı beraberinde getireceği de aşikardır. KAYNAKLAR Aebersold, A., Hooper, A., Berg, J.J., Denaro, K., Mann, D., Ortquist-Ahrens, L., Sato, B., & Verma, M. (2020). Investigating the transition to remote teaching during COVID-19: Recommendations for campus leaders and centers for teaching and learning. Journal on Centers for Teaching and Learning, 12, 4-25. Ableser, J. and Moore, C. (2018). The role of the teaching and learning center in promoting transformative learning at a metropolitan university. Metropolitan Universities 29 (3). 53-72. DOI: 10.18060/21456 Ataman, O. ve Adıgüzel, A. (2019). Yükseköğretimde kalite algısı: Düzce Üniversitesi örneği. Elektronik Eğitim Bilimleri Dergisi, 8(15), 53-70. Can, E. (2021). Öğrenci görüşlerine göre yükseköğretimde kalite göstergeleri (Kırklareli Üniversitesi örneği) Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Eğitim Fakültesi [MSKU Journal of Education], 8(1), 54-71. DOI: 10.21666/muefd.754193. 907 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Chabaya, R. A. (2015). Academic staff development in higher education institutions: a case study of Zimbabwe state universities. Doctor of Education. Curriculum Studies At The University of South Africa. Çolak Sancı, E. (2021). Amerika, Avrupa, Asya- Pasifik Ve Türk üniversitelerinde bulunan öğrenme öğretme merkezlerinin incelenmesi, değerlendirilmesi ve karşılaştırılması. Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Elçi, A. & Yaratan, H. (2012). Needs for professional development in teaching and learning in an ınternational university. Eurasian Journal of Educational Research, 49/A, 47-66. Erdoğmuş, N. (2019). Geleceğin Türkiyesi’nde yükseköğretim. Geleceğin Türkiyesi Raporları-2. İLKE İlim Kültür Eğitim Derneği. 1-187. ISBN 978-605-81522-3-6. Ergün, M. (2001). Üniversitelerde öğretim etkinliğinin geliştirilmesi. 2000 Yılında Türk Milli Eğitim Örgütü ve Yönetimi Ulusal Sempozyumu. 11-13 Ocak 2001. Ankara: Öğretmen Hüseyin Hüsnü Tekışık Eğitim Araştırma Geliştirme Vakfı yay. 2001. 188192. Gül F. Ö. ve Apaydın, Y. (2017). Türkiye’deki araştırma ve uygulama merkezleri üzerine bir inceleme. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 7(3), 627-643. DOI: 10.5961/jhes.2017.239. Hamutoğlu, N. B., Ünveren-Bilgiç, E. N., & Elmas, M. (2020). Yükseköğretimde kalite süreçleri: İnsani gelişme endeksi raporlarına göre ülkelerin karşılaştırmalı olarak incelenmesi. Yükseköğretim Dergisi, 10(1), 112–124. Doi:10.2399/yod.19.521343. İşeri, E. (2019). Yükseköğretim kurumlarında öğrenme ve öğretme merkezleri: Yönetim yapısı, örgüt yapısı ve kullanılan teknolojiler. Yüksek Lisans Tezi. Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yönetim Bilişim Sistemleri Anabilim Dalı. Keçeci, A. (2018). Sağlık hizmetleri meslek yüksekokulu akademik personel durumunun gözden geçirilmesi: mevcut durum/beklentiler. İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Dergisi, 6(1), 1-9. ISSN: 2147-7892. Roberts, K. J. (2013). A model for a center for teaching and learning excellence: A catalyst for program ımprovement in developing ınstitutions. Excellence in Higher Education 4 (2013): 108-118. Sümen, Ö. Ö. ve Çağlayan, K. T. (2013). Öğretmen adaylarının eğitim fakültesinden memnuniyet düzeyleri ve hayal ettikleri eğitim ortamı. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 32(2), 249-272. 908 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Tuncer, M. ve Tanaş, R. (2011). Akademisyenlerin uzaktan eğitim programlarına yönelik görüşlerinin değerlendirilmesi (Fırat ve Tunceli üniversiteleri örneği). İlköğretim Online, 10(2), 776-784. Yaman, H. (2019). Türkiye'deki işletme lisans programlarında yaratıcı düşünme ve inovasyon eğitiminin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Girişimcilik Ve İnovasyon Anabilim Dalı. YÖKAK, (2019). Yükseköğretim kalite kurulu, Genel değerlendirme raporu. (20152019).https://yokak.gov.tr/Common/Docs/Site_degerlendirme_prog_doc/GenelDegerl endirme20152019.pdf. Erişim Tarihi: 21.10.2021. 909 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) AİLEDE MERHAMET BİLİNCİ ÖLÇEĞİ (AMBÖ): GEÇERLİK VE GÜVENİRLİK ÇALIŞMASI COMPASSION AWARENESS MEASURE IN FAMILY (CAMF): VALIDITY AND SAFETY STUDY Ahmet AKIN Prof. Dr., İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Aile Danışmanlığı ve Eğitimi Yüksek Lisans Programı Prof. Dr., Istanbul Medeniyet University, Institute of Educational Sciences, Family Counseling and Education Master Program ORCID: 0000-0002-5194-5202 Yasemin DURMAZ İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Aile Danışmanlığı ve Eğitimi Yüksek Lisans Programı Istanbul Medeniyet University, Institute of Educational Sciences, Family Counseling and Education Master Program ORCID: 0000-0003-4487-8205 ÖZET Günümüz dünyasındaki gelişmeler, ideolojik ve dini inanışlar birey ve toplumu etkilemekte ve değişikliklere yol açmaktadır. Bu durum aile yapımızı da derinden etkilemektedir. Teknolojinin gelişmesiyle aile içerisindeki maddi konfor düzeyimiz yükselmekte, sevgisizlik ve merhametsizlik de artmaktadır. Bu nedenle toplumun en küçük ve temel kurumu olan ailede merhamet bilincine yönelik bakış açılarını görebilmek amacıyla bir ölçek geliştirilmesi oldukça önemlidir. Bu araştırmanın amacı Ailede Merhamet Bilinci Ölçeği’ni geliştirmek ve geçerlik ve güvenirliğini incelemektir. Araştırma 18 yaş ve üzeri 193’ü kadın 61’i erkek 254 katılımcı ile gerçekleştirilmiştir. Katılımcıların ailede merhamet bilincine yönelik tutumlarını ölçmek üzere 20 maddelik bir madde havuzu hazırlanmıştır. Bu maddeler gramer, anlaşılabilirlik, ailede merhamet bilincini ölçmesi açılarından incelenip 14 maddelik uygulama formu elde edilmiştir. Ailede Merhamet Bilinci Ölçeği “kesinlikle katılmıyorum” ve 5 “kesinlikle katılıyorum” şeklinde 5’li Likert tipi bir derecelendirmeye sahiptir. Ailede Merhamet Bilinci Ölçeği'nin madde analizi için düzeltilmiş madde toplam korelasyon katsayıları hesaplanmıştır. Ailede Merhamet Bilinci Ölçeği’nin yapı geçerliği açımlayıcı faktör analizi, güvenirliği ise Cronbach alfa iç tutarlılık güvenirlik katsayısı ile incelenmiştir. Geçerlik ve güvenirlik analizleri SPSS 20 programı ile yapılmıştır. Ailede Merhamet Bilinci Ölçeği'nin yapı geçerliği için uygulanan açımlayıcı faktör analizi sonucunda toplam varyansın %43,697’sini açıklayan, öz-değeri 6,1 olan tek boyutlu ve 14 maddeden oluşan bir ölçme aracı elde edilmiştir. Ölçeğin KMO örneklem uygunluk katsayısı .91 olarak bulunmuştur. Ölçeğin faktör yükleri .39 ile .82 arasında sıralanmaktadır. Cronbach alfa iç 910 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) tutarlık güvenirlik katsayısı .88 olarak bulunmuştur. Ölçeğin düzeltilmiş madde toplam korelasyon katsayıları .37 ile .73 arasında sıralanmaktadır. Bu sonuçlar Ailede Merhamet Ölçeği'nin geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğunu göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Aile, Merhamet Bilinci, Geçerlik, Güvenirlik ABSTRACT Developments in the modern World, ideologic and religious beliefs affect and change the society. This also affect our family deeply structure. With the improvements in technology, in spite of the increase in our financial status, lack of love and compassion is on the rise.Thats why, it is very important to create a scope to asses the viewpoints towards awareness of compassion in family which is the smallest and fundamental establishment of society. The aim of this study is to create the Awareness of Compassion in Family Scope and examine its validity and dependability The research was carried out with 254 participants, 193 women and 61 men, aged 18 and over. An item pool of 20 items was prepared to measure the attitudes of the participants. These items were examined in terms of grammar, intelligibility, and measurement of compassion awareness in the family, and a 14-item application form was obtained. The scale has a 5-point Likert-type rating as 1 “strongly disagree” and 5 “strongly agree”. Corrected item-total correlation coefficients were calculated for the item analysis of the scale. The construct validity of the scale was analyzed by exploratory factor analysis, and its reliability was analyzed by Cronbach's alpha internal consistency reliability coefficient. Validity and reliability analyzes were performed with the SPSS 20 program. As a result of exploratory factor analysis applied for construct validity of scale, a one-dimensional and 14-item measuring tool with an eigenvalue of 6,1 was obtained explaining 43% of total variance. KMO sample fit coefficient of scale was found to be. 91. Factor loads of scale were ranged between .39 and .82. Cronbach alpha internal consistency reliability coefficient was found to be .88. Corrected item-total correlation coefficients of scale range from .37 to .73. These results show that scale is a valid and reliable measurement tool. Keywords: Family, Awareness of Compassion, Reliability, Validity. GİRİŞ Merhamet, insani değerlerimizin başında gelir. İnsan doğası gereği sosyal bir varlıktır. Kendisini gerçekleştirebilmesi için de çevresinin desteğine ihtiyaç duymaktadır. Doğduğu andan itibaren çevresi tarafından sevilmek, takdir edilmek ve onaylanmak ister. Bu o kadar önemlidir ki kimi zaman biyolojik ve fizyolojik ihtiyaçlarının bile önüne geçebilir. Aile, insanın sevmeyi, sevilmeyi ve merhameti öğrendiği en temel kurumdur. Şefkat ve merhamet aileyi ayakta tutan önemli değerlerimizdendir. Merhametin, anlayışın olduğu aile üyeleri huzurlu 911 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ve mutludur. Birbirlerinin düşünce ve duygularını önemser. Aileyi tehdit eden öfke duygusunu bu şekilde davranarak kontrol altında tutar. Böyle aileler de aile içi şiddetten söz edilmez. Aile de huzurun tesis edilmesi toplumsal huzura da katkı sağlamış olur. Huzurlu, mutlu bir toplum ve nesillerin yetişmesi ailedeki şefkat ve merhamet eksenli bir yaklaşımın neticesidir. Bu nedenle toplumun en küçük ve temel kurumu olan ailede merhamet bilincine yönelik bakış açılarını görebilmek amacıyla bir ölçek geliştirilmesi oldukça önemlidir. Bu araştırmanın amacı Ailede Merhamet Bilinci Ölçeği’ni geliştirmek ve geçerlik ve güvenirliğini incelemektir. YÖNTEM Çalışma Grubu Araştırma 18 yaş ve üzerinde olan 193'ü kadın 61’i erkek 254 katılımcı üzerinde yürütülmüştür. Madde Havuzu Katılımcıların ailede merhamet bilinç düzeyini ölçmek üzere 20 maddelik bir madde havuzu hazırlanmıştır. Bu maddeler gramer, anlaşılabilirlik, ailede merhamet bilincini ölçmesi açılarından incelenip 14 maddelik uygulama formu elde edilmiştir. Ölçme Aracı Ailede Merhamet Bilinci Ölçeği 1 “kesinlikle katılmıyorum” ve 5 “kesinlikle katılıyorum” şeklinde 5’li Likert tipi bir derecelendirmeye sahiptir. Ölçekte ters kodlanan madde bulunmamaktadır. Yüksek puanlar, ailede merhamet bilincinin daha yüksek olduğunu ifade etmektedir. İşlem Ailede Merhamet Bilinci Ölçeği’nin madde analizi için düzeltilmiş madde toplam korelasyon katsayıları hesaplanmıştır. Ailede Merhamet Bilinci Ölçeği’nin yapı geçerliği açımlayıcı faktör analizi, güvenirliği ise Cronbach alfa iç tutarlılık güvenirlik katsayısı ile incelenmiştir. Geçerlik ve güvenirlik analizleri SPSS 20 paket programı ile yapılmıştır. BULGULAR Madde Analizi ve Güvenirlik Yapılan analiz sonucunda, ölçeğin düzeltilmiş madde-toplam korelasyonlarının .37 ile .73 arasında sıralandığı bulunmuştur. Cronbach alfa iç tutarlık güvenirlik katsayısı ise .88 olarak bulunmuştur. Bulgular Tablo 1’de gösterilmiştir. Tablo 1: Ailede Merhamet Ölçeği Düzeltilmiş Madde-Toplam Korelasyon Katsayıları 912 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Item-Total Statistics Scale Mean if Item Scale Variance if Corrected Item- Cronbach's Alpha if Deleted Item Deleted Total Correlation Item Deleted m1 55,9286 38,784 ,550 ,874 m2 56,8294 39,576 ,370 ,886 m3 56,0516 38,503 ,646 ,870 m4 55,9643 38,704 ,704 ,868 m5 56,1151 38,628 ,591 ,872 m6 56,2262 39,235 ,541 ,875 m7 56,4921 39,733 ,370 ,886 m8 55,7698 41,030 ,491 ,877 m9 56,5595 39,339 ,445 ,880 m10 55,8611 39,267 ,686 ,869 m11 55,8849 39,505 ,681 ,870 m12 56,1111 37,661 ,731 ,866 m13 55,9683 38,716 ,717 ,868 m14 56,3254 39,830 ,495 ,877 Yapı Geçerliği Ailede Merhamet Bilinci Ölçeği’nin yapı geçerliği için uygulanan açımlayıcı faktör analizi sonucunda toplam varyansın %43,697’sini açıklayan, öz-değeri 6,1 olan, tek boyutlu, faktör yükleri .39 ile .82 arasında sıralanan ve 14 maddeden oluşan bir ölçme aracı elde edilmiştir. Ölçeğin KMO örneklem uygunluk katsayısı .91 olarak bulunmuştur. Bulgular Tablo 2’de gösterilmiştir. Tablo 2: Ailede Merhamet Bilinci Ölçeği Faktör Yükleri Component Matrixa Component 1 m1 ,633 m2 ,400 m3 ,720 913 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) m4 ,782 m5 ,658 m6 ,606 m7 ,391 m8 ,623 m9 ,464 m10 ,800 m11 ,777 m12 ,801 m13 ,815 m14 ,558 TARTIŞMA VE SONUÇ Araştırmadan elde edilen bulgulara göre ölçeğin yeterli düzeyde geçerli ve güvenilir bir ölçek olduğu bulunmuştur. Madde-toplam korelasyonunun yorumlanmasında .30 ve daha yüksek olan maddelerin bireyleri ölçülen özellik bakımından iyi derecede ayırt ettiği (Büyüköztürk, 2004) düşünülerek, ölçeğin madde toplam korelasyon katsayılarının .37 ile .73 arasında sıralanması açısından yeterli olduğu görülmektedir. Açımlayıcı faktör analizi sonucu ölçeğin tek boyutlu olduğu bulunmuştur. Tezbaşaran (1996), araştırmalarda kullanılabilecek ölçme araçları için ön görülen güvenirlik düzeyinin .70 olduğunu söylemiştir. Buna göre, ölçeğe ilişkin Cronbach alfa iç tutarlılık güvenirlik katsayısının .88 ile yeterli olduğu görülmektedir. Bu bulgulara dayanarak Ailede Merhamet Bilinci Ölçeği’nin psikoloji, aile danışmanlığı, sosyoloji vb. disiplinlerde kullanılabilecek, geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğu söylenebilir. KAYNAKÇA Büyüköztürk, Ş. (2004). Veri analizi el kitabı. Ankara: Pegem A Yayıncılık. Tezbaşaran, A. A. (1996). Likert tipi ölçek geliştirme kılavuzu. Türk Psikologlar Derneği. 914 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) LİSEDE OKUYAN KIZ ÖĞRENCİLERİN EVLİLİĞE BAKIŞ AÇILARININ İNCELENMESİ EXAMINING THE PERSPECTIVES OF HIGH SCHOOL GIRL STUDENTS ON MARRIAGE Erkan EFİLTİ Assoc. Prof. Kyrgyz-Turkish Manas University, Faculty of Humanities, Depertman of Educational Science, Psychological Counseling and Guidance Program. Bishkek/Kyrgyzstan. ORCID NO: 0000-0003-1158-5764 Emine BÜYÜKBAYRAM ERİŞ Kyrgyz-Turkish Manas University, Faculty of Humanities, Depertman of Educational Science, M.A. Student. Bishkek/Kyrgyzstan. ORCID NO: 0000-0002-6276-2620 ÖZET Bu araştırmanın amacı, lisede okumakta olan kız öğrencilerin evliliğe bakış açılarının incelenmesidir. Araştırmanın çalışma grubunu Bişkek Kırgız-Türk Anadolu Kız Meslek Lisesi son sınıfta öğrenim gören yaşları 16-18 arası 18 kız öğrenciden oluşturmaktadır. Veri toplama aracı olarak beş sorudan oluşan yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Görüşme formu hazırlanırken literatür taraması yapılmış, uzman görüşleri alınarak sorular oluşturulmuştur. Yarı yapılandırılmış görüşme formundan elde edilen veriler içerik analizi tekniği ile analiz edilmiştir. Araştırmadan elde edilen bulgulara göre katılımcı lise öğrencilerinin evlilik düşüncesine ilişkin tutumlarına bakıldığında en yüksek frekanslı bulgu yaşın önemli bir etken olarak görüldüğü ve yirmili yaşlarda evlenmenin gerekli olduğu düşüncesine sahip oldukları sonucuna ulaşılmıştır. Evlilik kararını alırken nelere dikkat edilmeli sorusu ile ilgili en yüksek frekanslı bulgu; karşısındaki insanın kendisine uygun olması gerekliliği bulgusu olmuştur. Hangi durumlarda kendinizi evliliğe hazır hissedersiniz sorusuna katılımcıların büyük çoğunluğu kendimi aile kurmaya hazır hissettiğimde ve maddi durumum iyi olduğunda cevabını vermişlerdir. Evlilikte mutlu olmak için neler gereklidir sorusu ile eşlerin birbirini anlaması gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. Eğitim evlilik kararını nasıl etkiler sorusu ile evlilikte daha doğru karar almayı sağlar sonucuna ulaşılmıştır. Anahtar Kelimeler: Lise öğrencileri, evlilik kararı, evliliğe bakış. ABSTRACT The aim of this research is to examine the perspectives of female students studying at high school on marriage. The study group of the research consists of 18 female students aged 16-18, studying in the last year of Bishkek Kyrgyz-Turkish Anatolian Vocational High School for Girls. A semi-structured interview form consisting of five questions was used as a data collection tool. While preparing the interview form, a literature review was made and questions were formed by taking expert opinions. The data obtained from the semi-structured interview 915 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) form were analyzed with the content analysis technique. According to the findings obtained from the research, when the attitudes of the participating high school students towards the idea of marriage were examined, it was concluded that age was seen as an important factor as the highest frequency finding and they thought that it was necessary to get married in their twenties. The highest frequency finding regarding the question of what should be considered while making the marriage decision; It has been a finding that the person in front of him should be suitable for himself. When asked under which circumstances you would feel ready for marriage, the majority of the participants answered when I felt ready to start a family and when my financial situation was good. With the question of what is necessary to be happy in marriage, it was concluded that the spouses should understand each other. With the question of how education affects the decision of marriage, it was concluded that it provides more accurate decision-making in marriage. Keywords: High school students, marriage decision, view on marriage. GİRİŞ Aile: bir çocuğun büyüdüğü ve toplumun bir üyesi haline geldiği; insanların şefkat, güven ve saygıyı buldukları; toplumun temelinin ve geleceğinin şekillendiği yerdir (Ulu, 2003:14). Bu nedenle geleneksel kültürde aile bağları, insanları bir arada tutan en önemli faktör olarak kabul edilir (Hojat at all, 2000:420). Aile toplumun en küçük birimi olmasına rağmen, toplumu en iyi yansıtan temel kurumdur. Çünkü toplumun sahip olduğu değer yargıları, normatif kurallar ve sosyalizasyonun en ciddi ve yoğun olarak yaşandığı toplumsal yapıdır (Bağlı & Sever, 2005:10). Geçmişten bugüne kadar yaşanan süreçte ailenin gerek yapısında gerekse işlevlerinde ciddi değişimler meydana gelmiştir (Aydın, 2000:35-36). Küresel değerlerin ön plana çıktığı ve hızlı bir değişimin yaşandığı bu dönemde, bilgi ve iletişim teknolojilerindeki hızlı gelişmeler, toplumsal yapıların değişmesine ve yeniden şekillenmesine neden olmuştur. Bilgi çağında yaşanan bu değişimler 20.yüzyılın ikinci yarısından itibaren, Avrupa ülkelerinin yanı sıra diğer ülkelerde de ailenin oluşumunda, çözülmesinde ve tekrar oluşma süreçlerinde dikkat çekici değişimlerin yaşanmasına neden olmuştur (Kotowska at all, 2010:7). Yaşanan bu hızlı değişim süreci, yeni kavramlar ve olguları da beraberinde getirmiştir. Son 30 yıldır dünya genelinde aile kurumunda, evlenme yaşının yükselmesi, evlilik oranlarının azalması, boşanma oranlarının artması, doğum oranının azalması gibi yaşanan değişimlerin yanı sıra geleneksel aile yapısının terk edilmeye başlanması ve kadının ev dışında da daha çok zaman geçirmesi ile ekonomik bağımsızlığını kazanması gibi olgular geleneksel aile kavramı ile yakalamak giderek zorlaşmıştır (Bartkowski&Xu, 2010; Cherlin, 2004:849; Irwin, 2000:9; Scott, 2006:3; Hantrais, 2006:121; Kotowska at all, 2010:7; Byun, Beak& Kim, 2000). Dolayısıyla aile kalıplarında yaşanan bu değişim süreci genç yetişkinleri, hem çocukluk hem de gençlik dönemlerindeki planlarını ve tutumlarını etkilemektedir. Örneğin daha fazla genç erkek annesinin ev dışında çalışmasını onaylamakta ve daha fazla genç kadın yaşamlarını iş çevresinde daha az çocuk sahibi olarak planlamaktadırlar. Sonuçta gençlerin aile içindeki kadın ve erkek rollerine ilişkin 916 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) görüşleri geleneksel yapıdan çıkıp daha çok modern yönde değişmektedir (Goldscheider&Waite, 1991:53,59). Kırgız ailesi, başka toplumlardaki aileler gibi bir çok değişime uğramıştır. Toplumsal ilişkilerin düzenlenmesi aile yapısını da değiştirmiştir. Kırgız ailesinin kökeni eski ilkel çağa gitmektedir ve onun temeli üzerinde somaki kabileler ve Kırgız kavmi ortaya çıkmıştır. Kırgızlara göre toplumun aynası olan sağlıklı bir aile kurmanın yolu, evlilikten geçer. Evlilik ise insanoğlunun geleceğinin en önemli kaynağı, nesilleri terbiye etme ve yetiştirme fırsatı, ata babadan gelen, miras kalan geleneklerin bileşkesidir. Aynı zamanda evlilik, genç ihtiyar bütün insanların ruh dünyalarının bayramı, gönül huzuru; tanış ve yabancı insanların birbirine ışık saçmaları; iyi dilek, temenni ve niyetlerin odak noktasıdır. Çocuğun dünyaya gelmesinden başlayıp ergenliğine kadarki hazırlık dönemini kapsayan evlilik, iki gencin tüten ocağı, iki tarafın ebedî olarak el tutup dost olmalarıdır. Dolayısıyla evlilik müessesine bu anlamları yükleyen Kırgız toplumu, bizim müşahadelerimize göre evlenmemeyi hoş görmez; evliliği teşvik eder. Özellikle kırsal bölgelerde zamanı gelip de imkânı olduğu hâlde evlenmeyen birinin tutumundan dolayı “Bukanı malım debe, boydoktu balam debe” (Boğayı malım deme bekârı çocuğum deme) diye alay edilir. Kız ise “kara dalı” (kız kurusu) olarak yadırganır ve evlenmenin gerekliliği vurgulanır (Murzakmetov, 2011, s. 9). Kırgızlarda ailedeki tüm oğullar belli bir yaşa geldikten sonra anne baba tarafından evlendirilerek kendi evlerine çıkararak aileleri sahibi olurlar, genellikle küçük oğul evlendikten sonra babanın ocağını tüttürmesi için burada barınarak burayı sahiplenir (Polat, 2005, s. 134). Araştırmanın Amacı Bu araştırmanın amacı lise öğrencilerinin evliliğe bakış açılarını incelemektir. YÖNTEM Araştırmanın Modeli Nitel veri toplama teknikleri ile ele alınan bu araştırmada, yarı yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılmıştır. Creswell (1998) nitel araştırmayı, sosyal yaşamı ve insanla ilgili problemleri kendine özgü metotlarla sorgulayarak, anlamlandırma süreci olarak ifade etmektedir. Genel itibari ile nitel araştırmacı gözlem, görüşme ve dokümanlardan yola çıkarak kavramları, anlamları ve ilişkileri açıklayarak süreci sürdürür (Merriam, 1998). Yarı yapılandırılmış görüşmeler ise sahip olduğu belli düzeydeki standartlığı ve esnekliği nedeniyle, yazmaya ve doldurmaya dayalı testler ve anketlerdeki sınırlılığı ortadan kaldırması ve belirli bir konuda derinlemesine bilgi edinmeye yardımcı olması (Yıldırım ve Şimşek, 2003) nedeniyle araştırmacılar tarafından sıklıkla tercih edilmektedir. Çalışma Grubu Çalışmanın örneklemi Kırgızistan Bişkek’te Kız Meslek Liselerinde öğrenim gören 18 lise öğrencisinden oluşmaktadır. Örneklemi oluşturan 18 öğrencinin tamamı kız öğrencidir. Halen öğrenim görmekte olan 18 öğrencinin tamamı son sınıf öğrencisidir. Öğrencilerin yaşları 17-19 aralığındadır. Çalışmada yer alan öğrencilerin yarısı yurtta kalmakta olup diğer yarısı ailesiyle birlikte yaşamaktadır. 917 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Veri Toplama Araçları Bu araştırmada veri toplama aracı olarak yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Belirlenmiş özel bir konuda derinlemesine soru sorma, cevap eksik ya da açık değilse tekrar sorarak durumu daha açıklayıcı hale getirip cevapları tamamlama fırsatı vermesi açısından, görüşme yöntemi avantajlı bir yöntemdir (Çepni, 2009). Görüşme soruları veri toplama aracına uygun olarak hazırlanması için literatür taraması yapılmıştır ve uzman görüşünden sonra sorular oluşturulmuştur. Verilerin Analizi Bu araştırma kapsamında her öğrenciyle yapılan görüşme formu tek tek analiz edilerek yazılı bir doküman haline getirilmiştir. Her öğrenciye bir kod (Ö1, Ö2, Ö3) verilerek öğrencilerin her bir soru için verdikleri yanıtlar alt alta yazılmıştır ve ortaya çıkan sorunlar alt başlıklara ayrılarak kategorize edilmiştir. Elde edilen veriler tablolarda düzenlenerek önce betimlenmiş ve ardından yorumlanmıştır. Verilerin analizinde nitel araştırmalarda kullanılan analiz yöntemlerinden biri olan içerik analizi tekniği kullanılmıştır. Şimşek ve Yıldırım (2006)’a göre, içerik analizinde temelde yapılan işlem, birbirine benzeyen verileri belirli kavramlar ve temalar çerçevesinde bir araya getirmek ve bunları okuyucunun anlayabileceği bir biçimde düzenleyerek yorumlamaktır. BULGULAR Katılımcıların ‘‘Ne zaman evlenmeyi düşünüyorsunuz?’’ sorusuna verdikleri cevabın analizi tablo birde verilmiştir. Tablo 1: Evlenmenin düşünüldüğü zaman. Katılımcılar Cevaplar Ö1, Ö2, Ö3, Ö5, Ö8, Ö9, Ö10, En az 22- 25 yaşından sonra Ö11, Ö12, Ö13, Ö14 Ö6, Ö7, Ö16, Ö15, Ö17 Üniversiteyi bitirdikten sonra Ö15, Ö17, Ö18 Meslek sahibi olduktan sonra Ö4 Hiçbir zaman düşünmüyorum TOPLAM n 11 % 55 5 3 1 20 25 15 5 100 Tablo 1 incelendiği zaman öğrencilerin 11 tanesi (%55) en az 22 yaşından sonra evlenmeyi düşündüğünü ifade etmiştir. ‘‘Maddi ve manevi hazır olduğumda düşünüyorum. Doğru kişiyi bulduğumda olabilir. Ama en azından 22 yaşından sonra olmalıdır” Ö2. Öğrencilerden 5 tanesi (%25) üniversiteyi bitirdikten sonra evlenmeyi düşündüğünü ifade etmiştir. ‘‘Üniversiteyi bitirip kariyer sahibi olduktan sonra evlenmeyi düşünüyorum’’ Ö17. Öğrencilerden 3 tanesi (%15 ) meslek sahibi olduktan sonra evlenmeyi düşündüğünü, 1 tanesi (%5) ise hiçbir zaman evlenmeyi düşünmediğini ifade etmiştir. “Üniversiteyi bitirdikten sonra, meslek sahibi olduktan sonra, yalnızlık Allah’a yakışır. Herkesin erkenden evlenmesi lazım” Ö15. Katılımcıların ‘‘Evlilik kararını almada sizce neler etkilidir?’’ sorusuna verdikleri cevabın analizi tablo 2 de verilmiştir. 918 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Tablo 2: Evlilik kararını etkileyen etmenler. Katılımcılar Cevaplar Ö1, Ö6, Ö7, Ö9, Ö2, Ö10, Ö4, Karşımdaki insanın bana uygun olması Ö5, Ö13, Ö12, Ö14, Ö17 Ö4, Ö5, Ö13, Ö14 Aşk ve sevgi Ö2, Ö15, Ö16 Ailenin düşüncesi Ö12, Ö18 Sadece benim hissettiklerim Ö8 Eğitimi bitirmiş olmak Ö8 Maddi açıdan yeterli olmak Ö3 Henüz düşünmedim TOPLAM n 12 % 50 4 3 2 1 1 1 24 16,6 12,5 8,3 4,2 4,2 4,2 100 Tablo.2’de araştırmaya katılan öğrencilerin 12 tanesi (%50) evlilik kararını almada karşısındaki kişi ile uyuma önem verdiğini ifade etmiştir. “İnsanlar birbirini seviyorsa, karakterleri birbirine uyuyorsa evlenmeyi düşünebilir” Ö14. Öğrencilerden 4 tanesi (%16,6) âşık olduğu veya sevdiği insanla olmaya önem verdiğini ifade etmiştir. “Aşk ve sevgi olması gerekir. İki insanın gelecek planlarının birbirine uygun olması gerekir.” Ö4. Öğrencilerden 3 tanesi (%12,5) ailesinin düşüncesine göre karar verdiğini ifade etmiştir. “Evlilik kararını almada ailenin ve arkadaşların düşüncesi önemlidir.” Ö16. Öğrencilerden 2 tanesi (%8,3) sadece kendi hislerinin ve istemesinin önemli olduğunu, 1 tanesi (%4,2) eğitim almış olduktan sonra olması gerektiğini, 1 tanesi (%4,2) maddi açıdan yeterli olduğunda bu kararı alabileceğini, 1 tanesi (%4,2) ise bu konu hakkında henüz hiç düşünmediğini ifade etmiştir. “İnsan hazır hissetmeli. Evlilik önemli bir adım. İnsan gelecekteki eşinden emin olmalı ve onu iyi tanımalı.” Ö12. Katılımcıların ‘‘Hangi durumlarda kendinizi evliliğe hazır hissedersiniz?’’ sorusuna verdikleri cevabın analizi tablo 3 de verilmiştir. Tablo 3: Evliliğe hazır hissetme durumları. Katılımcılar Cevaplar Ö1, Ö11, Ö12, Ö9, Ö10, Ö11, Ö12, Kendimi aile kurmaya hazır ve Ö18 sorumlu hissettiğimde Ö7, Ö9, Ö10, Ö11, Ö12, Ö10, Ö14, Maddi durumum iyi olduğunda Ö18 Ö3, Ö8, Ö6, Ö13, Ö14 Üniversiteyi bitirdikten birkaç yıl sonra Ö5, Ö12, Ö16, Ö18, Ö15 Doğru insanı bulduğumda Ö2 Hayatımdaki insan sorumluluk almayı biliyorsa Ö10 Çocuk sahibi olmak istediğimde TOPLAM 919 n 8 % 28,6 8 28,6 5 17,8 5 1 17,8 3,8 1 28 3,8 100 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Tablo.3’te öğrencilerin 8 tanesi (%28,6) aile kurma sorumluluğunu alabilecek seviyeye geldiğinde kendini evliliğe hazır hissedeceğini ifade etmiştir. “Kendimi aile kurmaya sorumlu hissettiğimde ve finans durumum iyi olduğunda hazır hissederim.” Ö11. Öğrencilerden 8 tanesi (%28,6) maddi açıdan yeterli olduğunda kendini hazır hissedeceğini ifade etmiştir. “Zihinsel olarak olarak biriyle yaşamaya hazır olduğumda ve finans durumum iyi olduğunda hazır hissederim.” Ö9. Öğrencilerden 5 tanesi (%17,8) üniversiteyi bitirdikten birkaç yıl sonra kendini hazır hissedeceğini ifade etmiştir.” Eğitim aldıktan sonra, hayattaki yerimi garantiye aldıktan sonra kendimi hazır hissederim.” Ö14. Öğrencilerden 5 tanesi (%17,8) doğru insan karşısına çıktığında, 1 tanesi (%3,8) hayatındaki kişi sorumluluk sahibi olduğunda, 1 tanesi (%3,8) ise çocuk sahibi olmak istediğinde kendini evliliğe hazır hissedeceği belirlenmiştir. “Beni mutlu edecek doğru insanı bulduğumda.” Ö5 Katılımcıların ‘‘Evlilikte mutlu olmak için ne gerekir?’’ sorusuna verdikleri cevabın analizi tablo 2 de verilmiştir. Tablo 4: Mutlu bir evlilik için gerekli olanlar. Katılımcılar Ö1, Ö2, Ö6, Ö7, Ö10, Ö11, Ö13, Ö14, Ö15, Ö16, Ö17, Ö18 Ö3, Ö5, Ö7, Ö8, Ö9, Ö10, Ö12, Ö13, Ö14, Ö16 Ö2, Ö5, Ö7, Ö9, Ö10, Ö11, Ö12, Ö15, Ö18 Ö7, Ö9, Ö11, Ö12 Ö11, Ö12, Ö13, Ö18 Ö1, Ö2, Ö5, Ö11, Ö15 Ö1, Ö6 Ö1 Ö4 Ö11 Ö8 Cevaplar Birbirini anlamak n 12 % 25,5 Birbirini sevmek Birbirine saygı duymak Para Birbirine güvenmek Birbirini desteklemek Kararları beraber almak Kavga etmemek Mutlu olmayı istemek Sabırlı olmak Dinine bağlı olmak TOPLAM 10 8 4 4 3 2 1 1 1 1 47 21,2 17 8,5 8,5 6,4 4,2 2,1 2,1 2,1 2,1 100 Tablo.4’te katılımcı öğrencilerin evlilikte mutlu olmak için 12 tanesi (%25,5) karşılıklı anlayış olması gerektiğini ifade etmiştir. “Anlaşmak, kavga etmemek, beraber karar almak, fedakâr olmak, birbirini anlamak gerekir.” Ö1. Öğrencilerden 10 tanesi (%21,2) karşılıklı sevgi olması gerektiğini ifade etmiştir. “Sadece sevgi gerekir.” Ö3. Öğrencilerden 8 tanesi (%17) karşılıklı saygı olması gerektiğini ifade etmiştir. “Birbirini anlamak, birbirine saygılı olmak, birbirini desteklemek gerekir.” Ö2. Öğrencilerden 4 tanesi (%8,5) yeterli miktarda para olması gerektiğini ifade etmiştir. ”Birbirini anlamak, para, kişisel alana saygı duymak ve sevgi gerekir.” Ö7. Öğrencilerden 4 tanesi (%8,5) karşılıklı güven olması gerektiğini ifade etmiştir. “Sadece sevgi yetmez, saygı, güven ve iyi bir mali durum olmalı.” Ö12. Öğrencilerden 3 tanesi (%6,4) birbirine destek olmak gerektiğini ifade etmiştir. “Birbirine saygılı olmak, birbirini 920 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) desteklemek, birbirini sevmek gerekir.” Ö5. Öğrencilerden 2 tanesi (%4,2) kararları ortak alma, 1 tanesi (%2,1) kavgadan kaçınma, 1 tanesi (%2,1) mutlu olmayı isteme, 1 tanesi (%2,1) sabırlı olma, 1 tanesi (%2,1) ise dinine bağlı olmanın olması gerektiğini ifade etmiştir. “Birbirini anlamak, konuşarak birbirini anlamaya çalışmak, problemleri beraber çözmek, beraber karar vermek gerekir.” Ö6 Katılımcıların ‘‘Eğitim evlilik kararını nasıl etkiler?’’ sorusuna verdikleri cevabın analizi tablo 2 de verilmiştir. Tablo 5: Eğitim evlilik kararına etkisi. Katılımcılar Ö1, Ö11, Ö14, Ö15, Ö18 Ö2, Ö9, Ö10, Ö11 Ö4, Ö6, Ö12, Ö13 Ö5, Ö7, Ö8 Ö16 Cevaplar Daha doğru karar almayı sağlar Evlilikteki eş seçimini etkiler Evliliği ertelemeye sebep olur Eğitim evlilikle ilgisi yoktur Eğitim evliliğe engel teşkil eder TOPLAM n 5 4 4 3 1 17 % 29,4 23,5 23,5 17,6 5,9 100 Tablo.5’te öğrencilerin eğitimli olmanın evlilik kararına etkisiyle ilgili 5 tanesi (%29,4) daha doğru kararlar almayı sağladığını ifade etmiştir. “Eğitim bakış açısını etkiler. Eğitimsiz insanlarla yapılan evlilikler daha zor. Bu yüzden önce eğitim almak gerekir”Ö18. Öğrencilerden 4 tanesi (%23,5) eş seçimini etkilediğini ifade etmiştir. “Eğitimli insan karşısında eğitimli insan ister. Eğitim evlilikteki eş seçimini etkiler.” Ö2. Öğrencilerden 4 tanesi (%23,5) evliliği ertelemeye sebep olduğunu ifade etmiştir. “Eğitim almak evliliği ertelemeye sebep olur.” Ö4. Öğrencilerden 3 tanesi (%17,6) eğitim ile evlilik kararının ilgisi bulunmadığını, 1 tanesi (%5,92) ise eğitimin evliliğe engel teşkil ettiğini ifade etmiştir. “İki insanın ilişkisine bağlıdır. Eğitim bunu etkilemez.” Ö7 TARTIŞMA VE SONUÇ Lise çağındaki kız öğrencilerin evliliğe bakış açılarını incelemek amacıyla yapılan bu çalışmada lisede (Bişkek/Kırgızistan) öğrenim görmekte olan 18 öğrenciyle yapılan görüşmeler sonucunda elde edilen analiz sonuçları ele alınmıştır. Görüşmeler sonucunda elde edilen veriler gençlerin evlenmeyi düşündükleri zaman, evlilik kararını nasıl aldıkları, evlilik kararını etkileyen faktörler, evlilikten beklentiler ve eğitimin evlilik kararına etkisi olmak üzere 5 kategori altında incelenmiştir. Katılımcılardan elde edilen verilere göre evlenmenin düşüldüğü zaman olarak, en az 22- 25 yaşından sonra, üniversiteyi bitirdikten sonra, meslek sahibi olduktan sonra ve hiçbir zaman düşünmüyorum sonuçlarına ulaşılmıştır. Akbaş ve diğerleri (2019) kadınlar için 24 yaş erkekler için 25 yaş ve üzerini gençlerin çoğunluğunun ideal evlilik yaşı olarak gördüklerini tespit etmiştir. Bu çalışmanın evlenmenin düşünüldüğü zaman kategorisinde de benzer şekilde katılımcılar en az 22-25 yaşından sonra evlenmenin ideal olduğunu düşündükleri tespit 921 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) edilmiştir. Özteke-Kozan ve diğerleri (2019) genç kadınların evlenmeme gerekçeleri arasında kariyerin önemli bir yer tuttuğunu ifade etmiştirler. Öte yandan Muraco ve Curran (2012) evliliği erteleme nedenleri arasında finansal endişelerini önemli bir yer tuttuğunu rapor etmişlerdir. Bu durum da bu çalışmada verilen cevaplara göre % 40’lık bir kısmı kapsayan üniversiteyi bitirmek ve meslek sahibi olmakla ilgili düşünceleri destekler niteliktedir. Katılımcılardan elde edilen verilere göre evlilik kararını etkileyen etmenler ile ilgili soruya, karşımdaki insanın bana uygun olması, aşk ve sevgi, ailenin düşüncesi, sadece benim hissettiklerim, eğitimi bitirmiş olmak, maddi açıdan yeterli olmak, henüz düşünmedim sonuçlarına ulaşılmıştır. Kişinin eş seçimine yönelik inançlarını ve evlenmeyi düşündüğü kişide aradığı özellikleri etkileyen birçok unsur vardır. Sosyal sınıf, statü, eğitim düzeyi, yaşam biçimleri ve aile kökenleri gibi birçok toplumsal faktör kişinin eş seçimini etkilemektedir (Özgüven, 2001). Bunun yanı sıra, kişilik özellikleri, genel görünüş, ekonomik imkânlar, mesleki ve sosyal statü, din ve ideolojik görüşler de eş olarak seçilecek kişide aranan niteliklerden bazılarıdır (Kasapkara & Kasapkara, 2014). Eş seçimine ilişkin kuramsal yaklaşımlar arasındaki Benzer Özellikler Kuramına göre, eş seçerken bireyin dini inanç, değerler, eğitim ve yaş gibi özellikler açısından kendisine benzeyen bireyleri seçmesi evlilikte başarıyı arttırır (Özgüven, 2001). Buss ve diğerleri (1990), eş seçiminde etkili olan belirgin özellikleri incelemişler ve zeka, iyilik, anlayışlı olma, sağlık, benzer dini inançlar, benzer politik görüş ve aşkın evrensel olarak bir çok kültürde aranan özellikler olduğuna dikkat çekmişlerdir. Çalışmamızda bu kategoride elde edilen sonuçların yarısı benzer şekilde evleneceği kişinin kendisine dini yönden, değer yargıları, eğitim, yaş gibi özellikler yönünden uygun olması gerektiğini düşündüğünü ifade etmiştir. Yine çalışmamız ile paralel olarak Bowlby (1989) insanın bağlılığının temelinde aşkın olduğunu, savunur. Kırgız toplumunda genel olarak evlenecek gençlerin eş seçiminde aile büyükleri olarak gördükleri kişilerin sözünü dikkate aldıkları ve itibar ettikleri söylenebilir. Son zamanlarda özellikle şehirlerde değişimlerin yaşandığı, evlenecek gençlerin ailelerinin görüşünü almadan beraber yaşadıkları veya evlendikleri haberlerine dahi şahit olunmaktadır. Cinsiyet özelliklerine göre ise eş seçiminde kadınların erkeklerden daha çok aileye bağlı olduğu söylenebilir. Bu bakımdan eş seçiminde erkeklerin kadınlara nazaran daha serbest ve bağımsız hareket ettiği, ölçütlerin kendilerince belirlendiği ifade edilebilir (Ünal, 2019). Bener (2011) gençlerle yaptığı çalışmada gençlerin büyük bir çoğunluğunun eş seçiminde aile büyüklerinin görüşünü almaya önem verdiğini belirlemiştir. Köroğlu (2013) gençlerin az da olsa bir kısmının evlilik kararını ailesiyle birlikte alacağı bulgusunu elde etmiştir. Bağ (2019) çalışmasında gençlerin yarıdan fazlasının ailelerinin karşı çıktığı biriyle evlenmeyecekleri sonucuna ulaşmıştır. Türk kültüründe bireyler bağımsız fakat duygusal olarak aileye bağlı davranışlar göstermektedir (Kağıtçıbaşı ve Ataca, 2005). Çalışmamızda da katılımcıların bir kısmı evlilik kararını alırken ailenin düşüncesine önem verdiklerini, ailesinin onaylamadığı biriyle evlenmeyeceklerini ifade etmişlerdir. Evrim kuramı eş seçiminde bir cinsiyet ayrımından bahsetmekte ve türün devamı için erkeklerin daha çok doğurganlığın ipuçlarını taşıyan (göğüs kalça oranı, sağlıklı cilt vb.) fiziksel çekiciliğe 922 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) önem verdiğini (Buss, 1994), kadınların ise daha çok iyi kaynaklara ve maddi refaha önem verdiğini bildirmektedir (Buss, 1989, 1994). Katılımcılar benzer şekilde evlilik kararını almada maddi açıdan yeterli olmanın önemli olduğunu ifade etmişlerdir. Katılımcıların evliliğe hazır hissetme durumları incelendiğinde, kendimi aile kurmaya hazır ve sorumlu hissettiğimde, maddi durumum iyi olduğunda, üniversiteyi bitirdikten birkaç yıl sonra, doğru insanı bulduğumda, hayatımdaki insan sorumluluk almayı biliyorsa, çocuk sahibi olmak istediğimde sonuçlarına ulaşılmıştır. Baş ve Cengiz (2018) tarafından yapılan bir araştırmada üniversite öğrencileri evlilik kararını vermeden önce eğitimi tamamlayıp iş sahibi olduktan sonra evliliğin düşünülebileceğini belirtmişlerdir (s.10). Özkiraz, Arslanel ve Şengül (2016)’ün yapmış olduğu çalışmada üniversite öğrencileri hayatta başarmak istedikleri en önemli şeyin ne olduğu sorusuna katılımcıların yarısından fazlası (%56,6) okulu bitirip mesleğe başlamak olduğunu belirtmişlerdir (s.257). Bu çalışmanın evliliğe hazır hissetme durumları ile ilgili kısmı incelendiğinde gençlerin büyük kısmının benzer bir şekilde kendimi aile kurmaya hazır ve sorumlu hissettiğimde, maddi durumum iyi olduğunda, üniversiteyi bitirdikten sonra gibi cevaplar verdikleri, kendini hayata hazırlamadan evliliği düşünmedikleri görülmüştür. Baş ve Cengiz (2018) gençlerin evlilikten beklentileri arasında çocuk sahibi olmanın da yer aldığını bildirmiştir. Özteke-Kozan ve diğerleri (2019) çocuk sahibi olmanın genç kadınların evlenme gerekçeleri arasında çok önemli bir yer tuttuğu sonucuna ulaşmıştır. Çalışmamızda da katılımcıların az bir kısmı da olsa çocuk sahibi olmak istediğinde evliliği düşüneceğini ifade etmiştir. Katılımcıların mutlu bir evlilik için gerekli olanlar sorusuna verdikleri cevaplar incelendiğinde, birbirini anlamak, birbirini sevmek, birbirine saygı duymak, maddi açıdan yeterli olmak, birbirine güvenmek, birbirini desteklemek, kararları beraber almak, kavga etmemek, mutlu olmayı istemek, sabırlı olmak, dinine bağlı olmak sonuçlarına ulaşılmıştır. Sevgi, değer görme gibi duygusal ihtiyaçlar en iyi, aile ortamında giderilir. Yapılan bir çalışma, evli insanların daha çok yakın duygusal destek derecelerine sahip olduklarını ve evli olmayan insanlara göre daha düşük depresyon seviyelerine eğilimli olduklarını ortaya koymuştur (Stack ve Eshleman, 1998: 527-536). Eş desteğinin, ihtiyaç duyulduğu anda karşılanması eşlerin hem duygusal hem de bilişsel anlamda birbirlerine bağlanmalarına ve sorunlarla daha iyi baş etmelerine yardımcı olur. Eş desteği ilişkide çatışmayı, gerilimi ve çözümsüzlüğü önler (Cutrona, 1996: 173-194). Ross ve Mirowsky’nin (2002: 469-489) yaptığı bir çalışmada evliliklerin bireylerde hastalık ve ölüm oranlarını düşürdüğü belirtilmiştir. Evlilik ve aile kurma, insanların hayatlarını daha anlamlı kılmakta ve yaşam sevinçlerini arttırmaktadır. Bu çalışmanın mutlu bir evlilik için gerekenler ile ilgili kısmı incelendiğinde birbirine destek olmanın, güven vermenin, birbirini anlamanın mutlu bir evlilik için olmazsa olmazlar arasında görüldüğü tespit edilmiştir. Bu araştırmanın sonuçlarından farklı şekilde Pınar (2008) üniversite son sınıf öğrencilerinde evliliğin çoğunlukla hayatı paylaşma ve sorumluluk alma şeklinde tanımlandığını bulmuştur. Sağlıklı iletişim evliliklerde eşler arası uyum ve eşlerin mutluluğu açısından vaz geçilmez bir unsur olmaktadır. Eşlerin anlayışlı ve uysal oluşu aile içinde karşılaşılan sorunların çözümü için, eşlere öfkelerini kontrol etme ve karşılıklı konuşup, sakin bir şekilde fikir üretme imkânı 923 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) vermektedir. Problem çözümüne ilişkin beceriler, çiftlerin ortak karar almalarını kolaylaştırmakta ve iletişim becerilerini geliştirerek birbirlerine karşı anlayışlı, yardımsever olmalarına katkı sağlamakta ve böylece çiftlerin kendilerine, birbirlerine ve ilişkilerine olan olumlu duyguları artmaktadır (Akt. Hünler ve Gençöz, 2003: 103). Evliliklerin sürmesi, aralarındaki farklılıklara rağmen eşlerin ilişkilerini bir uyum içerisinde sürdürmelerine bağlıdır. Evlilikte uyum, farklı kişiliğe sahip eşlerin mutlu olmak ve ortak hedeflere ulaşmak için bir bütün olarak birbirlerini tamamlamasıdır (Akt. Şener ve Terzioğlu, 2008,:8). Bu çalışmada benzer şekilde katılımcılar birbirini desteklemek, kararları beraber almak, kavga etmemenin mutlu evliliğin gereklerinden olduğunu ifade etmişlerdir. İșmen-Gazioğlu (2006) gençlerin bir kısmının evliliği dinî bir zorunluluk olarak gördüklerini belirlemiştir. Özteke-Kozan, Baloğlu, Kesici ve Kamer (2019) çalışmalarında genç kadınların evlilik gerekçelerinden birinin inanç olduğunu ortaya koymuşlardır. Özteke-Kozan ve diğerleri (2019) evlenilecek kişide aranan özellikler arasında inançlı olmanın önemli bir kategori olduğunu vurgulamıştır. Günümüz gençlerinde ise bu durumun değiştiği gözlenmektedir. Çalışmamızda da benzer cevaplar verilmiştir ancak sıklığına bakarak önemini kaybettiği düşünülebilir. Katılımcıların eğitim evlilik kararına etkisi hakkındaki düşünceleri incelendiğinde ise eğitimli olmanın daha doğru karar almayı sağladığı, evlilikteki eş seçimini etkilediği, evliliği ertelemeye sebep olduğu, evlilikle ilgisinin olmadığı, ve evliliğe engel teşkil edeceği sonuçlarına ulaşılmıştır. Parsons (1949) ve Becker (1981)’a göre, kadınların ekonomik bağımsızlığının artması evliliğin çekiciliğini azaltmaktadır. Kadınların artan ekonomik bağımsızlığı hem istikrarı hem de evlilik olasılığını düşürmekte, dolayısıyla evlilikte gecikmeyi veya evlenmeme durumunu potansiyel olarak açıklamaktadır. Lichter vd. (1991); Mare ve Winship (1991); Mc Laughlin ve Lichter (1993) çalışmalarında Parsons (1949) ve Becker (1981)’ın aksine kadınlar için olumlu ekonomik durumların evliliği caydırmaktan çok teşvik ettiğini ifade etmektedir. Türkiye için yapılan çalışmalardan Yüksel Kaptanoğlu ve Akadlı Ergöçmen (2012) eğitim seviyesi düşük ve çocukluğunu kırsal kesimde geçiren kız çocuklarının daha erken yaşlarda evlenme eğiliminde olduğunu belirlemişlerdir. Bu çalışmanın eğitimin evlilik kararına etkisi ile ilgili kısmında aldığımız sonuçlarda buna paralel şekilde katılımcılar eğitimli olmanın evliliği ertelemeye veya hiç evlenmemeye sebep olduğu şeklindedir. Weiss ve Willis (1997) gelir artışı ve evlilikte istikrarsızlık arasında pozitif ilişki olduğunu tespit ederken, benzer eğitim düzeyine sahip çiftlerin evlenme olasılığının daha yüksek olduğu sonucuna varmışlardır. Diğer bir taraftan Goldscheider ve Waite (1986); Oppenheimer (1995); Qian ve Preston (1993); Sassler ve Goldscheider (1997); Sweeney (1997), tam zamanlı istihdam ve eğitim düzeyinin her iki cinsiyetin evlenme eğiliminde olumlu bir etkiye sahip olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Bu çalışmada da benzer şekilde eğitimli olmanın evlilikteki eş seçimini etkilediği düşünülmektedir. Bazı çalışmalar bireylerin eğitim seviyeleri ile kişilerin evlilik uyumları arasında ilişki olduğunu göstermektedir. Colebrook Seymour, III, (1998)'a göre eğitim düzeyinin artışı ile ilişki uyumu düşmektedir. Heaton, (2002)'a göre eğitim düzeyinin artışı ilişki uyumunu 924 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) arttırmaktadır. Bazı araştırmaların bulguları bu değişkenler arasındaki ilişkinin anlamlı olmadığını ortaya koymaktadır. (Tutarel-Kışlak, Çabukça, 2002; Jose, Alfons, 2007). İlgili alan yazın tarandığında bu çalışmada elde edilen bulgu sonuçları yapılmış olan bazı araştırmaların sonuçları ile benzerlik gösterirken bazı araştırmaların sonuçları ile farklılık gösterdiği görülmektedir. KAYNAKLAR Akbaş, M., Sürücü, Ş. G., Köroğlu, C. O., & Öztürk, M. (2019). Factors affecting marriage attitudes of university students. Cukurova Medical Journal, 44(1), 93-100. Aydın, M. (2000). Kurumlar Sosyolojisi, Ankara: Vadi Yayınları. Aynakulova. G. (1997). Kırgızlarda Evlilik ve Aile. Bilig-6/Yaz’97. Bağ, H. (2019). Sosyal hizmet öğrencilerinin eş seçimi ve evliliğe ilişkin tercihleri Yüksek Lisans Tezi, Üsküdar Üniversitesi. Edinme Pratiği: Levirat ve Sororat, Aile ve Toplum Dergisi, 2(8): 9-22. Bartkowski. J.P. &Xu. X.(2010). Refashioning Family in the 21st Century: Marriageand Cohabitationamong America’s Young Adults. The Changing Spirituality of Emerging Adults Project. Life Cycle Institute. Catholic University of America. 17 Ağustos 2011 tarihinde http://changingsea.org/bartkowski.htm adresinden erişildi. Baş, E. ve Cengiz, E. (2018). Üniversite öğrencilerinin evlilik ve aileyi anlamlandırma biçimleri. İmgelem, 2(2), 1-23. Becker, G.S. (1981). A Treatise on the Family. Cambridge: Harvard University Press. Bener, M. (2011). Dindarlık-eş seçimi ilişkisi: SDÜ örneği. Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi. Bener, M. (2011). “Dindarlık-Eş seçimi ilişkisi (SDÜ Örneği)”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta. Bowlby, J. (1989). Kişilik gelişimi ve psikopatolojide bağlanmanın rolü. SI Greenspan & GH Pollock'ta (Ed.), Hayatın seyri, Cilt. 1. Bebeklik, s. 229–270. Buss, D. M. (1989). Sex differences in human mate preferences: Evolutionary hypotheses tested in 37 cultures. Behavioral and Brain Sciences, 12,01, s, 1-14. Buss, D. M., Abbott, M., Angleitner, A., Asherian, A., Biaggio, A., BlancoVillasenor, A., Yang, K. S. (1990). International preferences in selecting mates a study of 37 cultures. Journal of Cross-Cultural Psychology, 21(1), 5-47. Buss, D. M. (1994). The strategies of human mating. American Scientist, 82(3), 238-249. 925 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Byun.W..Beak. K. & Kim. H. (2000). A Study on theChanges in the Korean Family and the Role andStatus of Females. KoreaWomen's Development Institute. 17 Ağustos 2011 tarihinde www.kwdi.re.kr/data/02forum-7.pdf adresinden erişildi. Cherlin. A.J. (2004). TheDeinstitutionalization of AmericanMarriage. Journal of MarriageandFamily66:848-861. Colebrook Seymour, III, J. (1998), Sexual Satisfaction in Marriage During the Childbearing Years. Unpublished Master’s Thesis, University of California. Creswell, J. W. (1998). Qualitative inquiry and research design: Choosing among five traditions. Thousand Oaks, CA: Sage Publications. Cutrona, C. E. (1996)Social Support as A Determinant of Marital Quality: The Interplay of Negative and Supportive Behaviors, Handbook of Social Support and Family, 173-194. Çepni, S. (2009). Araştırma ve Proje Çalışmalarına Giriş. 4. Baskı. Celepler Matbaacılık, Trabzon. Goldscheider, F. K. and Waite, L. J. (1986). Sex Differences in the Entry into Marriage. American Journal of Sociology, Vol. 92, 91-109. Hantrais. L. (2006). Living as a family in Europe (ed:Hantrais. L. Philipov. D. andBillari. F.C.). Policyimplications of changingfamilyformation. PopulationStudies No. 49. Council of Europe Publishing. Heaton, T. B., (2002), Factors Contributing to Increasing Marital Stability in the United States. J. Fam. Issues 23, 392–409. Hojat. M. Shapurian. R. Foroughi. D. Nayerahmadi. H. Farzaneh. iM. Shafieyan. M. &Parsi. M. (2000). Gender Differences in Traditional Attitudestoward Marriageandthe Family: an Empirical Study of Iranian Immigrants in the United States, Journal of FamilyIssues, 21, s 419-434. Hünler, O. S. Ve Gençöz, T. 2003 “Boyun Eğici Davranışlar ve Evlilik Doyumu İlişkisi: Algılanan Evlilik Problemleri Çözümünün Rolü”, Türk Psikoloji Dergisi, 18(51), 99108. Irwin. S. (2000). Patterns of Change in FamilyandHouseholdStructureamdResourcing: An Overview. Workshop Paper 7b. 11 Şubat 2011 tarihinde http://www.leeds.ac.uk/cava/ papers/wsp7b.pdf adresinden erişildi. İşmen-Gazioğlu, EA (2006). Genç yetişkinlerin evlilik ve aile hayatına ilişkin görüşlerinin değerlendirilmesi. M. Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(23), 107- 123. Jose, O., Alfons, V., (2007), Do Demographics Affect Marital Satisfaction? Journal of Sex Marital Therapy, 33(1), 73-85. 926 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Kağıtçıbaşı, Ç. ve Ataca, B. (2005). Value of children and family change: A threedecade portrait from Turkey. Applied Psychology, 54(3), 317-337. Kasapkara, A., & Kasapkara, B. (2014). 20-30 yaş grubu bekar erkeklerin eş seçimine yönelik tutumları ve eşten beklentilerinin bazı demografik değişkenler açısından incelenmesi. Journal of International Social Research, 7(34), 792-800. Keldal.G. (2021). Evliliğe Bakış Açısı Ve Evlilikten Beklentiler. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1/30, 1-10. Kotowska. I.E. Matysiak. A. Styrc. M. Pailhé. A. Solaz. A. Vignoli. D. (2010). Second EuropeanQuality of Life Survey: Family Life andWork. European Foundation fortheImprovement of LivingandWorkingConditions. Luxembourg: Office forOfficial Publications of theEuropeanCommunities. Köroğlu, T. (2013). Üniversite gençliğinde evlilik, aile ve boşanma konusundaki düşünce ve görüşleri üzerine sosyolojik bir araştırma: Karabük üniversitesi örneği. Yüksek Lisans Tezi, Karabük Üniversitesi. Lichter, D., LeClere, F. and McLaughlin, D. (1991). Local Marriage Markets and the Marital Behavior of Black and White Women. American Journal of Sociology, Vol. 96, 843-67. Mare, R.D. and Winship, C. (1991). Socioeconomic Change and the Decline of Marriage for Blacks and Whites. The Urban Underclass, edited by C. Jencks and P.E. Peterson. Washington, DC: Urban Institute. Mc Laughlin, D. and Lichter, D. (1993). Economic Independence, Marriage Markets, and Marital Behavior among Low-Income Women. The 1993 Proceedings of the American Statistical Association. Washington, DC: American Statistical Association. Merriam, S. (1998). Qualitative research and case study applications in education. San Francisco: Jossey-Bass. Muraco, J. A., & Curran, M. A. (2012). Associations between marital meaning and reasons to delay marriage for young adults in romantic relationships. Marriage & Family Review, 48(3), 227-247. Murzakmetov, A. (2011). Kelindi Kelgende Kör. Şookum, Aprel. Oppenheimer, V. K. (1995). American Marriage Formation in the Eighties: How Important was Women's Economic Independence? In K. Mason & A. Jensen (Eds.), Gender and family change in industrialized countries. Oxford, England: Clarendon Press. Özgüven, İ.E. (2001). Ailede iletişim ve yaşam. Ankara: PDREM Yayınları. 927 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Özkiraz, A., Arslanel, N. M. ve Şengül, T. (2016). Gaziosmanpaşa Üniversitesi öğrencilerinin aile kurumuna bakışı. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 30(2), 243268. Özteke-Kozan, Hİ, Baloğlu, M., Kesici, Ş. ve Kamer, Z. (2019). Genç kızların evliliğe ilişkin görüşlerinin incelenmesi: Neden evlenirim? Neden evlenmem? Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 50, 303-323. Parsons, T. (1949). The Social Structure of the Family. The Family: Its Function and Destiny, edited by R. Anshen. New York: Harper and Brothers. Pınar, G. (2008). Üniversite son sınıf öğrencilerinin evliliğe bakış açısı. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 4(14), 49-60. Polat, K. (2005). Beşikten Mezara Kırgız Türklerinde Gelenek ve İnanışlar. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı. Ross, C. E. & Mırowsky, J. 2002 “Family Relationships, Social Support and Subjective Life Expectancy”, Journal of Health and Social Behaviour, 43(4), 469- 489. Qian, Z. and Preston, S. H. (1993). Changes in American Marriage, 1972-1987: Availability and Forces of Attraction by Age and Education. American Sociological Review, Vol. 58, 482- 495. Sassler, S. and Goldscheider, F. (1997). Revisiting Jane Austen's Theory of Marriage Timing: Union Formation among American Men in the Late 20th Century. Population Association of America, Washington. Scott. J. (2006). FamilyandGenderRoles: How AttitudesAreChanging. GeNet Working Paper No. 21. 11 Şubat 2011 tarihinde http://www.genet.ac.uk/workpapers/ GeNet2006p21.pdf adresinden erişildi. Stack, S. & Eshleman, J. R. (1998) “Marital Status and Happiness”, A 17-nation study. Journal of Marriage and Family, 60(2), 527-536. Sweeney, M. (1997). Women, Men, and Changing Families: The Shifting Economic Foundations of Marriage. Population Association of America, Washington, DC. Şener, A. Ve Terzioğlu, G. 2008 “Bazı Sosyo-Ekonomik Ve Demografik Değişkenler İle İletişimin Eşler Arası Uyuma Etkisinin Araştırılması”, Aile ve Toplum Dergisi, 10(4), 7-20. Tutarel- Kışlak, Ş., Çabukça, F., (2002), Empati ve Demografik Değişkenlerin Evlilik Uyumu ile İlişkisi. Aile ve Toplum. Eğitim-Kültür ve Araştırma Dergisi, 5(2), 35-41. 928 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Ulu. S. (2003). AttitudesTowardMaritalViolence: IndividualandSituationalFactors (UnpublishedMscThesis). Ankara:TheGraduate School of SocialSciences of Middle East Technical University. Ünal, A. (2019) . Kırgızistan’da dünden bugüne eş seçimi prensipleri. Türk Kültürü Ve Hacı Bektaşi Veli Dergisi, Bahar 2019/ 89, 187-213. Weiss, W.Y. and Willis, R.J. (1997). Match Quality, New Information, and Marital Dissolution. Journal of Labor Economics, Vol. 15, 293-329. Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2003). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları. Yüksel Kaptanoğlu, İ. ve Akadlı Ergöçmen, B. (2012). Çocuk Gelin Olmaya Giden Yol. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, Vol. 15, 130-161. 929 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) EVLİ ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİN EVLİLİKLERİNİN EĞİTİME OLAN ETKİSİ THE EFFECT OF MARRIAGE OF MARRIED UNIVERSITY STUDENTS ON EDUCATION Erkan EFİLTİ Assoc. Prof. Kyrgyz-Turkish Manas University, Faculty of Humanities, Depertman of Educational Science, Psychological Counseling and Guidance Program. Bishkek/Kyrgyzstan. ORCID NO: 0000-0003-1158-5764 Roza TAALAIBEK KYZY Kyrgyz-Turkish Manas University, Faculty of Humanities, Depertman of Educational Science, M.A. Student. Bishkek/Kyrgyzstan. ORCID NO: 0000-0002-6644-8612 ÖZET Bu araştırmanı amacı, evli üniversite öğrencilerin evliliklerinin eğitime olan etkisini incelemektir. Araştırma metodu olarak nitel araştırma metodu kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu Üniversitede (Bişkek/ Kırgızistan) öğrenim gören 9’u kız 1’i erkek olmak üzere toplam 10 evli öğrenci oluşturmaktadır. Veri toplama aracı olarak dört sorudan oluşan yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Görüşme formu hazırlanırken literatür taraması yapılmış ve uzman görüşleri alınarak sorular oluşturulmuştur. Yarı yapılandırılmış görüşme formundan elde edilen veriler içerik analizi tekniği ile analiz edilmiştir. Araştırmadan elde edilen bulgulara göre; evli olmanın eğitime ne tür etkileri olduğu ile ilgili elde edilen en yüksek frekanslı bulgu, evlilikten sonra sorumlulukların (yemek yapmak, ütü yapmak, ev temizliği, ev işleri, vs.) artmaya başlaması ve eğitime az vakit kalması olduğunu, evli ve üniversiteli olmanın zor olduğu bulgusuna ulaşılmıştır. Ailelerin eğitim konusundaki düşünceleri ile ilgili en yüksek frekanslı bulgu, ailelerin eğitim almalarını olumlu yönde destekledikleri ve sınav döneminde ders çalışabilmeleri için uygun ortam yarattıkları bulgusu olmuştur. Aile yaşantılarının eğitim başarılarına olan etkisi ile ilgili elde edilen en yüksek frekanslı bulgu, ailede oluşan her türlü sorun ya da durumlardan dolayı eğitime zaman ayıramadıkları bulgusu olmuştur. Evli olmalarının eğitimdeki hedeflerini ve başarılarını nasıl etkilediği ile ilgili en yüksek frekanslı bulgu, eğitim hedeflerini düşürmelerine neden olduğu bulgusuna ulaşılmıştır. Anahtar Kelimeler: Evli öğrenci, evlilik, eğitim, evliliğin eğitime etkisi. ABSTRACT The aim of this research is to examine the effect of marriage of married university students on education. Qualitative research method was used as the research method. The study group of the research constitutes of total 10 married students, that are 9 girls, 1 boy studying at the University (Bishkek/Kyrgyzstan). A semi-structured interview form consisting of four questions was used as a data collection tool. While preparing the interview form, a literature 930 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) review was made and questions were formed by taking expert opinions. The data obtained from semi-structured interview form were analyzed by content analysis technique. According to the findings obtained from the research; The highest frequency finding about the what kind of effects of being married on education, it has been found that responsibilities (cooking, ironing, housekeeping, housework, etc.) start to increase after marriage and there is little time left for education, and it was found that it is difficult to be married and student. The highest frequency finding about the thoughts of families about education it has been found that families positively support their education and create a suitable environment for them to study during the exam period. The highest frequency finding about the effect of family life on educational achievement, it was found that they could not spare time for education due to all kinds of problems or situations in the family. The highest frequency finding about how being married affects their educational goals and achievements was found to cause them to lower their educational goals. Keywords: Married student, marriage, education, the effect of marriage on education. GİRİŞ Aile, biyolojik ilişkiler sonucu insan türünün devamını sağlayan, toplumsallaşma sürecinin ilk ortaya çıktığı, karşılıklı ilişkilerin belirli kurallara bağlandığı o güne dek toplumda oluşturulmuş maddi ve manevi zenginlikleri kuşaktan kuşağa aktaran, biyolojik, psikolojik, ekonomik, toplumsal, hukuksal ve benzeri yönleri bulunan toplumsal bir kurumdur (Sayın, 1990). Aile toplumun en küçük birimi olmasına rağmen, toplumu en iyi yansıtan temel kurumdur. Çünkü toplumun sahip olduğu değer yargıları, normatif kurallar ve sosyalizasyonun en ciddi ve yoğun olarak yaşandığı toplumsal yapıdır (Bağlı & Sever, 2005). Evlilik; karşılıklı sevgi, ilgi, saygı, hoşlanma duyan kişilerin hayatlarını birleştirmesi ve hayatlarında karşılaşacakları her türlü duruma karşı ortak hareket etmeyi gerektiren bir eylemdir. Aynı zamanda evlilik; toplumlarda farklı yapılar gösterebilen, aile kurmayı ve türün devamını sağlayan iki insanın kalıcı bir beraberlik için bir araya gelerek oluşturdukları, birbirlerine ve çocuklarına karşı ortak sorumluluklarını yerine getirmeye söz verdikleri, birbirine bağlı sistemlerden oluşan evrensel bir kurumdur. (Fergus, 1997; Turgut, 2015; Gökengin, 2003). Evliliğin sağlam temeller üzerine kurulması ilerleyen dönemler için çok büyük önem taşır. Bu anlamda bireyin karşı cinsten biri ile yakınlaşmasından önce kendisini tanıması, iletişim, duygusal yakınlık, sorumluluk duygusu gibi konularla ilgili kendisini geliştirmesinin önemi üzerinde durulmaktadır (Özvarış, 2001) Aile birliği içinde eşin yanı sıra, çocuklar, yakınlar ve yeni sorumluluklarla birlikte yeni iletişim alanları da oluşturmaktadır. Bilinçli evlilik olarak özetlenen, yaşamı en iyi şekilde yürütme, en doğru kararları verme, sonuçta mutlu ve başarılı olma yolunda bireyler değişen aile yapısının da etkisiyle çeşitli zorluklar yaşayabilmektedir. Ancak yaşanabilecek bu olumsuzlukların üstesinden gelmek doğru iletişim yöntemlerini kullanarak mümkün olabilmektedir (Günay, 1995; Çiğdem, 1990; Altun, 1994). 931 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Geçmişten bugüne kadar yaşanan süreçte ailenin gerek yapısında gerekse işlevlerinde ciddi değişimler meydana gelmiştir (Aydın, 2000). Küresel değerlerin ön plana çıktığı ve hızlı bir değişimin yaşandığı bu dönemde, bilgi ve iletişim teknolojilerindeki hızlı gelişmeler, toplumsal yapıların değişmesine ve yeniden şekillenmesine neden olmuştur (Kotowska at all, 2010). Gerek dünyada gerekse ülkemizde son dönemlerde yaşanmakta olan hızlı değişim süreci teknolojik ve ekonomik şartlarla sınırlı olmayıp sosyal ve kültürel alanları da etkilemektedir. Bu değişimden etkilenen kurumların başında ise aile birliği gelmektedir (Çiğdem, Dikeçligil, 1990). Bu süreçte bilgiye sahip olan ülkeler teknoloji, politika, sanat, kültür, eğitim vb. alanlarda daha güçlü olmaktadır. Bu bağlamda, gelişen ve yenilenen dünyada önemli bir yer edinmek, kalkınmanın en önemli girdisi olan nitelikli insan gücünün yetiştirilmesini gerekli kılmıştır (İlhan, Sünkür ve Yılmaz, 2012). Eğitim, bilgi ile etkileşime girerek, öğrenme ve öğretme yoluyla bireysel anlamda yüksek bir yaşam düzeyine ulaşmanın, toplum olarak gelişme ve ilerlemenin başlıca yoludur. (Özyılmaz, 2013). Yeni dönemde eğitimde beceri düzeyinin yükselmesi, bireyin kendini yetiştirmesi, geliştirmesi ve bireysel yeteneklerini sonuna kadar kullanması ön plana çıkacaktır. Bireyin bilgiye odaklı bir yaşamı öğrenme, analitik düşünme, sentez yapabilme, sorunları çözme ve etkili iletişim kurma gibi becerilere sahip olması beklenmektedir. Hızla çoğalan bilgi karşısında, herşeyi bilmek yerine, hangi bilgiyi nereden ve nasıl sağlayacağını bilen, seçici davranan, yani öğrenmeyi öğrenen insana gereksinim duyulacaktır (Numanoğlu, 1999). Bu anlamda, bilginin kaynağı olan ve bilgi ve teknoloji ile toplumu tanıştırarak toplumun gelişmesine katkıda bulunan üniversitelere büyük sorumluluk düşmektedir (Köksalan, 1999). Araştırmanın Amacı Bu araştırmanın amacı evli üniversite öğrencilerin (lisans, yükseklisans) evliliklerinin eğitime olan etkisini incelemektir. YÖNTEM Araştırma Modeli Nitel veri toplama teknikleri ile ele alınan bu araştırmada, yarı yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılmıştır. Creswell (1998) nitel araştırmayı, sosyal yaşamı ve insanla ilgili problemleri kendine özgü metotlarla sorgulayarak, anlamlandırma süreci olarak ifade etmektedir. Genel itibari ile nitel araştırmacı gözlem, görüşme ve dokümanlardan yola çıkarak kavramları, anlamları ve ilişkileri açıklayarak süreci sürdürür (Merriam, 1998). Yarı yapılandırılmış görüşmeler ise sahip olduğu belli düzeydeki standartlığı ve esnekliği nedeniyle, yazmaya ve doldurmaya dayalı testler ve anketlerdeki sınırlılığı ortadan kaldırması ve belirli bir konuda derinlemesine bilgi edinmeye yardımcı olması (Yıldırım ve Şimşek, 2003) nedeniyle araştırmacılar tarafından sıklıkla tercih edilmektedir. Çalışma Grubu Çalışmanın örneklemi üniversitede (Bişkek/ Kırgızistan) öğrenim gören evli lisans, lisansüstü 1 i erkek 9 u kız olmak üzere toplam 10 öğrenciden oluşmaktadır. 932 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Veri Toplama Aracı Bu araştırmada veri toplama aracı olarak yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Belirlenmiş özel bir konuda derinlemesine soru sorma, cevap eksik ya da açık değilse tekrar sorarak durumu daha açıklayıcı hale getirip cevapları tamamlama fırsatı vermesi açısından, görüşme yöntemi avantajlı bir yöntemdir (Çepni, 2009). Görüşme soruları veri toplama aracına uygun olarak hazırlanması için literatür taraması yapılmıştır ve uzman görüşünden sonra sorular oluşturulmuştur. Görüşmeler sırasında, katılımcılardan izin alınarak ses kaydı alınmıştır. Görüşmelere ilişkin ses kayıtlar deşifre edilerek görüşmelerden elde edilen veriler analiz aşamasına geçilmiştir. Verilerin Analizi Bu araştırma kapsamında her öğrenciyle yapılan görüşme formu tek tek analiz edilerek yazılı bir doküman haline getirilmiştir. Her öğrenciye bir kod (G1, G2, G3) verilerek öğrencilerin her bir soru için verdikleri yanıtlar alt alta yazılmıştır ve ortaya çıkan sorunlar alt başlıklara ayrılarak kategorize edilmiştir. Elde edilen veriler tablolarda düzenlenerek önce betimlenmiş ve ardından yorumlanmıştır. Verilerin analizinde nitel araştırmalarda kullanılan analiz yöntemlerinden biri olan içerik analizi tekniği kullanılmıştır. Şimşek ve Yıldırım (2006)’a göre, içerik analizinde temelde yapılan işlem, birbirine benzeyen verileri belirli kavramlar ve temalar çerçevesinde bir araya getirmek ve bunları okuyucunun anlayabileceği bir biçimde düzenleyerek yorumlamaktır. BULGULAR ve YORUM Katılımcıların, "Evli olmanızın eğitiminize ne tür etkileri olmuştur?" Sorusuna verdikleri yanıtlar Tablo1’ de verilmiştir. Tablo1. Evli olmanın eğitime etkileri. G1, G3, G4, G5, Evlilikten sonra sorumlulukların artmaya başlaması G6, G9, G10 ve eğitime az vakit kalması. G3, G5, G10 Çok planlı olmak gerekir G6, G8 Evliliğin eğitime etkisi olmadı G7, G9 Eğitime olumlu yönde etkisi olmuştur G2 Evliliğin ilk zamanlarında okumaya ve derslere olan ilginin azalması ya da olmaması G7 Evlendikten sonra mesleki yeterliliğe ulaşmak, onun sayesinde ailenin tüm ihtiyaçlarını karşılamak için daha çok eğitime önem vermek Toplam N 7 % 44 3 2 2 1 19 12.5 12.5 6 1 6 16 100 Tablo 1 incelendiği zaman görüşmecilerin büyük bir çoğunluğu 7 (%44) Evlilikten sonra sorumlulukların artmaya başlaması nedeni ile eğitime az vakit ayırdıklarını ifade etmişlerdir. 933 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Görüşmecilerin bazıları 3 (%19) çok planlı olmanın gerektirdiğini belirtmişlerdir. Bu unsurları G3 şu şekilde ifade etmiştir: ‘‘ Evli olunca sorumlulukların da artıyor ve bu yüzden eğitime az vakit kalıyor. Genel olarak evli ve üniversiteli olmak biraz zor ama zamanı iyi değerlendirince her şeye yetişebiliyorsun’’. Görüşmecilerin 2 (%12.5) kısmı evliliğin eğitime olumlu yönde etki ettiğini buna karşılık görüşmecilerden bazıları ise 2 (%12.5) evliliğin eğitime etkisinin olmadığını ifade etmişlerdir. Evli olmanın eğitime ne tür etkileri olduğu ile ilgili görüşmecilerin 1 (%6)’lık kısmı evliliğin ilk zamanlarında okumaya ve derslere olan ilginin azaldığını veya ilginin olmadığını belirtmişlerdir. Buna karşılık görüşmecilerin 1 (%6) evlilikten sonra mesleki yeterliliğe ulaşmak, onun sayesinde ailenin tüm ihtiyaçlarını karşılamak için daha çok eğitime önem verdiklerini ifade etmişlerdir. Bu unsuru G7 şu şekilde ifade etmiştir: ‘‘Evli olmam eğitimimi olumlu etkilediğini düşünüyorum. Çünkü, evlenerek üzerimize büyük bir sorumluluk alırız. Bu sorumluluğu yerine getirebilmek için, mesleki yeterliliğe ulaşmak, onun sayesinde ailemin tüm ihtiyaçlarını karşılamak, eşimin ve çocuklarımın gurur duymasını sağlamak, onlara örnek olmak gibi sorumluluklar beni hep motive eder ve güdüler.’’ Katılımcıların, "Aileniz sizin eğitiminiz konusundaki düşünceleri nelerdir?" Sorusuna verdikleri yanıtlar Tablo2’ de verilmiştir. Tablo2. Ailelerin eğitim konusundaki düşünceleri. G1, G2, G3, G5, Ailem eğitim almamı desteklemektedir. G6, G7, G8, G9, G10 G3, G6, G8, G10 Sınav döneminde ders çalışabilmem için uygun ortam yaratmaya çalışırlar. G6, G9, G10 Eğitimi tamamlayıp, meslek sahibi olmamı isterler. G7, G10 Aileme fazla zaman ayıramadığımda anlayış gösterir G4 Aile bireyleri ev işlerine yetişemeyeceğimden, aileme az vakit ayırabileceğimden eğitime devam etmeme hoş karşılamadılar. G5 Akrabalardan olumsuz tepkiler geliyor. Toplam N 9 % 45 4 20 3 2 1 15 10 5 1 20 5 100 Tablo 2’ de görüldüğü gibi, görüşmecilerin çoğu 9 (%45)’i Ailelerin eğitim almalarını desteklediklerini belirmişlerdir. Bu unsur için G1 ‘‘ Ailemin eğitime olan düşünceleri olumludur, en başta eşim, yüksek lisans okumamı destekledi ve üniversiteye kayıt yapmamda bana yardımcı oldu, ayrıca annem de bana destek vererek eğitim almama olumlu yönde bakmaktadır.’’ şeklinde ifade etmiştir. Görüşmecilerin 4 (%20) kısmı ailelerin sınav döneminde ders çalışabilmeleri için uygun ortam yarattıklarını, 3 (%15)’i ailelerin eğitimi tamamlayıp, meslek sahibi olmalarını istediklerini belirtmişlerdir. Bu unsur için G6 ‘‘Eğitimi tamamlayıp, meslek sahibi olmamı ve kendi mesleğim ile çalışmamı isterler.’’ şeklinde ifade 934 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) etmiştir. Görüşmecilerin bazıları 2 (%10) ailelerine fazla zaman ayıramadıklarında ailelerinin anlayış gösterdiklerini ifade etmişlerdir. Buna karşılık görüşmecilerin 1 (%5)’ i akrabalarından olumsuz tepkiler aldığını belirtmişlerdir. Bu unsuru G5 şu şekilde ifade etmiştir: ‘‘ Ailem, eğitim alma konusunda beni çok destekliyorlar ama akrabalardan olumsuz tepkiler oluyor: ‘‘Bu yaştan sonra neden okuyorsun? Evlendin eşin ve evin ile ilgilenmen gerekiyor’’ şeklinde yorumlar alıyorum ama başkalarının düşüncelerini açıkçası çok umursamıyorum sonuçta bu hayatı ben yaşıyorum’’. Görüşmecilerin 1 (%5)’lik kısmı ise ev işlerine yetişemeyeceklerinden, ailelerine az vakit ayırabileceklerinden ailelerinin eğitime devam etmesini hoş karşılamadıklarını belirtmişlerdir. Katılımcıların, "Aile yaşantınızın eğitim başarınıza olan etkisi nelerdir?" Sorusuna verdikleri yanıtlar Tablo3’ de verilmiştir. Tablo3. Aile yaşantıların eğitim başarısına olan etkisi. G1, G4, G6, G7, Ailede oluşan her türlü sorun ya da durumlardan G8, G10 dolayı eğitime zaman ayırmada sorun olması nedeniyle başarıyı olumsuz etkilemektedir G2, G3, G9 Eğitimdeki başarıya her hangi bir etkisi yoktur G5, G9 Eğitimin aksamaması için nedeniyle olumlu etki etmekte Toplam yardımcı olmaları N 6 % 55 3 27 2 18 11 100 Tablo 3 incelendiği zaman, aile yaşantılarının eğitim başarılarına olan etkisini görüşmecilerin çoğunluğu 6 (%55) ailede oluşan her türlü sorun ya da durumlardan dolayı eğitime zaman ayırmada sorun olması nedeniyle başarıyı olumsuz etkilediğini ifade etmişlerdir. Bu unsuru G7 ‘‘ Herhangi bir ailevi problemlerin çıkması, aileye ve akrabalara vakit ayırmak ya da aileden birisinin hastalanması gibi durumlardan dolayı bazen eğitim başarıma olumsuz etki ettiği zamanlar da oluyor tabi’’ olarak ifade etmiştir. Görüşmecilerin bazıları 3 (%27) eğitimdeki başarıya her hangi bir etkisi olmadığını belirtmişlerdir. Bu unsuru G9 şu şekilde ifade etmiştir: ‘‘Eşim her zaman destekçi ve her konuda yardımcı oluyor bu yüzden olumsuz bir etkisi yoktur’’. Buna karşılık görüşmecilerin 2 (%18) eğitimin aksamaması için ailelerin yardımcı olmaları nedeniyle olumlu etki ettiğini ifade etmişlerdir. Bu unsuru G5 şu şekilde ifade etmiştir: ‘‘Eğitime destek veren bir aile içinde olunca başarı da haliyle yükseliyor çünkü eğitimin aksamaması için evde insan üzerinde olan sorumluluklarda onlar yardımcı oluyorlar.’’ Katılımcıların, "Evli olmanız eğitimdeki hedeflerinizi ve başarınızı nasıl etkilemektedir?" Sorusuna verdikleri yanıtlar Tablo4’ de verilmiştir. 935 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Tablo4. Evli olmanın eğitim hedeflerine ve başarıya etkisi. G1, G4, G5, G6, Evli olmak eğitim hedeflerimi düşürmeme ve G8 kısıtlanmasına sebep oldu G7, G9, G10 Eğitim hedeflerime ve başarıya ulaşmamda beni motive ederek olumlu yönde etkilemektedir G2, G3 Evli olmam hedeflerimi ve başarımı olumsuz etkilememiştir, sadece bir süreliğine ertelemiştir. Toplam N 5 % 50 3 30 2 20 10 100 Tablo 4’ te görüldüğü gibi, görüşmecilerin 5 (%50)’lik kısmı evli olmaları eğitim hedeflerini düşürmelerine ve kısıtlanmasına sebep olduğunu belirtmişlerdir. Bu unsuru G5 ‘‘Önceden eğitim ile ilgili çok hedefim vardı, örneğin, yapmak istediğim çalışmalarım, projelerim... gibi, şimdi ise eğitimimi tamamlasam yeter gözüyle bakıyorum. Çünkü evlilik ve eğitime birlikte yetişimediğimi düşünüyorum.’’ olarak ifade etmiştir. Buna karşılık görüşmecilerin bazıları 3 (%30) evliliğin eğitim hedeflerine ve başarıya ulaşmada motive ederek olumlu etkilediğini belirtmişlerdir. Bu unsuru G10 şu şekilde ifade etmiştir: ‘‘ Evli olmam eğitimdeki hedeflerimi sınırlamamaktadır, aksine beni daha da güçlendirerek hedeflerime ulaşmam için beni motive etmektedir.’’. Görüşmecilerin 2 (%20)’lik kısmı ise evli olmanın eğitim hedeflerini ve başarıyı olumsuz etkilemediğini, sadece bir süreliğine sorumlulukları ertelediğini belirtmişlerdir. Bu unsuru G2 ‘‘Evlenmeden önce yurtdışında eğitime devam etmeyi hedefliyordum fakat evlendikten sonra eğitimdeki hedeflerimin ertelendiğini, ilerleyen zamanlarda fırsatım olursa devam etmeyi düşünüyorum.’’ olarak ifade etmiştir. SONUÇ, TARTIŞMA ve ÖNERİLER Evli üniversite öğrencilerin evliliklerinin eğitime olan etkisini incelemek amacıyla yapılan bu çalışmada Üniversitede (Bişkek/ Kırgızistan) öğrenim gören evli lisans, lisansüstü 1 i erkek 9 u kız olmak üzere toplam 10 öğrenciyle yapılan görüşmeler sonucunda elde edilen analiz sonuçları ele alınmıştır. Görüşmeler sonucunda elde edilen veriler evli olmanın eğitime etkisi, ailelerin eğitim konusundaki düşünceleri, aile yaşantıların eğitim başarısına olan etkisi, evli olmanın eğitim hedeflerine ve başarıya etkisi olmak üzere dört kategori altında değerlendirilmiştir. Özkan Bardakcı (2021)’ nin yaptığın çalışmada evliliği sorumluluk, hayatı paylaşmak, mutlu ve huzurlu olmak şeklinde görenlerin sayısı yüksek olduğu tespit edilmiştir. Bu araştırmanın evli olmanın eğitime olan etkisi kategorisinde, evlilikten sonra sorumlulukların artmaya başlaması ile eğitime az vakit ayırılması gerektirdiği tespit edilmiştir. Atalay vd., (1993) yaptığı çalışmasında kadının en önemli görevi, ev işleri yapmak (% 76) ve çocuk yetiştirmek (% 53) olduğu görülerek araştırmanın bulgusunu desteklemektedir. Timur, Ege ve Bakış, (2006)’a göre ise toplum içerisinde bir birey olmanın yanında; evde anne olmak, eş olmak, ev kadını olmak gibi sorumluluk gerektiren oldukça zor görevlere sahip olduğu görülmektedir. Evlilikten sonra 936 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) sorumlulukların artmaya başlaması ile eğitime zaman ayırmada zorlandıklarına delil olarak, Aydogan. İ., Gündoğdu, F.B. (2006)’ın boş zaman ve zaman yönetimi üzerine yaptığı çalışmasında, katılımcıların %31’i boş zamanlarınızda evde neler yaparsınız sorusuna, boş zamanlarında evde yemek yaptıklarını, %39’u ise yemek yapmanın yanı sıra temizlik işleriyle uğraştıklarını belirtmişlerdir. Ayrıca, %21.4’ü evdeki zamanlarını temizlik ve yemek yapmakla geçirdiklerini dile getirirken, yine %21.4’ü bunlara ek olarak çocuklarına baktıklarını söylemişlerdir. Bu durum da çalışmanın sonuçlarını destekler nitelikte olduğu görülmüştür. Bu çalışmada elde edilen yüksek oranlı diğer bulgu ise, hem ev işleri hem eğitime yetişebilmek için çok planlı olmanın gerektiği tespit edilmiştir. Zamanı iyi kullanabilmek; her şeyden önce insanın kendisine, çalışma ve sosyal hayatına, dinlenme, eğlenme, biyolojik ve fizyolojik ihtiyaçların karşılanmasına ayırdığı zaman birimleri arasında dengeyi iyi kurabilmesine bağlıdır (Karaküçük. S., 1995). Üniversite öğrencilerinin zaman yönetimi davranışları ve bu davranışların akademik başarı ile ilişkisini inceleyen Erdem, Pirinçci ve Dikmetaş (2005) yaptığı araştımasında öğrencilerin zaman yönetimi konusunda orta düzeyde oldukları sonucuna ulaşmıştır. Trueman ve Hartley (1996) zaman yönetimi ile üniversite öğrencilerinin akademik başarılarını incelediği araştırması sonucunda üç kategoride aldığı yaş değişkeninde 25 yaş ve üzeri öğrencilerin diğer iki gruba (21 yaş ve altı ile 21-25 yaş arası) kıyasla daha etkili zaman yönetimi becerilerine sahip olduğu ortaya çıkmıştır. Bu sonuçlar yaş değişkeni arttıkça öğrencilerin daha etkin zaman yönetimi becerilerine sahip olduğunu göstermektedir. Bu çalışmanın örneklemini üniversite öğrencileri oluşturduğundan etkili zaman yönetimi becerilerine sahip olduğunu ve eğitim başarısına, hedefe ulaşmada planlı hareket ettiklerini görebilmekteyiz. Araştırmada elde edilen bulgulara göre görüşmecilerin belirli bir kısmı evlilikten sonra mesleki yeterliliğe ulaşmak, onun sayesinde ailenin tüm ihtiyaçlarını karşılamak için daha çok eğitime önem verdiklerini ifade etmişlerdir. Alan yazın incelendiğinde, Başer vd. (2005) araştırmalarında yüksek lisans eğitimi alan öğretmenlerin %16,7’sinin akademik kariyer için lisansüstü eğitim aldıkları sonucuna ulaşılmıştır. Alabaş, Kamer ve Polat (2012) tarafından yapılan çalışmada da lisansüstü eğitimi tercih sebebi olarak mesleki kariyer sahibi olmak bulgusu tespit edilerek araştırmanın bulgularnı destekler nitelikte olduğu görülmektedir. Bireyin yaşamında önemli bir yere sahip olan anne, baba, eş, sevgili, arkadaşlar, aile, öğretmenler, akrabalar, komşular, uzmanlar gibi kimseler ise o bireyin sosyal destek kaynaklarını oluşturmaktadır. Bu araştırmada görüşmecilerin aileleri eğitim almalarını desteklediklerini belirtmişlerdir. Alan yazın incelendiğinde aile desteği değişkenine ilişkin elde edilen bulgular çok sayıda araştırma bulgularıyla tutarlı olduğu görülmüştür. Davis-Kean, 2005; Levpuscek, Zupancic ve Socan (2012)’ın öğrenci başarılarında anne babanın eğitim düzeyinin etkisi üzerine yapılan araştırma sonuçları incelendiğinde, genel olarak eğitim düzeyi daha yüksek olan ebeveynler, eğitim süreçlerinde çocuklarına daha çok destek olmakta, okuldaki eğitsel etkinliklere katılmakta, evdeki çalışma olanaklarının geliştirilmesi konularında daha çok gayret gösterdikleri görülmüştür. Ayrıca Fredricks, Blumenfeld ve Paris (2004) çalışmasında, öğrencilerin öğretmenlerinden ve akranlarından destek aldıklarında akademik 937 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) başarılarının olumlu yönde etkilendiğini ortaya koymuşlardır. Öğrencilerin tamamına yakını ailelerinin destek ve güven verdiklerini, anlayışlı ve hoşgörülü olduklarını ve kendilerini oldukları gibi kabul ettiklerini belirtmişlerdir. Buna karşılık, Elmacıoğlu ve Tuncer (1998)’in başarısızlık nedenleri üzerine yaptıkları araştırmada öğrencilerin %42 gibi büyük bir çoğunluğu başarısızlıklarını aileden kaynaklanan nedenlere bağlamışlardır. Bireyin davranışlarını ve eğitim başarısını etkileyen nedenler arasında en önemlisi aile faktörüdür. Araşatırmanın aile yaşantılarının eğitim başarılarına olan etkisi kategorisinde görüşmecilerden elde edilen verilere göre ailede oluşan her türlü sorun ya da durumlardan dolayı eğitime zaman ayıramadıklarından dolayı başarıyı olumsuz etkilediği görülmüştür. Birey üzerinde toplumsal bir baskı vardır. Bu baskı, yasal yollarla olabileceği gibi, gelenek ve göreneklerle de olabilir (Başaran, 1982). Bireyin günlük yaşantısında karşı karşıya kaldığı toplumsal ve teknolojik değişimlerin, aile ikişkilerinin, gün içerisindeki ulaşım sorunlarının ve yaşanılan yerin değiştirilmesinin, ekonomik ve finansal koşulların, ülke ekonomisinin gidişatı ve çeşitli ekonomik sorunlar stres kaynağı olmaktadır (Erdoğan, 1999). Dam (2008)’ın öğrencilerin aile yaşantılarında sorunları olup olmadığını ve ne tür sorunlar yaşadıklarını tespit edebilmek için yaptığı çalışmada öğrencilerin % 24.3 iletişim sorunları, ilgisizlik, uygun ders çalışma ortamının bulunmayışı bulgusu görülmüştür. Ayrıca, aile ortamında yaşadıkları sorunlara ilişkin bulgularda katılımcıların aileleriyle sorun yaşamadıklarını, aksine ailesinin kendilerine karşı tutum ve davranışlarından memnun oldukları yüksek oranda görülmüştür. Yapıcı (2010) yaptığı çalışmasında ailedeki eğitim düzeyi yükseldikçe, ilişki biçiminin karşılıklı ve paylaşımcı, buyurmaktan ziyade dinlemeye ve empati kurmaya dönük bir yapıya dönüştüğü söylenebilir. Eğitim düzeyi yükseldikçe aile içi ilişkilerde demokratik ilişki biçiminin de arttığı görülmüştür. Kalkan ve Yalçın (2012)’da evlilik yaşamına dair, ortak bir yaşam biçimi oluşturmak, çift olmak, aileler ve yakınlar ile ilişkileri yeniden yapılandırmak gibi kazanımların gerçekleştirilmesi sürecinde çiftlerin karşısına birtakım zorluklar çıkabildiğini belirtmişlerdir. Bu doğrultuda evliliğin yakınlık, sevme/sevilme, destek ve güven ihtiyaçlarını karşıladığı; evliliklerde anlayış, sevgi, saygı, güven ve empatinin güçlü yönler olarak algılandığı ve yeni evli bireylerin evliliklerinden çocuk sahibi olma, eşin davranışlarında ve yaşam koşullarında birtakım değişikliler bekledikleri görülmüştür. Başarı kavramının anlamı oldukça geniştir ve içeriği kişiden kişiye değişebilir. Ancak genel olarak ifade etmek gerekirse, başarı; insanın kendisiyle barışık, çevresiyle uyumlu bir şekilde belirlediği hedeflere ulaşabilmesi, hayatta istediği sonuçları elde edebilmesidir. Bu araştırmada elde edilen sonuçlara göre evli olmanın eğitim hedeflerine ve başarıya etkisi kategorisinde, evli üniversite öğrencilerinin evliliklerinin eğitim hedeflerini düşürmelerine ve kısıtlanmasına sebep olduğu görülmüştür. Söz konusu araştırmaların tümünde, akademik başarı ile aile desteği arasında anlamlı ilişkinin olduğuna ilişkin kanıtlar bulunmuştur. Bireyin aile içinde ve aile dışında elde ettiği sosyal destek, karşılaştığı stresli durumu ve olası olumsuz sonuçlarını denetim altına almasını, bireye sorunlar karşısında yalnız olmadığı duygusunu sağlayarak geleceği daha olumlu algılamasına neden olmaktadır. Böylece bireyin psikolojik dayanıklılık düzeyi artmakta ve olumsuz yaşam koşulları karşısında kendini daha çabuk 938 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) toparlayabilmektedir (Ganellen ve Blaney, 1984). Ayrıca, eğitim hedeflerine ve başarıya ulaşmada motive ederek olumlu yönde etkilediği tespit edilmiştir. Özmete (2010) çalışmasında, 37 ve daha büyük yaş grubundaki bireylerin ailede herkesin amaçlarına ulaşabilmesi için birbirini desteklemesi konusuna diğer yaş grubundaki bireylere kıyasla daha çok önem verdikleri bulgusu ile bu çalışmayı desteklediği görülmektedir. Kasatura (1991), okul başarılarını incelediği öğrenci grubunun bir kısmın 20 yıl sonraki hayat başarılarını, ‘’aile hayatı başarısı’’, ‘’sosyal hayat başarısı’’ ve ‘’iş hayatı başarısı’’ değişkenlerine göre karşılaştırmıştır. Buna göre 20 yıl önce okulda başarılı olan öğrencilerin, hayat başarılarının da daha yüksek olduğu anlaşılmıştır. İlgili alan yazın tarandığında bu çalışmada elde edilen bulgu sonuçları yapılmış olan bazı araştırmaların sonuçları ile benzerlik gösterirken bazı araştırmaların sonuçları ile farklılık gösterdiği görülmektedir. Bu çalışmanın sonuçlarına dayalı olarak araştırmacılara ilerideki çalışmalar için birkaç öneri sunulabilir. Hernekadar Dukes (1984) fenomenolojik çalışmalarda 3-10 katılımcının olmasının mantıklı olduğunu ileri sürse de evliliğin eğitime etkisi konularının kapsamının geniş olduğu düşünüldüğünde bu konuda daha fazla katılımcı sayısına ihtiyaç duyulabilir. Araştırmacılar, bu çalışmayı bir başlangıç olarak değerlendirebilir ve bu konuda ileride yapılacak çalışmalar cinsiyete, yaş özelliklerine, ailedeki çocuk sayısına, ailedeki kişi sayısına göre farklı gruplarla gerçekleştirilebilir. Çalışmanın örneklemi olarak Kırgızistan/Bişkek örneği alındığı için kültürler arası çalışmalar yapılarak kültüre özgü evlilik ve eğitim incelemeleri yapılabilir. KAYNAKÇA Altun, E. (1994). Sağlıklı Toplumlar İçin Sağlıklı Aileler. Aile. C.Ü.Hemşirelik Yüksekokulu InternationalNurses’ Day, Sivas, Rektörlük Basımevi, s.15-22. Atalay, B. Vd. (1993). Türk Aile Yapısı Araştırması. Ankara: DPT Yay. No: 2313 Aydın, M. (2000). Kurumlar Sosyolojisi. Ankara: Vadi Yayınları. Aydogan, İ., Gündoğdu, F.B. (2006). Kadın Öğretim Elemanlarının Boş Zamanlarını Değerlendirme Etkinlikleri - Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı: 21, s.217-232. Bağlı, M., & Sever. A (2005). Tabulaştırılan/Tabulaşan kurumun (ailenin) kurbanlıklar edinme pratiği: Levirat ve Sororat. Aile ve Toplum Dergisi, 2(8), 9-22. Başaran, İ. Ethem. (1982). Örgütsel Davranış. Ankara: A.Ü. Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayını. Başer, N., Narlı, S. ve Günhan, B. (2005). Öğretmenlerin Lisansüstü Eğitim Almalarında Yaşanan sorunlar ve Çözüm Önerileri, Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 17: 129-135. Creswell, J. W. (1998). Qualitative inquiry and research design: Choosing among five traditions. Thousand Oaks, CA: Sage Publications. Çepni, S. (2009). Araştırma ve Proje Çalışmalarına Giriş. 4. Baskı. Celepler Matbaacılık, Trabzon. Çiğdem, A., Dikeçligil, B. (1990). Aile ve Aile Tipleri Üzerine Bir İnceleme; Aile Yazıları Temel Kavramlar Yapı ve Tarihi Süreç, Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayını, s.206-207 939 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Davis-Kean, P. E. (2005). The influence of parent education and family income on child achievement: The indirect role of parental expectations and the home environment. Journal of Family Psychology, 19(2), 294-304 Dukes, S. (1984). Phenomenological methodology in the human sciences. Journal of religion and health, 23(3), 197-203. https://doi.org/10.1007/BF00990785 Günay, O. (1995). Aile ve Sağlık, Aile Sağlığı El Kitabı, Ed: Yusuf Öztürk, Osman Günay, Kayseri, s.1-5. Ganellen, R. ve Blaney, P. H. (1984). Hardiness and social support as moderators of the effects of life stress. Journal of Personality and Social Psychology, 47 (1), 156-163. Gökengin D, Yamazhan T, Ozkaya, D, Aytuğ Ş. (2003). Sexual knowledge, attitudes and risk behaviors of students in Turkey. J Sch Health. 73:258-63. Dam H., (2008) Öğrencinin Okul Başarısında Aile Faktörü, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 7, sayı: 14. Elmacıoğlu, Tuncer, Başarıda Aile Faktörü, Hayat Yay., İstanbul 1998. Erdem, R., Pirinçci, E., Dikmetaş, E. (2005). Üniversite Öğrencilerinin Zaman Yönetimi Davranışları Ve Bu Davranışların Akademik Başarı İle İlişkisi, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14: 167- 177. Erdoğan, İlhan. (1999). İşletme Yönetiminde Örgütsel Davranış. Dönence Basım ve Yayın Hizmetleri, İstanbul. Fergus J. (1997). Sex and social life in Austen’s Novels. In Reading on Jane Austen. (Ed. Bruno Leone):60-9. San Diego, Greenhaven Press. Fredricks, J. A., Blumenfeld, P. C., & Paris, A. H. (2004). School engagement: Potential of the concept, state of the evidence. Review of Educational Research, 74(1), 59-109. İlhan, M., Sünkür, M. Ö. ve Yılmaz, F. (2012). İlköğretim öğretmen adaylarının lisansüstü eğitime yönelik tutumlarının incelenmesi (Dicle üniversitesi örne¤i). Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(23), 22-42. Kalkan, M. ve Yalçın, İ. (2012). Evlilik öncesi dönem ve romantik ilişkiler. M., Kalkan ve Z., Hamamcı (Edt.). Evlilik öncesi psikolojik danışma (ss.1-7). Ankara: Anı Yayıncılık. Kasatura, İ. (1991). Okul Başarısından Hayat Başarısına, Altın Kitaplar Yayınevi, İstanbul, s. 35. Karaküçük, S. (1995). Rekreasyon (Boş Zamanları Değerlendirme) – Kavram, Kapsam ve Bir Araştırma, Seren Matbaacılık, Ankara, s.4. Kotowska. I.E. Matysiak. A. Styrc. M. Pailhé. A. Solaz. A. Vignoli. D. (2010). Second European Quality of Life Survey: Family Life and Work. European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions. Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities Köksalan, B. (1999). Üniversite öğrencilerinin meslek seçimini etkileyen faktörler. Yayımlanmamış doktora tezi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya. 940 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Levpuscek, M. P., Zupancic, M., ve Socan, G. (2012). Predicting achievement in mathematics in adolescent students: The role of individual and social factors. The Journal of Early Adolescence, 20(10), 1–29. Merriam, S. (1998). Qualitative research and case study applications in education. San Francisco: Jossey-Bass. Numanoğlu, G. (1999). Bilgi Toplumu-Eğitim-Yeni Kimlikler-II: Bilgi Toplumu ve Eğitimde Yeni Kimlikler. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi. 32, (12), 341-350. Özkan Bardakcı, M. (2021). Kariyer kaygısının aile kurumuna ve evlilik kararına etkisi. OPUS– Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 18(42), 5610-5630. DOI: 10.26466/opus. 920663. Özmete, E., (2010). Aile Yaşam Kalitesi Dinamikleri: Aile İletişimi, Ebeveyn Sorumlulukları, Duygusal, Duygusal Refah, Fiziksel / Materyal Refahın Algılanması, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. Özvarış, ŞB. (2001) Evlilik öncesi danışmanlık, MaternalFetal Tıp ve Perinatoloji, Ankara, Medikal Network, p.124-127. Özyılmaz, Ö. (2013). Türk Milli Eğitim Sisteminin Sorunları ve Çözüm Arayışları (4. Baskı). Ankara: Pegem Akademi. Alabaş, R., Tunay Kamer, S., ve Polat, Ü. (2012). Öğretmenlerin Kariyer Gelişimlerinde Lisansüstü Eğitim: Tercih Sebepleri ve Süreçte Karşılaştıkları Sorunlar, Cilt: 3 Sayı: 4Sonbahar, ss. 89-107. Sayın, Ö. (1990). Aile Sosyolojisi, İzmir: Ege Üni. Ed. Fak. Yay. No:57. Şimşek, H. ve Yıldırım, A. (2006). Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık. Timur S., Ege E. ve Bakış E. (2006). Engelli kadınların üreme sağlığı sorunları ve etkileyen faktörler.C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 10(1), 52-58. Turgut M. (2015). Türkiye’de Evlilik Tercihleri. Ankara, T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. Trueman, M., Hartley, J. (1996). A Comparison Between The Time-Management Skills And Academic Performance Of Mature And Traditional-Entry University Students, Higher Education, September, 32(2): 199-215 [internet-16.03.2015] http://link.springer.com/ article/ 10.1007/BF00138396 Yapıcı, Ş. (2010). Türk Toplumunda Aile Ve Eğitim İlişkisi , International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 5/4 Fall. Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2003). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları. 941 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) GENÇ YAŞ VE ÜZERİ KİŞİLERİN AİLE İÇİ TRAVMATİK YAŞANTILARI İLE KANSER TANISI ALMA DURUMLARI EXAMINATION OF TRAUMATIC FAMILY EXPERIENCES WITH CANCER DIAGNOSIS OF YOUNG PEOPLE AND OVER Burcu BAŞ Psk., İstanbul Ticaret Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aile Danışmanlığı ve Eğitimi Anabilim Dalı Psk., Istanbul Commerce University, Social Sciendes Institute, Department of Family Couseling and Educaiton ORCID ID: 0000-0001-5904-0822 Durmuş ÜMMET Doç. Dr., Marmara Üniversitesi, Atatürk Eğitim Fakültesi, Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Anabilim Dalı Assoc. Prof. Dr., Marmara University, Ataturk Education Faculty, Department of Psychological Couseling and Guidance ORCID ID: 0000-0002-8318-9026 ÖZET Kişi stres verici bir olay veya durumla karşılaşıp onunla ruhsal açıdan baş edebilmesinde bir dengesizlik ortaya çıktığında travmatik durum veya olay meydana gelmiş olur. Travma kişinin olay veya durumu nasıl anlamlandırdığı ile ilişkilidir. Kanser hastalığı ise başlıca travmatik durumdur. Bu durum ölüm ile yaşam arasında sınırlı olduğunu kişiye gösterir. İnsan travma tehlikesi yaşayabilecek bir dünyaya doğar. Bu açıdan aile içinde yaşananlar kişi de travmatik yaşantılar meydana getirebilir. Bu travmatik yaşantılar çözümlenmez ise kişinin bedeni bu yaşantılara cevap verir. Bu araştırmada genç ve üzeri yaştaki kanser tanısı almış kişilerin yaş, cinsiyet, eğitim durumu değişkenleriyle incelemeyi amaçlamaktadır. Bu amaçla İstanbul ilindeki onkoloji hizmeti veren bir hastaneden kanser tanısı almış 172 kişiye sosyo demografik form ve Travmatik Yaşantılar Ölçeği uygulanmıştır. Araştırmanın verileri SPSS 22 programında analiz edilmiştir. Yapılan değerlendirmeler ile kanser tanısı almış kişilerin travmatik yaşantılarının psikolojik destek alıp almamaya göre farklılaştığı tespit edilmiştir. Ayrıca kanser tanısı almış kişilerin travmatik yaşantı puan ortalamalarının, antidepresan kullanımına bağlı olarak farklılaştığı saptanmıştır. Anahtar kelimeler: Travma, kanser hastalığı, aile içi travmatik yaşantılar 942 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ABSTRACT A traumatic situation or event occurs when the person encounters a stressful event or situation and there is an imbalance in her ability to cope with it. Truma is related to how the person makes sense of event or situation. Cancer is a major traumatic situation. This situation shows of death and life. Human beings are born into a world which can experience traumatic life. From this point, what happens in the family can occur traumatic experiences for the person. If these traumatic experiences are not resolved, the person’s body responds to these experiences. In this study, young and over people diagnosed with cancer are examined with the variables of age, gender and educational status. Fort his purpose, the socio demographic form and Traumatic Experiences Scale were applied to 172 people who has cancer from a hoptial providing oncology services in Istanbul. The data of the research were analyzed in SPSS 22 program. As a result of evaluation, the traumatic experiences of people who has cancer differ according to they recieve psychological support or not. In additon, it was determined that the traumatic experince averages of people who has cancer differ depending on the of antidepressants. Keywords: Trauma, Cancer Disease, Traumatic Family Experience GİRİŞ Psikolojik Travma Psikolojik travma, bireyin kendi güçsüzlüğü ile karşılaşmasıdır. Travma sırasında birey kontrol edemediği bir dış kuvvet tarafından çaresiz kalır. Travmatik olay kişiye denetleme, bağlantı kurma ve anlamlandırma gibi baş etme becerilerini bozar (Türksoy, 2003). Psikolojik travma kavramı üç açıklamaya sahiptir:  Kişiye şiddetli bir şekilde tehdit edici ve dayanılmaz gelen bir durum (silahlı saldırı, deprem vs.)  Bu durumun içsel anlamda yaşanma hali, saniyeler içinde tüm olası fiziksel, zihinsel tepkileri hareketlendirmesi ve sonucunda bedenin ve ruhun aşırı bir şekilde uyarılmasının ölüme yol açmasını gidermek amacıyla bedenin ve zihnin yani sistemin aniden kendini korumaya alması hatta sistemin durmasına sebep veren (donma, şok vb.) aşırı stres tepkisinin başlaması  Bu yaşanılan durumun içsel yansımasıyla fırtınanın ve aşırı uyarılmanın durdurulması için çabalamanın sebep olduğu kısa, orta ve uzun vadeli sonuçlar (Ruppert, 2013). Çocukluk çağında ki travmaların izleri kişinin hayatında önemli yer tutar. Çocuklar şiddet, doğal afet, yoksulluk, aile yapısı, doğal afet, psikolojik travmalar gibi olumsuz yaşam 943 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) olaylarına maruz kaldıklarında daha sonrasında hayatlarında uyum problemleri yaşayabilecekleri için risk grubuna girerler. Psikolojik olarak yapılan çalışmalarda stres karşısında etkilenen kişilerin risk gruplarına ayırmışlardır. Psikolojik olarak sorunlu ebeveynler (Beardslee ve Podorefsky, 1988), savaş ve travma (Hubbard, Realmuto, Northwood, ve Masten, 1995), kronik yoksulluk (Garmezy, 1993), kanser (Antoni ve Goodkin, 1988) ve AIDS (Rabkin, Remien, Katoff, ve Williams, 1993) literatürde hayata uyum sağlama açısından riskli grupları oluşturmaktadırlar (Karaırmak, 2006). Travmatik Yaşantılar Travmatik yaşantılar, somut anlamda bir ölümün ya da ölüm ihtimalinin olduğu, şiddetli yaralanmanın veya kişinin fiziksel bütünlüğüne tehdit edici ve kişinin birebir şahit olduğu ve maruz kaldığı olaylardır (APA, 1994). Travmatik yaşantılar doğal afetler ile oluşan veya insan eliyle yapılanlar olarak ikiye ayrılır. Doğal afetler, deprem, tsunami, hortum gibi. İnsan eliyle yapılanlar ise ikiye ayrılır. Kasti yapılanlar ve kaza ile yapılanlar olarak. Kaza ile oluşanlara örnek olarak trafik kazaları, yangınlar gibi. Kasti olarak yapılan ise savaş, tecavüz, fiziksel ve ruhsal şiddet, işkence gibi (Herbert, 1995). Travmatik yaşantılar bireyin otonomisini, bedenini bütünlüğünü tehdit ederek ihlal eder. Beden istila edilmiş, yaralanmış ve kirlenmiştir. Birey bedeninin üzerinde kontrolü kaybetmiştir. Travma halinde bireysel bir bakış açısının önemi, değeri yoktur. Örneğin tecavüzde, amaç, kurbanın otonomi ve onurunu, duygularını hiçe saymak, küçüksemek, aşağılamaktır. Travmatik yaşantılar başkalarıyla olan ilişkilerde kendi olabilmenin inancını zedeler (Herman, 2007). Çocuk ihmal ve istismarı, insan eliyle oluşan ve psikolojik tehdit içeren grupta inceleyebiliriz. On sekiz yaş altındaki çocukların gelişimini, sağlığını, hayatta kalmasını veya sosyal hayatındaki güven duygunun zedelenmesiyle beraber fiziksel, duygusal, cinsel istismar ve ihmalin ortaya çıkmasıdır. Kanser Hastalığı Kanser terimini, ilk defa Yunan fizikçi Hippocrates (M.Ö 460-370) kullanmıştır. Kanserin anlamı, bir organ ya da dokudaki hücrelerin düzensiz bir şekilde bölünüp çoğalması ile oluşan kötü tümörlerdir. Birçok çeşidi olan kanserin tümü normal olmayan hücrelerin kontrol edilemez bir şekilde çoğalması ile başlar. Tedavi edilmesi zor veya ölümcül sonuçları olabilir (Türkiye Sağlık Bakanlığı Bakanlığı [TSBB], 2021). Kanser ciddi bir sağlık sorunu olup dünyada ölümlerin %12’sini oluşturur (Ali ve Baig, 2006). Bu istatistik hem dünyada hem de ülkemizde sağlık sorunu olan kanserin büyük bir bölümünü oluşturmaktadır. Bireyin iyi olma hali üzerinde ani ve beklemedik bir şekilde 944 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) gelişir ve olumsuz etkileyen bir tehdittir. Acı verici bir hastalıktır ve kişinin psikolojik, sosyal olarak travmatize eder (Sarısoy, 2012). Kanser Hastalığı ve Psikoloji Kanser tanısı almış olan kişiler duygusal, bilişsel, psikolojik ve sosyal olarak derinden etkilenmeler yaşanır. Bunlarla beraber tedavi sürecinde benlik saygısı, beden algısı, yaşam kalitesi, cinsel hayat, sosyal hayat ve hayattaki rolleri değişkenlik gösterir (Karakartal, 2018). Psikolojik olarak yaşanan değişimlerde, öfke ve kızgınlık duyguları yoğun olarak görülmektedir. Dile getirilmesinde zorlanılan öfke duygusuyla beraber sonrasında depresyon görülme olasılığı yüksektir. Bu bakından yakın çevrenin desteği ve destekleyici grup görüşmelerine ihtiyaç duyulur. Bu tip desteklenmelerin hastaya verilmesi çok önemlidir (Tuncay, 2009). Hastanın hastalığa bakışını anlamak, duygu ve düşüncelerine yer vermek, yaşam kalitesini arttırmaya çalışmak tedavi sürecine destek olacaktır (Mete, 2008). Kanser, kişi için ölümü hatırlatır. Bu da kişinin psikolojik ve bedensel bütünlüğünü tehdit edici bir krize neden olur (Armay, 2006). Sağlıklı bir hayattan hastalık ve hayatın sonlanmasına geçiş kişilerde hem duygusal hem de davranışsal olarak tepkiler geliştirebilir (Bag, 2014). YÖNTEM Araştırmanın Modeli Araştırma ilişkisel tarama modeline uygun yapılmıştır. İlişkisel tarama modeli, iki veya daha fazla değişken arasında değişim olup olmadığını belirlemek ve bu belirlenen değişimi tarama ile ortaya koymaktır (Karasar, 2011). Çalışma Grubu Araştırmanın çalışma grubu uygun örneklem yöntemiyle seçilen kişilerden oluşmaktadır. Kanser hastalığı tanısı bulunan tüm evrene ulaşılamayacağı için evreni temsil edebilecek uygun örneklemi İstanbul’da bir devlet hastanesinde onkoloji bölümüne başvuran ve tedavi süreci içerisinde olan 176 kişi oluşturmaktadır. Katılımcıların özelliklerine ilişkin bilgiler aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo 1. Katılımcıların Sosyo demografik özellikleri f % Erkek 44 25,6 Kadın 128 74,4 Cinsiyet 945 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Yaş 24-34 (genç yetişkin) 12 7,0 35-64 (yetişkin) 138 80,2 65 ve üzeri (ileri yetişkin) 22 12,8 Okur-yazar 7 4,1 İlkokul 75 43,6 Ortaokul 32 18,6 Lise 41 23,8 Üniversite 17 9,9 Meme kanseri 118 68,6 Kolon kanseri 8 4,7 Akciğer kanseri 12 7,0 Pankreas kanseri 8 4,7 Mide kanseri 3 1,7 Prostat kanseri 11 6,4 Rektum kanseri 5 2,9 Beyin kanseri 1 0,6 Tiroid kanseri 5 2,9 Safra kanseri 1 0,6 Evet 48 27,9 Hayır 124 72,1 Evet 30 17,4 Hayır 142 82,6 Eğitim durumu Tanı Antidepresan kullanımı Psikolojik destek f: Frekans Tablo incelendiğinde; 35-64 yaş aralığındaki oran yüksektir (%80). Katılımcıların eğitim süreleri incelendiğinde 7 katılımcının eğitiminin olmadığı (%4,1), 75 katılımcının ilkokul mezunu olduğu (%43,6), 32 katılımcının ortaokul mezunu olduğu (%18,6), 41 katılımcının lise mezunu olduğu (%23,8) ve 17 katılımcının üniversite mezunu olduğu (%9,9) görülmüştür. Araştırmaya katılanların kanser hastalarının tanıları sorgulandığında 118 kişinin 946 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) meme kanseri (%68,6), 8 kişinin kolon kanser, (%4,7), 12 kişinin akciğer kanseri (%7,0), 8 kişinin pankreas kanseri (%4,7), 3 kişinin mide kanseri (%1,7), 11 kişinin prostat kanseri (%6,4), 5 kişinin rektum kanseri (%2,9), 1 kişinin beyin kanseri (%0,6), 5 kişinin tiroid kanseri (%2,9) ve 1 kişinin de safra kanseri (%0,6) olduğu bulunmuştur. Çalışmaya katılan hastaların tanı aldıkları yıllar 2002-2021 arasında değişmektedir. Hastaların 48’i antidepresan ilaç kullanmakta olup (%27,9), 124’ü kullanmamaktadır (%72,1). Son olarak çalışmada incelenen hastaların 30’u psikolojik destek almakta olup (%17,4), 142’si psikolojik destek almamaktadır (%82,6) (Tablo1). Veri Toplama Araçları Kişisel Veri Formu: Kişisel veri formu araştırmacı tarafından hazırlanmıştır. İçeriğinde katılımcıların yaşı, cinsiyeti, eğitim durumu, hangi kanser hastalığı tanısı alındığı ve ne zaman kanser hastalığı tanısı konulduğu, antidepresan kullanıp kullanılmadığı ve psikolojik destek alıp almadığı bilgileri yer almaktadır (Tablo 1). Travmatik Yaşantılar Ölçeği: Nijenhuis, Van der Hart ve Vanderlinden tarafından 2001 yılında Travmatik Yaşantılar Ölçeği geliştirilmiştir. Türkçe’ye uyarlamasını ise Vedat Şar, 2002 yılında yapmıştır. Ölçekte toplam 29 soru bulunmaktadır. Travmatik Yaşantılar Ölçeğin cronbach alpha değeri 0,94 olarak saptanmıştır. Verilerin Toplanması ve Analizi Gönüllülük esasına dayanarak İstanbul’un bir devlet hastanesinin onkoloji bölümüne başvurmuş ve tedavi gören hastalara ölçek uygulanmıştır. Ölçeklerin doldurulması ortalama 15-20 dakika sürmüştür. 20.01.2021-12.07.2021 tarihleri arasında veriler toplanmıştır. Araştırmada SPSS 22 programı kullanılmıştır. Sosyo demografik soruların frekans ve yüzde dağılımları yapılıp tablo halini almıştır. 29 soru ve 29 etki sorusunun frekans, yüzde ve aritmetik ortalamaları alınıp standart sapmalar hesaplanmıştır. Öncelikler demografik değişkenlerin normal dağılıma uyup uymadıkları Shapiro-Wilk normallik testiyle değerlendirilmiştir. Cinsiyet değişkeni için Mann-Whitney U testi kullanılmıştır. Yaş ve eğitim durumuna göre değişim için Kruskal Wallis testi kullanılmıştır. Son olarak antidepresan kullanımı ve psikolojik destek alma değişkenleri için Bağımsız Grup T testi uygulanmıştır. 947 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) BULGULAR 1. Travmatik Yaşantıların Psikolojik Destek Durumu Açısından Karşılaştırılması Tablo 2. Katılımcıların Travmatik Yaşantılar Ölçeği puanlarının psikolojik destek alma durumları açısından karşılaştırılması TEQ toplam puan (Ort.  SS) Psikolojik Var (n= 30) destek Yok (n= 142) U P 1540,00 0,016 5,40  3,79 3,68  3,22 TEQ: Travmatik Yaşantılar Ölçeği, Ort.  SS: Ortalama  Standart sapma Kanser tanısı almış kişilerin travmatik yaşantı puan ortalamalarının, psikolojik destek alıp almadıklarına göre farklılaşıp farklılaşmadığını belirlemek amacıyla Mann-Whitney U testi yapılmıştır (Tablo 2). Analiz sonucuna göre kanser tanısı almış kişilerin travmatik yaşantılarının psikolojik destek alıp almaya göre farklılaştığı tespit edilmiştir. Psikolojik destek alan kanser hastalarının Travmatik Yaşantılar Ölçeği ortalama puanları, psikolojik destek almayan kanser hastalarının ortalama puanlarından istatistiksel açıdan anlamlı olarak daha yüksektir (U= 1540,00, P= 0,016). 2. Travmatik Yaşantılarının Antidepresan Kullanımı Açısından Karşılaştırılması Tablo 3. Travmatik Yaşantılar Ölçeği’nden alınan puanların antidepresan kullanımı açısından karşılaştırılması TEQ toplam puan (Ort.  U P 2330,00 0,026 SS) Antidepresan kullanımı 4,92  3,79 Var (n= 48) Yok (n= 3,62  3,14 124) TEQ: Travmatik Yaşantılar Ölçeği, Ort.  SS: Ortalama  Standart sapma Kanser tanısı almış kişilerin travmatik yaşantı puan ortalamalarının, antidepresan kullanımına bağlı olarak farklılaşıp farklılaşmadığını belirlemek amacıyla Mann-Whitney U testi yapılmıştır (Tablo 3). Analiz sonucuna göre kanser tanısı almış kişilerin travmatik yaşantılarına ait ortalama puanların antidepresan kullanımı açısından farklılaştığı belirlenmiştir. Antidepresan kullanan kanser hastalarının Travmatik Yaşantılar Ölçeği ortalama puanları, antidepresan kullanmayan hastaların puanlarına göre anlamlı derecede daha yüksektir (U= 2330,00, P= 0,026). 948 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 3.Travmatik Yaşantılar Ölçeği’nde ki En Yüksek Aritmetik Ortalamaya Sahip 3 Madde Travmatik Yaşantılar Ölçeği’nde yer alan 29 maddenin frekans analizleri gerçekleştirilmiş ve her bir maddeye ilişkin frekans, yüzde, aritmetik ortalama ve standart sapma değerleri hesaplanmıştır. Elde edilen istatistikler sonucunda Travmatik Yaşantılar Ölçeği maddelerinden en yüksek aritmetik ortalamaya sahip 3 madde sırasıyla, “Birisinin sizi ölümle tehdit etmesi” (Ortalama  Standart sapma= 0,430 ± 0,497), “Vücutça ağır yaralanma (örneğin kol ya da bacak kaybı, ağır yanık)” (Ortalama  Standart sapma= 0,407 ± 0,493) ve “İkinci kuşak olarak savaşın etkilerine maruz kalma (Anababa ya da yakın akrabalarınızın başına savaş koşullarında kötü olaylar gelmiş olması)” (Ortalama  Standart sapma= 0,331 ± 0,472) maddeleridir. Tablo 4. Travmatik Yaşantılar Ölçeği maddelerine verilen cevapların frekans, yüzde, ortalama ve standart sapmaları Cevap Madde 1. Çocukluğunuzda anababanıza ya da kardeşlerinize bakmak zorunda olmak Hayır Evet f (%) f (%) 119 (%69,2) 2. Ailenizde problemler olması (örneğin ana ya da babanızda alkolizm ya da ruhsal problem olması, fakirlik) 121 (%70,3) 3. SİZ ÇOCUKKEN aile bireylerinden birinin ölümü (kardeş ya da anababa) 117 (%68,0) 4. ERİŞKİNLİĞİNİZDE aile bireylerinden birinin (çocuk ya da eş) ölümü 149 (%86,6) 5. Vücutça ağır yaralanma (örneğin kol ya da bacak kaybı, ağır yanık) 102 (%59,3) 6. Hastalık, ameliyat ya da kaza nedeniyle hayati tehlike geçirme 166 (%96,5) 7. Anababanızın boşanması 143 (%83,1) 8. Kendinizin boşanması 161 (%93,6) 9. Birisinin sizi ölümle tehdit etmesi (örneğin gasp sırasında) 10. Şiddetli ağrı çekme (örneğin yaralanma ya da ameliyat nedeni ile) 98 (%57,0) 166 (%96,5) 11. Savaş koşullarında yaşanan olumsuz olaylar (örneğin esir düşme, 949 166 53 (%30,8) 51 (%29,7) 55 (%32,0) 23 (%13,4) 70 (%40,7) 6 (%3,5) 29 (%16,9) 11 (%6,4) 74 (%43,0) 6 (%3,5) 6 (%3,5) Ortalama  SS 0,308 ± 0,463 0,297 ± 0,458 0,320 ± 0,468 0,134 ± 0,341 0,407 ± 0,493 0,035 ± 0,184 0,169 ± 0,376 0,064 ± 0,245 0,430 ± 0,497 0,035 ± 0,184 0,035 ± 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) yakınların ölümü, mahrumiyet, yaralanma) (%96,5) 12. İkinci kuşak olarak savaşın etkilerine maruz kalma (Anababa ya da yakın akrabalarınızın başına savaş koşullarında kötü olaylar gelmiş olması) 13. Başkasının travmaya uğramasına tanık olma 115 (%66,9) 121 (%70,3) 14. Anababa ya da kardeşleriniz tarafından duygusal ihmale uğrama (örneğin yalnız bırakılma, yetersiz sevgi görme) 146 (%84,9) 15. Diğer aile bireyleriniz tarafından duygusal ihmale uğrama (örneğin amca, dayı, teyze, hala, yeğen, büyükanne ve büyükbaba) 16. Aileniz dışındaki kişiler tarafından duygusal ihmale uğrama (örneğin komşular, arkadaşlar, üvey anababa öğretmenler) 153 (%89,0) 146 (%84,9) 17. Anababa ya da kardeşleriniz tarafından duygusal tacize uğrama (örneğin küçük düşürülme, alay edilme, aşağılayıcı isim takılması, sözle tehdit edilme, haksız yere ceza verilmesi) 159 (%92,4) 0,184 57 (%33,1) 51 (%29,7) 26 (%15,1) 19 (%11,0) 26 (%15,1) 13 (%7,6) 0,331 ± 0,472 0,297 ± 0,458 0,151 ± 0,359 0,111 ± 0,314 0,151 ± 0,359 0,076 ± 0,265 18. Diğer aile bireyleriniz (örneğin amca, dayı, teyze, hala,yeğer, büyükanne ve büyükbaba) taraafından duygusal istismara uğrama 157 (örneğin küçük düşürülme,alay edilme, aşağılayıcı isim takılması, sozle (%91,3) 15 (%8,7) 0,087 ± 0,283 tehdit edilme, haksız yere ceza verilmesi) 19. Aileniz dışındaki kişiler (örneğin komşular, arkadaşlar, üvey anababa öğretmenler) tarafından duygusal istismara uğrama (örneğin 136 küçük düşürülme, alay edilme, aşağılayıcı isim takılması, sözle tehdit (%79,1) 36 (%20,9) 0,209 ± 0,408 edilme, haksız yere ceza verilmesi) 20. Anababa ya da kardeşleriniz tarafından vücutça istismara uğrama (örneğin, size vurulması, eziyet edilmesi, ya da yaralanmanız) 21. Diğer aile bireyleriniz (örneğin amca, dayı,teyze, hala, yeğen, büyükanne ve büyükbaba) tarafından vücutça istismara uğrama (örneğin, size vurulması, eziyet edilmesi, ya da yaralanmanız) 22. Aileniz dışındaki kişiler (örneğin komşular, arkadaşlar, üvey anababa öğretmenler) tarafından vücutça istismara uğrama (örneğin, size vurulması, eziyet edilmesi, ya da yaralanmanız) 23. Size çok ağır cezalar verilmesi 168 (%97,7) 154 (%89,5) 152 (%88,4) 171 (%99,4) 24. Anababa ya da kardeşleriniz tarafından cinsel tacize uğrama (bedensel temas ya da dokunma OLMAKSIZIN cinsel davranışlarda bulunulması) 25. Diğer aile bireyleriniz (örneğin amca, dayı, teyze, hala, yeğen, büyükanne ve büyükbaba) tarafından cinsel tacize uğrama (bedensel temas ya da dokunma OLMAKSIZIN cinsel davranışlarda bulunulması) 26. Aileniz dışındaki kişiler (örneğin komşular, arkadaşlar, üvey 950 172 (%100) 167 (%97,1) 167 4 (%2,3) 18 (%10,5) 20 (%11,6) 1 (%0,6) 0 (%0,0) 5 (%2,9) 5 (%2,9) 0,023 ± 0,151 0,105 ± 0,307 0,116 ± 0,322 0,006 ± 0,076 0,000 ± 0,000 0,029 ± 0,168 0,029 ± 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) anababa öğretmenler) tarafından cinsel tacize uğrama (bedensel temas (%97,1) 0,168 ya da dokunma OLMAKSIZIN cinsel davranışlarda bulunulması) 27. Anababa ya da kardeşler tarafından cinsel istismara uğrama 172 (bedensel temas ya da dokunmanın olduğu istenmeyen cinsel 0 (%0,0) (%100) davranışlar) 28. Diğer aile bireyleriniz (örneğin amca, dayı, teyze, hala, yeğen, 170 büyükanne ve büyükbaba) tarafından cinsel istismara uğrama (bedensel 2 (%1,2) (%98,8) temasya da dokunmanınolduğu istenmeyen cinsel davranışlar) 29. Aileniz dışındaki kişeler (örneğin komşular, arkadaşlar, öğretmenler) 164 tarafından cinsel istismara uğrama (bedensel temas ya da dokunmanın 8 (%4,7) (%95,3) olduğu istenmeyen cinsel davranışlar) 0,000 ± 0,000 0,012 ± 0,108 0,047 ± 0,211 f: frekans, SS: standart sapma 4.Travmatik Yaşantılar Ölçeği’nde En Yüksek Artimetik Ortalmaya Sahip 3 Etki Maddesi Travmatik Yaşantılar Ölçeği’nde yer alan 29 etki maddesinin frekans analizleri gerçekleştirilmiş ve her bir maddeye ilişkin frekans, yüzde, aritmetik ortalama ve standart sapma değerleri hesaplanmıştır. Analizler sonucunda Travmatik Yaşantılar Ölçeği etki maddelerinden en yüksek aritmetik ortalamaya sahip ilk 3 madde sırasıyla, “Şiddetli ağrı çekme (örneğin yaralanma ya da ameliyat nedeni ile)” (Ortalama  Standart sapma= 1,779 ± 2,176), “Hastalık, ameliyat ya da kaza nedeniyle hayati tehlike geçirme” (Ortalama  Standart sapma= 1,581 ± 2,088) ve “ERİŞKİNLİĞİNİZDE aile bireylerinden birinin (çocuk ya da eş) ölümü” (Ortalama  Standart sapma= 1,477 ± 2,215) maddeleridir. Tablo 5. Travmatik Yaşantılar Ölçeği etki maddelerine verilen cevapların frekans, yüzde, ortalama ve standart sapmaları Etki 1. Çocukluğunuzda anababanıza ya da kardeşlerinize bakmak zorunda olmak 2. Ailenizde (örneğin Ortalam f (%) Madde problemler ana ya da 1 2 3 4 5 123 3 10 13 6 17 0,994 ± (%89,9) (%1,7) (%5,8) (%7,6) (%3,5) (%9,9) 1,729 119 3 7 13 11 (%69,2) (%1,7) (%4,1) (%7,6) (%6,4) 121 4 2 11 7 olması babanızda alkolizm ya da ruhsal problem olması, fakirlik) 3. SİZ ÇOCUKKEN aile a  SS 0 951 19 (%11,0 ) 27 1,134 ± 1,838 1,186 ± 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) bireylerinden birinin ölümü (kardeş (%70,3) (%2,3) (%1,2) (%6,4) (%4,1) ya da anababa) 1,959 ) ERİŞKİNLİĞİNİZDE 4. (%15,7 aile 43 1,477 ± 117 1 2 2 7 (%68,8) (%0,6) (%1,2) (%1,2) (%4,1) 149 1 2 5 2 13 0,541 ± (%86,6) (%0,6) (%1,2) (%2,9) (%1,2) (%7,6) 1,452 103 3 7 15 10 (%59,9) (%1,7) (%4,1) (%8,7) (%5,8) 166 3 0 0 1 2 0,099 ± (%96,5) (%1,7) (%0,0) (%0,0) (%0,6) (%1,2) 0,627 143 4 3 8 5 9 0,605 ± (%83,1) (%2,3) (%1,7) (%4,7) (%2,9) (%5,2) 1,501 161 1 1 2 3 4 0,238 ± (%93,6) (%0,6) (%0,6) (%1,2) (%1,7) (%2,3) 0,971 98 3 3 13 17 (%57,0) (%1,7) (%1,7) (%7,6) (%9,9) 166 0 0 1 0 5 0,163 ± (%96,5) (%0,0) (%0,0) (%0,6) (%0,0) (%2,9) 0,870 166 1 0 0 0 5 0,151 ± (%96,5) (%0,6) (%0,0) (%0,0) (%0,0) (%2,9) 0,845 116 4 3 11 17 (%67,4) (%2,3) (%1,7) (%6,4) (%9,9) tarafından duygusal ihmale uğrama 121 1 4 11 (örneğin yalnız bırakılma, yetersiz (%70,3) (%0,6) (%2,3) (%6,4) duygusal ihmale uğrama (örneğin 146 1 2 7 amca, dayı, teyze, hala, yeğen, (%84,9) (%0,6) (%1,2) 153 2 2 bireylerinden birinin (çocuk ya da eş) ölümü 5. Vücutça ağır yaralanma (örneğin kol ya da bacak kaybı, ağır yanık) 6. Hastalık, ameliyat ya da kaza nedeniyle hayati tehlike geçirme 7. Anababanızın boşanması 8. Kendinizin boşanması 9. Birisinin sizi ölümle tehdit etmesi (örneğin gasp sırasında) 10. Şiddetli ağrı çekme (örneğin yaralanma ya da ameliyat nedeni ile) 11. Savaş koşullarında ölümü, ) 34 (%19,8 ) 38 (%22,1 ) 2,215 1,581 ± 2,088 1,779 ± 2,176 yaşanan olumsuz olaylar (örneğin esir düşme, yakınların (%25,0 mahrumiyet, yaralanma) 12. İkinci kuşak olarak savaşın etkilerine maruz kalma (Anababa ya da yakın akrabalarınızın başına savaş koşullarında kötü olaylar gelmiş olması) 13. Başkasının travmaya uğramasına tanık olma 14. Anababa ya da kardeşleriniz 18 21 (%12,2 ) 1,256 ± 1,936 17 1,157 ± (%9,9) 1,871 2 14 0,605 ± (%4,1) (%1,2) (%8,1) 1,512 2 4 9 0,424 ± sevgi görme) (%10,5 ) 15. Diğer aile bireyleriniz tarafından büyükanne ve büyükbaba) 16. Aileniz dışındaki kişiler 952 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) tarafından duygusal ihmale uğrama (%89,0) (%1,2) (%1,2) (%1,2) (%2,3) (%5,2) 1,293 146 2 2 5 8 9 0,570 ± (%84,9) (%1,2) (%1,2) (%2,9) (%4,7) (%5,2) 1,435 159 1 1 3 4 4 0,279 ± (%92,4) (%0,6) (%0,6) (%1,7) (%2,3) (%2,3) 1,033 157 1 0 3 4 7 0,355 ± (%91,3) (%0,6) (%0,0) (%1,7) (%2,3) (%4,1) 1,198 136 2 4 6 10 14 0,802 ± (%79,1) (%1,2) (%2,3) (%3,5) (%5,8) (%8,1) 1,660 büyükanne ve büyükbaba) tarafından 168 0 1 0 1 2 0,093 ± vücutça istismara uğrama (örneğin, (%97,7) (%0,0) (%0,6) (%0,0) (%0,6) (%1,2) 0,633 154 2 0 3 6 7 0,407 ± (%89,5) (%1,2) (%0,0) (%1,7) (%3,5) (%4,1) 1,260 (örneğin komşular, arkadaşlar, üvey anababa öğretmenler) 17. Anababa ya da kardeşleriniz tarafından duygusal tacize uğrama (örneğin küçük düşürülme, alay edilme, aşağılayıcı isim takılması, sözle tehdit edilme, haksız yere ceza verilmesi) 18. Diğer aile bireyleriniz (örneğin amca, dayı, teyze, büyükanne ve hala,yeğer, büyükbaba) taraafından duygusal istismara uğrama (örneğin küçük düşürülme,alay edilme, aşağılayıcı isim takılması, sozle tehdit edilme, haksız yere ceza verilmesi) 19. Aileniz dışındaki kişiler (örneğin komşular, arkadaşlar, üvey anababa öğretmenler) tarafından duygusal istismara uğrama (örneğin küçük düşürülme, alay edilme, aşağılayıcı isim takılması, sözle tehdit edilme, haksız yere ceza verilmesi) 20. Anababa ya da kardeşleriniz tarafından vücutça istismara uğrama (örneğin, size vurulması, eziyet edilmesi, ya da yaralanmanız) 21. Diğer aile bireyleriniz (örneğin amca, dayı,teyze, hala, yeğen, size vurulması, eziyet edilmesi, ya da yaralanmanız) 22. Aileniz dışındaki kişiler (örneğin komşular, arkadaşlar, üvey anababa öğretmenler) istismara tarafından uğrama vücutça (örneğin, size vurulması, eziyet edilmesi, ya da yaralanmanız) 953 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 23. Size çok ağır cezalar verilmesi 172 0 0 0 0 0 0,000 ± (%100) (%0,0) (%0,0) (%0,0) (%0,0) (%0,0) 0,000 171 0 0 0 1 0 0,023 ± (%99,4) (%0,0) (%0,0) (%0,0) (%0,6) (%0,0) 0,305 büyükanne ve büyükbaba) tarafından 172 0 0 0 0 0 0,000 ± cinsel tacize uğrama (bedensel temas (%100) (%0,0) (%0,0) (%0,0) (%0,0) (%0,0) 0,000 167 0 0 1 2 2 0,122 ± (%97,1) (%0,0) (%0,0) (%0,6) (%1,2) (%1,2) 0,719 172 0 0 0 0 0 0,000 ± (%100) (%0,0) (%0,0) (%0,0) (%0,0) (%0,0) 0,000 büyükanne ve büyükbaba) tarafından 170 0 1 0 0 1 0,041 ± cinsel istismara uğrama (bedensel (%98,8) (%0,0) (%0,6) (%0,0) (%0,0) (%0,6) 0,410 tarafından cinsel istismara uğrama 164 0 0 2 3 3 0,192 ± (bedensel temas ya da dokunmanın (%95,3) (%0,0) (%0,0) (%1,2) (%1,7) (%1,7) 0,887 24. Anababa ya da kardeşleriniz tarafından cinsel tacize uğrama (bedensel temas ya da dokunma OLMAKSIZIN cinsel davranışlarda bulunulması) 25. Diğer aile bireyleriniz (örneğin amca, dayı, teyze, hala, yeğen, ya da dokunma OLMAKSIZIN cinsel davranışlarda bulunulması) 26. Aileniz dışındaki kişiler (örneğin komşular, arkadaşlar, üvey anababa öğretmenler) tarafından cinsel tacize uğrama (bedensel dokunma temas ya OLMAKSIZIN da cinsel davranışlarda bulunulması) 27. Anababa ya da kardeşler tarafından cinsel istismara uğrama (bedensel temas ya da dokunmanın olduğu istenmeyen cinsel davranışlar) 28. Diğer aile bireyleriniz (örneğin amca, dayı, teyze, hala, yeğen, temasya da dokunmanınolduğu istenmeyen cinsel davranışlar) 29. Aileniz dışındaki kişeler (örneğin komşular, arkadaşlar, öğretmenler) olduğu istenmeyen cinsel davranışlar) f: frekans, SS: standart sapma 954 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) TARTIŞMA ve SONUÇ Bedenimizi ruhsallık olmadan anlayamayız, aynı şekilde ruhsallığımızı da bedene bakmadan anlayamayız. Sözle ifade edilemeyeni anlamak çok güçtür. Bir o kadar bedenin vermiş olduğu semptomlara bakarak anlamlandırabiliriz. Bedenin konuşmalarını duymak değerlidir. Psikosomatik hastalıklardan biri olan kanser hastalığına bu bakışla anlayabiliriz. Psikosomatik hastalıklarda görülen bedenin acı çekmesidir. Pierre Martty ve arkadaşlarını çalışmalarında doktor olarak hastalarını tedavi ederken psikanalitik bakışı da tedavinin içine koymuşlardır. Hastalarda gözlemledikleri arzu ve sıkılmışlıkları Martty ve arkadaşlarını şaşırmış ve hastaların birçoğu “rasyonel, heyecansız ve duyarsız” şeklinde ki duygulanımların da hayatlarında donmuş veya bastırılmış olduğunu fark etmişlerdir (Aisenstein, 2006). Bu araştırmada kanser hastalarına Travmatik Yaşantılar Ölçeği uygulanırken kanser hastaları aynı zaman da gözlemlenmiştir. Hastalar ölçekteki soruları yanıtlarken hastaneye gelmekten yorulduklarını, mutsuz ve bitkin hissettiklerini, geçmiş deneyimlerini hatırlamakta zorlandıkları dile getirmişlerdir. Geçmiş deneyimlerin hatırlanmasında ki zorluk hastaların bazı olayları bastırdıkları anlamını taşır. Kişi baş edemediği olayları unutmaya yatkındır. Bir tür savunma mekanizması olan unutmak, kişinin kaçışıdır. Çözümleyemediği olay açık kalırsa aynı bir bilgisayar dosyası gibi dosya kişinin karşısına hep çıkacaktır. Dosya kapandığında (unuttuğunda) artık o olay karşısına çıkıp onu rahatsız etmeyecektir. Fakat kişi olayı çözümlemediği için beden unutmaz. Araştırmada antidepresan kullanan kanser hastalarının travmatik yaşantılarının oluşu, antidepresan kullanmayan kanser hastalarına göre anlamlı derecede daha yüksek olduğu tespit edilmiş ve travmatik yaşantıları olan kanser hastalarının psikolojik destek almayan kanser hastalardan istatistiksel açıdan anlamlı olarak daha yüksek olduğu saptanmıştır. Bag (2014), onkoloji hastalarının teşhisinden sonra kişilerde depresif bozuklukların görülme olasılığı %40’dir. Bu oranın %20’si ağır depresif bozukluğu olurken, diğer %20’si hafif depresif özellikler göstermektedir. Kanser tanısı almış kişilere doktor takibi ile antidepresan kullanımı uygun görülür. Bag (2014) araştırmasının sonucu, bu araştırma sonuçlarını desteklemektedir. Araştırmada kanser tanısı almış kişilerin travmatik yaşantı puan ortalamalarının cinsiyet, yaş, eğitim durumu ve kanser tanı çeşitlerine göre farklılaşmadığı tespit edilmiştir. Travmatik yaşantılar aynı bir yeni doğan bir bebek gibi var oluyorlar ve aynı bebeklerin konuşamadıkları gibi söze dökülmeyenler bedene dökülüyor. Ek olarak Travmatik Yaşantılar Ölçeği’nde aritmetik olarak en yüksek 3 madde “Birinin sizi ölümle tehdit etmesi”, “Vücutta ağır yaralanma” ve “İkinci kuşak olarak savaşın etkilerine maruz kalma” olarak bulunmuştur. Travmatik Yaşantılar Ölçeği’nde aritmetik olarak en 955 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) yüksek 3 etki maddesi ise “Şiddetli ağrı çekme”, “Hastalık, ameliyat ya da kaza nedeniye hayati tehlike geçirme” ve “Erişkinliğinizde aile bireylerinden birinin ölümü” olarak saptanmıştır. 2020 yılında bir psikiyatri bölümünde yapılan araştırmada üç farklı olgudan bahsetmektir. Ayrıldığı eşi tarafından tehdit edilen ve sonrasında zorla ormanlık alanda darp edilen kadın, fiziksel ve ruhsal şiddete uğramıştır. Olaydan 1 ay sonra kadın kabus görme, uyku bozuklukları, endişe ve olayı tekrar yaşantılama gibi ruhsal yakınmaları olmuştur ve kişiye Akut Stres Bozukluğu tanısı konmuştur (Karaman, 2020). Vücutta ağır yaralanma ve ölümle tehdit edilme, kişide travmatik bir hal almıştır. Bu açıdan araştırma ile benzerliği bulunmaktadır. Yapılan araştırmalarda savaş gazilerin çocukları (Dekel ve Goldblatt, 2008), Vietnamlı mültecilerin çocukları (Karatay, 2020), savaşta toplu tecavüze maruz kalan kadınların çocukları (Lee ve ark., 2016), Alman ailelerin Nazi dönemi savaş belleğinde Alman anne ve Türk babaların çocukları (Topdemir, 2016) travmaların sonraki kuşaklara aktarıldığını göstermektedir. Bir önceki nesil de travmatik yaşantılar var ise bu bir sonraki nesle de aktarılmıştır. Bu bakımdan araştırma ile benzer özellikler göstermektedir. Arslan, Tatlı ve Üyetürk’ün 2013’de ki araştırmasında kanserin kendisine bağlı gelişen ağrılar, tedaviye bağlı gelişen ağrılar ve kanser dışı nedenlere bağlı ağrılardan söz etmektedirler. Kemoterapi veya radyoterapi gibi uygulanan tedaviler kanser hastalarını olumsuz yönde etkilemektedir. Bu ağrılar vücutta yorgunluk, bitkinlik, ağrı olarak kendini göstermektedir. Bu durumda hastalığı olan kişiyi daha da travmatize etmektedir. Bu açıdan yapılan araştırmayla yakın özellikler göstermektedir. 2010 yılında yapılan araştırmada depremin üzerinde 10 yıl geçtikten sonra erişkinlerin psikolojik durumları ölçülmüştür ve ailede can kaybı yaşayan erişkinlerin depresyon puanları yüksek bulunmuştur. Aynı zamanda aile bireylerinin ölümünü yaşayan erişkinlerde sosyal destek düzeyleri daha fazladır (Güven, 2010). Bu araştırmayla bulgular doğrulanmıştır. Kanser hastalığı sadece fizyolojik bir hastalık değildir. Aynı zamanda psikolojiktir. Psikososyal olarak da kişileri olumsuz etkilemektedir. Tanı alınmadan önce kişiler birçok travmaya maruz kalmışlardır. Bu travmalar psikolojik olarak çözümlenmediği takdirde kişinin bedensel rahatsızlıkları yaşamasına neden olmaktadır. Eğer kişi yaşadığı travmaları uzun zamandır bastırıyorsa bu savunma mekanizması kişinin yaşamasına olanak vermesi için kişiye mesaj gönderir ve bir şekilde onu kendisine bakmasına yol açar. Kanser hastalığı da kişinin yaşamında bir travmadır. Sadece tıbbi tedavi yeterli olmayacaktır. Hastalık sürecinin daha sağlıklı geçmesi adına kişi hem psikolojik hem de sosyal çevresinden destek almalıdır. 956 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) KAYNAKÇA Ainstein, M. (2006). The Indissociable Unity of Psyche and Soma A View from the Paris Psychosomatic School. The Internal Journal of Psychonal. 87, (667-680). Ali, T. S., & Baig, S. (2006). Evaluation of a cancer awareness campaign: experience with a selected population in Karachi. Asian Pacific Journal of Cancer Prevention, 7, 391. Antoni, M.H. ve Goodkin, K. (1988). Host moderator variables in the promotion of cervical neoplasia_I. Personal facests. Journal of Psychosomatic Research, 32, (3), 327-338. June 12,2021, from Ebscohost database. Armay, Z. (2006). Hastalık Algısı ölçeğinin geçerlilik ve güvenilirlik çalışması, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi. Arslan, D., Tatlı, A. M. & Üyetürk, Ü. (2013). Kansere Bağlı Ağrı ve Tedavisi. Abant Tıp Dergisi, 2, (3), 256-260. 20 Ekim 2021, Dergipark. Bag B. (2014). Kanser Hastalarında Depresyon. 6, (2), 186-198. 20 Ekim 2021, Dergipark. Beardslee,W. R. ve Podorefsky D. (1988). Resilient adolescents whose parents have serious affective. The American Journal of Psychiatry, 145 (1), 63–69. 20 Eylül 2021, https://psycnet.apa.org/record/1988-16958-001. Bozuncuoğlu, D. (2017). Uygulamalı psikoloji dersi. (Word belgesi). Dekel R, Goldblatt H. (2008). Is there intergenerational transmission of trauma? The case of combat veterans’ children. 78 (3), 281-289. 20 Eylül 2021, https://psycnet.apa.org/record/2008-19070-002. Eroğlu Yananer, Ç. (2004). Travmatik Yaşam Olayları ve Psikodrama. Psikodramada Seçme Konular (2. Baskı) içinde (83-126). İstanbul: Aura Kitapları. Garmezy, N. (1993). Children in poverty: Resilience despite risk. Psychiatry, 56, (1) 127-136. June 10, 2021. Taylor Francis Online database. https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/00332747.1993.11024627?journalCode =upsy20. Güven, K. (2010). Marmara depremini yaşayan yetişkinlerin algıladıkları sosyal destek düzeyleri ile trav sonrası gelişim ve depresyon arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Herbert C. (1995). Understanding your Reactions to Trauma - a booklet for survivors of trauma and their families. Gloucestershire: Blue Stallion Publications. Herman J. (2007). Trauma and Recovery: The Aftermath of Violence From Domestic Abuse to Political Terror (3). United States of America. BasicBooks. 957 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Hubbard, J., Realmuto, G. M., Northwood, A. K., ve Masten, A. S. (1995). Comorbidity of psychiatric diagnoses with post traumatic stress disorder in survivors of childhood traumaç Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 34, 1167-1173. Karaırmak, Ö. (2006). Psikolojik Sağlamlık, Risk Faktörleri ve Koruyucu Faktörler. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 26, (130) 129-142. 25 Eylül 2021, Dergipark. https://dergipark.org.tr/en/pub/tpdrd/issue/21446/229856. Karakartal, D. (2018). Kanser Hastalarının Yaşadıkları Psiko-Sosyal Sorunların İncelenmesi. Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi, 4, (9) 48-62. 22 Eylül 2021, Dergipark. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ijhe/issue/39344/430193. Karaman, H. (2020). Adli Psikotravmatoloji, 5 (2), 103-113. 12 Ekim 2021, Dergipark. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1434725. Karatay, G. (2020). Tarihsel/ toplumsal travmalar ve kuşaklararası aktarımı biçimleri üzerine, 29 (5), 373-379. 10 Ekim 2021, Dergipark. https://dergipark.org.tr/tr/download/articlefile/1197150. Koçyiğit, O. T. (2016). Savaşın torunları: Travmatik belleğe kuşaklar. Mobile Culture Studies. The Journal, (2) 31-53. July 12, 2021, from Unipub database. https://unipub.uni-graz.at/download/pdf/1679614. Lee, J., Kwak Y.S., Kim Y.J., Kim E.J., Park E.J. Shin Y. (2019). Transgenerational Transmission of Trauma: Psychiatric evaluation of offspring of former “Comfort Women,” Survivors of the Japanese Military Sexual Slavery during World War II. Psychiatry Investigation. 16, (3) 249-253. June 22, 2021, from Researchgate database. https://www.researchgate.net/publication/331983925_Transgenerational_Transmissio n_of_Trauma_Psychiatric_Evaluation_of_Offspring_of_Former_Comfort_Women_S urvivors_of_the_Japanese_Military_Sexual_Slavery_during_World_War_II. Mete, H. E. (2008). Kronik hastalık ve depresyon. Klinik Psikiyatri, 11, (Ek 3) 3-18. 20 Eylül 2021, Journalagent. https://jag.journalagent.com/kpd/pdfs/KPD_11_70_3_18.pdf Psychiatry, 44 (2) 162-167. June 25, 2021, Psychiatry Online database. https://ps.psychiatryonline.org/doi/abs/10.1176/ps.44.2.162. Rabkin, J. G., Remien, R., Katoff, L. & Williams, J.B.W. (1993). Resilience inadversity among long-termsurvivors of AIDS. Hospital and Community Ruppert, F. (2013). Trauma, Angst und Liebe. Verlagsgruppe Random House GmbH. München, Germany. 958 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Sarısoy, G. (2012). Travma sonrası büyümenin derecesinin ve travma sonrası büyümeyi yordayan etkenlerin meme kanseri hastalarında incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi. Tuncay, T. (2009). Genç Kanser Hastalarının Hastalık Anlatılarının Güçlendirme Yaklaşımı Temelinde Analizi. Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi, 20(2):69-87. Türkiye Sağlık Bakanlığı (2021). Erişim adresi: https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/kanser-nedirbelirtileri Erişim tarihi: 03.08.2021 Türksoy, N. (2003). Psikolojik Travma ve Tanım Sorunları. Psikolojik travma ve Sonuçları (1. Baskı). İstanbul: 5US Yayınları. 959 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ORTA ÇAĞ’DAN MODERNİZME BİR KÖPRÜ: ART NOUVEAU VE BAUHAUS A BRIDGE FROM THE MIDDLE AGES TO MODERNISM: ART NOUVEAU AND BAUHAUS Zekiye Aslıhan ÖZTÜRK Dr. Öğr.Üyesi, Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi, Güzel Sanatlar, Tasarım ve Mimarlık Fakültesi, Resim Bölümü ORCID NO: 0000-0002-6837-4995 ÖZET Endüstri Devrimini takip eden yüzyıllar içinde bu etkinin en yoğun hissedildiği, makinelerin geleneksel üretimin yerini almaya başladığı dönem, kuşkusuz 19.yüzyılın sonu ve 20.yüzyılın başıdır. Söz konusu zaman dilimi, insanın üretim yapmaya başladığı tarihten beri yerleşik biçimden farklı bir sistemde, makine gücüne ve seri üretime dayalı şekilde, kitlelere daha çok sayıda ürünün daha kısa zamanda sunulduğu bir dönem olarak insanlık tarihinde bir devrim niteliğindedir. Daha önce zanaatkarlar tarafından yapılan üretimin makineler tarafından daha düşük maliyet ve zaman ile yapılması, hızın önemli olduğu bir dünyada yüksek değer taşısa da çıkan ürünün sanatsal değeri ve kalitesi sorgulanmaktaydı. Özellikle Orta Çağ’da yapılan üretime ve sanatların sınıflandırılmasına baktığımızda, sanat ile zanaat arasında çok belirgin bir ayrım olmadığı görülür. Tekil ve sanatsal değeri yüksek ürünler ortaya koyan zanaatkar, sanatçı kimliğindedir ve bu sanat sadece resim, heykel ve mimari gibi alanlarla sınırlandırılmamıştır. Yeni Çağ ile birlikte başlayan bu düşünsel ayrım sonucunda zanaatkarın konumu daha aşağıda tutulmuş, sanatçı benzersiz ve tek iş yapması sebebiyle yüceltilmiştir. Üretim kısmı ise sonra gelen Endüstri devrimi ile birlikte zanaatkarın hüneri yerine makinenin sistemine bırakılmıştır. 19. yüzyılın sonu ve 20.yüzyılın başında ise Avrupa’nın birçok ülkesinde, üretimde sanatçı duyarlılığını da içeren bir kalitenin yakalanmasını dile getiren farklı akımlar ortaya çıkarak, sadece resim ya da mimaride değil tasarımın her alanında bu sanatsal gelişimi desteklemişlerdir. Bunlardan en yaygınlaşmış olanları Art Nouveau ve Bauhaus’tur. Art Nouveau; Avusturya, İspanya, Katalanya, İtalya, Hollanda gibi Avrupa’nın birçok ülke ve bölgesinde yayılma imkânı bulurken, Bauhaus ise Almanya merkezli bir tasarım ve mimarlık okulu olarak, varlık gösterdiği yıllarda ve sonrasında bile Avrupa’nın 20.yüzyıldaki birçok akım ve sanatçısına yol gösterici olmuştur. Bu araştırmada Art Nouveau akımı ve Bauhaus ekolünün, Orta Çağ’da sanatçı-zanaatkar birleşik üretim metodunu kullanıp çağın gereksinimlerine uygun hale getirmeleri üzerine 960 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) literatür taraması, eserlerde inceleme ve karşılaştırmalar yapılmıştır. Bu iki hareketin çağdaşları üzerindeki olası etkileri de araştırmanın bir diğer inceleme konusudur. Anahtar Kelimeler: Art Nouveau, Bauhaus, zanaat, üretim, tasarım ABSTRACT The period when this effect was felt most intensely in the centuries following the Industrial Revolution, and when machines began to replace traditional production, is undoubtedly the end of the 19th century and the beginning of the 20th century. The time period in question is a revolution in the history of humanity as a period in which more products are presented to the masses in a shorter time, based on machine power and mass production, in a system quite different from the established form since the beginning of man's production. Although this production, which was previously made by artisans, by machines with a lower cost and time, has a high value in a world where speed is important, the artistic value and quality of the product was questioned. When we look at the production and even the classification of arts, especially in the Middle Ages, it is seen that there is no clear distinction between art and craft. Craftsman, who produces singular and high artistic value products, has the identity of an artist and this art is not limited to fields such as painting, sculpture and architecture. As a result of this intellectual separation that started with the New Age, the position of the craftsman was held in a lower place, and the artist was exalted because of his unique and unique work. The production part, on the other hand, was left to the system of the machine instead of the skill of the craftsman with the Industrial Revolution that came later. At the end of the 19th century and the beginning of the 20th century, different movements emerged in many European countries, expressing the attainment of a quality including artistic sensitivity in production, and supported this artistic development not only in painting or architecture, but also in all areas of design. The most widespread of these are Art Nouveau and Bauhaus. Art Nouveau; While it has the opportunity to spread itself in many countries and regions of Europe such as Austria, Spain, Catalonia, Italy and the Netherlands, Bauhaus, as a design and architecture school based in Germany, has led many movements and artists of Europe in the 20th century during and after its existence. has been a demonstrator. In this research, literature review, studies and comparisons were made on the Art Nouveau movement and Bauhaus school's use of the artist-craftsman combined production method in the Middle Ages and making it suitable for the needs of the age. The possible effects of these two movements on their contemporaries is another subject of the study. Keywords: Art Nouveau, Bauhaus, craft, production, design GİRİŞ Sanat ve zanaatın çağlar boyunca nasıl bir sınıflandırma içinde değerlendirmeye tabi tutulduğunu incelemek için önce bu iki kavrama açıklık getirmek gerekmektedir. Britannica’ya 961 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) göre sanat, bir beceri veya hayal gücü ifadesi yoluyla bilinçli olarak yaratılan görsel bir nesne veya deneyim olarak kendine yer bulurken, burada sözünü ettiğimiz görsel sanatlar terimi, resim, heykel, baskıresim, çizim, dekoratif sanatlar, fotoğraf ve yerleştirme gibi alanları bünyesinde barındırmaktadır (Britannica). Buna karşılık sanat aynı zamanda çeşitli kültürlerde ve çağlarda farklı şekillerde değerlendirilmiştir. Salt estetik amaçlardan faydacı bir bakış açısına uzanan bu yelpazede inceleyebileceğimiz bu değer sıralamasında iki kutup baş gösterir: sanat ve zanaat. Zanaat, genel olarak işlevi olan, kullanım eşyası üretimi biçimi olarak nitelendirilebilir (Tate). Buna karşılık sanat eserinin salt estetik kaygılar taşıması, onu günlük kullanım nesnesi olmaktan çıkarır ve biricik form haline getirir. Yine de katı bir ayrım yapılması zordur. Hatta çağlar boyunca sanat ve zanaatın birlikteliği ya da ayrımı, düşünürlerin ve sanatçıların konusu olarak tekrar sınıflandırılmıştır. Çeşitli kültürlerde, son derece işlevsel günlük kullanım eşyalarının üzerindeki yüksek sanat değeri taşıyan formların bulunduğu görülmektedir. Ancak Batı’da özellikle 18.yüzyılın ardından sanat akademilerinin açılarak resim ve heykel alanlarının öne çıkmasıyla sanatın, yarar kaygısı güden çalışmalardan ayrılması gerektiği düşüncesi belirginleşerek bu iki alan net şekilde algısal olarak ayrılmaya başlamıştır (Britannica). Bu tarihten itibaren resim, heykel gibi sanatlardan daha aşağı, genelde kadınların yaptığı işler olarak görülen ve ev içi işlevi olduğu düşünülen zanaatlar, yaratıcı tekniklerine rağmen statü açısından daha düşük bir seviyede görülmeye başlanır fakat 1800’lerde William Morris’in öncülüğünde ortaya çıkan Arts and Crafts akımı ile sanat ve zanaat arasındaki statü farkı yeniden sorgulanır (Tate). Bununla başlayan süreçle önce Art Nouveau ve ardından Bauhaus okulunun faaliyetleri ile yeniden zanaat itibar görmeye başlamıştır. ÇAĞLAR BOYU SANAT-ZANAAT DEĞERLENDİRİLMESİ Sanat ve zanaatın temellerine baktığımızda karşımıza iki Yunanca kelime çıkar: Pathos ve Tekhne. Pathos, dildeki karşılığı başka birçok şey olmasının yanında, sanat anlamında “duygu” “duygulanım hali”, “tutulma” gibi anlamlara gelmektedir. Bu da kişide yaratma edimini ortaya çıkaran tanrısal ya da doğa kaynaklı bir güç olarak ortaya çıkar ve sanatı esinler. Antikçağ düşünürlerince ortaya konan bu tutkulu hal, daha sonra Nietzsche tarafından “Dionysosça olan” olarak da nitelendirilir. Yine kendisi, “Apolloca olan” diyerek bu tutkunun işlevsel halde biçimlenmesi olan tekhneye benzer bir ifade kullanmıştır. Tekhne sözcüğü ise sanat, bilgi, bilim, uğraşı gibi alanları kapsamaktadır. Fakat ikisi arasındaki belirgin farklardan biri pathosta alımlayıcı, ruhunun yüceldiği bir estetik tavır ortaya koyarken tekhnede böyle bir durumdan söz edilmez (Soykan:2020, s.132). Bu da pathosu, tutkulu bir sanat yaratımı olarak ortaya koyarken, tekhneyi onun daha işlevsel hali olan zanaat gibi göstermektedir. Antik Çağ ve Orta 962 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Çağ boyunca devam eden esasında köken birlikteliği küçük nitelik farklılıklarıyla ayrılmış, Yeni Çağ’da daha farklı bir sistem ile değişime uğramıştır. Antik Çağ’da sanatların sınıflandırılmasına baktığımızda ise karşımıza musalar (müzler) adı verilen esin perileri karşımız çıkar. Bu mitolojik karakterler, her biri bir güzel sanatlar alanını esinleyen dokuz genç kız olarak bilinmektedir. Destan şiiri, retorik, tarih, lirik şiir, çoban şiiri, komedya, tragedya, korolu şiir, dans, cinsel şiir, gökbilimi ve dinsel şiir olarak kategorize edilen bu figürler, önceleri yalnızca müzik ve şiire esin vermekteyken zamanla edebiyat ve sanatla anılır olmuşlardır (Cömert:1999, s:45). Yine de sınıflandırmaya bakıldığında genel anlamda görsel sanatların Antik Çağ’da ses ve söz sanatları kadar yüksek sanat olarak görülmediği, daha çok zanaatlar ile birleşik yapıda ele alındığı görülür. Orta Çağ’a bakıldığında ise, dönemin kültürel hayatındaki en büyük gelişmelerden biri 12.yüzyıldan itibaren bazı önemli üniversitelerin kurulmasıdır. İtalya’daki Salerno Üniversitesi, Bologna Üniversitesi, Fransa’daki Paris Üniversitesi ve İngiltere’deki Oxford Üniversitesi, bu dönemde açılan önemli kurumlardan başlıcaları arasındadır (Ülgen: 2021, s:91). Bu kurumlarda dini ve dindışı müfredatlar oluşturularak bilim ve sanat eğitimi ortaya konmaya başlamıştır. Oxford ve Paris Üniversitelerinde oluşturulan liberal sanat müfredatındaki kurslar, eski Roma eğitim sistemine dayanmaktaydı ve burada amaç felsefe ve teoloji eğitimini de alan edebiyat öğrencileri yetiştirmekti. Yedi liberal sanat, yedi bağımsız bilim olarak bilinen bir yapıydı ve dilbilgisi, mantık, retorik, aritmetik, geometri, müzik ile astronomiyi içermekteydi (Ülgen:2021, s:92). Fakat o dönemde sanat olarak adlandırılan bu yedi bağımsız bilimin günümüz anlayışındaki sanattan farklı biçimde, düşünme sanatlarını işaret ettiği açıktır. Görsel sanatları ifade eden ve genel anlamda betimlemeyi içine alan eylemler bütünü ise tıpkı Antik Çağ’da olduğu gibi üniversite kurumunun dışında, usta-çırak ilişkisi içinde, zanaattan çok da farklı olmayan şekilde öğretilmekte ve uygulanmaktaydı. Güzel Sanatların eğitim ve uygulanmasında Yeni Çağın başlangıcından itibaren bir değişim oluşmuştur. Bu değişimin altyapısı kuşkusuz dönemin felsefesi ile paralel gelişmiş bir düşünce yapısına bağlanabilir. Betimleyici anlatımın üst düzeyde sergilendiği resim ve heykel sanatları, okuma yazmanın nüfusa göre çok düşük olduğu toplumlarda dini konular, savaş sahneleri ya da monarşinin gücünü ifade etmedeki avantajlarıyla öne çıkmaktaydılar. Yeni çağ ile birlikte tekrar keşfedilip geliştirilen düşünce akımları da etki gücünü yine resim ve heykel sanatlarında, onların anıtsal ve aynı zamanda biricik olma durumlarında buluyordu. Yine aynı şekilde mimari de abidevi görkemi ve kitleleri barındıran yapısı ile sanatlar içinde ayrılan bir konuma sahip olarak nitelendirilmişti. 963 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Bunların aksine, geçmiş dönemlerdeki üretimdeki sanatsal birlikteliğine rağmen zanaat ve zanaatkâr bu yeni çağ ile birlikte konumunu kaybetmiş ve el sanatı ya da halk sanatı uygulaması / uygulayıcısı haline gelmiştir. Tasarımların ve ortaya çıkan ürünlerin sayıca çok olması yani tekrarlanabilir olması, bunu sanatın biricikliğinden uzak bir noktaya yerleştirmiş ve içindeki yüksek sanat değeri taşıyan tasarım öğelerine rağmen Orta Çağ ile Yeni Çağ arasında bir karşılaştırma yaptığımız zaman sınıfsal bir değişime uğramıştır. Orta Çağ’daki sanat eserlerine baktığımızda, resim ve mimarinin yanı sıra, Bayeux Halısı (11.yy), İrlanda El yazmaları (8...yy), Oseberg Gemisi (9.yy), III. Otto İncili fildişi kabartma (10.yy) gibi zanaat olarak nitelendirilecek birçok eser görürüz. Bu eserler Orta Çağ’da sanat ve zanaatın birleşik bir tasarım-üretim sistemi halinde işlediğinin en önemli kanıtlarındandır. 17. yüzyılda meydana gelen Endüstri devrimi ile günlük kullanım eşyalarının makine yardımıyla üretilmeye başlanması, zanaatın içindeki sanat değeri ve kalitesi sorusunu gündeme getirir. Makineleşme ile gelen seri üretim, bir süre sonra el işçiliğinin ortaya koyduğu kaliteyi ve sanatsal tasarımı meydana getirmemeye başlamış, bu da 19. Yüzyılın sonunda çeşitli akımlar ile üretim metotlarının yeniden gözden geçirilmesine sebep olmuştur. İlk olarak İngiltere’de William Morris’in öncülüğünde ortaya çıkan Arts and Crafts (Sanatlar ve Zanaatlar) akımı ile tasarım fikri, gerçek bir devrim niteliğinde olmuştur. Walter Crane ve Lewis Day gibi sanatçılardan oluşan bu grup, İngiltere ile sınırlı kalmayarak İngiltere’den sonraki gösterilerini önce ABD ve sonra Paris’te açarak, uluslararası arenada kendilerini tanıtmışlardır (Goulding, 2005, s.16). Yazar John Ruskin ve Mimar Augustus Welby Northmore Pugin gibi eleştirmenlerce desteklenen akımın düşünsel altyapısı ise, daha çok endüstri devriminin getirdiği yeni toplumun yaşadığı ahlaki çöküntüyü ele almaktaydı. Rönesans öncesi Gotik dönemin yani Orta Çağ’ın özlemi içerisinde olan Ruskin ve Pugin için Orta Çağ’ın toplumsal ahlakı ile sanatı arasında bir ilişki bulunmaktaydı ve bu dönem de insani gelişmenin zirvesiydi (ArtStory). Mimari ve dekoratif sanatlarda, fayda adına vazgeçilen süslemeye coşkulu bir geri dönüşün yaşandığı bu tarzda daha sonra birçok akıma yol açılacaktı. Bu tasarım reformu daha sonra Walter Gropius tarafından başlatılan bir modern estetiğe evrilecekti (Goulding, 2005, s.16). Daha önce de Art Nouveau akımı, gerek doğaya vurgu yapan biçimsel özellikleri, gerekse ilham kaynağı olarak Gotik stili göstermeleri yönünden Arts and Crafts’tan doğrudan türemiş olduğunu belirtir. Ayrıca birçok Art Nouveau sanatçısı düşüncelerini William Morris’in yazılarına borçlu olduklarını da dile getirmişlerdir (Art Story). Gerek Art Nouveau gerekse de Bauhaus okunda hedef, üretimde elde edilen ürünün tıpkı Rönesans ve özellikle de Endüstri Devrimi öncesinde olduğu gibi yüksek sanat değeri taşıması, 964 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) aynı zamanda da sanat-zanaat net sınıflaşmasının ortadan kalmasıdır. Bu şekilde ortaya çıkan akımlarda tasarım düşüncesinin ön planda olduğu ve tüketici ile buluşan son üründe tasarımın her yönüyle vurgulandığı görülür. ART NOUVEAU’NUN KÖKENLERİ, GELİŞİMİ VE GENEL ÖZELLİKLERİ 1890’larda başlayan Art Nouveau, tarihsel olarak Avrupa’nın iki önemli süreci arasında kendine yer bulmuştur. İlki Belle Epoque (güzel dönem) olarak adlandırılan, kıtanın ekonomik refah dönemidir (Vikipedi). Bitişi ise yine yaklaşık olarak kıtanın tahrip olduğu Birinci Dünya Savaşı ile olmuştur. Bu refah çağında endüstrinin gelişmesi hızlanmış fakat bunun aksine sanatçıların elinden çıkan rafine gündelik kullanım eşyaları zenginlerin zevkine sunulmaktaydı (Prette:2008, s.306). Bu durum, yine yüksek sanat değeri taşıyan zanaat nesneleri olarak Arts and Crafts geleneğinin devamı olarak görülmekteydi. Kelime karşılığı Yeni Sanat olan Art Nouveau, dönemin Britanya’sında bir süredir varlığını süredürmekte olan Arts and Crafts akımının düşünce tarzından, biçimsel öğelerinden ve sanatçılarından çokça destek almaktaydı. Bir diğer beslendiği kaynak olarak ise yine Arts and Crafts’da olduğu gibi bitki motiflerinin sıklıkla kullanıldığı Japon sanatı olmuştur. 20. yüzyılın şafağında eski tarzları bir kenara bırakma isteğinin doğuşuyla Art Nouveau, barındırdığı modernizm ile ortaya çıkmıştır. Sanayi üretimin yaygınlaştığı bu dönemde özellikle süsleme sanatlarında eski dönemlerin kötü taklitlerinin yapılmasından öteye gidilememesi üzerine Art Nouveau sanatçıları iyi işçiliği canlandırmak üzere yeni ve modern tasarımları hayata geçirmek üzere bu hareketi başlatmışlardır. Art Nouveau’nun hemen her alanındaki dekoratif tarzın sebebi de önce süsleme sanatlarında ortaya çıkmasıdır. Ayrıca 17. ve 18. yüzyıllarda ortaya çıkan Resim ve Heykel sanatlarının süsleme sanatlarına üstün olduğu düşüncesi de Art Nouveau sanatıyla biraz da olsa kırılmış, aradaki değer farklı azaltılmaya çalışılmıştır. Almanca konuşulan ülkelerde Jugendstil, Viyana’da Sezessionstil, İspanya’da Modernismo, Katalanya’da Modernisme, İtalya’da Stile Floreale ya da Stile Liberty, Hollanda’da Nieuwe Kunst gibi adlarla anılan Art Nouveau, Avrupa’nın her yerinde dönemin yeni ve çağdaş sanatı olarak görülüp benimsenmiştir. Özellikle akımın sembol isimlerinden Gustav Klimt’in de yaşadığı Viyana’daki Sezession grubu ve sanatçının bireysel sanat uygulamaları resimde, Alphonse Mucha ve onun detaycı etkisi, yeni ortaya çıkmaya başlayan bir alan olan grafikte, Barcelona’nın sembol binalarını yaratan Antoni Gaudi’nin yaratımları da mimaride oldukça etkili olmuştur. 965 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Ek 1: Gustav Klimt, “Öpücük”, 1908. Art Nouveau’da geçmiş dönemlerden farklı olarak, üretim temelli ve yüzünü geleceğe dönen bir misyon göze çarpar. Sanata getirdiği özgünlüklerden bir diğeri ise Grafik sanatlardaki başarısıdır. Afiş ve posterler, kitap kapakları bu dönemde sıkça tasarlanmıştır. Post Empresyonistlerden beri görmeye başladığımız bu durum, Art Nouveau ile zirveye ulaşmıştır. Gerek resim gerekse grafik, mimari ya da dekorasyon olsun her Art Nouveau tasarımı, süslemeciliği ile öne çıkar. Detaycılık, renkçilik ve materyal kullanımında çeşitliliğin artması da akımın yine tipik özelliklerindendir. Ek 2: Alphonse Mucha, “Zodyak”,1896. 966 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Ek 3: Alphonse Mucha, “Medea” (tiyatro oyunu afişi), 1898. Ek 4: Alphonse Mucha, “Doğa”, 1899. Bunun yanında mobilya dekorasyonu, kumaş ve duvar kâğıdı desenleri, takı tasarımı ve iç mimari örnekleri de fazla süslemecidir ve akıma ait tipik çizgileri içerir. Gustav Klimt’in biçimde yüzeysel ve altın varak takviyeli dekoratif anlatımı, Alphonse Mucha’da detaylı, floral yapılarla öne çıkmıştır. Bitkisel motiflerin organik yapıları, mobilya dekorasyonu ve mimari elemanlarda da kendini göstermektedir. Devinim halindeki çizgiler, eserlerdeki dekoratif unsuru arttırmaktadır. Zaman içerisinde bazı Art Nouveau sanatçılarının bu yoğun süslemeciliğin işlevin önüne geçtiği düşüncesi ise yavaş yavaş Bauhaus düşüncesinin yani bu stilin daha modern hareketinin temelini atmaya başlamıştır (Art Story). 967 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Ek 5: Antoni Gaudi, “Sagrada Familia Kefaret Kilisesi”, Barcelona, 1882-günümüz. Ek 6: Joseph M. Olbrich “Secession Haus”, Viyana, 1898-99. Ek 7: Hector Guimard, “Castel Beragner Girişi”, Paris, 1894-98. Ek 8: Victor Horta, “Hotel Solvay Merdiven Başı, Brüksel, 1894. 968 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Ek 9: Victor Horta, “Saat”, 1895. Ek 10: Gustav Gurschner,“Masa lambası”, 1890lar. Ek 11: Tiffany Studios, “Mavi Salkım Masa lambası” BAUHAUS OKULU’NUN TARİHÇESİ, SANAT İLE ÜRETİM ÜZERİNDEKİ ETKİSİ VE GENEL ÖZELLİKLERİ Bauhaus’un kökeni esasında 19.yüzyıla dayandırılabilir. Sanayi Devrimi ile İngiltere’de baş gösteren makine üretimi ve üretimin tamamen bu şekilde yapılmaya başlanması ile zaman içerisinde sanat ve zanaatı birleştiren akımların doğması kaçınılmaz olmuştur. Bu akımlar ile sanat, günlük kullanım eşyalarında da kendisini göstermeye başlarken, üretimin makine yoluyla değil geleneksel yollarla yapılması teşvik edilmekteydi. Arts And Crafts ve bundan doğan Art Nouveau akımları İngiltere ve Avrupa’nın genelinde bu yönelimin sonucunda doğan akımlar olarak değerlendirilebilir. 969 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Bauhaus’un doğduğu Almanya’da ise benzer bir motivasyonla sanat ve zanaatın birleştirilmesi ve kalite kaygısı, sanayinin yükselişte olduğu ülkenin bu üretim yöntemini kucaklamasıyla yeni bir şekil almıştır. İngiltere’deki gruplar gibi makineleşmeyi reddetmeyen Bauhaus, kendi manifestosunda belirtildiği üzere “ressam, heykeltıraş ve mimarın bir ve aynı kişi olacağı” bir sistem kurmak amacıyla 1919’da Uygulamalı Güzel sanatlar Okulu ve Güzel Sanatlar Akademisi’nin birleştirilmesiyle doğan bir kurum olarak faaliyetine başlar. Kurumda eğitim veren mimar, sanatçı ve uygulayıcıların düşüncesi, Orta Çağ’da da olan bu çoklu bakış açısıyla sanat eseri ruhuna sahip günlük kullanım eşyaları yaratabilmek, güzel sanatlar ve tasarımı birleştirmekti (Erden: 2016, s:255). Bauhaus okulundaki eğitim-öğretimin temeli, becerileri geliştiren atölye sistemi üzerine kurulmuştur fakat amaç zanaatkar yetiştirmek değildir. Bu atölyeler araştırma laboratuvarı gibi kullanılarak endüstride kullanılacak ürün prototipleri hazırlanarak sanatçılar tarafından hazırlanan ürünler hayata geçirilmiştir (Erkmen: 2020, s:18). 20.yüzyılın en modernist çizgiye sahip sanat okulu olan Bauhaus, 1933’te Nazi baskısı altında kapatılmasına kadar sanatın şekillendirmiş ve kapatılmasından çok sonra bile Avrupa’da ve Chicago’da tekrar açılan Bauhaus okulu ile Amerika Birleşik Devletleri’nde etkili olmaya devam etmiştir. Okulun kuruluş amaçlarından biri de bünyesinde eğitim gören sanatçı adaylarını toplumun sosyal konuları hakkında bilinçlendirmek ve onlara sorumluluk vermekti. Kurulduğu zaman Almanya büyük bir karışıklık içinde bulunmasına karşın bu devlet kurumu, sanat ile endüstriyi birleştiren yapısı ile endüstri çağının düşüncesini ortaya koyuyordu. Okulun başına getirilen mimar Walter Gropius’un öngörülü bakış açısı, sanat ve tasarım arasındaki ortak noktaları çok iyi görerek buna göre uygulamalı bir eğitim programı hazırlamıştır. Mimarlık, resim ve yontu alanlarında eğitim verilen bu kurumdaki serbest sanat ve uygulamaya dayalı sanatların ayrımı yapılmamaktaydı (Erkmen:2020, s.18). Uygulamaların endüstriye yönelik olması ve çeşitliliği, okulun yeni başlayan yüzyılın gereksinimlerini karşılayan yeni bir sanatçı profilini ortaya koymasına zemin hazırlamaktaydı. Yeni çağ ile belirginleşen anıtsal sanat – dekoratif sanat ayrımında da Bauhaus ile bir tamamlanma meydana gelmiş ve Antik dönemdeki birlikteliğe dönülebilmiştir (Soykan:2020, s.142). 970 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Ek 12: Walter Gropius, “Fagus Fabrikası”,1910. Ek 13: Walter Gropius, “Bauhaus Binası”,1925-6. Ek 14: Laszlo Moholy Nagy, “Photogram”, 1926. Ek 15: Laszlo Moholy Nagy, “Bir Elektrik Sahnesi İçin Işık Probu”, 1930. 971 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Ek 16: Marcel Breuer, “Klüp Sandalyesi”,1925. Ek 17: Herbert Bayer’in Universal Bayer için yazı arketipi, 1925. Ek 18: Anni Albers, “Duvar Halısı”, 1926. Ek 19: Marianne Brandt, “Model No.MT 49”, 1927. 972 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) SONUÇ Antik Çağ’da başlayan gelenek neticesinde sanat ve zanaat birbirlerini besleyen iki oluşum olagelmiştir. Orta Çağ’ın sanat eserlerinin birçoğunda da bu geleneksel üretim yöntemlerinin varlığı belirgindir. Sanat ve zanaatın beraber ilerlemesi, günlük kullanım eşyalarının tasarımda yüksek sanat değeri taşıması ve bir sanatçı-zanaatkar kişi profilinin varlığı, zaman içerisinde birbirinden ayrılarak değerlerin yeniden düşünülmesine sebep olmuştur. Yeni Çağ’da üniversitelerin temelinin kurulması ve sanatın özgün doğası gereği tekrar üretim olan zanaattan yüce olduğu düşüncesi ile resim, heykel ve mimari; içinde tasarım unsurları barındıran kullanım eşyalarının üretimi karşısında bir adım öne çıkmıştır. Endüstri Devrimi ile makineleşmenin devreye girerek seri üretimin insan hayatında kullanılan eşyaları üretmeye başlaması ile kullanılan tasarımların kalitesi gitgide bozulmuş ve sanat değeri taşımamaları yüzünden 19.yüzyıl ortalarında sanat camiası tarafından bir tepkiyle karşılanmıştır. İngiltere’de Arts and Crafts akımının öncülüğünde başlayan bu tepki, Art Nouveau akımıyla kıtanın geneline yayılarak sanatın hemen her alanında sanat-tasarım sıralamasına denge getirmeye çalışmış, daha sonra 20.yüzyılın başı ile Bauhaus Okulu’nun kurulması ve faaliyete başlaması ile sanatçının yeni tanımı ortaya konmuş olmaktaydı. Bu yeni tanıma göre sanatçı, hem zanaatkar hem mühendis hem de mimar olarak sanat, tasarım ve uygulamalı alanların hepsine hakim olarak mezun olmalı ve bu yeni endüstri çağında sanatsal bir üretim gerçekleştirebilmeliydi. Gerek Art Nouveau gerekse Bauhaus, Antik Çağ ile başlayarak Orta Çağ ile devam eden ve daha sonra Yeni Çağ’da yeniden formüle edilen sanat-zanaat dengesini yeniden aynı seviyeye çekmeye çalışmış, üretimin yüksek sanat kalitesi taşıması, aynı zamanda sanatçının üretimi bilmesi yönünde düşünceleri dünyayı etkilemiş iki oluşumdur. KAYNAKÇA Antmen, A. (2018). Sanatçılardan Yazılar ve Açıklamalarla 20.Yüzyıl Batı Sanatında Akımlar, İstanbul: Sel yayıncılık, s.107,117-8. Art, Britannica, https://www.britannica.com/art/visual-arts, Erişim tarihi: 17,02.2022. Art Term Craft, Tate, https://www.tate.org.uk/art/art-terms/c/craft, Erişim tarihi: 17.02.2022. Belle Epoque, Vikipedi, https://tr.wikipedia.org/wiki/Belle_Époque, Erişim tarihi: 15.02.2022. Cömert, B. (1999). Mitoloji ve İkonografi, Ankara: Ayraç Yayınevi. Erden, O. (2016). Modern Sanatın Kısa Tarihi, İstanbul: Hayalperest yayınları, s.254. Erkmen, N. (2020). Bauhaus: Modernleşmenin Tasarımı, Der: Ali Artun, Esra Aliçavuşoğlu, İstanbul: İletişim Yayınları, s.17. 973 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Goulding, S. (2005). International Arts and Crafts, Londra: Flame Tree Publishing, s.13. Prette, M.C. (2008). Capire L’arte. Firenze: Giunti, s.306. Soykan, Ö.N.(2020). Estetik ve Sanat Felsefesi, İstanbul: Bilge Kültür Sanat The Arts and Crafts Movement, https://www.theartstory.org/movement/arts-and-crafts/historyand-concepts/ Görsel Malzeme Kaynakçası Ek 1: https://www.diken.com.tr/haftanin-eseri-the-kiss-gustav-klimt/ Ek 2: Goulding, S. (2005). Art Nouveau, Londra: Flame Tree Publishing. Ek 3: Goulding, S. (2005). Art Nouveau, Londra: Flame Tree Publishing. Ek 4: Goulding, S. (2005). Art Nouveau, Londra: Flame Tree Publishing. Ek 5: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Sagfampassion.jpg Ek 6: https://smarthistory.org/olbrich-secession/ Ek 7: https://www.unjourdeplusaparis.com/en/paris-insolite/le-castel-beranger-art-nouveauparis Ek 8: Goulding, S. (2005). Art Nouveau, Londra: Flame Tree Publishing. Ek 9: Goulding, S. (2005). Art Nouveau, Londra: Flame Tree Publishing. Ek 10: Goulding, S. (2005). Art Nouveau, Londra: Flame Tree Publishing. Ek 11: Goulding, S. (2005). Art Nouveau, Londra: Flame Tree Publishing. Ek 12: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Fagus_Gropius_Hauptgebaeude_200705_wiki_fron t.jpg Ek 13: https://www.flickr.com/photos/naterobert/4682690461 Ek 14: https://suzannelovellinc.com/blog/moholy-nagy-and-bauhaus/ Ek 15: https://www.tate.org.uk/research/publications/tate-papers/08/replicas-of-laszlomoholy-nagys-light-prop-busch-reisinger-museum-and-harvard-university-art-museums Ek 16: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Bauhaus_Chair_Breuer.png Ek 17: https://en.wikipedia.org/wiki/Herbert_Bayer Ek 18: https://www.tate.org.uk/whats-on/tate-modern/exhibition/anni-albers Ek 19: http://www.artnet.com/artists/marianne-brandt/tea-infuser-model-no-mt-49U9D0MFkgtIcmOqVF0V-oEQ2 974 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) MÜZİSYENLERİN SAHNEDE KARŞILAŞTIĞI SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ THE PROBLEMS MUSICIANS FACE ON THE STAGE AND SOLUTION SUGGESTIONS Ferdi KARAÖNÇEL Dr. Öğr. Üyesi, Hakkari Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü Assist. Prof. Dr., Hakkari University, Faculty of Education, Department of Fine Arts Education ORCID ID: 0000-0001-9519-1003 ÖZET Kültürel ögelerin gelecek kuşaklara aktarılmasında, eğitimde, inançta, sağlık ve eğlence gibi alanlarda kullanılan müzik, sahne sanatları içerisinde yer alan önemli sanat alanlarından biridir. Sahnelerde gerek profesyonel gerekse amatör olarak icra edilen müzik, günlük yaşantımızda büyük bir yer kaplamakta ve kendine özgü karakteristik özellikleri her zaman içerisinde barındırmaktadır. Müziğin karakteristik özellikleri, profesyonel veya amatör ayrımı olmaksızın müziği icra eden kişilerin sahne ile ilgili birtakım yetkinliklere ve tecrübelere sahip olmasını gerektirir. Bu çalışmada, Sivas ili merkezinde canlı müzik yapan müzisyenlerin; sahnede karşılaştıkları sorunlar ve bu sorunlar için sundukları çözüm önerilerini tespit etmek amaçlanmıştır. Çalışmada nicel araştırma yöntemlerinden tarama araştırması modeli kullanılmış ve bu bağlamda Sivas ili merkezinde canlı müzik yapan 103 müzisyene, sahnede karşılaştığı sorunlar ve çözüm önerileri ile ilgili anket uygulanmıştır. Elde edilen veriler tablolar aracılığı ile görselleştirilmiş ve yorumlanmıştır. Çalışma sonuçlarında müzisyenlerin; sahne performansı ve müzikal açıdan yaşadıkları sorunlar, kullandıkları ekipmanlarda yaşadıkları sorunlar, sürekli olarak sahne almadıkları farklı solist ve çalgı icracıları ile sahne aldıklarında yaşadıkları sorunlar, mekân sahipleri, mekân çalışanları ve sahne alınan mekânlara gelen müşteriler ile ilgili yaşadıkları sorunlar tespit edilmiş ve müzisyenlerin bu sorunlar için sundukları çözüm önerilerine yer verilmiştir. Anahtar Kelimeler: Müzisyenler, Canlı Müzik, Sahne Performansı, Müzik Performansı, Sahnede Karşılaşılan Sorunlar. 975 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ABSTRACT Music has an important place in the transfer of cultural elements to future generations and in the fields of education, religion, health, and entertainment, and it is one of the important types of performance arts. Music performed on the stage, both in professional and amateur contexts, has an important place in daily life with its distinctive characteristics. The characteristics of music require that the performers of music, whether professional or amateur, have a certain level of competency and experience in terms of being on the stage. The purpose of this study is to identify the problems that the musicians who perform live music in Sivas city center face while on stage and the solutions they suggest to solve these problems. In the study, survey research model, one of the quantitative research methods, was used and a questionnaire was applied to 103 musicians who perform live music in Sivas city center regarding the problems they face while on stage and their solution suggestions for these problems. The data obtained were visualized and interpreted through tables. As a result of the study, the problems the musicians had on stage in terms of performance and the music, the problems they had with the musical equipment, the problems they had when they shared the stage with different soloists and instrument performers, the problems they had with the venue owners, the venue staff, and the customers have been identified and the solution suggestions of the musicians for these problems have been included. Keywords: Musicians, Live Music, Stage Performance, Musical Performance, Problems on Stage. GİRİŞ Müzik geçmişten günümüze gelişimini devam ettiren ve hayatın her alanında kullanılan sanat alanlarından biridir. "Müzik" kelimesinin kökeninin Yunanca "Mousike Tekhne" (Müzik Becerisi) teriminden gelmektedir (Say, 2005). Müzik, duygu dünyamızdaki objelerin seslere dönüştüğü sanatsal bir anlatım şeklidir. Uçan (2005:10) müziği “Duygu, düşünce, tasarım ve izlenimleri, belirli bir amaç ve yöntemle belirli bir güzellik anlayışına göre birleştirilmiş seslerle işleyip anlatan estetik bir bütün” olarak tanımlamaktadır. Sahne sanatları içerisinde önemli bir yer kaplayan müziğin; kültürel aktarımda, eğitimde, inançta, sağlıkta ve eğlence alanlarında büyük etkilere sahip olduğu bilinmektedir. Kültür; “tarihsel, toplumsal gelişme süreci içinde yaratılan bütün maddi ve manevi değerler ile bunları yaratmada, sonraki nesillere iletmede kullanılan, insanın doğal ve toplumsal çevresine egemenliğinin ölçüsünü gösteren araçların (https://sozluk.gov.tr/). 976 bütünü” şeklinde tanımlanmaktadır 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Kültürel aktarımın en önemli unsurlarından biri olan müzik, geçmişten gelen müzik kültürü ile ilgili izlerin günümüze taşınmasındaki kaynakların başında yer almaktadır. Müzik kültürü; “insanlığın yaşam süresinde oluşturduğu, maddi manevi olgular üzerine biçimlendirdiği, geliştirdiği ve aktardığı müzikal ürünlerin tümü” şeklinde tanımlanmaktadır (Nacakcı, 2015:28). Bir başka tanımda "Müzik kültürü, müziğin bütün alan ve dallarında gelişkin bir kavrayışla belli müzikal ölçütlere göre davranışta bulunma düzeyini temsil eder. Karşılaştırma ve eleştirme gibi yetkinlik gerektiren davranış biçimleri de bu kapsama girer" şeklinde belirtilmektedir (Say, 2005:262). Müzik kavramından bahsedildiğinde akla ilk olarak bu alanın sanatsal boyutu gelir. Müzik icra edildiği alanlarda (konser sahneleri, eğlence amaçlı mekânlar vb.) kendine özgü karakteristik özellikleri her zaman içerisinde barındırmaktadır. Bu karakteristik özellikler yer ve mekânlara göre farklılıklar gösterse de müzisyenlerin müzik performanslarını sergileyebilmeleri için sahne ile ilgili birtakım yetkinliklere ve tecrübelere sahip olmasını gerektirir. Bu yetkinlikler içerisinde çalgı icracılarının çalgıya olan hakimiyetleri, ses icracılarının seslerine olan hakimiyetleri hem çalgı hem ses icracılığını aynı anda yapan müzisyenlerin ise çalgı ve ses icrası ile ilgili iki becerinin tüm özelliklerine hâkim olması gerekmektedir. Müzik alanı içerisinde icra ile ilgili bu önemli becerilerin yanı sıra sahne, mekân ve dinleyici kitlesi ile ilgili deneyim ve tecrübelerinde müzik performansı üzerinde büyük etkileri vardır. Müzisyenlerin sahnede müzikal becerilerini sergilemelerinden bahsedildiğinde akla ilk olarak canlı müzik kavramı gelmektedir. Canlı müzik, sahnede seyirci karşısında bir ya da birkaç müzisyenin, çalgıları ile birlikte, solist eşliğinde veya solist olmadan yaptıkları müzikal dinletiler şeklinde ifade edilebilir. Erdoğan (2013:8) canlı müziği "seyirci önünde gerçek enstrüman ve seslerle yapılan müzik türü" olarak tanımlamaktadır. Sahne alınan mekânlar içerisinde; konser salonları, açık hava konser sahneleri, düğün ve balo salonları, yemekli mekânlar, kafeler, barlar vb. mekânlar bulunmaktadır. Müzisyenlerin sahne aldıkları mekânlarda sahne performansı ve müzikal olarak yaşadıkları sorunlar haricinde; kullanılan ekipmanlar, farklı icracılar ile sahne alma, mekân sahipleri, mekân çalışanları, sahne alınan mekânların maddi olarak yeterlilikleri, sahne alınan mekâna gelen müşteriler ile ilgili problemler vb. birçok sorun yaşadığı görülmektedir. Bundan dolayı müzisyenler sahne aldıkları mekânlarda yaşadıkları sorunlara karşı tecrübe kazanmakta ve çözüm yolları üretmektedirler. Bu çalışma, Sivas ili merkezinde canlı müzik yapan müzisyenlerin sahnede yaşadığı sorunlar ve bu sorunlar için sundukları çözüm önerilerini tespit etmek amacıyla yapılmıştır. 977 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) YÖNTEM Çalışmada, nicel araştırma yöntemlerinden tarama araştırması modeli kullanılmıştır. Tarama araştırması “bir konuya ya da olaya ilişkin katılımcıların görüşlerinin ya da ilgi, beceri, yetenek, tutum vb. özelliklerinin belirlendiği genellikle diğer araştırmalara göre daha büyük örneklemler üzerinde yapılan araştırmalara” denir (Frankel & Wallen, 2006, Akt. Büyüköztürk vd., 2018). Bu bağlamda Sivas ili merkezinde sahne alan 103 müzisyene “Google Form” aracılığı ile anket uygulanmış ve müzisyenlerden; cinsiyetleri, yaşları, eğitim durumları, müzisyenlik haricinde farklı bir meslek ile ilgilenme durumları, kaç yıldır sahne aldıkları, sahnede kullandıkları çalgıları, sahne aldıkları mekânlar, sahnede yaşadıkları sorunlar ve bu sorunlar için sundukları çözüm önerileri vb. konular hakkında bilgiler toplanılmıştır. Elde edilen veriler frekans ve yüzdeleri de belirtilerek tablolar aracılığı ile görselleştirilmiş ve yorumlanmıştır. BULGULAR Müzisyenlere Uygulanan Anket Analizleri ve Yorumları Çalışmanın bu bölümünde Sivas ili merkezinde sahne alan 103 müzisyenin, sahnede karşılaştığı sorunlar ve bu sorunlara yönelik olarak sundukları çözüm önerilerini içeren anket verilerine ait analizler yer almaktadır. Anket verileri, sorulan soruların türlerine göre tablolar aracılığı ile görselleştirilmiş ve yorumlanmıştır. Tablo 1. Cinsiyet Cinsiyet f % Kadın 18 17,5 Erkek 85 82,5 TOPLAM 103 100 Müzisyenlerin cinsiyet dağılımları üzerine yapılan analizlerde; kadın müzisyenlerin %17,5 erkek müzisyenlerin ise %82,5 orana sahip olduğu tespit edilmiştir. Ulaşılabilen müzisyenlerden alınan veriler doğrultusunda Sivas ili merkezindeki müzisyenlerin çoğunluğunun erkeklerden oluştuğu söylenebilir. Tablo 2. Yaş Yaş f % 15-24 Arası 12 11,7 25-34 Arası 40 38,8 35-44 Arası 27 26,2 45-54 Arası 19 18,4 55 ve Üstü 5 4,9 TOPLAM 103 100 978 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Müzisyenlerin yaşları ile ilgili yapılan analizlere bakıldığında; %38,8 oranla "25-34 Yaş Aralığının" ilk sırada yer aldığı, %26,2 oranla "35-44 Yaş Aralığının" ikinci sırada ve %18,4 oranla "45-54 Yaş Aralığının" üçüncü sırada yer aldığı tespit edilmiştir. Diğer yaş aralıklarının ise düşük oranlarla dağılımda yer aldığı görülmektedir. Buradan hareketle Sivas ili merkezindeki müzisyenlerin çoğunluğunun 25-34 yaş aralığındaki müzisyenlerden oluştuğu söylenebilir. Tablo 3. Eğitim Durumu Eğitim f % İlkokul 7 6,8 Ortaokul 7 6,8 Lise 33 32 Üniversite 48 46,6 Yüksek Lisans 8 7,8 Doktora - - TOPLAM 103 100 Müzisyenlerin eğitim durumları açısından yapılan incelemelerde; %46,6 oranla "Üniversite" mezunlarının ilk sırada, %32 oranı ile "Lise" mezunların ikinci sırada ve %7,8 oran ile "Yüksek Lisans" mezunlarının üçüncü sırada olduğu tespit edilmiştir. "Doktora Mezunu" müzisyene rastlanılmazken "İlkokul" ve "Ortaokul" mezunu müzisyenlerin ise düşük oranlarla dağılımda yer aldığı görülmektedir. Tablo 4. Müzisyenlik Haricindeki Meslek Durumu Farklı Meslek Durumu f % Evet 63 61 Hayır 40 39 TOPLAM 103 100 Müzisyenlerin müzik mesleği haricinde farklı bir meslek ile ilgilenme durumları üzerine yapılan analizlerde; 63 (%61) müzisyenin müzisyenlik haricinde farklı mesleklerle de ilgilendiği, 40 (%39) müzisyenin ise sadece müzik mesleği ile ilgilendiği tespit edilmiştir. Buradan hareketle Sivas ili merkezindeki müzisyenlerin yarısından fazlasının müzik mesleği harici bir meslek ile ilgilendiği söylenebilir. Tablo 5. Müzisyenlerin Sahne Tecrübelerine Ait Bilgiler Tecrübe f % 1-4 Yıl 7 6,8 5-9 Yıl 26 25,2 10-14 Yıl 23 22,3 15-20 Yıl 18 17,5 21 Yıl ve Üstü 29 28,2 TOPLAM 103 100 979 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Müzisyenlerin sahne tecrübeleri ile ilgili yapılan incelemelerde; "21 Yıl ve Üstü" sahne alan müzisyenlerin %28,2 oranla ile ilk sırada olduğu, "5-9 Yıl" sahne alan müzisyenlerin %25,2 oranla ikinci sırada olduğu ve "10-14 Yıl" sahne alan müzisyenlerin ise %22,3 oran ile üçüncü sırada olduğu tespit edilmiştir. Diğer yıl aralıklarının ise düşük oranlar ile dağılımda yer aldığı görülmektedir. Tablo 6. Müzisyenlerin Sahnede Kullandığı Çalgılar Çalgılar f % Klavye (org) 22 21,4 Bağlama 18 17,4 Gitar 13 12,6 Keman 9 8,7 Flüt 7 6,8 Kaval-Ney-Zurna 6 5,8 Solist 6 5,8 Ritim Sazlar 5 4,9 Viyolonsel 5 4,9 Piyano 4 3,9 Klarnet 3 2,9 Ud 2 1,9 Kanun 1 1 Tambur 1 1 Kemane 1 1 TOPLAM 103 100 Müzisyenlerin sahnede kullandıkları çalgılar üzerine yapılan analizlerde; ana çalgısı "Klavye (Org)" olan müzisyenlerin %21,4 oranla ilk sırada olduğu, ana çalgısı "Bağlama" olan müzisyenlerin %17,4 oranla ikinci sırada olduğu ve ana çalgısı "Gitar" olan müzisyenlerin ise %12,6 oranla üçüncü sırada yer aldığı tespit edilmiştir. Diğer çalgıların ise düşük oranlarla dağılımda yer aldığı görülmektedir. Tablo 7. Müzisyenlerin Çalgı İcrası Sırasında Solistlik Yapma Durumları Solistlik İcrası f % Evet 52 50,5 Hayır 51 49,5 TOPLAM 103 100 Müzisyenlerin sahnede çalgı icrası sırasında solistlik yapma durumları açısından yapılan analizlerde; 52 (%50,5) müzisyenin çalgı icrası ile birlikte solistlik yaptığı, 51 (%49,5) müzisyenin ise sahnede sadece çalgı icrası yaptığı tespit edilmiştir. Buradan hareketle müzisyenlerin yarısının çalgı icrasının yanı sıra ses (solistlik) icrasına da hâkim olduğu söylenebilir. Tablo 8. Müzisyenlerin Sahne Aldıkları Mekânların Dağılımları 980 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Mekânlar f % Düğün ve Balo Salonları 86 83,5 Yemekli Mekânlar 65 63,1 Kafeler 60 58,3 Barlar 22 21,4 Müzisyenlerin sahne aldıkları mekânlar açısından yapılan incelemelerde; "Düğün ve Balo Salonları" %83,5 ile ilk sırada, "Yemekli Mekânlar" %63,1 oranla ikinci sırada, "Kafeler" %58,3 oranla üçüncü sırada ve "Barlar"ın ise %21,4 oranla dördüncü sırada yer aldığı görülmüştür. Mekânlar açısından yapılan analiz sonuçlarına bakıldığında müzisyenlerin birçoğunun farklı mekânlarda sahne aldığı söylenebilir. Tablo 9. Müzisyenlerin Sahnede Kullandıkları Ses Sisteminin Kendilerine Ait Olup Olmadığı Ses Sistemi f % Evet 9 8,7 Hayır 94 91,3 TOPLAM 103 100 Müzisyenlerin sahnede kullandıkları ses sisteminin kendilerine ait olup olmadığı üzerine yapılan incelemelerde; 9 (%8,7) müzisyenin sahnede kullandığı ses sistemi kendine ait iken, 94 (%91,3) müzisyenin ise sahnede kullandığı ses sisteminin kendine ait olmadığı tespit edilmiştir. Analiz sonuçlarına bakıldığında müzisyenlerin yükünü hafifletmek ve iş gücünü hızlandırabilmek için mekânların hemen hemen hepsinin sabit ses sistemine sahip olduğu söylenebilir. Tablo 10. Müzisyenlerin Sahnede Sorun Yaşadıkları Ekipmanların Dağılımı Ekipmanlar f % Kablolar (Mikrofon, Hoparlör vb.) 84 81,6 Mikrofonlar 57 55,3 Mikser 29 28,2 Hoparlörler 22 21,4 Mikrofon Ayaklıkları ve Nota Sehpaları 12 11,7 Amplifikatör 8 7,8 Işık Sistemleri 3 2,9 Herhangi Bir Sorun Yaşamıyorum 2 1,9 Müzisyenlerin sahnede sorun yaşadığı ekipmanlar üzerine yapılan analizlerde; en fazla sorun yaşanan ekipmanların "Kablolar (Mikrofon, Hoparlör vb.)" (%81,6), "Mikrofonlar" (%55,3), "Mikser" (%28,2) ve "Hoparlörler" (%21,4) olduğu tespit edilirken diğer sorun yaşanan ekipmanların ise düşük oranlar ile dağılımda yer aldığı tespit edilmiştir. En fazla sorun yaşanan ekipmanların tamamının sahnede yoğun olarak kullanılan ve hassas özelliklere sahip olan ekipmanlardan olduğu söylenebilir. 981 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Tablo 11. Müzisyenlerin Sahnede Sorun Yaşadıkları Ekipmanlar ile İlgili Çözüm Önerileri Ekipmanlar f % Yedek Kablo Bulundurma 84 81,6 Yedek Mikrofon Bulundurma 56 54,4 Yedek Mikser Bulundurma 22 21,4 Yedek Hoparlör Bulundurma 21 20,4 Yedek Amplifikatör Bulundurma 6 5,8 Yedek Mikrofon Ayaklığı ve Nota Sehpası Bulundurma 6 5,8 2 1,9 Işık Sistemlerinde Sorun Olduğunda Mekândaki Tavan Aydınlatmalarını Kullanma Müzisyenlerin sahnede sorun yaşadığı ekipmanlar ile ilgili çözüm önerilerine bakıldığında; daha önce sahnede yaşadıkları sorunlara dayanarak yanlarında veya sahne aldıkları mekânlarda "Yedek Kablo " (%81,6), "Yedek Mikrofon" (%54,4), "Yedek Mikser" (%21,4), "Yedek Hoparlör" (%20,4), "Yedek Amplifikatör" (%5,8), "Yedek Mikrofon Ayaklığı ve Nota Sehpası" (%5,8) bulundurarak sorunlarını giderdikleri tespit edilmiştir. Ayrıca müzisyenlerin, ışık sistemlerinde yaşadıkları sorunlarda sahne alınan mekânların tavan aydınlatmalarını kullanarak (%1,9) sorunlarını çözümledikleri görülmektedir. Tablo 12. Müzisyenlerin Sürekli Olarak Birlikte Sahne Almadıkları Solistler ile Sahne Aldıklarında Karşılaştıkları Sorunlar Karşılaşılan Sorunlar f % Eserlerin Seslendirileceği Tonların Seçimi ile ilgili Sorunlar 54 52,4 Solist ve Sazlar Arasındaki Uyum Sorunları 43 41,7 Repertuvar Sorunu 42 40,8 Sound Sorunları 25 24,3 Seslendirilecek Olan Eserlerin Tarzları (THM, TSM, Arabesk, Pop vb.) ile İlgili Sorunlar 17 16,5 Müzisyenlerin sürekli olarak birlikte sahne almadıkları solistler ile sahne aldıklarında yaşadıkları sorunlara yönelik analizlere bakıldığında; ilk sırada "Eserlerin Seslendirileceği Tonların Seçimi ile ilgili Sorunlar" (%52,4), ikinci sırada "Solist ve Sazlar Arasındaki Uyum Sorunları" (%41,7) üçüncü sırada ise "Repertuvar Sorunu" (%40,8) olduğu tespit edilmiştir. Diğer sorunların ise düşük oranlarla dağılımda yer aldığı görülmektedir. Yüksek oranlara sahip olan bu sorunların icra açısından oldukça önemli olduğu söylenebilir. Tablo 13. Müzisyenlerin Sürekli Olarak Birlikte Sahne Almadıkları Solistler ile Sahne Aldıklarında Karşılaştıkları Sorunlara Yönelik Çözüm Önerileri Karşılaşılan Sorunların Çözümleri f % Sahne Öncesinde Seslendirilecek Olan Eserlerin Tonlarını Belirleme 61 59,2 Sahne Öncesinde Repertuvar Seçimi Yapma 46 44,7 Solist ve Sazlar Arasındaki Uyum Sorunları için Sürekli Olarak Prova Alma 41 39,8 Sahne Öncesinde Sound Check Yapma 25 24,3 982 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Sahne Öncesinde Seslendirilecek Olan Eserlerin Tarzlarını Belirleyerek Solist ile Birlikte Prova Alma 21 20,4 Müzisyenlerin sürekli olarak birlikte sahne almadıkları solistler ile sahne aldıklarında yaşadıkları sorunların çözüm önerilerine bakıldığında; ilk sırada "Sahne Öncesinde Seslendirilecek Olan Eserlerin Tonlarını Belirleme" (%59,2), ikinci sırada "Sahne Öncesinde Repertuvar Seçimi Yapma" (%44,7) ve üçüncü sırada ise "Solist ve Sazlar Arasındaki Uyum Sorunları için Sürekli Olarak Prova Alma" (%39,8) önerilerinin yüksek oranlara dağılımda yer aldığı görülmektedir. Diğer çözüm önerilerin ise icra üzerindeki etkisinin daha az olması nedeni ile ise düşük oranlara sahip olduğu söylenebilir. Tablo 14. Müzisyenlerin Sürekli Olarak Birlikte Sahne Almadıkları Farklı Çalgı İcracıları ile Sahne Aldıklarında Karşılaştıkları Sorunlar Karşılaşılan Sorunlar f % Sazlar Arasındaki Uyum Sorunları 78 75,7 Eserlerin Seslendirileceği Tonların Seçimi ile ilgili Sorunlar 49 47,6 Sound Sorunları 33 32 Repertuvar Sorunu 18 17,5 9 8,7 Seslendirilecek Olan Eserlerin Tarzları (THM, TSM, Arabesk, Pop vb.) ile İlgili Sorunlar Müzisyenlerin sürekli olarak birlikte sahne almadıkları farklı çalgı icracıları ile sahne aldıklarında karşılaştıkları sorunlar açısından yapılan analizlere bakıldığında; ilk sırada "Sazlar Arasındaki Uyum Sorunları" (%75,7), ikinci sırada "Eserlerin Seslendirileceği Tonların Seçimi ile ilgili Sorunlar" (%47,6) ve üçüncü sırada ise "Sound Sorunları" (%32) geldiği görülmektedir. Yüksek oranlara sahip olan bu sorunların icra açısından önemli olduğu söylenebilir. Tablo 15. Müzisyenlerin Sürekli Olarak Birlikte Sahne Almadıkları Farklı Çalgı İcracıları ile Sahne Aldıklarında Karşılaştıkları Sorunlara Yönelik Çözüm Önerileri Karşılaşılan Sorunların Çözümleri f % Sahne Öncesinde Tüm Sazlar ile Birlikte Prova Yapma 80 77,7 Sahne Öncesinde Seslendirilecek Olan Eserlerin Tonlarını Belirleme 54 52,4 Sahne Öncesinde Sound Check Yapma 39 37,9 Sahne Öncesinde Repertuvar Seçimi Yapma 23 22,3 16 15,5 Sahne Öncesinde Seslendirilecek Olan Eserlerin Tarzlarını (THM, TSM, Arabesk, Pop vb.) Belirleme Müzisyenlerin sürekli olarak birlikte sahne almadıkları farklı çalgı icracıları ile sahne aldıklarında karşılaştıkları sorunlara yönelik çözüm önerileri incelendiğinde; ilk sırada "Sahne Öncesinde Tüm Sazlar ile Birlikte Prova Yapma" (%77,7), ikinci sırada "Sahne Öncesinde Seslendirilecek Olan Eserlerin Tonlarını Belirleme" (%52,4) ve üçüncü sırada ise "Sahne Öncesinde Sound Check Yapma" (%37,9) önerilerinin geldiği görülmektedir. Diğer çözüm 983 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) önerilerin ise icra üzerindeki etkisinin daha az olmasından dolayı düşük oranlarla dağılımda yer aldığı söylenebilir. Tablo 16. Müzisyenlerin Herhangi Bir Derneğe Bağlı Olarak Çalışmak İsteme Durumları Derneklere Bağlı Olarak Çalışma Durumu f % Evet 33 32 Hayır 70 68 TOPLAM 103 100 Müzisyenlerin herhangi bir derneğe bağlı olarak çalışma durumlarına yönelik olarak yapılan analizlerde; 33 (%32) müzisyen "Evet" cevabı verirken 70 (%68) müzisyenin ise "Hayır" cevabı verdiği tespit edilmiştir. Buradan hareketle önceki tablolarda belirtilen (Bkz. Tablo 4) müzisyenlerin müzik harici bir işle ilgilenme durumlarına ait tespitlere dayanarak "Evet" cevabını veren 33 (%32) müzisyenin müzik mesleğinden maddi olarak istenilen kazancı elde edemediği söylenebilir. Tablo 17. Sahne Alınan Mekânların Maddi Açıdan Yeterlilik Durumu Yeterlilik Durumu f % Yeterli 2 1,9 Yeterli Değil 101 98,1 TOPLAM 103 100 Müzisyenlerin sahne aldıkları mekânların maddi açıdan yeterlilik durumları açısından yapılan incelemelerde; 2 (%1,9) müzisyenin "Yeterli" görüşünü belirttiği görülürken 101 (%98,1) müzisyenin ise "Yeterli Değil" görüşünü belirttiği tespit edilmiştir. Tablo 17'deki veriler tablo 4 ve tablo 16'ya ait veriler ile birlikte değerlendirildiğinde; müzisyenlerin bir kısmının farklı meslekler ile ilgilenmeleri ve bazı müzisyenlerin ise derneklere bağlı olarak çalışmak istemesi sahne alınan mekânların maddi açıdan yeterli olmadığı görüşünü desteklemektedir. Tablo 18. Müzisyenlerin Sahne Aldıkları Mekânları Maddi Olarak İyileştirme Önerileri Mekânları Maddi Olarak İyileştirme Önerileri f % 62 60,2 Sahne Alınan Müzik Türüne Göre Küçük Gruplar Oluşturarak Sezona Ait Fiyat Tarifesi Belirleme 46 44,7 Bir Derneğe Bağlı Olarak Yıllık Belirlenecek Olan Bir Tarife ile Çalışma 32 31,1 17 16,5 12 11,7 Herhangi Bir Dernek veya Esnaf Odasına Bağlı Olmaksızın Bulunduğumuz İldeki Müzisyenlerle Bir Araya Gelerek Mekânlara göre Sezonluk Fiyat Tarifesi Belirleme Çalışılan Mekânların Bağlı Oldukları Esnaf Odaları ile Bir Araya Gelerek Günlük veya Aylık Tarife Belirleme Sahne Alınan Mekânlardaki Diğer Çalışanlar Gibi Aylık Ücretle Çalışma Müzisyenlerin sahne aldıkları mekânları maddi olarak iyileştirme önerilerine bakıldığında; ilk sırada "Herhangi Bir Dernek veya Esnaf Odasına Bağlı Olmaksızın Bulunduğumuz İldeki Müzisyenlerle Bir Araya Gelerek Mekânlara göre Sezonluk Fiyat Tarifesi Belirleme (%60,2)", ikinci sırada "Sahne Alınan Müzik Türüne Göre Küçük Gruplar Oluşturarak Sezona Ait Fiyat Tarifesi Belirleme (%44,7)", üçüncü sırada ise "Bir Derneğe Bağlı Olarak Yıllık Belirlenecek 984 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Olan Bir Tarife ile Çalışma (%31,1)" önerilerinin geldiği tespit edilmiştir. Diğer önerilerin ise düşük oranlarla dağılımda yer aldığı görülmektedir. Tablo 19. Müzisyenlerin Sahne Aldıkları Mekânların Sahipleri ile Karşılaştığı Sorunlar Mekânların Sahipleri ile İlgili Sorunlar f % Maddi Sorunlar 84 81,6 Çalışma Saatleri ile ilgili Sorunlar 52 50,5 Mekân Çalışanları ile İlgili Sorunlar 30 29,1 Solist Seçimleri ile ilgili Sorunlar 16 15,5 Müşteri İstekleri ile ilgili Sorunlar 8 7,8 Herhangi Bir Sorun Yaşamıyorum 6 5,8 Müzisyenlerin sahne aldıkları mekân sahipleri ile ilgili karşılaştığı sorunlara yönelik olarak yapılan incelemelerde; "Maddi Sorunlar" %81,6 oranla ilk sırada, "Çalışma Saatleri ile İlgili Sorunlar" %50,5 oranla ikinci sırada ve "Mekân Çalışanları ile İlgili Sorunlar”ın ise %29,1 oranla üçüncü sırada yer aldığı tespit edilmiştir. Diğer sorunların düşük oranlarla dağılımda yer aldığı görülürken, 6 (%5,8) müzisyen ise herhangi sorun yaşamadığını belirtmiştir. Tablo 20. Müzisyenlerin Sahne Aldıkları Mekânların Sahipleri ile Karşılaştığı Sorunlara Yönelik Çözüm Önerileri Mekânların Sahipleri ile İlgili Sorunların Çözümleri f % Maddi Konularda Çalışılacak Süreler İçin Anlaşma Yapma 83 80,6 Çalışma Saatleri Konusunda Anlaşma Yapma 55 53,4 Mekân Çalışanları ile ilgili Sorunları Mekân Sahibinin Bilgisi Dahilinde Çözme 25 24,3 Sahne Alacak Solistlerin Seçimi İçin Mekân Sahipleri ile Fikir Alışverişi Yapma 14 13,6 Müşterilerin İsteklerini Olabildiğince Yerine Getirme 10 9,7 Müzisyenlerin sahne aldıkları mekân sahipleri ile ilgili karşılaştığı sorunlara yönelik çözüm önerilerine bakıldığında; "Maddi Konularda Çalışılacak Süreler İçin Anlaşma Yapma" önerisi %80,6 ile ilk sırada, "Çalışma Saatleri Konusunda Anlaşma Yapma" önerisi %53,4 oranla ikinci sırada ve "Mekân Çalışanları ile ilgili Sorunları Mekân Sahibinin Bilgisi Dahilinde Çözme" önerisinin ise %24,3 oranla üçüncü sırada yer aldığı tespit edilmiştir. Diğer sorunların çözümlerine ait önerilerin ise düşük oranlarla dağılımda yer aldığı görülmektedir. Tablo 21. Müzisyenlerin Sahne Aldıkları Mekân Çalışanları ile Karşılaştığı Sorunlar Mekân Çalışanları ile İlgili Sorunlar f % Sahne Süresi Boyunca Müziğe Müdahale Edilmesi 70 68 Sahne Başlangıç, Ara ve Bitiş Saatleri 68 66 Maddi (Bahşiş vb.) 45 43,7 Müşteriler ve Müzisyenler Arasındaki İletişimi Sağlayamama 21 20,4 Yapılan Müzik Türü 8 7,8 Herhangi Bir Sorun Yaşamıyorum 8 7,8 Müzisyenlerin sahne aldıkları mekân çalışanları ile ilgili karşılaştığı sorunlara yönelik olarak yapılan analizlerde; "Sahne Süresi Boyunca Müziğe Müdahale Edilmesi" ile ilgili sorunlar %68 oran ile ilk sırada, "Sahne Başlangıç, Ara ve Bitiş Saatleri" ile ilgili sorunlar %66 oranı ile ikinci 985 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) sırada ve "Maddi (Bahşiş vb.)" sorunların ise %43,7 oranı ile üçüncü sırada yer aldığı tespit edilmiştir. Mekân çalışanları ile ilgili diğer sorunların düşük oranlarla dağılımda yer aldığı görülürken, 8 (%7,8) müzisyen ise mekân çalışanları ile herhangi bir sorun yaşamadığını belirtmiştir. Tablo 22. Müzisyenlerin Sahne Aldıkları Mekân Çalışanları ile Karşılaştığı Sorunlara Yönelik Çözüm Önerileri Mekân Çalışanları ile İlgili Sorunların Çözümleri f % Sahne Süresi Boyunca Önemli Bir Durum Olmadığı Sürece Sadece Sahne ile İlgilenme 69 67 Sahne Başlangıç, Ara ve Bitiş Saatleri Konusunda Sadece Mekân Sahipleri ile İletişim Kurma 67 65 39 37,9 Müşteriler ile İletişimi Direkt Olarak Sağlama 20 19,4 Yapılan Müzik Türünü Mekân Sahibi ve Müşteri İsteklerine Göre Şekillendirme 10 9,7 Maddi Olarak Günlük Ücret Dışında Gelen Ekstra Kazançları (Bahşiş vb.) Mekân Çalışanları ile Paylaşma Müzisyenlerin sahne aldıkları mekân çalışanları ile ilgili karşılaştığı sorunlara yönelik çözüm önerilerine bakıldığında; "Sahne Süresi Boyunca Önemli Bir Durum Olmadığı Sürece Sadece Sahne ile İlgilenme" önerisi %67 oranı ile ilk sırada, "Sahne Başlangıç, Ara ve Bitiş Saatleri Konusunda Sadece Mekân Sahipleri ile İletişim Kurma" önerisi %65 oran ile ikinci sırada ve "Maddi Olarak Günlük Ücret Dışında Gelen Ekstra Kazançları (Bahşiş vb.) Mekân Çalışanları ile Paylaşma" önerisinin ise %37,9 oran ile üçüncü sırada yer aldığı tespit edilmiştir. Diğer çözüm önerilerinin ise düşük oranlarla dağılımda yer aldığı görülmektedir. Tablo 23. Müzisyenlerin Sahne Aldıkları Mekâna Gelen Müşteriler ile Karşılaştığı Sorunlar Müşteriler ile İlgili Sorunlar f % Müşterilerin Aşırı Alkollü Olması 61 59,2 Şarkı İstek ve Zamanlaması 46 44,7 34 33 Sürekli Olarak Aynı Eserin İstenmesi 30 29,1 Sahneye Uygun Olmayacak Tarzda İsteklerde Bulunulması 28 27,2 Herhangi Bir Sorun Yaşamıyorum 6 5,8 Diğer Müşterilerinde İstekleri Olabileceğini Düşünmeden Sürekli Aynı Müşterinin İstek Yapması Müzisyenlerin sahne aldıkları mekânlara gelen müşteriler ile karşılaştığı sorunlara yönelik analizlere bakıldığında; "Müşterilerin Aşırı Alkollü Olması" ile ilgili sorunların %59,2 oran ile ilk sırada, "Şarkı İstek ve Zamanlaması" ile ilgili sorunların %44,7 oran ile ikinci sırada ve "Diğer Müşterilerinde İstekleri Olabileceğini Düşünmeden Sürekli Aynı Müşterinin İstek Yapması" ile ilgili sorunların %33 oran ile üçüncü sırada yer aldığı tespit edilmiştir. Diğer sorunların düşük oranlarla dağılımda yer aldığı görülürken, 6 (%5,8) müzisyen ise herhangi bir sorun yaşamadığını belirtmiştir. 986 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Tablo 24. Müzisyenlerin Sahne Aldıkları Mekâna Gelen Müşteriler ile Karşılaştığı Sorunlara Yönelik Çözüm Önerileri Müşteriler ile İlgili Sorunların Çözümleri f % Aşırı Alkollü Müşteriler Tespit Edildiğinde Durumu Mekân Sahibine Bildirme 58 56,3 Şarkı İsteklerini Sırasıyla Seslendirme 45 43,7 Aynı Müşteriden Gelen İstekleri Farklı Bir Müşteriden İstek Gelmediğinde İcra Etme 30 29,1 Sahneye Uygun Olmayacak Tarzdaki Eserler Yerine Farklı Eserler İcra Etme 28 27,2 Aynı İstekler Geldiğinde Sırada Farklı Bir İstek Yoksa Aynı Eseri İcra Etme 25 24,3 Müzisyenlerin sahne aldıkları mekânlara gelen müşteriler ile karşılaştığı sorunlara yönelik çözüm önerilerine bakıldığında; "Aşırı Alkollü Müşteriler Tespit Edildiğinde Durumu Mekân Sahibine Bildirme" önerisi %56,3 oran ile ilk sırada, "Şarkı İsteklerini Sırasıyla Seslendirme" önerisi %43,7 oran ile ikinci sırada ve "Aynı Müşteriden Gelen İstekleri Farklı Bir Müşteriden İstek Gelmediğinde İcra Etme" önerisinin %29,1 oran ile üçüncü sırada yer aldığı tespit edilmiştir. Diğer çözüm önerilerinin ise düşük oranlarla dağılımda yer aldığı görülmektedir. Tablo 25. Müzisyenlerin Sahne Performansını Etkileyen Sorunlar Sorunlar f % Mekân Sahiplerinin Sahneye Sürekli Müdahale Etmesi 72 69,9 Mekân Çalışanlarının (Garson vb.) Sahneye Sürekli Müdahale Etmesi 71 68,9 Aşırı Alkollü Müşterilerin Olumsuz Konuşmaları 58 56,3 Maddi Olarak Elde Edilen Kazanç Miktarındaki Düşüklük 53 51,5 Müşteriler ile Olan İletişim Problemleri 40 38,8 34 33 Sahne Sırasında Müşterilerin Gelerek Sahne Almak İstemesi 33 32 Müşteriler Arasında Çıkan Anlaşmazlıkların Sahneye Yansıması 32 31,1 Sahne Sırasında Müşteriler Arasında Bulunan Bir Solistin Sahne Almak İstemesi 31 30,1 30 29,1 26 25,2 26 25,2 Müşteri Profili 25 24,3 Sigara ve Alkol Kullanımı 21 20,4 Sağlık Problemleri 19 18,4 Nişan, Kına Gecesi ve Düğün Gibi Organizasyonlarda Aileler Arasındaki Problemlerin Sahneye Yansıması Repertuvarda Olmayan Fakat Müşteriler Tarafından Seslendirilmesi İstenilen Eserler Yüzünden Çıkan Anlaşmazlıklar Sahne Sırasında Müşteriler Arasında Bulunan Enstrüman Çalan Bir Kişinin Sahne Almak İstemesi Seslendirilen Eserlerin Müşteriler Tarafından Eleştirilmesi ve Seslendirme Sırasında Sahneye Müdahale Edilmesi Müzisyenlerin sahne performansını etkileyen sorunlara yönelik olarak yapılan analiz sonuçlarında; "Mekân Sahiplerinin Sahneye Sürekli Müdahale Etmesi" ile ilgili sorunların %69,9 oran ile ilk sırada, "Mekân Çalışanlarının (Garson vb.) Sahneye Sürekli Müdahale Etmesi" ile ilgili sorunların %68,9 oran ile ikinci sırada, "Aşırı Alkollü Müşterilerin Olumsuz Konuşmaları" ile ilgili sorunların %56,3 oran ile üçüncü sırada, "Maddi Olarak Elde Edilen Kazanç Miktarındaki Düşüklük" ile ilgili sorunların %51,5 oran ile dördüncü sırada ve 987 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) "Müşteriler ile Olan İletişim Problemleri" ile ilgili sorunların ise %38,8 oran ile beşinci sırada yer aldığı tespit edilmiştir. Diğer sorunların düşük oranlarla dağılımda yer aldığı görülse de müzisyenlerin sahne performansları üzerine olumsuz etkilere neden olabileceği ve sahne performanslarını olumsuz yönde etkileyebileceği söylenebilir. Tablo 26. Müzisyenlerin Sahne Performansını Etkileyen Sorunlara Yönelik Çözüm Önerileri Çözüm Önerileri f % Mekân Sahiplerinin Sahneye Müdahale Etmelerinin Sahne Performansını Düşürdüğünü Belirtme 72 69,9 69 67 58 56,3 55 54,3 37 35,9 35 34 34 33 32 31,1 32 31,1 27 26,2 26 25,2 26 25,2 Müşteri Profili Açısından Daha İyi Olduğu Düşünülen Mekânlarda Sahne Alma 26 25,2 Sigara ve Alkol Kullanmama 22 21,4 20 19,4 Mekân Çalışanlarının (Garson vb.) Sahneye Müdahale Etmelerinin Sahne Performansını Düşürdüğünü Belirtme Sahne Sırasında Aşırı Alkollü Müşterilere Rastlanıldığında Mekân Sahibine Durumu Belirtme Maddi Olarak Elde Edilecek Olan Kazancın İş Başlangıcında Doğru Olarak Hesaplanması Sonrasında Mekânlar ile Anlaşma Yapma Müşteriler ile Doğrudan İletişime Geçildiğinde Dikkatli Olma Sahne Almak İsteyen Müşteriler ile Sahneye Ara Verildiğinde İletişim Kurup Seslendirmek İstediği Eser veya Eserleri Belirleme Müşteriler Arasında Herhangi Bir Anlaşmazlık Görüldüğünde Durumu Mekân Sahibine Bildirme Müşteriler Arasında Bulunan Bir Solistin Sahne Almak İstemesi Durumunda Sahneye Ara Vererek Seslendirmek İstediği Eser veya Eserleri Belirleme Nişan, Kına Gecesi ve Düğün Gibi Organizasyonlarda Aileler Arasındaki Problem Olduğu Hissedildiğinde Temkinli Bir Şekilde Mekân Sahibi ve Diğer Çalışanlar ile Sürekli İletişim Halinde Kalma Repertuvarda Olmayan Eserler İstenildiğinde Yerine Başka Bir Eser Seslendirme Müşteriler Arasında Bulunan Enstrüman Çalan Bir Kişinin Sahne Almak İstemesi Durumunda Sahneye Ara Vererek Seslendirmek İstediği Eser veya Eserleri Belirleme Müşteriler Tarafından Eleştiriye Maruz Kalmamak İçin Sahnede Seslendirilecek Olan Eserlerin Seçimine Dikkat Etme Sağlık Problemleri Yaşanılan Sürede Sahne Almayarak veya Sahnede Geri Planda Aşırı Yoğunluğa Maruz Kalmadan İcrada Bulunma Müzisyenlerin sahne performansını etkileyen sorunlara yönelik çözüm önerilerine bakıldığında; "Mekân Sahiplerinin Sahneye Müdahale Etmelerinin Sahne Performansını Düşürdüğünü Belirtme" önerisi %69,9 oran ile ilk sırada, "Mekân Çalışanlarının (Garson vb.) Sahneye Müdahale Etmelerinin Sahne Performansını Düşürdüğünü Belirtme" önerisinin %67 oran ile ikinci sırada, "Sahne Sırasında Aşırı Alkollü Müşterilere Rastlanıldığında Mekân Sahibine Durumu Belirtme" önerisinin %56,3 oran ile üçüncü sırada, "Maddi Olarak Elde Edilecek Olan Kazancın İş Başlangıcında Doğru Olarak Hesaplanması Sonrasında Mekânlar ile Anlaşma Yapma" önerisinin %54,3 oran ile dördüncü sırada ve "Müşteriler ile Doğrudan İletişime Geçmeme" önerisinin ise %35,9 oran ile beşinci sırada yer aldığı tespit edilmiştir. Diğer önerilerin ise düşük oranlarla dağılımda yer almasına rağmen sahne performansını 988 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) olumsuz yönde etkileyecek sorunlara karşı müzisyenler açısından oldukça önem arz ettiği söylenebilir. Tablo 27. Müzisyenlerin Sahne Performansını Müzikal Açıdan Etkileyen Sorunlar Sorunlar f % Sound Problemleri (Tonlama, Ses Seviyeleri, vb.) 81 78,6 61 59,2 Ses Sisteminden Kaynaklanan Problemler (Feedback, Aşırı Isınma, Ses Kesintileri, vb.) 55 53,4 Çalgılarda Meydana Gelen Problemler (Akort Problemleri, Bağlantı Problemleri, vb.) 48 46,6 Enstrüman İcracılarından Birinin veya Tamamının Aşırı Yüksek Ses ile İcrada Bulunmak İstemesi 40 38,8 40 38,8 33 32 Solistlerin Fazla Seviyede Efekt (Reverb, Echo, vb.) Kullanmak İstemesi 32 31,1 Enstrüman İcracılarının Parça Melodilerini Toplu Olarak Çalması Sonucunda Oluşan Problemler 32 31,1 29 28,2 29 28,2 28 27,2 22 21,4 Çalgılar Arasındaki Entonasyon Problemleri (Akort Problemleri, Çalgı Kaynaklı Sorunlar, İcra Sorunları, vb.) Enstrüman İcracılarından Birinin veya Tamamının Gerekenden Fazla Seviyede Efekt (Reverb, Echo, vb.) Kullanmak İstemesi Solistlerin Kendilerine Uygun Olmayan Tonlarda Parça Seslendirmek İstemesi Sonucunda Oluşan Detone veya Sürtone Problemleri Nota Kullanılmadan Seslendirilen Parçalarda Melodiye Tam Olarak Hâkim Olunamaması Sonucunda Çalgılar Arasında Oluşan Melodi Farklılıkları Solistlerin Yüksek Ses ile İcrada Bulunmak İstemesi Enstrüman İcracılarının İcra Sırasında Parça Melodilerinde Gereğinden Fazla Artistik Hareket veya Süsleme Yapması Solistlerin İcra Sırasında Repertuvar Dışında Bir Parçaya Geçmesi Müzisyenlerin sahne performanslarını müzikal açıdan etkileyen sorunlara yönelik olarak yapılan incelemelerde; "Sound Problemleri (Tonlama, Ses Seviyeleri, vb.)" %78,6 oran ile ilk sırada, "Çalgılar Arasındaki Entonasyon Problemleri (Akort Problemleri, Çalgı Kaynaklı Sorunlar, İcra Sorunları, vb.)" %59,2 oran ile ikinci sırada, "Ses Sisteminden Kaynaklanan Problemler (Feedback, Aşırı Isınma, Ses Kesintileri, vb.)" %53,4 oran ile üçüncü sırada, "Çalgılarda Meydana Gelen Problemler (Akort Problemleri, Bağlantı Problemleri, vb.)" %46,6 oran ile dördüncü sırada, "Enstrüman İcracılarından Birinin veya Tamamının Aşırı Yüksek Ses ile İcrada Bulunmak İstemesi" ve "Enstrüman İcracılarından Birinin veya Tamamının Gerekenden Fazla Seviyede Efekt (Reverb, Echo, vb.) Kullanmak İstemesi" sorunlarının ise %38,8 oran ile beşinci sırada yer aldığı tespit edilmiştir. Diğer sorunların düşük oranlarla dağılımda yer aldığı görülse de müzisyenlerin sahne performansları üzerinde müzikal açıdan olumsuz etkilere sebep olabileceği söylenebilir. Tablo 28. Müzisyenlerin Sahne Performansını Müzikal Açıdan Etkileyen Sorunlara Yönelik Çözüm Önerileri Çözüm Önerileri f % Sahne Öncesinde Sound Problemleri Yaşanmaması İçin Tonlamaları İyi Bir Şekilde Yapma 81 78,6 58 56,3 Sahneye Başlamadan Önce Çalgılar Arasında Entonasyon Problemleri Olmaması İçin Çalgı Akortlarını Doğru Bir Şekilde Yapıp Ara Ara Kontrol Etme 989 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Ses Sisteminde Bir Problem Tespit Edildiğinde Kısa Sürede Bu Problemi Çözme Çalgıların Bakımlarını Düzenli Bir Şekilde Yapıp Sahnede Kullanılacak Şekilde Bağlantı Kablolarını Yedekli Olarak Yanında Bulundurma Enstrüman İcracılarının Yüksek Sesle İcrada Bulunmak İstemesi Durumunda Kendi Seslerini Yüksek Seviyede Duyabilecekleri Monitörler Kullanma Solistlerin Detone veya Sürtone Problemleri Yaşamamaları İçin Sahne Öncesinde Prova Alarak Kendilerine Uygun Olan Tonları Belirleme 52 50,5 48 46,6 38 36,9 35 34 34 33 31 30,1 30 29,1 28 27,2 27 26,2 26 25,2 21 20,4 Enstrüman İcracılarından Birinin veya Tamamının Gerekenden Fazla Seviyede Efekt (Reverb, Echo, vb.) Kullanmak İstediğinde Bu Durumun Müzikaliteyi Etkileyeceğini Belirtip Gerekli Düzeyde Efekt Kullanımı Sağlama Enstrüman İcracılarının Parça Melodilerinin Ayrı Ayrı Çalımı Konusunda Fikir Birlikteliği Sağlama Solistlerin Fazla Seviyede Efekt (Reverb, Echo, vb.) Kullanmak İstemesi Durumunda Bu Durumun Müzikaliteyi Etkileyeceğini Belirtip Gerekli Düzeyde Efekt Kullanımı Sağlama Melodisine Hâkim Olunmayan Eserlerin İcrasında Nota Kullanma veya İcra Öncesinde Sık Sık Prova Alma Enstrüman İcracılarının İcra Sırasında Parça Melodilerinde Gereğinden Fazla Artistik Hareket veya Süsleme Yapmaması Konusunda Fikir Birlikteliği Sağlama Solistlerin Yüksek Sesle İcrada Bulunmak İstemeleri Durumunda Kulaklık Monitör Kullanma Sahne Öncesinde Solistler ile Repertuvarı Oluşturup İcra Sırasında Repertuvar Dışında Bir Parçaya Geçilmemesini Kararlaştırma Müzisyenlerin sahne performanslarını müzikal açıdan etkileyen sorunların çözüm önerilerine bakıldığında; "Sahne Öncesinde Sound Problemleri Yaşanmaması İçin Tonlamaları İyi Bir Şekilde Yapma" önerisinin %78,6 oran ile ilk sırada, "Sahneye Başlamadan Önce Çalgılar Arasında Entonasyon Problemleri Olmaması İçin Çalgı Akortlarını Doğru Bir Şekilde Yapıp Ara Ara Kontrol Etme" önerisinin %56,3 oran ile ikinci sırada, "Ses Sisteminde Bir Problem Tespit Edildiğinde Kısa Sürede Bu Problemi Çözme" Önerisinin %50,5 oran ile üçüncü sırada, "Çalgıların Bakımlarını Düzenli Bir Şekilde Yapıp Sahnede Kullanılacak Şekilde Bağlantı Kablolarını Yedekli Olarak Yanında Bulundurma" önerisinin % 46,6 oran ile dördüncü sırada ve "Enstrüman İcracılarının Yüksek Sesle İcrada Bulunmak İstemesi Durumunda Kendi Seslerini Yüksek Seviyede Duyabilecekleri Monitörler Kullanma" önerisinin %36,9 oran ile beşinci sırada yer aldığı tespit edilmiştir. Diğer öneriler düşük oranlarla dağılımda yer alsa da müzikal performansı olumsuz yönde etkileyecek sorunlara karşı müzisyenler açısından oldukça önemli olduğu söylenebilir. SONUÇ Yapılan analizlerde müzisyenlerin çoğunluğunun erkeklerden oluştuğu, 25-34 ile 35-44 yaş aralığındaki müzisyenlerin çoğunlukta olduğu, üniversite ve lise mezunu müzisyenlerin sayısının fazla olduğu, müzisyenlerin yarısından fazlasının müzik haricinde farklı meslekler ile 990 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ilgilendiği, 21 yıl üzeri ve 5-9 yıl arası tecrübeye sahip müzisyenlerin yoğunlukta olduğu tespit edilmiştir. Müzisyenlerin sahnede kullandıkları çalgılar açısından yapılan incelemelerde; Klavye (org), Bağlama ve Gitar çalgılarının yoğun olarak kullanıldığı diğer çalgıların ise bu çalgılara nazaran daha az kullanıldığı tespit edilmiştir. Ayrıca müzisyenlerin yarısından fazlasının ise çalgı icrası sırasında solistlik yaptığı görülmektedir. Sahne alınan mekânlar açısından yapılan incelemelerde; düğün ve balo salonları, yemekli mekânlar ve kafelerde sahne alan müzisyenlerin çoğunlukta olduğu görülürken barlarda sahne alan müzisyenlerin sayısının az olduğu tespit edilmiştir. Müzisyenlerin sahnede kullandıkları ses sitemlerinin kendilerine ait olup olmadığı üzerine yapılan incelemelerde; müzisyenlerin büyük çoğunluğunun sahne aldıkları mekânlardaki ses sistemlerini kullandığı görülürken çok az sayıdaki müzisyenin kendine ait ses sistemi ile sahne aldığı tespit edilmiştir. Sahnede sorun yaşanılan ekipmanlar üzerine yapılan incelemelerde kablo, mikrofon, mikser ve hoparlörlerde yaşanılan sorunların yoğunlukta olduğu görülürken, mikrofon ayaklıkları ve nota sehpaları, amplifikatör ve ışık sistemlerine ait sorunlara daha az rastlanıldığı tespit edilmiştir. Yoğun olarak karşılaşılan sorunlara yönelik çözüm önerilerine bakıldığında ise bu sorunlara yönelik olarak müzisyenlerin sahne alınan mekânlarda veya kendilerine ait yedek kablo, yedek mikrofon, yedek mikser ve yedek hoparlör bulundurması önerilmiştir. Müzisyenlerin sürekli olarak sahne almadığı solistler ile sahne alındığında eserlerin seslendirileceği tonlarda, solist-sazlar arasındaki uyumda ve repertuvar ile ilgili sorunların yoğun olarak yaşadığı görülürken, sound ve seslendirilecek olan eserlerin tarzlarına ait sorunlara daha az rastlanıldığı tespit edilmiştir. Yoğun olarak yaşanılan sorunlara yönelik çözüm önerilerine bakıldığında ise farklı solistler ile birlikte sahne öncesinde seslendirilecek eserlerin tonlarını belirlenmesi, sahne öncesinde repertuvar seçimi yapılması, solist ve sazlar arasında uyum sorununu giderebilmek için sürekli olarak prova alınması önerilmiştir. Müzisyenlerin sürekli olarak sahne almadığı farklı çalgı icracıları ile sahne aldıklarında karşılaştıkları sorunlara bakıldığında; sazlar arasındaki uyum, eserlerin seslendirileceği tonlar ve sound ile ilgili sorunların yoğunlukta olduğu görülürken, repertuvar ve seslendirilecek olan eserlerin tarzlarına ait sorunlara daha az rastlanıldığı tespit edilmiştir. Yoğun olarak yaşanılan sorunlara yönelik çözüm önerilerine bakıldığında ise sürekli sahne alınmayan farklı çalgı icracıları ile sahne alındığında toplu olarak seslendirilecek olan eserlerin provasını alma, eserlerin tonlarını belirleme ve sahne öncesinde sound check yapma önerilmiştir. 991 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Müzisyenlerin bir derneğe bağlı olarak çalışma durumları üzerine yapılan incelemelerde müzisyenlerin çoğunluğunun (70 kişi) bir derneğe bağlı olarak çalışmak istemediği tespit edilmiştir. Diğer müzisyenlerin ise (33 kişi) bir derneğe bağlı olarak çalışmak istediği görülmektedir. Müzisyenlerin müzik harici bir işle ilgilenme durumlarına ait tespitler göz önünde bulundurulduğunda, bir derneğe bağlı olarak çalışmak isteyen müzisyenlerin maddi olarak istenilen kazancı elde edemedikleri söylenebilir. Sahne alınan mekânların maddi açıdan yeterlilik durumu üzerine yapılan analizler sonucunda elde edilen bulgulara bakıldığında, sahne alınan mekânların maddi açıdan yetersiz olduğu tespit edilmiştir. Bu bağlamda bulunulan ildeki müzisyenler ile bir araya gelinerek mekânlara göre sezonluk fiyat tarifesi belirleme, sahne alınan müzik türüne göre küçük gruplar halinde sezona ait fiyat tarifesi belirleme, bir derneğe bağlı olarak yıllık tarife ile çalışma, sahne alınan mekânın bağlı olduğu esnaf odaları ile bir araya gelerek günlük ya da aylık tarife belirleme ve sahne alınan mekânlardaki diğer çalışanlar gibi aylık ücretle çalışma önerileri görülmüştür. Müzisyenlerin mekân sahipleri ile maddi, çalışma saatleri ve mekân çalışanları ile ilgili yoğun olarak sorun yaşadıkları görülürken, solist seçimleri ve müşteri istekleri ile ilgili daha az sorun yaşadıkları tespit edilmiştir. Yoğun olarak yaşanılan sorunlara yönelik çözüm önerilerine bakıldığında ise mekân sahipleri ile çalışılacak süreler boyunca maddi konularda anlaşma, çalışma saatleri konusunda anlaşma ve mekân çalışanları ile ilgili sorunları mekân sahibi bilgisi dahilinde çözme önerilmiştir. Müzisyenlerin mekân çalışanları ile sahne boyunca müziğe sürekli müdahale edilmesi, sahne başlangıç, ara, bitiş saatleri ve maddi (bahşiş vb.) konularda yoğun olarak sorun yaşadığı görülürken, yapılan müzik türü, müşteri ve müzisyenler arasındaki iletişimi sağlayamama konularında daha az sorun yaşadıkları tespit edilmiştir. Yoğun olarak yaşanılan sorunlara yönelik çözüm önerilerine bakıldığında ise sahne süresi boyunca önemli bir durum olmadığı sürece sadece sahne ile ilgilenme, sahne başlangıç, ara ve bitiş saatleri konusunda sadece mekân sahipleri ile iletişim kurma ve maddi olarak günlük ücret dışında gelen ekstra kazançları (bahşiş vb.) mekân çalışanları ile paylaşma önerilmiştir. Müzisyenlerin sahne aldıkları mekâna gelen müşterilerin aşırı alkollü olması, şarkı istek ve zamanlaması ve diğer müşterilerinde istekleri olabileceğini düşünmeden sürekli aynı müşterinin istek yapması ile ilgili sorunların yoğun olarak yaşandığı görülürken, sürekli aynı eserin istenmesi ve sahneye uygun olmayacak tarzda isteklerde bulunulması konusunda daha az sorun yaşadıkları tespit edilmiştir. Yoğun olarak yaşanılan sorunlara yönelik çözüm önerilerine bakıldığında ise aşırı alkollü müşteriler tespit edildiğinde durumu mekân sahibine 992 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) bildirme, şarkı isteklerini sırasıyla seslendirme ve aynı müşteriden gelen istekleri farklı bir müşteriden istek gelmediğinde icra etme önerilmiştir. Mekân sahiplerinin ve çalışanlarının sahneye sürekli müdahale etmesi, aşırı alkollü müşterilerin olumsuz konuşmaları, maddi olarak elde edilen kazanç miktarındaki düşüklük ve müşteriler ile olan iletişim problemleri sorunlarının müzisyenlerin sahne performanslarını yoğun olarak etkilediği görülürken, müşteriler ile olan iletişim problemleri, nişan, kına gecesi ve düğün gibi organizasyonlarda aileler arasındaki problemlerin sahneye yansıması, sahne sırasında müşterilerin gelerek sahne almak istemesi, müşteriler arasında çıkan anlaşmazlıkların sahneye yansıması, sahne sırasında müşteriler arasında bulunan bir solistin sahne almak istemesi, repertuvarda olmayan fakat müşteriler tarafından seslendirilmesi istenilen eserler yüzünden çıkan anlaşmazlıklar, sahne sırasında müşteriler arasında bulunan enstrüman çalan bir kişinin sahne almak istemesi, seslendirilen eserlerin müşteriler tarafından eleştirilmesi ve seslendirme sırasında sahneye müdahale edilmesi, müşteri profili, sigara-alkol kullanımı ve sağlık problemleri konusunda daha az sorun yaşadıkları tespit edilmiştir. Yoğun olarak yaşanılan sorunlara yönelik çözüm önerilerine bakıldığında ise mekân sahiplerinin ve çalışanlarının sahneye müdahale etmelerinin sahne performansını düşürdüğünü belirtme, sahne sırasında aşırı alkollü müşterilere rastlanıldığında mekân sahibine durumu belirtme, maddi olarak elde edilecek olan kazancın iş başlangıcında doğru olarak hesaplanması sonrasında mekânlar ile anlaşma yapma ve müşteriler ile doğrudan iletişime geçerken dikkatli olma önerilmiştir. Sound problemleri (tonlama, ses seviyeleri, vb.), çalgılar arasındaki entonasyon problemleri (akort problemleri, çalgı kaynaklı sorunlar, icra sorunları, vb.), ses sisteminden kaynaklanan problemler (feedback, aşırı ısınma, ses kesintileri, vb.), çalgılarda meydana gelen problemler (akort problemleri, bağlantı problemleri, vb.), enstrüman icracılarından birinin veya tamamının aşırı yüksek ses ile icrada bulunmak istemesi ve enstrüman icracılarından birinin veya tamamının gerekenden fazla seviyede efekt (Reverb, Echo, vb.) kullanmak istemesi ile ilgili sorunların müzisyenlerin sahne performansını müzikal açıdan yoğun olarak etkilediği görülürken, solistlerin kendilerine uygun olmayan tonlarda parça seslendirmek istemesi sonucunda oluşan detone veya sürtone problemleri, solistlerin fazla seviyede efekt (reverb, echo, vb.) kullanmak istemesi, enstrüman icracılarının parça melodilerini toplu olarak çalması sonucunda oluşan problemler, nota kullanılmadan seslendirilen parçalarda melodiye tam olarak hâkim olunamaması sonucunda çalgılar arasında oluşan melodi farklılıkları, solistlerin yüksek ses ile icrada bulunmak istemesi, enstrüman icracılarının icra sırasında parça melodilerinde gereğinden fazla artistik hareket-süsleme yapması ve solistlerin icra sırasında repertuvar dışında bir parçaya geçmesi konularında daha az sorun yaşadıkları tespit edilmiştir. Yoğun 993 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) olarak yaşanılan sorunlara yönelik çözüm önerilerine bakıldığında ise sahne öncesinde sound problemleri yaşanmaması için tonlamaları iyi bir şekilde yapma, sahneye başlamadan önce çalgılar arasında entonasyon problemleri olmaması için çalgı akortlarını doğru bir şekilde yapıp ara ara kontrol etme, ses sisteminde bir problem tespit edildiğinde kısa sürede bu problemi çözme ve çalgıların bakımlarını düzenli bir şekilde yapıp sahnede kullanılacak şekilde bağlantı kablolarını yedekli olarak yanında bulundurma, enstrüman icracılarının yüksek sesle icrada bulunmak istemesi durumunda ise kendi seslerini yüksek seviyede duyabilecekleri monitörler kullanmaları önerilmiştir. Sivas ili merkezindeki müzisyenlerin sahnede yaşadıkları sorunlar ve yaşadıkları sorunlar için sundukları çözüm önerilerini içeren bu çalışmanın, müzisyenlik mesleğini devam ettiren veya bu mesleğe yeni başlayan müzisyenlere faydalı olacağı, yaşanılan sorunların tanınması ve bu sorunların ne şekilde çözüleceğine ait önerilerin müzisyenlere yol göstereceği, benzeri çalışmaların daha geniş ölçekte yapılmasının müzisyenlik mesleği açısından önemli olacağı düşünülmektedir. KAYNAKÇA Büyüköztürk, Ş. Vd. (2018). Eğitimde Bilimsel Araştırma Yöntemleri, Ankara: Pegem Akademi. Erdoğan, G. (2013). Bireysel Çalgısıyla Canlı Müzik Yapan ve Yapmayan Müzik Bölümü Öğrencilerinin Çalgılarındaki Başarı Durumları (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Cumhuriyet Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sivas. Fraenkel, J. R. &Wallen, N. E. (2006). How to Design and Evaulate Research in Education. (6th ed.). New York: McGraw-HillInte national edition. Nacakcı, Z. vd. (2015). Müzik Kültürü. Ankara: Pegem Akademi Yayınları. Say, A. (2005). Müzik Ansiklopedisi (Besteciler, Yorumcular, Eserler, Kavramlar). Ankara: Müzik Ansiklopedisi Yayınları. Say, A. (2005). Müzik Sözlüğü. Ankara: Müzik Ansiklopedisi Yayınları (2. Basım). Türk Dil Kurumu Elektronik Sözlük, https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi 30.01.2022). Uçan, A. (2005). İnsan ve Müzik/İnsan ve Sanat Eğitimi, Ankara. 994 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ÖĞRETMEN ADAYLARININ ÖĞRETİMSEL YOUTUBE VİDEO SEÇİMLERİNİN CONTENT ANALİZİ A CONTENT ANALYSIS OF TEACHER CANDIDATES' INSTRUCTIONAL YOUTUBE VIDEO SELECTIONS Habibe ALDAĞ Dr. Öğr. Üyesi, Çukurova Universitesi, Eğitim Fakültesi, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü Dr. Çukurova University, Faculty of Education, Computers and Instructional Technology ORCID NO: 0000-0002-6252-5094 ÖZET Youtube platformu eğlenme, bilgilendirme, öğretme gibi amaçlar ile her yaştan insana video yükleme, geliştirme, düzenleme ve paylaşma olanağı sunmaktadır. Araştırmalara göre en çok ziyaret edilen, en çok zaman geçirilen çevrim-içi platformdur. Bu çalışmada eğitim fakültesi öğrencilerinin öğretim tasarımı ve materyal geliştirme etkinliklerinden edindikleri bilgi ve deneyimlerin öğretimsel youtube video seçimine transferi ve video seçimlerinde öne çıkan ilkeler ile örüntüler incelenmiştir. Öğretim Teknolojileri dersini alan 82 eğitim fakültesi öğrencisinin öğretim tasarımı temelli materyal geliştirme ve öğretimsel youtube video seçimi etkinlikleri puanlama rehberi ile puanlanmıştır. Öğrenciler başarı sıralamasına göre üst, orta ve alt katmanlara ayrılmıştır. Her başarı düzeyinden yedişer öğrencinin “öğretimsel video seçimi” metinleri içerik analizi yöntemi ile analiz edilmiştir. Kuram temelli materyal geliştirmede başarılı olan öğrenciler bilgi ve becerilerini youtube video seçimine başarıyla transfer etmişlerdir. Etkinlikler sonunda başarılı öğrencilerin, öğretim tasarımı, materyal geliştirme ve youtube video seçimine, sistemik ve sistematik bir yaklaşım geliştirdikleri tespit edilmiştir. Başarı düzeyi düştükçe transferde de sorunların başladığı görülmektedir. Kuram temelli materyal geliştirmede gösterilen başarının video seçimine birebir transfer edilmediği gözlenmiştir. Orta düzeyde sistemik ve sistematik yaklaşım ile etkileşimli bütünlük algısı kaybolmakta yerini tek tek ilkelerin saptanmasına bırakmaktadır. En alt düzeyde ise ilkesel açıklamalar kaybolmaktadır. Bu düzeyde öğrenenin dikkati videonun yüzeysel niteliklerine yönelmiştir. Başarılı öğrenciler materyal geliştirme ve video seçimlerini ilkelerin birbirleri ile etkileşimli etkisi üstüne kurmuşlardır. Kullandıkları ilke ve örnek sayısı, mantıklı nedensel ilişkilendirmeler, ölçütlerde seçim öncelikleri, bütünsel farkındalıkları ile başarılı olan grup ile diğerlerinin 995 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) performansları arasında önemli nitelik farkları gözlenmiştir. Çalışma sonunda beceri transferine ilişkin araştırma önerilerine yer verilmiştir. Anahtar Kelimeler: Youtube video seçimi, öğretim materyali seçimi, öğretimsel video, öğrenmede transfer ABSTRACT Youtube platform provides people with the opportunity to upload, develop, edit and share videos for purposes of entertainment, information and teaching. Research has shown that Youtube is the most visited and most time-spent online platform. In this study, the transfer of the knowledge and experiences gained from the instructional design and material development activities of the education faculty students to the instructional video selection and the prominent patterns in their selection are examined. Instructional design-based material development and instructional youtube video selection activities of 82 education faculty students who took the Instructional Technologies course are scored with a rubric. Students are divided into upper, middle and lower tiers in terms of success level. Seven students’ texts from each level -upper, middle and lower layers of success level- are analyzed by content analysis method. Students who are successful in developing theory-based material successfully transferred their knowledge and skills to instructional youtube video selection. At the end of the activities, successful students developed a systemic and systematic approach to instructional design-based material development and instructional youtube video selection. As the level of success decreases, the problem begins in the transfer. The success shown in developing theory-based material is not directly transferred to instructional video selection. Systemic, systematic approach and perception of interactive sense of unity to developing and selecting instructional video disappear at the middle success level, leaving their place to the use of principles in isolation. At the lowest level, explanation about principles disappears. At this level, the learner's attention is directed to the superficial qualities of videos. Successful students have based their material development and video selection on the interaction of the principles with each other. Significant quality differences have been observed between the successful group and the performance of the others, with the number of principles and examples they used, logical causal associations, selection priorities, and holistic awareness. At the end of the study, research suggestions on skill transfer are included. Keywords: Youtube video selection, instructional media selection, instructional video, transfer of learning 996 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) GİRİŞ Kurulduğu 2005 yılında eğlence amacı taşıyan youtube platformunun bu kısıtlı amacı aşması uzun sürmemiştir. Çok kısa bir sürede toplumun tüm kesimleri tarafından uzmanlığa sahip olsun veya olmasın video paylaşımları başlamıştır. İlk dönemlerde özellikle “Nasıl yapılır?” türünden videoların öğretimsel amaçlı paylaşım ve kullanımı youtube’u popüler bir informal web öğrenme aracı haline getirmiştir. Günümüzde youtube farklı video sınıflamaları ile sadece günlük hayattaki “Nasıl yapılır?” sorumuzun çok daha ötesine ulaşmayı başarmıştır. Genç kullanıcılar için Youtube arama motoruna dönüşmüştür (Lindgren, 2011). Eğitime yönelik olarak hazırlanmış ayrı bir platform olsa da video yükleyenler erişim sıklığı açısından halen Youtube’u tercih etmektedirler. Youtube platformu eğlenme, bilgilendirme, öğretme gibi amaçlar ile her yaştan insana video yükleme, geliştirme, düzenleme ve paylaşma olanağı sunmaktadır. Araştırmalara göre en çok ziyaret edilen, en çok zaman geçirilen çevrim-içi platformdur. Eğitim ve Youtube Eğitim de her yeni araç bir beklenti ve heyecan yaratır. Yenilik etkisi bir süre amacı baskılar. Yenilik etkisinin geçmesi ile öğretimsel temel yeniden hatırlanır. Hiçbir platform (öğrenme çevresi) veya araç öğretim kalitesini belirlemede temel unsur olamaz. Video kullanımı motivasyonel açıdan yararlı olsa da video amacın kendisi değil, amacı gerçekleştirmenin bir aracıdır. Video geliştirme veya seçme de kalitenin sağlanması öğretim tasarımı alt yapısının oluşturulmasına bağlıdır. Bu kalitenin sağlanmasında bir dizi öğretimsel işlem işe koşulur. Öğretim ilke, model ve kuramlarından yararlanılır. Yenilikçi araç uygulamaları öğretim tasarımın anlamlı bir parçası olabilirse öğretimde bir işleve sahiptir. Eğitimde video kullanımı yeni bir araştırma konusu değildir. Eğitime ilişkin filmlerin yayınlanması ile eğitimde video kullanımı başlamıştır. 2008’lerden itibaren youtube videolarının eğitim amaçlı kullanımına ilişkin uygulamalarla birlikte youtube kullanımı ile ilgili akademik araştırmalarında başladığı görülmektedir. Dufy (2008) youtube videolarının öğretim amaçlı kullanılmasında öğretmenlerin takip edebilecekleri çok genel bir çerçeve çizerek, öğretmenlere uygulama için öneriler ve kısa örnekler sunmuştur. Duffy (2008) öğretmenlerin youtube’u öğretmenden öğrenciye bir televizyon gibi düşünmemelerini tavsiye etmiştir. Youtube didaktik öğretim aracından veya paylaşım platformundan çok daha fazlasıdır. Youtube’u video paylaşım sitesi olmaktan çıkaran şey öncelikle sosyal etkileşime izin veren bir yapıya sahip olmasıdır. Ayrıca Youtube platformu günümüzde eğlenme, bilgilendirme, öğretme vb. amaçlar ile her yaştan insana video yükleme, geliştirme, 997 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) düzenleme ve paylaşma olanağı sunmaktadır. Böylece isteyen öğrenci veya öğretmen kendi videolarını geliştirerek paylaşma ve bunlar üstünde tartışma olanağına sahiptir. Youtube diğer web 2.0 araçlarıyla entegre düşünüldüğünde informal ve formal öğrenmelerin birleştiği bir platforma dönüşmektedir. Pek çok üniversite ve akademik kurum youtube sayfalarında öğretici animasyonlar paylaşmakta, ders videolarına açık erişim sağlamaktadır. Bazı akademisyenler ve öğretmenler derslerine herkese doğrudan erişim sunmaktadır. Youtube video platformu yenilikçi eğitim uygulamalarını destekleme potansiyeli ile açık bir öğrenme platformu haline dönüşmüştür. YouTube’un öğrenme topluluklarına dönüşme olasılığını ilk ifade eden eğitimcilerden Jenkins youtube platformuna “YouNiversity” adını vermiştir (2007). Dughera, Azzara, Raul, Bordignon (2020) literatür taramasına göre pek çok üniversite öğrencisi youtube’u informal öğrenmeler için kullanmakla kalmayıp, aynı zamanda okul öğrenmelerini tamamlayıcı yardımcı bir platform olarak da kullanmaktadırlar. Araştırmalar Literatürde öğretmenlerin derslerinde youtube videoları kullanımına ilişkin görüşlerini inceleyen araştırmalar vardır (Örn. Avcı, Kula ve Haşlaman, 2019). Anatomi, muhasebe, dil öğrenimi gibi pek çok alanda youtube videoları derslerde öğretici yardımcı materyal olarak kullanılmaktadır (örn. Reverón, 2016; Tschakert, Blaber, ve Chen, 2019; Wang ve Chen, 2020). Literatür incelendiğinde öğretmenlerin youtube videolarını genellikle didaktif ve doğrudan öğretici, aktarım amaçlı kullanmaya devam ettikleri görülmektedir. Derste youtube kullanımına ilişkin öğrenci görüşleri araştırılmıştır. Örneğin Alp ve Kaleci (2018) bir grup üniversite öğrencisinin derste youtube kullanımına ilişkin görüşlerini incelemişler ve öğrencilerin youtube kullanımını başarı, ilginin artması ve dersin eğlenceli hale gelmesi ile ilişkilendirdiklerini tespit etmişlerdir. Yenilikçi youtube uygulamaları konu edinen araştırma sayısı azdır. Orús, Barlés, Belanche, Casaló, Fraj ve Gurrea (2016) öğrenci tarafından geliştirilen youtube videolarının başarıya ve güdülenmeye etkisinin olumlu olduğunu bildirmişlerdir. Öğretmen adaylarının mesleki rolleri içinde, öğretim tasarımı temelinde Youtube videosu seçim becerileri ve seçim ilkeleri ile ilgili araştırmalara ise rastlanmamıştır. Araştırma Gereksinimi Eğitim fakültelerinde, öğretim teknolojileri kapsamında materyal geliştirme kuram ve modelleri öğretilmektedir. Çok Ortamlı Öğrenmelerde Bilişsel Kuram, Medya Zenginliği Kuramı, Teknoloji Kabulü Modeli bunlardan bazılarıdır. Uygulama için öğretilen modellerin çoğunluğunda odak noktası, tasarıma dayalı materyal geliştirmedir. Öğrencilerin yenilikçi modelleri öğrenmeye geçmeden önce öğrenmeleri gereken öğretimin sistemik ve sistematik yapısıdır. Eğitim fakültesi öğrencilerinin öğretim tasarımı ve materyal geliştirmeye yönelik 998 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) bilgi ve becerilerinin, materyal seçimine transfer edilebilirliğine veya öğretmen adayı olarak tasarımları için öğretimsel youtube video seçimlerinde öne çıkan ilkesel tercihlerine ilişkin araştırmalara rastlanmamıştır. Genellikle klasik öğretim teknolojileri öğretiminde materyal geliştirme ve seçmenin kuramsal temelleri birlikte ele alınır (Romizowski, 1992). Materyal geliştirme etkinliklerindeki kazanımların medya seçimine kendiliğinden transfer edilebileceği varsayımı ile hareket edilir. Bu çalışmada eğitim fakültesi öğrencilerinin kuramsal temellere dayalı öğretim tasarımı ve materyal geliştirme etkinliğinden kazandıkları bilgi ve deneyimlerin, öğretimsel youtube video seçimine transferi incelenmiştir. Araştırma da öğretim tasarımı ve materyal geliştirmede başarı düzeyi farklılaşan öğrencilerin video seçim gerekçelerinin de farklılaşıp farklılaşmadığı nitel yaklaşımla araştırılmıştır. YÖNTEM Öğretim teknolojileri dersinin gereği olarak öğrenciler iki tasarım temelli materyal geliştirmişlerdir. Daha sonra öğrencilerden biri başarılı diğeri başarısız iki öğretimsel youtube videosu seçerek derste görülen kuram, model, ilke ve kavramlar temelinde incelemeleri ve seçimlerini gerekçeleri ile açıklamaları istenilmiştir. Bu çalışma öğretim teknolojileri dersi kapsamında yapılan etkinliklerden materyal seçimi üstüne odaklanmıştır. Öğrencilerin inceleme ve seçim metinlerinin içeriği, anlam bütününü bozmayacak şekilde cümle cümle okunmuştur. Öğrencilerin metinlerinin incelenmesinde kullanılan yöntem içerik analizidir. Patton içerik analizini “anlam ve temel tutarlılıkların tanımlanması için nitel verilerin indirgenmesi ve anlam oluşturma çabası” olarak tanımlamıştır (Patton, 2002, s.453). Hsieh ve Shannon ise “içeriğin temalar ve örüntüler şeklinde kodlanması yoluyla sistematik bir sınıflandırmaya tabi tutularak öznel yoruma ulaşılması” süreci olarak tanımlamaktadır (2005, s.1278). Aşağıda sırasıyla dersin kapsamı, materyal geliştirme etkinlikleri, etkinlik ürünlerini puanlama rehberiyle puanlama, cümle cümle analiz için materyal seçme metinlerini seçme aşaması ve seçilen metinlerin analizi için form oluşturma açıklanmıştır. Ders Etkinlikleri ve Amaç Öğretim teknolojileri dersi öğrenme kuramları, tasarım modelleri, çoklu ortam ve ilgili kuramlar, materyal geliştirme de genel ilkeler, materyaller ve platformlar, materyal özellikleri, seçimi, teknolojide gelişmeler vb. konular ile ilgili bilgiler öğretilmektedir ve ilgili beceriler kazandırılmaktadır. Öğretim teknolojileri dersinde amaç: öğrencinin kendi alanı ile ilgili bir problem durumunu ele alarak ADDIE modeli ile etkili ve verimli çözümler 999 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) oluşturmasıdır. Ders etkinlikleri: problem tespiti ve analizi, hedef ve değerlendirme durumunu belirlenmesi, içeriğin düzenlenmesi, öğretimin planlanması ve öğretimde kullanılacak materyallerin geliştirilmesi ve seçimini içerir. Ders, bilinmeyen konuda tasarım ve mataryal geliştirme, bilinen konuda tasarım ve materyal geliştirme ve materyal seçme olmak üzere üç etkinlikten oluşur. Üçüncü, etkinlik ilk iki etkinlikten kazanılan bilgi ve becerilerin transfer edildiği bağımsız çalışılan materyal seçme aşamasıdır. Bu çalışma, öğrencinin ikinci etkinlik sonrasında öğrendiklerini materyal seçimine transfer edip edemediğini tespit etmeye yöneliktir. Materyal seçimi öğrenme görevi için popüler kullanımı ile dikkat çeken youtube platformunda yer alan öğretimsel özellikteki videolar seçilmiştir. Transfer basamağında öğrenciden biri başarılı ve diğeri başarısız olan iki öğretimsel video seçerek derste görülen kuram, model, ilke ve kavramlar temelinde incelemeleri ve seçimlerini gerekçeleri ile açıklamaları istenilmiştir. Öğrenciler istedikleri videoyu seçme konusunda serbesttirler. Aşağıda materyal geliştirme etkinlikleri açıklanmıştır. Video Seçimi Öncesindeki Etkinlikler Öğretim teknolojileri dersinde, ilk etkinlikte, öğrencilere önce bir problem çözme görevi verilmiştir. Problemi çözdükten sonra ise öğrencilerin görevi ilgili probleme ilişkin ADDIE modeli temelinde, Gagne’nin öğretim tasarımı modelini kullanarak, hedef yazımı, hedef hiyerarşisinin kurulması, öğretim olaylarının tasarlanması ve bir materyalin geliştirilmesidir. Bu etkinlikte görünüşte öğrenciye kolay gelen ve öğrencinin hemen cevaplayabileceği tarzda bir problem verilmiştir. Problem iyi yapılandırılmamış problem niteliğinde değildir, yani çözümü vardır. Bu tür etkinliklerde sezgisel düşünmeleri içeren problemler veya kavrayış yanılgıları yoğun olan konulardan, kavrayış yanılgılarını tetikleyecek nitelikte bir problem sunumu, iyi yapılandırılmış kolay çözülebilen problemlere tercih edilmelidir. Çünkü iyi yapılandırılmış kolay çözülebilen bir problem öğrencinin ilgisini kaybetmesiyle sonuçlanmaktadır. Bu tür problemler bu ders için istenilen gözlem ve inceleme davranışının tetiklenmesi için uygun değildir. Öğrenci problemi çözemediğini anladığında probleme ilgisi artmakta ve problem çözümü arayışında ilgili içerik birimlerinin keşfine odaklanmaktadır. Ayrıca çok zor problemlerde çok kolay problemlerin kullanımına benzer bir sonuç doğurmaktadır. Diğer yandan çözülmesi istenen problem öğrencilerin uzmanlık alanları dışından seçilir. Böylece öğrencinin uzmanlıkla gelen bilgisinin, içeriğin bilgi detaylarına odaklanılmasıyla sonuçlanmasının önüne geçilir. İlk etkinlikte ağırlık tasarım kısmındadır. Öğrencilere inceleme davranışını tetikleyecek olan problem verildikten sonra öğrencilerden bu problemi bir öğrenci gibi çözerken, eş zamanlı olarak bir öğretmen gibi (kendilerini) öğrencinin çözümlerinde karşılaştıkları sorunları ve problem çözme yolları ve taktiklerini 1000 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) gözlemlemeleri istenilir. Bu aşama bilişsel farkındalığın oluşturulduğu, gözlemin ve yansıtıcı düşünmenin başlatıldığı aşamadır. Böylece ilk etkinlik ilk tasarım deneyimi olarak içerik birimleri temelli tasarım ve materyal geliştirme ile sonuçlanır. İlk aşama öğrencinin rehberlik alabildiği ve sosyal etkileşimle desteklendiği birlikte öğrenelim aşamasıdır. İkinci etkinlik, birinci etkinliğin tekrarı niteliğindedir, ancak ağırlık materyal geliştirmeye yönelir. İkinci etkinlikte öğrenci kendi alanında ki bir problemi ele alarak, öğretim tasarımı temelli bir materyal geliştirir. Video Seçimi İlk iki etkinliği tamamlayan öğrencilerden başarılı ve başarısız birer öğretimsel youtube videosu seçmeleri, kuramsal temel ile incelemeleri ve gerekçesiyle açıklamaları istenmiştir. Yani üçüncü etkinlik, kazandığı becerileri materyal seçimine (bu çalışmada video seçimine) transfer ettiği aşamadır. Birinci etkinlikte yapılan çalışmalardaki ağırlık tasarıma yöneliktir, öğrenme aşaması ve ön-hazırlık çalışması olarak kabul edilerek toplanan veriler ve puanlamalar buradaki çalışmaya dahil edilmemiştir. Bu çalışmaya öğrencilerin ikinci materyal geliştirme etkinlikleri ve üçüncü materyal seçim metinleri dahil edilmiştir. Dersi alan tüm öğrencilerin tüm çalışmaları puanlama rehberi ile puanlanmıştır. Analiz İçin Metin Seçimi Aşaması Dersi alan 87 öğrenciden 5’i hiç devam etmedikleri için analiz dışında tutulmuştur. 82 öğrenciden bu ders dışında materyal geliştirme ile ilgili ders almış olanlar, etkinliklerden birine katılıp diğerine katılmamış olanlar ve dersten başarısız olan öğrencilerin çalışmaları çıkarıldıktan sonra 54 öğrenci arasından içerik analizi için seçime gidilmiştir. Öğrenciler, ikinci etkinlik ve üçüncü etkinlik başarı sıralamalarına göre sıralanmıştır. Bu sıralamadaki puanlar etkinlik ürünlerini değerlendirmek için geliştirilmiş puanlama rehberi ile yapılan analitik ve bütünsel değerlendirme puanlarına dayalıdır. Puanlarına göre sıralanmış 54 öğrenci üç sekmeye ayrılmıştır materyal geliştirme ve materyal seçme başarılarına göre ayrı ayrı puan verilmiştir. İlk harf materyal geliştirme etkinliğini ikinci harf materyal seçme etkinliğini temsil etmektedir. En üst sekmedekiler başarılı (A), orta sekmedekiler orta (B) ve en alt sekmedekiler başarısız (C) harfleri ile kodlanmıştır. Örneğin AA kodlu öğrenci hem materyal geliştirme hem de materyal seçme etkinliğinde üst başarı düzeyindedir, BC kodlu öğrenci materyal geliştirmede orta düzey, başarılı materyal seçmede grubun en alt sekmesindedir. Bu kodlamada 13 öğrenci AA, 5 öğrenci AB, 5 öğrenci BA, 7 öğrenci BB, 6 öğrenci BC, 6 öğrenci CB, 12 öğrenci CC kodlarına sahiptir. Başarı sıralamasında ilk ve ikinci harf kodlamaları farklı olanlar (B-A, B-C gibi başarısını artıran veya azaltanlar) seçilmemiştir. Böylece gruplar arasındaki farkların daha net bir görüntüsünün yakalanacağı düşünülmüştür. 1001 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 7 AA, 7 BB, 7 CC youtube öğretimsel video seçim ve analiz metni satır satır okunarak veriler incelenmiştir. Analiz Formunun Oluşturulması Çalışmada amaç bir modele ulaşmaktan ziyade belli başarı düzeylerindeki öğrencilerin youtube seçimine ilişkin açıklamalarındaki örüntüleri tanımlamak ve bu örüntüleri karşılaştırmaktır. Bu seçim öğretim tasarımı temellidir. O nedenle içerik analizinde yukarıdan-aşağıya ve aşağıdan-yukarıya inceleme teknikleri birleştirilerek kullanılan ilke sayısının tespitinde ve örüntü incelenmesinde “öğretimsel değişkenler” formu oluşturulmuştur. Form genel olarak derste öğrenilen ilgili konuları ve öğrencinin o aşamada biliyor olması gereken konuları kapsamaktadır. Bu çalışma kuram temelli öğretimsel video incelemesi ile ilgilidir. O nedenle teknik özellikler kodlamasına analiz formunda yer verilmemiştir. “Videoyu çeken kamera sürekli titremekte ve dikkat dağıtmakta. Videoyu pencere kenarında güneşe karşı çekmişler ve yaka mikrofonu kullanılmadığı için ses cızırtılı ve soluk geliyor.” vb. ifadeler kodlama formuna yansıtılmamıştır. Video geliştirme etkinliği için sonraki analiz çalışmaları için video teknik özellikleri ayrı bir kodlama grubu oluşturabilir. Ayrıca özellikle deneysel araştırmalar için analiz yapılacaksa tüm öğelerden toplam puan vermek yerine formda yer alan temel sınıflar için (örneğin çoklu ortam, bilişsel yük vb.) ayrı ayrı puan değerlendirilmesi ve sunumu yerinde olabilir. İnceleme kodlamaları için derste işlenen kuram, model, ilkeler bir forma dönüştürülmüştür. Ayrıca forma öğrencilerin metinlerinde tespit edilen diğer öğretimsel ilkelerde eklenmiştir. Form ana başlıkları ile birlikte 114 ilke veya öğeden oluşmaktadır. Kontrol listesi şeklindedir yani öğrenci videonun farklı bölümleri için aynı öğeyi birden fazla değerlendirmiş olsa bile kodlama da bir kez gibi işaretlenmiş ve toplam puana 1 olarak eklenmiştir. Form excel programında hazırlanmıştır. Her bir öğrencinin yazmış olduğu, her bir metin anlam bütünlüğünü bozulmayacak şekilde cümle cümle (satır satır) okunarak formda ilgili ilke ve öge işaretlenmiştir. Metinde anlam oluşturmayan, herhangi bir ilkeye yerleştirilemeyen ifadeler kayda alınmamıştır. Ayrıca öğrencilerin sadece ilke ismini sıraladığı ve gerekçesi ya da açıklaması olmayan etiketler forma işlenmemiştir. Form Tablo1’de verilmektedir. Tablo 1’de anlamayı ve izlemeyi kolaylaştırmak için (ana başlıklar dışında) boş olan yani öğrencilerin metinlerinde hiç söz etmedikleri ilke ve ögeler formdan çıkarılmıştır. Ayrıca görsel sunum kolaylığı için birbirine yakın analiz maddelerinden bir kaçı buradaki sunum için aynı maddede birleştirilmiştir. 1002 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Kodlama Güvenirlik Kontrolü Kodlama güvenirliğini kontrol etmek için yüksek lisans öğrencilerinden az sayıda metni kodlaması rica edilmiştir. Öğretim teknolojileri bölümü mezunu olan öğrenciler, yine aynı bölümün yüksek lisans öğrencileridir. Lisans ve yüksek lisansında materyal geliştirme, tasarım, çoklu ortam ve diğer ilgili dersleri tamamlamışlardır. Kodlama amacı genel olarak ifade edildikten sonra kodlamacıya kodlaması yapılmış olan başarılı, orta ve başarısız grupların her birinden ikişer metni başarı sırasına göre sıralamaları istenmiştir. Birinci kodlamacı ile diğerlerinin sıralaması aynıdır. Daha sonra ikinci kodlamacılara kodlama şablonu verilmiş ve nasıl kullanılacağı bir örnek üstünde gösterilmiştir. İkinci kodlamacılar sıraya koydukları inceleme metinlerinden her bir başarı düzeyi için rastgele seçtikleri bir metni incelemişlerdir. Kodlamacılar arası önemli bir uyuşmazlık saptanmamıştır. Bulgular bölümünde AA, BB ve CC kodlu öğrencilerin video seçim gerekçe metinlerinin analizleri, metinlerden alıntılar ve Tablo 1’de öğrenci metinlerinde tespit edilen ilkelerinögelerin sayıları verilmiştir. BULGULAR Materyalin kuramsal temellere dayandırılması ile materyal geliştiricinin tecrübeliliğini ilişkilendiren öğrenci AA1 materyal geliştirmede model kullanımına karşı olumlu düşüncelere sahiptir: “Öncelikle bu videoyu tecrübeli bir eğitimcinin hazırladığı oldukça belli olmakta. Çünkü birçok kuramdan isteyerek istemeyerek yararlanmış bir ders anlatımı var. Kullanılan görsellerden tutun konunun anlatılışına kadar planlı bir tutum var.”. Öğrenci problem tespitinde, hedeflerin yazımında ve hiyerarşisinin düzenlenmesinde, materyali problem çözümünde nasıl kullanacağı konusunda oldukça nettir. Geliştirmiş olduğu materyalin önce kuramsal temellerine ilişkin tutarlı bir yapı oluşturmuştur. Bu netlik ve tutarlılık profesyonel tasarımcılarda istenilen özelliklerdendir. Öğrenme güçlüğü çeken öğrencilerin evde izlemeleri için bu videonun rahatlıkla kullanabileceğini ifade etmiştir. Başarısız videoda olumsuz unsurlar yanında olumlu olanlarında incelendiğini görüyoruz. Öğrenci başarısız videonun dinleme kabiliyeti ve motivasyonu yüksek öğrenciler tarafından kullanılabileceğini ifade etmiştir. Yüksek bilişsel yükün verimliliği zorlaştırabileceğini fark etmiş. Başarısız videonun görselle zenginleştirilerek düzenlense bile öğrenciye göre bu videonun klasik anlatımı nedeni ile izleme oranı her zaman düşük olacaktır. Öğrenci etkinlik ve ödevlerde istenilen performans düzeyine ulaştığını göstermiştir. Bu öğrenci öğretim tasarımı kısmında gösterdiği gelişmeyi video inceleme performansına tam başarıyla transfer etmiştir. 1003 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Öğrenci AA2’nin incelemesinde dikkat çeken unsurlardan biri, metin boyunca öğrencinin ilkeler arası bağlantılar kurmasıdır: “İkili kodlama kuramına göre; yukarıda da özünü verirken değindiğimiz gibi görsel ve sözel form dengesi, çağrışımsal bir ön bilgiler hareketliliği de sağlıyor. Bu çoklu ortam tasarım ilkeleriyle de uyuşuyor görünüyor.”. Aynı ilkenin videonun farklı yerlerindeki kullanımlarına ve bunun olası etkilerine değinmiştir. Ek olarak birbiri ile etkileşen ilkelerin neden olduğu sonuçlara yer vermiştir. Öğrenci tasarımın gerekliliğini kavramıştır:“Herhangi bir tasarımla desteklenmediğinden görsel tasarım ve ilkeleri ihmal edilmiş”,“…bölünmüş dikkat etkisi ihmalinden bütünlük ve algılama zorlaşıyor.”. Bu öğrencinin materyal seçiminde nedensel ve sistemsel bir yaklaşım sergilemesi dikkati çekicidir. Öğrenci videoyu hangi gerekçe ile nasıl kullanacağını ve bu kullanım sonucunda nasıl bir etki beklediğini açıklamaktadır: “…ders sonu tekrar olarak öğrencilerimden izlemesini isteyebilirim. Çünkü tüm konu bütünsel ve öz olarak verildiğinden tekrarlarda hem zamandan tasarruf sağlayacaktır, hem öğrenilenleri pekiştirecektir, hem de bütünsel bir dosyalamaya olanak sağlayacaktır. Böylece kalıcı öğrenme ve transfer sağlama olanağı arttırılmış olacaktır.”. Ayrıca başarısız video kullanımı ve yeniden düzenleme için getirdiği öneri sayısı ve öneri çeşitliliğinin fazla olması önerilerinde ilkelerin sistemik bütünselliğine vurgusu, önerilerinde sistematik bir yol izlemesi de dikkati çekmektedir. Bu önerilerden bazıları şunlardır: kavramların açıklanması, içeriğin örnek ve örnek olmayanlarla zenginleştirilmesi, karşılaştırmalar ile eksik olanın düzeltilmesi, alıştırmaları, kalıcılığı artırmak için tablolama vb. Öğrenci AA2’nin materyal seçimine tıpkı materyal geliştirmede olduğu gibi sistemsel yaklaşımı öğretim teknolojilerinde istenen bir gelişmedir. AA2 kodlu öğrencinin materyal geliştirmedeki başarısını ve sistemsel yaklaşımını video seçimine başarıyla transfer edebildiği görülmektedir. AA3 kodlu öğrenci incelemesinde, ilkelerin tanımlanmasına ve videodan örnekler ile açıklamalarına yer vermiştir: “…Thorndike’ın Hazırbulunuşluk Kanundaki etkinliği hazır olduğu durumda yaptırma ya da yaptırmama konusu videoda da vardı. En son kısımlarda soru çözümünde öğretmen yanındaki kişi için fırsat veriyordu.”, “Videoda öğretmen, ilk olarak dikkat çekme ile öğretme sürecine başlamıştı. Bu Bilişsel Kuram ile örtüşmektedir.”. Öğrencinin önerilerini de detaylandırmış ve somut örneklerle açıklamıştır: “Başarılı videoyu dersimin 3 aşamasında da kullanırım. Videonun giriş kısmında ana başlık ve alt başlıklar balık iskeletinin üzerine yerleştirilmiştir. Bu kısmı dersin giriş kısmında, öğrencilere konuyu anlatırken kullanırım çünkü balık görseli ile daha çok akılda kalacağını düşünüyorum.”. Önerdiği değişikleri gerekçesiyle açıklamıştır “Çoklu ortam ilkelerine, bilişsel yük ilkelerine, genel ilkelere daha uygun hale getirerek öğretme sürecini etkili kılmaya çalıştım. Bu 1004 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) eksiklikler tamamlanmazsa video öğretici olmaz ve öğrenci videonun yarısına geldiğinde ya tekrar izlemek zorunda kalır ya da videoyu kapatıp başka bir video izlemeye başlar.”. Bu ifadeden öğrencinin sezgisel olarak (derste söz etmediğimiz) animasyon ve videolarda geçişlilik (transiency) ilkesini farkettiğini görüyoruz. Öğrenci başarılı videoyu dersin farklı aşamalarında videonun farklı bölümlerinden esnek bir şekilde nasıl yararlanabileceğimizi açıklamıştır. Başarısız video içinde eğer kullanmak istiyorsak çok sayıda, çok ciddi değişiklikler yapılmasını önermiştir. Yapılması gereken değişiklikleri ilkesel gerekçeleri ile açıklamıştır. AA4 kodlu öğrencide örnekler ayrıntılanmamıştır. Ancak ele aldığı öğeler için gerekçelendirmelere yer vermiştir: “Videoda görsel ve sözel alan dengesi bilişsel alan açısından önemlidir. Öğrencinin dikkati canlı tutulmaktadır.” . Zaman zaman ilgili ilkelerin birbirleri ile etkileşimlerinin yarattığı sonuçlara değinilmiştir: “Bilgiyi işleme sürecinde sözel sürece ağırlık verildiğinden görsel form ihmal edilmiştir, bu da ikili kodlama kuramında boşluk oluşturur. Bu çoklu ortam tasarım ilkeleriyle de uyuşmuyor. Hem yazılı hem sözlü anlatım aynı anda verildiğinden aşırılık ilkesi gereği ders etkililiği azalmaktadır.”. Başarılı videoyu pekiştirme amaçlı kullanabileceğini belirtmiştir. Başarısız video içinse bir dizi değişiklik önerisini gerekçesiyle sunmuştur. AA5 kodlu öğrenci bir ilkede kavrayış yanılgısına düşmüştür. Öğrenci video’da olumsuz gibi görünen durumların öğretici tarafından nasıl olumlu duruma çevrildiği örneğini vererek, bu esnek çevirişi öğretmen tecrübesine ve öğrencinin motivasyonuna bağlamıştır.: “Rahatsız edici herhangi bir ses unsuru vs. bulunsa da bu durum espri yapılarak toparlanmış ve öğrenenlerin odağını arttırıcı bir unsura çevrilmiş. (Arada çıkan tavuk sesi gibi.)”. Öğrencinin içerik birimlerine uygun öğretime önem verdiği anlaşılıyor. Bu öğretim tasarımı açısından kayda değer bir gelişmedir. Özellikle başarısız video için bu videoyu seçmesinin nedeninin iyi olan yönlerine karşın videonun yanlış bilgi taşıması olduğunu belirtmiştir. Bu ifade bilginin güvenirliğinin materyal estetiğinden daha önemli olduğunun farkında olduğunu göstermektedir. Öğrenci her ilke için açıklama yapmak yerine iyi videoyu iyi yapan ve başarısız videoyu başarısız yapan nedenlere göre, örnek ve gerekçesiyle ilgili ilkeyi vermiştir. Başarılı videonun özet için kullanma uygun olduğunu belirtmiş. Başarısız video için önerileri ise bazı ilkeler için yeni ve çeşitli görsellerin yapılarak materyale eklenmesi, etkileşimli hale getirilmesi, içerik birimlerine dikkat edilmesidir. AA6 kodlu öğrencinin materyal geliştirme ve youtube seçimi dijital öykü ile ilgilidir. Materyal geliştirmede kuram, model, ilke ve tasarım konusunda iyi olan bu öğrencinin youtube incelemesinde diğer iyi öğrencilere kıyasla tasarımında ki ilkelerin çok azına 1005 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) değinmesi olumsuz bir bulgudur. Ancak ifadelerindeki gerekçelendirmeler akla ve ilkelere uygundur. Gerekçelendirmenin örneklerle desteklenmemesi ve inceleme için bakılan ilkelerin sayıca azlığı transferde yetersizliğe işaret etmektedir. Materyal geliştirmede iyi olan öğrencilerinin başarılarının genellikle materyal seçiminde de sürdürdükleri söylenilebilir. Bu çalışmada kullanılan puanlama rehberi beceri transferine, tartışma becerilerine veya belli bir tür medyaya özel hazırlanmamıştır. Bu durum da öğrencinin youtube incelemesinde öyküleme türüne ilişkin okunabilirlik, metnin sözel ve görsel öğeleri, parçalara bölme, hikaye de akıcılık ve bilişsel öğrenme gibi en önemli bulduğu öğeleri öne çıkarttığı şeklinde yorumlamamız uygun olmayacaktır. Çünkü öğrenci materyal geliştirme kısmında geliştirdiği materyal için daha kapsamlı bir tasarıma gitmiştir. Yüksek performans sonrası yorgunluk bir başka olası açıklama olabilir. Materyal geliştirme ve seçme de transfer çalışılacak olan deneysel araştırmalar için bu tür boşlukların düşünülerek değerlendirme araçlarının istenen davranış göstergelerine göre güçlendirilmesi iyi bir fikir olabilir. Düşünülmesi gereken bir unsur ise farklı nitelikteki materyal çeşitlemesi ve özelliklerine göre belirlemelerin yapılmasıdır. Öğrenci video kullanımı içinde genel öneriler vermiştir. AA7 kodlu öğrenci ilkelerin birbiri ile ilişkisi ve etkileri üstüne açıklamalarını oluşturmuştur: “…çözülmüş örnek etkisi ile konuyu öğrenme aşamasında problem hakkında çözülmüş örnekler sunulması kısa süreli bellekteki yükü hafifletir. Rehberliği azaltma etkisi de tamamen çözülmüş örnekler ile yola çıkan videoda başlangıç düzeyindeki bir öğrencinin bir sonraki adımda bazı aşamaları silinmiş örneklerin eksik aşamalarını tamamlayarak problem çözmesine olanak sağlamıştır”. Öğrenci birden fazla ilkenin birbirleri ile nasıl etkileştikleri üstüne düşünerek kararlar vermektedir: “…Gereksizlik ilkesi de içermektedir. Bölünmüş dikkat ve çoklu kanal ilkelerinin benzerliklerinden hareket edilerek gereksizlik ilkesi daha iyi algılanabilir. Farklı ve yeterli anlamlar içermeyen bilgi kaynaklarının sunulmasının bir sonucu diyebiliriz. Bu videoya göre dinleyen öğrencilerde bölünmüş dikkat etkisinin gerçekleşmesi olanaklıdır.”. Materyal geliştirme kısmındaki tasarımında benzer akıl yürütmeler tespit edilmiştir. Neden-sonuç ilişkilerini sistemik bir açıyla ele alarak, “eğer şöyle olsaydı…” şeklinde bir düşünme şablonunu harekete geçirmiştir: “Materyalin zorluk düzeyine göre bir öğretim materyali eğitimde etili olmaktadır. Kolay öğretim materyali kısa süreli bellekte büyük bir yük yaratmadığı için öğrenme üzerinde etkili bir öğrenme gerçekleşmez. Basit bir anlatım gerçekleştirdiği için çoğu zaman uzmanlığın ters tepme ilkesi gerçekleşmesi mümkün olacaktır.”. Diğer başarılı öğrencilerden bazılarında da benzer bir akıl yürütme biçimine rastlanmıştır. Bu gelişme sistemik bakış açısına doğru bir gelişmeye işaret etmektedir. Öğrenci AA7’de transferin güçlü olduğunu söyleyebiliriz. Öğrenci hangi ilkelerin 1006 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) kullanılmadığını tespit etmiştir. Başarılı video için önerileri şöyledir: “…öğrencilere dersin başında izlettirebilirim veya tam tersi dersi anlattıktan sonra örnekler çözümüne geçmeden pekiştirme amaçlı anlatımdan sonra da izlettirebilirim bir başka fikrim ise ödev olarak evde izlemelerini isteyerek ödev niteliğinde de vermeyi amaçlayabilirim.”. Öğrenci başarısız bulduğu video’yu kullanmaktan kaçınacağını ifade etmiştir: “…Düz anlatımından dolayı bir öğretimin sözlü niteliklerinde bir değer taşımadığını düşünüyorum. Videoyu başarısız buldum. Zor durumda kalmadıkça veya bir mecburiyet olmadıkça dersimde kullanmayı düşünmem fakat kullanılması gerekirse her tanım yapıldığında videoyu durdurarak üzerinden tekrardan geçip ardı arkasına birkaç örnek çözümü ile videodan bağımsız bir anlatım gerçekleştirmeyi düşünebilirim.”. BB1 kodlu öğrencinin metninde dikkati çeken açıklamayı yapıyor, ancak yer yer sözettiği ilkenin ismini vermiyor. İlgili açıklama da önemli kavramı koyulaştırmış: “Birbiriyle alakalı resim ve metinleri sırayla sunarak ilerlemiş.”. Böyle bir durumda kodlama sadece açıklama yeterli ise ilgili koda işaretleme yapılmıştır. Öğrenci aynı zamanda videonun teknik özelliklerine değinmiştir. Bu açıklamalar forma eklenmemiştir. Kodlama açıklama yetersizliği ile zorlaşmaktadır. Örneğin “Konuyu anlatırken fiil, fiilden fiil yapım ekleri, isim gibi temel kavramları başta açıklayarak öğrencilerin ön bilgilerini hazırlamış.” ifadesinde kodlamanın içerik birimleri ve önbilgi olarak mı yoksa sadece önbilgi olarak kodlanıp kodlanmaması kararının verilmesi gerekmektedir. Kısaca yer yer öğrencinin net ifade etmediği yerlerde kodlayıcının anlamı kendisi tamamlaması gerekmektedir. Böyle durumlar da açıklamanın yeterliliğine göre karar verilmiştir. Başarılı ve başarısız videolar için kullanım önerisinde açıklamalar kısa ve nettir. BB2 kodlu öğrencinin daha kapsamlı açıklamalar yapıyor ve açıklamaları net şekilde anlaşılabiliyor. Öğretimsel ilkeler incelemesi sınırlı sayıdadır. Teknik özellikler açısından detay verilmiş. AA kodlamalarındakine benzer şekilde yer yer neden sonuç ilişkileri verilmiştir ancak net öğretimsel hakimiyet sağlanamamış: “Kamera açısı bakımından da diğerine göre daha amatör bir çekim olduğunu söyleyebiliriz. Bazen görüntü bulanıklaşıyor. Bu yönüyle de izleyici dikkat toplamada zorlanabilir ve ilgisini kaybedebilir. Bu da yine dikkat çekme metodunda ve konuya bağlamada eksikliği gösteriyor.”. Başarısız bulunan video için az sayıda değişiklik önerisi sunulmuş. Başarılı video için uzaktan eğitim materyali olarak kullanılabileceğini, ders-içinde pekiştirme amaçlı kullanılabileceğini belirtmiş. Aynı zamanda öğrenmede bireysel hız kapsamında ders öncesi izlettirilebileceğini açıklamıştır. BB3 kodlu öğrencide öğretimsel ilkeler başarılı ve başarısız videoların karşılaştırması yapılarak verilmiş. Ayrıca AA kodlamalarına benzer şekilde ilgili açıklama için doğrudan 1007 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) öğretimsel ilkenin adı verilmiş. İncelenen ilkelerin sayısı AA kodlamaları ile kıyaslandığında kısıtlıdır. Az sayıda örnek ve değişiklik önerisine rastlanmaktadır. BB4 kodlu öğrencinin metninde genel özelliklerden söz edilmiş. Öğretimsel ilkeler çok az sayıda ancak bir iki ilke de yeterli açıklama verilmiş: “Kolay örnekler verilip karşılaşılabilecek zor örneklere değinilmemiştir. Bu videoda uzmanlığın ters tepme etkisi görülür.” gibi. Değişiklik önerisi verilmemiştir. BB5 az sayıda öğretimsel ilke incelemiştir. Çok az sayıda öğretimsel ilke örneği vermiştir: “Diğer bir olumsuz nokta ise tutarlılık ilkesine uymamasıdır. Videoda resimlerin yanına çizilmiş olan resimler konu ile alakalı değildir. Örneğin insan suratı ve top çizmişler fakat bunların verilen örneklerle hiçbir bağlantısı bulunmamaktadır.”. Değişiklik önerisi neredeyse verilmemiştir. Bu öğrenci de yanlış bir yargı tespit edilmiştir. Öğrencinin açıklaması öğretimsel ilkenin bilinmediği şeklinde yorumlanmıştır. Öğrenci görüşünün neden farklılaştığına ilişkin açıklama yapmamıştır. Öğrenci olasılıkla kavrayış yanılgısı nedeniyle öğretimsel ilkeye ters düştüğünün farkında olmayabilir. BB6 kodlu öğrencide de az sayıda öğretimsel ilke örneği, kısıtlı açıklamalarla verilmiştir. Öğrencin her iki video içinde ortak bir öneri vermiştir: “Bu videoları derse başlamadan hem ilham ve motive olma açısından ? derse hazırlık anlamında projeksiyon ve PC yardımı ile izletirdim. Sonrasında bende kendi çalışmaları mı gösterir süre var ise canlı bir uygulama yapardım.”. Öğrenci başarılı veya başarısız ayrımı yapmaksızın derse başlamadan önce projeksiyonla ders-içi gösterimi önermiştir. Başarısız videonun öğrenciyi yanıltabileceğini ifade ettiğini düşündüğümüz de öğrencinin bu ayrımı yapması gerekirdi. BB7 kodlu öğrencinin inceleme çalışmasında yetersiz açıklama ile gelen yetersiz sayıda öğretimsel ilke var. Başarılı ve başarısız video birlikte değerlendirilmiştir. Değişiklik önerisi verilmemiştir. CC1 kodlu öğrencinin metninde çok az sayıda öğretimsel ilkeden söz edilmiştir. Açıklama ve örnekle ile verilen tek öğretimsel ilke çoklu ortam ilkesidir. İçsel yük ilkesinde önemli kavrayış yanılgısı vardır. Diğer söz edilen ilkeler ise yüzeysel ve tekrar eden niteliktedir: “…göz yoruyor, sıkıcı, eksik ….”, “Konu anlatımı çok sıradandı . Konu anlatımı çok tekdüze kalmış.” gibi. CC2 öğrenci incelemesinde ilke isimlerini sıralıyor; ancak neredeyse hiç açıklama veya örnek yok. Öğrencinin tercihini aydınlatıcı bulduğu videodan yana yapmış, aydınlatıcı olma özelliğine ilişkin hiçbir ifade yer almamaktadır. CC3 kodlu öğrenci çok sınırlı sayıda ilkeden örnek vermeden söz etmiştir. Burada neden sonuç ilişkisi kurmaya çalışmış, ancak öğretimsel ilkelere hakim olmayışı nedeniyle çabası 1008 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) çok ikna edici değildir. Ayrıca ADDIE modeli ile çok ortamlı öğrenmeyi karıştırmış olması bu olumsuz etkiyi güçlendirmektedir. CC4 kodlu öğrenci örnek veriyor, neden sonuç ilişkisi kuruyor ancak ilgili öğretim ilkesini isimlendirmiyor: “Video ekranı parçalara bölünmüş. Bir bölümde konun işlendiği kağıt yaprakları, bir bölümde dersi anlatan ve dersi dinleyen kişi, bir bölümde mavi renkte boş bir parça bulunuyor. Öğrenci bu sebeple tek bir noktaya odaklanamıyor.”. Öğrencinin incelemesinde sorun çok genel ve yüzeysel özelliklere takılı kalarak “Bir başka kusur ise video içerisinde çok fazla renk bulunması. Her şey kararında güzeldir. Bu kadar renk dikkat dağıtır.” kuramsal öğretimsel ilkelere geçmemesidir. Yine de diğer başarısız öğrencilere kıyasla yüzeysel ilkelerde daha başarılı görünmektedir. CC5 kodu ile incelenen metinde öğretimsel ilke sayısının çok sınırlı olması, yüzeysel olması, örnek gösterilmemesi sorunları tekrarlanmıştır. CC6 öğrencide de aynı problemler mevcuttur. Dikkat çekme, ses kullanımı, kalıcılık, akıcılık söz edilen ilkelerdir. Ayrıca bu öğrenci de yanlış bir yargı tespit edilmiştir. Öğrencinin açıklaması öğretimsel ilkenin bilinmediği şeklinde yorumlanmıştır. Öğrenci görüşünün neden farklılaştığına ilişkin açıklama yapmamıştır. CC7 Bu öğrenci bu gruptaki diğer öğrencilerle aynı sorunları paylaşmaktadır. AA grubundaki öğrenciler toplamda 297 öğretimsel ilkeden söz ederken, BB grubu toplam 97, CC grubu ise 47 öğretimsel ilkeden sözetmiştir. Bu forma sadece öğrenci kullandığı ilkeöge ile ilgili kabul edilebilir veya anlaşılabilir açıklama vermiş ise kaydedilmiştir. Bir metinde birden fazla kez geçiyor olsa bile her bir öğe için sadece bir kez kodlama yapılmıştır. Tablo 1’de analiz öğeleri ve grupların bu ögelerdeki puanları verilmiştir. Tablo 1. Gruplara Göre Öğretimsel Değişken Sayıları* AA BB CC AA BB CC İkili kodlama 2 0 0 Hedef kitleye görelik 5 0 0 Çoklu ortam 8 4 4 Dikkat çekme 8 6 4 Konu işlemleri azaltma 2 0 0 Hedeften haberdar etme 1 1 0 Tutarlılık-Özlülük 11 9 1 Ön-bilgilerden haberdar etme 3 0 0 Dikkat-signaling 11 4 0 Rehberlik 1 2 0 Gereksizlik 7 3 1 Alıştırma 3 1 0 Konumsal yakınlık 5 3 1 Dönüt-düzeltme 0 1 1 Zamansal yakınlık 5 3 1 Tekrar/pekiştirme/özet 4 2 0 Parçalara bölme 7 2 1 Kalıcılık-transfer 4 1 3 Ön-alıştırma 3 0 0 Öz-Değerlendirme 4 1 3 1009 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Biçim/kanal 4 2 1 Hazırbulunuşluk-thornd. 1 0 0 Üretici süreç.geliştirme 0 0 0 Genel öğr. İlke 1 0 0 Kişisellleştirme 8 3 2 Somuttan-soyuta 3 0 0 Ses 5 5 2 Aşamalılık 2 0 0 Resim 3 1 0 Sosyal etkileşim 2 2 0 Hayal gücü 4 0 0 Yöntem, teknik çeşitliliği 7 1 0 Bilişsel yük genel 5 4 1 Görsel çeşitliliği 7 1 3 İçsel yük 4 0 0 Davranışçı kuram 1 1 0 Dışsal yük 5 0 0 Bilişselci kuram 5 1 1 Üretici yük 3 0 0 Kuramsal yapı 2 0 0 Çözülmüş örnek 7 3 0 Genel öğr. İlke 1 0 0 Bölünmüş dikkat 4 0 1 Somuttan-soyuta 3 0 0 Sosyal öğrenme-model-öğr 1 1 0 Aşamalılık 2 0 0 Uzmanlığın ters tepmesi 2 1 0 Bütün-parça-bütün 1 0 0 Rehberliği azaltma 1 1 0 Soru-cevap 2 1 0 Öğe-etkileşim/bileşen etk. 1 0 0 Bilginin doğruluğu 1 2 0 Yalıtılmış etkileşimli öge. 2 0 0 Renk kullanımı 6 0 1 Algıda seçicilik 1 0 0 Okunabilirlik 2 0 0 Kısa süreli bellek 3 0 0 Dilde sadelik 3 0 0 Uzun sureli bellek 2 0 0 Diksiyon 0 1 1 Geri çağırma 1 0 0 Sestonu/kullanımı 8 3 4 Gestalt 2 0 0 Jest ve mimikler 1 0 0 Yakınlık 1 0 0 Zamanın kullanımı 3 1 2 Genel görsel tas ilkeleri 5 0 0 Akıcılık 7 3 3 Denge 3 1 0 Motivasyon 5 6 0 Vurgu 2 0 0 Şaka-espiri 2 1 0 Derinlik 1 0 0 Eğlence 2 0 1 İçerik birimleri. g. tasarım 3 0 0 Video işlevsel kullanım 3 1 1 İçerik yoğunluğu 1 0 0 Öğretmen tecrübesi 1 1 1 İçerik kavram 2 0 0 Tahta kullanımı 0 1 0 İçerik ilke 1 1 0 Anlam kolaylığı 3 2 3 Örnek yeterliliği 1 0 1 Genel görsel alan 2 0 0 Örnek olmayan yeterliliği 5 0 0 Bellek-çağrışım 1 0 0 Etkililik 2 2 0 Çekicilik 4 0 0 Verimlilik 2 1 1 Tamamlama 1 0 0 Genel toplam 279 97 47 *İlk kod materyal geliştirme puanı, ikinci kod materyal seçme puanıdır. A başarı üst düzey, B başarı orta düzey, C başarısız düzeyi simgelemektedir. 1010 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) TARTIŞMA VE SONUÇ Materyal geliştirme ve materyal seçiminde üst düzey başarılı olarak gruplandırılan AA başarı kodlu öğrencilerin açıklama metinleri analizlerine göre aşağıdaki tespitler yapılmıştır:  Kuramsal ilkeleri, problem tespitinde, hedeflerin yazımında ve hiyerarşisinin düzenlenmesinde, materyalin geliştirilmesinde ve seçilmesinde kullanabildikleri,  Materyali öğretim problemi çözümünde nasıl kullanacaklarını öğrendikleri,  Materyal geliştirmede model kullanımının gerekliliğini kavradıkları,  Materyal geliştirmede öğretim tasarımın gerekliliğini kavradıkları,  Materyal geliştirmede ilkeler arası bağlantılar kurabildikleri,  Birbiri ile etkileşen ilkelerin neden olduğu sonuçları görebildikleri,  Materyal geliştirmede kuramsal temellere ilişkin tutarlı bir yapı oluşturabildikleri saptanmıştır. Diğer gruplara kıyasla AA grubundaki öğrenciler, başarısız videoda olumsuz unsurlar yanında olumlu unsurlara da değinmişlerdir. Başarısız video kullanımı ve yeniden düzenleme için getirdikleri öneri sayısı fazla ve çok çeşitlidir. Yapılması gereken değişiklikleri ilkesel gerekçeler ile açıklamışlardır. İlkeleri tanımlamış, videodan örnekler vermiş ve açıklamışlardır. Öğrenciler inceleme ve önerilerini detaylandırmış ve detaylar için somut örnekler sunmuşlardır. Verilen örneklerin sayısı diğer gruplara kıyasla fazladır. Zaman zaman ilgili ilkelerin birbirleri ile etkileşimlerinin yarattığı sonuçlara değinilmiştir. Önerilerinde neden sonuç ilişkilerindeki sistemik bütünsellik dikkat çekicidir. İlkelerin birbiri ile ilişkisi ve etkileri üstüne problem çözümü oluşturmuşlardır. Öğrencilerden bazılarının seçme de birden fazla ilkenin birbirleri ile nasıl etkileştikleri üstüne düşünerek karar verdikleri görülmüştür. Bu öğrencilerin materyal geliştirme kısmındaki tasarımlarında da benzer akıl yürütmeler tespit edilmiştir. Neden-sonuç ilişkilerini sistemik bir açıyla ele almak, “eğer şöyle olsaydı…” şeklinde olasılıklı bir düşünme formunu harekete geçirmiştir. Bu gelişme sistemik bakış açısına doğru bir gelişmeye işaret etmektedir. Çalışma öncesi bir tespitimiz olmaması nedeni ile bu öğrencilerin genel akıl yürütme becerilerinin sonuçları nasıl etkilediğini tahmin etmek güçtür. Öğrencilerin çoğu videoyu hangi gerekçe ile nasıl kullanacaklarını ve bu kullanım sonucunda nasıl bir etki beklediklerini açıklamışlardır. İnceleme ve önerilerinde sistematik bir yol izlemeleri de dikkat çekicidir. BB orta-başarılı öğrencilerden çok azı benzer bir akıl yürütme göstermiştir. Öğretim teknolojilerinde klasik tasarım yaklaşımlar temeline göre, problem çözümlerine sistemik ve sistematik bir yaklaşım olumlu bir gelişmenin göstergesidir. 1011 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) AA kodlu öğrenciler videodaki öğreticinin davranışlarını daha yakından incelemişlerdir. Bu model alma ve olumlu uygulamaların adaptasyonu içinde uygun bir zemin oluşturacaktır. İçerik birimlerine uygun öğretimin önemini fark ettikleri görülmektedir. Öğretim tasarımı açısından kayda değer bir gelişmedir. Bilgi de doğruluğa dikkat etmektedirler. Bilginin güvenirliğinin materyal estetiğinden daha önemli olduğunun farkında oldukları görülmektedir. CC kodlulara kıyasla, AA ve BB kodlu öğrencilerde kavrayış yanılgısına daha az rastlanmaktadır. BB ve CC gruplarında yer yer açıklama yetersizliği nedeni ile kavrayış yanılgısı nedeni ortaya çıkarılamamıştır. Bu bulgu sadece bilgi eksikliğine değil, aynı zamanda öğrencilerde ikna edici metin yazma becerilerindeki eksikliğe de işaret etmektedir. Tartışma temelli öğrenme etkinliklerinin program geneline yayılması gerekmektedir. Çünkü bu ihtiyaç sınav veya ödevlerde açık uçlu, yorum gerektiren sorular sorularak giderilecek türden bir beceri değildir. Temel becerilerdendir. Materyal geliştirmede iyi olan öğrencilerin başarılarının genellikle materyal seçiminde de sürdürdükleri söylenilebilir. AA başarı kodlu öğrenciler çoğu öğretim tasarımı kısmında gösterdikleri gelişmeyi video inceleme performansına tam başarıyla transfer etmişlerdir. Öğrenciler etkinlik ve ödevlerde istenilen performans düzeyine ulaşmışlardır. Öğrencilerin etkinlik sonunda ulaştıkları (materyal geliştirme ve seçmede) kuramsal yapıda netlik, tutarlılık, sistemik ve sistematik yaklaşım, nedensel-etkileşimli yaklaşım öğretim teknolojileri uzmanlık alanında istendik gelişmelerdir. BB orta başarılı öğrencilerin metinlerinde genel özelliklerden söz edilmiş, inceleme için yararlanılan öğretimsel ilke ve değişiklik önerisi AA kodlu öğrencilere kıyasla az sayıdadır, örnekler ve açıklamalar ise yeterli değildir. Az sayıda öğrencide kavrayış yanılgısı tespit edilmiştir. Kodlama açıklama yetersizliği ile zorlaşmaktadır. Kısaca öğrencilerin net ifade etmediği yerlerde kodlayıcının anlamı tamamlaması gerekmektedir. AA kodlamalarındakine benzer şekilde neden sonuç ilişkileri verilmiş ancak ilkeler üstündeki hakimiyet sağlanamamış görünmektedir. İlkelerin etkileşimli sonuçlarının tespitine pek rastlanılmamaktadır. İlkeler genellikle tek tek ele alınmıştır. Sistemik yapı ve etkileşim dinamikleri genellikle anlaşılmamıştır. CC kodlu metinlerde incelenen öğretimsel ilke sayısı çok sınırlıdır, yüzeyseldir. Örnek gösterilmemesi, neden-sonuç ilişkilerinin kurulmaması, kavrayış yanılgısı sorunları tekrarlanmıştır. Sorun çok genel ve yüzeysel özelliklere takılı kalarak kuramsal öğretimsel ilkelere geçilememesidir. Bu yüzeysellik nedeni ile kodlama BB grubuna kıyasla daha kolay ilerlemiştir. Bu öğrenciler için estetik unsurlar, ilkesel yapıdan veya içeriğin etkili düzenlenmesinden daha önemli görünmektedir. 1012 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Genellikle literatürde beceri transferinin başarı düzeyi ile eşleştirilerek kendiliğinden gerçekleşmesi gereken bir süreç gibi ele alındığını görüyoruz. Bu kodlamada 13 öğrenci AA, 5 öğrenci AB, 5 öğrenci BA, 7 öğrenci BB, 6 öğrenci BC, 6 öğrenci CB, 12 öğrenci CC kodlarına sahiptir. Bu gruplama sadece sıralamaya dayalı olsada analizler materyal geliştirme ve materyal seçimi arasında transferin birebir gerçekleşmediğini göstermektedir. Öğretim tasarımına dayalı deneysel çalışmalar da transfer genellikle başarı açısından değerlendirmekte ve transfere özgü mekanizmalar incelenmemektedir. Transferde hangi öğelerin farklılaşmaya neden olduğu başka bir çalışmada incelenebilir. Örneğin farklı tür materyal geliştirme (afiş, video, animasyon, simülasyon vb.) sonrası materyal seçimine transfer edilen ilkeler, nitelikler ve oranlar değişebilir. Farklı materyal niteliklerinin öğrenende farklı dikkat odakları oluşturması olasılığı akla yakın bir açıklamadır. Bir başka deyişle materyal geliştirme etkinliğindeki geliştirilen materyal türünün, veya seçilen videoya özgü özelliklerinin materyal seçimi etkinliğindeki incelenen niteliklerini etkilemesi olasılığı araştırılabilir. Öğretimsel materyal geliştirme, seçme ve transfer konusunda süreci gözlemlenebilir hale getirmek için daha ayrıntılı nitel çalışmalara gereksinim vardır. Bu çalışmada analiz metinlerinin seçimine temel olan puanları belirleyen rubrik beceri transferine yönelik değildir. Beceri temelli akıl yürütme veya tartışma öğeleri üstüne kurulmamıştır. Materyal geliştirme ve seçme de transfer çalışılacak olan deneysel araştırmalar için bu tür boşlukların düşünülerek değerlendirme araçlarının istenen davranış göstergelerine göre güçlendirilmesi iyi bir fikir olabilir. Öğrencilerin seçtikleri videoların çoğunluğu doğrudan öğretici nitelikledir. Ancak fizik, kimya gibi bölümlerde seçimlerin deneysel gösterimlere doğru kayması beklenebilir. Öğrencilerin hepsi üniversitede 3. yarıyılındadır ve ilke ve yöntem dersini eş zamanlı olarak almaktadır. Bu düzeyde henüz yöntem ve tekniklerin nasıl kullanılacağını öğrenmektedir. Bu nedenle doğrudan pedagojik öğretime meyilli olmaları anlaşılabilir bir bulgudur. Seçilen videolarda doğrudan öğretim tarzındadır. Bir sonraki gelişme aşaması video kullanımının buluşsal veya sosyal yapıcı öğrenmeleri ve yenilikçi kullanımları desteklemesidir. Yapıcı öğrenme ortamlarını destekleyici materyal geliştirme ve seçme için ek etkinliklere gereksinim vardır. Ancak bu önerinin zaten çok yoğun olan iki saatlik öğretim teknolojileri dersinde gerçekleştirilmesi olası görünmemektedir. Özetle, kuram temelli materyal geliştirmede başarılı olan öğrenciler bilgi ve becerilerini youtube video seçimine başarıyla transfer etmişlerdir. Etkinlikler sonunda başarılı öğrencilerin öğretim tasarımı, materyal geliştirme ve seçmeye sistemik ve sistematik bir yaklaşım geliştirdikleri tespit edilmiştir. Başarı düzeyi düştükçe transferde de sorunların başladığı görülmektedir. Orta düzeyde sistemik, etkileşimli bütünlük algısı ve sistematik 1013 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) yaklaşım kaybolmakta yerini tek tek ilkelerin saptanmasına bırakmaktadır. En alt seviyede ise ilkesel açıklamalar kaybolmaktadır. Bu düzeyde öğrenenin dikkati videonun yüzeysel niteliklerine yönelmiştir. Ayrıca incelenen ilke sayısında da gruplar arasında büyük farklılıklar vardır. Kuram temelli materyal geliştirmede gösterilen başarının video seçimine birebir transfer edilmediği gözlenmiştir. Konu ile ilgili nitel ve nicel araştırmalara ihtiyaç vardır. KAYNAKLAR Alp, Y. ve Kaleci, D. (2018) YouTube sitesindeki videoların eğitim materyali olarak kullanımına ilişkin öğrenci görüşleri, International Journal of Active Learning (IJAL) 3(1) 57-68. Avcı, U., Kula, A., ve Haşlaman, T. (2019). Teachers’ opinions on technology that they want to integrate into the learning-teaching process. Acta Infologica, 3(1), 13-21. Duffy, P. (2008) Engaging the YouTube Google-Eyed Generation: Strategies for Using Web 2.0 in Teaching and Learning. The Electronic Journal of e-Learning Volume 6 Issue 2, pp 119 –130. Dughera, L., Azzara, E., Raul, F. And Bordignon, F. (2020) A literature review of the YouTube phenomenon and the teaching and learning practices III. International Congress of Trends in Educational Innovation (CITIE): Digital Learning in the post COVID-19 era, December 9-11, 2020 Hsieh, H.-F., & Shannon, S. H. (2005). The three approaches to qualitative content analysis. Qualitative Health Research 15(9), 1277-1288. Jenkins, H. (2007) From Youtube to Youniversity. Chronicle of Higher education, Chronicle review, 53(24). Lindgren, S. (2011). ”Collective problem-solving and informal learning in networked publics. Reading vlogging networks on YouTube as knowledge communities ”. In E. Dunkels, G. Frånberg & C. Hällgren (Eds.) Interactive Media Use and Youth: Learning, Knowledge Exchange and Behavior (pp. 50-64).Hershey: IGI Global. Orús, C., Barlés, M. J., Belanche, D., Casaló, L., Fraj, E., & Gurrea, R. (2016). The effects of learner-generated videos for YouTube on learning outcomes and satisfaction. Computers and Education, 95, 254-269. Patton, M. Q. (2002). Qualitative Research and Evaluation methods (3rd ed.). Thousand Oaks, CA: Sage Publications. 1014 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Reverón, R. R. (2016). The use of YouTube in learning human anatomy by Venezuelan medical students. MOJ Anat & Physiol, 2(7), 00075. Romizowski, A. J. (1992) The Selection and Use of Instructional Media, 2. Ed. Guilford and Kings Lynn. Tschakert, N., Blaber, Z. and Chen, L. (2019) Using Engagement Triggers in Forensic Accounting Classes, Journal of Forensic and Investigative Accounting 11(3) July– December. Wang, H. and Chen., C. W. (2020) Learning English from YouTubers: English L2 learners’ self-regulated language learning on YouTube, Innovation in Language Learning and Teaching, 14:4, 333-346. 1015 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) OKULLARDA İŞYERİ RUHSALLIĞININ İŞE GÖNÜLDEN ADANMA ÜZERİNDEKİ ROLÜ THE ROLE OF WORKPLACE SPIRITUALITY ON WORK ENGAGEMENT IN SCHOOLS Selçuk DEMİR Dr. Öğr. Üyesi, Şırnak Üniversitesi, Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu, Antrenörlük Eğitimi Anabilim Dalı Asst. Prof. Dr., Şırnak University, School of Physical Education and Sports, Department of Coaching Education ORCID NO: 0000-0003-2904-6443 ÖZET Bireylerin görev ve sorumluluklarını yerine getirirken kendilerini işlerine gönülden adamaları önemlidir. Çünkü işlerini anlamlı bulan, işinin topluma katkısının büyük olduğunu düşünen, işlerini severek ve gönüllü bir şekilde yapan kişiler, örgütlerine ciddi düzeyde katkılar sunmaktadır. Buradan hareketle araştırmalarda; çalışanların, işe gönülden adanma tutumu geliştirmelerine katkı sunacak değişkenlerin tespit edilmesi örgütün sürekliliği, gelişimi ve başarısı için önemli görülmektedir. Bu değişkenlerden birinin ise iş ortamda yaşanılan ruhsallık olduğu düşünülmektedir. Bu çalışmanın ana amacı, öğretmenlerin; işyeri ruhsallığı algısı ile işe gönülden adanmaları arasındaki ilişkinin incelenmesidir. Şırnak ilindeki okullarda görev yapan öğretmenler, bu araştırmanın evrenini oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini ise çalışma evreninden rastgele belirlenen 20 okuldaki öğretmenler, meydana getirmektedir. 176 öğretmenden elde edilen verilerin, geçerli olduğu görülmüş ve bu verilerle analizler gerçekleştirilmiştir. Araştırmada, işyeri ruhsallığı ve işe gönülden adanma ölçekleri aracılığıyla veriler toplanmıştır. Öğretmenlerin; çalıştıkları okullarına yönelik işyeri ruhsallığı algısı 18 madde ile, işe gönülden adanma algısı ise 17 madde ile ölçülmüştür. SPSS programı yardımıyla araştırma verilerine; güvenirlik analizleri, betimleyici istatistikler, korelasyon ve regresyon analizi uygulanmıştır. Bu araştırma kapsamında, işyeri ruhsallığı ölçeğinin Cronbach alfa güvenirlik katsayısının .921 ve işe gönülden adanma ölçeğinin ise .940 olduğu bulunmuştur. Dolayısıyla ölçekler, yüksek derecede güvenilirdir. Araştırmanın sonucunda, öğretmenlerin; görev yaptıkları okullarda işyeri ruhsallığı algısının ve işe gönülden adanma algısının orta düzeyde olduğu belirlenmiştir. Araştırma değişkenleri arasındaki ilişkinin; orta düzeyde, pozitif yönde ve anlamlı olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca regresyon analizi sonuçları, okullardaki işyeri ruhsallığı algısının, öğretmenlerin işlerine gönülden adanmalarını anlamlı olarak yordadığını göstermiştir. Anahtar Kelimeler: İşyeri ruhsallığı, işe gönülden adanma, öğretmen. 1016 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ABSTRACT Since people who find their work meaningful, think that their work has a great contribution to the society, and do their work lovingly and voluntarily, make a significant contribution to their organizations. It is important for individuals to devote themselves wholeheartedly to their business while performing their duties and responsibilities. From this point of view, in researches, to determine variables that will contribute to the employees’ developing an attitude of dedicating wholeheartedly to work is considered crucial for perpetuity, development and success of the organization. It has also been considered that one of those variables is the spirituality at workplace. The main aim of this study is to analyse the relationship between workplace spirituality perception and work engagement of teachers. The teachers working in schools in Şırnak province have constituted the universe of this study. And, the sample of the research consists of the teachers specifying randomly from 20 schools. It has been seen that the data taken from 176 teachers are valid and the analysis have been carried out with those data. The data have been acquired by way of work engagement and workplace spirituality scales. The workplace spirituality perception of teachers towards their school has been measured with 18 items and work engagement perception of them has been measured with 17 items. By the help of SPSS programme, reliability analysis, descriptive statistics, correlation and regression analysis have been implemented to the research data. Within the scope of this study, the Cronbach Alpha reliability coefficient of workplace spirituality scale has been found as .921 and the work engagement scale is .940. That’s to say, the scales are highly reliable. In consequence of the research, it has been defined that the workplace spirituality in their schools and work engagement perception of teachers are at medium level. It has been detected that the relationship among research variables is moderate, positive and significant. Also, regression analysis results have showed that the perception of workplace spirituality in schools significantly have predicted teachers' dedication to their work. Keywords: Workplace spirituality, work engagement, teacher. GİRİŞ İçinde bulunulan çağda, teknolojinin hızlı bir biçimde gelişmesi, yapılan işlerin mekanik hale gelmesine dolayısıyla insanlar arasındaki etkileşimin azalmasına ve insanların yalnızlık duygusu hissetmesine neden olmaktadır. İşin, insanların yaşamında büyük bir yer kapladığı düşünüldüğünde, anlamlı hale gelmesi önemlidir. Bu şekilde kişilerin hayatlarının da anlam kazanacağı açıktır. Bu da çalışanların sadece maddi ihtiyaçlarının değil, manevi ihtiyaçlarının 1017 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) da karşılanmasını gerektirmektedir. Zira insanları, iş yaşamlarında sosyal ve duygusal yönlerinden bağımsız düşünmek mümkün değildir. İş ortamlarında yaşanan olumsuz tutumların, bir çalışanla sınırlı kalmayacağı, başka bir anlatımla bu olumsuz tutumların diğerlerine de yayılacağı göz önüne alındığında, işyerinin maddiyatla ilişkili olmayan yanı daha da önem kazanmaktadır. İş yaşamının bu yönü daha ziyade işyeri ruhsallığı kavramı ile ilgili görülmektedir. İşyeri ruhsallığı, örgüt içerisinde çalışan insanları, bir vücudun azaları gibi gören bir anlayıştan beslenmektedir. Örgütün çalışanları arasında, bir üst amaç etrafında birleşmeye ve yapılan işin anlamlı olduğunu hissetmeye katkı sunmaktadır. İşyeri ruhsallığı, çalışanların aynı ruh ve duygu birliği içerisinde hareket etmesine dolayısıyla birbirlerinin eksiklerini tamamlamasına yardımcı olmaktadır (Göçen ve Özkan, 2021). Çalışanların bir olduklarını düşünmeleri ve birlik duygusu içerisinde hareket etmeleri örgütün amaçlarının gerçekleştirilmesi yönünde bir motivasyon sağlamaktadır. Bu şekilde örgütün etkililiğinin ve verimliliğin de artacağı şüphesizdir. Nitekim Fry (2003), iş ortamında ruhsallığın yaşanmasının, bireylerin içsel motivasyonla ve daha verimli çalışmalarına etkisinin olduğunu vurgulamaktadır. Ayrıca iş yeri ruhsallığı, çalışanların sosyal ilişkilerini güçlendirmektedir. Sosyal ilişkilerin yaşanması ise bireyin işe yönelik ilgisini arttırmaktadır (Randall ve Cote, 1991). Duygusal olarak işine bağlılık hisseden çalışanlar, kurumlarının kendilerinden beklentilerini karşılamakta zorluk yaşamamaktadır. İşlerine bağlılık duymayan çalışanlar ise kendilerinden beklenenleri yapmakta isteksizlik yaşamaktadır. Bu çalışanlar, kendilerini birer makine gibi görmektedirler (Yeni ve Ergun Özler, 2015). Dolayısıyla çalışanın kendisini işine yakın hissetmesi, diğer bir deyişle işi ile kendisi arasında duygusal bağ kurması işine gönülden adanması için oldukça önemlidir. Eğitim örgütlerinde, birçok olumlu bireysel ve örgütsel çıktısı bulunan ruhsallığın yaşanmasının ve işe gönülden adanma tutumunun geliştirilmesi ve bu kavramların üzerinde yoğunlaşılması önemlidir. Bu çalışmanın ana amacını; öğretmenlerin, işyeri ruhsallığı algısı ile işe gönülden adanma tutumu arasındaki ilişkinin açığa çıkarılması oluşturmaktadır. Bu esas amaca bağlı kalınarak aşağıdaki sorulara yanıt aranmaya çalışılmaktadır: S1. İşyeri ruhsallığına ve işe gönülden adanmaya yönelik öğretmen görüşleri ne düzeydedir? S2. İşyeri ruhsallığı algısı ile işe gönülden adanma tutumu arasında istatistiki açıdan anlamlı bir ilişki bulunmakta mıdır? S3. İşyeri ruhsallığı algısı, işe gönülden adanma tutumunu anlamlı olarak yordamakta mıdır? 1018 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ARAŞTIRMA VE BULGULAR Çalışmanın evreni, Şırnak ilindeki okullarda bulunan öğretmenlerden meydana gelmektedir. Araştırmanın örneklemi, bu evrenden rastgele bir biçimde belirlenmiş 20 okulda görev yapan 176 öğretmenden oluşmaktadır. Dolayısıyla çalışmada oransız küme örnekleme yöntemi seçilmiştir. Çalışmaya katılanların; %52.3’ü (n = 92) kadın ve %47.7’si (n = 84) erkek öğretmenler oluşturmaktadır. Katılımcıların; %46’sı evli (n = 81) ve %54’ü (n = 95) bekar öğretmenlerden meydana gelmektedir. Araştırmaya katılanların yaşları, 22 ile 45 arasında; kıdemleri ise 1 ile 22 yıl arasında değişiklik göstermektedir. Bu çalışmada, öğretmenlerden veri elde etmek için iki farklı beşli likert tipi ölçekten faydalanılmıştır. Öğretmenlerin işyeri ruhsallığına ilişkin algısını ölçmek için Özğan (2017) tarafından geliştirilen “İşyeri Ruhsallığı Ölçeği” kullanılmıştır. 18 maddeden oluşan bu ölçek; örgütsel değerler, aşkınlık, özalgı ve anlamlı iş olmak üzere dört boyutludur. Bu araştırmada Cronbach alfa güvenirlik katsayıları; örgütsel değerler boyutunda .903, aşkınlık boyutunda .818, özalgı boyutunda .770, anlamlı iş boyutunda .868 ve ölçeğin tamamında ise .921 olduğu belirlenmiştir. Öğretmenlerin işe gönülden adanmalarına ilişkin algısını açığa çıkarmak amacıyla Schaufeli ve diğerleri (2002) tarafından geliştirilen “İşe Gönülden Adanma Ölçeği” kullanılmıştır. Ölçeğin Türkçeye uyarlaması Bal (2008) tarafından yapılmıştır. Türkçeye uyarlama çalışması yapılan “İşle Bütünleşme Ölçeği” kullanılmıştır. 17 maddeden meydana gelen ölçeğin; dinçlik, adanmışlık ve içinde olma alt boyutları bulunmaktadır. Cronbach alfa katsayısı, ölçeğin genelinde .940 bulunmuştur. Bu katsayı dinçlik boyutunda .893, adanmışlık boyutunda .852 ve içinde olma boyutunda .801 olarak hesaplanmıştır. Araştırmanın etik kurul izni, Şırnak Üniversitesi Etik Kurulu Başkanlığından alınmıştır. Araştırmaya öğretmenler, gönüllü olarak katılım göstermişlerdir. Veriler, SPSS programına aktarılmış ve bu paket program aracılığıyla analiz edilmiştir. Araştırmada, işyeri ruhsallığı ile işe gönülden adanma arasındaki ilişki, öğretmenlerin algısına dayalı olarak incelenmiştir. Çalışma, korelasyonel model deseninde tasarlanmıştır. Araştırma değişkenlerinden işyeri ruhsallığı bağımsız değişken, işe gönülden adanma değişkeni ise bağımlı değişken olarak analize dahil edilmiştir. İşyeri ruhsallığı algısının, işe gönülden adanma algısını anlamlı bir biçimde yordayıp yordamadığına regresyon analizi aracılığıyla bakılmıştır. Araştırma değişkenlerine yönelik betimsel istatistiki sonuçlar Tablo 1’ de verilmektedir. 1019 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Tablo 1. Betimsel İstatistik Sonuçları Ort. Std. Sapma Std. Hata 3.891 .563 .042 İşe Gönülden Adanma 3.818 .613 .046 İşyeri Ruhsallığı Tablo 1’de; öğretmenlerin, işyeri ruhsallığı ve işe gönülden adanma algılarının kısmen yüksek düzeyde olduğu görülmektedir. Araştırmada yer alan değişkenlere ilişkin korelasyon katsayıları Tablo 2’de görülmektedir. Tablo 2. Korelasyon Katsayıları Değişkenler 1 1. İşyeri Ruhsallığı 1 2. İşe Gönülden Adanma .655** 2 1 **p < .01 Tablo 2’ye göre; işyeri ruhsallığı ile işe gönülden adanma değişkenleri arasında orta düzeyde, pozitif ve anlamlı bir ilişki bulunmaktadır. Tablo 3’te regresyon analizine ilişkin bulgular verilmektedir. Yordayıcı Değişkenler B Std. Hata Sabit 1.044 .245 İşyeri Ruhsallığı .713 .062 R = .655 β .655** t p İkili r Kısmi r 4.254 .000** - - 11.427 .000** .655 .655 R2 = .429 F(1, 175) = 130.567 Tablo 3. Basit Doğrusal Regresyon Analizi Sonuçları Yordanan değişken: İşe gönülden adanma **p < .01 Tablo 3’teki regresyon analizi sonuçları; öğretmenlerin işyeri ruhsallığı algısının, işe gönülden adanma algısını anlamlı olarak yordadığını göstermektedir (β = .655**, t = 11.427, p < .01). Öğretmenlerin; işyeri ruhsallığı algısında 10 birimlik bir artışın olması, yaklaşık olarak 7 birim işe gönülden adanma tutumunda artışı sağlamaktadır. İşe gönülden adanma tutumundaki varyansın %42.9’u, işyeri ruhsallığı algısı tarafından açıklandığı görülmektedir (ΔR2 = .429; p < .01). 1020 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) SONUÇ Bu araştırmada; öğretmenlerin, işyeri ruhsallığının ve işe gönülden adanma düzeyinin orta seviyede olduğu bulunmuştur. Korelasyon sonucunda, işyeri ruhsallığı ile işe gönülden adanma değişkenlerinin birbiriyle anlamlı ilişkili olduğu belirlenmiştir. Regresyon sonucunda ise işyeri ruhsallığının, işe gönülden adanma tutumunu arttırdığı tespit edilmiştir. Göçen (2017) deneysel çalışmasında; kontrol ve deney grubunun iş yeri ruhsallığına ilişkin öğretmenlerin algısını, kısmen yüksek düzeyde (katılıyorum: 4) bulmuştur. Bu araştırmada da benzer bir sonuç tespit edilmiştir. Uncuoğlu Yolcu (2017) araştırmasında; çalışanların işe gönülden adanma algısının orta düzeyin üzerinde (katılıyorum: 4) olduğunu saptamıştır. Bu araştırmada da benzer bir sonuca ulaşılmıştır. Bu araştırmada, okulda yaşanılan ruhsallığın, öğretmenlerin işe gönülden adanma tutumunu güçlendirdiği bulunmuştur. Ruhsallığın yaşanıldığı bir kurumda, çalışanların iş hayatlarına anlam katılmaktadır. Dolayısıyla manevi gereksinimlerinin de karşılanmaya çalışıldığı bu kurumlarda, bireyler işlerinde sıkı bir şekilde çalışmaktadır. Böylelikle işlerine, duygusal olarak da ait hissetmektedirler. Bu kapsamda Balay (2014), işin anlamlı bulunmasının, bağlılık hissini ve güdülenmeyi arttırdığını vurgulamaktadır. Çalışmanın sınırlılıklarından bazıları şu şekilde ifade edilebilir: (1) araştırmanın tek bir ilde yapılmış olması, (2) araştırmaya sınırlı sayıda katılımın olması, (3) araştırmada sadece ölçeklere bağlı kalınarak verilerin elde edilmesi, (4) araştırmada tek bir yöntemin seçilmiş olması. Bu sınırlılıklarının bulunmasına rağmen bilhassa yönetim ve örgütsel davranış alanlarına birçok açıdan katkı sunar nitelikte bir araştırmadır. Bu araştırmada işyeri ruhsallığının, işe gönülden adanma tutumu üzerinde önemli bir rolünün bulunduğu tespit edilmiştir. Sonraki araştırmalarda işe gönülden adanma tutumu üzerinde rolü bulunan diğer bağımsız değişkenlerin belirlenmesinin önemli olacağı düşünülmektedir. Böylelikle eğitim örgütlerinde bu tutuma ilişkin kuramsal çerçevenin daha da genişleyeceği açıktır. Okul müdürlerinin; öğretmenlerin, yaptıkları işlerin anlamını ve bu mesleğin topluma faydalarını daha iyi hissetmelerini sağlamak için ortamdaki ruhsallık algısını daha da geliştirmeye yönelik uygulamalarda bulunması önemlidir. Nitekim işyeri ruhsallığı, okuldaki öğretmenler arasında ortak bir anlam ve amaç birliği oluşturmakta, onların manevi ihtiyaçlarını karşılamalarına ve kendilerini gerçekleştirmelerine katkı sunmaktadır. Okul müdürlerine, işyeri ruhsallığı ve ruhsal liderlik kavramlarına ilişkin teorik bilgilerin verilmesi, yapılacakların bir başlangıcı olabilir. 1021 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) KAYNAKÇA Bal, E. A. (2008). Self-efficacy, contextual factors and well-being: The impact of work engagement. (Yayınlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Balay, R. (2014). Yönetici ve öğretmenlerde örgütsel bağlılık. Pegem Akademi. Fry, L. W. (2003). Toward a theory of spiritual leadership. The Leadership Quarterly, 14, 693727. Göçen, A. (2017). Eğitim kurumlarında işyeri ruhsallığının geliştirilmesine yönelik deneysel bir uygulama. (Yayınlanmamış doktora tezi). Gaziantep Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Gaziantep. Göçen, A. ve Özkan, H. (2021). İş yeri ruhsallığı: Anlam ile yönetmek. H. B. MEMDUHOĞLU ve K. YILMAZ (Ed.), Psiko-sosyal yönleriyle yönetim içinde (ss. 23-44). Pegem Akademi. Özğan, H. (2017). Workplace spirituality scale: Validity and reliability study. Transylvanian Review, 1(8), 5499-5506. Randall, D. M., & Cote, J. A. (1991). Interrelationships of work commitment constructs. Work and Occupations, 18(2), 194-211. Uncuoğlu Yolcu, İ. (2017). Proaktif kişilik ile proaktif çalışma davranışı ilişkisi üzerinde işe gönülden adanma ve psikolojik güçlendirmenin etkisi. (Yayınlanmamış doktora tezi). Bülent Ecevit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Zonguldak. Yeni, Z. ve Ergun Özler, N. D. (2015). Duygusal emek. N. D. ERGUN ÖZLER (Ed.), Örgütsel davranışta güncel konular içinde (ss. 329-362). Ekin Yayınevi. 1022 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) SARSINTILI VE SIRA DIŞI YAŞAMLARIN SANATSAL ÜRETİME DÖNÜŞÜMÜ: JUDİTH SCOTT VE YAYOİ KUSAMA ÖRNEĞİ CONVERSION OF CONVOLUTED AND EXTRAORDINARY LIVES INTO ARTISTIC PRODUCTION: THE CASE OF JUDITH SCOTT AND YAYOI KUSAMA Ezgi TOKDİL Dr. Öğr. Üyesi, Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü ORCID: 0000-0003-2701-0842 ÖZET Araştırmada Judith Scott ve Yayoi Kusama örnekleri üzerinden sanatçının otobiyografik verileri ve otoetnografik geçmişinin sanat üretimleri üzerindeki etkisi, geçmişin anı kırıntılarının ve psikolojik etmenlerin eserin oluşum sürecinde materyal ve teknik bakımından yansımaları analiz edilmektedir. Birey olarak sanatçının içinde yaşadığı toplumsal yapı, sosyo-kültürel etmenler ve diğer fiziksel gerçekliklerden etkilenmesi kaçınılmaz olmakla birlikte, ortaya konulan somut görüntü kişisel deneyim ve bireysel duyumsamalardan öncelikli olarak etkilenmektedir. Bu kapsamda bir sanat eserinin deneyimsel yaşamın bir ürünü olduğu görülür. Bu kapsamda sanatın kimi zaman bir arınma, içsel doğaya dönüş, gerçeklikle -ya da dış dünya ile- savaş, görüntünün ruhsal izdüşümü, maddenin yeni bir formu ve ifade yöntemi olarak ortaya çıktığı anlaşılmaktadır. Bilinçaltının bilince taşınma süreci modernizm ve postmodernizm kapsamında pek çok sanatçının eserinin temelini oluşturmakla birlikte örnekleme alınan sanatçıların eserlerinde bu sürecin birey ile dış dünya arasında kurulan iletişimin yerini aldığı, köprü işlevi gördüğü anlaşılmaktadır. Bu kapsamda öncelikli olarak sanat ve psikoloji arasındaki ilişki incelenerek iki alan arasındaki diyalektik gerçeklik analiz edilmektedir. Ardından örnekleme alınan sanatçılar otobiyografik veriler bakımından çözümlenerek bireysel kimlikleri ve deneyimsel yaşantılarındaki belirli noktalar saptanmaktadır. Son aşamada bu noktalar eserlerinde yer alan ifade yöntemleri, kullanılan imgeler, tekrar eden motifler, somut göstergeler ile ilişkilendirilerek bütünsel bir çözümleme yapılmaktadır. Anahtar Kelimeler: Sanat, Psikoloji, Judith Scott, Yayoi Kusama, Otobiyografik analiz, Ruhsal izdüşüm 1023 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ABSTRACT In the research, the effects of the artist's autobiographical data and autoethnographic past on art productions, the reflections of the memories of the past and psychological factors in the formation process of the work in terms of material and technique are analyzed through the examples of Judith Scott and Yayoi Kusama. Although it is inevitable for the artist as an individual to be affected by the social structure, socio-cultural factors and other physical realities in which he lives, the concrete image revealed is primarily affected by personal experience and individual sensations. In this context, it is seen that a work of art is a product of experiential life. In this context, it is understood that art sometimes emerges as a purification, a return to inner nature, a war with reality -or the outside world-, a spiritual projection of the image, a new form of matter and a method of expression. Although the process of bringing the subconscious to consciousness forms the basis of the works of many artists within the scope of modernism and postmodernism, it is understood that this process replaces the communication established between the individual and the outside world in the works of the artists taken as a sample. In this context, primarily the relationship between art and psychology is examined and the dialectical reality between the two fields is analyzed. Then, the sampled artists are analyzed in terms of autobiographical data, and their individual identities and certain points in their experiential lives are determined. At the last stage, a holistic analysis is made by associating these points with the expression methods, used images, repetitive motifs, and concrete indicators in his works. Keywords: Art, Psychology, Judith Scott, Yayoi Kusama, Autobiographical analysis, Spiritual projection Giriş Çalışmada yaratımın nesnesinin ortaya çıkışı ve estetik oluşumunun içinde yaşadığı tarihsel koşullar, toplumsal değerler ve etik-politik yapının yanında aynı oranda -hatta belki daha fazla- sosyolojik-psikolojik etmenler ve kişisel yaşam deneyimlerinin de etkisinde geliştiği vurgulanmaktadır. Yaratımın öznesinin geçmiş yaşantısında deneyimledikleri (travmalar, acılar ile bedensel ve ruhsal izdüşümleri), şimdiki (eserin oluş anındaki) psikolojik/ruhsal durumu ve geleceğe ilişkin beklenti ve umutlarının bir birleşimi olarak sanat dediğimiz olgu ortaya çıkar. Bireysel acılar, bedensel ve ruhsal hastalıklar tüm insanlığın olduğu kadar sanatçının yaşamında da var olan dengenin bozulmasına, gerçeklik algısının yitmesine, algı mekanizmalarının silikleşmesine neden olur. Ancak bu bozulma ve yok oluş aynı zamanda sanatçının yaratım sürecinde önemli işlevlere de sahiptir. Örnekleme alınan iki farklı 1024 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) yaşamöyküsü bedensel ve ruhsal hastalıkların nasıl sanatı tetikleyici rol oynadığını ve sanatın nasıl arındırıcı, terapi edici ve iletişim kurucu bir rol üstlendiğini farklı açılardan betimlemektedir. Judith Scott bu kapsamda bedensel engelinin getirdiği suskunluğu sanat yoluyla aşıp, ürettiği eserler yoluyla iletişim kurmayı yeniden öğrenirken, kullandığı materyal ve tekniğin yaşamöyküsünün birbirine geçmiş acı ve anılarının doğrudan yansıması olduğu görülür. Yayoi Kusama da benzer şekilde travmatik geçmişini ve içinde bulunduğu ruhsal durumunu sanatsal üretime dönüştüren, çocukluk döneminde gördüğü halüsinasyonlardan ve kişilik özelliklerinden takıntılı ve tekrar eden semboller üreten sanatçılardandır. Kusama’nın da içinde bulunduğu ruhsal durumdan sanatsal üretim yoluyla arındığı, sanat doğrudan bir tedavi sağlamasa da onun kendisiyle ve psikolojik gerçekliğiyle barışmasını sağlayan önemli bir unsur olduğu görülmektedir. Herman Hesse’nin de ifade ettiği gibi, “(…) içinde yaşadığımız çağı açıklamaya ve iyileştirmeye, ona akıl hocalığı yapmaya uğraşmıyor, kendi acılarımızı ve düşlerimizi açığa vurarak imgeler dünyasının kapısını dönüp dolaşıp açmaya çalışıyoruz” (1999: 190). İmgeler dünyasının kapılarının açılması, acı ve düşlerin açığa vurulması bu sanatçıların kendi dünyalarında açmış oldukları kapıların doğrudan karşılığı olarak yorumlanabilir. 1. Sanat ve Psikoloji İlişkisi Psikoloji en genel tanımıyla insan davranışını anlamaya, tanımlamaya ve nedenleri sorgulamaya çalışan bir bilim alanıdır. Öznesi insan olan bu bilim dalının bilişsel, sosyal, gelişimsel, deneysel psikoloji, sağlık psikolojisi, endüstriyel ve örgüt psikolojisi olmak üzere pek çok alt alanı vardır. Bununla birlikte özünde psikolojinin en temel işlevi (olumlu/ olumsuz) davranışların ardında yatan etmenlerin bulunması, bunların bireyde hangi davranışsal bozukluklara neden olduklarının tespit edilmesi, tedavi edilmesi ve gerekli iyileştirme yollarının sağlanmasıdır. Psikolojik/davranışsal bozuklukların yanında diğer bedensel hastalıkların yarattığı psikolojik rahatsızlıklar da psikolojik araştırmaların konusu kapsamındadır. Psikolojik hastalıkların tedavisinde uygulamalı alanlar arasında en önemli yöntemlerden biri psikoterapidir. Sağaltım/psikoterapi sürecinde, “psikolojik bozuklukların nedenlerinin araştırılması, bu nedene müdahale edilmesi, duygu, davranış ve bilişlerde değişimler yaşanması hedeflenebilir. Bu hedeflerin gerçekleştirilebilmesi için bazı teknikler kullanılır” (Yılmaz, 2017: 38). Bununla birlikte tıbbi durumun sanatçının yaratıcılığı üzerindeki etkisi üzerine de önemli araştırmalar gerçekleştirilmiş ve hastalıkların sanatçıların üretim süreçlerini nasıl etkilediğinin yanında hangi konuyu ele aldıkları ya da hangi materyalle duyuyu algıya dönüştürdükleri de sorgulanmıştır (Hanson, 2005). 1025 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Sanatın iyileştirici rolü ise bugün hala çoğunlukla psikoterapi alanında önemli bir işleve sahiptir. Bu kapsamda kullanılan teknikler arasında sanat terapisi ve dışavurumcu psikoterapiler önemli tedavi yöntemleridir. Ayan’a göre; “sanat terapisi, çok hızlı bir gerileme sağlayarak kişinin içinde taşıdığı konuya hızlıca ulaşabilmekte ve hızlı bir ilerlemeyle içinde var olanı inkâr edilemeyecek bir şekilde ortaya koyabilmektedir” (2020: 9). Malchiodi’ye göre (2003) sanat terapisi “tamamlayıcı ve bütünleyici tıbbın bir biçimi” olarak kabul edilir. Winnicott’a göre (1971); “sanat terapisinin gücü hastaya sanat içinde sembolik ve metaforik bir yolda iletişim için bir fırsat sunar. Ayrıca kişinin içinde sözün olmadığı fantezi, imge, duygu ve deneyimlerine bir biçim vermesini de sağlamasıdır” (Ayan, 2020: 9). Yine daha ağır psikolojik bozuklukların tedavisinde -örnekleme alınan sanatçılardan Judith Scott örneğinde de görüleceği üzere- kullanılan uğraşı terapisi de bu yöntemler arasındadır ve “yaşanan belirtilerin azaltılması, yaşam kalitesinin arttırılması, sosyal becerilerin geliştirilmesi ve meslek çalışmalarının yapılması” gibi temel hedefler içerir (Plante, 2005; Yılmaz, 2017: 40). Sigerist’e göre; “sanat ve tıp- her ikisi de insan medeniyetinin bir açısıdır (…) fakat ilki yaratıcı aklın vücuda getirdiği bir şeyken, diğeri insanın kendi hemcinslerine yardım etmek için gösterdiği çabadır” (Rose, 43). Aynı zamanda ruhsal hastalıkların ya da fiziksel diğer hastalık durumlarının sanat yaratımlarını tetikleyici etkenler olarak tanımlandığı örnekler de azımsanmayacak kadar çoktur. Örneğin Pablo Picasso ve Giorgio de Chirico’nun migren sorunlarının yarattığı görsel algıdaki bozulma kimi kaynaklarda yaratıcılığın kaynağı olarak gösterilirken, Van Gogh’un hastalığının -hastalığın teşhisine ilişkin net bir görüş birliği yoktur ancak migren, bipolar bozukluk, şizofreni ve epilepsi yaşamının belli dönemlerinde tespit edilmiştir- resimlerinde kullandığı renklerden (izlenimci) üsluba değin etkisinin olduğu tanımlanabilir. Gene Francisco Goya’nın resimlerindeki vahşet duygusu sanatçının geçirdiği bir hastalık sonrasında sağır kalması ile ilişkilendirilebilir ki Wilson-Bareau’ya göre (2001); “insanın karanlık tarafının yaşadığı deneyimlerin bir küçük temsilcisi” olarak yorumlanmıştır. Auguste Renoir’in artrit ve renk körlüğünün, Claude Monet’nin katarakt hastalığının yaratımları üzerindeki doğrudan etkisi, Frida Kahlo’nun yaşadığı bedensel ve psikolojik acının resimlerinin temelini oluşturması, Edward Munch’ın baskılanan ruhsal acıları, Francis Bacon’ın korkuları, Joseph Beuys’un çocukluk travmaları, Christian Boltanski’nin dışlanmış çocukluğu sanat tarihine otobiyografik bir inceleme ile bakıldığında ulaşılabilecek örneklerden yalnızca birkaçıdır. Merleau-Ponty’nin sanat yaratımlarının sanatçının aynası olduğu o ünlü söylem hatırlandığında; “sanatçının kendi yapıtıyla karşılaşması, kişiliğinin gizli kalmış yönleriyle 1026 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) araştırmacı bir ilişki içerisine girmesi konusunda ona eşi bulunmaz bir fırsat sunar” denilebilir (Gökçe, 2016: 1233). Bu da birey olarak sanatçının kendisini tanımasında, anlamasında ve kabul etmesinde önemli bir başlangıç aşaması kabul edilebilir. “Kurucu karşılaşma” olarak adlandırılan bu durum sanatçıya kendi varlığını yeniden yapılandırması için fırsat sunar (Tura, 2005: 246-47). Bilim insanlarının/ hümanistik psikologların tanımıyla bu; “kendini gerçekleştirmedir. Bu, en genel anlamıyla insanın, içinde kendiliğinden var olan insan olma potansiyelini ortaya çıkarması olarak tanımlanabilir” ve sanatçı da gerçeklikle ilişkini bu yolla kurar (Ağluç, 2013: 11). Kendini gerçekleştirme güdüsünün bir sonucu olarak ortaya çıkan yaratım Jung’a göre kolektif bilinç olarak tanımlanır. Ona göre, sanat “yaratıcı fikirler kaynağı’ olarak insanların içinde, derinlerde yer alan ve asla tüketilemeyecek olan sonsuz üretkenlik kaynağıdır” (Arıkan, 2021: 57). Söz konusu kurucu karşılaşma/kendini gerçekleştirme kimi zaman kendiliğinden ortaya çıkarken araştırma kapsamında ele alınan örneklerde görüldüğü gibi kimi ruhsal ya da bedensel hastalıkların sonucunda belirli tetikleyiciler yoluyla da aktif hale gelebilir. Bunlar bazen sanatçının geçmiş yaşantısının acı veren ilişkileri, bazen bedensel engelin getirdiği patlama durumları, bazen halüsinatif algının varlığı ya da bilinç yitimine neden olan bazı hastalıklar olabilir. Kaptan’ın da tanımladığı gibi (2013: 60); “sanatsal yaratı, acıyla baş etmek için bir yol, bir çıkış oluşturur; sanat da var olmak için bir anlamda acıya ihtiyaç duyar. Böylelikle acının sanatı beslediği, sanatınsa acıyı dindirdiği söylenebilir”. Chessick’in de belirttiği gibi; “eğer sanatçı, kendi psikopatolojisine duvar örebilirse ve bir şekilde duygusal çıkmazlarını ve tutkularını işine kanalize edebilir veya dönüştürebilirse, bu çıkmazlar ve tutkular yaratıcı sürecin kendisinde ya da yapıtında kişiyi ileriye doğru götüren bir motor görevi görecektir” (1999: 280). Bu kapsamda örnekleme alınan sanatçıların eserlerine bakıldığında öznenin kendisi ve dış dünya ile kurduğu -gerçek ve metafor olarak her iki anlamda da- ilişkinin/iletişimin bir ürünü olmasının yanında bu yolla psikolojik hastalıklarının stabilize edildiği görüldüğünde bu eserlerin birer arındırıcı işlev üstlendikleri de anlaşılmaktadır. 2. Judith Scott ve Yayoi Kusama’nın Otobiyografik Analizi ve Sanatın Arındırıcı İşlevi Her kim masalını, anlattığının masal olduğunu aklından çıkarmadan en masalsı olmaktan uzak anlatabilirse, anlattığı masalın gerçeğini yaşatabilecek. Kendilerine inanılmayan gerçekler masalsılaşırken, inanılan masallar gerçekleşiyor. Erasmus- Deliliğe Övgü 1943 yılında Down Sendromlu olarak dünyaya gelen Judith Scott sanatın iyileştirici gücü ve dış dünya ile iletişim mekanizması olma işlevinin örneklendirilebileceği önemli sanatçılar 1027 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) arasındadır. Doğuştan gelen zihinsel engeli, ardından geçirdiği hastalık nedeniyle kaybettiği işitme duyusu nedeniyle hiçbir zaman konuşmayı öğrenememiş, öğrenme güçlüğü çeken çocuklara yönelik tek devlet okulunun giriş sınavını kazanamamış -sağırlığının teşhis edilememesi de sanatçının yaşamındaki dönüm noktalarından biridir-, “eğitilemez” olarak kabul edilen Scott ailesinden ayrılıp devlet korumasına bırakılmak zorunda kalmıştır. Yaşama bu başlangıç ailesinin derin suçluluk ve umutsuzluk duyguları ile baş etme sürecini beraberinde getirirken, asıl boşluk duygusunu ikiz kardeşi -onunla her zaman iletişim kurmayı başarabilmiş olan- Joyce Scott yaşamıştır. İkizler Judith’in yaşama bir adım geriden başlaması nedeniyle henüz çocukluklarında birbirlerinden ayrılmak zorunda kalmış ve bu her ikisinin de yaşamında telafi edilemez büyük acılara neden olmuştur. Joyce’un sonradan Entwined isimli kitabında yazdığı gibi; “gerçekten de çocukluğunun geri kalanı, ablasının yokluğunun bıraktığı boşluğu doldurma arayışına” dönüşmüştür (Scott, 2016). Görsel 1. Judith Scott ve Joyce Scott / Görsel 2. Judith Scott 1985 yılında -ayrı kaldıkları 35 yılın ardından- Joyce Scott’un kız kardeşinin yasal vasisi olmasının ardından sanatçının yaşamı tümüyle değişmeye başlar (Scott, 2016). 1987 yılında Oakland’da yer alan ve engelli sanatçılara stüdyo alanı sunan Yaratıcı Büyüme Sanat Merkezi (Creative Growth Art Center)’ne kaydolan sanatçının burada başlangıçta -neredeyse iki yıl boyunca- sanata ilgisiz kaldığı, resim yapmaktan ya da dikiş dikmekten hoşlanmadığı görülür. Program kapsamında yaptığı sayılı çizim çalışması biçimsel bir görünüme gönderme yapmaz, bu çizimler serbest daireler ve döngüsel hareketlerden öteye gitmez (Scott, 2016). Ancak tekstil sanatçısı Sylvia Seventy’nin geri dönüştürülmüş malzemelerden üretilmiş eserleri ile 1028 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) karşılaştığında lif sanatının (fiber sanat) derinliklerini keşfeder ve yıllar süren suskunluğu ipler ve diğer nesnelerin birbirlerine dolandığı üç boyutlu soyut biçimlere dönüşür. Farklı şekillerdeki bu heykeller bir kozayı anımsattığı gibi, kimi zaman beden parçalarını temsil eder kimi eserleri totemik direklere benzetilebilir, ancak en önemli işleri yıllar sonra yeniden kavuştuğu ikizini sembolize eden ikiz çiftleridir. Ahşap parçalarının etrafına sardığı iplerle başlayan -totem olarak adlandırılan ilk işleri bu dönemde ortaya çıkar- bu keşif döneminin ardından Scott, 2005 yılında ölümüne dek on sekiz yıl boyunca sürekli olarak çalışarak iki yüzden fazla eser yaratır (Scott, 2016; MacGregor, 1999: 44-50). Görsel 3. Judith Scott, Untitled, 2004 / Görsel 4. Judith Scott, Untitled, 2003-2004 Yaratım süreci düzensiz ve içgüdüsel başlamıştır; atölyede eline geçen, bulduğu her şeyin etrafını iplerle sarmış, dergiler, sandalyeler ve hatta bir bisiklet tekerleğine dahi el koymuştur ki bu çalışma sonradan en bilinen eserleri arasında yer alacaktır (Görsel 3). Çalıştığı atölyede bunun yaratıcı bir başkaldırı olduğu fark edildiği andan itibaren her türlü nesne ve malzemeye erişimine izin verilmiş, bazen günlerce, bazen haftalarca aynı parça üzerinde çalışmış, giderek daha fazla odaklanmaya, malzemede daha seçici olmaya, topladığı malzemeyi tamamlandığına karar verene dek hiç durmadan ipler ve diğer tekstil ürünleriyle dolamaya başlamıştır. Üretim süreci “yaşamının çoğunda sözlü ve sosyal olarak engellenmiş olan” Scott için bu aşamada hızla bir iletişim yöntemine dönüşür. Creative Growth’un direktörü Tom di Maria sanatçının sonunda konuşmayı öğrendiğini, birbirine geçmiş ipler ve diğer nesnelerin onun kelimeleri, sözleri olduğunu belirtmiştir (Joe, 2013). Bu kapsamda sanatın sanatçının yaşamında çevresi, ailesi (özellikle ikiz kardeşi), iç dünyası, yalnızlığı ve farklılığıyla bir iletişim yöntemine dönüştüğü görülür. 1029 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Görsel 5. Judith Scott, Untitled, 1989 Yapılan araştırmalar Down Sendromlu bireylerin sanat yoluyla duygu, düşünce, tepki ve zihinsel gerçekliklerini daha rahat ifade edebildiklerini ortaya koymuştur. Aynı zamanda Richard Farson, “Calamity Kuramı’nda, travmatik çocukluk şartlarıyla daha sonraki büyük başarılar arasında ilişki kurar” (Kaptan, 2013: 63). Scott’un geçmiş yaşamı, çocukluk travmaları, bedensel engeli ve zihinsel durumu değerlendirildiğinde de sanatın onun yaşamında hem bir gerçeklikle baş etme yolu, terapi yöntemi olduğu; hem de dış dünya ile kurduğu iletişim aracı/biçimi olduğu anlaşılır ve Nietzsche’ci bir bakışla Scott’un sanat yoluyla acıyı baş edilebilir kıldığı görülür. Kaptan’a göre; “yaratı, bir anlamda yetersizliklerin telafisi ya da parçalanmaya karşı mücadeledir” (2013: 63). Her şeyden önce “sanatçılar, […] kullandıkları malzemenin -yani boyalar, mermer, sözcükler, musiki notalarının- onlara dayattığı biçim sayesinde en azından kısmen ‘çıldırmaktan’ korunmuş olurlar” (May, 1998: 118). Bu çıldırma eşiğini sanat yoluyla aşmış bir sanatçı olarak Scott’un yaratımlarının biçimsel yapısına bakıldığında; çoğunlukla değerli gördüğü parçaları ya da formları çalışmaların merkezinde tuttuğu ve çoğu zaman görünmez olana dek ipler ve diğer kumaş parçalarıyla sardığı görülür. Bunun sanatçının elinden alınan geçmişi, kardeşi ve ihtiyacı olan sevgiyi saklama ve koruma ihtiyacından kaynaklandığına ilişkin alıntılar vardır. Bu eserlerde hiçbir zaman ortak bir düzen, benzer renkler ve sistematik bir sarma yöntemi kullanılmamıştır. Her biri bağımsız birer heykel olmalarına karşın benzersiz ortak bir üslubun bir parçasıdırlar. 1989 yılında yapmış olduğu eser (Görsel 5) sanatçının karton ve nakış iplerinden yapmış olduğu bağımsız bir heykeldir ve formun kapsamı bakımından bir birliktelik, özdeşleyim ve kavuşma sembolize edilmiştir. Bu yapının sanatçının yaşamla bağı olarak yorumlanabileceği gibi kardeşi ile birlikteliği şeklinde yorumlanması daha olasıdır. Benzer şekilde 2004 yılında yaptığı heykel de (Görsel 3) bir sandalye üzerine yerleştirilerek ip, kumaş, elyaf ve diğer paçavralarla sıkı sıkı bağlandığı bir fiziksel yapıya sahiptir. Ancak içerik olarak bakıldığında ve yaşam öyküsel veriler etkisinde bunun çok daha ötesinde 1030 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) anlamlar ifade ettiği anlaşılır. Hesse’nin de tanımladığı gibi (1999: 155); “hiçbir şey önemli, hiçbir şey önemsiz değildir, yaşam bir gölge oyunudur, ama ruhlarımızdaki nesnelerin perdeye yansıyan görüntülerinin derin, korkunç bir gerçeklikleri vardır”. Parmakları kanayana kadar hiç durmadan yarattığı sayısız eser ile Judith Scott kardeşi Joyce’un aktardığı gibi; “başkalarının attığından güzellik yaratmanın bir yolunu buldu ve en önemlisi, kendi sesini, kendi paragraflarını ve şiirini yaratmanın yoluydu bu” (2016). Görsel 6. Judith Scott ve Joyce Scott / Görsel 7. Judith Scott Yayoi Kusama da geçmiş yaşantısının acı deneyimlerini, mevcut gerçekliğinin psikolojik durumu ile bir araya getirerek saplantılı belirli motifler üzerinden estetik anlam üreten sanatçılar arasındadır. Kusama’nın acısı -Judith Scott’tan farklı olarak- bedensel acı üzerinde şekillenmez geçmiş yaşantının deneyimleriyle ilerler; ancak onun yaşamında da sanat arındırıcı ve psikanalitik bir işlev üstlenir. Onun yaratma sürecinin motivasyonu, geçmişi kabullenme, zorlukla baş etme, sıradanlıktan kurtulma, inatla üretme ve yaraları yaratıcılıkla örtme şeklinde kendini gösterir. 1031 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Görsel 8. Yayoi Kusama, Louis Vuitton Vitrin Tasarımı, 2012, Lonra / Görsel 9. Yayoi Kusama 1929’da Japonya’nın Matsumoto şehrinde doğan Kusama, dört çocuklu orta sınıf bir ailede dünyaya gelmiştir. Babası sanatçı tarafından pek çok sevgilisi olan özgür biri olarak tanımlanırken, annesi sanatçıyı baskılayan, aşağılayan bir rol üstlenmiş, çocukluğunda babasına karşı sürekli olarak casusluk yapmaya zorlanmıştır. Sanat hemen her döneminde olduğu gibi bu dönemde de ailesinin baskıcı düzeninden uzak, anne ve babasının kavgalı ilişkisinden bağımsız kendine yeni bir dünya kurmanın yoluydu. Simgesi haline gelen puantiyeleri resmetmeye başlaması da bu dönemde 10 yaşında oldu. Annesi resim yapmasını istememesine ve resimlerini parçalamasına karşın malzeme bulamadığında bile çamur ve çuval gibi doğal malzemelerle üretmeye devam ediyordu. Sonunda 1948-49 yılları arasında Kyoto School of Arts and Crafts’da eğitim almaya başlamasına karşın burada öğretilen Japon çizim tekniği yerine Soyut dışavurumcu çalışmalara daha çok ilgi duyuyor ve Amerika’ya gidip özgür olmanın hayalini kuruyordu (Anonim, 2022). Örnek’in aktarımıyla (2016); “binlerce yıllık bir geleneğe dayanan sanat ve onun kuralları, usta-çırak ilişkisi de Yayoi’nin ruhuna uymamıştır”. Kusama’nın sanatının simgesi haline gelen puantiyelerin çıkış noktası ise henüz küçük bir çocukken gördüğü bir halüsinasyona dayanmaktadır. Bir çiçek tarlasındayken çiçeklerin onunla konuşmaya başladıklarını ve her bir çiçeğin sonsuza uzanan bir noktalar demeti haline geldiğini, bu sonsuzluk içinde kaybolduğunu ve bu noktacıklar içinde “kendi kendini yok ediyormuş” gibi hissettiğini belirtmiştir. Bu deneyimin ardından resimlerinde, çizimlerinde, yerleştirmelerinde ve hatta kendi giysilerinde bile sürekli olarak noktalar ve sembolik işaretler kullanmaya başlamış ve bu noktacıklar içinde kendini ve yaşamı eriterek daha büyük bir mekanizmanın parçası haline getirmiştir (Anonim, 2022). Bununla birlikte II. Dünya Savaşı sonrasında tesadüfen gördüğü Georgia O’Keeffe’nin resimlerinin de sanatçının hayatını 1032 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) değiştirdiğine, ona birkaç resmini gönderdiğine kimi kaynaklardan ulaşılmaktadır ki O’Keeffe’nin resimleri hatırlandığında bu bağlılığın Kusama’nın halüsinasyonu ile ilişkili olduğu anlaşılır. 1950’nin sonunda nihayet Amerika’ya taşınan sanatçı burada ilk kişisel sergisi Obsessional Monochrome’u 1958 yılında açıyor. Bir galeri boyunca siyah beneklerle kaplı tuvaller şaşırtıcı bir etki yaratıyor ve Andy Warhol, Roy Lichtenstein, Mark Rotho, Willem de Kooning gibi soyut dışavurumcularla birlikte Pop Art’ın önemli isimleri arasında yer alıyor -ilgili literatürde Pop Art kapsamına dahil edilmese de. Görsel 10. Yayoi Kusama, Street Happening, 1966 / Görsel 11. Yayoi Kusama, Otoportre, 1962 1960’larda feminist sanatın önemli ifade araçlarından olan gösteri ve happeningler de gerçekleştiren, bu performanslarda çıplak bedenleri gene noktacıklarla kaplayan Kusama, “feminizmin, cinsel özgürlüklerin, eşcinsel hareketin sıkı mücadele verdiği, “Savaşma seviş” sloganının en popüler olduğu dönemde” ‘Hippilerin Kraliçesi’ olarak anılmaya başlamıştır (Örnek, 2016). 1973’te sanatçının yaşantısındaki iniş çıkışlar, gördüğü halüsinasyonlar ve akıl hastalığının artmasıyla Japonya’ya dönerek kendi isteğiyle akış hastanesine yatmış, burada pek çok edebi eser de (roman, şiir ve otobiyografiler) üretmiştir. Halen yaşayan bir sanatçı olan Kusama gecelerini akıl hastanesinde gündüzlerini ise hastanenin yanında bulunan atölyesinde çalışarak geçirmektedir. Kıran’ın da tanımladığı gibi (2013: 125); “Kusama’nın yaşamının her döneminde çeşitli disiplinlerle ilgilenmesi ve onun sanatını tanımlayan başarılı işler çıkarmasının nedeni kendine özgü olan ısrarcı motif “obsesif kompülsif” tekrarlamadır”. Bu obsesiflik psikolojide anksiyete nevrozu olarak adlandırılmaktadır ve sanatçının 2002 yılında tamamladığı otobiyografik kitabın başlığında panik atak olarak yer almaktadır (Kireç, 2019: 261). Ancak Kusama bunun üstesinden gelmek için sürekli olarak yaratır ve gördüğü halüsinasyonlar yaratım sürecini tetikleyen bir rol üstlenir. Bu da bir anlamda sanatın arındırıcı gücünün ve sanatçının hastalığa teslim oluşunun göstergesidir. Dethlefsen ve Dahlke’nin Hastalık İyileşmeye Giden Yoldur isimli kitapta vurguladıkları gibi; “hastalık, 1033 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) iyileşememenin iyileşmeye dönüştüğü dönüm noktasıdır. Bunun olabilmesi için, insanın hastalığa karşı yürüttüğü savaşta ateşkes yapması, hastalığın ona söyleyeceklerini dinlemeyi ve görmeyi öğrenmesi gerekir” (2002: 68-69). Kusama’nın yaşamına bu perspektiften bakıldığında da sanatçının psikolojik durumu ve obsesif kişiliği ile barıştığı, onu kabullendiği ve onu yaratım sürecinin malzemesi haline getirdiği görülür. Hastanede kendi isteği ile kalması da -iyileşmek için gitmemesi- bunu doğrular niteliktedir. Bununla birlikte sürekli olarak tekrar eden motifler, noktacıklar, aynalar ve diğer sonsuzluk göstergeleri kullanmasının da Kusama’ya göre; “kendi kendini tedavi eden bir yönü vardır” (Bell, 2012: 90). Görsel 12. Yayoi Kusama, Pumpkin, 2010 Sanatçının eserlerinde puantiyelerin sonsuz döngüsünün yanında balkabağı formunun/ motifinin de sıklıkla kullanıldığı görülür. Kusama Pumpkin (Görsel 10) isimli eseri ile ilgili; “balkabakları mizahi figürler. Formları beni büyülüyor ve son derece iddiasız halleri de bana çok çekici geliyor” ifadelerini kullanmıştır (Artam, 2019: 54; Koçak ve Ataseven, 2021: 68). Elbette bu form sanatçının dünyasında polka noktaları ile birleşiyor ve sergide yer alan aynalar da bu noktacıkların ve formun sonsuz sayıda tekrarını sunarken, sonsuzluğa giden bir yol da açılmış oluyor. Sanatçının takıntılı tekrarlarının (noktalar ve diğer formlar) kontrol altına alınamayan “nevrotik, kompülsif ve halüsinatif deneyimlerin yansıması” olduğu belirtildi. Rollo May de Yaratma Cesareti isimli kitapta; “nevrozun, dolayısıyla acının, içinde bireyin yaratıcı gizil gücünün saklı olduğu yaratıcı bir etkinlik olduğunu savunur (Oysal, 1998: 14). Bu anlamda sanatçının tüm geçmiş deneyimlerinin ve halen devam eden ruh durumunun onun yaratma gücünü tetikleyen unsurlar olduğu kabul edilebilir. Noktalar ve sonsuz tekrarlar bu gücün vücut bulmuş haliyken tekrar eden formlar sanatçının dünyadan ve 1034 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) maddi gerçeklikten yalıtılması işlevini üstlenir. Tekrarlama Japon sanatında görsel bir temadır, Budizm bağlamında gerçek dünyadan kopuşu sembolize eder. Kıran’a göre; “bu aynı zamanda estetik kopuş anlamına da gelir (2013: 125). Infınity Mirrored Rooms (Sonsuzluk Odaları) isimli çalışma ise (Görsel 13) aynalarla ve puantiyelerle kapladığı odanın içindeki objelerin yansımalarının çoğalması ile sınırlı bir alanda sınırsız bir gerçekliği ve sonsuzluğu yaratmak istemiştir. Farklı noktalara yerleştirilen yanıp sönen led ışıklarla aynalardan yansıyan görüntü sonsuz bir boşluk etkisi yaratırken, mekanın gerçekliği evrenin sonsuzluğu içinde kaybolur. Aynı zamanda bu sonsuzluk içerisinde bireyin yalnızlığına da gönderme yapan Kusama; “sınırları olmayan bir dünyada sonsuzluğu tahmin etmek ve ölçmek arzusundaydım. Gizem ne kadar derindi? Sonsuz sonsuzluklar evrenin ne kadar ötesine gidebiliyordu? Bu soruları sorarken aynı zamanda tek bir noktaya bakıyordum, kendi hayatıma” ifadelerini kullanmıştır (Örnek, 2016). Dünyanın kozmolojik evreni kaplayan bir milyon yıldız arasında yalnızca bir puantiyeden ibaret olduğunu, bu noktacıkların sonsuzluğa açılan bir kapı olduğunu ve bu lekelerle dünyayı ve kendi bedenini yok ettiğinde çevrenin de bir parçası olduğunu ifade eden sanatçının Sonsuzluk Odaları adını verdiği mekanlar bu yok etme, bütünleşme ve bir olma hissinin deneyimlenmesi için yaratılır. Kaptan’ın da ifade ettiği gibi (2013: 76); “yaşamda oluşan kopuklukların en önemlisinin, akılla duyum arasındaki ya da tarihle tabiat arasındaki kopukluk olduğu düşünülebilir. Sanatçının görevi de, birliği tekrar kurmak ve yaralanmış insanı, en başta da kendini iyileştirmek olur”. Görsel 13. Yayoi Kusama, Infinity Mirrored Rooms, 1965, New York 1035 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Sanatın iyileştirici gücü, sağaltım özelliği ve iletişim kurmada aracı yönü düşünüldüğünde bu anlamda Kusama’nın da Judith Scott’ta olduğu gibi en başta kendini iyileştirdiği ya da daha doğru bir ifadeyle -yukarıda değinildiği gibi- hastalığını kabul edip onu yaratıcı eylem için kullandığı anlaşılmaktadır. Bu anlamda kullandığı noktacıklar ve tekrarlamalar, onun kendisiyle ve evrenle kurduğu barışın sembolü olarak tanımlanabilir. Sanatı her zaman bir araç olarak kabul eden Kusama da “sanatla uğraşmasaydım çoktan ölürdüm. Sanat gördüğüm, yaşadığım olumsuz şeylerden kurtulmak için bir araçtı, bir yoldu, yöntemdi ve kurtuluştu. Bu yüzden sürekli çizdim, boyadım ve yazdım” ifadelerine yer vermiştir (Monro, 2012: 79; Kıran, 2013: 122). Kusama’nın 2021 yılında New York Botanik Bahçesi’nin uçsuz bucaksız arazisinde açtığı Kusama: Cosmic Nature isimli son sergisinde ise hem iç mekânda hem dış mekân kullanılmış ve büyük boyutlu enstalasyonlar da bu sergide yer almıştır. Bu eserler arasında puantiyerle bezeli kumaşların sarmalandığı ağaçlar (Görsel 14), balkabakları (Görsel 15), devasa çiçekler (muhtemelen çocukluğunda gördüğü halüsinasyona gönderme yapan), ahtapot ayakları, aynalarla kaplı doğayla bütünleşen ve illüzyon yaratan küpler yer almaktadır. Ancak farklı biçimsel özelliklere sahip olsa da tüm işlerinin ortak noktası sonsuz şekilde tekrar eden puantiyeler, yaratılan karmaşıklık ve algısal yanılmasa hissi. Her bir çalışmasında yüzeyin gerçekliğinin ve yanılsamanın, ışığın ve yansımanın, düzen ve kaosun gerilimli bir birlikteliği dikkati çeker. Bu karmaşıklık Bell’in tanımladığı gibi (2012: 82); “Kusama’nın yukarıda da söz edildiği gibi uzun süreli ruhsal hastalığından, geçirdiği baskı altındaki travmatik çocukluktan, daha erken yaşlarda deneyimlediği halüsinasyonlardan ve obsesif (takıntılı) sanat yapma alışkanlığından” kaynaklanmaktadır. Bu çalışmalarda aynı zamanda doğayla bütünleşme, onu duyumsama ve evrenin sonsuzluğuna karışma isteği de vardır ki kullanılan noktacıklar da bunun bir aracıdır; sınırlı bir alan gibi görünen tek bir noktacığın tekrar etmesiyle sonsuzluğa giden yol ulaşılır kılınır. Negri’nin de ifade ettiği gibi; (2013: 100); “yaratma edimi, çokluğu kuşatan ve bizi saran varlığın zeminini derince kazarak orada üretimimizin fazlası olan biçimler keşfeden bir aşmadır (…) yaratmak, o halde varlığın sınırlarında olacak bir şey değildir, daha ziyade yaşam veren/türeten bir şeydir”. 1036 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Görsel 14. Yayoi Kusama, Kusama: Cosmic Garden, 2021 / Görsel 15. Yayoi Kusama, Dancing Pumpkin, Kusama: Cosmic Garden, 2021, New York Botanical Park Bununla birlikte sanatın arındırıcı işlevi bakımından genel olarak değerlendirildiğinde Kusama’nın çalışmaları bireysel karmaşa ve zihinsel bulanıklığın sanatçının kendisi tarafından tedavisinde önemli bir rol üstlenmiştir. Ancak bunu yaparken amacı ya da sanat eylemi sonunda geldiği nokta psikolojik hastalığının ortadan kalkması değil, sanatçının ruhsal durumu ile ilişki kurmayı öğrenebilmesidir. Hesse’nin ifade ettiği gibi; “sanatçı dışavurumlarıyla içindeki yaşantıyı kısmen (asla tümüyle yapamaz bunu) bilinçaltından bilinç düzeyine çıkarabilirse de, çokluk bu onu içindeki yaşantıdan kurtarmaz, ona bir yoğunluk kazandırır sadece” (1999: 184). Bu yoğunluk da yeni üretimler için bir tetikleyici işlevi görür ve kurucu karşılaşma olarak adlandırılan deneyimi yaşayan sanatçının kendini de daha iyi tanımasına, anlamasına ve yapılandırmasına olanak sunar. Son olarak Saydam’ın (2010) insan yaşamının esas amacının kendi tedavisi, kendi eksikliklerinin giderilmesi, çatışmalarının çözümlenmesi ve zedelenmişliklerinin acısının azaltılması olduğunu tanımladığı gibi, örnekleme alınan sanatçıların eserlerinin de bu anlam arayışından ortaya çıktığı anlaşılmaktadır. Yaşamın ona sunulan gerçekliğinde bunu başarmak; “dünyayı, yeniden ve merkezinde kendisi olmak kaydıyla, yani, kendi dünyası olarak -tamam etmektir: -Yaratıcılık dediğimiz, hiç bitmeyecek, yani hiçbir zaman ufkuna ulaşılamayacak eylem de budur: Dünyayı-tamam-etme-eylemi” (Saydam, 2010: 2). Sonuç Örnekleme alınan sanatçılar ve eserleri incelendiğinde görüldüğü gibi; sanat yaratımları içinde yaşanılan yüzyılın tarih-toplumsal gerçekliğinden ayrılamayacağı gibi, bireysel kimliğin oluşumunu sağlayan psikolojik etmenlerden de ayrı değerlendirilemez. Gerek 1037 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) psikolojik bozukluklar, ruhsal hastalıklar, gerek bedensel hastalıklar ve fiziksel yetersizlikler sanatı hem tetikler hem de sanatçı/hasta üzerinde olumlu etkilere sahiptir. Psikolojik araştırmalarda kişinin ruhsal durumunu sağaltıcı bir işleve sahip olan sanat; baskılanan ruhsal acıların, korkuların, çocukluk/gençlik travmalarının, dışlanmışlık duygusunun ya da -Yayoi Kusama örneğinde olduğu gibi- mevcut gerçekliğe ait ruhsal bozuklukların ve -Judith Scott örneğinde olduğu gibi- bedensel engelin rahatlatılmasına yönelik bireyde önemli bir görevi yerine getirir. Ancak sanatın iyileştirici gücünün acıyı ortadan kaldırmak olmadığı, bu gücün sanatçı ile dış dünya arasında bir köprü oluşturduğu ve daha da önemlisi sanatçının kendi dünyasına kapı açması olduğu da unutulmamalıdır. Bu yolla yaşanan acı sahibinin gücüne dönüşür ve yaşamı anlamlı kılacak eylem ortaya çıkar. Bu kapsamda incelenen sanatçıların deneyimledikleri psikolojik ve bedensel travmaları yaratıcı eyleme dönüştürdükleri, kısmen istemli kısmen istem dışı patlama şeklinde eserler ürettikleri ve kendilerine yeni bir dünya yarattıkları görülür. Kusama bunu yaparken halüsinasyonlarının ürünü puantiyeleri kullanırken, Scott geçmiş yaşantısının birbirine geçmiş acılarının yerine düğümlenmiş ip ve kumaşları koymuştur. Geçmişe kısa bir bakışla diğer pek çok sanatçı ya da sanat yaratımının da belli ruhsal durumların ürünü oldukları, belirli travmalar sonucunda yaratıldıkları ve kullandıkları materyallerin belirli yaşanmışlıkların sonucu seçildiklerine ulaşılabilir. Yaşam devam ettiği ve insan var olduğu sürece sanatın öznesi ve nesnesi arasındaki bu ilişki de devam edecektir. Bu nedenle sanat ve psikoloji ilişkisi ya da daha genel anlamda sanat ve tıp bilimi arasındaki ilişki üzerinde daha kapsamlı araştırmaların yapılması gereken önemli bir alandır. Kaynakça Ağluç, L. (2013). “Sanat Yaratıcılık Bağlamında İnsan ve Yaratma Güdüsü”. Mediterranean Journal of Humanities, 3(1): 1-14. Anonim (2022). “Who is Yayoi Kusama”. https://www.tate.org.uk/kids/explore/who-is/whoyayoi-kusama (erişim: 08.02.2022). Arıkan, H. (2021). “Sanat ve Sonsuzluk İlişkisi İçinde Roman Opalka Örneği”. ARTS: Artuklu Sanat ve Beşeri Bilimler Dergisi, Sayı 5, s. 42-59. Artam (2019). Bir Sanatçı Bir Eser, Yayoi Kusama. İstanbul. Ayan, A. (2020). “Psikoloji ve Sanat Etkileşimi Üzerine”. Bilim, Eğitim, Sanat ve Teknoloji Dergisi, 4(1): 8-12. Bell, D. (2012). “The Beautiful Stars at Night: The Glittering Artistic World Yayoi Kusama”. New Zealand Journal of Asian Studies, 12(2): 81-106. 1038 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Chessick, R. D. (1999). Emotional Illness and Creativity, Int. Connecticut: Universities Press. Dethlefsen, T. ve Dahlke, R. (2002). Hastalık İyileşmeye Giden Yoldur (Çev. B. B. Haznedar). İstanbul: Kanaat Basımevi. Gökçe, J. (2016). “Kendilik Nesnesi Olarak Sanat Yapıtı”. İdil Sanat ve Dil Dergisi, 5(24): 1227-1236. Hanson, S. J. (2005). “Önsöz”, Tıp ve Sanat içinde. İstanbul: CSA Global Publishing. Hesse, H. (1999). İnanç da Sevgi de Aklın Yolunu İzlemez”. İstanbul: Afa Yayınları. Joe (2013). “Textile Artist Judith Scott: Uncovering Innate Talent”. https://www.textileartist. org/textile-artist-judith-scott-uncovering-innate-talent/ (erişim: 08.02.2022). Kaptan, C. (2013). “Acı ve Sanat”. Sanat ve Tasarım Dergisi, 1(12): 59-81. Kıran, H. (2013). “Puantiyeli Sonsuzluğun Obsesif Sanatçısı: Yayoi Kusama”. Anadolu Üniversitesi Sanat & Tasarım Dergisi, 4(4): 117-126. Kireç, D. (2019). “Psikanalitik Kuram Çerçevesinde Psikolojik Rahatsızlıkların Yaratıcılığa ve Sanat Eserlerine Yansıma Biçimleri”. Kesit Akademi Dergisi, 5(18): 261. Koçak, S. Ç. ve Ataseven, S. (2021). “Çağdaş Sanat, Moda ve Yenilik Bağlamında: Yayoi Kusama”. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD), 8(2): 64-78. MacGregor, J. M. (1999). Metamorphosis: the Fiber Art of Judith Scott: the Outsider Artist and the Experience of Down’s Syndrome. Oakland: Creative Growth Art Center. Malchiodi, C. A. (2003.). Expressive Arts Therapy And Multimodal Approaches. In Handbook Of Art Therapy, New York: Guilford Press. Monro, A. (2012). “Say Hyouka no Keiki to Nata Tenrankai”. Bijutsu Techo, 64(965), Tokyo. Negri, A. (2013). Sanat ve Çokluk. İstanbul: Monokl Yayınları. Oysal, A. (1998). “Sunuş”, Yaratma Cesareti (Çev. Alper Oysal). İstanbul: Metis Yayınları. Örnek, N. (2016). “Yayoi Kusama: Sınır Tanımayan Obsesyon”. https://www.tempomag .com.tr/detail/yayoi-kusama-sinir-tanimayan-obsesyon (erişim: 08.02.2022). Plante, T. G. (2005). Contemporary Clinical Psychology. USA: John Wiley & Sons, Inc. Rose, C. S. (2006). “Sanatın Nörolojisi: Genel Bir bakış”, Sanat ve Nöroloji içinde. İstanbul: CSA Global Publishing. Saydam M. B. (2010). “Postmodern Gnostik Olarak C. G. Jung ve Analitik Psikoloji Okulu”. Nef(e)s -Nörofelsefe Dergisi, Sayı 3, s. 8-15. Scott, J. W. (2016). Entwined: Sisters and Secrets in the Silent World of Artist Judith Scott. Boston: Beacon Press. http://www.beacon.org/Entwined-P1198.aspx 08.02.2022). 1039 (erişim: 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Sigerist, H. E. (1936). “The Historical Aspect Of Art And Medicine”. Bull. InSt HiSt Med. Vol. II, p. 271-97. Tura, S. M. (2005). Günümüzde Psikoterapi. İstanbul: Metis Yayınları. Wilson-Bareau, J. (2001). The Daily Telegraph (3 Şubat 2001). Winnicott, D. (1971). Playing And Reality. New York: Basic Books. Yılmaz, T. (2017). “Klinik Psikolojide Sanat ve Sanat Uygulamaları”. Tykhe Sanat ve Tasarım Dergisi, 2(2): 32-43. 1040 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) MUTFAK KÜLTÜRÜ AKTARIMININ SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK AÇISINDAN İNCELENMESİ: GÜRCÜ MUTFAĞI EXAMINATION OF CULINARY CULTURE TRANSMISSION IN TERMS OF SUSTAINABILITY: GEORGIAN CUISINE Samet Can AKSU Arş. Gör., Alanya HEP Üniversitesi, Sanat ve Tasarım Fakültesi, Gastronomi ve Mutfak Sanatları Bölümü, Antalya Yılmaz SEÇİM Doç. Dr., Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Turizm Fakültesi, Gastronomi ve Mutfak Sanatları Bölümü, Konya ÖZET Bir ülkenin mutfak kültünü oluşturan ve kültürel çeşitliliğine katkıda bulunan etnik mutfaklar, somut olmayan kültürel miras niteliğindedir. Ancak son yıllarda yaygınlaşan fast food tüketimi ve teknolojik gelişmeler hem yemeklerin tüketiminde hem de yapım aşamasındaki üretim tekniklerinde değişime neden olmaktadır. Aynı zamanda bulunan ülke içerisindeki farklı etnik kimliğe sahip kişiler ile yapılan evlilikler ilerleyen jenerasyonlarda asimilasyon sürecini hızlandırmaktadır. Etnik mutfakların sürdürülebilirliği ve gelecek kuşaklara aktarımı bu nedenle kültürel mirasın korunması açısında önem arz etmektedir. Bu kapsamda yapılan çalışmanın amacı; Karadeniz bölgesindeki mutfak kültürünü etkileyen ve önemli sayıda nüfusu bulunan Gürcülerin mutfak kültürünü inceleyerek ortaya koymak ve mutfak kültürünün aktarım durumunu görmektir. Bu doğrultuda Gürcülerin yoğun şekilde ikamet ettiği Ordu ilinde çalışma gerçekleştirilmiştir. Çalışma için nitel araştırma yöntemlerinden görüşme yöntemi kullanılmış olup 6 aile ve 12 kişi ile görüşme yapılmıştır. Diğer 2 katılımcıyla ise aktarım yapabilecekleri birisi olmamasına rağmen kendilerinden önceki kişilerin neler yaptıklarını görmek ve Gürcü mutfağına dair bilgi kazanmak amacıyla görüşme yapılmıştır. Görüşmeye ek olarak Gürcü mutfağındaki temel özellikler, kullanılan malzemeler ve yemeklere de yer verilmiştir. Çalışma sonucunda bir sonraki kuşağa aktarımın azaldığı görülmektedir. Gürcü mutfağının temel özellikleri ve kullanılan malzemelerin neler olduğu hakkındaki bilgi düzeyi düşerken 6 aile içerinde sadece 1 kişi Gürcü yemeklerini kendi evinde yapmaktadır. Bunun nedenleri arasında; Gürcü yemeklerinin damak zevki olarak yeni 1041 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) kuşaklara hitap etmemesi, yapım zorluğu ve dışarda hızlı tüketimin tercih edilmesi faktörleri ön plana çıkmaktadır. Anahtar Kelimeler: Gürcü Mutfağı, Karadeniz Mutfağı, Kültürel Miras, Sürdürülebilirlik ABSTRACT Ethnic cuisines, which constitute the culinary culture of a country and contribute to its cultural diversity, are an intangible cultural heritage. However, fast food consumption and technological developments that have become widespread in recent years are causing changes in both the consumption of food and the production techniques under construction. At the same time, marriages between people of different ethnic identities within the country accelerate the assimilation process in the following generations. Therefore, the sustainability of ethnic cuisines and their transfer to future generations are important for the protection of cultural heritage. The aim of the study conducted in this context is to reveal the culinary culture of Georgians who affect the culinary culture in the Black Sea region and have a significant number of inhabitants by examining the culinary. For this purpose, work was carried out in Ordu province, where Georgians live heavily. One of the qualitative research methods was used for the study and 6 families and 12 people were interviewed. The other 2 participants were interviewed in order to see what the people before them were doing and to gain knowledge about Georgian cuisine, although there was no one they could transfer to. In addition to the interview, the main features of Georgian cuisine, the ingredients used and the dishes were also included. As a result of the study, it is observed that the transfer to the next generation decreases. While the level of knowledge about the main features of Georgian cuisine and what are the ingredients used is decreasing, only 1 person in 6 families makes Georgian dishes in their own home. Among the reasons for this; the fact that Georgian dishes do not appeal to the new generation as a taste buds, the difficulty of their construction and the decency of fast consumption are preferred factors come to the fore. Keywords: Georgian Cuisine, Black Sea Cuisine, Cultural Heritage, Sustainability GİRİŞ Gastronomi, kültür ile yemek arasındaki ilişkiyi incelemektedir. Aynı zamanda yemek yeme sanatı olarak adlandırılan gastronomi, bazı bölgelerdeki mutfak geleneklerini de içeren bilimsel bir disiplindir (Oktay ve Sadıkoğlu, 2018:140). Yiyeceğin üretimi, hazırlanması ve tüketimi geçmişten günümüze insanları bir araya getirip etkileşime girmelerini sağlamaktadır. Bir bölgeye ait geleneksel yemekler ise bulunduğu bölgenin kültürünü ve geleneklerini 1042 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) yansıttığından ve eşsiz olmasından dolayı bir parmak izine benzemektedir (Alonso ve Krasic, 2013: 159-169). Dünya nüfusunun 2050 yılına kadar 10 milyara ulaşacağı tahmin edilmektedir. Yükselen kaynak ihtiyacı bu zamana kadar görülmemiş şekilde yiyeceklerin korunmasını ve sürdürülebilirliğini önemli hale getirmiştir (Prakash, 2016: 1). Dünyadaki popülasyonun artışı ve bu artışa bağlı tüketimin artması çevre, toplum ve doğal kaynaklar üzerinde direkt etkisi bulunmaktadır. Bu etki her şeyin hızlıca değiştiği günümüzde insanların kendi gelenekleri, kültürleri ve yemek miraslarını kaybetme konusunda bir baskı oluşturmaktadır (Alonso ve Krasic, 2013: 159-169). Bazı ülkeler ulusal ve etnik miras kapsamında kendi kültürel yemeklerini korumak adına ulusal politikalar geliştirirken bazı ülkeler de kendi bölgesel ve ulusal etnik yemeklerinin orijinalliklerini kanıtlamaya çalışmaktadır (Simochko ve Boyko, 266: 2021). Özellikle 19. ve 20. yüzyıllarda önemli göçler yaşanmıştır. Göç eden kişiler yaşadıkları yerlerde bazı yönlerden asimile olmuşlardır. Ancak bu değişime rağmen kültürlerini ve geleneklerini muhafaza etmeye çalışmışlardır (Schulp ve Tirali, 2008: 120). Bu göçler esnasında yemek kültürünün, kültürel kimliği oluşturan etmenlerden biri olması nedeniyle iyi muhafaza edilmeye çalışılan unsurlar arasında yer almıştır. Göç ile yaşadıkları topraklardan uzaklaşmak zorunda kalan insanlar, alışkın oldukları yiyeceklerden ve tükettikleri yemeklerin nasıl yapıldığına dair alışkanlıklarından kolayca vazgeçememiştir (Yavuz ve Mesci, 2020: 1388). 93 harbi olarak da bilinen ve 1877-78 yıllarında gerçekleşen Osmanlı ve Rus savaşı sonunda kaybedilen Balkan ve Kafkas topraklarından Anadolu topraklarına büyük göçler yaşanmıştır. İstanbul’daki hükümetin Kafkaslardan gelen Müslüman Gürcü göçmenler için asıl planı Bursa civarına yerleştirmek iken zorunlu olarak Ordu civarında mola vermeleri esnasında Gürcülerin Ordu’ya yerleşmek için kaptanı tehdit etmesiyle plan değişmiştir. 1879 yılında gerçekleşen olay İstanbul’daki hükümet ile 3 gün süren müzakereler sonucu Karadeniz bölgesine yerleşim kararıyla neticelenmiştir. Sonraki 2 yıl boyunca yaklaşık 1500 aile Trabzon’a 4500 aile Ordu’ya yerleşmiştir (Özel, 2010: 478). Geçtiğimiz yıllarda gelişmekte olan küreselleşme, göç ve turizm hareketleri sonucunda etnik mutfağa yönelik çalışma sayısında ve etnik mutfağın önemine dair farkındalıkta artış gerçekleşmiştir (Verbeke ve Lopez, 2005: 824). Literatür incelendiğinde Türkiye’de ikamet Gürcülerin ve mutfak kültürünün gelecek kuşaklara aktarımı konusunda detaylı incelenme yapılmasının alanyazına katkıda bulunacağı sonucuna varılmıştır. Bu çalışmanın amacı, Türk mutfak kültürüne katkısı olan Gürcü mutfağının ve buna bağlı olarak somut olmayan kültürel mirasının aktarımını sürdürülebilirlik kapsamında incelemektir. Böylece Gürcü etnik 1043 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) kimliğine sahip kişilerin, hâkim kültür altında mutfağa dair bilgi ve birikimlerini gelecek kuşaklara aktarımı hakkında bilgi sahibi olunabilecektir. KAVRAMSAL ÇERÇEVE Kültürel Miras ve Sürdürülebilirlik İlişkisi Kültürel miras, para ve mülkiyet gibi maddi varlıklar haricinde bir toplumun değerlerini, geleneklerini ve kültürünü ifade etmektedir. Toplumun sahip olduğu kimliği ve tarihi temsil ederken geçmiş ile günümüz arasında bir köprü görevi görmektedir (Franchi, 2015). Bunun dışında korumaya değer görülen alanları ve uygulamaları da içermektedir (Brumann, 2015: 414). Kültürel miras, sadece anıtlar ve eşyalar gibi somut miraslardan oluşmamaktadır. Bizden önce yaşamış olan insanlardan aldığımız ve çocuklarımıza aktarabileceğimiz sözlü gelenek, ritüel ve performans sanatları gibi somut olmayan miraslardan oluşmaktadır. Bu bilgi ve yeteneklerin aktarımı ise giderek globalleşen dünyada kültürel çeşitliliği korumada kritik rol oynamaktadır (UNESCO, 2017). Somut olmayan kültürel mirasın, yemekle de bağlantısı bulunmaktadır ve din, etnik köken, ulus gibi kimliğimizi oluşturan unsurlarla yemek arasında sıkı bir bağ vardır (Civitello, 2011; Oliveira vd., 2020: 139). Kültürel mirasın ister somut ister soyut olsun korunması ve değerlerin tahrip olmadan gelecek kuşaklara aktarılabilmesi önem arz etmektedir (Ağcakayan ve Can, 2019: 791). Bu durum özellikle son 10 yıl içinde ilgi artmıştır. Bu ilginin ortaya çıkmasına neden olan etkenlerin başında mutfak kültürüne ait somut olan veya olmayan unsurların tanımını, korumasını ve aktarımını amaçlayan girişimler yer almaktadır. Mutfak ve yemek kültürünü korumaya yönelik bir ihtiyacın olduğunun görülmesiyle UNESCO, 2010 yılında Akdeniz diyetini, Meksika mutfağını ve Fransız gastronomik yemeklerini somut olmayan kültürel miras listesine eklemiştir (Zocchi vd., 2021:1). Yemeklerin bu listeye kabul edilmesiyle yemeklere ait geleneklerin ve diğer kültürel parçalarında koruma altına alınmış olması; bahsedilen kültürün devamlılık göstermesi bakımından büyük önem teşkil etmektedir (Yeşilyurt ve Kurnaz, 2021: 798). Kültürel miras ile sürdürülebilirlik kavramları geçtiğimiz yıllarda uluslararası kültür koruma politikalarında kendine yer bulmaktadır (Bennett vd., 2014: 2). 1987 yılında Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu’nun (World Commission on Environment and Development-WCED) yayınladığı Brundtland Raporunda Sürdürülebilirlik kavramından bahsetmiş ve popülerlik kazanmıştır (Berno ve Bricker, 2001:3). Brundtland Raporunda, sürdürülebilirliği daha da özelinde sürdürülebilirlik ile kalkınmayı “bugünün gereksinimlerini, gelecek kuşakların da kendi gereksinimlerini karşılayabilme olanağından ödün vermeksizin karşılamak” şeklinde açıklamıştır (WCED, 1987: 43). 1044 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Etnik Kimlik ve Etnik Yemek Etnik kimlik kavramı, daha geniş bir kavram olan kültürel kimlik tarafından kapsanmakta ve belirli bir kültürel gruba ait belli değerleri, idealleri ve inançları ifade etmektedir (Rothe vd., 2011: 74). Etnik yemek ise bir etnik grubun yerel bitkisel ve hayvansal ürünlerini, kültürel mirası ve bilgi birikimini kullanarak oluşturduğu gıda olarak tanımlanmaktadır (Kwon, 2015: 1). Bir diğer çalışmada ise etnik yemek; Aynı kültüre, mirasa, dile sahip bir grup insanın yenebilir ürünlerden hazırladıkları yemek olarak tanımlanmıştır (Prakash, 2016: 1,2) Son yıllarda özellikle kültür turizmi kapsamında gastronomik deneyim yaşamak için yerel kültüre ait yerel yemekler tercih edilmektedir. Etnik yemekler de tüketicilere yerel yemekler konusunda bir imkan sunmaktadır (Ting vd., 2019: 519). Gürcü Mutfağı Kafkasya bölgesinde yer alan Gürcistan, bulunduğu konum nedeniyle tarih boyunca işgale uğramıştır. Persler, Yunanlar ve Osmanlılar şu anki Gürcistan topraklarında hüküm sürmüştür. Bu durum aynı zamanda Gürcü mutfağına, yeme içme alışkanlıklarına ve geleneklerine etkisi olmuştur (Söderlind, 2014: 1). Sovyetler birliği zamanında oluşan çok kültürlü yapı içerisinde birçok etnik yapı Sovyet mutfağına katkıda bulunmaktaydı. Bu mutfaklar içerisinde yer alan Gürcü mutfağı, etkisini daha fazla hissettiren mutfaklar arasındaydı. Bir kebap çeşidi olan (shashlyk) ve tavuk güveci olan (chakhokhbili) Sovyet döneminin ilk yıllarında sıkça tüketilmekteydi. Peynirli bir hamur işi olan (khachapuri) ve (kharcho) çorbası düzenlenen festivallerde sofralarda yer almaktaydı (Scott, 2012: 832-835). 1877-1878 yıllarında gerçekleşen Rusya-Osmanlı savaşının sonunda, Osmanlı Devleti sınırları içerisinde kalan Gürcistan Krallığı’nın Rusya İmparatorluğu’na bırakılması sonucu bölgedeki Müslüman Gürcü nüfusu Rus topraklarını terk ederek Osmanlı topraklarına göç etmiştir (Khorava ve Tsurtsumıa, 2016: 85-86). Gürcistan’dan Türkiye’ye göç eden Gürcüler, mutfak kültürüne dair alışkanlıkların büyük bir kısmını muhafaza etmeyi başarmıştır. Ürün bazında ise sıklıkla tükettikleri ceviz, fındık ve mısırın kullanımına coğrafi özelliklerin de yardımıyla devam edilmiştir (Yılmaz, 2019: 26). Gürcü mutfağında kullanılan bazı temel ürünler; 1. Mısır: Mısır unu ile mısır ekmeği “cadi”, kırık mısırla “naleza” pilavı ve mısır yarmasıyla “şütlü aş” yapılmaktadır. 2. Ceviz: Yemeklerde ve iştah açıcı olarak kullanılmaktadır. Özellikle taze kişniş, sarımsak ve ceviz macun haline getirilerek yemeklere eklenmektedir. 3. Kuru Fasulye: Kuru fasulye ve barbunya Gürcü yemeklerinde sıklıkla kullanılan ürünlerdir. 1045 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 4. Bunların dışında fındık, karalahana, patates ve zengin çeşitliliği ile değişik yeşilliklerin tüketimi yaygındır (Çevik, 2007: 18-24; Üstüner, 2010: 2006). YÖNTEM Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden görüşme tekniği kullanılmıştır. Görüşme; kişilerin deneyimlerine, tutumlarına, görüşlerine, şikâyetlerine, duygularına ve düşüncelerine ilişkin bilgilerin toplanmasında oldukça etkili bir yöntemdir (Yıldırım ve Şimşek, 2008). Görüşme tekniğinin kullanılma nedeni, gerekli bilgiyi Gürcü kökene sahip olan ve aynı zamanda Gürcü mutfak kültürünü günlük hayatta uygulayan kişilerden elde etmektir. Görüşme tekniğinde ise veri toplamak için yarı yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılmıştır. Araştırmada katılımcılara ulaşmak için olasılıksız örneklem yöntemlerinden kartopu örneklem kullanılmıştır. Kartopu örneklemede, örneklemi en uygun temsil edecek ilk kişiye ulaşılıp görüşülmesi ve görüşülen katılımcının yönlendirmesiyle şekillenmektedir. Bu sistemin diğer katılımcılara da uygulanmasıyla örneklem oluşturulmaktadır. Tüm görüşmeler kişilerden yazılı izinler alınarak yapılmış ve görüşmeler sesli kayıt altına alınmıştır. Araştırmanın Evrenini Ordu ilinin Altınordu ilçesinde yaşayan kişiler oluşturmaktadır. Bu seçimdeki en önemli etken Gürcü etnik kimliğe sahip kişilerin yoğun olarak ikamet etmesidir. Araştırmada örneklemlerden edinilen bilgiler nitel çözümleme yöntemi kullanılarak çalışmaya aktarılmıştır. Araştırma kapsamında 14 kişi ile görüşülmüştür. Sorulara benzer yanıtlar gelmeye başlamasından dolayı çalışma 14 kişiyle sonlandırılmıştır. Katılımcıların 10’u ile yüz yüze görüşme sağlanırken 4’ü ile pandemi şartlarından dolayı telefonla görüşme yapılmak durumunda kalınmıştır. Örneklemler seçilirken aile içerisindeki kültürel aktarım araştırıldığından anne- çocuk ikilisi ile görüşme yapmaya özen gösterilmiştir. Bu şartlara uymayan 2 kişi bulunmakla beraber kendilerinden önceki kuşakların ne yaptıklarına dair bilgilerle günümüzde ne kadarını devam ettirdiklerini mukayese edebilmesi çalışmaya olumlu anlamda katkı sağlamaktadır. Katılımcıların isimleri gizlilik esasına dayanarak verilmemiş onun yerine görüşme yapılan anneleri temsil etmesi için “A” ve onların çocuklarını temsil etmesi “Ç” harfi kullanılmıştır. Örneğin, A1-Ç1, A2-Ç2, A3-Ç3’ün birbirleriyle anne-oğul veya anne-kız ilişkileri bulunmaktadır. Bu ilişkinin sağlanamadığı 2 kişi ise kendi ailesindeki en küçük birey olduğu için Ç6 ve Ç7 olarak ifade edilmiştir. 1046 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) BULGULAR VE YORUM Tablo 1. Görüşme Yapılan Katılımcılarla İlgili Bazı Tanıtıcı Bilgilere İlişkin Bulgular Katılımcı Cinsiyet Yaş Eğitim durumu A1 Kadın 58 Ortaokul Ç1 Kadın 30 Lisans A2 Kadın 60 Lise Ç2 Erkek 29 Lisans A3 Kadın 70 Yok Ç3 Kadın 48 lise A4 Kadın 61 İlkokul Ç4 Kadın 38 lisans A5 Kadın 75 İlkokul Ç5 Kadın 46 Lisans A6 Kadın 60 İlkokul Ç6 Erkek 40 Lise Ç7 Kadın 68 Yok Ç8 Kadın 71 Lise Tablo 1’ de demografik özellikler sıralanmıştır. Verilere göre katılımcıların 12’si kadın 2’si erkektir. Katılımcıların yaş aralıkları 29- 75 arası değişmektedir. Gürcü Mutfağının Temel Özellikleri Nelerdir? Sorusuna; Katılımcılar Gürcü mutfağının temel özellikleri nedir sorusuna daha çok mutfakta kullanılan malzemeler bakımından değerlendirip cevaplamışlardır. Gürcü mutfağındaki en önemli özelliğin ceviz, fındık, kişniş ve sarımsağın robot veya eski yöntemlerle bir çanak içerisinde taş ile ezilmesiyle elde edilen sosun yemeklerde kullanılması olarak bahsedilmiştir. Ç3: “Gürcü mutfağında sarımsak, kişniş ve ceviz yemekler için olmazsa olmazdır. Daha çok sebze ağırlıklı ve yağ fazla kullanılmamaktadır.” A5: “Gürcüce pancar hariç ceviz, fındık, kişniş ve sarımsaklı bir sos yapılıyor ve yemeklere ekleniyor. Bu sos Gürcü yemeklerinin temelini oluşturmaktadır.” 1047 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Tablo 2. Gürcü Mutfağı Temel Özellikleri Soru Gürcü Temel Cevap/ Tema Mutfağının Ceviz, Fındık, Özellikleri baharatlar Nelerdir? kişniş, Katılımcı N A1, Ç1, A2, Ç5, Ç6, (reyhan, Ç8 6 zaprana) kullanımı fazladır. Ç2, A3, Ç4, Ç6, Ç7 Bilgim yok. 5 Gürcü Mutfağında Sıklıkla Kullanılan Malzemeler Nelerdir? Sorusuna; Katılımcıların genel olarak en sık kullandığı ürünler; ceviz, fındık, sarımsak, kişniş (kinzi), reyhan (şaştirami) ve patlıcandır. Kullanılan malzeme bakımından cevap veren alt jenerasyonlardan Ç1, Ç2, Ç4, Ç5 ve Ç6 aile evinde yapılıp tüketildiği için kullanılan malzemeler hakkında bilgisi bulunmaktadır. Tek istisna kendisi de Gürcü yemeklerini evde yaptığından Ç3’de ortaya çıkmaktadır. Tablo 3. En Çok Kullanılan Malzemeler Soru Malzemeler/ Tema N Katılımcı Gürcü Mutfağında Ceviz 7 A1, A2, Ç3, A4, A5, A6, en sık kullandığınız malzemeler Ç6 Fındık 8 A1, A2, Ç2, A4, A5, A6, Ç6, Ç7 nelerdir? Sarımsak 8 A2, A3, Ç3, A4, A5, Ç5, Ç7,Ç8 Kişniş (Kinzi) A2, Ç2, A3, Ç3, A4, Ç4, 12 A5, Ç5, A6, Ç6, Ç7, Ç8 Fasulye/ Barbunya 2 A1, Ç5, Tavuk 1 A1 Karalahana 3 A1, Ç5, A2 Pırasa 1 A4 Mısır unu 2 Ç5,A6 Reyhan (Şaştirami) 9 A2, A3, Ç3, A4, Ç4, Ç5, 1048 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) A6, Ç7, Ç8 Safran 2 A2,Ç8 Zaprana 1 A4, Yeşil Üzüm 2 Ç5, A6 Yumurta 2 Ç5, A6 Patlıcan 5 Ç5, A4, Ç7, Ç3, A5 Gürcü Mutfağına ait sıklıkla yapıp tükettiğiniz yemekler nelerdir? Sorusuna; Katılımcılardan “Ç3” dışında kendi evinde Gürcü yemekleri yapımına devam eden bulunmamaktadır. Bunun nedenleri arasında bir alt kuşağın damak zevkine hitap etmemesi veya etse bile yapımının zor olması, Gürcü kadınlarının farklı etnik kimliğe sahip kişilerle evlenmeleri ve dışarda fast food yemek yeme alışkanlığının artması gibi etkenler ön plana çıkmaktadır. Bu açıdan özellikle 40’lı yaşlardan itibaren evde Gürcü yemek yapımında azalmaya gidildiği görülmektedir. Tablo 4. Sıklıkla Tüketilen Yemekler Gürcü Mutfağına ait A1 Malahto, Maragyani, Lobya, Gürcü sıklıkla yapıp tükettiğiniz Zurvili, yemekler nelerdir? Karalahana Sarması Usulü Ç1 Yok A2 Karalahana, lobya, malahto, Şali Pali, Pavlobya, Papa Ç2 Yok A3 Lahana, fasulye, Gürcüce Tavuk, Malahto, Gürcüce Patlıcan Lobya, Pancar Gürcücesi, Ç3 Patlıcan Gürcücesi Cahizmali, A4 Patlıcan Gürcücesi, Gürcüce Pancar, Şali Pali, Haçapuri Ç4 Yok A5 Karalahana, 1049 Patlıcan 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Gürcücesi, Haçapuri Ç5 Yok A6 Malahto, Şali Pali, Lobya, Gürcüce Pancar Ç6 Yok Ç7 Gürcüce Patlıcan, Palobya( Fasulye, pancar), Gürcüce Tavuk Gürcü Pancarı, Pavlobya Ç8 Malahto: A6; “Taze fasulyeyi birkaç parçaya bölüyorum içine fazladan fasulye koyuyorum daha sonra ezilmiş fındık, kinzi, reyhan, sarımsak ve pırasayı robottan geçirip tamamen ezme kıvamına getirip yemeğe ekliyorum. Haşlanan fasulyenin içine yeşil üzümün suyunu ekliyorum. Karıştırıyorum bir iki taşım kaynatıyorum”. Maragyani: A1; “Önce tavuğu haşlayıp kavuruyorum Didiklenen tavuğu yağda kavuruyorum. Ayrı bir tencerede biraz mısır unu ile yağı kavuruyorum yemeğin sosu için maydanoz kişniş, ceviz ve fındık ve sarımsak blender vasıtasıyla ezme haline getiriyorum. Daha sonra ezilen malzemeyi kavrulan unun içerisine ekliyorum ve karıştırıyorum en son salçayı da koyup üzerine kaynar su ekleyip pişiriyorum.” Zurvili: A2; “Pazı yaprak ve kökünü haşlıyorum. Tas içerisinde fındık, ceviz, sarımsak ve kişnişi bir hamur haline gelinceye kadar eziyorum. Daha sonra haşlanan pazının suyunu ezmenin içerisine ekleyip yoğun kıvamlı bir sıvı elde ediyorum. Daha sonra 1050 bu karışımı tekrar pancarın üzerine 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ekliyorum ve pişiriyorum.” Lobya: A2; “Barbunyanın üstüne geçecek kadar su ekleyip sarımsağı haşlıyorum. ekleyip Pırasayı yemekle kişnişi özleşene ve kadar kaynatıyorum.” Özel günlerde (Düğün, cenaze) yaptığınız yemekler veya ritüeller nelerdir? Sorusuna; Katılımcılardan elde edilen bilgiler doğrultusunda özel günlerde yapılan yemekler hakkında genel bir bilgi vermek mümkün olmamaktadır. Katılımcıların bir kısmı özel günlerde Gürcü yemekleri yaptıklarını ifade etmektedir. A1; “Düğün ve cenazelerde ikram etmek Gürcü yahnisi ve keşkek yapıyorum.” A4; “Düğünlerde Gürcüce tavuk ve yahni yapıyoruz.” Ç8; “Özel günlerde Gürcüce tavuk ve safranlı et yemeği yapılır.” Doğumlarda yapılan yemekler hakkında A2; “Bir doğum gerçekleşmişse ve doğan çocuk erkek ise yağlı papa yapılır. Bu yemeğe kaçamak da denmektedir. Buğday unu, şeker ve tereyağı ile yapıyoruz.” Ç8; “Doğum olduğunda yağlı papa yapılıp ikram edilir. Yağlı papa sıcak servis edilmesi gerektiğinden misafir geldiğinde yapılmadır.” Katılımcıların bir bölümü ise Gürcü mutfağının asimile olmasından kaynaklı özel günlerde yapılan bir Gürcü yemeğinin olmadığından bahsederken bir diğer katılımcı grubu ise Gürcü yemeklerinin herkesin damak zevkine hitap etmemesinden dolayı çorba, helva, pilav gibi ürünlerin yapıldığını ifade etmiştir. Ç3; “Gürcü mutfağıyla Türk mutfağı karıştığı için özel günlerde Gürcü mutfağına ait yaptığımız bir yemek bulunmuyor.” A3; “Gürcü mutfağına ait özel günlerde yaptığım bir yemek yok genel olarak çorba, helva, pilav gibi ürünleri yapıyoruz.” A5; “Herkesin damak tadına uygun olan yemekleri yapmayı tercih ediyoruz. Aile arasında ise yine Gürcü yemekleri yapılıp tüketiliyor.” A6; “Gürcü olmayan insanlarda geldiği için ortak damak zevkine hitap edebilecek yemekler yapıyoruz. Pilav, keşkek gibi. Doğumlarda yağlı papa yapıyoruz.” Katılımcılardan Ç8 ve Ç3 özel günlerde yapılan yemek ve ritüeller hakkında açıklama yapmıştır. Diğer alt jenerasyondakiler ise bu konu hakkında bilgi verememiştir. Ailenizdeki sizden yaşça büyük kişilerin yaptığı ama sizin yapmaktan vazgeçtiğiniz ya da daha az yaptığınız yemekler nelerdir? Yapmama sebepleriniz nelerdir? Sorusuna; 1051 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Gürcü yemeklerinin yapım zorluklarından dolayı bazı yemekleri yapmaktan vazgeçmişlerdir. Çocuklardan, Ç1; “Malahto, Gürcü sarması ve adını tam hatırlayamadığım pek çok yemek bulunmakta. Gürcü yemeklerinin yapımı kolay değildir ve emek ister. Ailemin yanında çok kalmadığımdan ve üniversiteyi şehir dışında okuduğumdan daha pratik yemekler tükettim. Sadece ailemin yanına geldiğimde tüketiyorum.” Annelerden, A1; “Annemin yaptığı fasulye ve karalahanadan yapılan pavlobya artık yapmıyorum. Uğraştırıcı bir yemek olduğundan daha pratik yemekler yapmayı tercih ediyorum.” A2; “Maragyani yemeğini ailem çok yapardı ama ben hem yapım zorluğundan hem de daha çok sebze yemekleri yaptığımdan çok yapmıyorum.” Şeklinde açıklamışlardır. Katılımcıların bazıları ise yeni neslin damak tadı uyuşmadığı için yapmadığından bahsetmişlertir. A3; “Kırmızı et, tavuk gibi ürünleri çocuklarım yemediği için yapmıyorum.” Ç3; “Çocuklarım sevmediği için pancar Gürcücesini artık yapmıyorum. Katılımcı annelerden, A4; “Hemen hemen hepsini yapıyorum.” A5; “Hepsini yapıyorum.” A6; “Çoğu yemeği yapıyorum.” ile yaşça büyük olan Ç7; “Hemen hemen hepsini yapıyorum.” Ç8; “Hepsine devam ediyoruz.” Şeklinde cevap verirken çocuklardan Ç2; “Yapımlarını bilmediğimden hiç yapmıyorum.” Ç4; “Gürcüce Patlıcan hariç diğerlerini yapmadım.” Ç6; “Hiç yok.” Cevaplarını vermişlerdir. Çocuklardan sadece “Ç3” Gürcü yemeklerinin yapımına devam etmekteyken “Ç4” ise sadece Gürcüce patlıcan yapmaktadır. Katılımcılardan; Ç1, Ç2, Ç5 ise Gürcü yemeği yapımına devam etmemektedir. Ailenizdeki sizden yaşça büyük kişilerin yaptığı ama sizin yapmayı bıraktığınız mutfağa dair gelenekleriniz var mı? Varsa artık neden yapmıyorsunuz? Sorusuna; Katılımcılar, mutfak geleneğinde iki temel değişimin olduğundan bahsetmişlerdir. Bunlardan ilki eskiden çatal kaşığın var olsa da daha az tercih edilip tek bir tas içerisinde el ile yemek yendiğinden bahsederken diğer değişim ise Gürcü yemekleri için önemli sosun hazırlanmasında kullanılan gereçte yaşanmıştır. Eskiden tas içerisine konulan malzeme taş ile ezilmekte ve uzun uğraşlar sonucu istenilen kıvam elde edilirken günümüz teknolojisinin yardımıyla robotlar tercih edilmektedir. A1; “Özel günlerde ailecek toplanıp beraber yemek yenirdi. Bu günlerde özellikle Gürcü yemekleri yapılıp tüketilirdi. Ancak günümüzde benim kuşağımla beraber bu geleneği sürdüremedik.” A2; “Bizler 4. 5. kuşaklarız büyüklerimiz geleneklerimizi tabi ki bizden daha iyi biliyorlardı. Ama bizde ufak da olsa bazı şeyler biliyoruz. Eskiden ağaç çanaklarda kaşıksız el ile yemek yenirdi. Mısır ekmeğiyle birlikte. Tahtadan çanak içerisindeki malzemeler (fındık, ceviz) yağı çıkıp hamur olana kadar ağır taşlarla ezilirdi. Annem ve babam mısır ekmeğiyle ve aynı zamanda elleriyle Gürcü yemeklerini tüketirken ben çatal ve kaşık kullanıyorum.” A3; Ailemizden ne gördüysek gelenek olarak sürdürmeye çalışıyoruz ancak özellikle bir Gürcü geleneği örneği veremedi.” 1052 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) A4; “Daha pratikleşti her şey eskiler çanak kullanırdı artık blenderler var.” A5; “Çanak kullanımı vardı ancak robotlardan sonra kullanımı bıraktık.” A6; “Gelenekleri sürdürmeye çalışıyorum. El ile yemek yemeyi evdeyken sürdürüyorum. Ancak tahta çanak kullanımını artık kullanmıyorum onun yerine robot kullanıyorum.” A6; “Babaannem mısır ekmeğini daha farklı yapıyordu. Taştan yapılmış şömineler vardı. Tepsi gibi derin bir taşı kızdırıp orman gülünün yaprağı ile altını döşeyip üstüne koz koyup ekmeği o şöminede pişirirdi gül yaprağının aroması ekmeğe geçerdi.” Ç7: “Gelenekleri sürdürmeye çalışıyoruz.” Ç8: “Hepsine devam ediyoruz.” Ç1: Gelenekleri çok sürdürmüyorum. Daha çok fastfood tarzı veya kolay yapıp tüketilebilen yemekleri tercih ediyorum. Ç2; “Hayır yok.” Ç3; “Gürcü mutfağına ait sürdürdüğümüz bir gelenek yok.” Ç4; “Hayır yok.” Ç5; “Benim ve çevremdeki Gürcülerin gelenek olarak sürdürdükleri tek şey Gürcü yemekleridir. Bence Gürcüler çok asimile olmuş bir toplum bundan dolayı adet olarak çoğu şey özellikle benim kuşağımla beraber ortadan kalktı kültür açısından bakıldığında en iyi yaşatılan şey yemekler oldu o yüzden bu konu hakkında detaylı bir bilgim yok.” Ç6; “Hayır yok.” SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Somut olmayan kültürel bir miras olan etnik mutfağın gelecek kuşaklara aktarımının tespiti için yapılan çalışmada Gürcü mutfağı ele alınmış örneklem seçimi ise Gürcülerin yoğun şekilde yaşadığı Ordu ilinde yapılmıştır. Aktarımın yanı sıra Gürcü mutfağına ait sıklıkla kullanılan malzemeler ve yemeklere de yer verilmiştir. Görüşülen katılımcılar şehir merkezinde yaşamakta ve kendileri de gittikçe asimile olduklarını kabul etmektedirler. Bu araştırma için daha az asimilasyonun olduğu köylerle iletişime geçilmesini de ayrıca tavsiye etmişlerdir. Bu bakımdan elde edilen sonuçlar şehir merkezinde yaşamakta olan Gürcülerin kültürel aktarımını yansıtmaktadır. Anneden çocuğa aktarımın incelenmesi için 6 aile ve 12 kişi ile görüşülmüş diğer 2 katılımcı ise aktarım sağlayacak bir akrabaları olmamasına rağmen kendilerinden önceki kuşakların ne yaptıkları ve kendilerinin halen ne kadarını devam ettirdiklerini görmek açısından çalışmaya katkı sağlamıştır. Verilerin analiz edilmesi sonucunda özel günlerde yapılan yağlı papa dışında spesifik bir ürünün olmadığı, çanak kullanımı ve elle yemek yeme adetlerinin terk edildiği sonucuna varılmaktadır. Görüşülen 6 aileden sadece 1’i olan “Ç3” evinde Gürcü yemeklerini yapmaya devam etmektedir. Sonuç olarak Ordu ilinin merkez ilçesi olan Altınordu’da yapılan görüşmelerde Gürcülerin mutfak kültür ve geleneklerini unutmaya başladığı ve aktarımın durduğu görülmektedir. Aktarımın Ordu ilindeki tüm Gürcüler için azaldığını söylemek mümkün olmasa da bundan sonraki 1053 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) yapılacak olan çalışmalarda asimilasyonun daha az olduğu köylere gidip araştırma yapmak bu çalışmayı daha sağlıklı hale getirecek ve tüm tabloyu daha net görme imkânı sağlayacaktır. KAYNAKLAR Ağcakaya, H. ve Can I. İ. (2019). Somut Olmayan Kültürel Miras Kapsamında Mutfak Kültürünün Sürdürülebilirliği: Türkiye’deki Gastronomi Müzeleri Örneği. Gastroia: Journal of Gastronomy and Travel Research. 3(4), 788-804. Alonso, A. D. ve Krajsic, V. (2013). Food Heritage Down Under: Olive Growers as Mediterranean ‘Food Ambassadors’. Journal of Heritage Tourism, 8(2–3), 158–171. doi:10.1080/ 1743873X.2013.767807 Brumann, C. (2015). Cultural Heritage. In JD Wright ( Ed.), International Encyclopedia of the Social and Behavioral Sciences içinde (414-419 ss.). Amsterdam: Elsevier. Bennett, D., Reid, A. ve Petocz, P. (2014). Creative Workers’ Views on Cultural Heritage and Sustainability. Journal of Aesthetics & Culture, 6:1, 24476, Doi: 10.3402/jac.v6.24476 Berno, T. ve Bricker, K. (2001). Sustainable Tourism Development: The Long Road From Theory to Practice. International Journal of Economic Development. 1-18. Civitello, L. (2011). Cuisine and Culture: A History of Food and People. New Jersey: Wiley& Sons. Franchi, E. (2021). What is cultural heritage? Smart History: https://smarthistory.org/what-iscultural-heritage/ Erişim Tarihi: 20.01.2022. Know, Y. D. (2015). What is Ethnic Food ? Journal of Ethnic Foods. 2: 1. Doi: 10.1016/j.jef.2015.02.001 Khorava, B. ve Tsurtsumıa, Z. (2016). Güneybatı Gürcistan’dan Osmanlı’ya Göçler (Muhaciroba) 1878-1882. Kebikeç. Oktay, S. ve Sadıkoğlu, S. (2018). The Gastronomic Cultures' İmpact on the African Cuisine. Journal of Ethnic Foods. 5(2): 140-146. doi: https://doi.org/10.1016/j.jef.2018.02.005. Oliveira, B. S., Tricárico, L. T., Sohn, A. P. L. ve Pontes, N. (2018). The Culinary İntangible Cultural Heritage of UNESCO: a Review of Journal Articles in EBSCO Platform. Journal of Culinary Science and Technology. 18(2): 138-156. Doi: 10.1080/15428052.2018.1513882 Özel, O. (2010) Migration and Power Politics: The Settlement of Georgian Immigrants in Turkey (1878–1908), Middle Eastern 10.1080/00263206.2010.492984 1054 Studies, 46 (4) , 477-496, Doi: 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Prakash, V. (2015). The Importance of Traditional and Ethnic Food in the Context of Food Safety, Harmonization, and Regulations. V. Prakash, O. M. Belloso, L. Keener, S. B. Astley, S. Braun, H. McMahon, H. Lelieveld. (Ed.). Regulating Safety of Traditional and Ethnic Foods içinde (1-6 ss.). Cambrigde: Academic Press. doi:10.1016/B978-012-800605-4.00001-3. Rothe, Eugenio M., Andres J. Pumariega ve Diana Sabagh (2011). “Identity and Acculturation in Immigrant and Second Generation Adolescents”. Adolescent Psychiatry 1: 72-81. Verbeke, W. ve Lopez, G. P. (2005). Ethnic Food Attitudes and Behaviour Among Belgians and Hispanics living in Belgium. Ethnic Food Attitudes and Behaviour. 107(11), 823840. Doi: 10.1108/00070700510629779 Schulp, J.A. ve Tirali, I. (2008). Studies in Immigrant Restaurants I: Culinary Concepts of Turkish Restaurants in the Netherlands. Journal of Culinary Science & Technology. 6(2-3), 119-150. Scott, E. R. (2012). Edible Ethnicity How Georgian Cuisine Conquered the Soviet Table. Kritika: Explorations in Russian and Eurasian History. 13(4): 831-858 Doi : 10.1353/kri.2012.0051 Simochko, T. ve Boyko, N. (2021). Eastern European ethnic food preservation and future sustainable food production. T. Golikova, D. Bogueva, M. Shamtsyan, I. Jakobsone, M. Jakobsons (Ed.). Nutritional and Health Aspects of Traditional and Ethnic Foods of Eastern Europe içinde (265-277 ss.). Cambrigde: Academic Press. Doi: 10.1016/B978-0-12-811734-7.00013-X Söderlind, U. (2014). The Georgian Cuisine According to Some National and International Cookbooks. Review of Applied Socio- Economic Research. 8(2): 180-205 Tinga, H., Famb, K., Hwac, J. C. J., Richard, J. E., Xing, N. (2019). Ethnic Food Consumption İntention at the Touring Destination: The National and Regional Perspectives Using Multi-Group Analysis. Tourism Management. 71, 518-529. Doi: 10.1016/j.tourman.2018.11.001 UNESCO. (2021). What is intangible cultural heritage? Erişim Adresi: http://www.unesco. org/culture/ich/en/what-is-intangible-heritage-00003 Erişim Tarihi: 21.01.2022. Üstüner, Y. (2010). Kaf Dağı’nın Güney Yüzü Gürcistan: Kültür, Gelenek, Mekan, Kimlik. İstanbul: Kaktüs Yayıncılık. 1055 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Yeşilyurt, B. ve Kurnaz, A. (2021). Somut Olmayan Kültürel Miras Listesine Gastronomik Bir Bakış. 2. Uluslararası Turizmde Yeni Jenerasyonlar ve Yeni Trendler Kongresi. İçinde (795-806 ss.). Sakarya. Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2008). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (6. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık Yılmaz, A. (2019). Sakarya’daki Etnik Çeşitliliğin Mutfak Kültürü Fotoğraflarıyla Temsili. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sakarya. Yavuz. M. ve Mesci M. (2020). Etnik Restoranlarda Marka Değeri Oluşturulması: İstanbul Örneği. Gaziantep University Journal of Social Science. 19(3), 1386-1401. Zocchi, D.M., Fontefrancesco, M.F., Corvo, P., Pieroni, A. (2021). Recognising, Safeguarding, and Promoting Food Heritage: Challenges and Prospects for the Future of Sustainable Food Systems. Sustainability. 13, 9510. Doi:10.3390/su13179510 World Commission on Environment and Development (1987). Our Common Future: Report of the World Commission on Environment and Development, Oxford: Oxford University Press. 1056 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) wg**-COMPACTNESS IN TOPOLOGICAL SPACES Raja Mohammad Latif Asst. Prof. Dr., Department of Mathematics and Natural Sciences, Prince Mohammad Bin Fahd University, Al Khobar, Kingdom of Saudi Arabia ORCID NO: 0000-0003-3140-9581 ABSTRACT In 2014, C. Dhanapakyam, J. Subashini and K. Indirani introduced a new class of sets in topological spaces namely wg** -closed sets and studied the properties of wg** -closed sets and wg** -open sets in topological spaces. They also studied wg** -continuous mappings and their basic properties. We will extend the concept of compactness via wg** -open sets by introducing wg** -compactness in topological spaces and will investigate their relationships among them as well as their characterizations by making use of generalized mappings including wg** -continuous, and wg** -irresolute functions. The objective of the present paper is to introduce the new concepts called wg** -compact space, wg** -Lindelof space, countably wg** -compact space, almost wg** -compact space, and mildly wg** -compact space in topological spaces and investigate fundamental properties and characterizations of these new notions in topological spaces. 2020 AMS Subject Classification. Primary: 54B05, 54D20, 54D30. Keywords and Phrases: Topological space, open set, wg** -closed set, wg** -open set, wg** -Lindelof space, countably wg** -compact space, mildly wg** -compact space, 1. INTRODUCTION In 1970, Levine [8] introduced the concept of generalized closed sets in topological spaces. Vidyarani et al [19] introduced the concept of supra N-compact , countably supra N-compact , supra N-Lindelof and investigated their relationships using the concept of continuity. In 2014, C. Dhanapakyam, J. Subashini and K. Indirani [4] introduced a new class of sets in topological spaces namely wg** -closed sets and studied the properties of wg** -closed and wg** -open sets in topological spaces. They also studied wg** -continuous mappings and their basic properties. We will extend the concept of compactness via wg** -open sets by 1057 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) introducing wg** -compactness in topological spaces and will investigate their relationships among them as well as their characterizations by making use of generalized mappings including wg** -continuous, and wg** -irresolute functions. The objective of the present talk is to introduce the new concepts called wg** -compact space, wg** -Lindelof space, countably wg** -compact space, almost wg** -compact space, and mildly wg** -compact space in topological spaces and investigate fundamental properties and characterizations of these new notions in topological spaces. 2. PRELIMINARIES The  X ,   and Y ,    or simply, X and Y  denote topological spaces on which no separation axioms are assumed unless explicitly stated and f :  X ,    Y ,   means a mapping f from a topological space X to a topological space Y . A subset A of a topological space  X ,   is said to be open if A  . A subset A of a topological space X is said to be closed if the set X – A is open. The interior of a subset A of a topological space X is defined as the union of all open sets contained in denoted by Int  A . The closure of a subset of all closed sets containing A of a topological space X A. It is is defined as the intersection A. It is denoted by Cl  A . If U is a set and x is a point in X , then N  x  , and U c denote respectively, the neighborhood system of x, and the complement of U , respectively. We start with recalling the following definitions and results  4 , which are necessary for this study in the sequel. Definition 2.1. A subset A of a topological space  X ,   is said to be semi-open set if A  Cl  Int  A and a semi-closed set if Int Cl  A  A. Definition 2.2. A subset A of a topological space  X ,  is said to be an A  Int Cl  Int  A  and an Definition 2.3. A subset  -closed set if -open set if Cl  Int  Cl  A   A. A of a topological space  X ,  is said to be a -open set if A  Cl  Int  Cl  A  . Definition 2.4. A subset  briefly r -open  set A of a topological space  X ,  is called regular open if A  Int Cl  A and regular A  Cl  Int  A . 1058 closed  briefly r -closed  set if 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) A of a topological space  X ,  is said to be a generalized closed Definition 2.5. A subset  briefly g -closed  set if Cl  A  U , whenever A  U and U is open in  X ,  . A of a topological space  X ,  is said to be a  wg* -closed set if Definition 2.6. A subset gCl  A  U , whenever A  U and U is -open in  X ,  . Definition 2.7. A subset A of a topological space  X ,  is said to be a  wg** - closed set if  wg** - Cl  A  U , whenever A  U and U is regular open in  X ,  . Definition 2.8. A subset A of a topological space  X ,  is said to be a  wg** - open set if Ac is  wg** - closed. We denote the family of all wg** - open sets and wg** - closed sets of a topological space  X ,  by  wg** - O  X ,  and  wg** - C  X ,  , respectively. Theorem 2.9. Theorem 3.17  4 . The union of two  wg** - closed subsets of  X ,  is  wg** - closed set in  X ,  . Theorem 2.10. Theorem 4.6  4 . Let  X ,   be a topological space and A and B be two wg** - open sets. Then A I B is  wg** - open set in  X ,   . Theorem 2.11. The arbitrary intersection of a family of  wg** - closed subsets of  X ,  is also a  wg** - closed set in  X ,   . Proof . Let    A :   I  be a family of  wg** - closed subsets of  X ,  such that A  U for each   I , where U is regular open in  X ,  . Since A is  wg** - closed for each   I . Therefore it follows that  wg** - Cl  A   U , for each   I . This implies that  wg** - Cl I  I A   I  I  wg** - Cl  AI   U . Thus it follows that I   I I A is  wg ** - closed set in  X ,   . Theorem 2.12. The arbitrary union of a family of  wg** - open subsets of  X ,  is also a  wg ** - open set in  X ,   . Proof . The proof follows immediately from Theorem 2.11 by taking complements. Theorem 2.13. Theorem3.3 4 . Let  X ,   be a topological space. Then, every closed set is  wg ** - closed set, but not conversely. 1059 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Theorem 2.14. Theorem3.15  4 . Let  X ,   be a topological space. Then every  -closed set is  wg** - closed set, but not conversely. Theorem 2.15. Theorem3.6  4 . Let  X ,   be a topological space. Then every regular closed set is  wg** - closed set, but not conversely. Definition 2.16. Let  X ,   be a topological space and A be a subset of X . A point x  X is said to be a  wg** - interior point of A if there exists a  wg** - open set G containing such that G  A. The set of all  wg** - interior points of A of and is denoted by x A is said to be  wg** - interior  wg** - Int  A . wg** - Int  A  U U : U is a  wg** - open set in X and U  A . Definition 2.17. Let  X ,  be a topological space and A be a subset of X . Then the  wg** - closure of A, denoted by  wg** - Cl  A is the intersection of all  wg** - closed subsets of X which contain A. wg** - Cl  A  I U : U is a wg** - closed and A  U  . Theorem 2.18. Let  X ,  be a topological space and A, B  X . Then the following assertions are true. 1  wg** - Int  A  2 A is the union of all  wg** - open subsets of A. is  wg** - open if and only if  wg** - Int  A  A.  3 A   wg** - Cl  A  Cl  A .  4  Int  A   wg** - Int  A  A.  5  If A  B, then  wg** - Cl  A   wg** - Cl  B  .  6  A is  wg** - closed if and only if  wg ** - Cl  A  A.  7   wg** - Cl   wg** - Cl  A   wg** - Cl  A .  8  If A  B, then  wg** - Int  A   wg** - Int  B  .  9   wg** - Int   wg** - Int  A    wg** - Int  A . 10  X –   wg** - Int  A   wg** - Cl  X – A . 11 X –   wg** - Cl  A   wg** - Int  X – A . 1060 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 12  x   wg** - Cl  A if and only if for every  wg** - open set U containing x, A  . U 13   wg ** -Cl U     wg ** - Cl  14   wg** - Int  A  U . B     wg** - Int  A   wg** - Int  B  . Definition 2.19. A subset of a point x in  A of a topological space  X ,   is called a  wg** - neighbourhood X if there exists a  wg** - open set U in X such that x U  A. The set of all  wg** - neighbourhoods of an element x in X will be denoted by:  wg** - N x   wg** - N x  X    A  X : A is a  wg** - neighbourhood of x . Remark 2.20. Since every open set is a  wg** - open set, then every neighbourhood of x is a  wg** - neighbourhood of x, but the converse is not true in general. Let X  a,b,c,d  and    X , ,a ,b ,a,b ,a,b,c. Here U  a,b,d  is  wg** - open but not open in  X ,   . Thus U is a  wg** - neighbourhood of a point a,b,d  d , since d U  a,b,d   a,b,d  and is a  wg** - open set in X . But a,b,d  is not a neighbourhood of a point d. Proposition 2.21. A subset A of a topological space  X ,   is  wg** - open if and only if it is a  wg** - neighbourhood of each of its points. Proof . If A is  wg** - open in X , then x  A  A for each x  A. Thus A is a  wg** - neighbourhood of each of its points. Conversely, suppose that A is a  wg** - neighbourhood of each of its points. Then for each x  A, there exists a  wg** - open set U x in X such that x U x  A. Hence therefore A  xA U x . Thus xA U x  A. Since A  xA Ux , A is a  wg** - open set in X , since it is a union of  wg** - open sets. Definition 2.22. A mapping f :  X ,   Y ,  is called  wg** - irresolute at a point x  X if for all  wg** - open subsets V in X such that x U and Y containing f  x  , there is a  wg** - open subset U of f U  is a subset of V . The function f  wg** - irresolute if f is  wg** - irresolute at each point x  X . 1061 will be called 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Theorem 2.23. Let f :  X ,    Y ,   be a function. Then the following statements are equivalent. 1  2 f is  wg** - irresolute. For each x  X and each  wg** - neighbourhood V of f  x  in Y , there is a  wg** - neighbourhood U of x such that f U   V .  3 The inverse image of every  wg** - closed subset of Y is a  wg** - closed subset of X.  4 The inverse image of every  wg** - open subset of Y is a  wg** - open subset of X . 1 Definition 2.24. A function f :  X ,    Y ,   is called  wg** - continuous if f V  is  wg** - open set in X for every open set V in Y . Proposition 2.25. A function f :  X ,    Y ,   is called  wg** - continuous if and only if f 1 V  is  wg** - closed set in X for every closed set V in Y . Definition 2.26. A function f :  X ,    Y ,   is called Pre- wg** - open if and only if the image set f U  is  wg** - open set in Y for every  wg** - open set U in X . Proposition 2.27. A bijection function f :  X ,    Y ,   is called  wg** - homeomorphism if f is pre- wg** - open and  wg** - irreseolute. Definition 2.28. A function f :  X ,    Y ,   is called perfectly  wg** - continuous if the inverse image f 1 V  of every  wg** - open set V of Y is both open and closed in X . Definition 2.29. A function f :  X ,    Y ,   is called strongly  wg** - continuous if the inverse image f 1 V  of every  wg** - open set V in Y is open set in X . 3. wg **- COMPACT SPACES Definition 3.1. A collection  Ai : i  I  of  wg** - open sets in a topological space  X ,   is called a  wg** - open cover of a subset B of X if B  U Ai : i  I  holds. Definition 3.2. A topological space  X ,   is called  wg** - compact if every  wg** - open cover of X has a finite subcover. 1062 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Definition 3.3. A subset B of a topological space  X ,   is said to be  wg** - compact relative to  X ,   if, for every collection  Ai : i  I  of  wg** - open subsets of B  U Ai : i  I  there exists a finite subset I 0 of Definition 3.4. A subset X such that I such that B  U Ai : i  I 0 . B of a topological space  X ,   is said to be  wg** - compact if B is  wg** - compact as a subspace of X . Definition 3.5. Every  wg** - compact space is compact. Proof . Let  Ai : i  I  be an open cover of  X ,   . Since every open set in X is  wg** - open in X . So  Ai : i  I  is a  wg** - open cover of  X ,   . Since  X ,   is  wg** - compact,  wg** - open cover  Ai : i  I  of  X ,   has a finite sub cover say  Ai : i  1,2,3,...,n for X . Hence  X ,   is a compact space. Definition 3.6. Every  wg** - closed subset of a  wg** - compact space  X ,  is  wg** - compact relative to X . Proof . Let A be a  wg** - closed subset of a topological space  X ,   . Then Ac is  wg** - open in  X ,   . Let    Ai : i  I  be a  wg** - open cover of A by  wg** - open  X , . subsets of X Then *   U Ac  is a  wg** - open cover of U A  U A . By hypothesis, c iI i  X ,  That is is a  wg** - compact space and hence reducible to a finite subcover of  X ,   say X  But  X , . U A  U A c iI 0 i * is for some finite subset I 0 of I. A and Ac are disjoint. Hence A  U Ai : i  I 0 . Thus  wg** - open cover    Ai : i  I  of A contains a finite subcover. Hence A is  wg** - compact relative to  X , . Theorem 3.7. A  wg** - continuous image of a  wg** - compact space is compact. Proof . Let f :  X ,   Y ,  be a  wg** - continuous mapping from a  wg** - compact topological space  X ,   onto a topological space Y ,   . Let    Ai : i  I  be an open cover of Y . Therefore f 1      f 1  Ai  : i  I  is a  wg** - open cover of X , as f is  wg** - continuous. Since X is  wg** - compact, 1063 the  wg** - open cover 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) f 1      f 1  Ai  : i  I  of X , has a finite subcover say  f  A  : i  1,2,3,...,n . Therefore 1 i X  Ui1 f 1  Ai , which implies Y  f  X   Ui 1 Ai . Thus n n  Ai : i  1,2,3,...,n is a finite subcover of    Ai : i  I  . Hence Y ,   is compact. Theorem 3.8. Suppose that a function f :  X ,    Y ,   is  wg** - irresolute and a subset S of X is  wg** - compact relative to  X ,   , then the image f  S  is  wg** - compact relative to Y ,   . Proof . Let    Ai : i  I  be a collection of  wg** - open subsets of Y ,   , such that f  S   U  Ai : i  I  . Since f is  wg** - irresolute. So S  U  f 1  Ai  : i  I  , where  f  A  : i  I    wg** - O  X ,   . Since 1 i exists a finite sub S is  wg** - compact relative to  X ,   , there  f  A  , f  A  , . . ., f  A  1 collection 1 1 1 2 such n that S  U  f 1  A1  , f 1  A2  , . . ., f 1  An  . That is f  S   U  A1 ,A2 ,...,An  . Hence f  S  is  wg** - compact relative to Y ,   . Theorem 3.9. Suppose that a mapping f :  X ,    Y ,   is strongly  wg** - continuous mapping from a compact space  X ,  onto a topological space Y ,   . Then Y ,   is  wg** - compact. Proof . Let Ai : i  I  wg** - continuous, be a  wg** - open cover of  f  A  : i  I 1 compact, the open cover  f  A  : i  1,2,3,...,n . 1 i i Y ,   . Since f is strongly is an open cover of  X ,   . Again, since  f  A  : i  I 1 i Therefore of  X ,   X ,  is has a finite sub cover say X  U  f 1  Ai  : i  1,2,3,...,n , which implies f  X   U Ai : i  1,2,3,...,n , so that Y  U Ai : i  i  1,2,3,...,n . Thus  A1 , A2 ,..., An  is a finite subcover of  Ai : i  I  for Y ,   . Hence Y ,   is  wg** - compact. Theorem 3.10. Suppose that a mapping f :  X ,    Y ,   is perfectly  wg** - continuous mapping from a compact space  X ,  onto a topological space Y ,   . Then Y ,   is  wg** - compact. 1064 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Proof . Let Ai : i  I  wg** - continuous, be a  wg** - open cover of  f  A  : i  I 1 i compact, the open cover  f  A  : i 1,2,3,...,n . 1 i is an open cover of  f  A  : i  I 1 i of Y ,   . Since  X , . Again, since  X ,  is perfectly  X ,  is has a finite sub cover say X  U  f 1  Ai  : i  1,2 ,3 ,...,n , Therefore f which implies f  X   U Ai : i  1,2,3,...,n , so that Y  U Ai : i  1,2,3,...,n . That is  A1 , A2 , . . ., An  is a  Ai : i  I  for Y ,   . Hence Y ,   is finite subcover of  wg** - compact. Theorem 3.11. Suppose that a function f :  X ,    Y ,   is a  wg** - irresolute mapping from a  wg** - compact space  X ,  onto a topological space Y ,   . Then Y ,   is  wg** - compact. Proof . Let f :  X ,    Y ,   be a  wg** - irresolute mapping from a  wg** - compact space  X ,   onto a topological space Y ,   . Let  Ai : i  I  be a  wg** - open cover of Y ,   . Then  f  A  : i  I i  wg** - irresolute.  f  A  : i  I 1 i is a  wg** - open cover of 1 of As  X ,   X ,  is  wg** - compact, Y  U Ai : i  1,2,3,...,n . Thus which implies since  wg** - open f is cover  f  A  : i  1,2,3,...,n . Therefore f  X   U Ai : i  1,2,3,...,n , so that has a finite sub cover say X  U  f 1  Ai  : i  1,2,3,...,n , the  X ,  , 1 i  A1, A2,. . ., A n  is a finite subcover of  Ai : i  I  for Y ,   . Hence Y ,   is  wg** - compact. Theorem 3.12. If  X ,   is compact and every  wg** - closed set in X, then  X ,   is X is also closed in  wg** - compact. Proof . Let Ai : i  I be a  wg** - open cover of X . Since every  wg** - closed set in X is also closed in X . Thus  X – Ai : i  I  is a closed cover of X and hence Ai : i  I is an open cover of X . Since  Ai : i  1,2,3,...,n of  X ,  Ai : i  I is compact. So there exists a finite subcover such that X  U Ai : i  1,2,3,...,n . Hence  X ,  is  wg** - compact. Theorem 3.13. A topological space  X ,   is  wg** - compact if and only if every family of  wg** - closed sets of  X ,   having finite intersection property has a nonempty intersection. 1065 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Proof . Suppose  X ,   is  wg** - compact. Let  Ai : i  I  be a family of  wg** - closed sets with finite intersection property. Suppose I iI implies U  X – Ai  : i  I   X . Thus the cover Ai   , then X – I  X  A  : i  I  i  A : i  I   X . i is a  wg** - open cover of  X ,   . Then as  X ,   is  wg** - compact, the  wg ** - open cover has a finite sub cover say This  X – A  : i  1,2,3,...,n.  X – A  : i  I  This i i implies that X  U  X – Ai  : i  1,2,3,...,n which implies X  X – I  Ai : i  1,2,3,...,n , which implies X–X  X –  X – I  Ai : i  1,2,3,...,n , which implies   I  Ai : i  1,2,3,...,n . This disproves the assumption. Hence I  Ai : i  I    . Conversely, suppose  X ,   is not  wg** - compact. Then there exits a  wg** - open cover  X ,  of say Gi : i  I  having no finite subcover. This implies for any finite subfamily Gi : i  1,2,3,...,n of Gi : i  I  , we have UGi : i  1,2,3,...,n  X , which implies X – U Gi : i  1,2,3,...,n  X  X , therefore I  X  Gi : i  1,2,3,...,n   . Then the family  X – Gi : i  I  of  wg ** - closed sets has a finite intersection property. Also by assumption I  X – Gi : i  I    which implies X – U Gi : i  I    , so that U Gi : i  I   X . This implies Gi : i  I  is not a cover of  X ,   . This disproves the fact that Gi : i  I  is a cover for  X ,  . Therefore a  wg** - open cover Gi : i  I  of Gi : i  1,2,3,...,n . Hence  X ,   is Theorem 3.14. Let  X ,  has a finite sub cover  wg** - compact. A be a  wg** - compact set relative to a topological space X and B be a  wg** - closed subset of X . Then A I B is  wg** - compact relative to X . Proof . Let A be  wg** - compact relative to X . Let  Ai : i  I  be a cover of A I B by  wg** - open sets in X . Then  Ai : i  I  U BC  is a cover of A by  wg ** - open sets in X , but A is  wg** - compact I 0  i1 , i2 , i3 , . . . ,in   I  relative to X , so there exists a finite subset    such that A  U Aik : k  1, 2, 3, . . . ,n U BC . Then A I B     U Aik I B : k  1, 2, 3, . . . ,n  U Aik : k  1,2,3,...,n . Hence A I B is  wg** - compact. 1066 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Theorem 3.15. Suppose that a function f :  X ,    Y ,   is  wg** - irresolute and a subset B of X is  wg** - compact relative to X . Then f  B  is  wg** - compact relative to Y . Proof . Let  Ai : i  I  be a cover of f  B  by  wg** - open subsets of Y . Since f is  wg** - irresolute. Then  f 1  Ai  : i  I  is a cover of B by  wg** - open subsets of X . Since B is  wg** - compact relative to X ,  f  A  , f  A  , . .., f  A  1 1 1 1 2 subcover of  Ai : i  I  Definition 3.16. Let  wg ** E E i has a finite sub cover say for f  B  . So f  B  is  wg** - compact relative to Y .  X ,  be a topological space and let  wg ** 1 for B. Then it implies that  Ai : i  1,2,3,...,n is a finite   A I E : A wg ** - O  X ,   . Then E, Theorem 3.17. Let  E,  n  f  A  : i  I  X ,   wg ** E E be a subset of X . Let  is a topological space. be a topological space and let E be a subset of X . Then  is compact if and only if for any  wg** - open cover  of E has a finite subcover of E. Proof . Suppose E is compact. Let    wg** - O  X ,   such that E  U. Let  E   A I E : A  . Then E  U E and  E  Ewg ** . By hypothesis, there exists a finite  * subset E   Ai I E : i  1,2,3,...,n   E    A : i  1,2,3,...,n   and * i such that E  U E . * Then E  U* . Conversely, let    Ai I E : i  I    E wg ** such that E  U. Then *   Ai : i  A is a  wg ** - open covering of E. By hypothesis, there exists **   Ai : i  1,2,3,...,n a finite subset of * such that E  U**. Then #   Ai I E : i  1,2,3,...,n is a finite subset of   such that E  U# . This proves that E,  E wg **  is compact. 4. COUNTABLY wg **-COMPACT SPACES In this section, we present the concept of countably  wg** - compactness and its properties. Definition 4.1. A topological space countable  wg** - open cover of  X ,   is said to be countably  wg** - compact X has a finite sub cover. 1067 if every 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Theorem 4.2. If  X ,  is a countably  wg** - compact space, then  X ,  is countably compact. Proof . Let  X ,   be a countably  wg** - compact space. Let  Ai : i  I  be a countable open cover of  X ,  .  wg** - open cover of Since    wg** - O  X ,   . So  X ,  . countable  wg** - open cover Since  X ,   Ai : i  I   Ai : i  1, 2, 3, . . . ,n for X . Hence  X ,   of  Ai : i  I  is a countable is countably  wg** - compact, therefore  X ,  has a finite sub cover say is a countably compact space. Theorem 4.3. If  X ,   is countably compact and every  wg** - closed subset of X is closed in X , then  X ,   is countably  wg** - compact. Proof . Let  X ,   be a countably compact space. Let  Ai : i  I  be a countable  wg** - open cover of  X ,   . Since every  wg** - closed subset of X is closed in X . Thus every  wg** - open set in X is open in X . Therefore  Ai : i  I  is a countable open cover of  X ,   . Since  X ,   is countably compact, so countable open cover  Ai : i  I  of  X ,  has a finite sub cover say  Ai : i  1,2,3,...,n for X . Hence  X ,  is a countably  wg** - compact space. Theorem 4.4. Every  wg** - compact space is countably  wg** - compact. Proof . Let  X ,   be a  wg** - compact space. Let  Ai : i  I  be a countable  wg** - open cover of  X ,   . Since  X ,   is  wg** - compact, so  wg** - open cover  Ai : i  I  of  X ,  has a finite sub cover say  Ai : i  1,2,3,...,n for  X ,   . Hence  X ,   is countably  wg** - compact space. Theorem 4.5. Let f :  X ,    Y ,   be a  wg** - continuous onjective mapping. If X is countably  wg** - compact space, then Y ,   is countably compact. Proof . Let f :  X ,   Y ,  be a  wg** - continuous mapping from a countably  wg** - compact space  X ,   onto a topological space Y ,   . Let  Ai : i  I  be a countable open cover of Y . Then  f  A  : i  I  is a countable 1 i  wg** - open cover of X , as f is  wg** - continuous. Since X is countably  wg** - compact, the countable  wg** - open 1068 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) cover  f  A  : i  I  of X has a finite sub cover say 1 i  f  A  : i 1,2,3,...,n . Therefore 1 i X  U  f 1  Ai  : i  1,2,3,...,n , which implies Y  f  X   U  Ai : i  1,2,3,...,n . That is  Ai : i  1,2,3,...,n a finite sub cover of  Ai : i  I  for Y . Hence Y is countably compact. Theorem 4.6. Suppose that a mapping f :  X ,    Y ,   is perfectly  wg ** - continuous mapping from a countably compact space Y ,   is countably  X ,  onto a topological space Y ,   . Then  wg** - compact. Proof . Let  Ai : i  I  be a countable  wg** - open cover of Y ,   . Since f is perfectly  wg** - continuous,  X ,   f  A  : i  I 1 i is a countable open cover of Y ,   . Again, since is countably  wg** - compact, the countable open cover  f 1  Ai  : i  I  of  X ,  has a finite sub cover say  f 1  Ai  : i  1,2,3,...,n . Therefore X  U  f 1  Ai  : i  1,2,3,...,n , which implies f  X   U Ai : i  1,2,3,...,n , so that Y  U Ai : i  1,2,3,...,n . That is  A1,A2 , . . ., An a finite subcover of  Ai : i  I  for Y ,   . Hence Y ,   is countably  wg** - compact. Theorem 4.7. Suppose that a mapping f :  X ,    Y ,   is strongly  wg** - continuous mapping from a countably compact space  X ,   onto a topological space Y ,   . Then Y ,   is countably  wg ** - compact. Proof . Let  Ai : i  I  be a countable  wg** - open cover of Y ,   . Since f is strongly  wg ** - continuous,  X ,   f  A  : i  I 1 i is a countable open cover of is countably compact, the countable open cover finite sub cover say which implies  A1,A2 ,...,An  f  A  : i  1,2,3,...,n . 1 i  X ,  . Again, since  f  A  : i  I  of  X ,   1 i has a Therefore X  U  f 1  Ai  : i  1,2,3,...,n , f  X   U Ai : i  1,2,3,...,n , so that Y  U Ai : i  1,2,3,...,n . That is is a finite subcover of  Ai : i  I  for Y ,   . Hence Y ,   is countably  wg** - compact. Theorem 4.8. The image of a countably  wg** - compact space under a  wg** - irresolute mapping is countably  wg** - compact. 1069 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Proof . Suppose that a mapping f :  X ,    Y ,  is a  wg** - irresolute mapping from a countably  wg** - compact space  X ,   onto a topological space Y ,   . Let  Ai : i  I  be Y ,   . a countable  wg** - open cover of  wg** - open cover of  X ,  , Then  f  A  : i  I 1 is a countable i since f is  wg** - irresolute. As  X ,  is countably  wg** - compact, the countable  wg** - open cover  f 1  Ai  : i  I  of  X ,   has a finite sub cover say  f  A  : i 1,2,3,...,n . Then it follows that X  U f  A  : i  1,2,3,...,n , 1 1 i i which implies f  X   U Ai : i  1,2,3,...,n , so that Y  U Ai : i  1,2,3,...,n . That is  A1,A2 , . . ., An a finite subcover of  Ai : i  I  for Y ,   . Hence Y ,   is countably  wg** - compact. Theorem 4.9. Let  X ,  be a topological space and x  X . A point x  X is said to be  wg** - limit point of A  X provided that every  wg** - neighbourhood of x contains at least one point of A different from x. Theorem 4.10. Every infinite subset of a  wg** - compact space has a  wg** - limit point. Proof . Let A be an infinite subset of a  wg** - compact space  X ,   . Suppose that A has not a  wg** - limit point. Then for each x  X , there exists a  wg** - open set Gx containing at most one point of A. Now, the collection   Gx : x  X  forms a  wg** - open cover of X . As X is  wg** - compact, then there exist x1 , x2 , . . . , xn in X such that X  Uii1n Gx . Therefore i But this contradicts that X has at most n points of A. This implies that A is finite. A is infinite. Thus A has a  wg** - limit point. 5. wg ** - LINDELOF SPACES In this section, we concentrate on the concept of  wg** - Lindelöf space and its properties. Definition 5.1. A topological space  X ,  is said to be  wg** - Lindelöf space if every  wg** - open cover of X has a countable subcover. Definition 5.2. Every  wg** - Lindelöf space  X ,   is Lindelöf space. Proof . Let  X ,   be a  wg** - Lindelöf space. Let  Ai : i  I  be an open cover of  X ,   . Since    wg** - O  X ,   . Therefore  Ai : i  I  is a  wg** - open cover of  X ,   . Since 1070 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES)  X ,  is  wg** - Lindelöf space. So there exists a countable subset I 0 of  Ai : i  I 0  is a I such that  wg** - open subcover of  X ,   . Hence  X ,   is a Lindelöf space. Theorem 5.3. Every  wg** - compact space is  wg** - Lindelöf . Proof . Let  X ,   be a  wg** - compact space. Let  Ai : i  I  be a  wg** - open cover of  X ,   . Since  X ,   is  Ai : i 1,2,3,...,n .  wg** - compact space. Then  Ai : i  I  has a finite sub cover say Since every finite subcover is always countable subcover and therefore  Ai : i 1,2,3,...,n is a countable subcover of  Ai : i  I  . Hence  X ,   is  wg** - Lindelöf space. Theorem 5.4.  wg** - closed Every subset of a  wg** - Lindelöf space is  wg** - Lindelöf . Proof . Let F be a  wg** - closed subset of X and Gi : i  I  be  wg** - open cover of F. Then F c is  wg** - open and F  UGi : i  I  . Hence X   UGi : i  I  U F c . Since X is  wg** - Lindelöf , then X   UGi : i  I 0 U F c for some countable subset I 0 of I. Therefore F  UGi : i  I 0 . Thus Theorem 5.5. Let F is  wg** - Lindelöf . A be a  wg** - Lindelöf subset of X and B be a  wg** - closed subset of X . Then A I B is  wg** - Lindelöf . Proof . Let Gi : i  I  be a  wg** - open cover of A I B. Then A   UiI Gi  U Bc . Since A is  wg** - Lindelöf , then there exists a countable subset I 0 of I such that A  U iI 0  Gi U Bc . Therefore A I B  UiI Gi . Thus A I B is  wg** - Lindelöf . 0 Theorem 5.6. A topological space  X ,  collection of  wg** - closed subsets of  wg** - Lindelöf if and only if every is X satisfying the countable intersection property, has, itself, a non-empty intersection. Necessity: Let   Fi : i  I  be a collection of  wg** - closed subsets of countable intersection property. Assume that I iI Fi   . Then X  UiI Fi c . Since  wg** - Lindelöf , then there exists a countable subset I 0 1071 X which has the of I such that X is X  UiI Fi c . 0 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Therefore, I iI 0 Fi   contradicts that  has the countable intersection property. Thus  has, itself, a non-empty intersection. Sufficiency: Let Gi : i  I  be a  wg** - open cover of X . Suppose Gi : i  I  has no countable subcover. Then X – UiJ Gi   , for any countable subset J of I. Now, I iJ Gi c   implies that Gi c : i  I  is a collection of  wg** - closed subsets of has the countable intersection property. Therefore I iI that Gi : i  I  is a  wg** - open cover of X . Hence X which Gi c   . Thus X  UiI Gi contradicts X is  wg** - Lindelöf . Theorem 5.7. A  wg** - continuous image of a  wg** - Lindelöf space is a Lindelöf space. Proof . Let f :  X ,    Y ,   be a  wg** - continuous mapping from a  wg** - Lindelöf space X onto a topological space Y . Let  Ai : i  I  be an open cover of Y . Then  f  A  : i  I 1 i is a  wg** - open cover of X , as f is  wg** - continuous. Since  wg** - Lindelöf space, the  wg** - open cover subcover say  f A :iI  1 for 0 i some  f  A  : i  I 1 of i countable set X is X has a countable I0  I . Therefore X  U  f 1  Ai  : i  I 0  , which implies f  X   U  Ai : i  I 0  , then Y  U  Ai : i  I 0  . That is  Ai : i  I 0  a countable subcover of  Ai : i  I  for Y . Hence Y ,   is a Lindelöf space. Theorem 5.8. The image of a  wg** - Lindelöf space under a  wg** - irresolue mapping is  wg** - Lindelöf space. Proof . Suppose that a mapping f :  X ,    Y ,   is a  wg** - irresolue mapping from a  wg** - Lindelöf space  X ,  onto a topological space Y ,   . Let Bi : i  I  be a  wg** - open cover of Y ,   . Since f is  wg** - irresolue. Therefore  f 1  Bi  : i  I  is a  wg** - open cover of  X ,   . As cover  f  B  : i  I countable 1 i set of  X ,  I0  I .  X ,  is  wg** - Lindelöf space, the  wg** - open has a countable subcover say Therefore  f B  : iI  1 X  U  f 1  Bi  : i  I 0  , i 0 for some which implies f  X   UBi : i  I 0  , so that Y  U Bi : i  I 0  . That is Bi : i  I 0  a countable subcover of Bi : i  I  for Y . Hence Y ,   is a  wg** - Lindelöf space. 1072 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Theorem 5.9. If  X ,   is  wg** - Lindelöf space and countably  wg** - compact space, then  X ,   is  wg** - compact space. Proof . Suppose  X ,   is  wg** - Lindelöf space and countably  wg** - compact space. Let  Ai : i  I  be a  wg** - open cover of  X ,   . Since  X ,   is  wg** - Lindelöf space,  Ai : i  I  has a countable subcover say  Ai : i  I 0  for some countable set I 0  I . Therefore  Ai : i  I 0  is a countable  wg** - open cover of  X ,   . Again, since  X ,   is countably  wg** - compact space,  Ai : i  I 0  has a finite subcover and say  Ai : i  1,2,3,...,n . Therefore  Ai : i  1,2,3,...,n is a finite subcover of  Ai : i  I  for  X ,   . Hence  X ,   is a  wg** - compact space. Theorem 5.10. If a function f :  X ,    Y ,   is  wg** - irresolue and a subset A of X is  wg** - Lindelöf relative to X , then f  A is  wg** - Lindelöf relative to Y . Proof . Let Bi : i  I  be a cover of f  A by  wg** - open subsets of Y . By hypothesis, f is  wg** - irresolue and so  f 1  Bi  : i  I  is a cover of Since A is  wg** - Lindelöf relative to X ,  f  B  : i  I  for 1 i 0 A by  wg** - open subsets of X .  f  B  : i  I  has a countable subcover say 1 i A, where I 0 is a countable subset of I. Now Bi : i  I 0  is a countable subcover of Bi : i  I  for f  A . So f  A is  wg** - Lindelöf relative to Y . 6. ALMOST wg ** - COMPACT SPACES Definition 6.1. A topological space  X ,   resp. almost  wg** - Lindelöf  provided that every is called almost  wg** - compact  wg** - open cover of X has a finite (resp. countable) sub-collection, the  wg** - closure of whose members cover X . The proofs of the following four propositions are straightforward and therefore will be omitted. Proposition 6.2. Every almost  wg ** - compact space is almost  wg ** - Lindelöf space. Proposition 6.3. Every  wg** - compact space  resp.  wg** - Lindelöf space  is almost  wg** - compact  resp. almost  wg** - Lindelöf  . 1073 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Proposition 6.4. Any finite (resp. countable) topological space  X ,  is almost  wg** - compact  resp. almost  wg** - Lindelöf  . Proposition 6.5. A finite (resp.  resp. almost  wg** - Lindelöf  countable) subsets of union  X ,  of almost  wg** - compact is almost  wg** - compact  resp. almost  wg** - Lindelöf  . Definition 6.6. A subset E of  X ,   is called  wg** - clopen provided that it is  wg** - open and  wg** - closed. Let Theorem 6.7. F be a  wg** - clopen subset of an almost  resp. almost  wg** - Lindelöf  space  X ,  . Then  wg** - compact F is almost  wg** - compact  resp. almost  wg** - Lindelöf  . Proof . Let F be a  wg** - clopen subset of an almost  wg** - compact space X and Gi : i  I  a  wg** - open be cover of F. Then F c is  wg** - open and X  UGi : i  I  U F c . Since X is almost  wg** - compact, then there exists a finite subset I 0 of I such that X   U wg** - Cl Gi  : i  I 0  U F c . Thus it follows that F  U wg** - Cl  Gi  : i  I 0  . Hence F is almost  wg** - compact. The proof is similar in the case of almost  wg** - Lindelöf . Theorem 6.8. If  X ,  and A is an almost  wg** - compact  resp. almost  wg** - Lindelöf  subset of B is a  wg** - clopen subset of X , then AI B is almost  wg** - compact  resp. almost  wg** - Lindelöf  . Proof . Let   Gi : i  I  be a  wg** - open cover of A I B. Then A   UGi : i  I  U Bc . Since  A is almost  wg** - compact, then there exists a finite subset I 0 of I such that  A  U wg** - Cl  Gi  : i  I 0  U B c . Therefore A I B  U wg** - Cl  Gi  : i  I 0  . Thus A I B is almost  wg** - compact. The proof is similar in the case of almost  wg** - Lindelöf . 1074 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Theorem 6.9. Let a mapping f :  X ,    Y ,   be  wg** - irresolute. Suppose that A is almost  wg** - compact  resp. almost  wg** - Lindelöf  subset of X . Then f  A is almost  wg** - compact  resp. almost  wg** - Lindelöf  . Proof . Suppose that Gi : i  I  is  wg** - open cover of f  A . Then f  A  UGi : i  I  . Now A  U  f 1  Gi  : i  I  . Since f is  wg** - irresolute, then  f G  : i  I  1 i is a  wg** - open cover of A. By hypothesis, A is almost  wg** - compact, then there exists a finite subset I 0 of I such that A  U wg** - Cl  f 1 Gi  : i  I 0  . Since f is  wg** - irresolute, then wg** - Cl  f 1  Gi    f 1 wg** - Cl  Gi  , for all i  I 0 . Hence it follows that f  A  UiI0 f  f 1 wg** - Cl  Gi    UiI0 wg** - Cl Gi  , which implies that f  A  UiI0 wg** - Cl  Gi  . Thus f  A is almost wg** - compact. The proof is similar in the case of almost  wg** - Lindelöf . Theorem 6.10. Let f :  X ,    Y ,   be a  wg** - open bijective mapping and  Y ,   is almost  wg** - compact. Then  X ,   is almost compact. Proof . Let Gi : i  I  be an open cover of X . Then f  X   f UiI Gi  . Therefore Y  U iI f  Gi . Now, Y is almost  wg** - compact, then there exists a finite subset I 0 of I such that Y  UiI   wg** - Cl  f  Gi  . Since f is  wg** - open bijective mapping, then 0 f is  wg** - closed mapping. Therefore, we have  wg** - Cl  f  Gi   f Cl  Gi  , for all i  I0 . Thus Y  UiI0 f Cl  Gi   f UiI0 Cl  Gi  , X  f 1 Y   UiI0 Cl  Gi . Thus X  U iI0 Cl  Gi . Hence which implies that X is almost compact. Theorem 6.11. If every collection of  wg** - closed subsets of  X ,   , satisfying the finite (resp. countable) intersection property, has, itself, a non-empty intersection, then X is almost  wg** - compact  resp. almost  wg** - Lindelöf  . Proof . Let Gi : i  I  be a  wg** - open cover of X . Suppose Gi : i  I  has no finite sub collection such that the  wg** - closure X – Ui 1  wg ** - Cl  Gi    , for any i n of whose members cover n  N. Therefore 1075 i n X – Ui 1 Gi   . Now, X . Then I n i 1 Gi c   5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) implies Gi c : i  I  is a collection of  wg** - closed subsets of intersection property. Thus I X which has the finite Gi c   implies X  UiI Gi . But this is a contradiction. Hence iI X is almost  wg** - compact. A similar proof is given in the case of almost  wg** - Lindelöf . 7. MILDLY wg ** - COMPACT SPACES A topological space Definition 7.1.  X ,   resp. mildly  wg** - Lindelöf  provided that every is called mildly  wg** - compact  wg** - clopen cover of X has a finite (resp. countable) subcover. Definition 7.2. Every mildly  wg** - compact space is mildly  wg** - Lindelöf . Proof . It is straightforward. Theorem 7.3. Every almost  wg** - compact  resp. almost  wg** - Lindelöf  space  X ,   is mildly  wg** - compact  resp. mildly  wg** - Lindelöf  . Proof . Let   Hi : i  I  be a  wg** - clopen cover of  X ,   . Since  X ,   is almost  wg** - compact, then there X  UiI0 wg** - Cl  Hi . exists Now, a finite I0 subset wg** - Cl  H i   H i . of Thus I  X ,  such is that mildly  wg** - compact. A similar proof is given when  X ,   is almost  wg** - Lindelöf . Corollary 7.4. Every  wg** - compact  resp.  wg** - Lindelöf  space is mildly  wg** - compact  resp. mildly  wg** - Lindelöf  . Theorem 7.5. If F is a  wg** - clopen subset of a mildly  wg** - compact  resp. mildly  wg** - Lindelöf  space X , then F is mildly  wg** - compact  resp. mildly  wg** - Lindelöf  . Proof . Let F be a  wg** - clopen subset of X and Gi : i  I  be a  wg** - clopen cover of F. Then F c is a  wg** - clopen set and F  1076 U iI Gi . Therefore X  UiI Gi  U F c . 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Since X X is mildly  wg** - compact, then there exists a finite subset I 0 of I such that U iI 0  Gi U F c . So F  U iI0  Gi . Hence F is mildly  wg** - compact. The proof is similar in case of mildly  wg** - Lindelöf . A is a mildly  wg** - compact  resp. mildly  wg** - Lindelöf  subset of Theorem 7.6. If X and B is a  wg** - clopen subset of X , then AI B is mildly  wg** - compact  resp. mildly  wg** - Lindelöf  . Proof . Let   Gi : i  I  be a  wg** - clopen cover of A I B. Then A  UiI Gi  U Bc . Since A A is mildly  wg** - compact, then there exists a finite subset I 0 of I such that U iI0  Gi U Bc . Therefore A I B  UiI Gi . Thus A I B is mildly  wg** - compact. 0 The proof is similar in case of mildly  wg** - Lindelöf . Theorem 7.7. If f :  X ,    Y ,   is a  wg** - open bijective mapping and Y ,  is mildly  wg ** - compact, then  X ,   is mildly compact. Proof . Let Gi : i  I  be a clopen cover for X . Then f  X   f UiI Gi  . Hence Y  U iI f  Gi . Since f is  wg** - open bijective mapping, then f is  wg** - closed. Therefore  f G  : i  I  i is a  wg** - clopen cover of X . Since Y is mildly  wg** - compact, then there exists a finite subset I 0 of I such that Y  U iI f  Gi  . 0 Therefore X  U iI0 Gi . Thus Proposition 7.8. A subset X is mildly compact. A of  X ,   is mildly compact  resp. mildly Lindelöf  if and only if  X ,  A  is mildly compact  resp. mildly Lindelöf  . 8. Conclusions We have used  wg** - open sets to introduce the new concepts of notions in topological spaces namely  wg** - compact space, countably  wg** - compact space,  wg** - Lindelöf space, almost  wg** - compact space, and mildly  wg** - compact space and have investigated several properties and characterization of these new concepts. 1077 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ACKNOWLEDGEMENT The author is highly and gratefully indebted to Prince Mohammad Bin Fahd University, Saudi Arabia, for providing research facilities during the preparation of this research paper. References [1] Ghufran A. Abbas and Taha H. Jasim, On Supra   Compactness in Supra Topological Spaces, Tikrit Journal of Pure Science, Vol. 24(2) (2019), 91 – 97. [2] Baravan A. Asaad and Alias B. Khalaf, On PS  Compact Space, International Journal Scientific & Engineering Research, Volume 7, Issue 8, August 2016, 809 – 815. [3] S. Balasubramanian, C. Sandhya and P.A.S. Vyjayanthi, On   Compact spaces, Scientia Magna, 5(1) (2009), 78-82. [4] C. Dhanapakyam, J. Subashini and K. Indirani, On wg** set and Continuity in Topological Spaces, IFRSA’s International Journal of Computing, Vol. 4, Issue 3, (July 2014), 736 – 744. [5] K. Krishnaveni, M. Vigneshwaran, bTµ- compactness and bTµ - connectedness in supra topological spaces, European Journal of Pure and Applied Mathematics, Vol. 10, No. 2, 2017, 323 – 334 ISSN 1307-5543 – www.ejpam.com. [6] Raja M. Latif, Supra-R -Compactness and Supra-R-Connectedness, International Journal of Recent Trends in Engineering and Research, Volume 04, Issue 01, (2018), Pages 426 – 443. [7] Raja M. Latif, Supra-I-Compactness and Supra-I-Connectedness, International Journal of Mathematics Trends and Technology, Volume 53, Number 7 (2018), pages 525 – 537. [8] N. Levine, Generalized Closed sets in Topology, rend Cir. Mat. Palermo, 2(19700, 89-96. [9] N. Levine, Semi-open sets and semi-continuity in topological spaces, Amer. Math. Monthly, 70(1963), 36 – 41. [10] Shadya M. Mershkhan and Baravan A. Asaad, Some Properties of Pp -Compact Spaces, General Letters in Mathematics, Vol. 7, Sep. 2019, pp. 13 – 23. [11] Jamal M. Mustafa, supra b-compact and supra b  Lindelöf spaces, Journal of Mathematics and Applications, No36, (2013), 79 – 83. [12] P. G. Patil, w - compactness and w - connectedness in topological spaces, Thai. J. Mat., (12), (2014), 499 - 507. 1078 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) [13] A. Robert and S. Pious Missier, On Semi*-Connected and Semi*-Compact Spaces, International Journal of Modern Engineering Research, Vol. 2, Issue 4, July – Aug. 2012, pp. 2852 – 2856. [14] A. Robert and S. Pious Missier, Compactness and Compactness via Semi-Star-Alpha -Open Sets, International Journal of Mathematics Trends and Technology, Volume 12, Number 1, Aug. 2014, pp. 1- 7. [15] O. R. Sayed and T. Noiri, Supra b-irresoluteness and supra b-compactness on topological space, Kyungpook Math. J., 53(2013), 341 – 348. [16] T. M. Al-shami, Supra semi-compactness via supra topological spaces, Journal of Taibah University for Science, 2018, VOL. 12, NO. 3, 338–343. [17] L. A. Steen and J. A. Seebach Jr, Counterexamples in Topology, Holt, Rinenhart and Winston, New York 1970. [18] N. V. Velicko, H-closed topological spaces, Amer. Math. Soc. Transl., 78(2) (1968), 103 – 118. [19] L. Vidyarani and M. Vigneshwaran, Supra N-compact and Supra N-connected in supra Topological spaces, Global Journal of Pure and Applied Mathematics. Volume 11, Number 4 (2015), pp. 2265-2277 [20] Albert Wilansky, Topology for Analysis, Devore Pblications, Inc, Mineola New York. (1980). [21] Stephen Willard, General Topology, Reading, Mass.: Addison Wesley Pub. Co. (1970). [22] Stephen Willard and Raja M. Latif, Semi-Open Sets and Regularly Closed Sets in Compact 1079 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) %- MAPPINGS IN TOPOLOGICAL SPACES g  Raja Mohammad Latif Asst. Prof. Dr., Department of Mathematics and Natural Sciences, Prince Mohammad Bin Fahd University, P.O. Box 1664 Al – Khobar 31952, Kingdom of Saudi Arabia ORCID ID: 0000 – 0003 – 3140 – 9581 ABSTRACT In 2010, Saeid Jafari, M. Lellis Thivagar and Nirmala Rebecca Paul introduced and studied % -closed sets in topological spaces. In this some basic properties of a new class of sets called g % -continuous function, g % -irresolute function, g % -open function, paper, we introduce g % % % g  -closed function, Pr e - g  - open function, and Pr e - g  - closed function, and investigate basic properties and characterizations of these new types of mappings in topological spaces. 2020 AMS Subject Classification. Primary: 54B05, 54D20, 54D30. % % % Keywords and Phrases: Topological space, g  -open set, g -closed set, g -continuous function, % -irresolute g function, % -open function, g% -closed function, pre - g % - open g % - closed function. function, pre - g I. INTRODUCTION Introducing new versions of open sets in a topological space which may acquire either weaker or stronger properties is often studied. The first attempt was done by Levine [13], where he introduced the concepts of semi-open set, semi-closed set and semi-continuity of a function. A subset O of a space X is semi-open if there exists an open set G in if its complement O  Cl  Int  O  . Equivalently, O is semi-open if X such that G  O  Cl  G  . A subset F of X is semi-closed X – F is semi-open in X . The semi-closure of a subset A of X denoted by sCl  A is defined to be the intersection of all semi-closed sets containing A. A subset A of a space X is called an  - open set if A  Int Cl  Int  A  . The complement of an  - open set is called an  - closed set in X . The  - closure of a subset A of X denoted by  Cl  A is defined to be the intersection of all  - closed sets containing A. A subset A of a space X is called  - closed if and only if  Cl  A  A. A subset A of a space X is called 1080 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES)  - closed if Cl  A  U whenever A  U and U is semi-open in X . The complement of an  - closed set is called an  - open set in X . A subset A of a space X is called * g - closed if Cl  A  U whenever A  U and U is  - open in X . The complement of a * g - closed set is called a * g - open set in X . A subset A of a space X is called # g - semi -closed  briefly # gs -closed  if sCl  A  U whenever A  U and U is * g - open in X . The C complement A of a # gs -closed set A is called a # g - semi -open  briefly # gs -open  set in X . In 2010, Saeid Jafari, M. Lellis Thivagar and Nirmala Rebecca Paul [7] introduced and % -closed sets in topological spaces. studied some basic properties of a new class of sets called g % -continuous function, g % -irresolute function, g % -open function, In this paper, we introduce g % % % g  -closed function, Pr e - g  - open function, and Pr e - g - closed function, and investigate properties and characterizations of these new types of mappings in topological spaces. 2. BASIC PROPERTIES AND APPLICATIONS OF g - OPEN SETS %  % - closed and g % - open set and determine their In this section, we shall define the concept of g connection to the classical closed sets and open sets. We shall also define and characterize the % - open sets. concepts of g % - closed if Definition 2.1. Let  X ,   be a topological space. Then A  X is said to be g  Cl  A  U whenever A  U and U is # gs -open in X . A subset A of X is called a % - closed. The collection of all g % - open set if its complement Ac  X – A is g % - open g  resp.g% - closed  % - O  X ,  subsets of a topological space  X ,  is denoted by g  resp.g%C  X ,  .  % - closed Proposition 2.2. (1) Every closed  resp.open  set is g  resp.g% - open  set in a topological space  X ,   . % - closed set. (2) Every  - closed set is g % - closed Theorem 2.3. (1) If A and B are g  resp.g% - open  sets in a topological space % - open  set in X . % - closed  resp.g  X ,  , then A U B  resp. A I B  is g 1081 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) % - closed (2) Arbitrary intersection  resp.union  of g  resp.g% - open  sets is % - closed g  resp.g% - open  set in a topological space  X ,  . % - O  X ,  forms a topology on X . (3) g % - closure of Definition 2.4. Let  X ,  be a topological space and A  X . We define the g % - closed sets containing A which is denoted by A to be the intersection of all g % - C  X ,  . We note that g % - Cl  A  I B : A  B and B  g % - Cl  A is the smallest g % - closed set containing A. g % - interior of Definition 2.5. Let  X ,  be a topological space and A  X . We define the g % - open sets contained in A and is denoted by g % - Int  A  A to be the union of all g % - O  X ,  . A point x  X is said to be a g % - interior point of A  UB : B  A and B  g % - open set U such that x U  A. if there exists a g Definition 2.6. Let N be a subset of a topological space  X ,  and let x  X . Then N is called a g - neighborhood of x, if there exists a g - open set U containing x such that x U  N. Definition 2.7. let A be a subset of a topological space  X ,   . A point x  A is said to be a % - limit point of A if for each g g % - open set U containing % - limit points of all g % - derived set of A and is denoted by A is called the g Theorem 2.8. For subsets 1 g% - D  A  D  A ,   2 x, U I  A – x  . The set of A, B of a space X , the following statements hold: where D  A is the derived set of A; if A  B, then g % - D  A  g % - D  B  ;  3 g% - D  A U g% - D  B   g% - D  A U B  ;  4  g% - D  A I B   g% - D  A I % - D  B  ; g  5   g% - D  g% - D  A    A  g% - D  A ;  6  g% - D  A U  g% - D  A    A U  g% - D  A  . Proof . 1 It suffices to observe that every open set is a g % - open set.  2 obvious. 1082 g% - D  A . 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES)  3 % - D  A U g % - D  B   g % - D  A U B  is a modification of the standard proof for D, g % - open sets. where open sets are replaced by g  4  g% - D  A I B   g% - D  A I % - D  B  follows by (2). g % - D  g % - D  A  – A and U If x  g  5 % - open set containing x, then is a g % - D  A and % - D  A  – x  . Let y U I  g % - D  A  – x . Then, since y g U I  g y U , so U I  A   y  . Let z U I  A –  y . Then, z  x for z  A and x  A. % - D  A . Hence, U I  A –  x  . Therefore, x g  6 Let % - D  A U g % - D  A . xg   % - D AUg % - D  A  – A . x g     If Then x  A, for the result % - open g is set U obvious. So, let containing x,  % - D  A  – x  . % - D  A  –  x  . Thus, U I  A –  x   or U I  g U I  A U g   % - D  A . Therefore, Now, it follows similarly from (5) that U I  A   x  . Hence, x  g in any case, g % - D  A U  g % - D  A    A U  g % - D  A  . Theorem 2.9. For any subset A of a space X , g% - Cl  A  A U g% - D  A . % - D  A  g % - Cl  A , A U g % - D  A  g % -  A . On the other hand, let Proof . Since g % -  A . If x  A, then the proof is complete. If x  A, each g xg % - open set U containing x intersects A at a point distinct from x; so % - D  A . x g Thus, % - Cl  A   A U  g % - D  A  , which completes the proof. g Corollary 2.10. A subset A of X is g% - closed if and only if it contains the set of all of its % - limit points. g Theorem 2.11. For subsets A, B of a space X , the following statements are true: 1 % - open set contained in A; % - Int  A is the largest g g  2  A is g% - open if and only if % - Int  A ; Ag  3 g% - Int g% - Int  A  g% - Int  A ;  4  g% - Int  A   A –  g% - D  X – A  ; 1083 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES)  5   X   g% - Int  A  g% - Cl  X  A ;  6   X –  g% - Cl  A  g% - Int  X – A ; 7 % - Int  A  g % - Int  B  . A  B, then g 8 % - Int  A U g % - Int  B   g % - Int  A U B  ; g 9 % - Int  A I B   g % - Int  A I g % - Int  B  ; g 10  A % - open if and only if for every x  A, there exists a basic g % - open open set B is g containing x such that B  A. 11 % - open set O containing x such that O  A. % - Int  A if and only if there exists a g xg % - D  X – A and so there exists a Proof .  4  If x   A   g % - D  X  A  , then x g % - open g set U containing x such that U I  X  A  . Then, x U  A and hence % - Int  A , that is,  A   g xg % - D  X  A   g % - Int  A . On the other hand, if % - Int  A , xg  g % - Int  A  I then % - D  X  A . xg  X  A  . Hence, Since % - Int  A g is % - open g and % - Int  A   A   g % - D  X  A  . g  5  X  g% - Int  A  X   A   g% - D  X  A    X  A U g% - D  X  A  % - Cl  X  A . g Theorem 2.12. Let  X ,  be a topological space and A, B  X . Then the following statements are true. 1  2 % - open subset U containing x, U I A   . % - Cl  A if and only if for every g x g % - Cl  A  g % - Cl  B  . A  B implies that g  3 A % - closed if and only if g% - Cl  A = A. is g  4 % - Cl g % - Cl  A = g % - Cl  A . g  5 % - Cl  A U g % - Cl  B   g % - Cl  A U B  . g 3  8. CHARACTERIZATIONS OF MAPPINGS % - continuous, The purpose of this part is to explore properties and characterizations of g % - irresolute, g % - open, and pre - g % - open, g g % - closed functions. % - closed , pre - g 1084 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 3. g %- CONTINUOUS FUNCTIONS  The purpose of this section is to investigate the properties and characterizations of g% - continuous functions. % - continuous if Definition 3.1. A function f :  X ,    Y ,  is said to be g % - O  X ,   for every V . f 1 V   g Theorem 3.2. Let f :  X ,    Y ,   be a function. Then the following are equivalent: g - continuous. 1 f is % g - closed set in X;  2  The inverse image of each closed set in Y is a % 1 1  3 g% - Cl  f V   f Cl V  , for every V  Y;  4  f g% - Cl U   Cl  f U  , for every U  X ;  5 For any point x  X and any open set V of Y containing f  x  , there exists % - O  X ,   such that x U and f U   V ; U g 1 1  6  g% - Bd  f V   f  Bd V  , for every V  Y; % - D U   Cl  f U  , for every U  X ;  7  f g 1 1  8  f  Int V   g% - Int  f V  , for every V  Y; Proof . 1   2  : Let F Y be closed. Since % - open. Therefore, f 1  F  is f 1 Y  F   X  f 1  F  is g  2    3 : Since Cl V  is closed for every  f is % - closed in g % g - continuous, X. V  Y , then f 1 Cl V  is % g - closed.  1 % - Cl  f 1 Cl V    g % - Cl  f 1 V  . Therefore f Cl V   g  3   4  : Let U  X and f U   V . Then % - Cl  f 1 V   f 1 Cl V  . Thus g % - Cl U   g % - Cl  f 1  f U    f 1 Cl  f U   and f g % - Cl U   Cl  f U  . g  4    2 : Let W  Y be a closed set, and U  f 1 W  . Then % - Cl U   f  Cl  f  f 1 W    Cl W   W . Thus g g - closed. U is % 1085 1 % - Cl U   Cl  f U  f g  f  g % - Cl U    f 1 W   U. So 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES)  2   1 : Let V  Y be an open set. Then Y –V is closed. Then f 1 Y  V   X  f 1 V  is % g - closed in X and hence f 1 V  is g % - open in X . 1   5 : Let f :  X ,    Y ,   be g % - continuous. For any x  X and any open set V of Y 1 containing f  x  , U  f 1 V   g and f U   f  f V   V . %  - O  X ,  ,  5  1 : Let V . We prove there exists % - O  X ,   . Let x  f 1 V  . Then f  x  V and f 1 V   g % - O  X ,   U g such that x U and f  x   f U   V . Hence x U  f 1  f U   f 1 V  . It shows that f 1 V  is a g % - neighborhood of each of its points. Therefore f 1 V   g % - O  X ,   . 1 1  6  8 : Let V  Y. Then by hypothesis, g% - Bd  f V   f  Bd V    % - Int  f 1 V   f 1 V  Int V   f 1 V   f 1  Int V   f 1 V   g % - Int  f 1 V  .  f 1  Int V   g 1 % - Int  f 1 V  8   6  : Let V  Y. Then by hypothesis, f  Int V   g     % - Int  f 1 V   f 1 V   f 1  Int V   f 1 V  Int V  f 1 V   g % - Bd  f 1 V   f 1  Bd V  . g % - Cl U   Cl  f U  % - continuous and by  4  , f g 1   7  : It is obvious, since f is g % - D U   Cl  f U  . for each U  X . So f g  7   1 : Let U  Y be an open set, % - D W   Cl  f W  . f g Thus V  Y –U and f 1 V   W . Then by hypothesis % - D  f 1 V    Cl  f  f 1 V    Cl V   V . f g    % - D  f 1 V   f 1 V  and f 1 V  is g % - continuous. Then g % - closed. Therefore, f is g 1  8 : Let V  Y. Then f 1  Int V  is % - open in X . Thus f 1  Int V   g % - Int  f 1  Int V    g % - Int  f 1 V  . Therefore f 1  Int V   g % - Int  f 1 V  . g 1 1 1 8  1 : Let V  Y be an open set. Then f V   f  Int V   g% - Int  f V  . % - continuous. Therefore, f 1 V  is g % - open. Hence f is g 1086 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) % - c. denotes the set of points x of In the next Theorem, # g X for which a function % - continuous. f :  X ,    Y ,   is not g % - c. is identical with the union of the g% - frontiers of the inverse images Theorem 3.3. # g % - open sets containing f  x  . of g Proof . Suppose that f is not % - continuous at a point x of X . Then there exists an open set g % - O  X ,   . V  Y containing f  x  such that f U  is not a subset of V for every U  g   1 % - O  X ,   X  f 1 V    for every U  g containing x. Hence, we have U I f containing It x. follows that % - Cl  X  f 1 V  . xg We also have % - Cl  f 1 V  . This means that x  g % - Fr  f 1 V  . Now, let f be x  f 1 V   g at x  X and % g  - continuous V  Y any open set containing f  x  . Then, x  f 1 V  is a % - Int  f 1 V  and therefore x  g % - Fr  f 1 V  for every % - open set of X . Thus. x  g g open set V containing f  x  . Remarks 3.4. 1 Every function % g  - continuous is continuous, but the converse may not be true.  2  If a function f :  X ,    Y ,  is % - continuous, then g : Y ,    Z , is g  3 If a function % - continuous and g g f :  X ,     Z ,  is f :  X ,    Y ,   is % - continuous g a function % - continuous. g and a function % - continuous. g : Y ,    Z , is continuous, then gf :  X ,     Z , is g  4  Let  X ,   and Y ,  be topological spaces. If f :  X ,    Y ,  is a function, and one of the following 1 % - Int  f 1  B  for each B  Y.  a  f  Int  B   g % - Cl  f b g 1  B   f 1 Cl  B  for each B  Y.  c  f g% - Cl  A  Cl  f  A for each A  X holds, then f is continuous. % - open in X and is A Lemma 3.5. Let A  Y  X , Y is g % - open in g X. 1087 % - o p e nin Y . Then A is g 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) % - open in Y , there exists a g % - open set U  X such that A  Y I U. Thus Proof . Since A is g A being the intersection of two g% - open sets in X , is g% - open in X. Theorem 3.6. Let f :  X ,    Y ,  be a mapping and U i : i  I  be a cover of X such % - continuous. % - O  X ,   for each i  I . Then prove that f is g that Ui  g 1 % - open in U i for each Proof . Let V  Y be an open set, then  f U i  V  is g % - open in is g X for each i  I. So by Lemma 3.5,  f i  I. f 1 V   U  f U  But, 1 i V  : i  I  , Ui  then 1 V  i  I . Since % - open in is g %O  X ,   f 1 V   g Ui X for each because % - O  X ,   is a topology on X . This implies that f is g % - continuous. g 4. g %- IRRESOLUTE FUNCTIONS  % - open sets are In this section, the functions to be considered are those for which inverses of g % - open. We investigate some properties and characterizations of such functions. g Definition 4.1. Let  X ,   and Y ,   be topological spaces. A function % - irresolute if the inverse image of each g% - open set of Y f :  X ,    Y ,  is called g % - open set in X . is a g Theorem 4.2. Let f :  X ,    Y ,   be a function between topological spaces. Then the following statements are equivalent: % - irresolute; 1 f is g % - closed set in Y is a g % - closed set in X ;  2  The inverse image of each g  3 % - Cl  f 1 V   f 1 g % - Cl V  for every V  Y ; g  4  f g% - Cl U   g% - Cl  f U  for every U  X ; 1 1  5  f g% - Int  B   g% - Int  f  B  for every B  Y . Theorem 4.3. Prove that a function point p in X f :  X ,    Y ,  is g% - irresolute if and only if for each % - open set and each g B in Y with such that p  A, f  A  B. 1088 f  p   B, there is a g% - open set A in X 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) % - O Y ,  such that Proof . Necessity. Let p  X and B  g % - irresolute, Since f is g A is g% - open in X . Also f  p   B. Let A  f 1  B  . p  f 1  B   A as f  p   B. Thus we 1 have f  A  f  f  B   B. % - O Y ,  , let A  f 1  B  . We show that Sufficiency. Let B  g A is g% - open in X . For this % - O  X ,   such that let x  A. It implies that f  x   B. Then by hypothesis, there exists Ax  g x  Ax and f  Ax   B. Then Ax  f 1  f  Ax   f 1  B   A. Thus A  U Ax : x  A . It follows that A is g% - open in X . Hence f is g% - irresolute. Definition 4.4. Let  X ,   be a topological space. Let x  X and N  X . We say that N % - open set M of X such that % - neighborhood of x if there exists a g is a g x  M  N. % - irresolute if and only if for Theorem 4.5. Prove that a function f :  X ,    Y ,  is g % - neighborhood of f  x  , is a g % - neighborhood each x in X , the inverse image of every g of x. % - neighborhood of f  x  . Then there exists Proof . Necessity. Let x  X and let B be a g % - O Y ,  such that f  x  U  B. This implies that x  f 1 U   f 1  B  . Since f is U g % - O  X ,  . Hence f 1  B  is a g % - irresolute, so f 1 U   g % - neighborhood of x. g % - O Y ,  . Put A  f 1  B  . Let x  A. Then f  x   B. But then, Sufficiency. Let B  g B % - neighborhood of f  x  . So by hypothesis, A  f 1  B  is a % - open set, is a g being g % - O  X ,   such that % - neighborhood of x. Hence by definition, there exists Ax  g g x  Ax  A. Thus A  U Ax : x  A . It follows that A is a g% - open set in X . Therefore f is % - irresolute. g Theorem 4.6. Prove that a function % - irresolute if and only if for f :  X ,    Y ,  is g % - neighborhood U of f  x  , there is a g % - neighborhood V of x each x in X . and each g such that f V   U. 1089 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) % - neighborhood of f  x  . Then there exists Proof . Necessity. Let x  X and let U be a g O f  x  g% - O Y , such that f  x   O f  x  U . It follows that x  f 1 O f  x   f 1 U  . By   hypothesis, % - O  X ,   . Let V  f 1 U  . Then it follows that V is a f 1 O f  x    g % - neighborhood of x and f V   f  f 1 U   U. g % - O Y ,  . Put O  f Sufficiency. Let B  g 1  B  . Let x  O. Then f  x   B. Thus B is % - neighborhood of f  x  . So by hypothesis, there exists a g % - neighborhood Vx of x a g 1 1 such that f Vx   B. Thus it follows that x Vx  f  f Vx   f  B   O. Since Vx is a % - O  X ,   such that x  Ox  Vx . Hence % - neighborhood of x, so there exists an Ox  g g % - open in % - O  X ,   . Thus O  UOx : x  O . It follows that O is g x  Ox  O, Ox  g X. % - irresolute. Therefore, f is g Theorem 4.7. Prove that a function  f :  X ,    Y ,  is g% - irresolute if and only if  % - D  A  f  A U g % - D  f  A , for all A  X . f g Proof . Necessity. Let f :  X ,    Y ,   % - D  A . Assume that a0  g f  a0  . Since f is a0 such that be f  a0   f  A and let g% - irresolute. Let A X, and % - neighborhood of V denote a g % - irresolute, so by Theorem 4.6, there exists a g g % - neighborhood U of % - D  A , it follows that U I A  ; there exists, therefore, f U   V . From a0  g at least one element a U I A such that f  a   f  A and f  a   f V  . Since f  a0   f  A , % - neighborhood of f  a0  contains an element of we have f  a   f  a0  . Thus every g f  A different from f  a0  , consequently, % - D  f  A . This proves necessity of f  a0   g the condition. Sufficiency. Assume that f is not g% - irresolute. Then by Theorem 4.6, there exists a0  X % - neighborhood V of f  a0  such that every g % - neighborhood U of a0 contains and a g   at least one element a U for which f  a  V . Put A  a  X : f  a  V . a0  A since f  a0  V , and therefore f  a0   A; 1090 also Then % - D  f  A since f  a0   g 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES)    % - D  A –  f  A U g % - D f  A   , V I V –  f  a0   . It follows that f  a0   f  g     which is a contradiction to the given condition. The condition of the Theorem is therefore sufficient, and the theorem is proved. % - irresolute Theorem 4.8. Let f :  X ,    Y ,  be a one-to-one function. Then f is g % - D  A  g % - D  f  A , for all A  X . if and only if f g % - irresolute. Let A  X , a0  g % - D  A and V be a Proof . Necessity. Let f be g % - irresolute, so by Theorem 4.6, there exists a % - neighborhood of f  a0  . Since f is g g % - D  A ; hence there exists an % - neighborhood U of a0 such that f U   V . But a0  g g element a U I A such that a  a0 ; then f  a   f  A and since f is one to one, % - neighborhood V of f  a0  contains an element of f  A f  a   f  a0  . Thus every g different from f  a0  ; consequently % - D  f  A . We have therefore f  a0   g % - D  A  g % - D  f  A . f g Sufficiency. Follows from Theorem 4.7. 5. g %- OPEN FUNCTIONS  % - open mappings. The purpose of this section is to investigate some characterizations of g Definition 5.1. Let  X ,  and Y ,   be topological spaces. A function % - open if for every open set f :  X ,    Y ,  is called g G in X , f  G  is a % - open g set in Y . Theorem 5.2. Prove that a mapping % - open if and only if for each f :  X ,    Y ,  is g % - open set W  Y containing f  x  such x  X , and U   such that x U , there exists a g that W  f U  . Proof . Follows immediately from Definition 5.1. 1091 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) % - open. If W  Y and F  X is a closed Theorem 5.3. Let f :  X ,    Y ,  be g set containing f 1 W  , then there exists a % - closed H  Y containing g W such that f 1  H   F. 1 1 Proof . Let H  Y  f Y  F  . Since f W   F , we have f Y  F   Y  W  . Since f is % - open, then g % - closed g is H f 1  H   X  f 1  f  X  F   and X   X  F   F. Theorem 5.4. Let % - open function and let B  Y. Then f :  X ,    Y ,  be a g   f 1 g% - Cl g% - Int  g% - Cl  B     Cl  f 1  B  .   Proof . Cl  f 1  B  is closed in % - closed g set B  H Y  X 1 containing f  B  . By Theorem 5.3, there exists a such that  f 1  H   Cl  f 1  B  .  Thus,  f 1 g% - Cl g% - Int  g% - Cl  B     f 1 g% - Cl g% - Int  g% - Cl  H         f 1  H   Cl  f 1  B  . Theorem 5.5. Prove that a function f :  X ,    Y ,  is g% - open if and only if % - Int  f  A , for all A  X . f  Int  A  g Proof . Necessity. Let A  X and x  Int  A . Then there exists U x   such that x U x  A. So f  x   f U x   f  A . and by hypothesis, % - O Y ,  . f U x   g Hence % - Int  f  A . Thus f  Int  A  g % - Int  f  A . f  x  g Sufficiency. Let U . Then by hypothesis, % - Int  f U  . Since f  Int U   g % - Int  f U   f U  . Hence f U   g % - Int  f U  . Int U   U as U is open. Also, g % - open. % - open open in Y . So f is g Thus f U  is g Remark 5.6. The equality may not hold in the preceding Theorem. 1092 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Theorem 5.7. Prove that a function % - open if and only if f :  X ,    Y ,  is g % - Int  B  , for all B  Y. Int  f 1  B   f 1 g % - open, Proof . Necessity. Let B  Y. Since Int  f 1  B  is open in X and f is g % - open in Y . Also we have f  Int  f 1  B    f  f 1  B   B. f  Int  f 1  B   is g     1 1 % - Int  B  . % - Int  B  . Therefore Int f  B   f g Hence, f  Int  f 1  B    g Sufficiency. Let A X. Then f  A  Y . Hence by hypothesis, we obtain % - Int  f  A  . Thus f int  A  g % - Int  f  A , for all Int  A  Int  f 1  f  A   f 1 g % - open. A  X . Hence, by Theorem 5.5, f is g Theorem 5.8. Let f :  X ,    Y ,  be a mapping. Then a necessary and sufficient % - open is that f 1 g % - Cl  B   Cl  f 1  B  for every subset B of condition for f to be g Y. % - open. Let B  Y. Let x  f 1 g % - Cl  B  . Then Proof . Necessity. Assume f is g % - open, then f U  is a % - Cl  B  . Let U   such that x U . Since f is g f  x  g set in Y . % - open g 1 Therefore, B I f U   . Then U I f 1  B   . Hence x  Cl  f  B  . We conclude that f 1 g% - Cl  B   Cl  f 1  B  . Sufficiency. Let B  Y. Then Y  B   Y . By hypothesis, % - Cl Y  B   f 1 g 1 1 % - Cl Y  B  . Hence Cl  f 1 Y  B  . This implies that X  Cl  f Y  B   X  f g % - Cl Y  B   . X  Cl  X  f 1  B   f 1 Y   g Therefore, Int  f 1  B   % - open. % - Int  B  . Now form Theorem 5.7, it follows that f is g f 1  g 6. g %- CLOSED FUNCTIONS  In this section we introduce % - closed functions and study certain properties and g characterizations of this type of functions. 1093 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Definition 6.1. A mapping closed set in % - closed if the image of each f :  X ,    Y ,  is called g % - closed set in Y . X is a g Theorem 6.2. Prove that a mapping % - closed if and only if f :  X ,    Y ,  is g % - Cl  f  A  f Cl  A for each A  X . g % - closed and let A  X . Then f  A  f Cl  A and Proof . Necessity. Let f be g % - closed set in f Cl  A  is a g Y . Thus % - Cl  f  A  f Cl  A . g % - Cl  f  A  f Cl  A , for each Sufficiency. Suppose that g A  X . Let A  X be a % - Cl  f  A  f Cl  A  f  A . This shows that f  A is a closed set. Then g set. Hence f is % - closed g g% - closed. % - closed. If V  Y and E  X is an open set Theorem 6.3. Let f :  X ,    Y ,  be g % - open set G  Y containing V such that f 1  G   E. containing f 1 V  , then there exists a g Proof . Let G  Y  f  X  E  . Since f 1 V   E, we have f  X  E   Y  V . Since f is % - closed , then G is a g % - open set and f 1  G   X  f 1  f  X  E   X   X  E   E. g % - closed mapping. Then Theorem 6.4. Suppose that f :  X ,    Y ,  is a g % - Int g % - Cl  f  A   f Cl  A for every subset A of g X. % - closed mapping and A is an arbitrary subset of X . Then Proof . Suppose f is a g % - closed in Y . Then g f Cl  A  is g % - Int  g % - Cl  f  Cl  A    f Cl  A . But also      % - Int g % - Cl  f  A   g % - Int g % - Cl f  Cl  A   . g    Hence % - Int g % - Cl  f  A   g f Cl  A  . Theorem 6.5. Let % - closed function, and B, C  Y. f :  X ,    Y ,  be a g 1 If U is an open neighborhood of f 1  B  , then there exists a % - open neighborhood V of g B such that f 1  B   f 1 V   U .  2  If f is also onto, then if f 1  B  and f 1  C  have disjoint open neighborhoods, so have B and C. 1094 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) % - closed , so V is Proof . 1 Let V  Y  f  X  U  . Then V c  Y  V  f U c  . Since f is g % - open set. Since f 1  B   U , we have V c  f U c   f  f 1  Bc   Bc . Hence, ag   B V , % - open g Further and thus V is a neighborhood of B. U c  f 1  f U c   f 1 V c    f 1 V   . This proves that f 1 V   U . c  2  If f 1  B  and f 1  C  have disjoint open neighborhoods M and have % - open neighborhoods g U and V of and B C N , then by 1 , we respectively such that % - Int  M  and f 1  C   f 1 V   g % - Int  N  . Since f 1  B   f 1 U   g M and N are disjoint, so are g % - Int  M  and g % - Int  N  , hence so f 1 U  and f 1 V  are disjoint as well. It follows that U and V are disjoint too as f is onto. Theorem 6.6. Prove that a surjective mapping % - closed , if and only f :  X ,    Y ,  is g % - open if for each subset B of Y and each open set U in X containing f 1  B  , there exists a g set V in Y containing B such that f 1 V   U . Proof . Necessity. This follows from 1 of Theorem 6.5. Sufficiency. Suppose F is an arbitrary closed set in X . Let Y  f  F  . Then f 1  y   X  f 1  f  F    X  F  and  X  F  is open in % - open set Vy containing hypothesis, there exists a g implies that y be an arbitrary point in y Vy  Y  f  F  . Thus X. Hence by y such that f 1 Vy    X  F  . This Y  f  F   UVy : y  Y  f  F  . Hence % - open. Thus its complement f  F  is % - open sets, is g Y  f  F  , being a union of g % - closed. This shows that f is g% - closed. g Theorem 6.7. Let f :  X ,    Y ,  be a bijection. Then the following are equivalent:  a  f is g% - closed. % - open.  b  f is g 1  c  f is % - continuous. g 1095 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Proof .  a    b  : Let U  . Then X  U is closed in X . By  a  , f  X  U  is g% - closed % - open in Y . This shows in Y . But f  X  U   f  X   f U   Y  f U  . Thus f U  is g % - open. that f is g 1 % - open. So f U    f 1  U  is  b    c  : Let U  X . be an open set. Since f is g % - open in Y . Hence f 1 is g % - continuous. g  c    a  : Let A be an arbitrary closed set in X . Then % - continuous, g  f   X  A 1 1 X  A is open in % - open in Y . But is g X . Since f 1 is  f   X  A  f  X  A  1 1 % - closed in Y . This shows that f is g% - closed. Y  f  A . Thus f  A is g % - open f :  X ,    Y ,  may be open and closed but neither g Remark 6.8. A bijection nor g% - closed. 7. PRE - g %- OPEN FUNCTIONS  The purpose of this section is to introduce and discuss certain properties and characterizations % - open functions. of pre - g Definition 7.1. Let  X ,   and Y ,   be topological spaces. Then a function % - open if and only if for each A  g f :  X ,    Y ,  is said to be pre - g % - O  X ,   , % - O Y ,  . f  A  g Theorem 7.2. Let f :  X ,    Y ,  and g : Y ,    Z ,  be any two % - open functions. Then the composition function gf :  X ,     Z ,   is a pre - g % - open function. pre - g % - open. But then % - O  X ,   . Then f U   g Proof . Let U  g %O Y ,  . Since f is pre - g % - open. Hence, gf is pre - g % - open. % - O  Z ,  as g is pre - g g  f U    g % - open if and only if Theorem 7.3. Prove that a mapping f :  X ,    Y ,   is pre - g % - O  X ,   such that x U , there exists V  g % - O Y ,  for each x  X and for any U  g such that f  x  V and V  f U  . 1096 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Proof . Routine. % - open if and only if Theorem 7.4. Prove that a mapping f :  X ,    Y ,  is pre - g % - neighborhood U of x in X , there exists a g % - neighborhood for each x  X and for any g V of f  x  in Y such that V  f U  . Proof . Necessity. Let x  X and let U be a % - O  X ,   such that W g x W  U . % - neighborhood of x. Then there exists g Then f  x   f W   f U  . But f W   g % - O Y ,  % - open. Hence V  f W  is a g % - neighborhood of f  x  and V  f U  . as f is pre - g % - O  X ,   and x U . Then U is a g % - neighborhood of x. So by Sufficiency. Let U  g % - neighborhood V f  x  of f  x  such that f  x  V f  x  f U  . hypothesis, there exists a g % - neighborhood of each of its points. Therefore f U  is It follows at once that f U  is a g % - open. Hence f is pre - g % - open. g % - open if and only if Theorem 7.5. Prove that a function f :  X ,    Y ,  is pre - g % - Int  A  g % - Int  f  A , for all A  X . f g % - Int  A . Then there exists U x  g% - O  X ,  such Proof . Necessity. Let A  X . Let x  g that x U x  A. So f  x   f U x   f  A and by hypothesis, f U x   g % - O Y ,  . Hence % - Int  f  A . Thus f g % - Int  A  g % - Int  f  A . f  x  g % - Int U   g % - Int  f U  . % - O  X ,   . Then by hypothesis, f g Sufficiency. Let U  g Since % - Int U   U as g U is % - open. Also g % - Int  f U   f U  . Hence g % - open. % - open in Y . So f is pre - g % - Int  f U  . Thus f U  is g f U   g We remark that the equality does not hold in Theorem 7.5 as the following example shows. Example 7.6. Let X  Y  1, 2 . suppose X is antidiscrete and Y is discrete. Let f  Id., A  1 . Then % - Int  A  g % - Int  f  A  1 .   f g % - open if and only if Theorem 7.7. Prove that a function f :  X ,    Y ,  is pre - g % - Int  f 1  B   f 1 g % - Int  B  , for all B  Y. g 1097 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) % - open in X and f is % - Int  f 1  B  is g g Proof . Necessity. Let B  Y. Since % - open, pre - g % - Int  f 1  B   f  g  % - open g is % - Int  f 1  B    f  f 1  B   B. f g  in Y. Also we have % - Int  f 1  B    g % - Int  B  . f  g  Hence, % - Int  f 1  B   f 1 g % - Int  B  . Therefore g Sufficiency. Let A  X . Then f  A  Y . Hence by % - Int  A  g % - Int  f 1  f  A   f 1 g % - Int  f  A  . g % - Int  A  f  g  This  % - Int  f  A    g % - Int  f  A . f  f 1 g   % - Int  f  A , for all g A  X . Hence, by Theorem 7.5, Theorem 7.8. Prove that a mapping hypothesis, f is we implies Thus obtain that % - Int  A  f g % - open pre - g % - open if and only if f :  X ,    Y ,  is pre - g % - Cl  B   g % - Cl  f 1  B  , for every subset B of f 1 g Y. % - Cl  B  . Then f  x   g Proof . Necessity. Let B  Y. Let x  f 1 g % - Cl  B  . Let % - O  X ,   such that x U . By hypothesis, f U   g U g % - O Y ,  and f  x   f U  . % - Cl  f 1  B  , So we obtain Thus f U  I B  . Hence U I f 1  B   . Therefore, x  g % - Cl  B   g % - Cl  f 1  B  . f 1 g Sufficiency. Let B  Y. Then Y  B   Y . % - Cl  f 1 Y  B  . g This implies By hypothesis, that  % - Cl  X  f % - Cl Y  B  . Hence X  g X  f 1 g 1  % - Cl Y  B   f 1 g  % - Cl  f 1 Y  B   X g  B    % - Cl Y  B   . f 1 Y   g % - Int  f 1  B   f 1 g % - Int  B  . Now by Theorem 7.7, it follows Then this implies that g % - open. that f is pre - g Theorem 7.9. Let f :  X ,    Y ,  and g : Y ,    Z ,  be two mappings such % - irresolute. Then that g f :  X ,     Z ,  is g % - irresolute. % - open injection, then f is g 1 If g is a pre - g % - irresolute. % - open surjection, then g is g  2  If f is a pre - g 1098 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) % - open. % - O Y ,  . Then g U   g Proof . 1 Let U  g % - O  Z ,  since g is pre - g Also g f is g% - irresolute. Therefore, we have  gf 1  g U   g% - O  X ,   . Since g is an injection, so we have :  gf  1 1 1 1  g U    f 1g 1   g U   f  g  g U    f U  . % - open in X . This proves that f is Consequently f 1 U  is g  2  Let V  g% - O  Z ,  . Then  gf  V   g% - O  X ,  since 1 g% - irresolute. g f is g% - irresolute. Also f % - open, f  gf 1 V  is g% - open in Y . Since f is surjective, we note that is pre - g   1 f  gf  V      Hence  f   gf 1  V    f   f 1g 1  V    f f 1  g 1 V   g 1 V  .       g is g% - irresolute. 8. PRE - g %- CLOSED FUNCTIONS  In this last section, we introduce and explore several properties and characterizations of % - closed functions. pre - g % - closed if and only if Definition 8.1. A function f :  X ,    Y ,  is said to be pre - g the image set f  A is % - closed for each g % - closed subset A of g X. Theorem 8.2. The composition of two pre - g % - closed mappings is a pre - g % - closed mapping. Proof . The straightforward proof is omitted. % - closed if and only if Theorem 8.3. Prove that a mapping f :  X ,    Y ,   is pre - g % - Cl  f  A  f g % - Cl  A for every subset A of X . g % - closed mapping and A is an arbitrary subset of Proof . Necessity. Suppose f is a pre - g X . Then % - closed in % - Cl  A is g f g Y . Since % - Cl  f  A  f g % - Cl  A . g 1099 % - Cl  A , we obtain f  A  f g 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Sufficiency. Suppose F is an arbitrary % - closed set in g % - Cl  f  F   f g % - Cl  F   f  F  . Hence f F   g f  F  is X . By hypothesis, we obtain % - Cl  f  F  . Thus f F   g % - closed in Y . It follows that f is pre - g% - closed. g % - closed function, and B, C  Y . Theorem 8.4. Let f :  X ,    Y ,  be a pre - g 1 If U is a g% - open neighborhood of f 1  B  , then there exists a % - open neighborhood g V of B such that f 1  B   f 1 V   U .  2  If f is also onto, then if f 1  B  and f 1  C  have disjoint % - open neighborhoods, so g have B and C. % - closed , Proof . 1 Let V  Y  f  X  U  . Then V c  Y  V  f U c  . Since f is pre - g % - open. Since f 1  B   U , we have V c  f U c   f  f 1  Bc   Bc . Hence, so V is g   B  V , and thus V is a g% - open neighborhood of B. Further U c  f 1  f U c   f 1 V c    f 1 V   . This proves that f 1 V   U . c  2 % - open neighborhoods M and N , then by 1 , If f 1  B  and f 1  C  have disjoint g % - open neighborhoods U we have g and V of B and C respectively such that % - Int  M  and f 1  C   f 1 V   g % - Int  N  . Since M and N are f 1  B   f 1 U   g % - Int  M  and g % - Int  N  , and hence so f 1 U  and f 1 V  are disjoint disjoint, so are g as well. It follows that U and V are disjoint too as f is onto. Theorem 8.5. Prove that a surjective mapping f :  X ,    Y ,  is pre - g % - closed if % - open set U in X containing f 1  B  , there and only if for each subset B of Y and each g % - open set V in Y containing B such that f 1 V   U . exists a g Proof . Necessity. This follows from 1 of Theorem 8.4. Sufficiency. Suppose F is an arbitrary g% - closed set in X . Let y be an arbitrary point in % - open in X. Hence Y  f  F  . Then f 1  y   X  f 1  f  F    X  F  and  X  F  is g % - open set V y containing by hypothesis, there exists a g 1100 y such that f 1 Vy    X  F  . This 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES)   implies that y Vy  Y  f  F  . Thus Y  f  F   U Vy y  Y  f  F  . Hence Y  f  F  , % - closed. This % - open. Thus its complement f  F  is g % - open sets is g being a union of g % - closed. shows that f is g Theorem 8.6. Let f :  X ,    Y ,  be a bijection. Then the following statements are equivalent: 1 % - closed. f is pre - g  2 % - open. f is pre - g  3 f 1 is g% - irresolute. % - O  X ,   . Then X  U is g % - closed in X . By 1 , f  X  U  Proof . 1   2  : Let U  g % - closed in Y . But f  X  U   f  X   f U   Y  f U  . Thus f U  is g% - open in is g % - open. Y . This shows that f is pre - g  2    3 : A X. Let Since f is % - open, pre - g so by Theorem 7.8, % - Cl  f  A   g % - Cl  f 1  f  A  . It implies that g % - Cl  f  A  f  g % - Cl  A . f 1 g Thus g % - Cl  f 1   A    f 1   g % - Cl  A  , for all A  X . Then by Theorem 4.8, it   1  follows that f 1  1 % - irresolute. is g  3  1 : Let A % - closed set in X . Then be an arbitrary g X  A is g% - open in X . Since f 1 is g% - irresolute,  f 1   X  A is g% - open in Y . But  f 1   X  A  f  X  A  1 1 % - closed in Y . This shows that f is pre - g % - closed. Y  f  A . Thus f  A is g ACKNOWLEDGEMENT The author is highly and gratefully indebted to the Prince Mohammad Bin Fahd University, Al Khobar, Saudi Arabia, for providing all necessary research facilities during the preparation of this research paper. 1101 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) REFERENCES [1] S.P. Arya and M. Deb, On θ-continuous mappings, Math. Student 42(1974), 81-89. [2] M. Caldas, M. Ganster, D.N. Georgious, S. Jafari and T. Noiri, On  - semipen sets and separation axioms in topological spaces, Carpathian J. Math., 24 (2008), No. 1, 13 – 22. [3] E. Ekici, (δ-pre,s)-continuous functions, Bulletin of the Malaysian Mathematical Sciences Society, Second Series 27(2004), no. 2, 237 – 251. [4] E. Ekici, On δ-semiopen sets and a generalization of functions, Bol. Soc. Mat. (38) vol. 23 (1-2) (2005), 73-84. [5] M. Ganster, T. Noiri, I.L. Reilly, Weak and strong forms of θ-irresolute functions, J. Inst. Math. Comput. Sci. 1(1) (1988), 19-29. [6] Saeid Jafari, Some properties of θ-continuous functions, Far East J. Math. Sci. 6(5) (1998), 689-696. [7] Saeid Jafari, M. Lellis Thivanagar and Nirmala Rebecca Paul, Remarks on g - Closed Sets, International Mathematical Forum, 5, 2010, no. 24, 1167 -1178. [8] Javier A. Hassan, and Mhelmar A. Labendia, s - open sets and s - continuity of mapps in the product space, Journal of Mathematics and Computer Science, 25 (2022), 182 – 190. [9] A. Kilicman, Z. Salleh, Some results on (δ-pre,s)-continuous functions, International Journal Math. Mat. Sci. 2006(2006), 1-11 [10] Raja M. Latif, On Characterizations of Mappings, Soochow Journal of Mathematics, Volume 19, No.4, (1993), pp. 475 – 495. [11] Raja Mohammad Latif, Theta – ω – Mappings in Topological Spaces, WSEAS Transactions on Mathematics, Volume 19, 2020, Art.#18, pp. 186 – 207. (Scopus Indexed) (www.scopus.com) [12] Raja Mohammad Latif, Properties of Theta – Continuous Functions in Topological Spaces, (MACISE 2020: International Conference on Mathematics and Computers in Science and Engineering (MACISE) Madrid Spain 18 – 20 January 2020), (2020), Volume 1, pages 81 – 90. (Scopus Indexed) (www.scopus.com) [13] N. Levine, Semi-open sets and semi-continuity in topological spaces, Amer. Math. Monthly, 70 (1963), 36 – 41. 1102 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) [14] M. Lellis Thivagar, Nirmala Rebecca Paul and Saeid Jafari, On New Class of Generalized Closed Sets, Annals of the University of Craiova, Mathematics and Computer Sciwnce Series, Vulume 38 (3), (2011), pp. 84 – 93. [15] P.E. Long, L.L. Herrington, The  -topology and faintly continuous functions, Kyungpook Math. J. 22(1982), 7-14. [16] T. Noiri, S. Jafari, Properties of (θ,s)-continuous functions, Topology and its Applications, 123(1) (2002), 167-179. [17] T. Noiri, On δ-continuous functions, J. Korean Math. Soc., 16 (1980), 161-166. [18] M. Saleh, On θ-closed sets and some forms of continuity, Archivum Mathematicum (On BRNO) 40 (2004), 383 – 393. [19] M. Saleh, On super and δ-continuities, Mathematics and Mathematics Education, World Scientific, 2002, 281-291. [20] N. V. Velicko, H-closed topological spaces. Mat. Sb. 70 (1966), 98 – 112, English transl., in Amer. Math. Soc. Transl. (2) 78 (1968), 103 – 118. [21] Albert Wilansky, Topology for Analysis, Devore Pblications, Inc, Mineola New York. (1980). [22] Stephen Willard, General Topology, Reading, Mass.: Addison Wesley Pub. Co. (1970). 1103 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ЖАНРОВО-СТИЛИСТИЧЕСКОЕ СВОЕОБРАЗИЕ «РОМАНА-ЦИТАТЫ» В. МЕДВИДЯ «КАСЫМ-БЕК» GENRE-STYLISTIC ORIGINALITY OF V. MEDVID’S NOVEL-QUOTES “KASYM-BEK” Николай ВАСЬКИВ Mykola VAS’KIV Д. филол. наук, проф., Киевский университет имени Бориса Гринченко, кафедра журналистики и новых медиа, Украина Dr. of Philology, Prof., Borys Grinchenko Kyiv University, Department of Journalizm and New Media, Ukraine ORCID ID: 0000-0003-3909-1213 АННОТАЦИЯ В 1920 году украинский писатель Вячеслав Медвидь (1951 г. р.), лауреат Национальной премии им. Т. Шевченко, опубликовал короткий роман «Касым-бек». «Предшественником» этого произведения стало эссе «Галерный каторжник и надзиратель» (1994). Сюжет эссе, призыв к историческому примирению украинцев и турков стали основой первой части романа В. Медвидя. Но в «Касым-беке» писатель значительно расширяет круг мотивов и проблем. Его персонажи переосмысливают восприятие украинцами восточной, османской, культуры, ислама, межкультурных взаимоотношений. В. Медвидь активно использует в произведении постмодернистские приемы, о чем свидетельствует прежде всего жанровое определение – «роман-цитата». Писатель строит текст как сцепление фрагментов из Корана и толкований Корана, путевых заметок И. В. Гете, Стендаля, Г. Мелвилла, исторических исследований известных украинских ученых А. Крымского, М. Грушевского, Ю. Мыцика и др., а доминируют фргаменты из украинских дум – произведений героического эпоса. Значительная часть фрагментов используется почти без изменений, но часто В. Медвидь прибегает к стилизации, прежде всего к стилизации языка писем XVII века. Также в романе происходит постмодернистсткое накладывание исторических эпох и личностей, реального и предпологаемого. Постмодернистская форма используется в «Касым-беке» для изложения неомодернистского содержания. Персонажи романа размышляют над проблемами межкультурной толерантности, заимствования из «враждебных» культур полезных 1104 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ценностей, ответственности перед грядущими поколениями, что такое настоящая свобода и т. д. Главный герой романа Якимовский в письмах к Богдану Хмельницкому излагает мысли писателя об исторических перипетиях XVII века, об их следах в настоящем, о необходимости учитывать исторический опыт в решении сегодняшних проблем. Ключевые слова: Вячеслав Медвидь; жанр; роман-цитата; турецкая культура; ислам. ABSTRACT In 1920, the Ukrainian writer Vyacheslav Medvid’ (born 1951), laureate of the National Prize T. Shevchenko, published a short novel Kasim-bek. The “predecessor” of this work was the essay Galley convict and overseer (1994). The plot of the essay, the call for historical reconciliation of Ukrainians and Turks became the basis of the first part of V. Medvid’s novel. But in Kasim-bek the writer significantly expands the range of motieves and problems. His characters rethink the perctption of Eastern, Ottoman, culture, Islam, intercultural relations by Ukrainians. V. Medvid’ actively uses postmodernist techniques in his work, as evidenced primarily by the genre definition – “novel-quote”. The writer constructs the text as a combination of fragments from the Qur’an and interpretatins of the Qur’an, travel notes by J. W. von Goethe, Stendhal, G. Melville, historical research by famous Ukrainian scientists A. Krymsky, M. Hrushevsky, Yu. Mytsyk, etc., and dominated by fragments from Ukrainian Dumas – works of heroic tpic. Much of the fragments are used almost unchanged, but often V. Medvid’ resorted to stylization, especially the stylization of the language of the letters of the XVII century. Also in the novel there is a postmodernist overlap of historical epochs and personalities, real and imagined. The postmodernist form is used in Kasim-bek to express neomodernist content. The characters of the novel reflect on the problems of intercultural tolerance, borrowing useful values from “hostile” cultures, responsibility to future generations, what is real freedom, etc. The main character of the novel Yakymosky in his letters to Bohdan Khmel’nytsky their traces in the present, the need to take into account historical experience in solving today’s problems. Keywords: Vyacheslav Medvid’; genre; novel-quote; Turkish culture; Islam. У 2020 році в журналі «Київ» (№ 5–6, с. 34–62) був опублікований роман Вячеслава Медведя (із серії «коротких» романів, як дає їм визначення сам автор) «Касим-бек». Задум цього твору в письменника зродився ще в далекому 1994 році, коли був написаний і опублікований есей «Галерник і наглядач». Можливо, спочатку новий твір бачився як 1105 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) художній відповідник до есеїстичних роздумів. Частково так і сталося: багато думок, міркувань головного героя Марка Якимовського в листах до Богдана Хмельницького, в діалогах із Ляхом Бутурлаком корелюють із роздумами автора в есеї «Галерник і наглядач». Певним чином на тяглість, нерозривний зв’язок роману з есеєм вказує й назва твору «Касим-бек». У романі образ османського генерала опиняється у значно більшому затінку порівняно з есеєм, проте письменникові було важливо ще раз виокремити в романі ідею міжкультурної та міжетнічної толерантності, вміння піднятися над історичними упередженнями і міфами. До речі, турки стверджують, що правильне звучання-написання імені адмірала – Касим-бей, однак ім’я Касим-бек В. Медвідь запозичив із наукової розвідки фахового історика Ю. Мицика [Миц]. Сам письменник для твору дав жанрове визначення «роман-цитата». Цілком постмодерністський прийом, за яким, відверто декларуються текстові запозичення. Можна би сказати, що Вячеслав Медвідь у текст «Касим-бека» вплітає, на кшталт Дж. Джойса в «Уліссі», неміряну кількість алюзій, цитат, прямих і латентних посилань до інших текстів, подій, явищ тощо, однак письменник не хизується цим, більше того, в кінці журнальної публікації сумлінно зазначає: «Процитовано й переповіджено за українськими народними думами, науковими працями Юрія Мицика, Михайла Грушевського, Агатангела Кримського, Івана Стороженка, Сергія Полтавця, Олега Ярошинського, щоденниками Германа Мелвіла, Й.-В. Гете, Стендаля» [Кас, с. 62]. Зразу зазначимо, що, попри новаторське жанрове означення, сам прийом дослівного чи стилізованого цитування для В. Медведя не новий. Лише раніше письменник цього не декларував? хоча й не приховував. Значні фрагменти попередніх «великих» романів «Таємне сватання», «Збирачі каміння» й особливо «Кров по соломі» є прямим чи прихованим цитуванням кодненських і некоденських персонажів або ж надзвичайно талановитою стилізацією їх мовлення, окремих розлогих актів цього мовлення. «Кров по соломі» ж усуціль складається з таких «цитат» чи стилізацій. Проблемою читачів, очевидно, а не автора є той факт, що навіть високофахові читачі не зауважили, що письменник дослівно наводить у «Крові по соломі» нарис-спогад І. Франка «Моя вітцівська хата» як опис намріяного персонажем і автором власного сільського житла. Тому В. Медідь змушений був сам «підказати» це читачам і дослідникам. У «Касим-бекові» така підказка дається зразу – й у жанровому означенні, й у прикінцевій примітці. «Роман-цитата» не означає насправді, що письменник дослівно цитує великі фрагменти. Переважно зустрічаємо невеликі точні «запозичення», натомість письменник 1106 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) виявляє себе неперевершеним стилістом-стилізатором. Роман можна розділити на дві частини, їх межу в публікації позначено графічно, за допомогою трьох зірочок (***). Першу частину є всі підстави назвати «думною», оскільки стилізація змісту і форми під народні думи, насамперед під «Думу про Самійла Кішку», домінує в ній. Ось як В. Медвідь «умонтовує» різні тексти у цій першій частині «Касим-бека». Розпочинається твір із опису руху на кораблі з Мармурового моря через Дарданели до Метеліни (теперішніх Мітілін) на острові Лесбос. За основу цього опису береться «Щоденник мандрівки до Європи і Леванту» Германа Мелвіла. Ось як про це йдеться в американського письменника, який пропливав повз Мітіліни в кінці 1856 році: «Пятница 19 декабря. Чуть забрезжил рассвет, прошли Дарданеллы. Ливневый дождь. Прояснилось. Прошли Троянскую долину. Вдалеке гора Ида. Прошли курган Ахилла. Правили между Тенедосом и материком. Проследовали мимо гавани и города Тенедос. Полуостров, виднеющийся посреди бухты, покрыт мощными оборонительными сооружениями. Работа генуэзцев. Прошли мыс Баба с его фортом, защищающим город с вершины. Азиатский берег тянется высокими грядами желтоватых гор, маячащих вдалеке. Оказались между Мителеном и материком. Большой и красивый остров, покрытый оливковыми деревьями. Там делают вино. От пляжа до самой вершины остров покрыт зеленью, темной с бронзовым отливом, и этим Мителен резко отличается от остальных островов архипелага, желтых и иссушенных. Азия по цвету сильно напоминает своих львов, живущих в зверинцах, — ленивых и сонных. На Мителене множество красивых девушек. В средней части острова есть бухточка, наглухо запертая сушей» [4]. А ось перший абзац «Касим-бека»: «Ледь засвітало, пройшли й Дарданели, аж трохи мов злива, а знов вияснилося, й минали Троянську долину, виднілася оддалеки гора Іда, минули курган Ахіла, далі правували межи Тенедосом і материком. Проминули гавань і місто Тенедос, ще й мис Баба з його фортом, що захищав місто з вершини. Та все жовтії гори гора за горою рясніють бережечком здовж моря. Впинилися між Метеліною та материком, а острів оливами-деревами вкритий, та зеленющий, аж бронзою одливає. Кажуть, на Метеліні жінки красні, а пагорби з рясніючими селищами та хатинами приземкуватими мов битою черепицею всіяні» [Кас, с. 32]. Маємо ледь не дослівний переклад «Щоденника» Г. Мелвіла. Хіба що короткі, рубані речення-враження американського письменника поєднані у такі звичні для В. Медведя і його персонажів розлогі складні, переважно складносурядні й безсполучникові, речення, що поєднують 1107 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) кілька граматичних основ як хронологічний виклад подій. Особливо це помітно в першому реченні «Касим-бека». Уважніший розгляд переконує, що стиль В. Медведя щораз більше визирає крізь запозичений текст Мелвіла (характерні для Житомирщини, Кодні, хоч і не чужі для національної мови загалом, «аж трохи», «а знов», «оддалеки», «здовж», «зеленющий»), а крізь стиль Медведя прозирає стилістика українського фольклору («жовтії гори гора за горою» (тут і алюзія на близьке до фольклору Шевченкове «за горами гори»), «рясніють бережечком», «оливами-деревами», «жінки красні»). Письменник непомітно підводить нас до наступного абзацу, з якого починається відчутна «думна» стилізація, таким чином установлюючи стилістичну тяглість між обома абзацами. Перш ніж перейдемо до «думного» тексту, зауважимо, що в невеликому першому абзаці знаходять опосередкований чи й зовсім латентне відтворення також інші фрагменти «Щоденника» Мелвіла, хоча дослівних перегуків майже немає. Ось для прикладу кілька фрагментів із твору американського письменника, які впливають на формування невеличкого, на один абзац, тексту в романі В. Медведя. «Вторник 2 декабря (1856). Перед каждым домиком маленький дворик. Иногда они нависают над головой, пересекают путь. Мощенные камнем. Плоские крыши, засыпанные щебнем. Суббота 6 декабря. Длинные гряды холмов вдоль Тессалонского берега. На противоположном берегу гора Атос (конической формы). Понедельник 8 декабря. Среди них выделяются женщины-турчанки. Они прошли на корму и расстелили коврики. Одна начала молиться, покачивая головой. Две негритянки с лицами, закутанными в покрывала. Скрывают свою красоту. Среда 10 декабря. Поднялся рано. Чудесное утро. Оказались мористее Лемноса – острова в Эгейском море. Прошли севернее – между ним и Имбросом. Около 11 часов вошли в Гелеспонт. Легкий северный ветерок. Ясно и тепло. <…> Берега слегка холмистые. Преобладающая краска – мягкая желтизна. <…> Прошли новую крепость у Дарданелл. Мыс Нагара. Мысы Сестос и Абидос. Суббота 13 декабря. Уличные зарисовки. Красота человеческих лиц. Безобразные женские лица редки. Примечательно, насколько эти расы превосходят нас в этом отношении. Из каждого второго окна выглядывают лица (греческие, еврейские, армянские), которые в Англии и Америке стали бы центром внимания любого бала. Жалкие домишки и грязные улочки. Приметы нищеты при отсутствии самих нищих. Из хибар выглядывают прекрасные девушки, словно лилии и розы, растущие в разбитых горшках. Выглядят робкими и застенчивыми» [Мел]. Звернення Г. Мелвіла час від часу до «красних жінок», колірні епітети, короткі й точні імпресіоністичні враження від побаченого знаходять концентроване відтворення у 1108 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) тих фрагментах тексту В. Медведя, які не повторюють дослівно текст «Щоденника мандрівки до Європи і Леванту». Ще один розлогий фрагмент «Касим-бека» є приблизно таким самим перекладомпереспівом першоджерела, як і перший абзац твору В. Медведя. Йдеться про перший лист Марка Якимовського до Богдана Хмельницького, яким починається умовна друга частина роману. Цей лист – теж стилізація під мову епістолярію XVII століття як гіпотетично можливого листування двох учасників битви під Цецорою і потім – турецьких полоняників. Із польського перекладу і доповнення твору М. Т. Марнавізіо відомо, що галерники-втікачі прибули до Кракова у травні 1628 р. [Миц, с. 109], для сюжетного вмотивування листів Марка з-за кордону до Хмельницького в «Касимбекові» повідомляється, що Якимовський через таємні причини надовго залишився в Італії. У цьому першому листі адресант, зокрема, розлого переповідає історію відвідання втікачами храму і печери святої Розалії біля Палермо, про що Ю. Мицик згадує зовсім коротко: «Тут повстанці прожили місяць і на честь свого спасіння заснували каплицю св. Розалії, про що свідчить кам’яна таблиця на стіні храму» [Миц, с. 108] (Мицик помилково повідомляє про заснування каплиці біля Мессіни – порту на материковій частині Італії навпроти Сицилії, отже, і навпроти Палермо). Опис околиць святилища, печери і храму є дуже точним відтворенням опису цих місць і споруд, який дав у 1787 році Й. В. Гете. Ось як про печеру і храм святої Розалії писав німецький класик. «Палермо, 6 апреля 1787 г. Святая Розалия, покровительница Палермо, благодаря описанию ее праздника, сделанного Брайданом, прославилась на весь мир, и я думаю, что моим друзьям будет приятно узнать кое-что о том месте, где ее всего более почитают. Монте-Пеллегрино – огромная груда скал, не столько высоких, сколько раскинувшихся вширь, – находится на северо-западной оконечности Палермского залива. Он так прекрасен, что словами не скажешь; его изображение, впрочем, далекое от совершенства, имеется в «Voyage pittoresque de la Sicile». Скалы же эти – серые, известняковые остатки далеких времен. Они совершенно нагие – ни деревца, ни кустика, только плоские их части кое-где поросли редкой травой да мхом. В одной из тамошних пещер в начале прошлого столетия нашли останки святой и перенесли их в Палермо. Они спасли город от свирепствовавшей в нем чумы, и с этого 1109 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) дня Розалия сделалась покровительницей города; в ее честь были воздвигнуты часовни и стали устраиваться блистательные празднества. Верующие толпами потянулись на Монте-Пеллегрино, для них с огромными затратами была построена дорога, которая, подобно акведуку, покоилась на столбах и арках и шла сверху между двух утесов. Место поклонения святой – пещера, в которой она некогда укрылась, – куда больше подобает ее смирению, нежели пышные празднества, устраиваемые в память полного отречения святой Розалии от мира. Возможно, что все христианство, которое вот уже восемнадцать столетий зиждет свою власть, свою пышность, торжественные зрелища на нищете своих основателей и ревностных приверженцев, не знает другого святого места, украшенного так простосердечно и так трогательно почитаемого, как это. Поднявшись на вершину, пилигримы обходят крутой утес, который как бы продолжен монастырем и церковью. Во внешнем виде церкви нет ни особой привлекательности, ни чего-то многообещающего; дверь вы открываете, многого, собственно, не ожидая, но, войдя, замираете в изумлении. Вы попадаете в предхрамие, которое тянется во всю ширину церкви, открытое в сторону главного нефа. Там, как обычно, стоят сосуды со святой водою и несколько исповедален. Неф же представляет собою открытый двор, справа замкнутый обнаженными скалами, слева являющийся продолжением предхрамья. Он вымощен каменными плитами, положенными чуть наклонно для стока воды; более или менее посередине его находится небольшой фонтан. Сама пещера преобразована в хоры, причем сохранен и ее естественный суровый вид. Туда ведут несколько ступенек: у самого входа стоит аналой с раскрытым служебником, по обе его стороны седалища для клирошан. Свет падает в пещеру со двора и из нефа. В глубине, во мраке, точно посередине, находится главный алтарь. Как я уже говорил, пещеру оставили без перемен, но со скал капала вода, а священное место должно было оставаться сухим. Это было достигнуто с помощью свинцовых желобов, укрепленных по краям скал и по-разному связанных между собой. Поскольку вверху они широкие, а книзу сужаются и к тому же выкрашены грязновато-зеленой краской, создается впечатление, что пещера изнутри заросла кактусами. Часть воды стекает вбок, часть назад, в большой прозрачный сосуд, откуда верующие черпают ее и пьют от всех недугов. Так как я пристально все это рассматривал, ко мне подошел священник и спросил, не генуэзец ли я и не желаю ли заказать обедню. Я отвечал, что приехал в Палермо с 1110 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) генуэзцем, который завтра, по случаю праздника, придет сюда. Один из нас всегда должен оставаться дома, поэтому сегодня пришел я, чтобы все хорошенько посмотреть. Он отвечал, что мне предоставляется полная свобода все осматривать и очистить свою душу в молитве. При этом он указал мне на алтарь слева как на святыню наибольшего значения. Сквозь просветы массивной, отлитой из меди листвы я увидел мерцающие у алтаря лампады и опустился на колени, продолжая смотреть на их колеблющиеся огоньки. За этой оградой имелась еще решетка, сплетенная из тончайшей медной проволоки, так что все, что было за ней, казалось затянутым флером. Прекрасную женщину увидел я в кротком свете лампад. Она лежала, как бы в экстазе, с полузакрытыми глазами, уронив голову на правую руку, унизанную кольцами. Я не мог вдосталь на нее наглядеться. Ее одежды из позолоченной жести великолепно воспроизводили золотую ткань. Голова и руки, сделанные из белого мрамора, я не хочу говорить высоким стилем, все же были так естественны и обворожительны, что поневоле верилось, сейчас она вздохнет и пошевелится. Маленький ангел стоит подле нее с лилией в руках, словно бы навевая на нее прохладу. Тем временем в пещеру вошли клирошане, расселись по своим стульям и запели вечернюю молитву. Я сел на скамью насупротив алтаря и несколько минут слушал их пенье; затем снова подошел к алтарю, преклонил колена, пытаясь получше разглядеть прекрасное изображение святой, и предался обворожительной иллюзии этого образа и места. Пение священнослужителей смолкло в пещере, вода журчала, стекая в сосуд у алтаря, нависшие скалы внутреннего двора и одновременно нефа церкви, казалось, плотно замкнули всю сцену. Великая тишь царила в этой как бы снова вымершей пустыне, великая чистота в дикой пещере, мишура католического, и в первую очередь сицилийского, богослужения, здесь еще более близкая своей первозданной чистоте, иллюзия, которую создавал образ уснувшей прекрасной женщины, чарующая даже для опытного глаза, – словом, я едва заставил себя уйти отсюда и лишь поздней ночью вернулся в Палермо» [Гет]. А ось окремі відповідні фрагменти з роману Вячеслава Медведя. «Тож оте МонтеПалегріно то не таке собі нагромадження скель, а й не високих, але згромаджених вширшк на північному заході тої Палермської затоки, а скелі оті сірі, мов вапнякові залишки давніх часів. А ще й голі-голісінькі, ані древця тобі, ні кущика, лиш подекуди оброслі ріденькою травичкою а мохом. А в одній з печер однайшли залишки святої і 1111 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) перенесли їх у Палермо, та й порятували вони од чуми, що люто запанувала там, і оттоді Розалію мають за матінку міста, а на її честь спорудили каплиці і влаштовували бучні свята. <…> Зовні та церква така собі, а вчинивши двері, аж замираєш од подиву. Осьдечки втрапляєш у передхраміє, що вивиднює шлях до головного нефа, і вже там побачите посудини зі святою водою ще й кілька сповідалень. Неф не те щоб просторий двір, але й одправа замкнутий скелями, а одліва мов продовжує передхраміє, а ще й виложений кам’яними плитвами так ледь схилясто, аби вода могла ледь стікати, ще й видніє посередині невеликий фонтан, аж далі побачити можна кілька сходинок, аналой зі служебником, а обіч нього сідалища, а світло долинає в печеру із двору, ще й з нефа. <…> Ми ж подивлялися на те все, аж це підійшов священик і запитав, чи не генуезці ми і чи не бажаємо замовити обідню <…> при цім вказавши на алтар по ліву біч як на святощ найбільшого значення. <…> Жінку ту ми побачили у мерехтливих відблисках свічників, вона лежала з приплющеними очима, склонивши голову на праву руку, на котрій на пальцях красувалися усілякі каблучки. Одяги ж її з позолоченої жерсті нагадували золотисту тканину, а голова й руки, котрі з білого мармуру, були такі, мов вона ось зворухнеться й зітхне» [Кас, с. 47–48]. Як бачимо, є чітка аналогія з першим абзацом «Касим-бека»: маємо майже дослівний переклад першоджерела, однак стилізований під мову нараторів із попередніх творів В. Медведя. Відмінність лише в тому, що в першому абзаці на цю стилізацію накладалася фольклорна стилізація, а в цьому розлогому фрагменті на півтора сторінки на «коднянську» стилізацію накладається стилізація епістолярного стилю XVII ст. Ця стилізація і в наведеному фрагменті, й у всіх інших листах Якимовського, що становлять більшість обсягу твору (с. 44–62), варто зазначити, була дуже вдалою. Значною мірою авторові допомогу в цьому надало сумлінне вивчення творів і документів XVII–XVIII ст., їх мови, стилістики, що знайшло яскравий вияв ще у «Крові по соломі». Завершується цитований фрагмент у дусі 1920-х років, із вживанням популяризованого формалістами прийому оголення прийому: «Тож гадаючи, що вся ота наша пригода й так описана буде прудкими італійськими друкарями, повідомлю щонайкоротше <…>» [Кас, с. 48]. Автор прямо натякає на твір Марнавізіо, який і став основою та першопоштовхом до статті Ю. Мицика, а згодом – до есею і роману В. Медведя. «У тому ж таки Палермо дійшли рішенця щодо долі полонених турків, гадаючи, що не гідною справою буде збагачуватися людьми хоч би й басурменської віри, тож визволено було й розкуто двадцятьох двох турків, і в тому ж Палермо залишили свій корабель на 1112 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ласку Фердинанда ІІІ, відмовившись взяти з нього гроші, що вони становили тисячу п’ятсот реалів, але попросили два суденця, бригантину й тартану, та й на них доправилися до Неаполя, а взгоді й до Рима <…>» [Кас, с. 48] і т. д. Можемо також відзначити вже традиційне для В. Медведя поєднання кількох речень зі статті Ю. Мицика при переказі-відтворенні в одне розлоге речення. А в наступному абзаці майже дослівно переказує вже текст статті Юрія Мицика (який, своєю чергою, переказує брошуру«реляцію» М. Т. Марнавізіо. Переказ Вячеслава Медведя переводить науковий стиль статті в уже звичний синтез стилю «коднянського» наратора зі стилем листів XVII ст. На наступній сторінці «коднянсько»-«якимовським» мовленням відтворюється текст А. Кримського з описом морської битви під Лепанто [Кас, с. 49], а ще на наступній сторінці стилізований лист Якимовського до Хмельницького відповідним мовленням відтворює виклад історії зміни римських пап від середини XVI ст. до 1620-х років, яку В. Медвідь запозичив із «Прогулянки Римом» Стендаля [Кас, с. 49–50] (у цьому фрагменті В. Медвідь помилково зазначає 1546 рік як рік смерті Павла IV, в миру ДжанП’єтро Караффи, який насправді помер у 1559 році). Видається доречним згадати те, як писав Юрій Андрухович «Перверзію». «Я провів у Венеції нецілу добу, а через два роки і дев’ять місяців почав писати про неї роман (До речі, В. Медвідь ходив на пароплаві “World Renaissance” через Дарданели й Егейським морем, тобто теж побіжно споглядав той простір, який потім відтворювати в “Касимбекові”. – М. В.) <…> У моєму розпорядженні були: надзвичайно добрий і докладний, виданий у Фалька, план міста, трохи приватних фотографій <…> і куплених у кіоску серійних поштівок. <…> я обклався кількома знайденими в бібліотеках і позиченими у друзів путівниками, польськими та російськими» [Анд, с. 77]. Потім до цього додалися описи Венеції авторства «Франческо Аполлоні і Россано Россі» [Анд, с. 79–80], а ще «на світі існує сто тисяч творів мистецтва, присвячених Венеції» [Анд, с. 77]. Щоправда, Ю. Андрухович не цитує чи близько до тексту не переказує джерела, які осягав перед написанням «Переверзії», але весь текст його роману складається зі стилізацій під різні літературні, публіцистичні та інші жанри у дусі «Улісса» Дж. Джойса, що споріднює його з В. Медведем та його «Касим-беком». Однак повернемося до першої, «думної», частини «Касим-бека». В. Медвідь поділяв думку Ю. Мицика «про достовірність змісту билин, дум, історичних пісень слов’янських народів, в яких відбилися конкретні факти далекого минулого» [Миц, с. 109], особливо «Думи про Самійла Кішку». Тому в першій частині «Касим-бека», переповідаючи «думним» стилем реальну втечу галерників із Мітіліни до Італії, Вячеслав Медвідь 1113 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) проводить персонажів роману Чорним морем до січовиків, як це було традиційним сюжетним розвитком подій у народних думах. Як же відбувається цитування і стилізація у цій «думній» частині роману? Ввівши в канву першого абзацу окремі фольклорні вислови і прийоми, вже у другому абзаці письменник дослівно, зі щонайменшими відхиленнями, насамперед – без розбивки на верси, наводить початок української народної думи «Буря на Чорному морі»: Аж ген посеред самого моря на білому камені то ж там сидить ясен сокіл-білозірець, а й низенько голову ік каменю тому склонив, та й він жалібно квилить-проквиляє, на небо святеє, ще й на море іспильненько поглядає» [Кас, с. 34]. Опис бурі, що насувається, з думи перегукується з реальною історією Марка Якимовського і Касим-бека і вмотивовує зупинку галер на Лесбосі, аби перечекати негоду. Тому наступний короткий абзац уже не «думний», а переказ статті Ю. Мицика. Уже початок наступного абзацу – знову дослівне відтворення думи, тільки вже іншої – «Думи про Самійла Кішку»: «Три галери, трьома цвітами процвітані, мальовані, златосиніми киндяками пооббивані, гарматами арештовані, турецькою білою габою покровені <…>» [Кас, с. 34]. А далі відбувається поступове злиття тексту думи з реальною історією втечі бранців у 1627 році, яке триватиме протягом усієї першої частини роману: «<…> турецькою білою габою покровені, пристали у Широкому порту Метеліни, а четверта галера, трьома цвітами процвітана, златосиніми киндяками пооббивана, гарматами арештована, турецькою білою габою покровена, кинула якір у Вузькому порту, за третину милі од берега» [Кас, с. 34]. У творі В. Медведя повторюються традиційні мотиви дум: важке, стражденне життя галерників-каторжан, галерництво як справедлива покара за нешанобливе ставлення до співвітчизників, насамперед до батька-матері, за непослух до настанов «гетьмана запорозького», прагнення повернутися до омріяного спокійного життя вдома. Виклад тексту позначений чималою кількістю постійних епітетів, повторів («Лях Бутурлак, ключник галерський, сотник переяславський, недовірок християнський», інколи з доповненням «що був тридцять літ у неволі, двадцять штири як став по волі, потурчився, побусурманився для панства великого, для лакомства нещасного»), риторичних фігур («Господе милосердний», «ти, земле турецькая, віро бусурменськая»), накопиченням однорідних присудків, односкладних узагальнено-особових речень («до ряду знову саджати, кайдани на руки, на ноги надівати, червоної таволги по два дубця брати, по шиї затинати, кров християнськую долу проливати») тощо. 1114 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Стилізація під наративні властивості думи призводить до того, що реалії історії Якимовського–Касим-бека теж підлягають тим особливостям. І вже Касим-бек теж згадується в тексті з постійними епітетами як невід’ємними його атрибутами: «Касимбек, адмірал олександрійський, губернатор Даміати і Росетти, єгипетських провінцій у дельті Нілу», – і таке його атрибування у повному чи коротшому варіантах («Касим-бек, адмірал олександрійський») кілька разів повторюється в першій частині роману. Більше того, «думна» нарація органічно охоплює в «Касим-бекові» навіть запозичення з Корану, і це попри те, що в думах постійно утверджувалося неприйняття віри «бусурманської», торжество християнства над ісламом. Касим-бек зачитує 109 суру Корану «Невіруючі», чи «Гяури». Але робить це у наративних традиціях дум, що поєднуються з традиційними наративними рисами оповідачів попередніх Медведевих творів. Ось як звучить 109 сура Корану в одному з перекладів його смислів українською мовою: «Скажи: “О ви, невіруючі!/ Я не поклоняюся тому, чому поклоняєтеся ви,/ а ви не поклоняєтесь тому, чому я поклоняюся!/ Я не поклоняюся так, як поклоняєтеся ви,/ а ви не будете поклонятися так, як буду поклонятися я,/ вам – ваша віра, а мені – моя!”» [Кор, с. 601]. А от як ту саму суру перекладає-переповідає наратор роману Медведя: «О, нечестивці! Я не обожнюю те, що ви обожнюєте, і ви не побожники того, що є для мене є побожнюваним, і я не побожник того, до чого ви побожнюєтеся. У вас своя віра, у мене своя!» [Кас, с. 35]. Ніби той же самий текст, але це не лише переказ смислів Корану, а заодно й притаманна для українського фольклору нарація, і притаманне для медведівського наратора мовлення з їх «нечестивцями», неологізмами-оказіоналізмами «побожники», «побожнюване», «побожнюєтеся», що сприймаються як звичні мовні форми, не виокремлюються різко, як це найчастіше буває з оказіоналізмами. Синтезуються не лише наративні риси, персонажі «реляції» Марнавізіо й української думи, відбувається також накладання художніх просторів. Так, Касим-бек «до города Метеліни прибуває, усю ніч з дівкою Санджаківною пробуває» [Кас, с. 40], але Марко Якимовський до козаків так «промовляє»: «ви, козаки-молодці, добре, братіє, майте, од города Метеліни забігайте, турків-яничарів упень рубайте, которих живцем у Чорнеє море бросайте» [Кас, с. 40], і згадки про «Чорнеє море» кілька разів у «думній» частині повторюються, хоча «Метеліна» міститься на Лесбосі, який омивається Егейським морем, однак про якесь інше, крім Чорного моря, у тексті жодного разу не згадується. Перебіг повстання на турецькій галері в Метеліні, діалоги Ляха Бутурлака й Марка Якимовського, пильність турків, насамперед Касим-бека, щодо належного ув’язнення 1115 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) бранців, майже повністю вкладається в сюжетні перипетії та мовно-стилістичні формули «Думи про Самійла Кішку». Тому в фіналі бранці прибувають до «Тендров-острова», до «гетьмана запорозького» Семена Скалозуба, а головне – опиняються за крок до рідних поселень і батьків, родини, чиї молитви були вирішальними у визволенні галерників. У «Касим-бекові» В. Медвідь створює ще одну «думу» – «Про Марка Якимовського, – яка органічно вписується в чималу низку українських народних дум. Уже йшлося про те, Вячеслав Медвідь перейняв від Юрія Мицика тезу про велику історичну достовірність українських дум, яка синтезується з концентрованим узагальненням у них. Ю. Мицик наводить численні приклади повстань і втечі галерників разом із «кадиргами» чи то на Чорному морі в гирло Дніпра, чи то в Середземномор’ї до італійських теренів [Миц, с. 110–111]. Медведева «дума» в «Касим-бекові», з одного боку, абсолютно традиційна, з іншого боку, відтворює окремі неповторні риси повстання галерників під проводом Якимовського. Неповторність сучасної таки «думи» в романі В. Медведя постає на останніх сторінках твору, коли письменник після листів Якимовського до Хмельницького знову повертається до «думної» нарації, вкладаючи в уста оповідача розмисли, які опосередковано відтворюють історіософські міркування автора з висоти сучасних знань та переосмислення міжнаціональних взаємин і державницьких інтенцій після початку війни Росії проти України в 2014 році. Умовна друга частина «Касим-бека» написана у вигляді листів Марка Якимовського до Богдана Хмельницького у 1628, 1648 і 1651 роках. Точнішого датування немає, крім року, але дата другого листа – це рік початку Визвольної війни, коли ще визначалися мета і завдання повстання, й листи Якимовського були ніби своєрідною «підказкою» для Хмельницького із сучасності від автора твору. Із цією метою відбувається часове зміщення в романі: Марко, який очолив повстання і втечу галерників із неволі у 1628 році, з якихось таємничих причин залишається в Італії щонайменше до 1651 року та шле козацькому гетьманові листи з напіврозвідницькою інформацією й повчальними розповідями з історії власних мандрів, османських правителів, ісламу, українськопольських і українсько-московських взаємин. Ще в першому листі, оповідаючи про Ляха Бутурлака і його напівбожевільні розповідімарення, Якимовський нібито випадково переказує Бутурлакові спогади про османських султана Баязіда ІІ Святого. Із позірно хаотичної розповіді, перестрибування з однієї події на іншу, від Баязіда до Ляха і «сеньйора Барберіні» та знову до Баязіда постає історія Лепантської морської битви та її наслідків. Попри те, що згадується назва султана «Святий», у цій нібито хаотичній розповіді жодним словом не згадується про «святе» 1116 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) життя Баязіда, про його відхід від державницьких справ, упадання в науку та містичні вчення. Натомість наголошується на першій частині його правління, на першій морській перемозі над венеційцями та їх союзниками, на його енергійних заходах із освоєння відвойованих земель і обсадження їх вірними підданцями. Більшу частину другого листа становить така сама нібито розхристана розповідь Якимовського про султана Селіма Грізного (Явуза), сина Баязіда. Оповідь про Баязіда в першому листі, про Селіма – у другому – це вже згадуване стилізоване під епістолярій XVII–XVIII ст. цитування, на цей раз «Історії Туреччини» Агатангела Кримського. На відміну від попереднього «цитування» Й. В. Гете, Стендаля, Г. Мелвіла, тут немає послідовного викладу тексту А. Кримського. Оповідач М. Якимовський перестрибує від розповіді про прихід Селіма Грізного до влади та знищення всіх можливих родичівконкурентів, про намір винищити християн у своїй державі, про винищення десятків тисяч «невірних» шиїтів, про запеклу боротьбу з Персією та перським шахом Ісмаїлом, із єгипетськими мамлюками, до розповіді про педерастію Селіма, знову про винищення шиїтів, про дивну прихильність до курдів тощо, і все це як переказ хаотичних розповідей Ляха Бутурлака. Складається враження, що химерні розповіді про Селіма є не більше ніж відтворенням «збожеволеності» Ляха, як її називає сам Вячеслав Медвідь. Попри всю, одначе, химерність і хаотичність розповіді про османських султанів, поступово все більше прозирає єднальна нитка наративу: у другому листі лише побіжно згадується Баязід, якого, на той момент уже слабовольного правителя, син усунув від влади і потім отруїв, натомість розписується його потужність і державницька наполегливість у першому листі; попри свавільність і жорстокість Селіма, постійно наголошується його енергійність того-таки державника, заховання за несподіваними, навіть екстравагантними задумами й учинками далекоглядних планів правителя. Виструнчує й об’єднує розповіді підсумок, що формулює Якимовський як настанова Хмельницькому на основі турецького державницького досвіду: «й що ж нам каже та історія завоювань і пограбувань, а не що інакше, а як нашій милій Україні усе змагатися з рештками усіляких завоювань, бо що-но якась імперія здолає іншу імперію, то тріски посипляться і на нас, й так нам змагатися од віка й до віка <…>» [Кас, с. 54]. У третьому листі, написаному в 1651 році, після поразки під Берестечком і білоцерківськими сумнівами Хмельницького, цю думку буде продовжено та доповнено: українці занадто часто у вирішальні моменти впадають у сумніви, в гуманістичні роздуми замість рішуче доводити справу до завершення, виконувати призначене історією й долею, незважаючи 1117 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) на ймовірні жертви власної та чужої людності, на потенційну можливість жити в мирі та злагоді з войовничими сусідами. «<…> там, де рокується цілковита перемога, враз украдається сумнів, і вся наша вкраїнська імперія повивається передчуттям ще якоїсь навали <…> ми, у спромозі перемогти всенький світ, не знайшли порозуміння межи вірою і мечем, межи помстою і милосердям, а вже як судилося стати за крок до цілковитою перемоги, ми впадали у сумнівання й дошукувалися йнакших володарів, що вони котрі, пообіцявши свободи і вольності, ще більш поневолювали ці беззахисні землі… … та не той час і не та година, аби у зневір’я западати, бо ж і нам велено розійтися у всі сторони, об долі вкраїнській оповіщати, набувати йнакших знань і дочікуватися слушної днини…» [Кас, с. 57, 61]. Можна припустити, що тут є приховане цитування й останніх версів «Берестечка» Ліни Костенко: «Не допускай такої мислі,/ що Бог покаже нам неласку./ Життя людського строки стислі./ Немає часу на поразку» [Кост, с. 157]. Для перемоги треба зреалізувати своє історичне призначення, і як це зробити, «підказують» образи Касим-бека й Ляха Бутурлака. Турецький контекст дуже важливий для змісту «короткого» роману В. Медведя. Якщо в «Галернику й наглядачу» Касим-бек залишається на мітілінському березі й надалі до нього оповідь не повертається, хіба що в гіпотетичних розмірковуваннях про ймовірну зустріч турецького адмірала з ватажком галерників-утікачів, то в романі цей персонаж бере активну участь у подальших подіях. Образ Касим-бека з певного моменту стає двійником образу Ляха Бутурлака, коли йдеться про вже згадувану збожеволеність. Лях не переповідає давні події як давні, а робить себе сучасником султана Баязіда, битви при Лепанто майже півторасталітньої давнини, переконливо виголошує вагомі й сумнівні власні тези, так само відтворює беззаперечну переконаність у власних словах і вчинках Баязіда. Про Касим-бека повідомляється, що є звістки про його проповідництво «юрбам базаровим», насамперед про розповіді про зустріч арабів – сучасників Пророка Мухамада – з візантійським імператором. Маємо вибагливу наративну своєрідність у цьому текстовому сегменті роману, яка є стилізованим цитуванням через кілька «голосів» праці Абдуррахмана бін Абдулькаріма Аш-Шиха – біографії Пророка та історії становлення ісламу [Абд]. Так ось: «голос» автора «голосом» листа Марка Якимовського переказує проповіді-марення «голосу» Касим-бека, який переповідає історію ісламу з «голосу» Аш-Шиха. У цих розповідях-проповідях колишній турецький адмірал XVII століття називає себе свідком і учасником подій тисячолітньої давнини, ще за життя 1118 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Мухамада, коли родич Пророка і тоді вороже настановлений до Нього Абу-Суф’ян давав свідчення візантійському імператору Іраклію. А з часом Касим-бек «звістує» взагалі неправдоподібні речі, що це не Абу-Суф’ян, а він особисто ледь не навернув до ісламу Іраклія. Здавалось би, вигадування, брехливість Ляха Бутурлака й Касим-бека – очевидні. Але «наслухаючі Касим-бекових оповідок схвально гомоніли, визнаючи за ним і родацтво із Мухаммадом, і його послання перед імператором Іраклієм, і його правдиві свідчення, та ще й більшою вірою переймалися, як це Касим-бек урочистим голосом переповів Послання Мухаммадове» [Кас, с. 55]. У чому ж причина, що вірять слухачі неймовірній присутності в далеких часах на століття тому Ляха Бутурлака й Касим-бека «й пробачають» їм, коли кожен із них «котре слово перепоставить» [Кас, с. 56]? На це дається ледь не пряма відповідь у романі. Головне – це сенс, сутність того, про що розповідаєш зі щирою вірою у сказане, бо «зміст того послання не змінювався, бо гріх не в тім, а в тім, коли тлумачі піддають сумніву і те послання, а й те, чи був насправді Посланець» [Кас., с. 56]. Через таку щиру проповідь, із використанням неймовірного зміщення часових континуумів і учасників епохальних подій, розкривається справдешнє покликання Касим-бека (значно меншою мірою – Ляха Бутурлака) як проповідника й духовного провідника, яке значно важливіше й вище за можливість знову повернутися на службу «якимось» адміралом: «всі наслухаючі й спозираючі Касим-бекові шанувальники бажали мати його за проповідника, а не якогось там войовника-адмірала на морських обширах імперії, і навіть пошепки межи собою допевнялися, а чи не він, той Касим-бек, є новим посланцем Аллаха, і чи не він обдарує їх новою надією на живоття інакше <…>» [Кас, с. 56]. Отже, щира переконаність у проповідництві робить навіть хибний контент проповіді правдивим і переконливим, таким, що «оволодіває масами», веде їх за собою. Побіжно можна зауважити, що таке переміщення у часі, нарація «голосами» інших людей у тих часопросторах, у яких оповідач ніколи не був, становить сутність художньої літератури, й письменникові «вірять» настільки, він є настільки переконливим, наскільки повно й аргументовано відтворив-створив ті часопростори, уже власні, наскільки переконливими є смисли, що він їх створив. Конкретним яскравим прикладом цього є і «роман-цитата» В. Медведя «Касим-бек», у якому важливо не те, наскільки точно автор передав у «цитатах» тексти оригіналів, наскільки автор у «цитатах» «котре слово перепоставить», стилізує оригінали. Важливим є збереження внутрішнього змісту оригіналів і «послання», яке створилося в результаті поєднання «цитат». 1119 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) А послання в «Касим-бекові» й у світовій історії створюють, як переконує роман, ті, кого В. Медвідь називає «збожеволілими», «тих причинуватих і блаженних», аналогами яких можуть бути «геніальні божевільні» світової літератури давніх і близьких часів. У романі в другому листі Марко Якимовський узагальнює цю думку про «збожеволеність» як невід’ємну потребу проповіді будь-якого великого наративу, його життєздатності та життєствердності: «божевілля стає за таку собі визнаку цього часу, й не так те що зовстрінеться десь на базарі причинуватий, але й імперії будуються на засадах божевілля й переінакшення знань і подієвищ, і вже той час, коли світ можна поділяти на які завгодно володіння, бо комусь кортить підбити світ під свою руку і віру» [Кас, с. 55–56]. Щоби «підбити під свою руку», треба, отже, передусім «підбити під свою віру». Саме такий сенс послання Богданові Хмельницькому в другому листі від 1648 року. Замість сумніву вождь чи проповідник повинен «збожеволіло» пройнятися своїми ідеями, навіть якщо вони хибні, так само «збожеволіло» проповідувати їх, ведучи новонавернених «вірян» за собою. Така максимальна перейнятість власними чи запозиченими ідеями й інтенціями не дозволить зупинитися на половині дороги, змусить звершити задум до повної реалізації. Очевидно, таку перейнятість людини й етносу М. Гумільов називав пасіонарністю. Визначаючи, в чому полягає пасіонарність українства, Марко Якимовський «підказує» її Богдану Хмельницькому як провідникові української нації. Якимовському, а заодно не стільки Хмельницькому, як сучасному читачеві, «підказує» її автор, конденсуючи на основі першоджерел, які він цитує в романі «Касим-бек». 1. Абдуррахман бін Абдулькарім Аш-Шиха. Мухаммад – Посланець Аллаха. Б.м. : Б. в., б. д. 82 с. 2. Андрухович Ю. Лексикон інтимних міст: Довільний посібник з геополітики та космополітики. Київ : Meridian Czernowitz, Майстер книг, 201. 480 с. 3. Гете И. В. Итальянское путешествие // Гете И. В. Собрание сочинений в десяти томах. Том девятый: Воспоминания и встречи. Москва : Художественная литература, 1980. [Электронный ресурс]. Режим доступа: http://loveread.ec/read_book.php?id=87064&p=38 4. Коран: Переклад смислів українською мовою / Переклад з арабської Михайла Якубовича. Київ : ДУМУ «УММА», 2017. 608 с. 5. Костенко Л. Берестечко : історичний роман. Київ : Український письменник, 1999. 157 с. 1120 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 6. Кримський А. Ю. Історія Туреччини: звідки почалася Османська держава, як вона зростала й розвивалася і як досягла апогею своєї слави й могутности. Київ; Львів : Олір, 1996. 287 с. 7. Медвідь В. Касим-бек // Київ. 2020. № 5–6. С. 34–62. 8. Мелвилл Г. Дневник путешествия в Европу и Левант. [Электронный ресурс]. Режим доступа: https://www.litmir.me/br/?b=19573&p=1 9. Мицик Ю. Повстання слов’янських невільників-веслярів на турецьких галерах у XVII ст. // Україна і Польща в період феодалізму. Київ : Наукова думка, 1991. С. 105– 111. 10. Полтавець С. В. Українська політична думка середини XVIII століття. Київ : Світогляд, 2009. 170 с. 11. Стендаль Ф. Прогулки по Риму // Стендаль Ф. Собрание сочинений в 15 т. Т. 10. Москва : Правда, 1959. 671 с. 12. Стороженко І. С. Богдан Хмельницький і воєнне мистецтво у Визвольній війні українського народу середини XVII ст. Книга перша: Воєнні дії 1648–1652 рр. : наукове видання. Дніпропетровськ : Видавництво ДДУ, 1996. 320 с. 13. Стороженко І. С. Богдан Хмельницький і воєнне мистецтво у Визвольній війні українського народу середини XVII ст. Книга друга: Генезис, еволюція та реформування організаційної структури Січі : наукове видання. Дніпродзержинськ : Видавничий дім «Андрій», 2007. 418 с. 14. Ярошинський О. Б. Волинь у роки Української національної революції середини XVII ст. Київ : Видавничий дім «Стилос», 2005. 460 с. 1121 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) THE EXAMINATION OF KOSTEM OLIVE OIL MUSEUM IN TERMS OF, LOCATION, ARCHITECTURE, EXHIBITION AND COLLECTION Sinem KURTURAL KARAKUNDAKOĞLU PhD. Student, Dokuz Eylul Univercity, Social Science Faculty, Department of Museum Studies ORCID NO: 0000-0001-9880-4979 ABSTRACT This paper aims to set forth that museums are places that transfer tangible and intangible cultural heritage to future generations through exhibitions and collections. Kostem Olive Oil Musueum falls under the concept of olive oil procdution techonologies and gastronomy musueum. This research was conducted through literature review, and by paying visits to the Musueum. In Kostem Museum, olive oil production through the centires are exhibited. In the museum there is an organic farm in the back yard. Fine dining restaurant is at the entrance, facing the front yard. There is a café and market shop where the visitors can buy organic farm products as well as olive products and books. In the future Musueum will have a vine tasting facility in the Museum area. The meeting hall is used for educating the young and old generqations about olive oil history. In this study, metaanalysis method was applied and the data were analysed through content analysis. According to the results of the research, it was determined that the Kostem Museum is a very good example of transferring tangiable and intangible heritage to next generations. Keywords: Olive oil Museum, rural architecture, gastronomy museum, olive INTRODUCTION This Museum is an industrial museum which combines gastronomy, industrial machines and tourism. Kostem museum supports the preservation and development of local culture. In gastronomy tourism, gastronomy museums have a very important place in order to enable the tourist to get in touch with the culture of a region and to connect with its past, traditions, historical and cultural heritage (Kurgun and Özşeker, 2015: 36). It would be unfair to describe the Köstem Museum only as a gastronomy museum. This museum is also a machine technology museum that explains how olive oil is produced through our the history. It can be stated that it is an industrial museum. METHOD The research was carried out in Urla, Köstem Olive and Olive Oil Museum. This museum is a museum with the theme of olive and olive oil, where information about the production of olives and olive oil, its usage areas is given, production stages are introduced, and olive oil is tasted. It is a private museum affiliated to the Ministry of Culture and Tourism. The research was carried out by visiting the museum in person and by reviewing the literature. In addition, interviews were held with museum officials and owners. 1122 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) RESULTS The museum was established in a total area of 20 thousand square meters in 2017. It has a total closed area of 5 thousand 650 square meters. The landscape of the garden of the museum was made in an arberatum logic, and local plants were always used. The location of the Köstem Olive Oil museum was built on the highway in the Zeytinler Mahallesi (village) of the Urla district of Izmir. This road is in an area where there is a very heavy vehicle traffic during the summer months. Zeytinler is very close to the highway exit. The region is a place where olive and olive oil production has been intense throughout history and there are still thousands of olive trees in the area. The location of the museum is suitable for building additional facilities if needed. It is very easy for the guests to find the museum who want to visit the facility. Agricultural products produced in the agricultural areas around the museum are sold by the farmers on the way to the museum throughout the year. Visitors who want to buy the local Çeşme melon, chickpeas, olives, olive oil and other products naturally pass in front of the Köstem Olive Oil Museum. The location of the museum increases the recognition of the museum. Museum Architecture and landscaping complies with modern museum requirements. There is a has a large car parking lot, which is located inside the museum area. There is no shortage of parking. As soon as you get out of your vehicle, encountering the artifact from the history of olive oil production takes the visitors on a journey through time. In the area where you park your vehicle there is a garden, there are old olive oil press stones, oil presses, historical wind mill, oil resting pools with flowers planted in, small manual millstones belonging to all periods, stone mortars, old olive tree roots and a small pool . There are also turtles and fish in the front garden with an ornamental pool. In the backyard, there are chicken coops and various birds. Also, goats, sheeps, ducks impress all visitors from children to older. The small art gallery in the parking lot offers hand made art for sale for the guests. The exterior and interior architecture of the Köstem olive oil museum building was inspired by the architecture of old olive oil factories. At first sight it looks like an old olive oil factory. The building is likened to old olive oil factories by using wrought iron and brick making materials on its walls and decor. While visiting the inside of the museum, you get the feeling of visiting the restored version of an old olive oil facility. The artifacts exhibited in the museum cover the production technologies of olive oil from ancient times to the present. There are manual olive oil production equipment used in olive workshops and factories used throughout history, manual olive crushing mills, oil resting pools, ancient human and animal powered oil presses, amphoras, an example of a ship carrying amphoras, oil containers and weighing instruments. 1123 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Picture:1 Source: Taken by the researcher The steam turbines produced by the Rankin & Demas factory, which started to produce the first industrial machines of the Ottoman period in İzmir in the 19th century, are also of great importance in terms of having restored real examples of olive crushing mills and oil presses within the museum. While Rankin & Demas factory was working, it was exporting steam turbines and oil factory products to Greece, Italy and England. With this aspect of the museum, it is also important in terms of exhibiting the process of the coming of Ottoman and Izmir industrial history. The historical grocery store in the museum section, the containers in which olive oil is packed, ethnographic items from the 18th and 19th centuries were used to display the development of the historical process. 1124 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Resim 2 Source: Taken by the researcher It is possible to buy the products of the modern oil mill, which was recently built to generate income for the sustainability of the museum, from the museum sales market. There are souvenirs, books, handicrafts and organic products in the same market. Again, you have the chance to taste olive oil products with the restaurant section and gastronomic cuisine that has opened recently. 1125 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Picture 3 Source: Picture taken by the researcher 1126 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Olive oil tasting days, film screenings, concerts, meetings, talks, exhibitions, workshops for children and adults, and events in the meeting hall of the museum enable the museum to make good use of marketing. Figure 1. https://zeytinyagimuzesi.wordpress.com/2012/10/06/muzeye-emek-verenler-ali-ertan-iplikci/ (Reached date 11.11.2021). 1127 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Picture 4. Source: Picture taken by the Reseracher 1128 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Kaynak: Araştırmacı tarafından çekilmiştir 1129 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Kaynak: Araştırmacı tarafından çekilmiştir 1130 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Şekil 2. https://zeytinyagimuzesi.wordpress.com/2012/10/06/muzeye-emek-verenler-ali-ertan-iplikci/ ( Visited date 11.11.2021). Picture 5. Source: Picture taken by the researcher CONCLUSION AND RECOMMENDATIONS In the museum, the founder of the Museum, Dr. Levent Kostem and his family is on site. It is a great advantage to be able to meet and have a conversation with a person who made his dreams come true at the Museum. A retired teacher is the person who drew and placed Ertan İplikçi's drawings in an ancient museum established for educational purposes. Why should we eat olive oil, which is the purpose of the museum? Information such as how olive oil was produced and how it was transferred meets you visually. It conveys the message of how future generations can eat healthy and why we should stay away from fast food. There are old olive oil factories belonging to different periods in the facility. These facilities were identified from the surrounding villages one by one and placed in the museum. These facilities, which were almost abandoned to their fate, came to life again inside the museum. The transfer of cultural heritage to future generations has been ensured by preventing the loss of cultural heritage. Additional facilities inside the museum are very successful in terms of sustainability, with a cafe, restaurant and wine tasting area, library and souvenir area. Roman workshops were collected from this region. Broken workshops were used as animal troughs. As a result, it is an exemplary museum in terms of architectural and cultural landscape. “It is important to protect the olive growing 1131 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) and olive oil production, which is one of the most important socio-cultural heritage elements of the Aegean region, and therefore the building stock that hosts agro-industrial production”. (Manisa, K. & Yerliyurt, B. (2018)). Köstem Museum is a museum that has achieved this with its facility architecture. The museum conveys the message that olive trees are important and that the use of olive oil is used to raise healthy generations. For visitors who do not have technical knowledge, the historical journey of the industrialization of olive oil exhibited by this magnificent museum can be visited in more detail for each machine and facility by reading the QR code from the computer platform with an audio guide, but the video does not work. Investor can also buy this software. Picture 6 Source: Picture taken by the researcher 1132 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Picture 7 Source: Picture taken by the researcher 1133 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) References Çetin, M. & Küçükkömürler, S. (2019). Destinasyon Çekicilik Unsuru Olarak Gastronomi Müzeleri: Oleatrium Zeytin ve Zeytinyağı Tarihi Müzesi Örneği. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Turizm Fakültesi Dergisi, 22 (1) , 1-17 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/ahbvtfd/issue/46506/552368 Manisa, K. & Yerliyurt, B. (2018). BATI ANADOLU’DA ESKİ ZEYTİNYAĞI İŞLİKLERİ VE MİMARİ ÖZELLİKLERİ . TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi , (17) , 49-61 . DOI: 10.22520/tubaked.2018.17.003 Kurgun, O.A. (2016). Gastronomi Trendleri. H. Kurgun & D. Bağıran-Özşeker (Ed.), Gastronomi ve Turizm içinde (85-118). Ankara: Detay Yayıncılık. Internet References https://youtu.be/FjVh3s8J0P4 (Date visited 14.11.2021). https://zeytinyagimuzesi.wordpress.com/2012/10/06/muzeye-emek-verenler-ali-ertan-iplikci/ (Date visited 11.11.2021). https://kzmurla.com/muze-kompleksi/muzenin-koyleri (Erişim tarihi 12.11.2021). 1134 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) A REVIEW OF “TROY” IN THE CONTEXT OF FILM-REALITY RELATIONSHIP Ufuk GÜRAL Lecturer, Akdeniz University-Faculty of Fine Arts-Cinema-TV Department (left) Dokuz Eylul University, Faculty of Literature, Department of Archeology, Phd. Student ABSTRACT The relationship between cinema and reality can be examined in three subgroups. These are ‘the movies that claim that the events and main characters in the movie were real’, ‘films deal with stories attached to reality’ and ‘films unpretentious about being real’. As an interesting fact, , Wolfgang Petersen’s 2004 film “Troy” doesn't fit in any of these three options! It’s because “Troy”, which is based on one of the ‘mythological’ stories that reveal that they are not real with the surreal elements they contain, was presented to the audience in the Classic Epic format, purified from the gods, miracles and extraordinary powers, as an exceptional case. The main element that arouses curiosity in the audience of Epic Films is the reality of the events and characters shown in these movies. However, “how many movie protagonists were for real? The reason for this confusing argument is that historical movies being more associated with reality by the audience than movies set today. In Epic Films, the expectation about reality is whether the visual elements such as decor, costume, and production design fit the era they convey, as well as fidelity to the text. Keywords: Epic Films, Mythology, Reality, “Troy”, Archeology Introduction Photography, which became widespread in the 20th century, has been the most important step in the effort to determine the truth. The photographic camera, which was born with the evolution of devices to help drawing like Camera Obscura and Camera Lucida, detected reality as it was, unlike paintings which contains the imagination of the painters. Its difference would enable to turn it into an art of its own or a tool in the transfer of realistic works. Emile Zola’s statement which goes as: “You can’t say you saw the truth unless you see its photograph” gives us an idea about the function attributed to the photograph -which is accepted as evidence in the courts- at the time. When photography gained a let-go over time and turned into Film, this time it assumed a fictional function as well as documenting stories. At a traveling film screening in Africa, the audience’s asking “If it’s fiction, why wasn’t it represented in the form of a theatre?” gives an 1135 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) idea of the extent to which the photograph is identified with reality at the time. Cinema has handled issues that actually happened or could happen, not only in documentaries, but also in narrative films. The relationship between cinema and the reality has always been the subject of several studies, and it has been said that cinema was an illusion besides being disinformation. Given that George Melies is the principal at the Houdini Theatre, it can be humorously said that there is some truth to these allegations. When it comes to the cinema-reality relationship, Plato’s cave was given as the standard example. However, these arguments are mostly valid for political films, with regard to the use of cinema as a political tool. The subject that we will discuss in the context of “Troy” (D: Wolfgang Petersen/2004) is related to archeological films being true or not, deliberately put forward or unconsciously made mistakes. The Place of “Troy” in Authenticity Discussions The relationship between cinema and reality examines films primarily into three groups: Movies that claim to be real: They claim that the main characters and events were real. The dramaturgy in these films, where script was formed by making the facts a stepping stone, does not contradict with their claim to be real. Stories Attached to the Facts: In this option, there is an imaginary story attached to historical facts and persons. It is the most used style in contemporary cinema. In the movie “Escobar: Paradise Lost” (D: Andrea Di Stefano/2014), the life of the famous drug trafficker is given on the basis of the adventures of Escobar’s Nephew (who never actually lived in the real life) and the groom who came to the family with this marriage. Films that are unpretentious about being real: Films set in the Turkish War of Independence are a good example of these films. In these films, the actions of the unnamed heroes were embodied by the imaginary protagonists. The movie makes no claims that the characters were real. Detective films in Hollywood are prepared entirely on this basis. As an interesting fact, “Troy” does not fit into any of these three. Because “Troy”, which is based on one of the 'mythological stories’ that immediately reveal they are not real with the surreal elements they contain, was presented to the audience in the Classical Epic format, purified from the gods, miracles and extraordinary powers as an exceptional case. However, “Troy” constitutes the number one example in studies examining the relationship between cinema and reality. The reason for this is reality of issues such as whether Troy experienced such a war, the Legend of the Wooden Horse, whether Troy was in Çanakkale, and even whether a person named Homer lived or not has been discussed to this day. However, the facts we have mentioned are now accepted for today, and interesting evidences about the 1136 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) subject have emerged day by day. For example, a coin found in the region recently, on which a wooden horse and soldiers were depicted, is one of the hundreds of evidences connecting Troy to Çanakkale. Arif Müfit Mansel: “There is a consensus that Troy VII a, which is thought to be after 1250 BC, is the Troy of the epics. It is thought to be after 1250, because the end of the city came with a fire”(2011,p.24). It is claimed that Homer, who wrote his works with a Smyrna Dialect, which is still considered as the most advanced form of Greek Language, lived in today’s Bornova District of Izmir. “The Homeric Epics were written in the Ionian dialect mixed with the Aeolian dialect. This indicates that Ilias and Odissea were written in the border region where Ionia and Aeolia met, that is, around İzmir” (Mansel, 2011, p.38). As an intresting fact, many facts whose authenticity is disputed today were already accepted in antiquity, probably because the evidence was still standing. An example of this is Alexander’s visit to Akil’s tomb when he entered Anatolia. A recent example is the Atatürk’s preparation for the Dardanelles War by reading the epics of Ilias and Odessea. It is known that Atatürk studied the possible points of Ansac Down through the Ilias Epic. Archeological Facts related to “Troy” The main element that arouses curiosity in the mind of audience of Epic Films is the reality of the events and the characters shown in these films. The pratagonist portrayed by Russell Crowe in Ridley Scott’s 2000 movie “Gladiator” shows his face to Emperor Commodus in the arena in the most remembered scene of the movie, saying “I am Maximus Meridus, Commander of the Southern Armies”. Gladiator gives a way his identity in a so realistic way that in the minds of the audience raises the question of whether he was for real or not. But for a movie, does the protagonist has to be someone who really existed in the real life? In other words, ‘how many movie characters have actually lived?’. The reason for this confusing argument is that historical movies’ being more associated with reality than movies set today. In our study, we aimed to investigate the Film-Reality relationship in the example of a film made using Archaeological Data. However, we thought we wouldn’t be able to do this with films made in the 1950s and 1960s. The fact that a documentary film was made about the mistakes in Joseph L. Mankievicz’s 1962 film “Cleopatra”, gives an idea that these films could not claim reality in any way, in parallel with the limited possibilities of the time they were made. For this reason, we have chosen Director Wolfgang Petersen's 2004 film “Troy” a film from the Epic Films’ Perfection Period, that is, today. Wolfgang Peterson, who started his cinema career in Germany with the 1982 film “Das Boat” and continued in the USA made many successful films before. He became interested in 1137 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Turkish Archeology due to his step fathers being an archaeologist. Thanks to his friendship with Manfred Korfmann, Peterson participated in the excavations of Troy for several years in the 1990s, and gathered information from there during the preparation of the film. In our opinion, the most important factor in the success of the Troy, is that films being based on a concrete, realistic and therefore a believable scenario, free from mythology and legends, unlike “Helen of Troy”, which was made at the same time. In movies, we call the raw text which forms the basis for the Scenario ‘the story’. The story of ‘Troy’ is “Ilias” and “Odessea” epics written by Homer. According to “Ilias”, “King Agamemnon of Mycenae, who kept a large part of Peloponnes under his hegemony organizes a great expedition against Troy due to the abduction of beautiful Helena, the wife of her brother Menelaos, King of Sparta, by King Priam’s son Paris, who lived in the Trojan Castle named Ilion”.Ifhigenia, which is mentioned a lot in mythology, is the name of Agamemnon’s daughter, whom he sacrificed after the wind’s not coming out for the expedition. According to the legend, the two young people were actually written to each other as soon as they were born. “Helen of Troy” (D: John Kent Harrison/2003), takes the legend from the beginning and depicts almost all of which were devoted to Ilias. In “Helen of Troy”, Paris, who was born from Agamemnon's wife, is removed from the palace as soon as she was born on the warning of an oracle. The baby is left to die, but is raised by the shepherd who finds him. In “Helen of Troy”, Helen’s seeing the man she would marry on the reflection of water when she was a young girl, the beauty contest between the Three Goddesses to impress Paris, and Aphrodite’s victory by promising him Helen’s love is being displayed. However, in Wolfgang Peterson’s “Troy”, starting the film from a later period solved the problem of being freed from legends to a small extent. The film begins with the Aka League, led by Agamemnon, capturing the Kingdom of Pergamon. The soldiers, meanwhile, cheers for Akil. After the defeat of the Pergamon Warrior, who fought against Akil, the son of Ares (the God of War according to mythology) the King of Pergamon adhered to the agreement and surrendered the city without fighting. In those days, King Priam of Troy sends his son Paris to the festivities in Sparta, on the opposite shore of the Aegean. There, Helen and Paris, the young wife of King Menelaos of Sparta, see each other and fall in love. Paris kidnaps Helen to Sparta. First, let’s examine the city of Troy (Hittite Wilusa or Truwisa) from an archaeological point of view. Arif Müfid Mansel, he refers to the identity of Troy in his work entitled ‘Aegean and Greek History’, by saying: “The Trojan I and Troy II cultures (layers) which were founded around 3000 BC, appear as a whole and leave no doubt that the people who created them 1138 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) were Anatolian (…) In Hanaytepe, the dead were buried with their legs drawn back to their bellies. They lie in the Hocker Position” (Mansel, 2011). From the 3rd and 4th layers, dome type of furnaces, planned urbanization concerns and stone and metal works findings with precious stones such as Lapis were found in Troy. It gives the clues about the Asian identity of the city. In the seventh layer where the war took place, Troya has the appearance of a port city where the merchants from various parts of the world meet and therefore open to communication with other states. Since the city is at the entrance of the Dardanelles, at the intersection of the East and the West, the Aegean and the Black Sea, it has also been the most important center of intercontinental trade. Sparta, a city-state located on the Greek mainland, followed an expansionist policy during this period and took over the city-states in both the Aegean and the Greek mainland one by one. The period is the beginning of the period when the Greeks started to form Colonies. One of those who surrendered during Sparta’s struggle to establish a colony in the Aegean, which would be Ionia, was the Kingdom of Pergamon. Almost all of the films about Troy put emotional elements in the foreground. However, when we examine the issue by considering the facts of the period, there is no doubt that other factors have a share in the path to the war in Troy. We would like to address these issues one by one. In his book “Lydians”, Muzaffer Demir states that, “Tantalos and his son Pelops, who centralized his administration around Mount Sipylos and who is stated to be real persons, are defeated by Ilos, the ruler of the Trojans, who is said to be of Phrygian origin. The father and son have to immigrate to the city of Pisa”(2014, p.128). He points to a grievance here. As a matter of fact, Demir’s statement which goes: “During the Trojan (Ilion) War, (1230-1180 BC) Agamemnon, the son of Atreos, who is claimed to be descended from Pelopidai, seems to avenge his ancestors who were defeated by Ilos of Traia”(2014, p.128) emphasize the claim that Troy, which followed an aggressive policy at the time, actually paid the price for it. Arif Müfit Mansel, on the other hand, cites the economy as one of the causes of the war. According to Mansel, “Among the problems related to the spread of the Achaeans to the neighboring countries, the problem of the Trojan war is worth mentioning (…) “While the kidnapping of a woman was shown as the sole reason for the expedition in the Iliad, the economic relations caused a problem of Straits for the Achaean Trade, which was expanding day by day. It is seen that the Achaeans, who want to keep this trade in their hands, has a high probability of making expeditions here.” (2011, p.146). Eberhard Zangger, a Swiss researcher who has come to the fore with his research on the Luwians in recent years, looks at the event from a completely different perspective: “The greatest narrative of ancient times, 1139 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) namely the Trojan War, is an attack of the Greek Cities, which attacked against the strengthening of the Luwians” (Zangger, 2015). Analyzing “Troy” in the Context of Film and Reality Relationship In the paragraphs above, we tried to examine the fact that the only reason for the Trojan War was not love, by suggesting various possibilities. As can be seen, the screenwriter has brought the element that the audience wants to see to the fore. This supports the idea that Homer, the author of Ilias and Odyssey, which is accepted as the beginning of Western Literature, wrote his works in accordance with today’s Hollywood. Therefore, the next part of the saga is immediately transcribed into the film, except for a few changes. In the film, what changes the course of events is the abduction of Helen, the wife of the King of Sparta, to Troy by Paris, the son of the Trojan King. This is followed by the repulsed landing of the Aka League on the Trojan Coast. A ten-year siege on the Troy Coast could not yield any results and the ships belonging to different city-states completes their preparations to return. At this very moment, the nephew of Akil (played by actor Brad Pitt) who was among the soldiers is killed during a duel. Thereupon, the soldiers forming the Aka League prefer to fight instead of returning to their countries. As a strategic move, the Spartans built a large wooden horse and present it to Troy, as a farewell gift. Allowing the wooden horse with the soldiers inside to enter the city, Trojans causes to let the soldiers to infiltrate the castle. They burn down Troy and turn it into ruins. During the invasion, Akil is killed by an arrow hitting his heel. Priamos the King of Troy was killed, and some of the city’s notables were escaped. In “Odessea”, which is the continuation of the ‘Ilias’ the 10-year adventurous struggle of Odesseus, who fought in Troy, to return to his home in Ithaca is depicted. Troy, one of the rare epics set in Anatolia, was filmed in Mexico. This is not only related to the fact that Hollywood producers do not want to deal with bureaucracy in Turkey, but also has a lot to do with the producers’ concern to cut the costs by shooting in a country that is physically close to them. However, the fact that the clothes used in the film were woven in an atellier in Istanbul’s Grand Bazaar with a technique that has been used since ancient times is an indication that the authenticity of the film is not given up. This element of ‘reality’, which is being ignored in the background in the epics of the 1950s, became more effective in recent films thanks to the development of archeology science over time. The design of the round tents (which the Turks called Yurt) and close combat weapons used in the landing on the beach has always been a positive result of the recent excavations. Although the computer graphics, interior design and lighting used in the movie “Troy” were among the weak points 1140 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) of the movie, “Troy” has been rewarded for its meticulous work on decor, costumes, script and production with the worldwide success of the movie. As it will be remembered, in Joseph L. Mankiewic’s 1953 movie “Julius Caesar”, the characters generally speak with an English accent, sometimes even with a Scottish accent. In 1962’s “Spartacus” (Stanley Kubrick), the Americans played the slaves, while the British Actors played the Romans. For this reason, British actress Jean Simmons, who played the role of Varinia, hesitated in accepting the role, while American actor Marlon Brando had to speak with a British accent. It has become so taboo for nobles to speak with a British Accent in these films that even in the 2004 film “Alexander”, English actor Colin Farrell played Alexander. One of the positive aspects of “Troy” is that the actors speak English with a more understandable American accent. Epic films are expected to speak historical facts and be impartial. Here, the question of 'what is the truth' comes to the fore. As an interesting fact, for epic movies, sticking to the truth is sticking to what has been said, narrative, text, or myth. Katleen Sears, author of “Mythology 101”, talks about “Troy” and mentions that the film is disconnected from reality (in terms of weeding out the surreal elements in myth): “In 1956, Robert Wise “was aiming to reflect the truth as much as possible in his film “Helen of Troy”(…) “Troy” directed by Wolfgang Petersen uses the Iliad and other classics as sources, but in many respects it falls apart from these sources. For example, he does not refer to the decision made by Paris as the starting point of the conflict and does not reflect the active roles Gods and Goddesses played”(Sears, 2019,p.163). With these words, Sears actually expresses a phenomenon in the common subconscious. According to her, the reality is the historical information and sources written in the myth and taught until today. How authentic are these sources in a world where the history of humanity goes further and further thanks to the archaeological findings and historical facts were changing rapidly? What was believed in the past is being denied today. The best example of this is the discovery of a Trojan Layer called '-1', which has not been noticed until today. In such an environment, what does it mean to be faithful to science? In other words, how real is reality? Homer is not the only source describing the Trojan War. Sources other than Homer’s reported the event too and there are differences between the narratives of Homer and of those writers. A book named “Acta diurna belli Troiani/Invasion of Troy” was written about what happened in Troy under the pseudonym Dares Phrygius, who lived long before Homer. In the book, “Viewing Troy: Authenticity, Criticism, Interparation”, written about the 2004 film “Troy” and featuring articles from various authors, Jon Salamon, regarding the Acta: “In the 1141 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Medieval Ages, there was a group that opposed Homer’s interpretations. For this reason, the narratives of Dares and Diklis, which were thought to be Witnesses of the Trojan War were the most trusted in the Medieval Ages. They were originally written before Homer and being published at the beginning of the Medieval Ages”. Salomon adds that “Diktis was a friend of Ideomenus the Cretan, who has been at war while it is possible that Dares was Dares of Phrygia, one of the Priests of Hehpaestus mentioned in Ilias (…) The narrative of John Dryden, who made a translation of Ilias in 1699, is also similar to the narratives of Diktis and Dares” (Salomon, 2016, p.91-93). Ptolemaeus (in 1st Century A.D.) and the Claudius Aelianus (in 2th Century A.D.) mentions about the existence of Acta. “Isodore, in his Etymology, mentions Dares along with Moses and Herodotus: “According to Christians, the first of the historians was Moses who wrote about creation. According to the pagans, it was Dares of Phrygia who wrote the first history about the Greeks and Trojans. He was writing on palm tree leaves.” (Luvian Studies, 2021) The content of Acta was significantly different from Ilias. Acta was a supplement to the ‘Ephemeris belli Troiani/Trojan War Chronicles’ by Dictys Cretensis (Cretan Diktis). While Dares of Phrygia was looking at the events from the Anatolian Perspective and supporting Troy, Diktis was looking at the events from the Greek Perspective. The main theme of Ilias, ‘The Wrath of Achilles’ is better understood when one reads Dares’s writings. According to Dares: “Akil falls in love with Polyxena, the daughter of Priam, King of Troy. Priam says he will not give his daughter to Akil unless a permanent peace treaty is signed. Just like the text written by the Cretan Diktis, Akta tells the events rationally, without mixing the gods and heroes. Troy is defeated by the betrayal of Antenor and Aeneas. The two of them opened one of the doors one night and allowed the Greek forces to enter” (Luvian Studies, 2021). “Heroicus”, which is among the sources describing Troy and attributed to Flavius Philostratus, describes the events in Troy quite accurately from the spirit of Protesilaus, the first Greek to die in the occupation. According to Salomon, who finds the movie “Troy” closer to this source: “The most important scene of the movie is the Invasion of Troy, which is not found in Ilias”. As an interesting fact, according to Dio Chrysostom, who is known as Dion of Prusa and who lived between 40 and 115 AD, states that ‘the Greeks never conquered Troy' in the 11th of his Orations, called ‘Trojan’. Jon Salomon, in his article on the relationship between “Troy” and Reality: “Authenticity is a weak criterion for judging a movie like Troy because authenticity is a temporary element of knowledge that changes from generation to generation. If the film had been made in the 1870s on the work of Hendrich Schliemann, ‘Troy’, then it would have been authentic, but its authenticity wouldn’t stand 1142 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) after 20-30 years” (Salomon, 2016, p.91-93). By his words, he is mentioning the fact that legends were accepted as reality by the time. How real would a Troy Movie be seen by the audience, if it is made without showing the Wooden Horse? One of the first movies about Troy in a certain quality is the 1956 Robert Wise movie “Helen of Troy”. As an interesting fact, in this film, it is told that Helen’s escape created a pretext for the war and that the main reason was the other factors. Giorgio Ferroni’s 1961 film, “La Guerre di Troia/Trojan War”, “The Last Glory of Troy” (D:Giorgio Venturini/1962) and “Women of Troy” (D:Michael Cocoyannis/1971) were the other important works dealing with the topic. “Troy” is one of the four best films among the epics made in contemporary cinema, along with “Gladiator” and “Exodus”, both by Ridley Scott and “Agora” by director Alexandro Amanebar. While epic films take their subjects from the stories of Roman-related regions such as the Italian Peninsula, the Levant, North Africa, Hellas and the Middle East, the subject of “Troy” takes place in Anatolia. Prof. Dr. Rüstem Arslan: “Manfred Korfmann's shouting everywhere that Troy was an Anatolian City in the Bronze Age caused the enemies of Turkey and Anatolia to attack him unjustly” (Conveyed by Erbil, 2018,p.21). Therefore, Wolfgang Petersen’s sincere attitude towards the realization of “Troy” is something to be admired. The interest aroused in archeology by “Gladiator” in the early 2000s, also ensured the production of "Troy", which further reinforced this interest. Three Elements of Authenticity: Text, Visuality and Dramaturgy In our study, we tried to examine the Epik Film-reality relationship with the sample of “Troy”. It can be seen that the expectation for reality in epic films focuses on a few elements. One of them is fidelity to the text. This element brings together the discussion of Verity (data, truth shown to us) and Reality (Truth). In other words, how real is the truth shown to us? Another factor that we should mention here is the consultants who work in the films. The reality research of epic films is fdone by the story writer or screenwriter in the first stage. Then by the consultancy teams made up of some 4-5 persons formed in studios. Academic Advisors, on the other hand, are people who come into action after the movie is made with the aim to confirm the accuracy of what has already been done. They add prestige to the movie, in practice, with their names included in the ending credits. When it comes to the authenticity in the Epic Film-Reality relationship, another factor to be investigated is whether visual elements such as decor, costume, and space design fit the era they convey. While the architecture of the Interior and Exterior should be designed in accordance with the data, elements such as costumes and hair were made by experts in this 1143 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) field in order to be realistic. However, in these elements, obvious deviations can be found in accordance with the trends of the period in which the film was made. For example, in “Troy”, the general view of the city has been created with the artist’s imagination in a post-modern style, and the color chosen for the green dress of Helen of Troy was determined entirely in accordance with the trend of the kitsch. A third element is dramaturgy. In movies, while the story is a concentrated element, practices such as mise-en-scène, screenplay and dramaturgy are diluted versions of the story. Before uttering a historic word, Caesar might be taken two steps towards the senators in the senate, but what we see in the movie could be he has not even leave his seat. Scripting opens the scene presented with a single sentence in the treatment by using the techniques such as summarizing the events, uploading the words of several characters to a single character, limiting the dialogues that normally takes place in several places into a single place, creating non-existent characters, adding the fantasy especially in the dialogues. Historical films use historical facts as stepping stones and fill the gap with the screenwriter's imagination. “Troy”, on the other hand, showed only the events that are suitable to logic, in Ilias. Thus, the film transformed itself from Mythological Epic to Classical Epic. Considering that the mythological epics were not very popular today, we can easily say that this choice is appropriate and contributes positively to the film. Conclusion In an article published anonymously on the Film Site IMDB, the untruthful aspects of the movie “Spartakus”, which was made in the 60s, were written as follows: “Sir Laurence Olivier, while researching his role, saw that saddle had not been used in those years(…) The Graccius Character in the movie has nothing to do with the Gracchius Brothers in Roman history (…) Until the 7th century A.D. the stirrup had not yet been invented(…) Varinia says she was in Britannia, but Rome did not enter England before 71 B.C.(…) Crassus tells Caesar that his family is a member of the Patrician Party, but Patricia is not a party but the ruling upper class”. While we appreciate the author’s attention, we don’t desire some sites or people on the Internet to think that they have achieved a great success by examining and revealing faults in movies. Nor do we think that the filmmakers intended to make a purely documentary film. In epic movies characters are real while their use is fictional. A teacher at Essex County College in Newark, USA (who writes for IMDB under the pseudonym Eagle) finds the 1981 film “Massada” that depicts the confrontation between the Roman Commander in Judea and the Jews, so realistic he shows it to his students in the History of Civilization Course every year. İzmir Historian Yaşar Aksoy, on the other hand, is trying to express that catching the 1144 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) truth is not the goal by saying that the “Fictional story flows on the river of history”. Literary work approaches fiction to the extent that it distances itself from reality, and in this way, the viewer realizes that he or she is watching a work that has essentially come out of the world of imagination. As a result, when it comes to Historical Films, we can humorously say that the history told through myths is not much more realistic than the ones conveyed in the movies. In other words, we can reach historical facts thanks to Epic Films. Bibliography Academia, https://luwianstudies.academia.edu/EZangger Demir, Muzaffer, Prof., Lidyalılar, Mythos’tan Logos’a, Türk Tarih Kurumu Yayınevi, Ankara, 2014 Erbil, Ömer, “Troya: Arkeoloji’nin bilime dönüştüğü yer”, Hürriyet Kitap-Sanat Dergisi Eki, 6 Temmuz 2018 Luvian Studies Web Sitesi https://luwianstudies.org/frigyali-dares/03.01.2021 Mansel, Arif Müfid, Ege ve Yunan Tarihi, Türk Tarih kurumu Yayınevi, Ankara, 2014 Salomon, Jon, “Viewing Troy: Authenticity, Critisizm, Interparation” , From Homer’s Iliad to Holywood Epic. Edited by Martin Winkler, Wiley –Blackwell Publishing House, N.J., 2006 Katleen Sears, Mitoloji 101, Say Yayınları, İstanbul, 2019 1145 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) IMPACT OF THE EFFECTIVENESS OF REMUNERATION COMMITTEE AND ORGANIZATIONAL FACTORS ON PERFORMANCE-BASED MANAGEMENT REWARD AND CORPORATE PERFORMANCE Mohammadreza Mehrabanpour PhD, Department of Accounting and Finance, Faculty of Management and Accounting, University of Tehran, Farabi Campus, Iran. ABSTRACT During the last three decades, numerous studies have focused on the relationships between management compensation, corporate governance and firm performance. Studies on the design of management compensation plan and its effects on firm performance are related to those on agency problems arising primarily from the separation of ownership and control and the misaligned incentives between managers and shareholders. The misalignment of management incentives could lead to dysfunctional behavior that could affect firm value adversely. Hence, a proper design of management compensation plan is crucial to resolve the manager–shareholder agency conflicts. This study examines the relationships between a certain corporate governance related mechanisms i.e. the effectiveness of remuneration committee, and organizational i.e. factors ownership structure, and firm leverage and management compensation plan design, and how performance-based management reward affects firm performance. In the main market of Bursa Malaysia, 207 out of 828 companies in different industry sectors were randomly selected as a sample. This constituted 25 percent of the total listed companies which comprise more than 56 percent of total market capitalization. The results of this study indicate that corporate governance related factors such as the effectiveness of remuneration committee, and organizational factors such as ownership structure and firm leverage have a significant influence on the design of management compensation plan, which in turn affects firm performance. The results of this study show that it is the effectiveness of the remuneration committee rather than the existence of the committee that matters. Keywords: Remuneration committee, Organizational factors, Management reward, Corporate performance. 1146 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 1. Introduction The recent worldwide financial crisis which has been described by leading economists as the worst financial crisis since the Great Depression of the 1930s, has revived a deliberation on the question whether regulatory framework and corporate governance mechanisms such as management pay and rewards are effective and appropriate in the best interests of shareholders of corporations. Moreover, Bogle (2005) cited a series of unresolved challenges facing capitalism that had contributed to financial crises but had not been sufficiently addressed. In particular, he raised the issue of “manager's capitalism”, which he argued had replaced “owner's capitalism”, and resulted in the management operating the firm for their benefits rather than for the shareholders’ interests. In June 2009, the President of United States, Barack Obama and his key advisers introduced a series of regulatory proposals. The proposals addressed many issues including executive pay (Geithner and Summers, 2009, Obama, 2009). The President believes that “executive compensation -unmoored from long-term performance or even reality-rewarded recklessness rather than responsibility. And this wasn't just the failure of individuals; this was a failure of the entire system. The actions of many firms escaped scrutiny”(Obama, 2009). In other developed countries the situation is the same. For instance, the trends and regulations for management compensation towards a safer and sounder system in the UK are under the monitoring by the UK government. In February 2009,David Walker (2009) recommended some changes to corporate governance rules in the UK and improving the management compensation plan design. His report focuses on the practical steps, including structural and behavioural changes, that organisations would need to take. The financial turmoils of the past several years have made the weaknesses of regulatory structure even more apparent and the economic challenges call for a careful assessment of current regulatory approaches. Many features of management compensation, such as high and increasing pay packages, large option holdings, and generous severance pay, are often cited as evidence that the present compensation practices and corporate governance are seriously flawed(Geithner and Summers, 2009, Walker, 2009). In a number of cases, the literature has been able to provide economic justifications as to why inefficient pay arrangements and inadequate incentives for professional managers (CEOs and senior executives) to operate the corporations efficiently might be related to low firm performance. Accordingly, management compensation issues can be assessed within the corporate governance framework. 1147 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Even in developing economies such as Malaysia, assessing management compensation within corporate governance framework, also the effectiveness of regulatory framework and corporate governance mechanisms are issues of interest that have been emphasized to be investigated in some previous studies (Abdul-Rahman et al., 2005, Rashidah et al., 2005, Talha et al., 2009, Talha and Sallehhuddin, 2007). The roles of corporate managers i.e. CEOs and senior executives and the board of directors have been frequently debated in corporate governance reports and forums. The role of corporate management is a topic of significant interest in numerous corporate governance studies worldwide(Cadbury, 1992, OECD, 2004). The roles and responsibilities of corporate management are important in the governance of companies and have gained central attention. Accordingly, only with the presence of proper and effective governance mechanisms can the CEO and the board of directors be able to successfully steer the direction that the firm takes (Daily et al., 2002). Capital markets worldwide are sensitive to issues related to the effective performance of CEOs and the boards of directors within corporate governance framework. Also, investors pay attention to the performance of corporate management in general and to the management compensation in particular. Moreover, many research studies investigate the relationship between corporate governance mechanisms and firm performance. Since CEOs and executive directors play a key role in corporate governance, a number of investigations focused on the CEOs and executive directors related issues, for instance, effects of CEO succession on the stock and financial performance of public corporations (Davidson et al., 1993). Prior studies such as Shleifer and Vishny (1989),indicated that executive surveillance can improve the performance of listed companies. Furthermore, study of the management compensation as a mechanism to monitor CEOs and executive directors for efficient functioning of a contemporary firm in a modern economy is necessary(OECD, 2004). Also, some research studies showed that an effective board of directors could improve the performance of the company and increase shareholders’ wealth by monitoring corporate managers, in particular the CEO. The importance of corporate managers is due to the fact that they can act in the interests of shareholders by optimizing the use of business resources. The crucial role of the board of directors is therefore to ensure alignment of managers interests with those of the owners (Adjaoud et al., 2007). This study examines the relationships between a certain corporate governance related mechanism, the management compensation plan, and firm performance and how compensation might affect corporate performance. 1148 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 2. Research Questions This study aims to examine the relationship between management compensation and firm performance. Specifically the study attempts to answer the following questions: 1- What is the relationship between the quality of remuneration committee, also ownership structure and performance-based management compensation? 2- What is the relationship between performance-based management compensation and firm performance? 3- What are the relationships between the quality of remuneration committee, and firm performance? 3. Objectives of the Study The general objective of the study is to examine the relationship between performance-based management compensation and firm performance in Malaysian listed companies within corporate governance framework. Specifically, the study investigates: 1- The effect of the quality of remuneration committee on performance-based management compensation. 2- The effect of performance-based management compensation on firm performance. 3- The effect of the quality of remuneration committee, on firm performance. 4. Literature Review The literature showed that the main theory that used in majority of studies related to the management compensation is agency theory. The listed companies should set up a remuneration committee to provide greater objectivity, transparency and independence in setting remuneration. This fact has emphasised by majority of code of corporate governance. Remuneration should also be set to provide better reflection on directors’ performance and contributions to the company. Johnson et al.,(1996) classified responsibilities of directors into three largely defined roles, that is control, service and resource dependence. The control role entails directors monitoring managers as fiduciaries of shareholders. In this role, the responsibilities of directors include hiring and firing the CEO and other top managers, determining executive pay and otherwise monitoring managers to ensure that they do not expropriate Shareholder’s interests. The service role involves directors advising the CEO on executive and other managerial issues, as well as more actively initiating and formulating strategies. The resource dependence role 1149 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) views the board as a means for facilitating the acquisition of resources critical to the success of the company. In most firms, the board of directors establish a committee of the board known as the remuneration committee. The main objective of remuneration committee is to develop a remuneration policy to attract, retain and motivate top management who have the skills needed to achieve the company’s objectives year on year and which balances the interests of the shareholders, the company and its employees. Remuneration committee and its impact on the firm performance is one of the less investigated issues especially in the developing countries. Even though the study of management pay has been dominated by US-based studies, the issue has also been researched in few other countries (Tyson and Bournois, 2005). Remuneration committees, however, only emerged as a topic of academic study in the UK as recently as the early 1990s (Main, 1993), although the topic compensation committee has a longer research pedigree in the USA (Braiotta and Sommer, 1987, Harrison, 1987). Conyon (1997) in an examination of the influence of remuneration committee adoption in UK companies found that, in some circumstances, the adoption lowers the growth rates in top director compensation. Conyon and Peck (1998) investigated the effect of outside directors in remuneration committee decisions, and report that they enhance the pay-for-performance sensitivity. However, studies in the US by Anderson and Bizjak (2003) and Vafeas (2003) reported insignificant results on the influence of remuneration committee independence towards level of CEO pay. Sun and Cahan (2009)provided explanation for the mixed findings. Using a broader and richer measure of remuneration committee quality instead of just focusing on independence they show that the sensitivity of CEO compensation to accounting performance is related to the quality of the remuneration committee, for US companies with fully independent remuneration committees. According to the literature, there are two main methods to measure the quality of the remuneration committee. First, Sun and Cahan (2009) using a sample of 812 US firms, developed a broad and rich measure of compensation committee quality. They employed a composite score to comprehensively measure the multiple dimensions of compensation committee quality. Their findings imply that compensation committee quality depend on compensation committee characteristics. Six characteristics that they consider are as follows: 1) CEO Appointed Directors, using the proportion of CEO appointed directors on the compensation committee. 2) Senior Directors, using the proportion of directors on the 1150 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) compensation committee with 20 or more years of board service time for the current company. 3) CEO Directors, using the proportion of CEOs of other firms on the compensation committee.4) Director Shareholdings,using the percentage of shares held by directors on the compensation committee. 5) Additional Directorships, the proportion of directors with three or more additional board seats on the compensation committee. 6) Committee Size, using the number of directors on the compensation committee. This method is widely usedin developed countries mainly due to easy access to the required data. Second, Standard and Poor's and Corporate Governance and Financial Reporting Centre of National University of Singapore (CGFRC) conducted academic research in the areas of corporate governance. Standard and Poor's and CGFRC introduced Corporate Governance Disclosure Scorecard (2009) for different countries to research, disseminate and promote best and high quality practices in different aspects of corporate governance. Standard and Poor's and CGFRC introduced “Remuneration Matters Disclosure Scorecard” (2009) to examine the corporate governance practices of Malaysian companies. The analysis is based primarily on the disclosures made in the latest annual report. Standard and Poor's has been engaged in developing criteria and a methodology for assessing corporate governance practices since 1998 and has been actively assessing companies’ corporate governance practices since 2000. The proprietary methodology is based on a synthesis of governance codes and guidelines of global best practices, as well as experience in conducting detailed reviews of individual companies. Remuneration Matters Disclosure Scorecard (2009) assesses the disclosures regarding remuneration committee practices among the listed companies in Malaysia. The scorecard items reflect principles and best practices embodied in international corporate governance codes, suitably modified for the Malaysian environment. Most important issues in the scorecard includes existence and disclosure of remuneration committee, full disclosure and independence of committee members, remuneration packages, link between compensation and performance. Due to availability of data this method is more suitable for developing countries. Malaysian Corporate Governance Index in 2009 which introduced by minority shareholders watchdog group(MSWG, 2009), has been used the same methodology of Remuneration Matters Disclosure Scorecard (2009)developed by Standard and Poor's and Corporate Governance and Financial Reporting Centre of National University of Singapore (CGFRC). Management compensation structure is a significant area of research in corporate governance studies. It relates to the incentives of managers to permute the efficiency and performance of the corporation. 1151 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Management compensation including salary, other forms of cash payments (including stipends and allowances), vacation, leave with pay, employer-paid benefits, loans, use of car, car allowances, housing, tuition waivers, professional fees, and any other benefits received by a manager. A sound management compensation plan enhances firm's ability to attract, retain and motivate the key people responsible for company’s growth and success. Research on management compensation has drawn a lot of attention from economists in the past two decades, but most studies on management compensation are conducted in developed countries like the USA and UK, mostly due to data availability (Kato and Long, 2004). The investigation on the relationship between companies’ financial performance and management compensation attracted much academic attention for a long time. As early as 1776Adam Smith asked the querywhen he discussed that the separation of control and ownership in public listed companies had formed fewer incentives for expert managers to work efficiently in the companies. According to him, “the directors of such companies, however, being the managers rather of other people’s money than of their own, it cannot well be expected, that they should watch over it with the same anxious vigilance with which the partners in a private copartnery frequently watch over their own” (Smith, 1904). Moreover, there are a number of arguments that predict a positive relationship between financial performance and compensation. For example, the reward argument states that managers are rewarded with ownership stakes when corporations have performed well in the past. A further model is the insider investment argument stating that managers with favourable expectations about future stock performance to capitalize on their knowledge to increase their ownership stakes today(Clarkson et al., 2005, Crespi and Gispert, 1998, Jensen and Murphy, 1990, Miller, 1995, Tosi et al., 2000). Using 120 Malaysian public listed companies, Talha, Salim, and Masoud (2009)reported that “there was a positive relationship between directors’ remuneration with board remuneration committee and corporate governance committee. Their result also indicated a negative relationship between directors’ remuneration with employees share option scheme committee. This result prompts a need to re-examine the effectiveness of corporate governance practice through establishment of board committee in determining directors’ remuneration”. Brennan (1994)opined that incentives in monetary form are not adequate to certify complete coherence among goals of shareholders and managers. Mathiesen (2002) investigated performance monitoring system and incentive based compensation and reported that better performance monitoring systems could improve the effect of the remuneration systems. He 1152 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) argues that with accurate performance measurement the implied reward and punishment of the remuneration systems will be less arbitrary. Since the effect of the quality of remuneration committee and performance-based management compensation on the firm performance is a less explored issue, this study is focused on the effects of the corporate governance on the performance-based management compensation and corporate performance within the agency theory and corporate governance framework. Generally, two strains of literature relate to the topic. Corporate governance literature in the principal-agent tradition has focused on the impact of type of management compensation on firm value in general and effects of specific corporate governance factors (the quality of remuneration committee, firm size, and board size on firm performance) in particular. Denis and McConnell (2003)opined that the interrelationship between management compensation and corporate governance mechanisms remains a rich area for research worldwide. Bruce, Buck and Main (2005) suggested that country-level institution should be factored into when analyzing management pay. Furthermore, Kabir (2008) observed that not much is known about how firms across the world reward their management outside the US, primarily due to the lack of publicly available information on management compensation pay and the intensive data collection requirements. Malaysia provides a unique setting for examining principal-agent views in the determination of management compensation. The introduction of the Malaysian Code on Corporate Governance (MCCG) in 2000(MCCG, 2001), companies listed on Bursa Malaysia are required to publish the Statement of Corporate Governance that discloses directors’ remuneration. The MCCG emphasizes the certain principles for determining directors’ remuneration. Firstly, remuneration of executive directors should be structured so as to link rewards to corporate and individual performance. Secondly, companies should establish a formal and transparent procedure for developing policy on executive remuneration and for fixing the remuneration packages of individual directors, and thirdly, company’s annual report should contain details of the remuneration of each director. Under the best practices in corporate governance, the MCCG recommends companies to establish a remuneration committee consisting of wholly or mainly non-executive directors. The committee is allowed to get advice from consultants relating to executive directors’ remuneration and recommend to the board an appropriate remuneration for the executive directors. 1153 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 5. Hypothesis Development In this section, the development of the hypotheses are discussed. First hypothesis postulates the relationship between the quality of remuneration committee and performance-based management compensation. To enhance the quality of remuneration committee, “the role and function of the committee are described in Part 2, Section AA, Paragraph 23 of the Malaysian Code of Corporate Governance”(MCCG, 2001). According to MCCG “the members of remuneration committee shall consist wholly or mainly of non-executive directors. The primary role is to recommend to the board the appropriate remuneration packages for the executive directors. Also MCCG allows the members to seek external opinion like industry experts or human resources consultants in preparing the remuneration proposals of executive directors”. “This is essential to ensure that the board offers competitive packages in order to retain the excellent directors or to attract qualified candidates from outside. The paragraph also expresses the need of executive directors to not being the member of the committee, in order to avoid potential conflicting interest like taking part in decisions on their own remuneration. It also explains that the remuneration for committee members should be discussed at board level as a whole, including remuneration for non-executive chairman”. Also there are other functions, tasks and roles for remuneration committee and its members described in MCCG. The study is based on period after the implementation of the Malaysian Code of Corporate Governance (MCCG, 2001) as amendments to the Bursa Malaysia Listing Requirements, as announced in 2001. After the implementation of the code with various best practices and recommendations, the listed companies in Malaysia, are shown to have improved their corporate governance environment (Haniffa and Hudaib, 2006, KLSE- PricewaterhouseCoopers, 2002). Although some researchers reported different results that shows less discloser on remuneration committee and compensation packages. On disclosure of management remuneration, “Rashidah, Yoosuf, and Muhaideen (2005) indicated that in 2002 only 8.9 percent or 22 companies disclosed the exact amount of individual directors’ reward in 2002, while the figure in 2001 settled at only 8 percent! But the study showed that a majority disclosed the aggregate remuneration of directors in successive bands of RM 50,000, in accordance with Bursa Malaysia’s requirements”. Abdul Rahman et al., (2005) then revealed that “only 56 of the 246 listed firms disclosed executive directors’ remuneration from 2000 to 2002”. The other survey by Kaur et al., (2006) showed that “only a small portion of public listed companies were transparent in 2005, while some had remained consistent during the last 1154 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) couple of years in disclosing their directors’ remuneration. However, some companies demonstrated transparency in one year, and secretive in the following year”. One of the less explored issues in developing countries is regarding to remuneration committee in listed companies. Especially research around the quality of remuneration committee and executive remuneration, and more specifically performance-based management compensation is very rare. The need to set up a high quality remuneration committee has been discussed in chapter two. Some of the key measures of high quality remuneration committee are introduced by Standard and Poor's (2009). It is also being recommended in other reports like the principle of corporate governance practice by OECD (OECD, 2004). As the committee is responsible to propose the competitive remuneration packages in order to retain the well performing directors and also to attract potential nominees to sit in the board, it is expected that the high quality remuneration committee leads to better management compensation package which is performance-based management compensation. Thus, to investigate this issue, the hypothesis 1 states as: Hypothesis 1: There is positive relationship between the quality of remuneration committee and performance-based management compensation. According to the literature, there are a number of arguments that predict a positive relationship between financial performance and management compensation. For example, “the reward argument states that managers are rewarded with ownership stakes when corporations have performed well in the past. A further model is the insider investment argument stating that managers with favourable expectations about future stock performance increase their ownership stakes today in order to capitalize on their knowledge”(Clarkson et al., 2005, Crespi and Gispert, 1998, Jensen and Murphy, 1990, Miller, 1995, Tosi et al., 2000). In this study, it is expected that performance-based management compensation has an effect on the corporate performance. Based on the agency theory, suitable and performance-based management compensation packages which were determined by high quality remuneration committee reduces the agency conflicts and that is expected to increase the corporate performance. Abdul Rahman et al.,(2005) reported that “Malaysian directors receive benefits like employer’s contribution, medical, company car, stock options or profit sharing, life insurance, gratuity, housing loan and others”. In a study of 2000 Chief Executive Officers (CEOs) listed in Forbes magazine from 1974 to 1986, Jensen and Murphy (1990)reported that “there was a 1155 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) significant association between directors’ pay to firms’ performance”. Similar findings were reported by Tosi et al.,(2000), Crespi and Gispert (1998), and Miller (1995). Also Clarkson et al., (2005) found a significant positive relationship between CEO compensation with firm performance. The employees share’ option scheme is becoming a common practice in emerging markets in Asia. In some companies, share option scheme is introduced for employees of the company, including the directors. Moreover, it is a common trend where the company reduces monetary payment to directors and replaces them with share option scheme. ‘It is expected that the remuneration committee, in deciding the distribution of share options among directors would rely on best corporate governance principle”. As mentioned in the literature review earlier, there is positive relationship between stock options and firm performance (Martins and Alves, 2009). In sum, performance-based management compensation relates company performance with management compensation and is a good incentive to encourage executive managers to perform better (Mathiesen, 2002). Accordingly the hypothesis 2 is as follows: Hypothesis 2: There is a positive relationship between performance-based management compensation and firm performance. When according to the previous theoretical foundation and practical evidence it is expect performance-based management compensation positively affect corporate performance, factors that have positive relationship with performance-based management compensation is expect to affect directly or indirectly corporate performance as well. Based on the agency theory, effective and performance-based management compensation packages which were determined by high quality remuneration committee reduces the agency conflicts and that is expected to increase the corporate performance, therefore the quality of remuneration committee can positively affect corporate performance. Consequently, the relationship between the quality of remuneration committee as a corporate governance mechanism and firm performance is investigated in the hypothesis 3 as follows: Hypothesis 3: There is a positive relationship between quality of remuneration committee and firm performance. High ownership concentration, a long-term perspective, firm-specific knowledge, should mitigate the shareholder-manager agency problems in family firms. Thus, it is expect that family firms rely less on costly performance-based management compensation. Moreover, it is expect that family executives can serve as internal monitors and provide information to outside family members (Li et al., 2012). This leads to the hypotheses 4a that states as: 1156 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Hypothesis 4a: There is negative relationship between family ownership and performance-based management compensation. According to the literature, increases in government ownership concentration promote less monitoring due to the needs of government owners. Firth, Fung and Rui (2005) revealed that “China’s listed firms that have a state agency as the major shareholder do not appear to use performance related pay. In the other words, the effect of government ownership is to reduce the monitoring roles. This is because the needs, objectives, and priorities of government are different from other concentrated shareholders like institutional shareholders”. Decreases in monitoring role means that companies with GLC ownership are not care about performancebased management compensation, accordingly, the following hypothesis is defined: Hypothesis 4b: There is negative relationship between government link ownership and performance-based management compensation. Increases in institutional ownership concentration promote monitoring due to the needs and abilities of large institutional owners. The literature predicted that “blockholders are more active monitors of management than atomistic shareholders because they have more to gain from improved firm performance. The benefits the large blockholders derive from the monitoring activities are more likely to exceed the costs that they incur” (Shleifer & Vishny, 1986). Ozkan (2006) examined “large non-management ownership and CEO compensation package in the UK and observed that institutional ownership and non-managerial and non-board member blockholder ownership were negatively related to CEO compensation, which he attributed to the active monitoring role of the institutional owners”. Institutions pay attention to monitor executive managers related issues include remuneration and since performancebased management compensation aligns the interest of shareholders and managers, the institutional owners pay attention to establish and promote this component of remuneration, accordingly, the following hypothesis is defined: Hypothesis 4c: There is positive relationship between institutional ownership and performance-based management compensation. When literature showed “ownership concentration favours monitoring by the principal shareholders and that higher monitoring may substitute for incentive pay, executive managers receive a higher compensation which is not necessarily related to their performance in companies with dispersed ownership” (Shleifer & Vishny, 1986; Tam & Tan, 2007). Due to the low level of monitoring in the firms with dispersed ownership, it is expected to find out low level performance-based management compensation. Therefore, hypothesis 4d states as: 1157 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Hypothesis 4d: There is negative relationship between dispersed ownership and performance-based management compensation. 6. Research Methodology In this study, the quality of remuneration committee is independent variables. Performancebased management compensation is mediator. Firm size, and board size are control variables and firm performance is dependent variable. The quality of remuneration committee measured by an index adopted from Corporate Governance 2009 Scorecard of Standard and Poor’s (2009) and The Malaysian Corporate Governance Report 2009 introduced by The Minority Shareholder Watchdog Group (MSWG, 2009) for Malaysian listed companies. The data on the quality of remuneration committee was collected from different sections of annual reports of companies include: directors’ profile, corporate governance statement, nomination committee, audit committee, remuneration committee, directors’ remuneration, employees’ share option scheme, and notice of nomination of auditors. Performance-based management compensation in this study is measured by percentage of performance-based compensation divided by total salary, bonuses and other privileges awarded to the CEO and the executive directors. Performance-based management compensation data were collected from two sections of annual reports of companies include: directors’ profile and directors’ remuneration. There were very few cases (less than five percent of companies) that performance-based and non performance-based management compensation was not clearly separated. In those companies, management compensation was considered as fixed (non performance-based) salary. This study measured performance-based management compensation in percentage because we are able to compare companies. Also companies with different number of directors can significantly pay more or less salary and bonuses, and the study uses percentage based compensation to make comparable results. Firm performance is measured by three indicators namely, return on assets (ROA), return on equity (ROE). This study, using the Microsoft Office Excel software, randomly selected207companies that were listed on the main market of Bursa Malaysia (Kuala Lumpur stock exchange) as at 31 December 2010. The sample selected represents 25 percent of the total listed companies which covered more than 56% of the total market capitalisation in Bursa Malaysia. 1158 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 7. Hypotheses Testing The regression analyses employed to study whether the hypothesized relationships among the constructs are supported by the data. Multiple regression is used to determine whether the variation in performance-based management compensation is explained by the independent and control variables in the study. The multiple regression model is used to test the collective impact of the independent, and control variables on performance-based management compensation. Hypothesis 1 was tested with multiple regression model 1. It is expressed as follows: Model 1:PBMCit = b0 + b1 (QRC)it+b2 (FSIZE) it+ b3 (BSIZE) it+e it Where: PBMC = Performance-based management compensation i = 1, 2, 3 ....M, (Number of companies) t = 1, 2, 3 ...N, (Year) b0 = Constant (Intercept) b1-8 = Estimates (Regression coefficients) QRC = The quality of remuneration committee FSIZE = Firm size BSIZE = Board size, and e = Error Also simple regression used to determine whether the variation in firm performance is explained by the independent variables in the study. The regression model is used to test the impact of the independent on firm performance. Hypothesis 2 was tested with model 2. Model 2 was run with ROA, ROE and Tobin’sQ as dimensions for firm performance separately. It is expressed as follows: Model 2:FP it = b0 + b1 (PBMC) it + e it Where: FP= Firm performance PBMC = Performance-based management compensation i = 1, 2, 3 ....M, (Number of companies) t = 1, 2, 3 ...N, (Year) b0 = Constant (Intercept) b1 = Estimates (Regression coefficient) e = Error 1159 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Hypotheses 3 was tested with model 3. Model 3 was run with ROA, ROE and Tobin’s Q as dimensions for firm performance separately. Model 3 is expressed as follows: Model 3:FPit = b0 + b1 (QRC) it+ b2 (FSIZE) it + b3 (BSIZE) it + e it Where: FP= Firm performance i = 1, 2, 3 ....M, (Number of companies) t = 1, 2, 3 ...N, (Year) b0 = Constant (Intercept) b1-8 = Estimates (Regression coefficients) QRC = The quality of remuneration committee FSIZE = Firm size BSIZE = Board size, and e = Error Other hypotheses also tested by similar models. 8. Findings Table 1 presents the descriptive statistics of variables in this study. Table 1.Descriptive statistics Variable Mean Std. Deviatio n Quality of remuneration committee(score) 11.99 3.53 2 20 Leverage (%) 21.47 17.17 0 76.69 10 17 0 86 Tobin’s Q 0.77 0.670 0.002 7.49 Return on Assets (%) 3.19 5.78 -33.8 26.5 Return On Equity (%) 6.88 13.356 -56.37 61.6 Performance-based management compensation (%) 1160 Minimu m Maximu m 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Firm size (total sales million Malaysian Ringgits) Board size (Number of directors) 1572.81 4075.50 20.7 34044.7 7.83 2.13 4 15 In this study the data of a sample of 207 companies listed in the main market of Bursa Malaysia for 2008 to 2010 are analysed. Even though the data is panel data but most of the data showed not significant changes, with minimum differences during three years. For instance, the quality of remuneration committee score has not changed significantly during the 3 years. Similarly, the ownership structure of listed companies remained the same in the one category (i.e. family, institutional...) during the entire 3 years period of the study. It means that the data represent more like cross-section model rather the panel data model. Cross-sectional data are special cases of panel data that are in one-dimension only. Analysis of cross-sectional data consists of comparing the differences among the subjects (Gujarati and Porter, 2008). Given that a panel is cross-sectional which is surveyed periodically over a given time span, the average of all data during three years was used as the sample mean as the data do not show meaningful variations from one year to another. Accordingly, the average of three years data as cross-sectional data was tested, by the econometric technique that is appropriate in the given situation (Wooldridge, 2002). Newey-West heteroskedasticity and autocorrelation consistent (HAC) Standard Errors and Covariance was used for estimation of the regression models. The estimator used to improve the ordinary least squares (OLS) regression when the variables have heteroskedasticity or autocorrelation. A Newey–West estimator is used to provide an estimate of the covariance matrix of the parameters of the regression type model when this model is applied in situations where the standard assumptions of regression analysis do not apply. It was devised by Whitney Newey and Kenneth West in 1987 (Gujarati and Porter, 2008). The estimator is used to try to overcome autocorrelation, or correlation, and heteroskedasticity in the error terms in the models. This is often used to correct the effects of correlation in the error terms in regressions (Newey and West, 1994). This study measures ownership structure using four dummy variables. If four dummy variables are use, there will be an exact multicollinearity since D1+D2+D3+D4 will always be equal to 1, and therefore they will form an exact linear relationship with the constant β1. This 1161 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) known as “dummy variable trap” (Asteriou and Hall, 2007). To avoid this, the rule is to introduce a dummy for each category and omit the intercept term (Gujarati and Porter, 2008). There is no longer a problem after omitting the intercept term because there is no longer an exact linear relationship linking the variables1. The first multiple regression model is used to determine whether the performance-based management compensation is related to the independent (the quality of remuneration committee, the four types of ownership i.e. family, government link, institutional, and dispersed and firm leverage) with firm size and board size as control variables in the model. The regression model is used to test the collective impact of the independent, and control variables on performance-based management compensation. Hypotheses 1, was tested in the first model. Table 2 summarizes the regression results of relationship between the quality of remuneration committee (QRC), with performance-based management compensation (PBMC). The quality of remuneration committee is found to have a moderately significant positive impact on performance-based management compensation (p-value = 0.053); therefore hypotheses 1 is moderately supported. Table 2.Results of relationship between the quality of remuneration committee and performance-based management compensation Dependent Variable: Performance-based Sample: 207 Management Compensation Std. Variables Coefficient t-Statistic P-value Error QRC 0.114 0.059 1.945 0.053 FSIZE 0.026 0.008 3.122 0.002 BSIZE 0.011 0.005 1.959 0.051 R-squared 0.142 F-statistic 4.709 Adjusted R2 0.112 P-value 0.000 1 Even though the regression results usually reports with intercept (constant) term in academic writing, but in case of using dummy variables, all of dummy variables can not be include in the model, because there will be an exact multicollinearity. According to majority econometric books GUJARATI, D. & PORTER, D. (2008) Basic econometrics, Boston, McGraw-Hill., there are two way to avoid multicollinearity problem. First,is to introduce (n − 1) dummies + the intercept term and second, to introduce n dummies and no intercept term. In both these cases there will be no linear relationship among the variables. Hence, “the n dummies and no intercept term approach” is the most advised approach to form the regression modelGUJARATI, D. & PORTER, D. (2008) Basic econometrics, Boston, McGraw-Hill.. 1162 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) The second regression model is used to analyse the relationship between performance-based management compensation and firm performance (with three measures i.e. ROA, ROE and Tobin’s Q) and control variables (firm size and board size). Hypothesis 2 was tested with second regression model. Table 3 has shown the results of regression of performance-based management compensation on firm performance with measures of ROA, ROE and Tobin’s Q. The results of regression model shows no significant relationship between performance-based management compensation and Tobin’s Q (p-value = 0.628), while the results of regression model of relationship between performance-based management compensation and ROA (pvalue = 0.009) and ROE (p-value = 0.002) are significant, therefore hypothesis 2 is supported. 1163 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Table 3.Results of relationship between performance-based management compensation and firm performance Dependents Variables Sample: 207 Tobin’s Q ROA ROE Std. tPStd. tPStd. tPVaria Coeffici Coeffici Coeffici Erro Statist val Err Statis val Erro Statis val ble ent ent ent r ic ue or tic ue r tic ue PBM 0.98 2.12 0.0 6.10 0.0 -0.006 0.384 -0.017 5.589 2.631 18.588 3.044 C 7 4 09 7 03 0.00 0.48 0.0 1.76 0.0 C 0.858 0.109 7.842 2.603 5.391 3.602 2.046 0 3 00 1 42 R-squared 0.000 R-squared 0.029 R-squared 0.026 Adjusted R2 -0.005 Adjusted R2 0.024 Adjusted R2 0.022 F-statistic 0.000 F-statistic 6.106 F-statistic 5.661 P-value 0.989 P-value 0.014 P-value 0.018 1164 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) The third multiple regression model is used to determine whether the in firm performance (with three measures i.e. ROA, ROE and Tobin’s Q) is related to the quality of remuneration committee. Table 4 has summarizes the regression results of relationship between the quality of remuneration committee (QRC), and firm performance ( measure by ROA, ROE and Tobin’s Q). The results of regression model show that there is no significant relationship between the quality of remuneration committee and firm performance with ROA (p-value = 0.355), ROE (p-value = 0.826) and Tobin’s Q (p-value = 0.825). Therefore hypothesis 3 is not supported. Among four different types of ownership, family ownership (p-value = 0.016), institutional ownership (p-value = 0.005) and GLC ownership (p-value = 0.000) have significant negative impact on performance-based management compensation, and dispersed ownership (p-value = 0.074) have moderately significant negative impact on performance-based management compensation, therefore hypotheses 4a, 4b and 4d are supported and hypothesis 4c is not supported. 1165 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Table 4.Results of relationship between the quality of remuneration committee, and firm performance Dependents Variable (performance) Tobin’s Q ROA Std. tPStd. tPVaria Coeffici Coeffici Erro Statist val Err Statis val ble ent ent r ic ue or tic ue 0.82 1.92 0.3 QRC 0.076 0.344 0.222 4 -1.786 8 0.926 55 FSIZ 0.05 0.17 0.0 E 0.056 0.029 1.947 3 1.191 9 6.652 00 BSIZ 0.37 0.17 0.7 E 0.042 0.047 0.897 1 0.061 0 0.356 22 R-squared 0.023 R-squared 0.256 Adjusted R2 -0.012 Adjusted R2 0.229 F-statistic 0.647 F-statistic 9.781 P-value 0.716 P-value 0.000 1166 Sample: 207 ROE Std. tPCoeffici Erro Statis val ent r tic ue 4.30 0.8 -0.948 4 0.220 26 0.58 0.0 3.484 1 5.998 00 0.66 0.3 0.671 4 1.010 14 R-squared 0.236 Adjusted R2 0.209 F-statistic 8.773 P-value 0.000 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 9. Discussion As already discussed, during the last two decades, the relationships between management compensation, corporate governance related issues and firm performance have been a persistent focus in the corporate governance studies. The present study examines the relationship between the quality of remuneration committee, performance-based management compensation and firm performance, with particular reference to the certain corporate governance and organisational factors in Malaysia. This issue is of major importance to corporate governance effectiveness as it relates to the incentives for managers to enhance the efficiency and performance of the corporation. A sound management compensation plan enhances firm's ability to attract, retain and motivate the key people responsible for company’s growth and success. In this part, the results are discussed. The literature showed that the main objective of remuneration committee is to develop a remuneration policy to attract, retain and motivate top management who have the skills needed to achieve the company’s objectives year on year and which balances the interests of the shareholders, the company and its employees(for instance see Sun and Cahan, 2009, Talha et al., 2009). The impact of the quality of remuneration committee on performance-based management compensation is a less investigated issue especially in the developing countries. In this study the quality of remuneration committee is found to have a moderately significant positive impact on performance-based management compensation. This finding suggests that high quality of remuneration committee is associated with more extensive use of performancebased management compensation in Malaysian listed companies. This finding is consistent with the study by Sun and Cahan (2009) which used a broader and richer measure of remuneration committee quality instead of just focusing on independence. Sun and Cahan showed that the sensitivity of CEO compensation to accounting performance is related to the quality of the remuneration committee in United States of America. The finding is consistent also with a study in Malaysian context. Based on 120 Malaysian public listed companies, Talha et al.,(2009) found that “there was a positive relationship between overall directors’ remuneration with establishment of board remuneration committee”. Furthermore, the finding also emphasises on the importance of remuneration committee, as already has emphasized in some studies. For instance, Baron and Kreps (1999) opined that “while remuneration committees were once seen merely as an arms-length managerial 1167 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) mechanism to ensure an adequate degree of integrity in the setting of management reward, they are now seen as key agents in the corporate governance process of choosing a remuneration package and arranging that it is calibrated in a way that make sure that it motivates the management”. Management compensation and its impact on the firm performance is one of the issues investigated by a number of studies, and in this study performance-based management compensation is found to have a significant positive impact on firm performance. This finding is consistent with a number of previous studies. Performance-based management compensation is an important mechanism that can be used effectively to align the interests of stockholders and managers(Mathiesen, 2002). Prior studies (Davis and Shlor, 1995, Finnerty and Park, 1993) found that there was a positive relation between managerial compensation and firm performance. The finding is consistent also with the study by Florackis (2005) which found that there was strong evidence that performance-based management compensation acts as an mechanism in mitigating agency problems and generating good performance. As previously discussed in literature section(See for instance Clarkson et al., 2005, Crespi and Gispert, 1998, Jensen and Murphy, 1990, Miller, 1995, Tosi et al., 2000), there are a number of arguments that predict a positive relationship between financial performance and compensation. For example, “the reward argument states that managers are rewarded with ownership stakes when corporations have performed well in the past. A further model is the insider investment argument stating that managers with favourable expectations about future stock performance increase their ownership stakes today in order to capitalize on their knowledge”(Mathiesen, 2002). In fact, performance-based management compensation aligns the interest of managers with those of shareholders. Furthermore, diverse versions of the economics of the natural selection argument have been used to assert that there is no correlation between management compensation and performance in companies that do not use performance-based remuneration system, because firms with ineffective compensation structures become bankrupt and subsequently exit the marketplace so that only the firms performing equally well will remain(Murphy, 1999). To explain importance of different incentives, Brennan (1994) argued that fix monetary incentives are not sufficient to ensure complete coherence between manager’s goals and shareholders. Mathiesen (2002) investigated performance monitoring system and incentive based compensation and discussed that better performance monitoring systems could improve the effect of the remuneration systems. For instance, with accurate performance measurement the implied reward and punishment of the remuneration systems will be less arbitrary. To 1168 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) study incentive based compensation and financial performance, Hart and Holmstrom (1987) discussed that remuneration systems that correlate the management’s salary with financial performance may motivate them to increase financial performance. Moreover, Mathiesen (2002) investigated incentive based compensation and financial performance and cited that “higher managerial compensation result in higher financial performance because higher wages are able to attract the most competent managers. All these studies emphasized on the impact of effective management compensation on the firm performance”. In this study, the quality of remuneration committee is found to have no significant impact on firm performance. The relationship between the quality of remuneration committee and firm performance has not empirically investigated. Moreover, Talha et al., (2009) highlighted “the prompt need for the examination of the effectiveness of corporate governance practices through the establishment of remuneration committee in determining management remuneration in Malaysian companies”. Furthermore, even though the relationship between management compensation and firm performance has been investigated by some researches, there was a gap on the effect of corporate governance practice on firm performance. This study examined the impact of the quality of remuneration committee on firm performance to investigate direct or indirect relationship between the quality of remuneration committee and firm performance. There was not direct relationship between the quality of remuneration committee and firm performance. Therefore, there is indirect relationship between the quality of remuneration committee and firm performance. In other words, the quality of remuneration committee positively affects performance-based management compensation and performance-based management compensation positively affects firm performance. Therefore, the quality of remuneration committee indirectly affects firm performance. 10. Implications of Findings Management compensation is a key element of corporate governance mechanisms that have been emphasized in a majority of corporate governance codes in developed and developing countries. Effective and performance-based management compensation plan design aligns interest of managers with those of shareholders. This study focuses on the contemporary academic debates on the independence of the pay setting process; the extent to which the quality of remuneration committee; and the impact of ownership structure and leverage has 1169 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) impact on performance-based executive remuneration. In structuring the research, consideration was given how to maximize optimize the resulting contribution to the literature. As the results of this study show that performance-based management compensation has positive effect on corporate performance, BODs of corporations and regulatory agencies should encourage the more extensive reliance of performance-based management compensation to align the interests of shareholders and corporate managers. The quality of remuneration committee is the key factor in enhancement of performancebased management compensation. Also the results of this study show that the quality of remuneration committee has an impact on performance-based management compensation in Malaysian listed companies. Thus highlighting related concepts could enrich and contribute to the body of literature on corporate governance and management compensation. Quality of remuneration committee, as measured by the 26 attributes, is associated with more extensive use of performance-based management compensation. Public listed companies should be encouraged to use the 26 attributes as guidelines in the selection of the remuneration committee members. This study has presented a model for measuring the quality of remuneration committee. The criteria adopted from Corporate Governance 2009 Scorecard of Standard and Poor’s (2009) and The Malaysian Corporate Governance Report 2009 introduced by The Minority Shareholder Watchdog Group (MSWG, 2009) for Malaysian listed companies. In a previous study, Sun and Cahan (2009) employed a composite score to measure the multiple dimensions of compensation committee quality. They developed a measure of compensation committee quality with six characteristics. This study used a broad measure of the quality compensation committee with six comprehensive categories and twenty six dimensions. This study has argued that the quality of remuneration committee can be enhance by conducting some of the specifications of board of directors such as developing a performancebased remuneration framework, independence of committee members, and endorsement of the remuneration committee’s recommendations by the entire Board. These criteria increase the quality of remuneration committee, make the committee more efficient. When the average score of the quality of remuneration committee in sample firms is 12 out of 25, this study suggests that listed companies need to acquire more knowledge and understanding regarding the importance of their remuneration committee and its specification. To enhance the quality of remuneration committee and to make their contribution meaningful, the study suggests that performance-based management compensation should promote in 1170 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) listed firms, and the remuneration committee members should expand their activities regarding enhancement of quality of the committee. This study shows that among the two models used by researchers, the model that used in this study is a good model for measuring quality of remuneration committee in developing countries due to availability of data. Therefore, the study suggests that board of directors should emphasis on the model, where this model encourages board of directors and committee members to participate directly and actively at the all levels from decision making to the evaluation of the compensation framework. The findings of this study have important implications for promoting the quality of remuneration committee in companies. The result shows that the remuneration committee work good when the committee uses the suggested quality dimensions and involves in performance-based remuneration plan design. These results help shareholders, board of directors and committee members to understand their tasks and duties to enhance the performance of listed companies. It is suggested that committee members and board of directors need to engage in various activities such as endorsement of the performance-based incentives and long term-oriented remuneration system, and being qualified and independent, to develop a good quality committee. Through involvement in activities of knowing quality dimensions, board of directors and committee members could monitor executives and control them in order to improve their performance. The result of this study shows the importance of quality of the remuneration committee instead of only existence of the committee. Also the higher levels of quality of remuneration committee play an important role in increasing the level of performance based incentives, enhancing firm performance, and hence aligning interest of managers with those of shareholders. This study contributes to the body of literature on the corporate governance structure and management compensation plan design by providing further insights into the nature of that relationship and the mediating role of performance-based management compensation. The empirical findings of this study also highlight to BODs, investors, and regulators the importance of performance-based management compensation in aligning the interests of shareholders and managers to enhance corporate performance. In particular, regulators of the capital markets should encourage further information disclosure on the remuneration committee and management compensation in corporate annual reports to aid evaluation of effectiveness of corporate governance and enhance market confidence. 1171 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Findings from this study are relevant to regulators for future directions in developing corporate governance codes and standards. The results may be helpful to investors for understanding mechanisms in stock exchanges, and also provide insights to corporate governance setters and regulators. The more disclosure on the corporate governance and management compensation in Malaysia are useful for international investors because they use the information from financial statements to make decisions. Corporate governance setters and regulators who aim at improving the quality of corporate governance information need to better understand how to aid listed companies to improve mandatory and voluntary disclosure of management compensation and the quality of remuneration committee information. Equally important, the empirical findings of this study should be of interest to corporate governance researchers because of the environment and the development of corporate governance reporting in Malaysia as a growing country in South East Asia region. In addition, the knowledge of management compensation in Malaysia provides important information to stock exchanges and regulators for policy makers on cross-listing requirements. This research has also empirically explored areas in remuneration committee and executive compensation that have, hitherto, not been exploited in the existing literature, especially in developing countries. This has resulted in a number of preliminary findings that warrant further examination. Certain insights have been made into the topics. Furthermore, following the exploratory work in this study it is hoped that future research might be guided along new lines of inquiry. Finally, this study designs to be a useful resource for practitioners and policy makers in the governance and remuneration setting, since the study emphasises on the performance-based management compensation. Consequently, an overview of Malaysia remuneration and governance arrangements was provided. If remuneration contracts are determined optimally i.e. on the performance-based remuneration basis, the structure and composition of the remuneration committee responsible for creating, observing and reviewing those pay arrangements should also be the optimal arrangement for the firm. Consequently, the directors serving on the board or the remuneration committee would be the optimal arrangement for the firm. The majority of reform efforts have sought to improve disclosure and transparency in the internal control and pay-setting processes. Yet relatively little attention has been given to the quality of remuneration committee and its potential to discipline the behaviour of the executives. If agency problems can be sufficiently mitigated via the incentive compensation, then policy makers may be prompted to focus their efforts more on remuneration packages. 1172 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Further knowledge of the executive remuneration should empower practitioners and policy makers with a greater understanding of the key issues when setting remuneration policies. The investigation of the study into the quality of remuneration committee might be particularly useful for policymakers. References ABDUL-RAHMAN, R., ZAWAWI, M. & HAYATI, S. N. (2005) Is there a relationship between directors remuneration and firm’s performance. International Journal of Board, Role, Duties and Composition, 1, 39-48. ADJAOUD, F., ZEGHAL, D. & ANDALEEB, S. (2007) The effect of board’s quality on performance: a study of Canadian firms. Corporate Governance, 15, 623-635. ANDERSON, R. C. & BIZJAK, J. M. (2003) An empirical examination of the role of the CEO and the compensation committee in structuring executive pay. Journal of Banking and Finance, 27, 1328-1348. ASTERIOU, D. & HALL, S. G. (2007) Applied econometrics: a modern approach using EViews and Microfit New York, Palgrave Macmillan. BARON, J. N. & KREPS, D. M. (1999) Strategic human resources: frameworks for general managers, New York, John Wiley & Sons. BOGLE, J. C. (2005) The battle for the soul of capitalism, New Haven, Yale University Press. BRAIOTTA, L. J. & SOMMER, A. A. J. (1987) The essential guide to effective corporate board committees., New York, Prentice Hall. BRENNAN, M. J. (1994) Incentives, rationality, and society. Journal of Applied Corporate Finance, 7, 31-39. BRUCE, A., BUCK, T. & MAIN, B. (2005) Top executive remuneration: a view from Europe. Journal of Management Studies, 42, 1493–1506. CADBURY, A. (1992) The financial aspects of corporate governance, London, The Committee on the Financial Aspects of Corporate Governance. CLARKSON, P., NICHOLS, S. & WALKER, J. (2005) Evidence of the link between CEO remuneration and company performance. Working Paper, UQ Business School, The University of Queensland, Brisbane, Australia. CONYON, M. J. (1997) Corporate governance and executive compensation. International Journal of Industrial Organization, 15, 493-509. 1173 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) CONYON, M. J. & PECK, S. (1998) Board control, remuneration committees, and top management compensation Academy of Management Journal, 41, 146–157. CRESPI, R. & GISPERT, C. (1998) Board remuneration, performance and corporate governance in large Spanish companies. Academy of Management Journal, 43, 203234. DAILY, C., MCDOUGALL, P., COVIN, J. & DALTON, D. (2002) Governance and strategic leadership in entrepreneurial firms. Joumal of Management, 28, 387-412. DAVIDSON, W. N., WORRELL, D. & DUTIA, D. (1993) The stock market effects of CEO succession in bankrupt ? Journal of Management 19, 517-533. DAVIS, B. & SHLOR, R. (1995) Executive compensation and financial performance in real estate industry. The journal of Real Estate Research, 10, 141-151. DENIS, D. K. & MCCONNELL, J. J. (2003) International corporate governance. The Journal of Financial and Quantitative Analysis, 38, 1-36. FINNERTY, J. & PARK, H. (1993) Managerial compensation and the characteristics of the firms: the case of REITs. Research in Finance, 11, 191-206. FLORACKIS, C. (2005) Internal corporate governance mechanisms and corporate performance: evidence for UK firms. Applied Financial Economics Letters, 1, 211 — 216. GEITHNER, T. & SUMMERS, L. (2009) A new financial foundation. The Washington Post Washington. GUJARATI, D. & PORTER, D. (2008) Basic econometrics, Boston, McGraw-Hill. HANIFFA, R. & HUDAIB, M. (2006) Corporate governance structure and performance of Malaysian listed companies. Journal of Business Finance and Accounting, 1-29. HARRISON, J. R. (1987) The strategic use of corporate board committees. California Management Review, 30, 109–125. HART, O. & HOLMSTROM, B. (1987) The theory of contracts. IN IN T. BEWLEY, E. (Ed. Advances in Economic Theory Fifth World Congress. Cambridge, Cambridge University Press. JENSEN, M. C. & MURPHY, K. J. (1990) Performance pay and top-management incentives. Journal of political economy, 98, 225-264. JOHNSON, J. L., DAILY, C. M. & ELLSTRAND, A. E. (1996) Boards of directors: a review and research agenda. Journal of Management, 22, 409-438. KABIR, R. (2008) International perspectives on executive compensation. Journal of Multinational Financial Management, 18, 1-3. 1174 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) KATO, T. & LONG, C. (2004) Executive compensation, firm performance, and ownership structure: an empirical study of listed firms in china. New York, Department of Economics, Colgate University. KAUR, G., ABDUL-RAHIM, ASYIDA, N. & KPMG (2006) Highest-paid directors in Malaysia. Malaysian Business, 1, 14-35. KLSE-PRICEWATERHOUSECOOPERS (2002) Corporate governance: 2002 survey of public listed companies in Malaysia. Kuala Lumpur Stock Exchange (KLSE). MAIN, B. G. M. (1993) Pay in the boardroom: practices and procedures. Personnel Review, 22, 1–14. MARTINS, J. & ALVES, S. (2009) The determinants of executive stock options compensation: evidence from Portugal. Twenty-first Asian Pacific Conference on International Accounting Issues Las Vegas, U.S.A., California State University. MATHIESEN, H. (2002) Managerial ownership and financial performance. Denmark, Copenhagen Business School. MCCG (2001) The Malaysian code on corporate governance. March 2000 MILLER, D. J. (1995) CEO salary increases may be rational after all: referents and contracts in CEO pay. Academy of Management Journal 38, 1361-1385. MSWG (2009) Malaysian corporate governance index in 2009. Minority Shareholders Watchdog Group. MURPHY, K. J. (1999) "Executive compensation," in Orley Ashenfelter and David Card , eds. Handbook of Labor Economics, III. NEWEY, W. K. & WEST, K. D. (1994) Automatic lag selection in covariance matrix estimation. Review of Economic Studies, 61, 631–654. OBAMA, B. (2009) Remarks of the president on regulatory reform IN HOUSE, T. W. (Ed. Washington. OECD (2004) OECD principles of corporate governance. OECD Publications. RASHIDAH, A. R., YOOSUF, M. & MUHAIDEEN, H. (2005) Executive director’s remuneration, company’s performance and board structure. Faculty of Accountancy, the University Teknologi MARA, Working paper. SHLEIFER, A. & VISHNY, R. W. (1989) Management entrenchment: the case of managerspecific investments. Journal of Financial Economics, 25, 123-139. SMITH, A. (1904) An inquiry into the nature and causes of the wealth of nations, Retrieved February 8, 2009 from the World Wide Web: http://www.econlib.org/library/Smith/smWN.html Library of Economics and Liberty. 1175 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) STANDARD & POOR'S (2009) Corporate governance disclosure scorecard for Malaysia. Standard and Poor's and Corporate Governance and Financial Reporting Centre of National University of Singapore (CGFRC), http://bschool.nus.edu.sg/Portals/0/images/CGFRC/docs/Scorecard_Malaysia.pdf. SUN, J. & CAHAN, S. (2009) The effect of compensation committee quality on the association between CEO cash compensation and accounting performance. Corporate Governance: An International Review,, 17, 193–207. TALHA, M., SALIM, A. S. A. & MASOUD, S. (2009) A study on directors’ remuneration and board committee in Malaysia. Journal of Modern Accounting and Auditing, 5, 3444. TALHA, M. & SALLEHHUDDIN, A. (2007) An appraisal of CEO rewards and companies’ performance. Annual Research Yearbook of International Academy of Business Disciplines, 61-66. TOSI, H. L., WERNER, S., KATZ, J. P. & GOMEZ-MEJIA, L. R. (2000) How much performance matter? a meta analysis: CEO pay studies. Journal of Management, 26, 301-339. TYSON, S. & BOURNOIS, F. (2005) Top pay and performance. International and Strategic Approach. Elsevier, Amsterdam. VAFEAS, N. (2003) Further evidence on compensation committee composition as a determinant of CEO compensation. Financial Management, 53-70. WALKER, D. (2009) Review of corporate governance in UK banks and other financial industry entities. Retrieved November 2009 from the http://www.hm- treasury.gov.uk/walker_review_information.htm, 26 November 2009, 107. WOOLDRIDGE, J. M. (2002) Econometric analysis of cross section and panel data, Cambridge, MA, The MIT Press. 1176 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) COVİD-19 PANDEMİSİNİN İNSANLAR ÜZERİNDEKİ FOBİK ETKİLERİ PHOBIC EFFECTS OF THE COVID-19 EPIDEMIC ON HUMANS Melda Medine SUNAY Doç. Dr., Bura Teknik Üniversitesi, İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi, Sosyoloji Bölümü, Bursa. Ayşenur AKDEMİR SALMAN Bursa Teknik Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Sosyoloji ABD, Bursa. ÖZET İnsanlık nesiller boyu birçok pandemik (bulaşıcı) hastalıkla karşı karşıya gelmiş ve bu hastalıkların bulaşması sonucunda insanlar uzun süren tedavilere maruz kalmışlardır. Ayrıca bu hastalıklar nice ölümlere de sebep olmuştur. Çoğu kişi bu pandemik hastalıklara yakalanmaktan korkmuş ve kaygı duymuştur. Hatta bu kaygı ve korkular giderek şiddetini artırmış ve birçok kişi için fobik düzeye ulaşmıştır. Günümüzde pandemik hastalıkların örneklerinden biri olan Koronavirüs (COVİD-19) ile mücadele verilmektedir. Yapılan bu çalışmada, Koronavirüs (COVİD-19) salgınının, insanlar üzerindeki fobik etki düzeyini ölçmek amaçlanmıştır. Aynı zamanda bu çalışmada, fobik etkinin fazla veya az görüldüğü gruplar incelenmiş ve sonrasında fobik etkinin neden bir grupta fazla olup diğer grup veya gruplarda az olduğu tartışılmıştır. Pandemi süreci dolayısıyla dijital ortam yoluyla yürütülen çalışma “Google Form” kullanılarak oluşturulmuş ve sosyal medya aracılığı ile insanlarla paylaşılarak veriler elde edilmiştir. Çalışma web (ağ) tabanlı olduğundan evren ve örneklem belirlenmemiştir. Hazırlanmış olan form, sosyal medya vasıtası ile İzmir, Bursa, Aydın, Çanakkale gibi şehirlerde yaşayan toplam 181 kişiye ulaştırılmış ve fobik etki düzeyini ölçmek için bu kişilerden elde edilen veriler kullanılmıştır. Toplam 181 kişi ile yürütülen çalışmada veri toplama formu olarak demografik bilgiler ve 20 sorudan oluşan ölçekli sorular kullanılmıştır. Verilerin analizi için “IBM SPSS Statistics “ (International Business Machines; Uluslararası İş Makineleri, Statistical Package for the Social Sciences; Sosyal Bilimler İstatistik Paketi, Statistics; İstatistik Bilimi) programı kullanılmıştır. Bu program dâhilinde, istatistiki verilere ulaşabilmek için, Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Testi, Bağımsız Grup t Testi, KruskalWallis H Testi, Ki-kare Testi ve Mann-Whitney U Testi uygulanmıştır. 1177 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Yapılan analiz sonuçlarına göre katılan kadınların sayısı 128 erkeklerin sayısı 53’tür. Anket sonuçlarına bakıldığında, katılım gösteren kişilerin %55,8 inin evli, %43,6 sının bekâr olduğu görülmektedir. Katılımcılar arasında boşanmış yalnızca 1 kişi görülürken, eşi ölmüş (dul) olan hiçbir kimsenin ankete katılım göstermediği görülmektedir. Sonuçlara göre, evli olanların koronafobisi bekârlara oranla daha fazla olarak hesaplanmıştır. Alınan verilere göre Koronavirüs’ün fobik etkisi en fazla 25-34 yaş aralığında olduğu görülmüştür. Anahtar kelimeler: Pandemi, COVİD-19 salgını, Fobi, Koronavirüs SUMMARY Humanity has faced various pandemic diseases for generations, and as a result of the infection of these diseases, humans have been exposed to long-term treatments. Furthermore, these diseases caused many deaths. Most of the people were afraid and have been felt anxious about caching these pandemic diseases. In fact, these anxieties and fears gradually increased in severity and reached a phobic level for many people. Nowadays, the fight against Coronavirus (COVID-19), one of the examples of pandemic diseases, is being carried out. The purpose of this study is to measure the level of phobic effect of the Coronavirus (COVID19) epidemic on people. In addition in this study, the groups in which the phobic effect was observed more or less were examined, and then it was discussed why the phobic effect was higher in one group and less in the other group or groups. This study created using "Google Form" was carried out through digital media due to the pandemic, and data was obtained by sharing it with people through social media applications. Since the study is web-based, the population and sample were not determined. The prepared form was delivered to total of 181 people living in cities such as İzmir, Bursa, Aydın, and Çanakkale via social media and the data obtained from these people were used to measure the level of phobic effect. The study was carried out with a total of 181 people. Demographic information and scaled questions consisting of 20 questions were used as data collection form in the study. The "IBM SPSS Statistics" (International Business Machines; Statistical Package for the Social Sciences; Statistics) program was used for the analysis of the data. One-Way Analysis of Variance (ANOVA) Test, Independent Group t-Test, Kuruskal Wallis H Test, Chi Sguar Test and Mann-Whitney U Test were applied to obtain statistical data. According to the results of the analysis, the number of women participating is 128 the number of men is 53. Also, looking at the results of the survey, it is seen that 55.8% of the participants 1178 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) are married and 43.6% are single. While there is only 1 divorced person among the participants, it is seen that no one whose spouse is dead (widow) did not participate in the survey. According to the results, the corona phobia of married people was calculated to be higher than that of singles. It has been observed that the phobic effect of the Coronavirus is most common in the 25-34 age range. Keywords: Pandemic, COVID-19 epidemic, Phobia, Coronavirus. GİRİŞ Yapılan bu çalışmada, Korona virüs (COVİD-19) pandemisinin, insanlar üzerindeki fobik etki düzeyini ölçmek amaçlanmıştır. Aynı zamanda yöneltilen ölçekli sorulara kişilerin verdiği cevaplar ve demografik bilgileri incelenerek Korona virüs fobisinin hangi gruplarda fazla veya az olduğu bilgisine ulaşılmıştır. Korona virüs, hem hayvanlarda hem de insanlarda bulunan ve solunum yoluyla bulaşarak ciddi alt sonum yolu enfeksiyonuna neden olan ve tüm dünyada yaygınlaşmış olan geniş bir virüs ailesidir (JİANHUA, 2020). Korona virüslerin özellikle HCoV-229E, HCoV-NL63, HCoVOC43 ve HCoV-HKU1 alt tiplerinin insanlarda genellikle hafif seyirli üst solunum yolu enfeksiyonlarına, nadir olarak daha ağır seyredebilen alt solunum yolu enfeksiyonlarına neden olabildiği bilinmektedir. (Alp ve Ünal, 2020) 2003 yılında salgına neden olan Şiddetli Akut Solunum Sendromuna (SARS) ve ilk kez 2012 yılında Arabistan’da tespit edilen ancak sonrasında Güney Kore’de de görülen ve 2017 yılına kadar yaklaşık 2000 kişiye bulaşan Ortadoğu Solunum Sendromu (MERS) salgınına da bu virüslerin sebep olduğu bilinmektedir (Pişken, 2022). İlk defa 2019 yılının Aralık ayında Çin'in Vuhan şehrinde ortaya çıkan salgın SARS-CoV-2 olarak isimlendirilmiştir. Ancak giderek büyüyen salgın 11 Mart’ta Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından pandemi (küresel salgın) olarak ilan edilmiş ve ismi Covit-19 olarak değiştirilmiştir (Birinci ve Bulut, 2020) COVID-19 adı verilen Koronavirüs salgının yayılmasıyla birlikte neredeyse tüm dünyada insanların hayatları hızla değişmeye başlamıştır. Okullar tatil edilmiş, çoğu işyeri kapatılmış, spor karşılaşmalarına ara verilmiş ve milyarlarca insan “Evde Kal” çağrılarına uyarak zorunlu durumlar dışında dışarıya çıkmamışlardır. Bu durum beraberinde çeşitli zorlukları getirmiştir. (Afacan & Avcı, 2020) Koronavirüs salgınının başlaması ile uygulanan karantina sürecinin insanlar üzerinde asabilik, depresyon, öfke, kaygı bozukluğu, obsesif kompulsif bozukluğu gibi psikolojik, işe ve okula gidememe, akraba ziyaretleri yapamama gibi sosyal ve yürüyüş yapamama, hasta olduğu halde 1179 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) hastanede tedavi görememe gibi fiziksel etkileri olmuştur. Ayrıca aile şiddeti de bu dönemde artış göstermiş hatta birçoğu boşanma ile sonuçlanmıştır (Aslan & Türkili, 2021). Ancak bu sürecin insanlar üzerinde olumlu etkileri de olmuştur. Daha önce iş yoğunluğundan dolayı ailesine veya kendine vakit ayıramayan bireyler, bu karantina günlerini avantaja çevirerek ailesi ile verimli vakit geçirmiş ve bugüne kadar yapmak isteyip te ertelediği kitap okumak, resim yapmak, film izlemek, yoga yapmak vb. hobilerini yapma fırsatı bulmuştur. Pandemi sürecinde değişen iş işleyişi, eğitim işleyişi, sosyal ilişkiler ve tüketim tercihlerimizin yanında fobilerimizin de değiştiği gözlenmiştir. Bu durum hakkında Prof. Dr. TARHAN ’da "Solunum tepkisi vermeyen kişilerden kaçınmak, solunum belirtisi vermeyen kişilerin yanında maske takmak, böyle bir durumda tamamen sosyal teması kesmek. Bu üç belirti varsa koronafobi başlamış diyebiliriz." demiştir (Erkeç, 2020). Pandemik hastalıklar, bir veya birkaç kıtayı hatta tüm dünyayı etkisi altına alarak toplu ölümlere sebep olan bulaşıcı hastalıklardır. Ne yazık ki dünyanın varoluşundan bu yana birçok kez bu tür pandemik hastalıklara maruz kalınmıştır. Ateşli bir salgın türü olan sıtma, milyonlarca ölüme sebep olan pandemik bir hastalıktır. Bu hastalık sivrisinekler vasıtasıyla insanlara taşınan parazitlerin, karaciğere tutunması sonucu oluşmaktadır. Birçok düşünür tarafından insanlığın varoluşuyla birlikte mevcudiyet kazandığına inanılmaktadır. Bu hastalığın başlangıcı tam olarak bilinmemekle beraber Antik Mısır, Çin ve Hindistan’ın el yazmalarının birçoğunda bu hastalıktan bahsedildiği görülmektedir (Akdur, 2006) Antik Mısır mezarlarında izi görülen ve tarihi tam olarak bilinmeyen diğer bir hastalık ise çiçek hastalığıdır. Variola adıyla da bilinen çiçek hastalığı, genellikle havadaki damlacıklar yoluyla bulaşan ve vücuda üst solunum yolundan giren, akut viral bir hastalıktır (Polat, 2020). Milyonlarca kişinin ölümüne sebep olarak gösterilen bu hastalık, kültürleri yok ederek, kimi uygarlıkların sonunu getirmiştir (Parıldar, 2020). Bu hastalığa karşı bulunan ilk çare insandan insana aşılama yapmak olmuştur. Bu uygulama çiçek hastalığını hafif geçirenlerin yaralarından alınan kabuklar, bekletildikten sonra gülsuyuyla ıslatılıp sağlıklı çocukların kollarında iğneyle yapılan bir çiziğe sürülerek yapılmıştır (Bezmialem Vakıf Üniversitesi, 2021). Pandemik hastalıklara örnek verilebilecek diğer bir hastalık ise Pestis adı verilen mikrobun, fareler vasıtasıyla insan ve hayvanlara taşınması sonucu oluşan ve ölümcül sonuçlar doğuran Veba Salgını (Kara Ölüm)’dır. Bu salgının ilk görüldüğü ve belki de en çok zarar verdiği yerin İtalya olduğu bilinmektedir (Genç, 2011, s. 130). Hastalığın en yoğun geçtiği yıllar ise 1347 ile 1351 yılları arasıdır. Hastalığın belirtileri olarak bazı kişilerde kan ve iltihapla dolu şişlikler 1180 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) oluşmaktadır. Bu hastalığa “kara ölüm” denmesinin nedeni de bu kan ve iltihapla dolu koyu renkli şişliklerin hastalığın karakteristiği olmasıdır (Genç, 2011). İspanyol Gribi, Asya Gribi, Domuz Gribi, Kuş Gribi gibi birçok çeşidi olan grip de pandemik bir hastalıktır. İlk olarak Asya’da ortaya çıkmış ve sonrasında Afrika, Avrupa ve Amerika’ya kadar ulaşmış bu hastalığın bulaşması ise hapşırma, öksürme yoluyla yayılan virüsün, solunmasıyla gerçekleşmektedir. Tarihteki ilk grip pandemisi 1580 yılında Avrupa’da yaşanan grip salgını olarak kabul edilmektedir. (Tunç ve Atıcı, 2020). Kolera ise hem epidemi hem de pandemi halini alabilen, enfekte olan insanlarda akut başlangıçlı bulantısız kusma, karın ağrısız şiddetli ishal, kısa zamanda su ve elektrolit kaybına bağlı olarak gelişen ve oldukça öldürücü olan bir enfeksiyon hastalığı olarak bilinmektedir. Virüsü taşıyan suların içilmesi ve yiyeceklerin yenmesi hastalığın buluşmasına sebep olmaktadır. Hays’a göre (2005), ilk kez 1817’de Hindistan’ daki Ganj nehrinin olduğu bölgede ortaya çıkan Kolera Salgını, 1768 yılından sonra ticaret yolları ve Hicaz’a giden hacılar vasıtasıyla tüm dünyaya yayılma imkanı bulmuştur (Menekşe, 2020). Bir immun yetmezlik sendromu olarak tanımlanan HIV/AIDS, İlk olarak 1976’da Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nde görülmüştür. Bulaşma yolları ise kan transferi, emzirme, doğum (anneden bebeğe), ortak kullanılan enjeksiyon aletleri, cinsel birliktelik vb. olarak bildirilmektedir. 1981’den beri 36 milyondan fazla insanın ölümüne sebep olan HIV/AIDS pandemik hastalıkların en bilindik örneklerindendir (Parıldar, 2020). Korona virüsün neden olduğu şiddetli akut solunum sendromu (SARS), 2002-2003 yılları arasında görülmüş ve 37 ülkeyi etkisi altına almış ve yüzlerce insanın ölümüne sebep olmuştur. SARS gibi Korona virüslerin neden olduğu bir diğer hastalık ise Ortadoğu Solunum Sendromu (MERS) salgınıdır. Başlangıcı olarak Suudi Arabistan olduğu bildirilmiş olsa da, bilinen ilk olguların Nisan 2012’de Ürdün’de meydana geldiği saptanmıştır. Özellikle ilkbahar aylarında etkini artırmaktadır. (Parıldar, 2020, s. 20). YÖNTEM Korona virüs (COVİD-19) fobisinin insanlar üzerindeki etkisini ölçmek için Arpacı, Karataş ve Baloğlu tarafından hazırlamış olan 20 sorudan oluşan Korona virüs COVİD-19 Fobisi Ölçeği kullanılmıştır. Bu formda 5’li likert tipi bir öz değerlendirme ölçeği kullanılmıştır. Her bir maddeye; 1: “kesinlikle katılmıyorum”, 5: “kesinlikle katılıyorum”, olmak üzere 1-5 arası puan verilmektedir. Alınan en az puan 20 en fazla puan 100 olarak hesaplanmıştır. Toplam puan ne kadar fazla ise kişinin korona virüs fobisi de o kadar fazla olarak kabul edilmiştir. Çalışmada nicel araştırma yöntemlerinden biri olan anket tekniği uygulanmıştır. Anket formları katılımcılara dijital ortamda iletilmiştir. Anket cinsiyet, yaş, medeni durum, eğitim durumu, 1181 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) gelir seviyesi ve kişinin herhangi bir kronikleşmiş hastalığa sahip olup olmadığı gibi demografik verileri içermektedir. Araştırma kısıtlı sürede 30 Ekim-02 Kasım 2021 tarihleri arasında uygulanmıştır ve 181 gönüllü katılımcı ile sınırlıdır. Araştırma web tabanlı yürütüldüğünden evren ve örneklem belirlenmemiş, basit tesadüfi evren ve örneklem yöntemi kullanılmıştır. Araştırma “Google Form” da hazırlanmış olup, çevrimiçi olarak paylaşılmış ve veriler dijital ortam yoluyla elde edilmiştir. Verilerin analizi için “IBM SPSS Statistics 25“ programı kullanılmıştır. İstatistiksel hesaplamalar için yapılan tesler aşağıdaki şekilde sıralanmıştır: • Birbirinden bağımsız iki gruba ait ortalamaların farkını bulabilmek için t Testi uygulanmıştır (Akyıldız, 2009). • Birbirinden bağımsız üç veya daha fazla gruba ait ortalamaların arasındaki farkın manidarlığını bulmak için tek yönlü varyans analizi (ANOVA) testi kullanılmıştır (Akyıldız, 2009). • 3 ya da daha fazla grubun/örneklemin aynı evrenden gelip gelmediklerinin belirlenmesi için Kruskal-Wallis H Testi kullanılmıştır (Akyıldız, 2009). • Gözlenen frekanslar ile beklenen frekanslar arasındaki farkın istatistik olarak anlamlı olup olmadığını belirlemek için Ki-kare testi uygulanmıştır (Güngör & Bulut, 2008). • Mann-Whitney U testi parametrik olmayan testlerdir. Mann-Whitney U testi, bağımsız örneklerde t testinin, Wilcoxon T testi ise eşleştirilmiş ya da diğer adıyla bağımlı örneklerde t testinin parametrik olmayan alternatifleridir (Çolak). ELDE EDİLEN BULGULAR Araştırmanın bu kısmında insanlar üzerindeki korona virüs (COVİD-19) fobisi hakkında edinilen bulgulara ve bu bulguların elde edildiği demografik sonuçlar, t testi ve ANOVA testi analiz sonuçları çizelgelerine ve raporlarına sırasıyla yer verilmiştir. Koronavirüs (COVİD-19) fobisi anket sonuçlarına göre ankete 181 kişi katılmıştır. Katılanların %70,7’sini kadınlar, %29,3’ ünü erkekler oluşturmaktadır. Evli olanların koronavirüs fobisi bekarlara oranla daha fazladır. En fazla katılımı %47,5 ile lise mezunları gerçekleştirmiştir. Ankete katılan 160 kişide herhangi bir kronik hastalık bulunmamaktadır. 55 yaş üstü elektronik cihazları kullanamadığı için katılım 1 kişi ile sınırlı kalmıştır. Katılımcıların gelir seviyeleri arttıkça koronavirüs (COVİD-19) fobisi düzeylerinin düşüş gösterdiği gözlenmiştir. Aşağıda çizelge 1’de gösterildiği üzere katılımcılar arasında Koronovirüs (Covid-19) Fobisinin katılımcıların kronik hastalığı olup olmaması değişkenine göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini tespit edebilmek için yapılan t testi sonucunda evet ve hayır diyenler arasında 1182 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) anlamlı bir fark bulunmuştur (t=2,182; p=0,030). Kronik hastalığı olanların fobisi kronik hastalığı olmayanlardan daha fazladır. Çizelge 1: Koronavirüs (COVİD-19) Fobisi Ölçeği Puanlarının Kronik Hastalık Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Bağımsız Grup t Testi Sonuçları. Puan Gruplar N Sh x ss x t Testi Koronavirüs (Covid-19) Fobisi Evet p Sd t 21 51,2857 12,49457 2,72654 Hayır 2,182 179 ,030 160 45,4063 11,49202 ,90852 Katılımcılar arasında Koronovirüs (COVİD-19) Fobisinin cinsiyet değişkenine göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini tespit edebilmek için yapılan t testi sonucunda kadın ve erkekler arasında bilimsel olarak anlamlı bir fark bulunmuştur (t=2,835; p=0,005). Kadınların Koronavirüs (COVİD-19) Fobisi erkeklere göre daha fazladır. T testi sonuçları aşağıda çizelge 2’de gösterilmiştir. Çizelge 2: Koronavirüs (COVİD-19) Fobisi Ölçeği Puanlarının Cinsiyet Değişkenine Göre Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Bağımsız Grup t Testi Sonuçları. Puan Koronavirüs Gruplar N Kadın 128 (Covid-19) Fobisi Erkek 53 x ss Sh x t Testi t Sd 2,835 179 p 47,648 12,03 1,063 4 577 82 42,320 10,09 1,386 8 717 0,00 5 95 Çizelge 3 incelendiğinde koronavirüs (COVİD-19) fobisi toplam puanlarının medeni durum değişkeni bağlamında anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla tek yönlü varyans analizi (ANOVA) testi yapılmıştır. Varyans analizi sonucunda medeni durum değişkeni ile koronavirüs fobisi arasında anlamlı bir farklılık bulunamamıştır (p>0,05). Çizelge 3: Koranavirüs (COVİD-19) Fobisi Ölçeği Puanlarının Medeni Durum Değişkenine Göre Anlamlı Farklılaşıp Farklılaşmadığını Belirlemek Üzere Yapılan Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Sonuçları. 1183 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) f , x ve ss Değerleri Puan Koronavirüs Fobisi N Grup ANOVA Sonuçları x ss Var. K. KT Sd KO Evli. 101 46,6535 12,51754 G.Arası 84,499 Bekâr 79 45,4177 10,74722 G.İçi 24678,086 178 138,641 Boşanmış. Eşi Ölmüş (Dul) 1 42,0000 F p 2 42,250 . ,305 ,738 Toplam 24762,586 180 . . . Çizelge 4: Medeni Durum Değişkeni ile Koronavirüs fobisi Arasındaki İlişkinin Kruskal- Puanı Koronavirüs Fobisi Wallis H Testi İle Ölçülmesi. Medeni Durum N Mean Evli 101 93,57 Bekar 79 88,03 Boşanmış 1 66,00 Eşi Ölmüş (Dul) 0 Toplam 181 df p 2 ,695 H0: Medeni durum değişkeni bağlamında Koronavirüs fobisi puanları bakımından anlamlı bir fark yoktur. H1: : Medeni durum değişkeni bağlamında Koronavirüs fobisi puanları bakımından anlamlı bir fark vardır. H0 Hipotezi doğrulanmıştır. Medeni durum değişkeni bağlamında Koronavirüs fobisi puanları bakımından anlamlı bir fark yoktur. Çizelge 5: Gelir Durumu Değişkeni ile Koronavirüs fobisi Arasındaki İlişkinin Kruskal- Puanı Koronavirüs Fobisi Wallis H Testi İle Ölçülmesi. Gelir Grubu N Mean 0-2600 TL 87 82,86 2601-3500 TL 37 113,42 3501-5000 TL 31 92,52 5001-7500 TL 14 96,64 7501-10.000 TL 10 56,25 1184 df p 5 ,009 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 10.000 + 2 Toplam 181 141,25 H0: Gelir durumu değişkeni bağlamında Koronavirüs fobisi puanları bakımından anlamlı bir fark yoktur. H1: : Gelir durumu değişkeni bağlamında Koronavirüs fobisi puanları bakımından anlamlı bir fark vardır. H1 Hipotezi doğrulanmıştır. Gelir durumu değişkeni bağlamında Koronavirüs fobisi puanları bakımından anlamlı bir fark bulunmuştur. Çizelge 6: Yaş Değişkeni ile Kotronavirüs fobisi Arasındaki İlişkinin Kruskal-Wallis H Testi Koronavirüs Fobisi Puanı İle Ölçülmesi. Gelir Grubu N Mean 0-17 23 73,46 18-24 33 85,17 25-34 72 94,53 35-44 34 97,01 45-54 18 93,89 55+ 1 176,00 Toplam 181 df p 5 ,264 H0: Yaş değişkeni bağlamında Koronavirüs fobisi puanları bakımından anlamlı bir fark yoktur. H1: : Yaş değişkeni bağlamında Koronavirüs fobisi puanları bakımından anlamlı bir fark vardır. H0 Hipotezi doğrulanmıştır. Yaş değişkeni bağlamında Koronavirüs fobisi puanları bakımından anlamlı bir fark yoktur. Çizelge 7: Öğrenim Durumu Değişkeni ile Kotronavirüs fobisi Arasındaki İlişkinin Kruskal- Puanı Koronavirüs Fobisi Wallis H Testi İle Ölçülmesi. Öğrenim Durumu N Mean İlkokul Mezunu 11 113,32 Ortaokul Mezunu 19 97,95 Lise ve Dengi Okul Mezunu 86 88,69 63 88,48 Yüksek Okul/Üniversite Mezunu 1185 df p 4 ,606 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Yüksek Lisans veya Doktora 2 Mezunu Toplam 81,00 181 H0: Öğrenim Durumu değişkeni bağlamında Koronavirüs fobisi puanları bakımından anlamlı bir fark yoktur. H1: Öğrenim durumu değişkeni bağlamında Koronavirüs fobisi puanları bakımından anlamlı bir fark vardır. H0 Hipotezi doğrulanmıştır. Öğrenim durumu değişkeni bağlamında Koronavirüs fobisi puanları bakımından anlamlı bir fark yoktur. Çizelge 8: Cinsiyet ve Kronik Hastalık Arasındaki İlişkinin Anlamlı Olup Olmadığını Cinsiyet Belirlemek İçin Yapılan Ki Kare Testi. Evet Hayır TOPLAM Kadın 13 230 243 Erkek 8 90 98 Toplam 21 320 341 Ki Kare: ,957 sd: 1, p: ,328 H0: Cinsiyet ile kronik hastalık arasında bir ilişki vardır. H1: Cinsiyet ile kronik hastalık arasında bir ilişki yoktur. H1 hipotezi doğrulanmıştır. Cinsiyet ile kronik hastalık arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. Çizelge 9: Cinsiyet ile ekonomik durum arasındaki İlişkinin Anlamlı Olup Olmadığını Cinsiyet Belirlemek İçin Yapılan Ki Kare Testi. Kadın 0- 2601- 3501- 5001- 7501- 2600 3500 5000 7500 10.000 TL TL TL TL TL 72 48 54 28 30 1186 10.00 TOPLA 1+ M 6 238 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Erkek Topla m 15 26 39 28 20 6 134 87 74 93 56 50 12 372 Ki Kare: 20,860 sd: 5, p: ,001 H0: Cinsiyet ile ekonomik durum arasında bir ilişki vardır. H1: Cinsiyet ile ekonomik durum arasında bir ilişki yoktur. H0 doğrulanmıştır. Cinsiyet ile ekonomik durum arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Çizelge 10: Kronik Hastalık ile Gelir Seviyesi Arasındaki İlişkinin Anlamlı Olup Olmadığını Kronik Hastalık Belirlemek İçin Yapılan Ki Kare Testi. 0- 2601- 3501- 5001- 7501- 2600 3500 5000 7500 10.000 TL TL TL TL TL Evet 4 22 6 4 Hayır 83 52 87 87 74 93 Topla m 10.00 TOPLA 1+ M 10 6 52 52 40 6 320 56 50 12 372 Ki Kare: 42,650 sd: 5, p: ,000 H0: Kronik hastalık ile ekonomik durum arasında anlamlı bir ilişki vardır. H1: Kronik Hastalık ile ekonomik durum arasında anlamlı bir ilişki yoktur. H0 doğrulanmıştır. Kronik hastalık ile ekonomik durum arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Çizelge 11: Öğrenim Durumu ile Yaş Arasındaki İlişkinin Anlamlı Olup Olmadığını Öğrenim Durumu Belirlemek İçin Yapılan Ki Kare Testi. 0-17 18-24 25-34 45-54 55+ TOPLAM İlkokul 1 0 3 20 6 46 Ortaokul 7 2 30 0 0 43 Lise 15 50 78 35 0 230 Önlisans, Lisans 0 14 99 35 0 212 1187 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Lisansüstü 0 0 6 0 0 6 Toplam 23 66 216 90 6 537 Ki Kare: 192,145 sd: 20, p: ,000 H0: Öğrenim ile yaş arasında anlamlı bir ilişki vardır. H1: Öğrenim ile yaş arasında anlamlı bir ilişki yoktur. H0 doğrulanmıştır. Öğrenim durumu ile yaş arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Çizelge 12: Cinsiyet ve Koronavirüs Fobisi Arasındaki İlişkinin Mann-Whitney U Testi İle Ölçülmesi. Mann-Whitney U 2620,000 Wilcoxon W 4051,000 Z -2,408 Asymp. Sig. (2-tailed) ,016 H0: Kadın ve erkek arasında Koronavirüs Fobisi Puanları Bakımından Anlamlı Bir Fark yoktur. H1: :Kadın ve erkek cinsiyeti arasında Koronavirüs Fobisi Puanları Bakımından Anlamlı Bir Fark vardır. H1 Hipotezi doğrulanmıştır. Kadın ve erkek arasında Koronavirüs Fobisi Bakımından anlamlı bir farklılık bulunmuştur. Kadınlarda daha çok Kororavirüs fobisi vardır. Çizelge 13: Kronik Hastalık ve Koronavirüs Fobisi Arasındaki İlişkinin Mann-Whitney U Testi İle Ölçülmesi. Mann-Whitney U 1283,000 Wilcoxon W 14163,000 Z -1,760 Asymp. Sig. (2-tailed) ,078 H0: Kronik hastalığı olanlar ve olmayanlar arasında Koronavirüs fobisi puanları bakımından anlamlı bir fark yoktur. H1: : Kronik hastalığı olanlar ve olmayanlar arasında Koronavirüs fobisi puanları bakımından anlamlı bir fark vardır. 1188 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) H0 Hipotezi doğrulanmıştır. Kronik hastalığı olanlar ve olmayanlar arasında Koronavirüs Fobisi bakımından anlamlı bir farklılık bulunamamıştır. SONUÇ Araştırmanın kronik hastalık değişkenine göre yapılan t testi sonucunda evet ve hayır diyenler arasında anlamlı bir fark bulunmuştur (t=2,182; p=0,030). Kronik hastalığı olanların fobisi kronik hastalığı olmayanlardan daha fazladır. Buna göre kronik hastalığı olanlar kendilerini daha fazla risk altında görüyor diyebiliriz. Bunun nedenlerini kronik astım hastalarının akciğerlerinin sağlıklı insanlara oranla daha duyarlı olması, diyabet (şeker) hastalarının sağlıklı insanlara oranla daha zayıf bağışıklık sistemine sahip olması, kalp kapakçığı sorunu yaşayanların sağlıklı insanlara oranla enfeksiyonlarının ölümcül sonuçlarının olması, hipertansiyon (yüksek tansiyon) hastalarının tansiyon seviyelerinin uzun süre yüksek olması ağır kalp-damar hastalıklarına neden olması ve kanserli hastaların tedavisi için kullanılan terapilerin bağışıklık sistemlerini zayıflatması olarak söyleyebiliriz. Araştırmanın cinsiyet değişkenine göre yapılan t testi sonucunda kadın ve erkekler arasında bilimsel olarak anlamlı bir fark bulunmuştur (t=2,835; p=0,005). Kadınların Koronovirüs (COVİD-19) Fobisi erkeklere göre daha fazladır. Buna göre kadınlarda fobi oluşturma, panik atak, kaygı bozukluğu ve depresyon gibi psikolojik hastalıkların erkeklere oranla daha fazla görüldüğünü ve ayrıca kadınların olaylara daha hassas ve psikolojik açıdan yaklaşırken, erkeklerin aynı olaya daha yüzeysel ve sosyolojik açıdan yaklaştığını nedenler arasında düşünebiliriz. Araştırmanın medeni durum değişkenine göre yapılan varyans analizi sonucunda medeni durum değişkeni ile koronavirüs fobisi arasında anlamlı bir farklılık bulunamamıştır (p>0,05). Ancak biz evlilerin fobilerinin bekârlara oranla daha fazla olma sebebinin evlilerin kendileri dışında sorumlu oldukları diğer aile fertlerinin de olduğunu, evli erkeklerin hastalandıklarında evin maddi ihtiyaçlarını karşılayamama gibi endişeleri ve kadınlarında hastalandıklarında ev işlerini yapamama ve de gerek çocuklarının gerekse eşinin ihtiyaçlarına yetişememe gibi endişelerin olduğunu düşünebiliriz. Araştırmanın yaş grubu değişkenine göre yapılan varyans analizi sonucunda yaş değişkeni ile koronavirüs fobisi arasında anlamlı bir farklılık bulunamamıştır (p>0,05). Ancak yaş ilerledikçe kronik hastalıklardan, hareketsizlikten, ölüme yakın hissetme gibi sebeplerden fobinin artış gösterdiğini düşünebiliriz. Araştırmanın öğrenim durumu değişkenine göre varyans analizi sonucunda öğrenim durumu değişkeni ile koronavirüs fobisi arasında anlamlı bir farklılık bulunamamıştır (p>0,05). 1189 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Araştırmanın gelir seviyesi değişkenine göre varyans analizi sonucunda gelir durumu değişkeni ile koronavirüs fobisi arasında anlamlı bir farklılık bulunmuştur (p<0,05) Gelir seviyesi arttıkça koronavirüs fobisi azalmıştır. Buna göre maddi açıdan yetersiz olup temel ihtiyaçlarını karşılayamayan ve gelecek için endişe duyan insanların fobilerinin bu sorunları yaşamayan insanlara oranla daha fazla olacağını söyleyebiliriz. Fobi, insanın belirli durum, canlı-cansız bir şeye veya bir mekâna karşı hastalık derecesinde duyduğu korkunun, gündelik yaşamını olumsuz yönde etkilemesi halidir. Şuanda dünyanın birçok ülkesinde daha önceden görülmemiş bir salgın hastalığın ortaya çıkması da çoğu insanda fobi oluşumuna neden olmuştur. İnsanların bu fobik durum içinden çıkmalarında etkili olabilecek etmenler belirlenip, onlara yönelik destek verici çalışmaların yapılması yardımcı olacaktır. KAYNAKLAR Afacan, E., & Avcı, N. (2020). Koronavirüs (Covid-19) Örneği Üzerinden Salgın Hastalıklara Sosyolojik Bir Bakış. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD), 7(5), 2. Akdur, R. (2006). Sıtma Ve Sıtma Salgınları Tarihi. Bilim Tarihi Araştırmaları, (2), 1. Akyıldız, M. (2009). Kruskal-Wallis testi ve bir SPSS örneği (Kruskal Wallis Nasıl Yapılır). istatistik.gen.tr. Erişim: 26 Ocak, 2022, https://www.istatistik.gen.tr/?p=45 Akyıldız, M. (2009). T testi' nin spss ile uygulanması ve yorumlanması. istatistik.gen.tr. Erişim: 30 Kasım, 2020, https://www.istatistik.gen.tr/?p=54 Akyıldız, M. (2009). Tek Faktörlü Varyans Analizi (One-Way Anova) ve bir spss örneği. istatistik.gen.tr. Erişim: 30 Kasım, 2020, https://www.istatistik.gen.tr/?p=29 Alp, Ş., & Ünal, S. (2020). Yeni Koronavirüs (SARS-CoV-2) Kaynaklı Pandemi:Gelişmeler ve Güncel Durum. Flora(25), 2. Aslan, E., & Türkili, S. (2021). İzolasyon ve karantinanın ruh sağlığı üzerine etkileri. Mersin Üniversitesi Sağlık Bilim Dergisi,14(1), 135. Birinci, M., & Bulut, T. (2020). Covıd-19’un Sosyo-Ekonomik Yönden Dezavantajlı Gruplar Üzerindeki Etkileri: Sosyal Hizmet Bakış Açısından Bir Değerlendirme. Sosyal Çalışma Dergisi, 4(1), 6. Çolak, E. Mann-Whitney U ve Wilcon T Testleri. [PowerPoint slaytı]. Erişim: https://eczacilik.anadolu.edu.tr/bolumSayfalari/belgeler/ecz2014%2010_20140512122 216.pdf 1190 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Erkeç, A. (2020). Koronavirüs korkusu yeni bir psikolojik vaka ortaya çıkardı: Koronafobi. Anadolu Ajansı. Erişim: 24 Ocak, 2022, https://www.aa.com.tr/tr/koronavirus/koronavirus-korkusu-yeni-bir-psikolojik-vakaortaya-cikardi-koronafobi/1775623 Genç, Ö. (2011). Kara Ölüm: 1348 Veba Salgını Ve Ortaçağ Avrupa’sına Etkileri. Tarih Okulu(X), 126. Güngör, M., & Bulut, Y. (2008). Ki-Kare Testi Üzerine. Doğu Anadolu Bölgesi Araştırmaları,84 Hays, J. N. (2005). Epidemics and Pandemics: Their Impacts on Human History. ABC-CLIO. İnsanlığı Etkileyen Bulaşıcı Hastalıklar ve Pandemiler. (2021), Bezmialem Vakıf Üniversitesi. Erişim: 25 Ocak, 2022, https://bezmialem.edu.tr/sks/tr/Sayfalar/HaberDetay.aspx?newsId=2441&newsdetail=i nsanligi-etkileyen-bulasici-hastaliklar-ve-pandemiler Jianhua, G. (2020). Çin'in Yeni Korona virüs Zatürresine Karşı Savaşı: Mücadeleler, Sonuçlar ve Yansımalar. BRIQ, 1(2), 91,92. Kulaktan Dolma Bilgiler İle Değil Bilimsel Veriler İle Aşıyı Araştırın. Bayındır Sağlık Grubu. Erişim: 25 Ocak, 2022, https://www.bayindirhastanesi.com.tr/blog/kulaktan-dolmabilgiler-ile-degil-bilimsel-veriler-ile-asiyi-arastirin-305 Menekşe, M. (2020). İzmir'de Kolera Salgını ve Etkileri (1893). Tarih Araştırmaları Dergisi, 39(67), 388. Parıldar, H. (2020). Tarihte Bulaşıcı Hastalık Salgınları. Tepecik Eğit. ve Araşt. Hast. Dergisi(30), 24. Polat, İ. (2020). Yakut ve Yukagirlerin Geleneksel Dünya Görüşünde Salgın Hastalıklarla İlgili Anlatı, İnanış ve Uygulamalar. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi(Salgın Hastalıklar Özel Sayısı), 190. 1191 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) COVİD-19 PANDEMİ SÜRECİNDE ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNDE OLUMLU VE OLUMSUZ DÜŞÜNME DÜZEYLERİNİN İNCELENMESİ EXAMINATION OF POSITIVE AND NEGATIVE THINKING LEVELS OF UNIVERSITY STUDENTS DURING THE COVID-19 PANDEMIC PROCESS Nergüz BULUT SERİN Prof. Dr., Lefke Avrupa Üniversitesi Dr. Fazıl Küçük Eğitim Fakültesi Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Bölümü,Lefke Mersin 10,Türkiye ORCID NO: 0000-0002-2074-3253 Melodi GÜLCAN Uzman Psikolojik Danışman, Milli Eğitim Bakanlığı Uğur Dersanesi Rehber Uzmanı, İzmir-Türkiye ORCID NO: 0000-0002-2572-1299 ÖZET Bu araştırmanın amacı, Covid-19 pandemi sürecinde uzaktan eğitim almak zorunda kalan üniversite öğrencilerinin bu süreçte yaşadıkları olumlu olumsuz düşünce düzeylerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın bir diğer amacı da öğrencilerin olumlu olumsuz düşünce düzeylerinin, cinsiyet, sınıf, anne baba eğitim düzeyi gibi değişkenler açısından farklılaşıp farklılaşmadığını araştırmaktır. Araştırmada veri toplama aracı olarak Bozkurt (1998) tarafından geçerlik güvenirlik çalışması yapılmış olan geliştirilmiş olan “Geliştirilmiş Otomatik Düşünceler Ölçeği (ODÖ-G)” kullanılmıştır. Araştırma evrenini oluşturan 320 kişi Türkiye İzmir ilinde iki devlet üniversitesinde 2020-2021 Eğitim-Öğretim yılında uzaktan eğitim almakta olan öğrencilerdir. Araştırma örneklemi seçkisiz olmayan örnekleme yöntemlerinden olan uygun örnekleme yöntemi ile tespit edilmiştir. Araştırmanın veri analizinde ölçekler ve alt ölçekleri; Veriler; dağılım analizi, Ortalama Analizleri yapılmış, Normal dağılım gösterenler de Bağımsız Örneklem ’t’ testi (Independent Samples T test) ve Tek Yönlü Varyans (One-Way Anova) yapılmıştır. Yapılan bu çalışmanın sonuçlarına göre, katılımcıların cinsiyet değişkenine bağlı olarak, olumlu benlik boyutunda anlamlı farklılık bulunmazken, olumsuz benlik boyutunda anlamlı farklılık bulunmuştur. Katılımcıların babalarının eğitim düzeyine göre olumlu benlik boyutunda anlamlı farklılık saptanmıştır. Sınıf düzeyi ve anne eğitim düzeyine göre, olumlu ve olumsuz benlik kavramı boyutunda anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Anahtar Kelimeler: Olumsuz düşünme, olumlu düşünme, geliştirilmiş otomatik düşünceler, üniversite öğrencileri. 1192 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ABSTRACT The aim of this research is to examine the positive and negative thinking levels of university students who had to take distance education during the Covid-19 pandemic process. Another aim of the study is to investigate whether the levels of positive and negative thoughts of the students differ in terms of variables such as gender, class, parental education level. As a data collection tool in the research, the "Revized- Automatic Thoughts Questionare" (R- ATQ), which was developed by Bozkurt (1998) for validity and reliability study, was used. 320 people who make up the research population are students who are studying distance education at two state universities in Izmir, Turkey in the 2020-2021 academic year. The research sample was determined by the convenient sampling method, which is one of the non-random sampling methods. Scales and subscales in data analysis of the research; Data; Distribution analysis, Mean Analyzes were performed, Independent Samples 't' test (Independent Samples T test) and One-Way Anova (One-Way Anova) were performed for those with normal distribution. According to the results of this study, while there was no significant difference in the positive self dimension, depending on the gender variable of the participants, a significant difference was found in the negative self dimension. A significant difference was found in the positive self dimension according to the educational level of the fathers of the participants. There was no significant difference in positive and negative self-concept dimensions according to grade level and mother's education level. Keywords: Negative thinking, positive thinking, developed automatic thoughts, university students. GİRİŞ Covid-19 salgını ile dünya genelinde sağlık sorunlarıyla birlikte gerek kısıtlamalar gerekse değişen dünya düzeniyle kişilerin günlük yaşantısı da değiştirmiştir. Kısıtlamalar ve salgınla birlikte sağlık alanında olduğu kadar psikolojik ve sosyal alanlarda da etkileri ortaya çıkmıştır. Birçok ülkede olduğu gibi Türkiye’ye de ilk covid-19 vakasının görülmesinin ardından sağlık ve güvenlik önlemlerine önem verilmiştir. Bu kısıtlamalarla üniversite öğrencileri de dahil olmak üzere yüz yüze eğitime ara verilmiştir. Covid-19 pandemi sürecinin psikolojik ve sosyal etkileri üzerinde yapılan çalışmalar, bu salgının olumsuz psikolojik çıktıları olduğunu ortaya koymaktadır. Bireyin fiziksel ve zihinsel yaşam kalitesini iyileştirmenin yolu, olumlu düşünceler ve olumlu deneyimler geliştirmesidir. Olumlu düşünme davranışlarını benimseyen, kolay pes etmeyen, olayları kontrol etmek için kendini zorlayabileceğini ya da çok çalışabileceğini düşünen 1193 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) insanlar, olumsuzu farklı bir şekilde algılama eğilimindedir(Türküm, 2001).Olumlu düşünme, bilinçaltımızın onu olumlu yönde yönlendirme yeteneğini kullanır. Bilinçaltı tartışmaz; Bilginin doğru veya yanlış, makul veya mantıksız, doğru veya yanlış olup olmadığına karar vermez. Davranışlarımızı ve performansımızı etkilemeyi hedefliyorsak bunu sadece bilinçaltımızla başarabiliriz. Olumsuz düşünceleri sürekli tekrarlamak olumsuz sonuçlara yol açar (Peiffer,1997; Ögretir, 2004).Olumlu düşünme becerilerinin önemi son dönemlerde gelişen pozitif psikolojinin de etkisi daha da gün yüzüne çıkmıştır. Bireylerin bakış açıları kişilik özelliklerine göre değişir. Olaylara pozitif yönden bakanların sorunları kolaylıkla aşabildikleri, olaylara olumsuz bakanların ise kolay kolay üstesinden gelemediği gözlemlenmiştir (Sumi, 1997; Kutlu ve ark. 2004). Olumlu duyguların olumsuz duygulara göre daha yüksek olduğu, Olumlu hislerin, bir taraftan öğrenmeye ve düşünmeye katkı sağlayarak ve diğer taraftan samimi ilişkiler kurma ve sürdürme yeteneğini geliştirerek gelişimi desteklediği ortaya çıkmıştır. Tersine, olumsuz hislerin bilişsel performansı negatif yönde etkilediği, algıyı değiştirdiği ve kişinin kişilerarası ilişkilerinin niteliğini olumsuz açıdan etkilediği gösterilmiştir (Collins ve Gunnar, 1990). Bu nedenle, olumlu duygular kişinin varlığını oluşturan önemli öğelerden birisidir. Myers, Sweneey ve Witmer’ de (2003) belirttiği üzere; insanlar, doğuştan gelen sevgi, umut ve güven vb. hisleri ve hayata devam etmemizi sağlayan bazı nitelikleri beraberinde getirir. Bu hisler varoluşun temel yapılarıdır ve bu yapılarla birey engellerle daha etkili bir şekilde yüzleşebilir. Kültürel geçmişe bakılmaksızın, samimi ve emin sosyal ilişkilerin mutluluğun en önemli kaynakları olduğu kabul edilir. Diener ve Seligman (2002) araştırmalarına dayanarak, “hiçbir şey insanı başkalarıyla kurduğumuz ilişkilerden, insan bağlarından ve onlardan aldığımız sosyal destekten daha mutlu edemez” şeklinde bu durumu ifade etmişlerdir. Koruyucu yaklaşımlarla ilgili çalışmalar yürüten psikologlar, pozitif psikoloji sahasına dâhil olan mutluluk, memnuniyet ve yeterlik gibi bazı kavramların gerçekte zihinsel bozukluklara karşı koruyabilecek güçlü yönler veya beceriler olduğunu belirtmektedir. Psikolojinin bir sonraki hedefi, insan güçlerini ve gençlerin bu güçleri nasıl geliştirebileceklerini anlamaktır (Buss, 2000). Otomatik düşünceler, “kişinin belli durumlarda tekrarlayan bir biçimde olumlu ya da olumsuz kendini ifade etme biçimleri”dir (Beck, 2001). Kişinin olumsuz bir durumla baş başa kaldığı çabuk ortaya çıkar ve bu nedenle doğrudan kabul edilir. Bu nedenle otomatik düşünceler yoğun duygusal tepkileri tetikler (Türkçapar, 2009). Bu düşüncelerin "otomatik" olarak tanımlanması, bu zihniyetin, temel inanışlara dayalı, yansıtıcı ve sorgusuz bir değerlendirmenin neticesi olmasıdır (Dobson, 2008). 1194 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Son yıllarda yurt içinde otomatik düşünme ile ilgili araştırmaların sayıca artığı söylenebilir (Anlayışlı ve Serin, 2020; Anlayışlı ve Serin, 2019; Aysan ve Bozkurt, 2000; Bozkurt, 2004; Bozkurt, 2003; Bozkurt ve Aysan, 2000; Bulut, 2007; Bulut, 2016; Çakar,2014; Devegezer ve Yılmaz,2019; Direktor, Şimsek ve Serin, 2017; Dobson, 2008; Duran, Karadaş ve Kaynak, 2017; Gül, Keskin ve Bozkurt, 2014; Kahveci ve Serin, 2017; Karahan, Sardoğan, Özkamalı ve Menteş(2016); Rastogi ve ark., 2018; Serin ve Aysan, 2021; Serin, Direktör, Hüseyinzade ve Özdal, 2016; Sözlü ve Serin, 2019; Terzioğlu ve Çakır, 2020 Tümkaya ve İflazoğlu, 2000; Tümkaya Çelik ve Aybek, 2011; Wenzel, Dobson & Hays, 2016;Yavuzer ve Karataş 2012; Yıldız, 2017). Sağlık, ekonomi ve güvenlik açısından oldukça olumsuz etkileri olan COVID-19'un dünya genelinde bulaşma olasılığı yüksektir. Bu sürecin sosyal ve psikolojik etkileri sağlık sektöründe de kendini göstermiştir. Pandemi sürecinin psikolojik ve sosyal etkileri üzerine yapılan çalışmalar, bu salgının olumsuz psikolojik etkileri olduğunu göstermektedir. Bu çalışmalarda kadınların erkeklere göre olumsuzluklardan daha fazla etkilendikleri, depresyon ve orta düzeyde kaygı düzeylerinin daha yüksek olduğu görülmüştür. Salgının ilk günlerinde virüsün fiziksel sonuçları daha fazla dikkat çekmiş ve ruh sağlığı sonuçları üzerinde durulmamıştır. Ancak salgın sona erdikten sonra bile, normal hayatımıza döndüğümüzde psikolojik etkilerin aylarca hatta yıllarca sürmesi muhtemeldir. Dünyada ve ülkemizde Pandemi sürecinde yaşanan psikolojik etkilerin ele alan çalışmalar yapılmaya başlandığı görülmektedir. Son bir yılda pandemi süreci ile ilgili kaygı, depresyon, olumlu ve olumsuz düşünce düzeylerini ele alan çalışmalar yapılmaya başlandığı görülmektedir. Bu yüzden uzaktan eğitim alan üniversite öğrencilerinin bu süreçte yaşadıkları olumlu olumsuz düşüncelerini ele alan çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Türkiye’de uzaktan eğitim almak zorunda kalan üniversite öğrencilerinin bu süreçte yaşadıkları olumlu olumsuz düşüncelerini ele alan çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu araştırmada, Covid-19 pandemi sürecinde uzaktan eğitim alan öğrencilerin, olumlu ve olumsuz düşünce düzeylerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Ayrıca araştırma birden fazla değişkeni irdelemesi açısından ilgili literatüre yeni bilgilerin ve verilerin kazandırılmasını sağlayacaktır. 1195 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Araştırmanın Amacı Bu araştırmanın amacı, Covid-19 pandemi sürecinde uzaktan eğitim almak zorunda kalan üniversite öğrencilerinin bu süreçte yaşadıkları olumlu olumsuz düşünce düzeylerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın bir diğer amacı da öğrencilerin olumlu olumsuz düşünce düzeylerinin, cinsiyet, sınıf, anne baba eğitim düzeyi gibi değişkenler açısından farklılaşıp farklılaşmadığını araştırmaktır. Araştırmanın Alt Amaçları Araştırmanın amacı ışığında oluşan alt amaçlara aşağıda yer verilmiştir. 1. Katılımcıların olumlu ve olumsuz düşünme düzeyleri nasıldır? 2. Cinsiyete göre; üniversite öğrencilerinde olumlu olumsuz düşünce düzeyleri arasında anlamlı bir farklılık var mıdır? 3. Sınıfına göre; üniversite öğrencilerinde olumlu olumsuz düşünce düzeyleri arasında anlamlı bir farklılık var mıdır? 4. Annelerinin eğitim durumuna göre; üniversite öğrencilerinde olumlu olumsuz düşünce düzeyleri arasında anlamlı bir farklılık var mıdır? 5. Babalarının eğitim durumuna göre; üniversite öğrencilerinde olumlu olumsuz düşünce düzeyleri arasında anlamlı bir farklılık var mıdır? YÖNTEM Araştırmanın Modeli Araştırma, pandemi sürecinde uzaktan eğitim almakta olan üniversite öğrencilerinin olumlu ve olumsuz düşüncelerini incelenmeye dönük betimsel bir çalışmadır. Tarama modelinin amacı bir durumu betimlemektir. Araştırılan olay, birey veya nesne değişiklik yapılmadan adlandırılmaya çalışılır (Karasar, 2005). Araştırmanın Evreni ve Örneklemi Bu araştırmanın evrenini 2020-2021 Eğitim-Öğretim yılında Türkiye İzmir ilinde bulunan iki devlet üniversitesinde uzaktan eğitim yoluyla öğrenimlerini sürdüren öğrenciler oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini ise bu iki üniversitede öğrenim görmekte olan öğrencilerden ulaşılabilen 320 öğrenci oluşturmaktadır. Araştırma örneklemi seçkisiz olmayan örnekleme yöntemlerinden olan uygun örnekleme yöntemi ile belirlenmiştir. İşlem Bu çalışma pandemi nedeniyle yüz yüze eğitim ortamında gerçekleştirilemediği için araştırmanın verileri web üzerinden oluşturulan form linki ile online olarak öğrencilere uygulanmıştır. Uygun örnekleme yoluyla yani, ulaşılabilen katılımcılar ile araştırmanın verileri elde edilmiştir. Online oluşturulan form ile çalışmaya 320 öğrenci katılmıştır, çalışmaya 1196 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) başlanılmıştır. Araştırmada uygun örnekleme yöntemi benimsenmiştir. Katılımcıların 194’ü kadın (%60.6),126’sı erkek (%39.4) öğrenci oluşturmaktadır. Veri Toplama Araçları Araştırmada veri toplama aracı olarak, araştırmacılar tarafından geliştirilmiş olan kişisel bilgi formu ile Bozkurt (1998) tarafından geçerlik güvenirlik çalışması yapılmış olan geliştirilmiş olan “Geliştirilmiş Otomatik Düşünceler Ölçeği (ODÖ-G)” kullanılmıştır. Ölçeğin ilk hali olan ve Hollon ve Kendall (1980) tarafından geliştirilmiş olan 30 maddelik Olumsuz Otomatik Düşünceler Ölçeğinin (Automatic Thoughts Questionnaire ATO-30) çeviri ve geçerlikgüvenirlik çalışması Hisli (1990); Aydın ve Aydın (1990) tarafından yapılmıştır. ATO-30 ölçeğine 10 olumlu cümlenin eklenmesiyle geliştirilmiş olan Otomatik Düşünceler Ölçeğinin geçerlik, güvenirlik çalışması Bozkurt (1998) tarafından yapılmıştır. Ölçeğin lise öğrencileri ile yapılan güvenirlik çalışmasında, ölçeğin Cronbach Alfa katsayısı (r=.92) ve iki yarım test güvenirlik katsayısı r=.82 olarak bulunmuştur. Ölçekten alınan yüksek puan, olumsuz düşüncenin yüksekliğini göstermektedir. Ölçek madde örnekleri, "Bütün dünya bana karşı gibi görünüyor", "Artık dayanamıyorum", "Beni kimse anlamıyor". Katılımcılardan her bir madde için geçen hafta bu düşünceleri ne sıklıkta düşündüklerini cevaplamaları istendi. Ölçek toplam 40 maddeden oluşmaktadır. Katılımcılar cevaplarını 5 puanlık derecelendirme ölçeği ışığında formüle etmişlerdir. Bu bağlamda “1 = ‘hiçbir zaman’, 2 = ‘bazen’, 3 = ‘oldukça sık’ 4 = ‘sık sık’ 5 = ‘her zaman’ şeklinde” ifade etmişlerdir. Bu araştırmada, olumsuz benlik ve olumlu benlik maddeleri kullanılmıştır. Geliştirilmiş otomatik düşünceler ölçeği alt boyut maddeleri Tablo 1'de verilmiştir. Tablo 1. Geliştirilmiş Otomatik Düşünceler Ölçeği alt boyut maddeleri Verilerin Analizi Araştırmada elde edilen veriler SPSS 26 (Statistical Package for Social Sciences) paket programı aracılığı ile analiz edilip tablolara dönüştürülerek resmedilmiş ve değerlendirilmiştir. Araştırmanın bu bölümünde, seçilen demografik değişkenler ile olumsuz otomatik düşünceler alt boyutları arasında anlamlı bir farklılık olup olmadığı test edilmiştir. Bu testler, bağımsız örneklem t testi (bağımsız örneklem t testi), tek yönlü varyans analizi (tek yönlü ANOVA kullanmıştır. 1197 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) BULGULAR Katılımcıların Sosyo-Demografik Özelliklerine İlişkin Bulgular Araştırmanın bu bölümünde cinsiyet, sınıf, anne babanın eğitim düzeyi ve son olarak ekonomik düzeyde sosyo-demografik bilgiler yer almaktadır. Tablo 2. Katılımcıların sosyo demografik yüzdelikleri Katılımcının Cinsiyeti Kadın Erkek Toplam Katılımcıların Yaş Aralıkları 18-22 22-26 Toplam Katılımcıların Sınıfı 1 2 3 4 Toplam Katılımcıların Annelerinin Eğitim Durumu Okur-Yazar Değil İlkokul Ortaokul Lise Yüksekokul – Üniversite Sadece Okur-Yazar Sayı (N) 194 126 320 Sayı (N) 188 122 320 Sayı (N) 79 84 74 83 320 Sayı (N) 13 94 47 87 56 23 Geçerli Yüzdelik (%) 60,6 39,4 100 Geçerli Yüzdelik (%) 58,7 41,3 100 Geçerli Yüzdelik (%) 24,6 26,3 23,1 26 100 Geçerli Yüzdelik (%) 4 29,4 14,7 27,2 17,5 7,2 Toplam Katılımcıların Babalarının Eğitim Durumu Okur-Yazar Değil İlkokul Ortaokul Lise Yüksekokul – Üniversite Sadece Okur-Yazar 320 Sayı (N) 5 71 46 99 85 14 100 Geçerli Yüzdelik (%) 1,5 22,2 14,4 30,9 26,6 4,4 Toplam 320 100 Araştırmanın Alt Amaçlarına İlişkin Bulgular: 1198 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 1. Alt Amaç: Katılımcıların Olumlu ve Olumsuz Düşünme Düzeyleri Tablo 3. Katılımcıların Olumlu ve Olumsuz Düşünme Düzeyleri Ortalama ve Standart Sapma Düzeyleri Geliştirilmiş Otomatik Düşünceler Ölçeği Ortalama Standart Sapma Boyutları Olumsuz Benlik 1.98 0.74 Yalnızlık ve Umutsuzluk 2.23 0.72 Uyumsuzluk ve Pişmanlık 1.62 0.71 Olumlu Benlik 3.28 0.87* Otomatik Düşünceler ölçeğinin ortalama analiz sonuçları Tablo 3’de gösterilmektedir. Elde edilen sonuçlar ışığında otomatik düşünceler ölçeğinin olumlu benlik alt boyutunun öne çıktığı tespit edilmiştir. Tablo 4. Olumlu Benlik Alt Boyutunun Alt Maddeleri Ortalama Analizi Olumlu Benlik Boyutu Alt maddeleri Ortalama Standart Sapma Her ne olursa olsun üstesinden gelebileceğimi 3.58 1.22 biliyorum Kendimle gurur duyuyorum 3.34 1.19 Kendimi İyi Hissediyorum 3.21 1.05 İşte Bu Harika 3.08 1.14 Birçok İnsandan Daha Şanslıyım 3.05 1.37 Aklıma Koyduğum Her şeyi Yapabileceğime 3.27 1.53 İnanıyorum Tablo 4’de katılımcıların olumlu benlik alt boyutları analizine göre, öğrencilerin “her ne olursa olsun üstesinden gelebileceğimi biliyorum”, “kendimle gurur duyuyorum”, “aklıma koyduğum her şeyi yapabileceğimi biliyorum” olumlu düşüncelere daha çok yer vermişlerdir. Tablo 5. Olumsuz Benlik Boyutu Alt Maddeleri Ortalama ve Standart Sapma Düzeyleri Olumsuz Benlik Boyutu Boyutu Alt maddeleri Ortalama Standart Sapma Hiçbir Zaman Başaramayacağım 1.55 0.24 Artık Dayanamayacağım 1.69 0.92 Bende Mutlaka Bir Bozukluk Olmalı 1.75 0.96 Hayatta Hep Kaybetmeye Mahkûmum 1.56 0.90 Kendimi Çok Çaresiz Hissediyorum 1.83 0.95 Hiçbir Şeye Yetişemiyorum 2.29 1.09 Hayatım İstediğim Gibi Gitmiyor 2.27 1.08 Hayatım Karmakarışık 2.08 1.07 Hiç Değmez 2.28 1.16 Bir şeylerin Değişmesi Gerek 2.98 1.20 Tablo 5’de olumsuz benlik boyutunun alt maddelerinin ortalama analizinin sonuçları göz önüne alındığında, katılımcılar “bir şeylerin değişmesi gerek”, “hiçbir şeye yetişemiyorum”, “hiç 1199 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) değmez”,“hayatım istediğim gibi gitmiyor”,” olumsuz otomatik düşüncelere daha fazla yer vermişlerdir. 2. Alt Amaç: Cinsiyete göre; üniversite öğrencilerinde olumlu olumsuz düşünce düzeyleri arasında anlamlı bir farklılık var mıdır? Tablo 6. Cinsiyete Göre Olumlu ve Olumsuz alt boyutların Ortalama ve Standart Sapma Düzeyleri Alt benlik boyutları Cinsiyet Ortalama Olumsuz Benlik Boyutu Kadın Erkek Kadın 2.06 1.85 3.28 3.28 Olumlu Benlik Boyutu Erkek Tablo 7. Cinsiyete Göre Olumlu ve Olumsuz alt boyutların t Testi Sonuçları Alt benlik boyutları t Değeri Anlamlılık Seviyesi Olumsuz Benlik Boyutu Olumlu Benlik Boyutu 11.05 0.05 0.01 0.81 Standart Sapma 0.82 0.57 0.86 0.88 P değeri 0.00* 0.94 *p< 0,05 Tablo 7’de görüldüğü üzere cinsiyete göre, olumsuz alt benlik boyutunda anlamlı farklılık bulunmuştur (t=11,05, p< 0,05). Kadın katılımcılar erkeklere göre daha fazla olumsuz düşünceye sahip bulunmuştur. Olumlu alt benlik boyutunda ise anlamlı bir farklılık saptanmamıştır. 3. Alt Amaç: Sınıfa göre; üniversite öğrencilerinde olumlu olumsuz düşünce düzeyleri arasında anlamlı bir farklılık var mıdır? Tablo 8. Sınıf Düzeylerine Göre Olumlu ve Olumsuz Alt Boyutların Ortalama Analizi Alt benlik boyutları Olumsuz Benlik Olumlu Benlik Katılımcıların Sınıfları 1 2 3 4 1 2 3 4 Ortalama Standart Sapma 2.19 1.96 1.98 1.79 3.16 3.20 3.33 3.41 1200 0.98 0.59 0.68 0.60 1.00 0.89 0.79 0.77 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Tablo 8: Katılımcıların Sınıflarına Göre Olumlu ve Olumsuz Alt Boyutların Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları Alt benlik boyutları Olumsuz Benlik Boyutu Olumlu Benlik Boyutu *p< 0,05 F Değeri P değeri 4.08 1.43 0.00* 0.23 Tablo 9’da sınıf düzeyine göre, olumsuz benlik alt boyutunda anlamlı bir farklılık bulunmuştur (t=4,08, p<0,05). Gruplar arasındaki farklılıkların, 1. Sınıflarla, 4. Sınıflar da öğrenim gören öğrenciler arasında olduğu görülmektedir. Olumlu benlik alt boyutunda ise anlamlı bir farklılık bulunmamıştır (p> 0,05). 4. Alt Amaç: Anne eğitim durumuna göre; üniversite öğrencilerinde olumlu olumsuz düşünce düzeyleri arasında anlamlı bir farklılık var mıdır? Tablo 10. Anne Eğitim Durumlarına Göre Olumlu ve Olumsuz Alt Boyutların Ortalama ve Standart Sapma Analizi Alt benlik boyutları Olumsuz Benlik Olumlu Benlik Anne Eğitim Durumu Ortalama Standart Sapma Okul-Yazar Değil 1.42 0.36 İlkokul Mezunu 2.05 0.75 Ortaokul Mezunu 1.97 0.71 Lise Mezunu 2.04 0.79 Üniversite Mezunu 1.92 0.80 Sadece Okur-Yazar 1.98 0.43 Okur-Yazar Değil 3.39 1.36 İlkokul Mezunu 3.24 0.81 Ortaokul Mezunu 3.43 0.68 Lise Mezunu 3.20 0.88 Üniversite Mezunu 3.48 0.86 Sadece Okur-Yazar 2.86 0.96 Tablo 11. Katılımcıların Anne Eğitim Durumlarına Göre Olumlu ve Olumsuz Alt Boyutların Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları Alt benlik boyutları F Değeri P değeri Olumsuz Benlik Boyutu Olumlu Benlik Boyutu 1.82 2.13 0.10 0.06 Tablo 11’de görüldüğü üzere, katılımcıların anne eğitim durumu değişkenine göre, olumlu ve olumsuz benlik boyutunda anlamlı bir farklılık bulunmamıştır(p> 0.05). 1201 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 5.Alt Amaç: Baba eğitim durumuna göre; üniversite öğrencilerinde olumlu olumsuz düşünce düzeyleri arasında anlamlı bir farklılık var mıdır? Tablo 12. Baba Eğitim Durumlarına Göre Olumlu ve Olumsuz Alt Boyutların Ortalama Analizi Alt benlik boyutları Olumsuz Benlik Olumlu Benlik Baba Eğitim Durumu Okul-Yazar Değil İlkokul Mezunu Ortaokul Mezunu Lise Mezunu Üniversite Mezunu Sadece Okur-Yazar Okur-Yazar Değil İlkokul Mezunu Ortaokul Mezunu Lise Mezunu Üniversite Mezunu Sadece Okur-Yazar Ortalama Standart Sapma 1.96 1.32 1.89 0.64 1.97 0.65 2.11 0.78 1.93 0.82 1.84 0.30 2.32 1.63 3.29 0.85 3.38 0.75 3.25 0.82 3.40 0.88 2.69 1.01 Tablo 13. Katılımcıların Baba Eğitim Durumlarına Göre Olumlu ve Olumsuz Alt Boyutların Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları Alt benlik boyutları Olumsuz Benlik Boyutu Olumlu Benlik Boyutu *p< 0,05 F Değeri 0.95 3.08 P değeri 0.44 0.01* Tablo 13’de katılımcıların baba eğitim durumuna göre olumlu benlik boyutunda anlamlı bir farklılıklar bulunmuştur (F= 3.08, p<0.01). Gruplar arasındaki farklılıkların, babalarının, üniversite mezunu olduklarını belirten grup ile okur- yazar olmayan gruplardan kaynaklandığı görülmektedir. Baba eğitim durumuna göre Olumsuz benlik alt boyutunda anlamlı bir farklılık bulunmamıştır (p> 0.05). TARTIŞMA VE SONUÇ Araştırma sonuçları genel olarak değerlendirildiğinde, katılımcıların olumlu benlik alt boyutları analizine göre, öğrencilerin “her ne olursa olsun üstesinden gelebileceğimi biliyorum”, “kendimle gurur duyuyorum”, “aklıma koyduğum her şeyi yapabileceğimi biliyorum” olumlu düşüncelere daha çok yer vermişlerdir. Olumsuz benlik boyutunun alt maddelerinin ortalama analizinin sonuçları göz önüne alındığında, katılımcılar “bir şeylerin değişmesi gerek”, “hiçbir şeye yetişemiyorum”, “hiç değmez”, “hayatım istediğim gibi gitmiyor”,” gibi olumsuz otomatik düşüncelere daha fazla yer vermişlerdir. 1202 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Katılımcıların cinsiyet değişkenine bağlı olarak, olumlu benlik boyutunda anlamlı farklılık bulunmazken, olumsuz benlik boyutunda anlamlı farklılık bulunmuştur. Kadın katılımcılar erkeklere göre daha fazla olumsuz düşünceye sahiptirler. Serin ve Aysan (2021), lise öğrencileri ile yaptıkları araştırmada, kız öğrencilerin olumsuz düşünceleri ve depresyon düzeyleri yüksek bulunmuştur. Öztütüncü (1996) yaptığı araştırmada, liseli ergenlerde olumsuz otomatik düşüncelerin cinsiyete göre farklılık gösterdiğini ve kızlarda olumsuz otomatik düşüncelerin daha yüksek olduğunu bulmuştur. Bozkurt (1998), Bulut (2007) ve Gül, Keskin ve Bozkurt (2014) olumsuz otomatik düşüncelerle cinsiyet arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığını, ancak olumsuz düşüncelerin kızlarda erkeklerden fazla görülmüştür. Bu çalışmanın sonuçlarından farklı olarak, Hisli (1990), Sowa ve Lustman (1984), Sözlü ve Serin (2019)çalışmalarında otomatik düşünceler ile cinsiyet arasında anlamlı bir fark bulmamışlardır. Bu araştırmanın sonuçlarından farklıdır. Katılımcıların sınıf düzeyine göre, olumsuz benlik alt boyutunda anlamlı bir farklılık bulunmuşturi Gruplar arasındaki farklılıkların, 1. Sınıflarla, 4. Sınıflar da öğrenim gören öğrenciler arasında olduğu görülmektedir. Buna göre 1. Sınıfta olan öğrencilerin pandeminin olumsuz etkileriyle birlikte daha fazla olumsuz düşünceye sahip oldukları söylenebilir. Olumlu benlik alt boyutunda ise anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Sözlü ve Serin (2019), Yıldız (2017) araştırmalarında, sınıf düzeyi değişkeni ile olumsuz düşünceler arasında anlamlı bir farklılık bulmamıştır. Katılımcıların anne eğitim durumu değişkenine göre, olumlu ve olumsuz benlik boyutunda anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. İlkokul öğrencilerinin katıldığı bir çalışmada, anne-baba eğitimi ile olumsuz otomatik düşünceler arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır (Tümkaya ve İflazoğlu, 2000). Gençlerin yer aldığı bir çalışmada, ebeveynlerin eğitim durumu ile gençlerin olumsuz otomatik düşünceleri arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır (Özstütüncü, 1996). Duran, Karadaş ve Kaynak’ın (2017) araştırmalarında, anne baba eğitim durumları ile olumlu olumsuz düşünme arasında anlamlı bir farklılık bulmamıştır. Katılımcıların baba eğitim durumuna göre olumlu benlik boyutunda anlamlı bir farklılıklar bulunmuştur. Gruplar arasındaki farklılıkların, babalarının, üniversite mezunu olduklarını belirten grup ile okur -yazar olmayan gruplardan kaynaklandığı görülmektedir. Baba eğitim durumuna göre olumsuz benlik alt boyutunda anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. Öneriler Araştırmada, katılımcıların olumlu düşünce düzeyleri olumsuz düşüncelere göre fazladır. Ancak özellikle kızlarda ve üniversiteye yeni başlayan öğrencilerde olumsuz düşünceler daha 1203 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) yüksek bulunmuştur. Özellikle pandemi sürecinde olumsuz duygu ve düşüncelerin daha da artmış olabileceği düşüncesiyle tüm üniversite öğrencilerinin, özellikle de kız öğrencilerin olumlu benlik kavramını yükseltmeye yönelik olarak, duygu yönetimi ve olumlu düşünceleri artırmaya dönük olarak bireyle ve grupla psikolojik danışma hizmetlerinin daha yoğun olarak verilmesi önerilebilir. Üniversitenin ilk yıllarını kapsayan 18-22 arası yaş döneminde olumsuz düşüncelerin daha fazla görüldüğünden yola çıkılarak, üniversiteye yeni başlayan öğrencilere, üniversitelerin PDR merkezlerinde görevli psikolojik danışmanlar tarafından, olumlu düşüncelerin artırılmasına yönelik bireysel ve grupla psikolojik danışma hizmetleri sunulmalıdır. Üniversite ders müfredatlarında olumlu duygu ve düşünceyi artırmaya dönük dersler konulması önerilebilir. Anne babalara yönelik olarak psikolojik danışmanlık hizmetleri altında, duygu yönetimi, psikolojik sağlamlık ve olumlu duygu ve düşünceleri artırmaya dönük olarak ilkokullardan itibaren, ana- baba eğitimleri, konferans ve seminerler düzenlenmesi önerilmektedir. Araştırmanın bazı sınırlılıkları bulunmaktadır, araştırma İzmir ilinde iki üniversitenin uzaktan eğitim alan öğrencileri ile gerçekleştirilmiştir. Bu nedenle araştırma sonuçlarının genellenebilirliği bu üniversite öğrencileri ile sınırlıdır. Türkiye'de farklı bölgeleri kapsayan benzer çalışmaların yapılması ve katılımcı sayısının artırılması, bölgeler arasında istatistiksel farklılıklara ve daha zengin sonuçlara olanak sağlayabilir. Gelecekte yapılabilecek benzer araştırmalarını birbirleri üzerindeki aracılık etkisinin araştırılması, farklı bulguların ilgili alana kazandırılmasına katkı sağlayacaktır. Öte yandan gelecekte yapılacak çalışmaların Türkiye, KKTC ve Avrupa ülkelerinde yükseköğrenimine devam eden öğrenciler üzerinde karşılaştırmalı bir çalışma şeklinde yapılması, yükseköğretim öğrencilerinin gelişmiş otomatik düşünmeleri açısından rol oynadığı noktaları ortaya koyması açısından önemlidir. KAYNAKLAR Anlayışlı, C., & Serin, N.B. (2020). Lise öğrencilerinin depresyon düzeylerinin incelenmesi (KKTC Örneklemi). 3.Uluslararası Sosyal Bilimleri Kongresi (USBIK 2020)”. 29 - 31 Ocak 2020 Kayseri-TÜRKİYE. Kongre Tam Metin Kitabı. S.787-796. Anlayışlı, C., & Serin, N.B. (2019). Lise öğrencilerinde internet bağımlılığı ve depresyonun cinsiyet, akademik başarı ve internete giriş süreleri açısından incelenmesi. Folklor/Edebiyat, 25(97-1),753-767. Aysan, F., & Bozkurt, N. (2000). Bir Grup Üniversite Öğrencisinin Kullandığı Başa Çıkma Stratejileri İle Depresif Eğilimleri ve Olumsuz Otomatik Düşünceleri Arasındaki İlişki. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 12, 25-38. 1204 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Beck, A.T., & Dozois, D.J. (2011) Cognitive Therapy: Current Status And Future Directions. Annual Review of Medicine, 62, 397-409. Bozkurt, N. (2003). Depresyonda Bilişsel – Davranışçı yaklaşımlar ve beck’in bilişsel kuramı. Ege Üniversitesi, Ege Eğitim Dergisi, 3 (2), 59-64. Bozkurt, N.(2004). Bir grup üniversite öğrencisinin depresyon ve kaygı düzeyleri ile çeşitli değişkenler arasındaki ilişkiler. TED, Eğitim ve Bilim Dergisi, 29 (133), 52-59. Bozkurt, N., & Aysan, F.(2000). Geliştirilmiş otomatik düşünceler Ölçeği (ODÖ-G)’nin Lise Öğrencileri için Geçerlik- Güvenirlik Çalışması. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 12, 91-108. Bulut, N. (2007). Okul psikolojik danışmanlarının yaşam doyumu, stresle başaçıkma stratejileri ve olumsuz otomatik düşünceleri arasındaki ilişkiler.Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi,3(27), 1-11 Buss, D. (2000). The evolution of happiness. American Psychologist Jan, 15-23. Collins, A., & Gunnar, M. (1990). Social and personality development. Annual Review of Psychology, 387-416. Diener, E., & Seligman, M. E. (2002). “Very happy people”. Psychological Science, 81-84. Direktor, C.,& Simsek, Angelika H.; & Serin, N.B.(2017). Negative automatic thoughts, emotional ıntelligence and demographical different variables affecting university students. College Student Journal, 51(3), 391-397. Dobson, K. S. (2008). Cognitive therapy for depression. In M. A. Whisman (Ed.), Adapting cognitive therapy for depression: Managing complexity and comorbidity (p. 3–35). Guilford Press Duran, S., Karadaş, A., & Kaynak, S. (2017). Hemşirelik öğrencilerinin olumsuz otomatik düşüncelerle akademik başarıları arasındaki ilişki. Kocaeli Medical Journal, 30-37. Gül, A. İ., Keskin, D., & Bozkurt, G. (2014). Tükenmişlik sendromu ile otomatik düşünceler arasındaki ilişki. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 93-98. Hollon, S. D., & Kendall, P. C. (1980). Cognitive self-statements in depression: Development of an automatic thoughts questionnaire. Cognitive Therapy and Research, 4(4), 383– 395. Kahveci, G. & Bulut Serin, N.(2017). Conjoint behavioral consultation, cognitive behavior therapy and schema-based ınstruction: Enhancing Mathematical EURASIA J. Math., Sci Tech. Ed 2017;13(8):5543–5556. 1205 Resilience. 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Karahan, F., Sardoğan, M., Özkamalı, E., & Menteş, Ö. (2016). Lise öğrencilerinde sosyal yetkinlik beklentisi ve otomatik düşüncelerin, yaşanılan sosyal birim ve cinsiyet açısından incelenmesi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 35-45. Kutlu, M. Balcı, S., &Yılmaz, M. (2004). İletişim beceri eğitiminin öğrencilerin kendini ayarlama ve iyimserlik düzeylerine etkisi. XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı. (6-9 Temmuz 2004). Malatya: İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi. Myers, J.E, Sweeney, T.J., & Witmer, J.M. (2003). The wheel of wellness counseling for wellness: A holistic model for treatment planning. Journal of Counseling and Development, 78(3), 251-266. Öğretir, A. D. (2004). Pozitif düşünmeye dayalı grup eğitimi programının annelerin benlik algısı, eşlerine ve çocuklarına yönelik tutumları ile kendini denetleme becerisi ve otomatik düşünceleri üzerinde etkisi. (Yayımlanmamış doktora tezi). YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanından elde edildi. (Tez no:205198) Öztütüncü, F. (1996). “Liseli ergenlerdeki irrasyonel / olumsuz otomatik düşüncelerin ana-baba tutumları ve aile-içi ilişkiler açısından incelenmesi”. İstanbul: Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi. Peiffer, V. (1997). Olumlu Düşünme. (Çev: Daryo Bahar). İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım. Rastogi, C., Rube, H.T., Kribelbauer, J.F., Crocker, J., Loker, R.E., Martini, G.D., Laptenko, O., Freed-Pastor, W.A., Prives, C., Stern, D.L., Mann, R.S., Bussemaker, H.J. (2018). Accurate and sensitive quantification of protein-DNA binding affinity. Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 115(16): E3692--EE3701. Serin, N. B., & Aysan,F. (2021). Lise öğrencilerinin depresyon ve olumsuz otomatik düşüncelerinin cinsiyet ile akademik başarı açısından incelenmesi. Manisa Celal Bayar University Journal of Social Sciences, 19 (1), 285-296 Doi: 10.18026/cbayarsos.803563 Serin, N.B., & Direktör,C., Hüseyinzade,A.Ş & Özdal, A. Ö. (2016). predicting university students’ emotional ıntelligence and automatical thoughts by attachment styles. TOJET: The Turkish Online Journal of Educational Technology, 252-258. Sowa, C., & Lustman, P. (1984). Gender differences in rating stressful events, depression, and depressive cognition. Journal of Clinical Psychology, 1334-1337. Sözlü, E., & Serin, N. B. (2019). Lise öğrencilerinde olumlu ve olumsuz otomatik düşüncelerin farklı değişkenler açısından ıncelenmesi (Kuzey Kıbrıs Örneklemi). International Journal of New Trends in Arts, Sports & Science Education (IJTASE) ISSN: 21469466, 8(3), 85-94. 1206 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Sumi, K. (1997). Optimism, social support, stress, and physical and psychological well-being in Japanese women. Psychological Reports, 81(1), 299- 306. https://doi.org/10.2466%2Fpr0.1997.81.1.299. Terzioğlu, Z. A., & Çakır, G. (2020). Üniversite öğrencilerinde öznel iyi oluş ve stres belirtilerinin yordayıcılarının incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 206-225. Tümkaya, S., & İflazoğlu, A. (2000). Ç.Ü sınıf öğretmenliği öğrencilerinin otomatik düşünce ve problem çözme düzeylerinin bazı sosyo-demografik değişkenlere göre incelenmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi6(6),143-158. Tümkaya, S., Çelik, M., & Aybek, B. (2011). Lise öğrencilerinin boyun eğici davranışlar, otomatik düşünceler, umutsuzluk ve yaşam doyumunun incelenmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 77-94. Türkçapar, H. M. (2009). Bilişsel terapi. Ankara: HYB Basım Yayın. Türküm, S. (2001). Stresle başaçıkma biçimi, iyimserlik, bilişsel çarpıtma düzeyleri ve psikolojik yardım almaya ilişkin tutumlar arasındaki ilişkiler: Üniversite öğrencileri üzerinde bir araştırma. V. Ulusal Psikolojik Danışma ve Rehberlik Kongresi Bildiri. Ankara: Gazi Üniversitesi. Wenzel, A., Dobson, K. S., & Hays, P. A. (2016). Cognitive behavioral therapy techniques and strategies. American Psychological Association. https://doi.org/10.1037/14936-000. Yıldız, M. (2017). Ergenlerde olumsuz otomatik düşüncelerin sosyal etkisi. Uluslararası Güncel Eğitim Araştırmaları Dergisi, 3(1), 45-55. 1207 becerilere 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) DENETİM KOMİTESİ GAYRETİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER: FİNANSAL UZMANLIK VE DENEYİM FACTORS AFFECTING AUDIT COMMITTEE DİLİGENCE: FINANCIAL EXPERTISE AND TENURE Gökhan ÖZER Prof. Dr., Gebze Teknik Üniversitesi, İşletme Fakültesi, Muhasebe ve Finansman Anabilim Dalı Prof. Dr., Gebze Technical University, Faculty of Business Administration, Department of Accounting and Finance ORCID NO: 0000-0002-3255-998X Abdullah Kürşat MERTER Gebze Teknik Üniversitesi, İşletme Fakültesi, Muhasebe ve Finansman Anabilim Dalı Gebze Technical University, Faculty of Business Administration, Department of Accounting and Finance ORCID NO: 0000-0001-6874-1890 ÖZET Denetim komitesi şirketin muhasebe sisteminden, finansal bilgilerinin kamuya açıklanmasından, bağımsız denetimin ve şirketin iç kontrol sisteminin işleyişinden ve etkinliğinden sorumlu önemli bir kurumsal yönetim mekanizmasıdır. Denetim komitesinin bu görev ve sorumlulukları yerine getirebilmesi için sık sık toplantı gerçekleştirmesi gerekmektedir. Denetim komitesi toplantılarının sayısı, denetim komitelerinin gayreti hakkında kamuya açık tek sayısal haberdir. Önceki araştırmalar, denetim komitesi toplantı sayısının finansal raporlamayla ilgili birçok “iyi” sonuçla ilişkili olduğunu, ancak denetim komitesi gayretinin belirleyicileri ile ilgili çok az ampirik kanıt olduğunu göstermektedir. Bu çalışmada denetim komitesi gayretinin en önemli göstergesi olan denetim komitesi toplantı sıklığının denetim komitesi üyelerinin finansal uzmanlığı ve deneyimi ile ilişkili olup olmadığı araştırılmaktadır. Bu kapsamda 2018-2019 yılları arasında BİST’te işlem gören finansal olmayan şirketlerden elde edilen 460 gözlem kullanılarak regresyon analizi gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın bulguları, denetim komitesi deneyiminin denetim komitesi gayretini istatiksel olarak anlamlı ve negatif etkilediğini göstermektedir. Denetim komitesinde uzun süre görev yapan üyeler, firmaya özgü raporlama sürecine aşina olacakları için daha az toplantı gerçekleştirerek daha etkin çalışmaları muhtemeldir. Öte yandan denetim komitesi finansal uzmanlığı ile denetim komitesi gayreti arasında anlamlı ilişki bulunamamıştır. Çalışmamızın sonuçları önemli ve faydalı ampirik sonuçlarla literatüre katkıda bulunmaktadır. Anahtar Kelimeler: Denetim Komitesi Gayreti, Denetim Komitesi Toplantı Sıklığı, Deneyim, Finansal Uzmanlık 1208 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ABSTRACT The audit committee is an important corporate governance mechanism responsible for the company's accounting system, public disclosure of financial information, the operation and effectiveness of the independent audit and the company's internal control system. In order for the audit committee to fulfill these duties and responsibilities, it is required to hold frequent meetings. The number of audit committee meetings is the only publicly available numerical report on the effort of audit committees. Previous research shows that the number of audit committee meetings is associated with many “good” results on financial reporting, but there is little empirical evidence on the determinants of audit committee effort. In this study, it is investigated whether the frequency of audit committee meetings, which is the most important indicator of audit committee effort, is related to the financial expertise and experience of audit committee members. In this context, regression analysis was carried out using 460 observations obtained from non-financial companies traded in the BIST between 2018-2019. The findings of the study show that audit committee experience has a statistically significant and positive impact on audit committee effort. Long-term members of the audit committee are likely to hold fewer meetings and operate more effectively because they will be familiar with the firm-specific reporting process. On the other hand, no significant relationship was found between audit committee financial expertise and audit committee effort. The results of our study contribute to the literature with important and useful empirical results. Keywords: Audit Committee Diligence, Audit Committee Meeting Frequency, Tenure, Financial Expertise GİRİŞ Denetim komisi, finansal raporlama, iç kontrol ve bağımsız denetim süreçlerinin gözetilmesi ve izlenmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Denetim komitesi, iç kontrol bölümünün finansal raporlamayı iyileştirmesine yardımcı olmakta ve yönetim kurulu ile bağımsız denetim arasında bir köprü görevi görmektedir (Carcello, Hermanson and Neal, 2002). Gözetim ve izleme işlevlerinin bütünlüğünü korumak için denetim komitesinin sorumluluklarını özenle ve gayretle yerine getirmesi gerekmektedir. Denetim komitesi gayretin doğrudan gözlemlenmesi son derece zor olduğu için önceki çalışmalar, gayretin bir göstergesi olarak denetim komitesi toplantı sıklığını kullanmıştır (Vafeas, 1999; Raghunandan and Rama, 2007; Sharma, Naiker and Lee, 2009; Greco, 2011; Al-Hajri, 2018). Denetim komitesi toplantı sıklığı arttıkça komite üyeleri ile denetçiler arasındaki iletişim güçlenmekte ve denetim komitesi etkinliği artmaktadır (Braswell, Daniels, Landis and Chang, 2012). 1209 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Bu çalışma, denetim komitesi toplantı sıklığını etkileyen faktörleri incelemeye yönelik gittikçe artan literatüre katkıda bulunmayı amaçlanmaktadır. Geçmiş çalışmalar, denetim komitesi toplantı sıklığının hem firma açısından birçok fayda ile ilişkili olduğunu hemde firma bazlı birçok özellikten etkilendiğini ortaya koymuştur. Ancak az sayıda çalışma denetim komitesi toplantı sıklığı ile denetim komitesi üyelerinin özellikleri arasındaki ilişkiyi araştırmıştır. Denetim komitesi toplantı sıklığının, denetim komitesi üye sayısı, denetim komitesi üyelerinin bağımsızlığı, finansal uzmanlığı, deneyimi ve cinsiyet çeşitliliği gibi özelliklere bağlı olarak değişmesi oldukça muhtemeldir. Bu çalışmada denetim komitesi üyelerinin finansal uzmanlığı ve deneyiminin denetim komitesi gayretinin en önemli göstergesi olan denetim komitesi toplantı sıklığını etkileyip etkilemediği araştırılmıştır. Bu kapsamda 2018-2019 yılları arasında BİST’te işlem gören finansal olmayan şirketlerden elde edilen 460 adet gözlem kullanılarak regresyon analizi gerçekleştirilmiş ve denetim komitesi deneyiminin denetim komitesi toplantı sıklığını istatiksel olarak anlamlı ve negatif ilişkili olduğu ortaya konmuştur. Bu sonuçtan hareketle, denetim komitesinde uzun süre görev yapan üyelerin, firmaya özgü raporlama sürecinde deneyimlerinin ve bilgi düzeylerinin yüksek olmasıdna dolayı daha az toplantı gerçekleştirdikleri söylenebilir. İLGİLİ LİTERATÜR Dünyanın dört bir yanındaki düzenleyici kuruluşlar, denetim komitelerinin iç kontrol biriminin ve bağımsız denetiminde dahil olduğu finansal raporlama sürecinin denetiminden ve gözetiminden sorumlu olduğu görüşündedir. Bu kuruluşlar, denetim komitesi toplantılarının, denetim komitesinin sorumluluklarını etkin bir şekilde yerine getirme konusundaki gayretini gösteren kamuya açık tek sayısal haber olduğunu belirtmektedir. Ülkemizde denetim komitelerine ilişkin düzenlemeleri gerçekleştiren SPK (Sermaye Piyasası Kurulu), denetim komitesi toplantı sıklığını, komitenin etkinliğini belirleyen faktörler arasında kabul etmektedir. SPK’nın Bağımsız Denetim Standartları Hakkında Tebliği’ne göre, denetim komitelerinin; en az üç ayda bir olmak üzere yılda en az dört kere toplanması ve toplantı sonuçlarının tutanağa bağlanarak yönetim kuruluna sunulması gerekmektedir (Md. 25/8). Geçmiş literatür, denetim komitesi toplantı sıklığını, yöneticilerin görevlerini yerine getirmeleri gereken süre ve yapılması gereken gözetim faaliyetinin düzeyi için bir vekil olarak kabul etmektedir (Vafeas, 1999; Raghunandan and Rama, 2007; Sharma vd., 2009; Greco, 2011; AlHajri, 2018). Yapılan çalışmalarda, toplantı sıklığını firma açısından birçok fayda ile ilişkilendirmiştir. DeZoort, Hermanson, Archambeault and Reed (2002), denetim komitesi toplantı sıklığının, denetim komitesinin etkililiğini arttırdığını ve finansal raporlama kalitesini 1210 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) iyileştirdiğini ileri sürmektedir. Xie, Davidson, DaDalt (2003); Bedard vd. (2004); Stewart ve Munro (2007), denetim komitesi toplantılarının yöneticilerin kazançları şişirme yoluna gitmelerini (agresif kar yönetimi) ve finansal hataları kısıtladığını ortaya koymuştur. Özer ve Merter, (2020), denetim komitelerinin daha sık toplantı gerçekleştirdiği firmaların finansal raporlarını daha erken kamuya açıkladığını ortaya koymuştur. Literatürde yer alan diğer çalışmalarda ise, denetim komitesi toplantı sıklığının belirleyicileri doğrudan ele alınmıştır. Raghunandan and Rama (2007), büyük ölçekli varlıklara ve blok hissedarlara sahip firmaların denetim komitelerinin daha sık toplantı gerçekleştirdiğini ortaya koymuştur. Al-Hajri, (2018), dört büyük denetim firmasından birisi ile çalışan ve finans sektöründe yer alan firmaların denetim komitelerinin daha sık toplandığına dair ampirik bulgular elde etmiştir. Yin vd., (2012) finansal kaldıraç oranı yüksek olan firmaların denetim komitesi toplantı sıklığının daha az olduğunu göstermiştir. Yukarıda bahsedilen çalışmalara bakıldığında denetim komitesi toplantı sıklığının hem firma açısından birçok fayda ile ilişkili olduğu hemde firma bazlı birçok özellikten etkilendiği ortaya konmuştur. Ancak az sayıda çalışma, denetim komitesi toplantı sıklığı ile denetim komitesi üyelerinin özellikleri arasındaki ilişkiyi araştırmış ve karmaşık bulgular elde etmiştir. Bu çalışmalardan denetim komitesi özellikleri ile toplantı sıklığı arasında güçlü bir ilişkinin olmasının muhtemel olduğu ancak bu ilişkinin yönünün belirsiz olduğu görülmektedir. Bedard, Chtourou and Courteau (2004); Cohen, Krishnamoorthy and Wright (2004); Braswell vd., (2012) gibi bazı araştırmacılar, finansal uzmanlığa ve belirli bir deneyim seviyesine sahip olan denetim komitesi üyelerinin, firmaya özgü raporlama sürecine aşina olacakları için daha seyrek toplantı gerçekleştireceklerini belirtmektedir. Sharma, Naiker and Lee (2009); Raghunandan and Rama, (2007); Qasim (2020); Rickling (2014) gibi araştırmacılar ise deneyimli ve finansal uzmanlığa sahip üyelerin finansal raporlama sürecinde daha az hata yapmak için teknik konularda daha detaylı çalışacaklarını ve bu nedenle daha sık toplantı gerçekleştireceklerini öne sürmektedir. Yukarıdaki argümanlar dikkate alındığında aşağıdaki hipotezler oluşturulmuştur: H1: Denetim komitesi finansal uzmanlığı ile denetim komitesi gayreti arasında bir ilişki vardır. H2: Denetim komitesi deneyimi ile denetim komitesi gayreti arasında bir ilişki vardır. ARAŞTIRMA MODELİ Bu çalışmanın amacı, denetim komitesi finansal uzmanlığı ve deneyiminin denetim komitesi gayreti ile arasındaki ilişkilerini incelemektir. Bu kapsamda, 2018-2019 yılları arasında BİST’te işlem gören 230 finansal olmayan şirketten elde edilmiş 460 adet gözlem kullanılarak regresyon analizi yapılmıştır. Veri analizinde finansal tablolardaki farklılıklardan dolayı bankalar, özel finansal kurumlar, sigorta şirketleri, finansal kiralama ve faktoring şirketleri ile 1211 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) gayrimenkul yatırım ortaklıkları, menkul kıymet yatırım ortaklıkları ve gerekli verilerine ulaşılamayan şirketler analiz dışında tutulmuştur. Araştırma kapsamındaki şirketlere ait veriler, Finnet, BİST web sitesi, Kamuyu Aydınlatma Platformu web sitesi ve şirketlerin kendi web sitelerindeki yatırımcı ilişkileri sayfalarından elde edilmiştir. Çalışmada kullanılan tüm değişkenlerin tanımları ve ölçümleri Tablo I'de gösterilmiştir. Denetim komitesi finansal uzmanlığı ve deneyiminin denetim komitesi gayreti ile arasındaki ilişkileri test etmek için aşağıdaki regresyon modeli oluşturulmuştur. 𝐺𝐴𝑌𝑅𝐸𝑇 = β0 + β1 UZMAN + β2 DENEYİM + β3 DKÜYE + β4 YKÜYE + β5 YKBAĞ + β6 İKİLİLİK + β7 DENKAL + β8 ROA + β9 ŞİRBÜY + β10 KALDIRAÇ + β11 SEKTÖR + β12 YIL + ɛ𝑖,𝑡 (1) Tablo I. Değişken Açıklamaları Değişken Türü Bağımlı Değişken Bağımsız Değişken Değişken Adı GAYRET Değişken Tanımı Değişken Ölçümü Denetim Komitesi Toplantı Sıklığı Denetim Komitesi Finansal Uzmanlık Denetim Komitesi Büyüklüğü Denetim komitesinin bir mali dönemde gerçekleştirdiği toplantı sayısı Denetim komitesinde en az bir üye muhasebe ve/veya finans alanında uzmansa 1; aksitaktirde 0 verilir. Denetim komitesi üyelerinin mevcut şirketteki ortalama görev süresi Denetim komitesi toplam üye sayısı Bağımsız Değişken Kontrol Değişkeni Kontrol Değişkeni Kontrol Değişkeni Kontrol Değişkeni Kontrol Değişkeni Kontrol Değişkeni Kontrol Değişkeni Kontrol Değişkeni DENEYİM Denetim Komitesi Deneyimi DKÜYE YKÜYE Yönetim Kurulu Büyüklüğü Yönetim kurulu toplam üye sayısı YKBAĞ Yönetim Kurulu Bağımsızlığı İKİLİLİK DENKAL Yönetim Kurulu Başkanı ile CEO Ayrımı Denetim Kalitesi ROA Aktif Karlılık Oranı Yönetim kurulundaki bağımsız üyelerin yüzdesi Yönetim kurulu başkanı ile CEO/Genel Müdür farklı kişi ise 1; aksi taktirde 0 Dört büyük denetim firmalarından birisi ile çalışılıyorsa 1; aksi taktirde 0 verilmiştir. Dönem Net Karı / Aktif Toplamı ŞİRBÜY Şirket Büyüklüğü Toplam varlıkların doğal logaritması KAL Kaldıraç oranı Toplam borçların toplam varlıklara oranı UZMAN ANALİZ Tanımlayıcı İstatistikler Aşağıda gösterilen Tablo 2’de regresyon modelinde yer alan değişkenlere ait ortalama, standart sapma, maksimum ve minimum değerlerine yer verilmiştir. Denetim komitesi gayreti (GAYRET) için ortalama değer 4.895’tir, bu da denetim komitelerinin mali dönem boyunca ortalama 5 kere toplandığını göstermektedir. Denetim komitesi finansal uzmanlığı (UZMAN) 1212 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) için ortalama değer 0.595’ dir, bu da her iki şirketten birinin denetim komitesinde en az bir finans ve/veya muhasebe alanında uzman üyeye yer verdiğini göstermektedir. Denetim komitesi üyelerinin mevcut şirketteki ortalama görev süresi (DENEYİM) için ortalama değer 2.803’ tür, bu da şirketlerin denetim komitesi üyelerini ortalama 3 yılda bir değiştirdiğini göstermektedir. Tablo 2: Tanımlayıcı İstatistikler Değişken adı Ortalama Standart sapma Minimum değer Maksimum değer GAYRET 4.895 1.777 0 17 UZMAN DENEYİM DKÜYE YKÜYE YKBAĞ İKİLİLİK DENKAL ROA ŞİRBÜY KAL 0.595 2.803 2.030 6.875 0.328 0.783 0.531 0.032 20.210 0.920 0.491 1.723 0.194 1.980 0.077 0.412 0.499 0.106 1.862 0.270 0 1 1 3 0 0 0 -0.328 15.386 0 1 8 3 15 0.667 1 1 0.336 25.712 1 Korelasyon Analizi Tablo 3, denetim komitesi finasal uzmanlığı ve deneyimi ile denetim komitesi gayreti arasındaki ilişkinin test edildiği model için pearson korelasyon matrisi sonuçlarını göstermektedir. Korelasyon tablosuna bağımsız değişken ve kontrol değişkenlerin denetim komitesi gayreti ile önemli ölçüde ilişkili olduğunu görülmektedir. Ayrıca değişkenlerin hiçbiri 0.80'in üzerinde korelasyon ilişkisi içinde olmadığı için çoklu doğrusallığın çalışmamız için problem oluşturmamaktadır. Tablo 3: Korelasyon Tablosu (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) GAYRET (1) 1 UZMAN (2) 0.03 1 DENEYİM (3) -0.16* -0.11** 1 DKÜYE (4) -0.02 0.13* 0.05 1 YKÜYE (5) 0.21* 0.05 -0.14* 0.08** 1 YKBAĞ (6) 0.01 0.13* 0.03 0.10** -0.59* 1 İKİLİLİK (7) 0.22* -.07 -0.18* -0.08*** 0.19* -0.03 1 DENKAL (8) 0.14* 0.04 -0.16* -0.05 0.33* -0.16* 0.33* 1 ROA (9) 0.04 0.01 -0.10** 0.05 0.08*** -0.09** 0.09** 0.12* 1 ŞİRBÜY (10) 0.29* 0.05 -0.17* 0.08 0.53* -0.18* 0.27* 0.51* 0.11** 1 KAL (11) 0.03 0.03 0.06 0.06 0.10** -0.2 0.07 0.14* -0.47* 0.23* Not: *, **, *** simgeleri sırayla değişkenlerin %1, %5 ve %10 seviyelerinde anlamlı olduğunu göstermektedir. 1213 (11) 1 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Regresyon Analizi Tablo 4, denetim komitesi finasal uzmanlığı ve deneyimi ile denetim komitesi gayreti arasındaki ilişkinin test edildiği modele ilişkin regresyon sonuçlarını göstermektedir. Analiz sonuçlarına göre denetim komitesi deneyimi denetim komitesi gayreti ile istatiksel olarak anlamlı ve negatif ilişkiliyken (t =-1.94, p<0.05); denetim komitesi finansal uzmanlığı denetim komitesi gayreti ile negatif yönlü ancak istatiksel olarak anlamsız bir ilişki içindedir. Buna göre H1 hipotezi reddedilirken H2 hipotezi kabul edilmektedir. Elde ettiğimiz bulgular, (Bedard vd., 2004; Cohen vd., 2004; Braswell vd., 2012) ile tutarlılık göstermektedir. Tablo 4: Regresyon Sonuçları Değişkenler Beklenen işaret Katsayı t değeri p değeri Sabit Sayı -0.09 -0.22 0.826 UZMAN ? -0.02 -0.43 0.668 DENEYİM ? -0.02** -1.94 0.051 DKÜYE + 0.25** 2.04 0.042 YKÜYE + 0.05* 2.90 0.004 YKBAĞ + 1.09* 2.88 0.004 İKİLİLİK + 0.145* 2.42 0.016 DENKAL ? -0.06 -1.12 0.264 ROA + 0.137 0.53 0.596 ŞİRBÜY + 0.05* 2.87 0.004 KAL + 0.08 0.72 0.474 Gözlem Sayısı 460 F Değeri 3.93 Düzeltilmiş R2 0.1585 Not: *, ** simgeleri sırayla değişkenlerin %1 ve %5 seviyelerinde anlamlı olduğunu göstermektedir. TARTIŞMA VE SONUÇ Bu çalışmanın amacı, denetim komitesi finansal uzmanlığı ve deneyiminin denetim komitesi gayreti ile ilişkisini incelemektir. Araştırma bulguları, denetim komitesi deneyimi ile denetim komitesi gayreti arasında negatif ilişki olduğunu göstermektedir. Mevcut firmada uzun süre görev yapan denetim komitesi üyeleri, firmaya özgü finansal raporlama sürecine daha aşina olmaları nedeniyle dönem içerisinde daha az toplantıya ihtiyaç duymaları muhtemel olacaktır. Öte yandan deneyimsiz üyeler, firmaya özgü finansal raporlama sürecine yabancı oldukları için daha fazla toplantı gerçekleştirerek bilgi düzeylerini yükseltmek istemeleri söz konusu olacaktır. Son olarak denetim komitesi finansal uzmanlığı ile denetim komitesi gayreti arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. Literatürde denetim komitesi toplantı sıklığı ile denetim komitesi üyelerinin özellikleri arasındaki ilişkiyi araştırmış az sayıda çalışma bulunmakta ve bu çalışmaların bulguları tutarlılık göstermemektedir. Çalışmamızın sonuçları, kısıtlı literatüre önemli ve faydalı ampirik sonuçlarla katkı sağlamaktadır. Ayrıca çalışmamız, bu tür bir ilişkinin daha önce araştırılmadığı 1214 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Borsa İstanbul şirketleri açısından önemli ampirik bulgular ortaya koymaktadır. İleride yapılması muhtemel çalışmalarda denetim komitesi çeşitliliği, çoklu komite üyeliği ve yaş gibi değişkenler kullanılarak literatüre katkı sağlanabilir. KAYNAKLAR Al-Hajri, M. (2018). Factors Associated with Audit Committee Meeting Frequency: Evidence from Kuwait. Accounting and Finance Research, 7(2), 207-218. Bedard, J., Chtourou, S.M., and Courteau, L. (2004). The effect of audit committee expertise, independence, and activity on aggressive earnings management. Auditing A Journal of Theory and Practice23 (2): 13-35 Braswell, M., Daniels, R. B., Landis, M., & Chang, C. C. A. (2012). Characteristics of diligent audit committees. Journal of Business & Economics Research (JBER), 10(4), 191-206. Carcello, J. V., Hermanson D. R., & Neal, T. L. (2002). Disclosures in audit committee charters and reports. Accounting Horizons, 16(4), 291–304. Cohen, J., G. Krishnamoorthy, and A. Wright. (2004). The corporate governance mosaic and financial reporting quality. Journal of Accounting Literature (23): 87-152. DeZoort, F.T., Hermanson, D.R., Archambeault, D.S., and Reed, S.A. 2002. Audit committee effectiveness: A synthesis of the empirical audit committee literature. Journal of Accounting Literature, (21): 38-74. Greco, G. (2011). Determinants of board and audit committee meeting frequency: Evidence from Italian companies. Managerial Auditing Journal, 26(3), 208-229. Laksmana, I. (2008). Corporate board governance and voluntary disclosure of executive compensation practices. Contemporary accounting research, 25(4), 1147-1182. Özer, G., ve Merter, A. K. (2020). Denetim Komitesi Özelliklerinin Finansal Raporlama Zamanlılığına Etkisi: BİST’te Bir Uygulama. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 22, 228-248. Qasim, A. (2020). Examining the quality of audit committee work: An empirical examination of the determinants of audit committee diligence in the UAE. Calitatea, 21(176), 109111. Raghunandan, K., & Rama, D. V. (2007). Determinants of audit committee diligence. Accounting Horizons, 21(3), 265-279. Rickling, M. (2014). Audit committee characteristics and repeatedly meeting-beating analyst forecasts. International Journal of Business, 19(2), 173-191 1215 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Sharma, V., Naiker, V., & Lee, B. (2009). Determinants of audit committee meeting frequency: Evidence from a voluntary governance system. Accounting Horizons, 23(3), 245-263. Vafeas, N. (1999). Board meeting frequency and firm performance. Journal of Financial Economics, 53(1), 113–142. Xie, B., Davidson, W. N., & DaDalt, P. J. (2003). Earnings management and corporate governance: The role of the board and the audit committee. Journal of Corporate Finance, 9, 295-316. Yin, F., Gao, S., Li, W., & Lv, H. (2012). Determinants of Audit Committee Meeting Frequency: Evidence From Chinese Listed Companies. Managerial Auditing Journal, 27(4), 425 – 444. 1216 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN DENEYİMİNİN FİRMA PERFORMANSI ÜZERİNE ETKİSİ: BİST100 UYGULAMASI EFFECT OF EXPERIENCE OF BOARD MEMBERS ON FİRM PERFORMANCE: AN APPLICATION ON BIST-100 Gökhan ÖZER Prof. Dr., Gebze Teknik Üniversitesi, İşletme Fakültesi, Muhasebe ve Finansman Anabilim Dalı Prof. Dr., Gebze Technical University, Faculty of Business Administration, Department of Accounting and Finance ORCID NO: 0000-0002-3255-998X Nagihan AKTAŞ Gebze Teknik Üniversitesi, İşletme Fakültesi, Muhasebe ve Finansman Anabilim Dalı Gebze Technical University, Faculty of Business Administration, Department of Accounting and Finance ORCID NO: 0000-0002-4810-2351 Abdullah Kürşat MERTER Gebze Teknik Üniversitesi, İşletme Fakültesi, Muhasebe ve Finansman Anabilim Dalı Gebze Technical University, Faculty of Business Administration, Department of Accounting and Finance ORCID NO: 0000-0001-6874-1890 ÖZET Yönetim kurulu, firmalar için en önemli kurumsal yönetim mekanizması olarak görülmektedir. Bu kurulda firmanın temel strateji ile politikaları belirlenmekte ve firmanın geleceği için hayati öneme sahip kararlar alınmaktadır. Yönetim kurulunun temel sorumluluğu hissedarlarının ve ilgili paydaşların çıkarlarını gözetirken, firmanın piyasa değerini ve firma performansını mümkün olan en üst seviyeye çıkarmaktır. Yönetim kurulunun sorumluluklarını yerine getirebilmesi için firmada deneyimli yöneticiler bulunması gerekmektedir. Bu çalışmanın amacı, yönetim kurulu üyelerinin deneyiminin firma performansı üzerine etkisini araştırmaktır. Bu kapsamda 2018-2020 yılları arasında BİST100’de işlem gören ve faaliyet konusu finansal olmayan şirketleri kapsayan 225 gözlem kullanılarak, ilişkiler test edilmiştir. Yönetim kurulu deneyiminin ölçümünde yöneticilerin mevcut firmadaki ortalama görev süresi ve yaşı, finansal performans ölçümünde ise aktif karlılığı kullanılmıştır. Çalışmanın bulguları, yönetim kurulu üyelerinin mevcut firmadaki ortalama görev süresinin firma performansı ile pozitif, yönetim kurulu üyelerinin ortalama yaşının ise negatif ilişkili olduğunu göstermektedir. Bir şirkette uzun 1217 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) süredir görev yapan yönetim kurulu üyeleri, firmanın iç ve dış çevresi hakkında daha fazla bilgi sahibi olması muhtemeldir. Bu durumda yöneticilerin firma ile iş ortamı hakkında uzmanlık kazanarak, firma performansını olumlu etkilemeleri kaçınılmaz olacaktır. Çalışmamızın sonuçları önemli ve faydalı ampirik sonuçlarla literatüre katkıda bulunmaktadır. Anahtar Kelimeler: Yönetim Kurulu, Deneyim, Firma Performansı ABSTRACT The board of directors is seen as the most important corporate governance mechanism for firms. On the board, the basic strategies and policies of the firm are determined and thus vital decisions are taken for the future of the firm. The main responsibility of the board of directors is to maximize the market value and performance of the firm while looking after the interests of its shareholders and relevant stakeholders. For the board of directors to fulfil its responsibilities, it should consist of experienced managers both based on the sector and the firm. The purpose of this study is to examine the effect of board members' experience on firm performance. As such, a regression analysis is conducted using 225 observations obtained from non-financial firms traded on the BIST100 between 2018 and 2020, and the relationship between the experience of the board members and the firm performance is tested. In the measurement of the experience of the board of directors, the average tenure and age of the managers in the current company are used. As for the financial performance measurement of the firms, the return on assets is used. The findings of the study show that the average tenure of board members in the current firm is positively related to firm performance. Board members who have served in a firm for a long time are likely to know more about the internal and external environment of the firm. It will be inevitable for these managers to gain expertise about the firm and the business environment and to positively affect the performance of the firm. The results of our study contribute to the literature with important and useful empirical results. Keywords: Board, Tenure, Firm Performance GİRİŞ Muhasebe ve finans alanında yapılan akademik çalışmalarda, ilgili firmadaki görev süresi piyasadaki katılımcılar için performansla ilişkili bir unsur olarak görülmektedir. Bir firmanın denetimini gerçekleştiren denetçinin görev süresi arttıkça, firmanın muhasebe uygulamalarına yönelik daha fazla bilgi sahibi olması ve dolayısıyla firmanın değerini de pozitif etkileme eğiliminde olması bu duruma örnek olarak gösterilebilir (Livnat vd., 2021). Yönetim kurulu da bir firmadaki en önemli yapılardan biridir. Bu nedenle, kaç üyeden oluşacağı, üyelerin ne 1218 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) kadarının bağımsız veya kadın olacağı gibi konular geniş çapta araştırma konusu olmuştur. Bunların yanı sıra, üyelerin deneyimi, eğitimi, yaşı, becerileri, yetenekleri ve diğer pek çok özelliği de araştırılmaya değer unsurlardır (Rossingnoli vd., 2021). Yönetim kurulu, firmaların kurumsal yönetim mekanizmasının vazgeçilmez bir parçasıdır. Yönetim kurulunun etkinliği, kurumsal karar alma işleminin odak noktasında bulunmaktadır (Sun ve Bhuiyan, 2020). Yönetim kurulu üyelerinin deneyimi pek çok ülkedeki araştırmacılar tarafından büyük ilgi gören konulardan birisidir (Huang ve Hılary, 2018). Bu çalışma kapsamında da yönetim kurulu üyelerinin deneyiminin firma performansı üzerindeki etkisinin araştırılması amaçlanmıştır. Yönetim kurulu üyelerinin deneyimi iki bağımsız değişken kullanılarak ölçülmüştür (görev süresi ve yaş). Çalışma sonucunda, yönetim kurulu üyelerinin firmadaki görev süresinin finansal performans ile istatistiksel olarak anlamlı ve pozitif bir şekilde ilişkili olduğu, yaşın ise istatistiksel olarak anlamlı ve negatif bir şekilde ilişkili olduğu sonucuna ulaşılmıştır. İLGİLİ LİTERATÜR Yönetim kurulu üyelerinin görev süresi kurumsal yönetim literatüründe dikkat çeken bir unsurdur (Huang ve Hilary, 2018). Firmadaki görev süresi araştırmacılar tarafından iş deneyimi için bir gösterge olarak nitelendirilmiştir. Kişinin firmada geçirdiği süre arttıkça, iş hakkındaki becerileri gelişebilir ve bir bütün olarak firmaya yönelik derinlemesine bilgiye sahip olabilir (Bird, 1996). Bir firmadaki kariyerleri boyunca daha fazla iş tecrübesi ve uzmanlık elde eden kişiler, daha etkin kararların alınmasında rol oynayabilir. Firmayla ilgili sahip olunan bilgilerin değerinin farkında olarak daha özenli, dikkatli ve doğru gözlemler yapılarak firmanın performansının ve değerinin de artırılması sağlanabilir (Xu vd., 2018; Zald, 1996). Yönetim kurulu üyelerinin görev süreleri, davranışları üzerinde de etkilidir. Firma ve çevresine yönelik sahip olunan önemli bilgiler ve uzun süreli bir deneyim kişilerin bağlılığı ve yeterliliği ile ilişkilidir (Vafeas, 2003: 1044). Açıklamalardan hareketle firmanın yönetim kurulunda bulunan üyelerin görev süresiyle firma performansı arasında pozitif bir ilişki olacağı beklentisiyle aşağıdaki hipotez oluşturulmuştur. H1: Yönetim kurulu üyelerinin görev süresi ile firma performansı arasında ilişki vardır. Firma hakkında karar verme yetkisi bulunan kişilerin ortalama yaşı, firmanın performansının kilit bir belirleyicisidir (Nakano ve Nguyen, 2011: 4-5). Genç yönetim kurulu üyeleri yaşlı üyelere göre stratejik değişim yapmaya daha eğilimlidir. Dolayısıyla yönetim kurulu genç üyelerden oluşan firmalarda kurumsal stratejilerde büyük değişiklikler olması daha olasıdır (Hambrick ve Mason, 1984; Wiersema ve Bantel, 1992). Rose (2005), yönetim kurulu 1219 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) üyelerinin yaş ortalaması ile firmanın performansı arasında negatif bir ilişki olduğunu belirtmiştir. Açıklamalar ışığında yönetim kurulundaki üyelerin yaşıyla firmanın performansı arasında negatif bir ilişki olacağı beklentisiyle aşağıdaki hipotez oluşturulmuştur. H2: Yönetim kurulu üyelerinin ortalama yaşı ile firma performansı arasında ilişki vardır. ARAŞTIRMA MODELİ Bu çalışmanın amacı, yönetim kurulu üyelerinin yaşının ve firmadaki görev süresinin firma performansı üzerindeki etkisini araştırmaktır. Bu kapsamda 2018-2020 yılları arasında BİST100’de işlem gören finans sektörü dışındaki firmaların verilerinden yararlanılmıştır. Elde edilen 220 firma yılı gözlemi kullanılarak regresyon analizi yapılmıştır. Yönetim kurulu üyelerinin deneyimi, görev süresi ve üyelerin ortalama yaşı bağımsız değişken olarak kullanılarak ölçülmüştür. Bağımsız değişkenlere ilişkin bilgiler KAP ve firmaların kendi web sitelerinden elde edilmiştir. Finansal tablolara ilişkin bilgiler ise, Finnet veri tabanından elde edilmiştir. Araştırma kapsamında kullanılan değişkenlerin tanımları ve ölçümleri Tablo 1’de gösterilmiştir. Yönetim kurulu üyelerinin deneyimi ve firma performansı arasındaki ilişkiyi test etmek amacıyla aşağıdaki regresyon modeli kullanılmıştır. 𝐹𝑖𝑟𝑚𝑎_𝑃𝑒𝑟𝑖𝑡 = 𝛼 + 𝛽1 𝐹𝑖𝑟𝑚𝑎_𝐷𝑛𝑦𝑚𝑖𝑡 + 𝛽2 𝑌𝐾_𝑌𝑎ş𝑖𝑡 + 𝛽3 𝐾𝑜𝑛𝑡𝑟𝑜𝑙𝑖𝑡 + 𝜀𝑖𝑡 (1) Firma_Per, firmanın varlık getirisini, Firma_Dnym, yönetim kurulu üyelerinin mevcut firmadaki ortalama deneyimini, YK_Yaş, yönetim kurulu üyelerinin yaşını, Kontrol, yönetim kurulu üye sayısı, CEO İkiliği, Büyük4, şirket büyüklüğü, kaldıraç ve Covid değişkenlerini ifade etmektedir. 𝜀𝑖𝑡 hata terimidir. Tablo 1: Değişken Açıklamaları Değişken Türü Bağımlı Değişken Değişken Adı Perfor Bağımsız Değişkenler Firma_Dnym YK_Yaş YK_Boyut İkililik Kontrol Değişkenleri Denkal Kaldıraç Büyüklük Covid Değişken Ölçümü Firmaların net kâr/toplam aktifler olarak hesaplanan aktif karlılık oranı Yönetim kurulu üyelerinin mevcut firmadaki görev süresi Yönetim kurulu üyelerinin yaşının doğal logaritması Yönetim kurulu üye sayısı Yönetim kurulu başkanı ile CEO farklı kişiler ise 1; aksi takdirde 0 değeri verilmiştir. Dört büyük denetim firmasından birisi ile çalışılıyorsa 1; aksi takdirde 0 değeri verilmiştir. Toplam borcun toplam varlıklara oranı Toplam varlıkların doğal logaritması 2020 yılı ise 1; aksi takdirde 0 değeri verilmiştir. 1220 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ANALİZ Tanımlayıcı İstatistikler Tablo 2’de regresyon modelinde kullanılan değişkenlerin tanımlayıcı istatistikleri yer almaktadır. Aktif kârlılık oranının ortalaması (medyanı) 0,06 (0,07), firma deneyiminin ortalaması 8,81 (4,90), yönetim kurulu üyelerinin yaşının ortalaması 56,63 (5,61), yönetim kurulu üye sayısının ortalaması 7,95 (2,06)’dur. Bakıldığında yönetim kurulu üyelerinin firmada neredeyse 9 yıllık bir görev süresi olduğu ve yönetim kurullarının yaklaşık olarak 8 kişiden oluştuğu görülmektedir. Tablo 2: Tanımlayıcı İstatistikler Değişkenler Gözlem S. Ortalama St. Sapma Medyan Minimum Maksimum ROA 225 0,06 0,07 0,05 -0,07 0,20 Firma_Dnym 222 8,81 4,90 8,05 1 22,33 YK_Yaş 222 56,63 5,61 57.08 40,25 73,28 YK_ÜyeS 225 7,95 2,06 7 5 15 CEO_İkiliği 220 0,85 0,36 1 0 1 Büyük4 223 0,74 0,44 1 0 1 Firma_Büyüklük 225 21,92 1,62 21,79 17,46 25,96 Kaldıraç Covid 225 225 0,58 0,33 0,22 0,47 0,63 0 0,08 0 1,01 1 Korelasyon Analizi Tablo 3’te değişkenler için korelasyon matrisi gösterilmektedir. ROA, kaldıraç dışındaki tüm değişkenlerle pozitif yönde, kaldıraç ile negatif yönde ilişkilidir. Firma deneyimi ve kaldıracın firma performansı ile anlamlı ölçüde ilişkili olduğu görülmektedir. Korelasyon katsayısı 0,70’in üzerinde olan değişken olmadığı için değişkenler arasında çoklu doğrusallık sorunu bulunmamaktadır. Tablo 3: Korelasyon Matrisi Değişkenler (1) 1 (2) 1 ROA (1) Firma_Dnym (2) YK_Yaş (3) 0,16** 0,02 YK_ÜyeS (4) 0,08 0,52* 0,09 CEO_İkiliği (5) 0,02 Büyük4 (6) Firma_Büyüklük Kaldıraç (3) (4) (5) (6) (7) (8) 1 1 -0,15** 0,34* -0,04 0,22* 1 0,06 -0,25* -0,10 0,14** (7) -0,12*** 0,05 1 -0,51* -0,07 0,37* 0,03 0,39* (8) -0,13** -0,05 0,32* 0,05 -0,10 0,15** 0,35* 1221 1 1 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Regresyon Analizi Tablo 4, yönetim kurulu üyelerinin deneyimi ile firma performansı arasındaki ilişkiyi gösteren modelin sonuçlarını göstermektedir. F değeri, R-kare ve P değerine bakıldığında, model istatistiksel olarak anlamlıdır. Sonuçlara bakıldığında yönetim kurulu üyelerinin firma deneyimi firma performansı ile 0,01 düzeyinde istatistiksel olarak anlamlı ve pozitif ilişkilidir. Yönetim kurulu üyelerinin yaşı ise 0,05 düzeyinde istatistiksel olarak anlamlı ve negatif ilişkilidir. Buradan hareketle yönetim kurulu üyelerinin firmadaki görev süresi arttıkça firmanın performansının da arttığı söylenebilir. Yaş açısından ise yönetim kurulu üyelerinin yaşı arttıkça firmanın performansının azaldığı görülmektedir. Tablo 4: Yönetim Kurulu Deneyimi ve Firma Performansı Değişkenler Firma_Dnym YK_Yas YK_UyeS CEO_İkiliği Buyuk4 Firma_Büyüklük Kaldıraç Covid Sabit Gözlem Sayısı R-kare F - değeri Katsayı 0,003* -0,120** 0,005** -0,021* 0,035* -0,002 -0,171* 0,010 0,608* 220 0,342 13,73 t değeri (3,46) (-2,52) (2,12) (-1,80) (3,35) (-0,66) (-8,95) (1,20) (3,17) p değeri 0,001 0,012 0,035 0,073 0,001 0,507 0,000 0,232 0,002 SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Kurumsal yönetim literatüründe dikkate alınan en önemli konulardan birisi yönetim kuruludur. Yönetim kurulunda yer alan kişilerin özellikleri de geniş çapta araştırma konusu olmuştur. Bu kapsamda ele alınan çalışmaların bir perspektifinde de yönetim kurulu üyelerinin özelliklerinin firma performansı üzerindeki etkisi araştırılmıştır. Üst yönetimin aldığı her karar olumlu veya olumsuz olarak firma performansını da etkileyebilmektedir. Buradan hareketle ilgili çalışmada, yönetim kurulu üyelerinin deneyimi ele alınarak firma performansı üzerinde nasıl bir etkiye sahip olduğu araştırılmıştır. Çalışma sonucunda, yönetim kurulu üyelerinin deneyimini temsil eden değişkenlerden görev süresinin firma performansını pozitif yönde etkilediği, yönetim kurulu üyelerinin yaşının ise negatif yönde etkilediği belirlenmiştir. Elde edilen bulguların literatüre katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Gelecekte yapılacak çalışmalarda yönetim kurulu üyelerinin deneyiminin farklı değişkenler (sektör deneyimi, çalışma yılı vb.) aracılığıyla da ölçülmesi faydalı olacaktır. 1222 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) KAYNAKLAR Baltes, P. B., Staudinger, U. M., Maercker, A., & Smith, J. (1995). People nominated as wise: a comparative study of wisdom-related knowledge. Psychology and aging, 10(2), 155166. Bird, A. (1996). Careers as repositories of knowledge: Considerations for boundaryless careers. The boundaryless career: A new employment principle for a new organizational era, 150-168. New York: Oxford University Press. Hambrick, D. C., & Mason, P. A. (1984). Upper echelons: The organization as a reflection of its top managers. Academy of management review, 9(2), 193-206. Huang, S., & Hilary, G. (2018). Zombie board: Board tenure and firm performance. Journal of Accounting Research, 56(4), 1285-1329. Kosnik, R. D. (1987). Greenmail: A study of board performance in corporate governance. Administrative science quarterly, 163-185. Liu, G., & Sun, J. (2010). Director tenure and independent audit committee effectiveness. International research journal of finance and economics, 51. 176-189. Livnat, J., Smith, G., Suslava, K., & Tarlie, M. (2021). Board tenure and firm performance. Global Finance Journal, 47, 100535. Nakano, M., & Nguyen, P. (2011). Do older boards affect firm performance? An empirical analysis based on Japanese firms. An Empirical Analysis Based on Japanese Firms (July 6, 2011). Ng, T. W., & Feldman, D. C. (2008). The relationship of age to ten dimensions of job performance. Journal of applied psychology, 93(2), 392-423. Rose, C. (2005). The composition of semi‐ two‐ tier corporate boards and firm performance. Corporate Governance: An International Review, 13(5), 691-701. Sun, X. S., & Bhuiyan, M. B. U. (2020). Board tenure: A review. Journal of Corporate Accounting & Finance, 31(4), 178-196. Vafeas, N. (2003). Length of board tenure and outside director independence. Journal of Business Finance & Accounting, 30(7‐ 8), 1043-1064. Wiersema, M. F., & Bantel, K. A. (1992). Top management team demography and corporate strategic change. Academy of Management journal, 35(1), 91-121. Xu, Y., Zhang, L., & Chen, H. (2018). Board age and corporate financial fraud: An interactionist view. Long Range Planning, 51(6), 815-830. Zald, M. N. (1969). The power and functions of boards of directors: A theoretical synthesis. American journal of Sociology, 75(1), 97-111. 1223 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) E-DÖNÜŞÜM SÜRECİNDE KURUMSAL YÖNETİŞİM CORPORATE GOVERNANCE IN E-TRANSFORMATION PROCESS Tuğba ÇEDİKÇİ Öğr.Gör. İstanbul Kültür Üniversitesi, Meslek Yüksekokulu, Lect., Istanbul Kultur University, Vocational School ORCID ID: 0000-0002-0355-2949 ÖZET Önemi son yıllarda gittikçe artan, “İşletmenin üst yönetiminin yönetilmesi” şeklinde ifade edilen Kurumsal yönetişim kavramı, işletmelerin rekabet gücünü arttırmasında ve karşılaştıkları sorunların çözümünde farklı bir bakış açısı ortaya koymaktadır. Yaşanan ekonomik ve sosyal krizler, iklim değişikliklerinin beraberinde getirdiği çevresel sorunlar, istikrarsızlık, salgın/pandemi gibi nedenler işletmelerin sahip olduğu paydaşların talep ettiği bilgi düzeylerinde yukarı doğru bir ivme kazandırmıştır. İşletmelerin özellikle karar alma, risk yönetimi, performans değerlendirme ve tabiiki stratejik planlama süreçlerinin, yaşaan kriz dönemlerinin özelliklerini içeren bir politikaya sahip olmasının gerekliliğinin önemini arttırmıştır. Kurumsal yönetişim yaklaşımı, işletmelerin sorunlarını daha kolay çözebileceği ve varlıklarını yarınlara daha güçlü bir şekilde aktarmalarını sağlayan ve en önemlisi uzun vadede işletmenin maliyetlerini azaltan, verimliliğini ve performansını ters orantılı bir şekilde arttıran bir yaklaşımdır. Özellikle dijitalleşmenin etkisi ile birlikte kurumların ve kurum yöneticilerinin kurumsal yönetişim bağlamında gelişmeleri ve bu gelişimin her iki paydaya etkisi çalışmada ortaya konmaya çalışılacaktır. Anahtar Kelimeler: E-Dönüşüm, Yönetişim, Yönetim ABSTRACT The concept of corporate governance, which is expressed as "managing the top management of an enterprise", whose importance has increased in recent years, reveals a different perspective in increasing the competitiveness of enterprises and solving the problems they encounter. Reasons such as economic and social crises, environmental problems accompanies by climate changes, instability, epidemic/pandemic have accelerated the knowledge levels demanded by the stakeholders of the enterprises. It has increased the importance of the necessity for businesses to have a policy that includes the characteristics of the crisis periods, especially in decision making, risk management, performance evaluation and of course strategic planning 1224 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) processes. The corporate governance approach is an approach that enables businesses to solve their problems more easily and transfer their assets to the future more strongly, and most importantly, reduces the costs of the business in the long run and increases its efficiency and performance in an inverse proportion. Especially with the effect of digitalization, the developments of institutions and corporate managers in the context of corporate governance and the effect of this development on both denominators will be tried to be revealed in the study. Keywords: E-Transformation, Governance, Administration 1.KURUMSAL YÖNETİŞİM KAVRAMI Kurumsal yönetişim ilkeleri yakın bir tarihte oluşmasına rağmen kökleri Vekâlet Teorisi’ne dayanmaktadır. Jensen ve Meckling tarafından, 1976 yılında ortaya atılan teoriye göre; pay sahiplerinin haklarının yöneticilerce kendi şahsi çıkarları için kullanmasıdır. Vekalet problemi olarak görülen konu ise yönetimdeki söz sahibi kişilerin kısa vadedeki getirileri uzun vadedeki getirilere tercih etmesi olarak ortaya çıktığı gözükmektedir (Acar, vd. 2019,19). OECD’nin tanımına göre kurumsal yönetişim, şirketlerin yönetim ve kontrolünü sağlayan bir sistemdir. Kurumsal yönetişim yapısı, şirketlerdeki yönetim kurulu, yöneticiler, paydaşlar ve alacaklılar gibi farklı katılımcıların hak ve sorumluluklarının dağılımını belirler, şirketle ilgili karar alınması gereken konularda uyulması gereken kural ve prosedürleri ortaya koyar. Böylelikle kurumsal yönetişim, şirket amaçlarının, bu amaçlara ulaşmanın yollarının belirlenmesi ve performansın gözlemlenmesini sağlayan bir yapı oluşturur (OECD, 1999,3). Dünya Bankası ve OECD önderliğinde oluşturulan kurumsal yönetişim kavramının sahip olduğu ilke ve standartları sadece yatırımcıları değil, işletmenin mevcut yönetimdeki söz sahipleri ile pay sahipleri arasındaki ilişkilerin tamamını ele aldığından, şirket adına karar alırken, aldığı kararın şirket üzerinde hak sahibi olan tüm şirket paydaşları açısından ne tip sonuçlar doğuracağını dikkate almalıdır. Kurumsal yönetişim kavramı, şirket yönetimlerinin, tüm şirket paydaşlarına karşı şeffaf, hesap verebilir, sorumluluk sahibi ve adil olmalarını öngörür. Bu öngörü çerçevesinde şirket yönetimlerinin şirket adına aldıkları kararların ve eylemlerinin, iş ahlakına ve yönetsel ahlaka daha geniş anlamda da ahlaka uygun olması gerekmektedir. 1.1. Kurumsal Yönetişimin İlkeleri Uluslararası yönetişim ilkesi olarak konuyla ilgili karşılaşılan en önemli ilkeler Organisation for Economic Cooperation and Development (OECD-Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü) Kurumsal Yönetişim İlkeleridir. Aşağıda görüldüğü üzere bu ilkeler öncelikle etkili kurumsal 1225 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) yönetişim için temelin nasıl olması gerektiğini çizerek beş farklı alana dikkat çekmiştir. Bu ilkeler şunlardır (OECD 2004: 17-25): 1. “Etkili Kurumsal Yönetişim Çerçevesi İçin Temeli Sağlamak: Kurumsal yönetişim çerçevesi, şeffaf ve verimli bir pazarı tutundurmalı, hukuk kuralları ile uygun olmalı ve farklı denetleyici, düzenleyici ve uygulayıcı otoritelerle iş bölümünü açıkça dile getirmelidir. 2. Hissedarların Hakları ve Temel Sahiplik İşlevleri: Kurumsal yönetişim çerçevesi hissedarların haklarının işlemesini kolaylaştırmalı ve korumalıdır. 3. Hissedarlara Adil Davranış: Kurumsal yönetişim çerçevesi iç ve dış hissedarları kapsamak üzere tüm hissedarlara adil davranışı sağlanmalıdır. Tüm hissedarlar haklarının ihlâli karşısında etkili telafiyi elde etme fırsatına sahip olmalıdır. 4. Kurumsal Yönetişimde Hissedarların Rolü: Kurumsal yönetişim çerçevesi, yasalar tarafından ya da ortak anlaşmalarla konulan hissedarlar haklarını tanımalı ve şirketler ve sosyal paydaşlar arasında sermaye, iş ve yatırımların finansal olarak sürdürülebilmesi için aktif işbirliğini teşvik etmelidir. 5. Açıklık ve Şeffaflık: Kurumsal yönetişim çerçevesi, açıklığın zamanında ve doğru bir şekilde finansal durum, performans, sahiplik ve şirketin yönetimini de kapsayarak şirkete ilişkin tüm meseleler üzerinde gerçekleşmesini sağlamalıdır. 6. Yönetim Kurulu’nun Sorumlulukları: Kurumsal yönetişim çerçevesi şirketin stratejik rehberliğinin, yönetim kurulunun yönetiminin etkili bir şekilde gözetimini ve de yönetim kurulunun şirkete ve hissedarlara hesap verebilmesini sağlamalıdır” 2.E-DÖNÜŞÜM SÜRECİ Dijitalleşme adına atılan adımlar, işletmelerin kişisel bir kullanım alanına dönüşmesi sürecini getirerek, işyerlerinin özelleşmesine ve endüstriyel çalışma ilişkilerinin yeniden düzenlenmesinde ve gelişmesinde önemli bir etken olmuştur. Başka bir deyiş ile evde çalışma ortamları yaratmak (home ofis) ve kişilerin evlerinden çalışarak şirketlerine hizmet etmeleri ve verilen görevleri yerine getirecek şekilde iş ortamlarını evlerinde yapılandırmaları olarak da ifade edilmektedir. Benzer şekilde, COVID- 19 salgınının katalizör rolünü üstlendiği yeni normal süreçte, geleneksel çalışma ilişkilerinden yeni iş modellerine geçişin hızlandığı dijital dönüşüm sürecinde, COVID-19 salgın sürecinin etkileri ile birlikte geliştirilen çalışma yeri standartları sonucunda işletmelerin dijitalleşme faaliyetleri artarak sosyal sorumluluk ve sürdürebilir kalkınma kapsamındaki aktivite alanlarında farklılaşmıştır. Yeni normal döneminde alınan tedbirler, organizasyonel iş süreçlerinin bir bölümünün fiziksel iş yeri olgusundan bağımsız olarak yürütülebileceği fikrinin uygulamaya dönüşmesini sağlamıştır. 1226 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) İşletmelerin salgın süreci ile birlikte operasyonlarını dijitalleşme doğrultusunda revize etmeleri ve otomasyona yönelmeleri sayesinde organizasyonel esneklik ve çeviklik parametreleri, gelecekte karşılaşılabilecek risklere ve belirsizliklere hazırlıklı olunmasında ölçü olarak kullanılabilirken, verimliliğin ve etkinliğin kontrol edilmesinde ve iyileştirilmesinde de anahtar role sahip olmuşlardır. Bunlarla birlikte, gelişmekte olan teknolojik yenilikleri ve araçları iş süreçlerine güvenli biçimde entegre edebilen organizasyonlar, liderlik açısından güçlü iletişim için gerekli altyapı ve uzaktan çalışma yöntemleri ile bu kritik süreci kontrol edebilmişlerdir. 3.E-DÖNÜŞÜM SÜRECİNDE KURUMSAL YÖNETİŞİM Son yıllarda yönetişim anlayışının gelişimine paralel bilgi iletişim teknolojilerinin yaygınlaşması, dijital teknolojilerle bilgi yönetim sistemlerinin birleştirilmesine olanak sağlamıştır (Sütçü ve Dinçerden, 2009, 134). Esasında bilginin, yani iktidarın paylaşımı, katılımcı demokrasinin de temellerinden biridir. Bilgi paylaşımı, bilginin sınır tanımadan özgürce yayılmasını gerekli kılar. Bu bağlamda bilişim ve iletişim teknolojilerinin çok zengin imkânlar sunması (Uçkan, 2003:48) dijital yönetişimin hızla gelişmesine yol açmıştır. Bu süreçte gündeme gelen dijital yönetişim gerekli reformları başlatmak ve kararlıca sürdürebilmek için; yönetişim, kamu hizmetleri ve yönetim olarak belirtilen üç temel alanda etkin olmaktadır. Yönetişimde önemli olan halkın yönetime katılımı, şeffaflık-saydamlık ve demokratik toplumun desteklenmesi iken kamu hizmetlerinin etkin, maliyet odaklı ve sorumluluk anlayışı ile sunulması çok önemlidir. Hizmetlerin talep edenlere en uygun şekilde sunulması, vatandaşın kamusal bilgiye ulaşımın kolaylaştırılması ve hizmetlerin dağıtımında sorumluluk duygusuyla hareket edilmesi gerekir. Bunları uygulayacak yönetim sistemi ise etkinlik, verimlilik ve sorumluluk esasına dayanmalı, hacimli bilgi ve veri yönetimini kurumsallaştırmalı, hızlı ve güvenli iletişime ortam hazırlamalıdır (Prasad, 2012:186). Tüm bunların sağlandığı ortamda dijital yönetişim çok hızlı gelişmektedir. Bilindiği gibi böylesine hızlı gelişen dijital teknolojiler son zamanlarda toplumun her alanında etkili olmaya başlamıştır. Özellikle yönetişim çıktılarında olumlu değerler oluşturabilmek için dünya genelinde ulusal ve bölgesel yönetimler dijital teknolojilere başvurmaya başlamışlardır. Bu süreçte kamu kaynaklarının dijital alt yapı ve geniş bant sistemlerine dayalı dijital teknolojilerle tedarik edilmesi öngörülmektedir (IIIT, 2016:1). Bu ortamda vatandaş tanımlaması da dijital vatandaşa evrilmektedir (Seker, 2015:13). Dijital vatandaşların oluşturduğu bu ortamları da dijital yönetişim yönetmektedir SONUÇ Ülkelerin gelişmişlik düzeyinin göstergeleri olan işletmelerin, bağlı bulundukları pazarda ömürlerinin uzun olması kurumsal yönetişim kavramıyla yakından ilgilidir. Günümüzün sürekli 1227 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) değişkenlik gösteren çevre koşullarında işletmelerin faaliyetlerinin uzun ömürlü olmasının zorluğu göz önüne alındığında konunun önemi daha iyi anlaşılacaktır. Böyle aşırı dinamik bir ortamda dijital teknolojileri kullanarak iş süreçlerini dijitalleşen kuruluşlar, kârlılıklarını ve verimliliklerini artırmakta, yeteneklerini güçlendirmektedirler. Böylelikle uyguladıkları bilgi yönetimi stratejileri de daha kapsamlı, hızlı, erişilebilir ve güvenilir hale gelmektedir.Değişen ve dönüşen üretim gücüyle beraber insan ilişkileri de değişmeye ve dönüşmeye başlamış; eşitlik, adalet, şeffaflık, hesap verebilirlik, sorumluluk, güven gibi kavramlar daha çok değer kazanmıştır. Bu doğrultuda çalışma standartlarındaki sorunlar, kişisel tatminsizlikler ya da iş süreçlerindeki kalite eksikliği nedeniyle ahlâki ölçütler üzerinde ciddiyetle düşünülen bir konu olmuştur. Türkiye özelinden soruna yaklaştığımızda dijital yönetişimi kurumsallaştırıp geliştirmek için biraz daha yol almamız gerektiği söylenebilir. Çalışma genelinde sayılan dijitalleşmenin getirdiği katkılar, bu alanı oldukça cazip kılmaktadır. Ülke olarak özellikle de kamu kuruluşlarımızın bu katkılara fazlasıyla ihtiyacı vardır. KAYNAKLAR Acar,A.Zafer,vd.(2019) “Örgütsel Ekoloji Bağlamında Kurumsal Yönetişim Ve Liderlik: Lojistik Sektöründe Bir Alan Araştırması”. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi 7.Örgütsel Davranış Kongresi Bildiri Kitabı,19 OECD, OECD Principles of Corporate Governance (1999), Directorate For Financial, Fiscal and Enterprise Affairs,1–4. OECD (2004) Principles of Corporate Governance, OECD Publication Service, Paris. Prasad, K. (2012). E-governance policy for modernizing government through digital democracy in India. Journal of Information Policy, 2(2), 183–203. Seker, S. E. (2015). Dijital Varlık ve enformasyon toplumu (digital assset and information society), YBS Ansiklopedi, www.YBSAnsiklopedi.com, Cilt 2, Sayı 2, Haziran 2015. Sütçü, C. ve Dinçerden, E. (2009). Kurumlarda bilgi yönetiminde sürdürülebilirlik açısından iş zekasının rolü: Dijital iş modelleri. 3. İstanbul Bilişim Kongresi, Ed. E Bababan-C. Sütçü, İstanbul: Türkiye Bilişim Derneği Yay. Uçkan, Ö. (2003). E-devlet, e-demokrasi ve Türkiye, kamu yönetiminin yeniden yapılanması için strateji ve politikalar – I, İstanbul: Literatür Yayıncılık IIIT 2016 (International Institute of Information Technology); Special Track on DigitalGovernance, Policy, International Institute of Information TechnologyBangalore (http://www.iiitb.ac.in/) 1228 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) AİLEDE GELENEĞE DEĞER VERME ÖLÇEĞİ (AGDVÖ): GEÇERLİK VEGÜVENİRLİK ÇALIŞMASI SCALE OF VALUING TRADITION IN THE FAMILY (SVTF): A STUDY OF VALIDITY AND RELIABILITY Ahmet AKIN Prof. Dr., İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Aile Danışmanlığı ve Eğitimi Yüksek Lisans Programı Prof. Dr., Istanbul Medeniyet University, Institute of Educational Sciences, Family Counseling and Education Master Program ORCID: 0000-0002-5194-5202 Esra DEMİR İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Aile Danışmanlığı ve Eğitimi Yüksek Lisans Programı Istanbul Medeniyet University, Institute of Educational Sciences, Family Counseling and Education Master Program ORCID: 0000-0002-1344-6293 ÖZET Genel anlamıyla gelenek kavramı, geçmişten günümüze devam eden kültürel unsurları kapsamaktadır. Gelenek, modernleşme ile anlam ve değer kaybına uğramış, küreselleşme ile Batı kültürünün yaşam biçimi tüm dünyaya yayılmıştır. Bu durum, toplumların geleneklerini, aile hayatını, değer algılarını değiştirmektedir. Kültürel ve dini kimliğimizi koruyabilmemiz gelenekleri yaşatarak mümkün görünmektedir. Bu bağlamda ailede ne ölçüde geleneğe değer verildiğini görebilmek amacıyla bir ölçek geliştirilmesi oldukça önemlidir. Bu araştırmanın amacı Ailede Geleneğe Değer Verme Ölçeği’ni geliştirmek ve geçerlik ve güvenirliğini incelemektir. Araştırma yaşları 19 ile 64 arasında değişen 285’i kadın 49’u erkek 334 katılımcı ile gerçekleştirilmiştir. Katılımcı ebeveynlerin ailede geleneğe ne kadar değer verdiğini ölçmek üzere 18 maddelik bir madde havuzu hazırlanmıştır. Bu maddeler gramer, anlaşılabilirlik, ailede geleneğe değer vermeyi ölçmesi açılarından incelenip 15 maddelik uygulama formu elde edilmiştir. Ailede Geleneğe Değer Verme Ölçeği 1 “kesinlikle katılmıyorum” ve 5 “kesinlikle katılıyorum” şeklinde 5’li Likert tipi bir derecelendirmeye sahiptir. Ailede Geleneğe Değer Verme Ölçeği’nin madde analizi için düzeltilmiş madde toplam korelasyon katsayıları 1229 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) hesaplanmıştır. Ailede Geleneğe Değer Verme Ölçeği’nin yapı geçerliği açımlayıcı faktör analizi, güvenirliği Cronbach alfa iç tutarlılık güvenirlik katsayısı ile incelenmiştir. Geçerlik ve güvenirlik analizleri SPSS 20 programı ile yapılmıştır. Ailede Geleneğe Değer Verme Ölçeği’nin yapı geçerliği için uygulanan açımlayıcı faktör analizi sonucunda toplam varyansın % 37.48’ini açıklayan, öz-değeri 5.621 olan tek boyutlu ve 15 maddeden oluşan bir ölçme aracı elde edilmiştir. Ölçeğin KMO örneklem uygunluk katsayısı .884 olarak bulunmuştur. Ölçeğin faktör yükleri .44 ile .75 arasında sıralanmaktadır. Cronbach alfa iç tutarlık güvenirlik katsayısı .87 olarak bulunmuştur. Ölçeğin düzeltilmiş madde toplam korelasyon katsayıları .39 ile .67 arasında sıralanmaktadır. Bu sonuçlar Ailede Geleneğe Değer Verme Ölçeği’nin geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğunu göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Ailede Geleneğe Değer, Geçerlik, Güvenirlik. ABSTRACT The concept of tradition in its general sense includes cultural elements that have persisted from the past to the present. Tradition has lost its meaning and value with modernization, and the way of life of Western culture has spread all over the world with globalization. This situation changes the traditions of societies, family life, perceptions of values. It seems that it is possible to preserve our cultural and religious identity by keeping traditions alive. In this context, it is very important to develop a scale in order to see the extent to which tradition is valued in the family. The aim of this study is to develop Scale of Valuing Tradition in the Family and to examine its validity and reliability. This research was conducted on a total of 334 participants, 285 females and 49 males, aged between 19 and 64. In process of developing this scale, a 18-item pool was created first and then these items were examined in terms of their grammar, intelligibility, and whether they really measure value traditionin the family and a 15-item application form was obtained in the end. Corrected item-total correlation coefficients were calculated for item analysis of scale. Construct validity of scale was examined by exploratory factor analysis and its reliability with Cronbach alpha internal consistency reliability coefficient. Validity and reliability analyzes were made with SPSS 20. As a result of exploratory factor analysis applied for construct validity of scale, a onedimensional and 15-item measuring tool with an eigenvalue of 5.621 was obtained explaining % 37.48 of total variance. KMO sample fit coefficient of scale was found to be. 884. Factor loads of scale were ranged between .44 and .75 Cronbach alpha internal consistency reliability 1230 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) coefficient was found to be .87. Corrected item-total correlation coefficients of scale range from .39 to .67. These results show that scale is a valid and reliable measurement tool. Keywords: Tradition in the family, Validity, Reliability. GİRİŞ Küreselleşme ile Batı kültürü tüm dünyada etkili olmaya başlamıştır. Modernleşme toplumların değerler sistemini, milli ve dini kimliğini, aile yapısını ciddi oranda tahrip etmektedir. Toplumda pek çok ahlaki problem oluşturduğu gibi aileyi de hedef alan bu durum karşısında, geçmiş ve gelenekle irtibatımızı devam ettirmek önem arz etmektedir. Bu bağlamda aile, geleneğin yaşatılması ve gelecek nesillere aktarılmasında kilit rol oynamaktadır. Toplumun en küçük birimi olan ailede gelenekleriyle, değerleriyle büyüyen nesiller aidiyet bilinci olan, ahlaklı bireyler olarak yetişecektir. Çağımızda yaygın internet kullanımı, sosyal medya gibi pek çok etken ahlaki yozlaşmayı hızlandırmaktadır. Kimliğimizi korumak ve ahlaki dejenerasyonun önüne geçebilmek binlerce yıllık kültürümüzün, ahlaki ve dini değerlerimizin taşıyıcısı geleneklerimizi yaşatarak mümkün görünmektedir. Bu araştırmanın amacı Ailede Geleneğe Değer Verme Ölçeği’ni geliştirmek ve ölçeğin geçerlik ve güvenirliğini incelemektir. YÖNTEM Çalışma Grubu Araştırma yaşları 19 ile 64 arasında değişen 285’i kadın, 49’u erkek 334 katılımcı üzerinde yürütülmüştür. Madde Havuzu Katılımcı ebeveynlerin ailede geleneğe ne kadar değer verdiklerini ölçmek üzere 18 maddelik bir madde havuzu hazırlanmıştır. Bu maddeler gramer, anlaşılabilirlik, ailede geleneği ölçmesi açılarından incelenip 15 maddelik uygulama formu elde edilmiştir. Ölçme Aracı Ailede Geleneğe Değer Verme Ölçeği 1 “kesinlikle katılmıyorum” ve 5 “kesinlikle katılıyorum” şeklinde 5’li Likert tipi bir derecelendirmeye sahiptir. Ölçekte ters kodlanan madde bulunmamaktadır. Verilen puanın yüksekliği, ailede geleneğe değerin daha yüksek olduğunu ifade etmektedir. İşlem Ailede Geleneğe Değer Verme Ölçeği’nin madde analizi için düzeltilmiş madde toplam korelasyon katsayıları hesaplanmıştır. Ailede Geleneğe Değer Verme Ölçeği’nin yapı geçerliği 1231 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) açımlayıcı faktör analizi, güvenirliği Cronbach alfa iç tutarlılık güvenirlik katsayısı ile incelenmiştir. Geçerlik ve güvenirlik analizleri SPSS 20 paket programı ile yapılmıştır. BULGULAR Madde Analizi ve Güvenirlik Yapılan analiz sonucunda, ölçeğin madde-toplam korelasyonlarının .39 ile .67 arasında sıralandığı bulunmuştur. Cronbach alfa iç tutarlık güvenirlik katsayısı ise .87 olarak bulunmuştur. Bulgular Tablo 1’de gösterilmiştir. Tablo 1: Ailede Geleneğe Değer Verme Ölçeği Düzeltilmiş Madde-Toplam Korelasyon Katsayıları Item-Total Statistics Corrected Cronbach's Scale Mean if Scale Variance if Item-Total Alpha if Item Item Deleted Item Deleted Correlation Deleted m1 53,97 57,405 ,498 ,861 m2 54,53 56,538 ,509 ,860 m3 54,77 56,490 ,473 ,862 m4 54,71 56,345 ,424 ,866 m5 54,34 56,332 ,458 ,863 m6 53,83 58,771 ,485 ,862 m7 53,74 57,744 ,589 ,858 m8 53,66 57,794 ,621 ,857 m9 53,94 58,083 ,490 ,861 m10 54,03 56,663 ,572 ,857 m11 54,85 56,894 ,390 ,868 m12 54,92 54,636 ,561 ,857 m13 54,41 55,389 ,610 ,855 m14 54,04 56,818 ,665 ,854 m15 54,24 56,346 ,561 ,858 Yapı Geçerliği Ailede Geleneğe Değer Verme Ölçeği’nin yapı geçerliği için uygulanan açımlayıcı faktör analizi sonucunda toplam varyansın %37.48’ini açıklayan, öz-değeri 5.621 olan, tek boyutlu, faktör yükleri .44 ile .75 arasında sıralanan ve 15 maddeden oluşan bir ölçme aracı elde edilmiştir. Ölçeğin KMO örneklem uygunluk katsayısı .884 olarak bulunmuştur. Bulgular Tablo 2’de gösterilmiştir. Tablo 2: Ailede Geleneğe Değer Verme Ölçeği Faktör Yükleri 1232 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Component Matrixa Component 1 m1 ,586 m2 ,560 m3 ,518 m4 ,474 m5 ,534 m6 ,583 m7 ,704 m8 ,719 m9 ,600 m10 ,661 m11 ,444 m12 ,615 m13 ,693 m14 ,748 m15 ,650 TARTIŞMA VE SONUÇ Araştırmadan elde edilen bulgulara göre ölçeğin yeterli düzeyde geçerli ve güvenilir bir ölçek olduğu bulunmuştur. Madde-toplam korelasyonunun yorumlanmasında .30 ve daha yüksek olan maddelerin bireyleri ölçülen özellik bakımından iyi derecede ayırt ettiği (Büyüköztürk, 2004) düşünülerek, ölçeğin madde toplam korelasyon katsayılarının .39 ile .67 arasında sıralanması açısından yeterli olduğu görülmektedir. Açımlayıcı faktör analizi sonucu ölçeğin tek boyutlu olduğu bulunmuştur. Tezbaşaran (1996), araştırmalarda kullanılabilecek ölçme araçları için ön görülen güvenirlik düzeyinin .70 olduğunu söylemiştir. Buna göre, ölçeğe ilişkin Cronbach alfa iç tutarlılık güvenirlik düzeyinin .87 ile yeterli olduğu görülmektedir. Bu bulgulara dayanarak Ailede Geleneğe Değer Verme Ölçeği’nin psikoloji, aile danışmanlığı, sosyoloji vb. disiplinlerde kullanılabilecek, geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğu söylenebilir. KAYNAKÇA Büyüköztürk, Ş. (2004). Veri analizi el kitabı. Ankara: Pegem A Yayıncılık. Tezbaşaran, A. A. (1996). Likert tipi ölçek geliştirme kılavuzu. Türk Psikologlar Derneği. 1233 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) EVLİLİKTE BENMERKEZCİ TUTUM ÖLÇEĞİ: GEÇERLİK VE GÜVENİRLİK ÇALIŞMASI THE SCALE OF EGOCENTRIC ATTITUDE IN MARRIAGE: VALIDITY AND RELIABILITY STUDY Ahmet AKIN Prof. Dr., İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Aile Danışmanlığı ve Eğitimi Yüksek Lisans Programı Prof. Dr., Istanbul Medeniyet University, Institute of Educational Sciences, Family Counseling and Education Master Program ORCID: 0000-0002-5194-5202 Hatice Büşra KILIÇ İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Aile Danışmanlığı ve Eğitimi Yüksek Lisans Programı Istanbul Medeniyet University, Institute of Educational Sciences, Family Counseling and Education Master Program ORCID: 0000-0002-5391-7512 ÖZET Benmerkezcilik, bireyin etrafındaki gelişmeleri ve olayları değerlendirme sürecinde kendini merkeze alarak düşünmesi ve hareket etmesidir. Kişi, isteklerini olması gerektiği gibi ifade edip karşısındaki kişinin de isteklerinin farkında olarak hareket ederse evliliğini uyum içinde sürdürebilir. Aksi takdirde eşlerden birinin, eşinin düşünce, arzu ve isteklerine saygı göstermeyip benmerkezci olması, tek tarafın mutlu olduğu sağlıksız bir ilişki oluşmasına sebep olabilir. Bu çalışmanın amacı Evlilikte Benmerkezci Tutum Ölçeği geliştirmek, ölçeğin geçerlik ve güvenirlik incelemesini yapmaktır. Araştırma 19 yaş ve üzeri 200’ü kadın 26’sı erkek 226 katılımcıyla gerçekleştirilmiştir. Katılımcıların evliliklerde benmerkezciliğe yönelik tutumlarını ölçmek üzere 20 maddelik bir madde havuzu hazırlanmıştır. Bu maddeler gramer, anlaşılırlık ve Evlilikte Benmerkezciliğe yönelik tutumu ölçmesi açılarından incelenip elenerek 15 maddelik uygulama formuna dönüştürülmüştür. Evlilikte Benmerkezci Tutum Ölçeği 1 “kesinlikle katılmıyorum” ve 5 “kesinlikle katılıyorum” şeklinde 5’li Likert tipi bir derecelendirmeye sahiptir. Evlilikte Benmerkezci Tutum Ölçeği'nin madde analizi için düzeltilmiş madde toplam korelasyon katsayıları hesaplanmıştır. Ölçeğin yapı geçerliği açımlayıcı faktör analizi, güvenirliği ise 1234 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Cronbach alfa iç tutarlılık güvenirlik katsayısı ile incelenmiştir. Geçerlik ve güvenirlik analizleri SPSS 26 programı ile yapılmıştır. Evlilikte Benmerkezci Tutum Ölçeği’nin yapı geçerliği için uygulanan açımlayıcı faktör analizi sonucunda toplam varyansın %31’ini açıklayan, öz-değeri 4,7 olan tek boyutlu ve 15 maddeden oluşan bir ölçme aracı oluşturulmuştur. Ölçeğin KMO örneklem uygunluk katsayısı .86 olarak bulunmuştur. Ölçeğin faktör yükleri .43 ile .67 arasında sıralanmaktadır. Cronbach alfa iç tutarlık güvenirlik katsayısı .84 olarak bulunmuştur. Ölçeğin düzeltilmiş madde toplam korelasyon katsayıları .35 ile .59 arasında sıralanmaktadır. Analiz sonuçları, Evlilikte Benmerkezci Tutum Ölçeği’nin geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğunu göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Evlilikte Benmerkezcilik, Geçerlik, Güvenirlik. ABSTRACT Egocentrism attitude is the individual's thinking and behaviours against circumstances by putting himself in the center of the process. If the person can expresses his own wishes freely and acts with awareness of the wishes of the his spouse, he could continue his marriage in harmony. Otherwise; if one of the spouses does not respect the thoughts, desires and wishes of the other and is being egocentric, which may lead to an unhealthy relationship. The aim of this study is to develop the Scale of Egocentric Attitude in Marriage and to analyze the validity and reliability of the scale. The research was carried out with 226 people aged 19 and over; 200 women and 26 men. An item pool of 20 items was prepared to evaluate the egocentrism attitude in marriage. These items were analyzed and eliminated in terms of grammar, intelligibility, and measuring the egocentrism attitude in marriage, and were converted into a 15-item application form. The Scale of Egocentric Attitude in Marriage has a 5 point Likert scale, 1 being “strongly disagree” and 5 “strongly agree”. Corrected item-total correlation coefficients were calculated for the item analysis of The Scale of Egocentric Attitude in Marriage. Exploratory factor analysis was used to check the construct validity, and the Cronbach alpha internal consistency reliability coefficient was used to analyze the reliability. The validity and reliability analyses were done using SPSS 26. As a result of the exploratory factor analysis applied for the construct validity of The Scale of Egocentric Attitude in Marriage, a one-dimensional, 15-item measurement tool with an eigenvalue of 4.7, which explains 31% of the total variance, was created. 1235 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) The KMO sampling adequacy of the scale was found to be .86. The factor load of the scale lines up between .43 and .67. The Cronbach Alpha internal consistency reliability coefficient was found to be .84. The corrected item-total correlation coefficients of the scale range from .35 to .59. The results of the analysis show that The Scale of Egocentric Attitude in Marriage is a valid and reliable measurement tool. Keywords: Egocentric Attitude in Marriage, Reliability, Validity GİRİŞ İnsan sosyal bir varlıktır ve yaşamak için başka insanlara ihtiyaç duyar. Evlilik de bu sosyalleşme ihtiyacının yansımalarından biridir. Eşler, birbirlerinin düşünce ve isteklerine anlayışla karşılık verirlerse evliliklerini uyum içinde sürdürebilirler. Ancak birbirlerinin farklılıklarına saygı göstermeyip kendi düşünce ve isteklerini merkeze koyan benmerkezci bir tutum sergilerlerse evlilikleri sağlıklı ve sürdürülebilir olmayabilir. Benmerkezcilik, bireyin etrafındaki gelişmeleri ve olayları değerlendirme sürecinde kendi bakış açısını merkeze alarak kendi fikrini, mantığını ve duygusunu hareket noktası ve ölçüt alarak davranmasıdır. Benmerkezci tutumlar; evlilikte bir tarafın sürekli alttan almasına, kendi istek ve düşüncelerini arka plana atmasına ve dolayısıyla evlilikte mutsuz olunmasına yol açıp çatışmalara sebebiyet verebilir. Var olan bir çatışmanın kaynağını tespit etmek sorunların çözümü noktasında daha doğru yaklaşımların geliştirilmesinin önünü açacaktır. Alanda çalışan psikolog ve psikiyatristlerin bu ölçeği kullanarak birtakım ön değerlendirmeler yapması olası olabilir. Eşiyle uyum sorunu yaşayan bireylerde benmerkezcilik puanlarının zaman içinde artışı veya azalışı izlenebilir, durumun ciddiyeti bu ölçek yardımıyla sorgulanabilir. YÖNTEM ● Çalışma Grubu Araştırma 19 yaş ve üzerinde olan 200'ü kadın 26’sı erkek 226 katılımcı üzerinde yürütülmüştür. ● Madde Havuzu Katılımcıların evlilikte benmerkezci tutumlarını ölçmek üzere 20 maddelik bir madde havuzu hazırlanmıştır. Bu maddeler gramer, anlaşılabilirlik, evlilikte benmerkezciliğe yönelik tutumu ölçmesi açılarından incelenip 15 maddelik uygulama formu elde edilmiştir. 1236 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ● Ölçme Aracı Ölçeği 1 “kesinlikle katılmıyorum” ve 5 “kesinlikle katılıyorum” şeklinde 5’li Likert tipi bir derecelendirmeye sahiptir. Ölçekte ters kodlanan madde bulunmamaktadır. Yüksek puanlar, evlilikte benmerkezcilik düzeyinin yüksek olduğunu ifade etmektedir. ● İşlem Evlilikte Benmerkezci Tutum Ölçeği’nin madde analizi için düzeltilmiş madde toplam korelasyon katsayıları hesaplanmıştır. Evlilikte Benmerkezci Tutum Ölçeği’nin yapı geçerliği açımlayıcı faktör analizi, güvenirliği ise Cronbach alfa iç tutarlılık güvenirlik katsayısı ile incelenmiştir. Geçerlik ve güvenirlik analizleri SPSS 26 paket programı ile yapılmıştır. BULGULAR ● Madde Analizi ve Güvenirlik Yapılan analiz sonucunda, ölçeğin düzeltilmiş madde-toplam korelasyonlarının .35 ile .59 arasında sıralandığı bulunmuştur. Cronbach alfa iç tutarlık güvenirlik katsayısı ise .84 olarak bulunmuştur. Bulgular Tablo 1’de gösterilmiştir. Tablo 1 Evlilikte Benmerkezci Tutum Ölçeği Düzeltilmiş Madde-Toplam Korelasyon Katsayıları Item-Total Statistics Scale Mean if Item Deleted Scale Variance if Corrected Item- Cronbach's Alpha Item Deleted Total Correlation if Item Deleted m1 33.37 59.887 .415 .830 m2 34.18 61.871 .400 .830 m3 33.27 58.660 .460 .827 m4 33.80 60.302 .484 .825 m5 33.25 60.625 .350 .835 m6 33.83 58.588 .585 .819 m7 33.73 60.525 .400 .831 m8 34.16 60.819 .477 .826 m9 33.89 59.565 .535 .822 m10 34.65 62.778 .370 .832 m11 34.16 60.484 .503 .824 m12 34.31 61.504 .470 .827 m13 33.97 61.182 .398 .830 m14 33.87 58.516 .561 .820 m15 33.52 57.957 .532 .822 1237 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ● Yapı Geçerliği Evlilikte Benmerkezci Tutum Ölçeği’nin yapı geçerliği için uygulanan açımlayıcı faktör analizi sonucunda toplam varyansın %31’ini açıklayan, öz-değeri 4,7 olan, tek boyutlu, faktör yükleri .43 ile .67 arasında sıralanan ve 15 maddeden oluşan bir ölçme aracı elde edilmiştir. Ölçeğin KMO örneklem uygunluk katsayısı .86 olarak bulunmuştur. Bulgular Tablo 2’de gösterilmiştir. Tablo 2 Evlilikte Benmerkezci Tutum Ölçeği Faktör Yükleri Component Matrixa Component 1 m1 .491 m2 .482 m3 .538 m4 .572 m5 .433 m6 .667 m7 .500 m8 .573 m9 .629 m10 .469 m11 .606 m12 .575 m13 .499 m14 .652 m15 .626 TARTIŞMA VE SONUÇ Araştırmadan elde edilen bulgulara göre ölçeğin yeterli düzeyde geçerli ve güvenilir bir ölçek olduğu bulunmuştur. Madde-toplam korelasyonunun yorumlanmasında .30 ve daha yüksek olan maddelerin bireyleri ölçülen özellik bakımından iyi derecede ayırt ettiği (Büyüköztürk, 2004) düşünülerek, ölçeğin madde toplam korelasyon katsayılarının .35 ile .59 arasında sıralanması açısından yeterli olduğu görülmektedir. Açımlayıcı faktör analizi sonucu ölçeğin tek boyutlu olduğu bulunmuştur. Tezbaşaran (1996), araştırmalarda kullanılabilecek ölçme araçları için ön görülen güvenirlik düzeyinin .70 olduğunu söylemiştir. Buna göre, ölçeğe 1238 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ilişkin Cronbach alfa iç tutarlılık güvenirlik katsayısının .84 ile yeterli olduğu görülmektedir. Bu bulgulara dayanarak Evlilikte Benmerkezci Tutum Ölçeği’nin psikoloji, aile danışmanlığı, sosyoloji vb. disiplinlerde kullanılabilecek, geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğu söylenebilir. KAYNAKÇA Büyüköztürk, Ş. (2004). Veri analizi el kitabı. Pegem A Yayıncılık. Tezbaşaran, A. A. (1996). Likert Tipi Ölçek Geliştirme Kılavuzu. Türk Psikologlar Derneği. 1239 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) AİLEDE BEN DİLİ KULLANIMI ÖLÇEĞİ (ABDKÖ) GEÇERLİK VE GÜVENİRLİK ÇALIŞMASI I-LANGUAGE USE OF IN THE FAMILY: VALIDITY AND RELIABILITY STUDY Ahmet Akın Prof. Dr., İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Aile Danışmanlığı ve Eğitimi Yüksek Lisans Programı Prof. Dr., Istanbul Medeniyet University, Institute of Educational Sciences, Family Counseling and Education Master Program ORCID: 0000-0002-5194-5202 Suna ERDEM İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Aile Danışmanlığı ve Eğitimi Yüksek Lisans Programı Istanbul Medeniyet University, Institute of Educational Sciences, Family Counseling and Education Master Program ORCID: 0000-0002-8412-6078 ÖZET Aile içindeki iletişim aile üyeleri arasındaki etkileşim ve beraberlik açısından önemlidir. Aile üyeleri yaşadıkları durum-olay karşısında kendi duygularını, düşüncelerini ifade edebilirse ben dilini kullanmış olurlar, bu sayede aile içindeki iletişim açık bir şekilde gerçekleşmiş olur. Aile içinde bütün duygular konuşulduğunda aile üyeleri birbirlerini daha kolay anlarlar. Bu nedenle aile içinde ben dili kullanımını öğrenmek önemlidir. Bu araştırmanın amacı Ailede Ben Dili Kullanımı Ölçeği’ni geliştirmek, geçerlik ve güvenirliğini incelemektir. Araştırma 18 yaş üzeri 187 kadın ve 70 erkek olmak üzere 257 katılımcı ile gerçekleştirilmiştir. Katılımcıların ailede ben dili kullanımını ölçmek üzere 21 maddelik bir madde havuzu hazırlanmıştır. Bu maddelerin gramer, anlaşılabilirlik, ailede ben dili kullanım yeterliliğini ölçmesi açılarından incelenip 19 maddelik uygulama formu elde edilmiştir. Ailede Ben Dili Kullanımı Ölçeği 1 “Kesinlikle Katılmıyorum” ve 5 “Kesinlikle Katılıyorum” şeklinde 5’li likert tipi bir derecelendirmeye sahiptir. Ailede Ben Dili Kullanımı Ölçeği'nin madde analizi için düzeltilmiş madde toplam korelasyon katsayıları hesaplanmıştır. Ailede Ben Dili Kullanımı Ölçeği’nin yapı geçerliği açımlayıcı faktör analizi, güvenirliği ise Cronbach Alfa iç tutarlılık güvenirlik katsayısı ile incelenmiştir. Geçerlik ve güvenirlik analizleri SPSS-20 programı ile yapılmıştır. Ailede Ben Dili Kullanımı Ölçeği’nin yapı 1240 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) geçerliği için uygulanan açımlayıcı faktör analizi sonucunda toplam varyansın %43’ünü açıklayan, öz-değeri 8,2 olan tek boyutlu ve 19 maddeden oluşan bir ölçme aracı elde edilmiştir. Ölçeğin KMO örneklem uygunluk katsayısı .92 olarak bulunmuştur. Ölçeğin faktör yükleri .38 ile .81 arasında sıralanmaktadır. Cronbach alfa iç tutarlık güvenirlik katsayısı .92 olarak bulunmuştur. Ölçeğin düzeltilmiş madde toplam korelasyon katsayıları .35 ile .77 arasında sıralanmaktadır. Ailede Ben Dili Kullanımı Ölçeği'nin geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğunu göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Ben Dili, Geçerlik, Güvenirlik. ABSTRACT Commication within the family is important in term of interaction and togetherness among family members. If family members express own feelings and thoughts I-language will be used in the face of the situation they live in, in this way a clear communication will take place. Family members understand each other more easily when all feelings are discussed in the family. Therefore, it is important to learn the use of I-language in the family. The aim of this research is to develop in the family I-language scale and examine its validity and reliability. This research was conducted on a total of 257 participants, 187 females and 70 males,18 years and over. In process of developing this scale, a 21-item pool was created first and then these items were examined in terms of their grammar, intelligibility and whether they really measure I- language use of in the family, and a 19 -item application form was obtained in the end. Corrected item-total correlation coefficients were calculated for item analysis of scale. Construct validity of scale was examined by exploratory factor analysis and its reliability was examined with Cronbach alpha internal consistency reliability coefficient. Validity and reliability analyzes were made with SPSS 20. As a result of exploratory factor analysis applied for construct validity of scale, a onedimensional and 19-item measuring tool with an eigenvalue of 8,2 was obtained explaining 43% of total variance. KMO sample fit coefficient of scale was found to be .92. Factor loads of scale were ranged between .38 and .81.Cronbach alpha internal consistency reliability coefficient was found to be .92. Corrected item-total correlation coefficients of scale range from .35 to .77. These results show that scale is a valid and reliable measurement tool. Keywords: I- Language, Reliability, Validity. 1241 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) GİRİŞ Etkili bir iletişim için kişinin hem kendi his ve düşüncelerini paylaşması hem de karşısındaki kişinin neler hissettiğini neler düşündüğünü öğrenmesi gerekir. En fazla iletişim kurulan etkileşim halinde olunan kişiler insanların aile üyeleridir. Aile üyeleri birbirleri ile iletişim kurarken karşılaştıkları olaylar ve ya durumlar karşısında kendi duygu ve düşüncelerini paylaşmaları halinde ben dilini kullanmış olurlar böylece kurulan iletişim açık ve net bir şekilde gerçekleşmiş olur. Açık ve net bir iletişim kişiler arasındaki yanlış anlama, niyet okuma, genelleme yapma gibi iletişim hatalarından kişileri uzak tutar. Aile içinde etkili iletişimin kurulması için üyelerin ben dilini kullanarak cümleler kurması gerekir. Böylece aile üyeleri karşısındaki kişiyi suçlamadan, aşağılamadan, her hangi bir yanlış anlaşılmaya neden olmadan iletişim kurmuş olur. Ben dilinin kullanıldığı ailelerde duygular olumsuz da olsa ifade edilir, bireyler birbirlerini daha iyi anlar ve herhangi bir zorluk ile karşılaşmadan aradaki iletişim devam eder. Ailenin bütünlüğü ve beraberliği için bireylerin ben dilini kullanması önemlidir. Aile üyeleri birbirlerini daha iyi anladıkları için daha kolay ve daha sağlıklı davranışlar gösterirler. Bu nedenle aile içinde ben dili kullanımını saptayabilmek amacıyla ölçek geliştirmek oldukça önemlidir. Bu araştırmanın amacı Ailede Ben Dili Kullanımı Ölçeği’ni geliştirmek, geçerlik ve güvenirliğini incelemektir. YÖNTEM Çalışma Grubu Araştırma 18 yaş ve üzerinde olan 187 kadın 70 erkek olmak üzere toplam 257 katılımcı üzerinde yürütülmüştür. Madde Havuzu Katılımcıların aile içinde ben dili kullanımını ölçmek üzere 21 maddelik bir madde havuzu hazırlanmıştır. Bu maddeler gramer, anlaşılabilirlik ve ailede ben dili kullanım yeterliliğini ölçmesi açılarından incelenip Ailede Ben Dili Kullanımını ölçmek üzere 19 maddelik bir form hazırlanmıştır. Ölçme Aracı Ailede Ben Dili Kullanımı Ölçeği 1 “Kesinlikle Katılmıyorum” ve 5 “Kesinlikle Katılıyorum” şeklinde 5’li Likert tipi bir derecelendirmeye sahiptir. Ölçekte ters kodlanan madde bulunmamaktadır. Yüksek puanlar, ailede ben dili kullanımının daha yüksek olduğunu ifade etmektedir. 1242 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) İşlem Ailede Ben Dili Kullanımı Ölçeği’nin madde analizi için düzeltilmiş madde toplam korelasyon katsayıları hesaplanmıştır. Ailede Ben Dili Kullanımı Ölçeği’nin yapı geçerliği açımlayıcı faktör analizi, güvenirliği ise Cronbach alfa iç tutarlılık güvenirlik katsayısı ile incelenmiştir. Geçerlik ve güvenirlik analizleri SPSS 20 paket programı ile yapılmıştır. BULGULAR Madde Analizi ve Güvenirlik Yapılan analiz sonucunda, Cronbach alfa iç tutarlık güvenirlik katsayısı .92 olarak bulunmuştur. Ölçeğin düzeltilmiş madde toplam korelasyon katsayıları .35 ile .77 arasında sıralanmaktadır. Bulgular Tablo 1’de gösterilmiştir. Tablo 1: Ailede Ben Dili Kullanımı Ölçeği Düzeltilmiş Madde-Toplam Korelasyon Katsayıları Item-Total Statistics Scale Mean if Scale Variance Corrected Item- Cronbach's Item Deleted if Item Deleted Total Alpha Correlation if Item Deleted m1 71,1518 118,496 ,626 ,917 m2 71,4397 116,755 ,658 ,917 m3 70,9416 121,290 ,609 ,918 m4 71,0467 119,240 ,664 ,917 m5 71,1479 117,009 ,709 ,915 m6 70,8288 121,377 ,571 ,919 m7 71,4125 117,853 ,595 ,918 m8 70,8444 122,554 ,594 ,919 m9 70,7393 123,365 ,562 ,919 m10 71,5019 119,079 ,510 ,921 m11 70,9922 117,570 ,774 ,914 m12 71,3424 118,984 ,635 ,917 m13 70,6420 121,512 ,624 ,918 m14 70,7782 120,962 ,616 ,918 m15 71,0117 120,410 ,599 ,918 m16 70,9689 118,280 ,669 ,916 m17 71,2101 119,729 ,520 ,920 m18 71,0973 123,854 ,349 ,924 m19 70,9728 120,620 ,552 ,919 1243 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Yapı Geçerliği Ailede Ben Dili Kullanımı Ölçeği’nin yapı geçerliği için uygulanan açımlayıcı faktör analizi sonucunda toplam varyansın %43’ünü açıklayan, öz-değeri 8,2 olan tek boyutlu ve 19 maddeden oluşan bir ölçme aracı elde edilmiştir. Ölçeğin KMO örneklem uygunluk katsayısı .92 olarak bulunmuştur. Bulgular Tablo 2’de gösterilmiştir. Tablo 2: Ailede Ben Dili Kullanımı Ölçeği Faktör Yükleri Component Matrixa Component 1 m1 ,680 m2 ,715 m3 ,664 m4 ,725 m5 ,763 m6 ,637 m7 ,638 m8 ,652 m9 ,604 m10 ,541 m11 ,812 m12 ,680 m13 ,691 m14 ,679 m15 ,649 m16 ,728 m17 ,564 m18 ,375 m19 ,587 TARTIŞMA VE SONUÇ Araştırmadan elde edilen bulgulara göre ölçeğin yeterli düzeyde geçerli ve güvenilir bir ölçek olduğu bulunmuştur. Madde-toplam korelasyonunun yorumlanmasında .30 ve daha yüksek olan maddelerin bireyleri ölçülen özellik bakımından iyi derecede ayırt ettiği (Büyüköztürk, 2004) düşünülerek, ölçeğin madde toplam korelasyon katsayılarının .35 ile .77 arasında sıralanması açısından yeterli olduğu görülmektedir. Açımlayıcı faktör analizi sonucu ölçeğin tek boyutlu olduğu bulunmuştur. Tezbaşaran (1996), araştırmalarda kullanılabilecek ölçme araçları için ön görülen güvenirlik düzeyinin .70 olduğunu söylemiştir.Buna göre, ölçeğe ilişkin Cronbach alfa iç tutarlılık güvenirlik katsayısının .92 ile yeterli olduğu 1244 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) görülmektedir.Bu bulgulara dayanarak Ailede Ben Dili Kullanımı Ölçeği’nin psikoloji, aile danışmanlığı, sosyoloji vb. disiplinlerde kullanılabilecek, geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğu söylenebilir. KAYNAKÇA Büyüköztürk, Ş. (2004). Veri analizi el kitabı. Ankara: Pegem A Yayıncılık. Tezbaşaran, A. A. (1996). Likert tipi ölçek geliştirme kılavuzu. Türk Psikologlar Derneği. 1245 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) EŞİN EV İLE İLGİLİ TERCİHLERİNE YÖNELİK TUTUM ÖLÇEĞİ: GEÇERLİK VE GÜVENİRLİK ÇALIŞMASI THE ATTITUDE SCALE TOWARDS SPOUSE’S HOME PREFERENCES: A STUDY OF VALIDITY AND RELIABILITY Ahmet AKIN Prof. Dr., İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Fakültesi, Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Anabilim Dalı Prof. Dr., İstanbul Medeniyet University, Faculty of Education Sciences, Department of Guidance and Psychological Counseling ORCID ID: 0000-0002-5194-5202 Gülşen Tuğçe KARAGÖZOĞLU Yüksek Lisans Öğrencisi, İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Aile Danışmanlığı ve Eğitimi Yüksek Lisans Programı MA Student, İstanbul Medeniyet University, Institute of Education Sciences, Department of Guidance and Psychological Counseling ORCID ID: 0000-0002-5871-1177 ÖZET Bir çok nedenden ötürü önemi asla yadsınamaz ve toplumun temeli olan aile evlilikle başlayan bir sistemdir. Bu sistemde belirli roller, statüler ve kurallar vardır. Ailenin sistem olabilmesi için bilinen kurallardan biri de aile üyelerinin aynı mekanı paylaşmalarıdır. Bu sebeple eşlerin yaşadıkları ev ile ilgili tercihlerine yönelik tutumlarının, ilişkilerine doğrudan etkisi vardır. Bu çalışmada eşin ev ile ilgili tercihlerine yönelik tutumları ölçülmek istenmiştir. Araştırma 18 yaş ve üzeri 443’ü kadın 106’sı erkek olmak üzere 549 katılımcı ile gerçekleştirilmiştir. Katılımcıların eşin ev ile ilgili tercihlerine yönelik tutumunu ölçmek üzere 21 maddelik bir madde havuzu hazırlanmıştır. Bu maddeler gramer, anlaşılabilirlik, eşin ev ile ilgili tercihlerine yönelik tutumları ölçmesi açılarından incelenip 18 maddelik uygulama formu elde edilmiştir. Eşin Ev İle İlgili Tercihlerine Yönelik Tutum Ölçeği 1 “kesinlikle katılmıyorum” ve 5 “kesinlikle katılıyorum” şeklinde 5’li Likert tipi bir derecelendirmeye sahiptir. Eşin Ev İle İlgili Tercihlerine Yönelik Tutum Ölçeği’nin madde analizi için düzeltilmiş madde toplam korelasyon katsayıları hesaplanmıştır. Madde analizi esnasında bazı maddeler çıkartılarak ölçek 13 maddeye indirilmiştir. Eşin Ev İle İlgili Tercihlerine Yönelik Tutum Ölçeği’nin yapı geçerliği açımlayıcı faktör analizi, güvenirliği ise Cronbach alfa iç tutarlık 1246 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) güvenirlik katsayısı ile incelenmiştir. Geçerlik ve güvenirlik analizleri SPSS 26 programı ile yapılmıştır. Eşin Ev İle İlgili Tercihlerine Yönelik Tutum Ölçeği’nin yapı geçerliği için uygulanan açımlayıcı faktör analizi sonucunda toplam varyansın %34,82’sini açıklayan, öz-değeri 4.527 olan tek boyutlu ve 13 maddeden oluşan bir ölçme aracı elde edilmiştir. Ölçeğin KMO örneklem uygunluk katsayısı .87 olarak bulunmuştur. Ölçeğin faktör yükleri .40 ile .78 arasında sıralanmaktadır. Cronbach alfa iç tutarlık güvenirlik katsayısı .82 olarak bulunmuştur. Ölçeğin düzeltilmiş madde toplam korelasyon katsayıları .32 ile .65 arasında sıralanmaktadır. Bu sonuçlar Eşin Ev İle İlgili Tercihlerine Yönelik Tutum Ölçeği’nin geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğunu göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Eşin Ev İle İlgili Tercihlerine Yönelik Tutum, Ev İle İlgili Tercih, Geçerlik, Güvenirlik. ABSTRACT Family is the foundation of society, and its importance cannot be denied for many reasons. Family is also a system that starts with marriage and involves certain roles, statuses and rules. One of the known rules for the family to be a system is that family members share the same space. For this reason, the attitudes of spouses towards their preferences regarding the house they live in have a direct effect on their relationships. This study aims to measure the compatibility between spouses by determining their attitudes towards their home preferences. The research has been carried out with 549 participants, 443 women and 106 men, aged 18 and over. In the process of developing this scale, an item pool of 21 items (questions) was prepared to measure the attitudes of the participants towards the spouse's home preferences. These items were examined in terms of grammar, clarity, and measuring attitudes towards the difference in education level in marriage, and an application form with 18 questions was obtained. The Attitude Scale Towards Spouse's Home Preferences has a 5-point Likert-type rating with 1 "strongly disagree" and 5 "strongly agree". Then, corrected item-total correlation coefficients were calculated for the analysis of the scale. During the analysis, the scale was reduced to 13 questions by discarding some questions. The construct validity of the Attitude Scale towards Spouse's Choices Regarding Home was examined by exploratory factor analysis, and its reliability was examined by the Cronbach alpha internal consistency reliability coefficient. Validity and reliability analyzes were performed with SPSS 26 program. As a result of the exploratory factor analysis applied for the construct validity of the Attitude Scale towards Spouse's Preferences about Home, a one-dimensional measurement tool with a 1247 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) eigenvalue of 4.527 and consisting of 13 items, which explains 34,82% of the total variance, was obtained. The KMO sample fit coefficient of the scale was found to be .87. The factor loads of the scale range from .40 to .78. The Cronbach alpha internal consistency reliability coefficient was found to be .82. The corrected item-total correlation coefficients of the scale ranged from .31 to .65. These results show that the Attitude Scale towards Spouse's HomeRelated Preferences is a valid and reliable measurement tool. Keywords: The Attitude Towards Spouse’s Home Preferences, Home Related Preference, Validity, Reliability. GİRİŞ İlkel ya da modern bütün toplumlarda aile toplumun çekirdeği olarak görülmüştür. Biyolojik, psikolojik, sosyal ve kültürel bir çok ihtiyacı karşılaması nedeniyle evlilik geçmişten günümüze tercih edilegelmiştir. Nasıl ki ailenin kurulabilmesi için bireylerin evlilik, kan bağı veyahut evlat edinme gibi psikolojik bağ ile bağlanmaları gerekiyorsa bu kişilerin aynı mekanı paylaşmaları da gerekmektedir. Bu sebeple eşlerin yaşadıkları ev ile ilgili tercihlerini anlayışla karşılamalarının ilişkilerine doğrudan etkisi vardır. Dolayısıyla evlilik hayatının olmazsa olmazı ortak mekan ile ilgili tercihlerde eşlerin farklılıklara yönelik bakış açılarını görebilmek amacıyla bir ölçek geliştirilmesi oldukça önemlidir. Bu araştırmanın amacı, Eşin Ev İle İlgili Tercihlerine Yönelik Tutum Ölçeği’ni geliştirmek ve güvenirliğini incelemektir. YÖNTEM  Çalışma Grubu Araştırma 18 yaş ve üzeri 443’ü kadın 106’sı erkek 549 katılımcı ile gerçekleştirilmiştir.  Madde Havuzu Katılımcıların, eşin ev ile ilgili tercihlerine yönelik tutumunu ölçmek üzere 21 maddelik bir madde havuzu hazırlanmıştır. Bu maddeler gramer, anlaşılabilirlik, eşin ev ile ilgili tercihlerine yönelik tutumlarını ölçmesi açılarından incelenip 18 maddelik uygulama formu elde edilmiştir.  Ölçme Aracı Eşin Ev İle İlgili Tercihlerine Yönelik Tutum Ölçeği 1 “kesinlikle katılmıyorum” ve 5 “kesinlikle katılıyorum” şeklinde 5’li Likert tipi bir derecelendirmeye sahiptir. Ölçekte ters kodlanan madde bulunmamaktadır. Yüksek puanlar, eşin evlilik ile ilgili tercihine yönelik tutumun daha pozitif olduğunu ifade etmektedir. 1248 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ● İşlem Eşin Ev İle İlgili Tercihlerine Yönelik Tutum Ölçeği’nin madde analizi için düzeltilmiş madde toplam korelasyon katsayıları hesaplanmıştır. Eşin Ev İle İlgili Tercihlerine Yönelik Tutum Ölçeği’nin yapı geçerliği açımlayıcı faktör analizi, güvenirliği ise Cronbach alfa iç tutarlılık güvenirlik katsayısı ile incelenmiştir. Geçerlik ve güvenirlik analizleri SPSS 26 paket programı ile yapılmıştır. BULGULAR ● Madde Analizi ve Güvenirlik Yapılan analiz sonucunda, ölçeğin düzeltilmiş madde-toplam korelasyonlarının .31 ile .65 arasında sıralandığı bulunmuştur. Cronbach alfa iç tutarlık güvenirlik katsayısı ise .82 olarak bulunmuştur. Bulgular Tablo 1’de gösterilmiştir. Tablo 1: Eşin Ev İle İlgili Tercihlerine Yönelik Tutum Ölçeği Düzeltilmiş Madde-Toplam Korelasyon Katsayıları Item-Total Statistics Scale Mean if Scale Variance Corrected Item- Cronbach's Item Deleted if Item Deleted Total Alpha if Item Correlation Deleted m1 48,08 35,567 ,469 ,812 m2 49,06 36,060 ,312 ,828 m3 48,05 35,361 ,524 ,807 m4 48,18 34,895 ,553 ,805 m5 47,76 35,809 ,638 ,802 m6 47,80 35,841 ,654 ,802 m7 48,17 35,185 ,542 ,806 m8 48,05 34,379 ,569 ,803 m9 47,99 37,664 ,335 ,821 m10 48,52 35,345 ,467 ,812 m12 48,66 36,468 ,366 ,820 m14 48,61 36,030 ,388 ,818 m15 48,08 36,372 ,397 ,817 1249 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ● Yapı Geçerliği Eşin Ev İle İlgili Tercihlerine Yönelik Tutum Ölçeği’nin yapı geçerliği için uygulanan açımlayıcı faktör analizi sonucunda toplam varyansın %34,82’sini açıklayan, öz-değeri 4.527 olan, tek boyutlu, faktör yükleri .40 ile .78 arasında sıralanan ve 13 maddeden oluşan bir ölçme aracı elde edilmiştir. Ölçeğin KMO örneklem uygunluk katsayısı .87 olarak bulunmuştur. Bulgular Tablo 2’de gösterilmiştir. Tablo 2: Eşin Ev İle İlgili Tercihlerine Yönelik Tutum Ölçeği Faktör Yükler Component Matrixa Component 1 m1 ,556 m2 ,397 m3 ,645 m4 ,669 m5 ,768 m6 ,779 m7 ,641 m8 ,692 m9 ,445 m10 ,537 m12 ,427 m14 ,452 m15 ,486 TARTIŞMA VE SONUÇ Araştırmadan elde edilen bulgulara göre ölçeğin yeterli düzeyde geçerli ve güvenilir bir ölçek olduğu bulunmuştur. Madde-toplam korelasyonunun yorumlanmasında .30 ve daha yüksek olan maddelerin bireyleri ölçülen özellik bakımından iyi derecede ayırt ettiği (Büyüköztürk, 2004) düşünülerek, ölçeğin madde toplam korelasyon katsayılarının .31 ile .65 arasında sıralanması açısından yeterli olduğu görülmektedir. Açımlayıcı faktör analizi sonucu ölçeğin tek boyutlu olduğu bulunmuştur. Tezbaşaran (1996), araştırmalarda kullanılabilecek ölçme araçları için ön görülen güvenirlik düzeyinin .70 olduğunu söylemiştir. Buna göre, ölçeğe ilişkin Cronbach alfa iç tutarlılık güvenirlik katsayısının .82 ile yeterli olduğu görülmektedir. Bu bulgulara dayanarak Eşin Ev İle İlgili Tercihlerine Yönelik Tutum Ölçeği’nin psikoloji, aile 1250 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) danışmanlığı, sosyoloji vb. disiplinlerde kullanılabilecek, geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğu söylenebilir. KAYNAKÇA Büyüköztürk, Ş. (2004). Veri analizi el kitabı. Ankara: Pegem A Yayıncılık. Tezbaşaran, A. A. (1996). Likert tipi ölçek geliştirme kılavuzu. Türk Psikologlar Derneği. 1251 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) BIBLIOMETRIC ANALYSES ON SOCIAL MEDIA MARKETING IN HEALTHCARE SECTOR Buket BORA SEMİZ Assoc. Prof. Bilecik Seyh Edebali University, Faculty of Economics and Administrative Science, Business Department, Gulumbe, Bilecik. Tarık SEMİZ Asisst. Prof., Bilecik Seyh Edebali University, Faculty of Economics and Administrative Science, Management Information Systems Department, Gulumbe, Bilecik. ABSTRACT Social media marketing is measurable, data-driven, and less costly than traditional marketing. For this reason, healthcare organizations highly prefer social media marketing in the field of health. It is seen that the use of social media marketing applications in the pharmaceutical industry and hospitals has increased in recent years, both in the world and in our country. Due to the increase in the importance of social network services in the healthcare sector, the orientation of the healthcare sector to social media marketing, which is a digital marketing method, has also increased the researchability of the subject in academic circles. This study aims to examine the articles published in the field of social media and social media marketing in the healthcare sector in the international literature between 2011-2021 within specific parameters. In this context, searches were made using the keyword of social media marketing in the healthcare sector in the Web of Science database. The study has been tried to determine which countries are working on social media and social media marketing in the healthcare sector, the type of studies, and the number of compilation studies on digital marketing concepts used in the healthcare sector. In line with the research purpose and limitations, one hundred eighty-six publications were examined and subjected to bibliometric analysis with the VOSviewer program. The research results show that since 2011, the studies in social media marketing in the healthcare sector have increased every year. In line with the results obtained, suggestions were made to health institutions and researchers. Keywords: Healthcare sector, social media marketing, bibliometric analyse. ÖZET Sosyal medya pazarlaması ölçülebilir, somut verilere dayalı ve geleneksel pazarlamaya göre daha düşük maliyetli olması sebebiyle sağlık alanında da oldukça fazla tercih edilmektedir. Bu sebeple gerek dünyada gerekse ülkemizde son yıllarda ilaç sektörü ve hastanelerde sosyal medya pazarlama uygulamalarının kullanımının daha çok artmış olduğu görülmektedir. Sosyal 1252 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) ağ hizmetlerinin öneminin sağlık sektöründe artmasına binaen sağlık sektörünün bir dijital pazarlama yöntemi olan sosyal medya pazarlamasına yönlenmesi akademik çevrelerce de konunun araştırılabilirliğini artırmıştır. Bu çalışmanın amacı, 2011-2021 yılları arasında uluslararası literatürde sağlık sektöründe sosyal medya ve sosyal medya pazarlaması alanında yayınlanan yayınların belirli parametreler çerçevesinde incelenmesidir. Bu bağlamda Web of Science veritabanında yer alan ve sağlık sektöründe sosyal medya pazarlaması anahtar kelimesi kullanılarak taramalar yapılmıştır. Çalışmada, en çok hangi ülkelerin sağlık sektöründe dijital pazarlamaya yönelik çalışmalar yaptığı, yayın türü, sağlık sektöründe kullanılan sosyal medya pazarlaması kavramlarına ilişkin derleme çalışmaların sayısının ne olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır. Araştırma amacı ve kısıtlamalar doğrultusunda 186 yayın incelenerek VOSviewer programı ile bibliyometrik analize tabi tutulmuştur. Araştırma sonuçları uluslararası literatürde 2011 yılından itibaren sağlık sektöründe sosyal medya pazarlaması alanında yapılan çalışmaların her geçen yıl arttığını göstermektedir. Elde edilen sonuçlar doğrultusunda sağlık kurumlarına ve araştırmacılara önerilerde bulunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Sağlık sektörü, sosyal medya pazarlaması, bibliyometrik analiz. INTRODUCTION Many reasons, such as the fact that a large part of the society is using social media, allowing updates at any time, and allowing online sharing, ensure that all attention is directed to this channel day by day (Vural and Bat, 2010). In the business world, too, social media marketing is increasingly used to build relationships with customers and employees by developing communication channels (Kochenash, 2016). The same is true in the health sector. The intensive use of information technologies such as websites, mobile applications, blogs, e-mail, digital television channels, online advertisements, and social media in healthcare services accelerates the digitalization process despite the limitations of healthcare marketing. It enables the sector to reach consumers in these ways (Taiminen and Karjaluoto, 2015). Today, almost all health institutions can use one or more of the social media tools together, and they can perform both their promotional activities and other marketing activities thanks to social media tools (Demirci and Uğurluoğlu, 2020). Social media marketing is measurable, data-driven, and less costly than traditional marketing. Therefore, it is highly preferred in the field of health. While the health sector social media users are health institutions and organizations, when considered from a macro perspective, they are patients and physicians from a micro perspective. The use of social media in the health sector is increasing day by day in terms of institutions, organizations, patients, and physicians (İlgün and Uğurluoğlu, 2016; Baydaş et al., 2021). The interaction and communication between social media parties are the main reasons behind this increase. However, while the primary purpose of social media use in other sectors is advertising and marketing activities, in health institutions, it is to inform patients of the society about health, and advertising and marketing activities are 1253 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) secondary purposes. Therefore, it is necessary to be very careful about the use of social media and social media marketing in health institutions (İlgün and Uğurluoğlu, 2016). Considering that health institutions and organizations frequently apply social media and social media marketing, it is seen that the number of studies on this subject is relatively low. Therefore, it can be stated that the study is essential in terms of revealing the necessity of increasing studies on social media and social media marketing in the health sector. CONCEPTUAL FRAMEWORK Concept of Social Media and Use of Social Media Social media is a group of internet-based applications that allow users to create, collaborate and share content (Thackeray et al., 2012). There are many definitions of the concept of social media in the literature. One of these definitions is "web-based environments where users can create a partially or completely open profile within a certain system, prepare and share a list of people or pages they are in contact with and examine other users' profiles and connections" (Boyd and Ellison, 2008). Social media is defined by Weinberg (2009) as "an application area that allows the sharing of information, different perspectives/thoughts, and experiences by websites created by users, and quickly insert the internet world into human life." These definitions and many other definitions of social media deal with in common. Social media is the internet and webbased environment where users can share information, thoughts, and experiences with other users and create various content in online environments. Today, 59.5% of the world's population uses the internet, and 53.6% uses social media. These statistics show that the number of social media users is more than half of the world's population. At the same time, the world uses the internet for an average of seven hours and social media for two and a half hours every day (We Are Social and Hootsuite, 2021). Social Media Marketing Social media marketing is defined as a company's sharing of goods, services, information, and ideas through social media tools to carry out its marketing activities (Dahnil et al., 2014). According to another definition, social media marketing includes accessible and scalable social media networks, blogs, microblogs, message boards, wikis, and it is a marketing method that uses technology (Singh and Diamo, 2017). Social media marketing can be used by Facebook, Twitter, YouTube, Instagram, etc. It is seen as a way to promote a website, brand, or business by interacting with existing or potential customers or attracting customers through various social media platforms (Kochenash, 2016). Social media marketing is a way of presenting its products and services to existing and potential customers by incorporating social media platforms into marketing communication, and it is the process of increasing the value of stakeholders through marketing activities (Yadav and Rahman, 2017). In order to create and carry out the marketing process in social media effectively, it is necessary to listen to what the consumers in the target audience are talking about products and services online, the number of views and click rates, etc. Social media metrics need to be measured well. Thus, in the light of 1254 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) the data obtained, it should be ensured that long-term relationships with consumers can be established (O'Brien and Terschluse, 2009). The use of social media in the health sector provides cost and time savings for both patients and institutions, and organizations. In addition, increasing marketing activities, providing a competitive advantage, patients' knowledge about physicians or hospitals, increasing the awareness and image of health institutions, increasing access to health services, raising society's awareness on health issues, etc. It can be stated that it also provides benefits to health institutions (İlgün and Uğurluoğlu, 2016). Social Media Marketing in Healthcare Sector The literature on the use of social media marketing in healthcare though scanty yet provides various ways through which social media can be used for health promotion and education (Gupta et al. 2013). The use of Facebook, Twitter, etc. social networking sites, video sharing sites such as Youtube and health platforms myDr, Doctors.net.uk, Sermo, etc. have increased in health services, and the use of social media in health services is realized at both institutional and individual level (İlgün and Uğurluoğlu, 2018). At the individual level, there are more than two hundred thousand health applications worldwide, and 70% of patients use at least one application to manage their health status (Deloitte, 2022). At the institutional level, a study states that approximately half of the budget allocated to health services marketing in the USA is devoted to digital marketing (Horner, 2017). It is also becoming accepted mainly by more giant medical and healthcare corporations to have a social media marketing plan as part of their overall marketing strategy, which is empowered by its content plan. These will help reinforce the healthcare corporations' messaging to reach their audience. Koumpouros et al. (2015), in their study investigating the effects of the internet and social media on the decisions of health care users, many of the participants stated that if the information provided is from reliable sources, it will have a positive effect on the decision they will take. According to a study, 81% of respondents were convinced to buy a product or service by watching a brand's video, meaning healthcare organizations can convert more patients by investing in a video (Formstack, 2022). According to Infographics, 60% of social media audiences are most likely to trust social media posts from health care practitioners (Ngoqo, 2018). According to a study conducted by Smith (2017) with the top 100 health institutions in the USA, it has been revealed that three-quarters of health institutions use at least three social media tools together. Timian et al. (2013), in their study with 40 hospitals in New York, found that as patient satisfaction and hospital quality increase, communicating with patients through social media provides hospitals with significant advantages. Richter et al. (2014) pointed out that social media provides hospitals with significant advantages in reaching large audiences, disseminating critical health information, and educating patients. Wong et al. (2016), it has been revealed that social media has a significant contribution in increasing the hospital's success and in the promotion of the hospital. A study conducted with twenty-seven private health institutions in Ankara determined that health institutions use Facebook, Twitter, and Instagram, 1255 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) respectively. Furthermore, they use advertising, health-related information, awareness-raising, image creation, improving public health, improving marketing activities, informing patients, and providing a competitive advantage, announcing campaigns. It has been determined that they use social media for purposes (İlgün and Uğurluoğlu, 2018). Antheunis et al. (2013), while patients mostly use Twitter and Facebook to communicate with other patients, professionals mostly use LinkedIn and Twitter to communicate with colleagues and achieve marketing purposes. RESEARCH METHOD Bibliometrics is the analysis and analysis of the statistics of scientific publications according to various factors (Gürbüz and Bozkurt, 2016). Bibliometric studies can also describe the number of articles published in a particular period and evaluative, revealing how an article has affected subsequent studies (McBurney and Novak, 2002). This study examines the articles published using social media in healthcare and social media marketing in the healthcare sector in the international literature between 2011-2021 within specific parameters. In this context, the Web of Science database was searched using the keywords of social media and social media marketing in the health sector. In the study, it has been tried to determine which countries are mainly working on social media and social media marketing in the health sector, the type of studies (articles, proceedings, and the other types), and the number of compilation studies on social media and social media marketing used in the health sector. Therefore, to achieve the study's aim, a systematic bibliographic analysis of 186 publications in Web of Science databases was carried out within the framework of various restrictions, and the VOSviewer bibliographic analysis program was used for source analysis. It is considering the contents of bibliometric analyzes, and it can be said that this study is explanatory. FINDINGS One hundred eighty-six publications that emerged after various restrictions (year, index, research areas, document type) were introduced with the keyword using social media in healthcare, and social media marketing in healthcare in the Web of Science database was subjected to bibliometric analysis. The publications evaluated from a language point of view show that 182 of them are in English, two of them in Portuguese, and one each in German and Russian. In addition, according to the types of publications, 82.3% were articles, 12.4% were congress papers, 4.8% were review articles, and 0.5% were also editorial material. The charts below show the number of publications by year, the number of publications by research areas, keyword analysis of articles, and bibliographic links by authors and countries. 1256 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Graph 1. Number Publications by Years Number of The Publications According to Graph 1, it is possible to say that from 2011 to 2021, studies on using social media in healthcare and social media marketing in the health sector generally increased. 38 22 21 18 20 16 18 15 8 5 of 5 2021 2020 2019 2018 2017 2016 2015 2014 2013 2012 2011 Graph 2. Number Publications by Field of Graph 2 says that using social media in healthcare and social media marketing in the healthcare sector is among the topics frequently discussed in health sciences studies and business studies. Number of Publications by Field social works public environmental occupational health social science other topics business economics healthcare science service 0 50 100 Graph 3. Network Analysis by Keywords From Graph 3, topics such as social media, health communication, and word of mouth marketing are trendy in scientists' research from different countries. 1257 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Graph 4. Bibliographic Link by Citations Graph 4 shows the bibliographic link between the citations. Accordingly, it can be said that the authors named Antheunis (2013) and Yaqub (2014) are the most cited in this context. In addition, the distance between the two authors approximately shows the relationship of the authors in terms of common citation links. The closer the two authors are to each other, the stronger their relationship. Graph 5. Bibliographic Link by Countries By country, bibliographic links are divided into three clusters. Seven countries in the first cluster, namely England, France, Italy, Netherlands, Portugal, United Arab Emirates, and the United States; four countries in the second cluster, namely Australia, Malaysia, China, and Romania; In the third cluster, there are four countries, namely Germany, India, Slovakia, and Spain. 1258 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) CONCLUSION With the increase in the use of social media day by day, the health sector has also increased the use of social media and started to focus on social media marketing practices. It is seen that the articles published on the use of social media in the health sector and social media marketing have gained weight in recent years and have increased, especially since 2018. However, although social media and social media marketing are used by almost all health institutions and organizations in practice, it is seen that it is not yet at the desired level in academic studies and that some studies are superficial and in-depth studies are few. In order for the marketing process to be created and carried out effectively in social media, it should be ensured that the consumers in the target audience are well listened to what they talk about the products and services in the online environment and that social media metrics such as the number of views and click-through rates are analyzed. Thus, a sustainable interaction can establish a long-term relationship with the consumers. In future studies, in-depth social media content analysis will require the healthcare sector. The researchers must examine how many promotional and marketing activities the content covers. It can be checked whether organizations use more than one social media design post according to their characteristics and target audience of social media. REFERENCES Antheunis, M. L., Tates, K., & Nieboer, T. E. (2013). Patients’ and health professionals’ use of social media in health care: motives, barriers and expectations. Patient Education and Counseling, 92(3), 426-431. Baydaş, A., Ata, S. & Berdibek, U. (2021). Sağlık Kurumlarında Sosyal Medya Pazarlaması, 185-212. Boyd, D. M., & Ellison, N. B. (2007). Social network sites: definition, history, and scholarship. Journal of Computer‐Mediated Communication, 13(1), 210-230. Dahnil, M. I., Marzuki, K. M., Langgat, J. & Fabeil, N. F. (2014). Factors influencing SMEs adoption of social media marketing. Procedia Social and Behavioral Sciences, (148), 119-126. Demirci, Ş. & Uğurluoğlu, Ö. (2020). Dijital Pazarlama Kanalları: Özel Sağlık Kuruluşlarına Yönelik Bir İnceleme. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (39), 339-351. 1259 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Gupta, A., Tyagi, M., & Sharma, D. (2013). Use of social media marketing in healthcare. Journal of Health Management, 15(2), 293-302. Gürbüz, C. & Bozkurt, Ö. Ç. (2016). Pazarlama Ve Pazarlama Araştırmaları Dergisi’nin Bibliyometrik Analizi. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(3), 1-23. Horner, B. (2017). Healthcare marketing in the digital age. https://pyxl.com/resource/healthcare-marketingdigital-age, Accessed Date: 06.07.2018. https://wearesocial.com/digital-2021, Accessed Date: 12.04.2021. https://www.formstack.com/resources/guide-healthcare-marketing-trends, 12.02.2022. Accessed Date: https://www2.deloitte.com/tr/tr/pages/life-sciences-and-healthcare/articles/Pharma-connectedpatient.html, Accessed Date: 20.02.2022. İlgün, G. & Uğurluoğlu, Ö. (2016). Sağlık Sektöründe Sosyal Medyanın Kullanımı, Yararları ve Riskleri. İş-Güç Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 18 (3), 24-48. İlgün, G. & Uğurluoğlu, Ö. (2018). How Turkish private hospitals use social media: A qualitative study. Journal of Social Service Research, 1-10. Kochenash, C. R. (2016). Mass appeal: social media marketing and crowdfunding among social enterprises in california. Doctoral dissertation, State University of New York. Koumpouros, Y., Toulias, T. L., & Koumpouros, N. (2015). The importance of patient engagement and the use of social media marketing in healthcare. Technology and Health Care, 23(4), 495-507. McBurney, M. K. & Novak, P. L. (2002). What is Bibliometrics and Why Should You Care?, in Professional Communication Conference, 108-114. Ngoqo, X. (2018). Healthcare Marketing in The Digital Age: Is Your Healthcare Organisation Healthy Online?. https://www.linkedin.com/pulse/healthcare-marketing-digital-ageyour-organisation-healthy-ngoqo/, Erişim Tarihi: 12.12.2021. Richter, J. P., Muhlestein, D. B., & Wilks, C. E. (2014). Social media: How hospitals use it, and opportunities for future use. Journal of Healthcare Management/American College of Healthcare Executives, 59(6), 447–460. Singh, S. & Diamo, S. (2017). Sosyal medya pazarlaması for dummies. (A.V. Baydaş, Çeviri). Ankara: Nobel Yaşam Yayıncılık. Smith, K. T. (2017). Hospital marketing and communications via social media. Services Marketing Quarterly, 38(3): 187-201. Taiminen, H. M. & Karjaluoto, H. (2015). The Usage of Digital Marketing Channels in SMEs, Journal of Small Business and Enterprise Development, 22(4), 633-651. 1260 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Thackeray, R., Neiger, B. L., & Keller, H. (2012). Integrating social media and social marketing: a four-step process. Health Promotion Practice, 13(2), 165-168. Timian, A., Rupcic, S., Kachnowski, S., & Luisi, P. (2013). Do patients “ like” good care? Measuring hospital quality via Facebook. American Journal of Medical Quality, 28(5), 374–382. Vural, Z., & Bat, M. (2010). Yeni bir iletişim ortamı olarak sosyal medya: Ege Üniversitesi İletişim Fakültesine yönelik bir araştırma. Journal of Yasar University, 5(20), 33483382. Weinberg, T. (2009). The new community rules: marketing on the social rules. USA: O’Reilly Media. Wong, C. A., Ostapovich, G., Kramer-Golinkoff, E., Griffis, H., Asch, D. A., & Merchant, R. M. (2016). How US children’s hospitals use social media: A mixed methods study. Healthcare, 4(1), 15–21. Yadav, M. & Rahman, Z. (2017). Measuring consumer perception of social media marketing activities in e-commerce industry: scale development & validation. Telematics and Informatics, 34(7), 1294. 1261 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) EMERGING STRATEGIES FOR DEVELOPING A GREENED WORKFORCE IN THE NEW ECO-SYSTEM Lakshya M R Student, VIT Business School, Chennai, Tamil Nadu, India L.R.K. Krishnan Prof. Dr., VIT Business School, Chennai, Tamil Nadu, India ABSTRACT Human activities have a deep impact on our environment and surroundings. Human activities have become increasingly detrimental to the environment over time owing to the wilful neglect of human considerations. Organizations are focusing on business sustainability as never before and growing steadily." Going green" is the new norm and is gaining momentum across the globe. In large global organizations, a green workforce has become a key business strategy, where human resource management plays an active part. It encourages business organizations to use resources sustainably to promote environmental stewardship while also improving employee morale, contentment, and efficiency. Ultimately, social considerations have an overbearing over pure economic and commercial considerations. Technology and digitization are playing an active part in compliance and promoting the new ecosystem. The study included reviewing various research papers and scholarly conversations, and the study collaborated with the various findings in the past as this research paper attempts to investigate the strategies, challenges, and issues associated with green management practices in the workplace. This study highlights the strategies that can be adopted by organizations for a green path and a better world, as well as how employees and management can work together to make green management a success. This qualitative research paper explores strategies for implementing green HR management practices, with an emphasis on current trends and green practices as a step toward long-term sustainability and development. Keywords: Human resource practices, Sustainable development, Environment, Technology, Digitisation, Business, Global Human resources are like natural resources; they’re often buried deep, you have to go looking for them; they’re not just lying around on the surface, you have to create the circumstances where they show themselves. - Ken Robinson 1262 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) INTRODUCTION Environmental concerns have become more significant than ever in the twenty-first century, regardless of linked disciplines in politics, public policy, or business. Globally, an organization is interested in environmentalism as a result of specific threats to combat climate change. Our civilization is advancing at a breakneck speed as a result of globalization, privatization, and liberalization, and it is experiencing challenges as technology replaces nature. Moreover, unsustainable development is contributing to the mismanagement of social and natural resources in society. Owing to harmful effects of industrial pollution and waste materials, such as toxic chemicals, governments and non-governmental organizations NGOs all over the world have promoted regulations and policies aimed at slowing and, in some cases, reversing the depletion of natural resources and their negative impact on mankind and society. These changes are posing a serious threat to the environment, with the result of rising global temperatures. Furthermore, human activities such as the burning of fossil fuels, the irresponsible use of natural resources, and widespread deforestation are putting us far and far away from the dream of a better world. All human actions have a negative impact on the environment as science, technology, and machinery replace natural processes and procedures, making it vital for people to act quickly. Our lifestyle and daily activities are changing. As a result, the environment is also changing around us. Greenway adoption is now required not just at the individual level but also at the organizational level. To realize the dream of a better world, it is vital to alter current business methods to promote sustainable development. The most efficient use of resources is essential for long-term development. Organizations must now act in an environmentally responsible manner, and people must comprehend the need to transition from machines to green practices, as the future belongs to a green economy. Organizations need to live up to their social responsibilities by taking all necessary actions to minimize their environmental impact and lower their carbon footprint as much as feasible. Green HR is a critical management function that deals with an organization's most precious asset: its human resources. Furthermore, we feel that one of the most important aspects of sustainability is integrated green human resource management. Green practices are policies that encourage the sustainable use of resources within business enterprises and also promote environmentalism, which enhances employee morale and satisfaction. Human resource green initiatives are part of larger corporate social responsibility programs. The preservation of knowledge capital and the implementation of environmentally friendly HR practices are the two fundamental components of green human resources. Human resources and their processes 1263 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) are the foundation of any firm, whether it is a financial or a long-term one. Their responsibilities in establishing a green environment in organizations around the world include planning and implementing eco-friendly policies. Human resources and their processes are the foundation of any firm, whether it is a financial or sustainable one. Their responsibilities in establishing a green environment in organizations around the world include planning and implementing eco-friendly policies. Green HR management practices are used by companies all around the world, resulting in absolute green cultures. Based on literature in the field, this article examines how firms are taking steps to support environmental management programs by adopting human resource policies and determining the various processes involved in green HR. The study also intends to give HR some basic insights into certain typical green practices, as well as some suggestions for green HR initiatives. Traditional management approaches did not consider the environmental aspects of nature, and as a result, they are being phased out in favour of green management. Moreover, organizations understand that adopting greener practices benefits not only the environment and society as a whole but also gives them a competitive advantage in terms of consumer loyalty and public image. Because organizations are the primary source of environmental concerns, environmental management should be given a high priority. Unions and employees can help firms implement Green HRM policies and practices to protect and improve workers' well-being. Eco-initiatives should be developed by organizational management to handle environmental challenges. The demand for adopting green management practices is higher than ever before, and the organization is taking every feasible step in that direction by educating employees about the advantages of being green at work. As a result, further research is needed to examine the strategies for implementing green practices in today's corporate world. Therefore, the purpose is to explore how green management practices can be implemented in the workplace and how active management participation can help to make the world a better place. In recent years, environmental and sustainable development challenges have gained support in both developed and developing countries. Concerned about environmental issues because we believe that if actions are not taken to limit resource waste and carbon footprint, the future of the next generation will be jeopardized. Green HR aims to increase employee involvement in the workplace to develop an environmentally sustainable work environment. Employers and experts can look at the advantages of including employees in environmental management programs, such as supporting green behavior’s and increasing green management. The implementation of green practices through various human resource 1264 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) activities is highlighted, as well as to examine the positive effects of a green workforce on individuals and organizations. Individual employees and the organization both benefited from the deployment of Green HR practices. In terms of green and non-green labour, individual employees did better. Meanwhile, the benefits of implementing green practices at the organizational level included the creation of an environmentally friendly organizational culture and work climate, increased resource efficiency, the formation of a positive corporate image, and improved economic and environmental performance. Organizations that use green management practices have higher employee satisfaction, reduced labour turnover, and can attract top-tier human resources while saving money. The major goal of this research is to implement green practices towards sustainable development, to assess active participation in the adoption of green practices in the workplace, to understand developing human resource policies for greening firms today. LITERATURE REVIEW The adoption of green practices as a fundamental goal of organizational functioning has been highlighted in the literature, making it important to identify with the help of human resource management practices. An effective management system is achieved when green HR objectives and strategies are integrated with a company's strategic growth goals. Organizations must essentially strike a balance between industrial progress and environmental preservation, as it has been proven that organizations may profit more from green activities than they could previously. Green HR has a variety of perspectives techniques and has diverse priority areas in green management (Yong et al., 2019). An organization's human resource department plays a critical role in the development of its sustainability culture. Green HRM may be influenced by electronic, human resource management, green employee empowerment, and the role of human resource business partners (Yusliza, et al.,2017). Green human resource management methods and corporate social responsibility are crucial, particularly in developing economies. As a result, the direct and indirect links between green human resource practices and environmental sustainability are through the lens of CSR (Jun et al.,2021). The impact human resource professionals' and strategic human resource capabilities are facing on the adoption of green human resource management techniques (Wen et al.,2016). Because human resources play a significant part in forming organizational culture, including an ecologically friendly culture, businesses could adopt the Green Business concept by implementing Green HRM. HRM is inextricably linked to environmental issues and, eventually, environmental performance in organizations. 1265 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Green HRM relies on HR managers' distinct and traceable patterns of green decisions and behaviours. Human misbehaviour contributes to climate change by wasting resources, and organizations have begun to focus their green strategies on developing their employees' green attitudes and behaviours. It looks at how ethical leadership affects people's green in-role and extra-role behaviours, as well as the mediating influence of green practices and the moderating role of personal green beliefs (Islam et al., 2020). The moderating impact of cross-functional integration is the link between human resource exploitation and human resource exploration with new product development performance and the moderating influence of contextual factors such as environmental uncertainty. The primary goal of this research is to determine how a company might improve its performance by implementing green HR policies in response to various external circumstances (Zhang et al., 2015). The impact of human resource role conflict and overload on the HR function's involvement in strategic decision-making, as well as whether environmental dynamism moderates the impact of HR role conflict and overload in that connection. (Sheehan et al., 2016). Green human resource management explores a conceptual model that integrates the effects of green human capital and management environment concerns, which is crucial in enhancing the potential of organizations' green innovation (Song et al.,2020). As a result, it is critical to have effective human resource management practices, such as the presentation of strict recruitment strategies, appraisal, and reward systems that include environmental awareness and implementation in their evaluation process, as well as training and empowerment programs, in order to expand such a framework. The purpose of this study is to look at the relationship between green human resource management techniques, green culture, environmental responsibility, and environmental performance (Ahmed et al.,2021). Human resource management methods that are environmentally friendly help the company function better. Green practices give rise to green culture and how that culture affects a company's green competitiveness (Muisyo et al.,2021). Employees' pro-environmental behaviour and environmental performance are shaped by the function of green human resource management. The green human resource practices as internal resources can be leveraged to encourage employees to use pro-environmental information technology (Ojo et al.,2020). The human resource practices implement environmental initiatives in terms of their impact on employee attitudes toward the firm and implementation of environmental initiatives. Green HR refers to policies, procedures, and systems that encourage employees to operate in an ecologically responsible manner for the benefit of individuals, society, the environment, and the company. Green HRM counted on the potential employee to promote sustainable practices and raise 1266 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) employee understanding and commitment to environmental challenges in a sustainable manner (Benn et al.,2015). Managers and management academics have long considered that humans and nature are separated, which has resulted in criticism due to resource overexploitation. As a result, organizations have begun to implement effective environmental management systems. The relationship between perceived organizational support for the environment and employee outcomes, such as employee eco-initiatives, psychological capital, and alienation, is investigated using an integrated model (Bhatnagar et al.,2020). Green human resource management and green transformational leadership, in combination with Green Culture, are considered as central aspects in enhancing an organization's environmental performance. Green ability, motivation, and opportunity are explored in green human resource strategies, which can aid in enhancing an organization's environmental performance (Rizvi et al.,2020). The "soft and human" component of creating environmentally sustainable organizations is a thriving management subfield known as "green human resource management," which focuses on aligning people and organizational environmental management goals (Jabbour et al.,2018). Green human resources refer to promoting sustainable practices and increasing staff understanding and commitment to environmental issues through every employee touchpoint interaction. Green human resource is a manifesto that aims to assist organizations to establish a green staff that understands and appreciates the company's green culture. The green objectives of such a green project can be maintained throughout the human resource management process of recruiting, hiring, and training, as well as rewarding, developing, and growing the firm's human capital. In the presence of green human resource management as a mediator and environmental knowledge as a moderator, the impact of a supervisor's ethical leadership style on subordinates' green or pro-environmental work behaviour (Ahmad et al.,2020). Internal environmental management and green human resource management together have a positive impact on corporate reputation, environmental performance, and financial performance (Afum et al.,2021). Employee behaviour is positively influenced by corporate social responsibility. Despite the increased interest in corporate social responsibility and environmental behaviour, research on the subject still lacks a thorough study of potential boundary conditions. As a result, the moderating effect of eco-lifestyle on the relationship between corporate social responsibility and eco-citizenship behaviour, as well as its aspects, was investigated (Agyabeng Mensah et al.,2021). The importance of green recruitment and selection has long been acknowledged as an important aspect of green human resource 1267 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) management. By investigating the following questions: How do companies choose candidates who share their pro-environmental stance? What effect do a company's environmental sustainability measures have on attracting pro-environmental employment candidates? (Pham et al.,2019). The relationship between green human resource management practices and green transformational leadership in terms of inducing green creativity in employees. Green perceived organizational support modulates the link between green practices and employees' green innovation, according to the ability, motivation, and opportunity theory. Furthermore, the influence of green transformational leadership on the relationship between green practice and green POS is based on the firm's resource-based perspective (Hameed et al.,2021). Employee turnover and retention believe that the most significant HR and sustainability benefit factors are retention/recruitment and satisfaction. Organizations are starting to realize that establishing a reputation as a green employer is a good approach to recruit new employees. The impact of organizations' environmental standards on staff recruitment discovered that a company's environmental commitment enhances its profile and branding image organization. METHODS AND DISCUSSION The organization has benefited greatly from green human resource management. It is primarily intended for green HR professionals to implement green practices and processes. Obtaining human capital, accepting, preparing, executing, and rewarding management are all part of the process. These goals will focus on the organization's overall impression. Human resource management elements are generally considered traditional, and they practice a variety of green approaches in every way. The larger the relevance of green human resources, the greater the capacity of enterprises to adopt environmental management frameworks and arrangements is recognized.The combination of technology and environmental goals can help an organization achieve its most essential improvement goals more effectively. The methods and strategies for registering, executing, evaluating, preparing, and improving workforce, employee relations are useful assets in organizational approaches. Green HR management attempts to raise employee awareness of environmental issues by educating them about what activities they can do to help how they can contribute to the environment. This activity encourages workers' efforts and is proud of their significant progress toward becoming a green program. It entails personal management strategies and practices for concerns about the broader corporate environmental agenda, as well frameworks 1268 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) that green the individuals, society, conventional ecosystems, and organizations employees. Green human resource management aims to develop all employees by developing, upgrading, and maintaining green practices. It is viewed as a method of coordinating green development to assure environmental security in various ways. Green HR Management prioritizes the development of a green workplace. Green HR Management focuses on developing a green workforce, understanding, recognizing and practicing green activities, as well as maintaining organizational green goals through human resource management processes such as recruiting, procuring, preparing, correcting, creating, and promoting human organizational capital. It is primarily intended for green HR professionals to implement green practices and processes. Obtaining human capital, accepting, preparing, executing, and rewarding management are all part of the process. The objectives will be focused on the organization's overall image. Human resource management elements are generally considered classic, and they use a variety of green approaches in all ways. GREEN HUMAN RESOURCES PLANNING It involves participating in the estimation of the number and types of employees needed to carry out corporate environmental management activities or initiatives (for example, capable consideration, cleaner creation, and many more). Employees and workers are expected to participate in corporate environmental management strategies, plans, activities, and exercises. As with the selection of experts for vitality or environmental assessment, participate in the selection of technology to satisfy the recognized needs of environmental work. Sets of responsibilities and individual particulars include social, environmental, and individual obligations and responsibilities in organizations. The growing concern for environmental protection through pollution prevention, resource conservation, and reduced energy consumption has prompted some businesses to integrate green practises into their supply chain and human resource policies and procedures(Acquah et.al.,2020). For instance, Insurance requirements are included, as well as the assignment of environmental detailing jobs and health and safety errands. To effectively deal with environmental challenges, organizations might use cooperation and cross-practical groups as employment plan procedures. Increased efficiency, sustainable resource use, less waste, improved attitude, work-life balance, employee performance, and retention are all benefits of green HRM efforts. 1269 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) GREEN HUMAN RESOURCES RECRUITMENT Recruiting the most innovative and creative employees, increasing enrolment potential, and enlisting excellent personnel is all incredibly beneficial. Environmental announcing occupations, well-being and security errands, and other jobs with an environmental impact should all be determined by the obligations. The meeting should be customized to assess the competitor's potential similarity to the organization's green objectives. Controlling for education, work tenure, income, and employee rank, CSR has a favourable impact on ECB. Furthermore, eco-lifestyle has a good influence on ECB and each of its three domains(Mensah et.al.,2021). The acceptance training should be designed to provide newcomers with information about the organization's reasonable advancement strategies and responsibilities, as well as its EMS, green objectives, and ecological goals of the organization. GREEN ORIENTATION The strategy, framework, and practices of corporate environmental management should be used to choose candidates for positions, and organizations should provide crucial guidelines. The hired employees should know about environmental direction programs that are specific to their jobs. The role of the green supply chain is mediating the relationship between green human resources management and environmental performance (Saeed et.al.,2021). Worker direction projects should be planned in such a way that new employees are integrated into a green culture. Acceptance initiatives should highlight an organization's concern for green issues of employees, such as their health, safety, and working conditions in the organization. GREEN HUMAN RESOURCES TRAINING AND DEVELOPMENT Environmental and social issues are addressed in all aspects of employee preparation and growth programs. Working strategies avoid squander and waste, maximize resources, conserve vitality, and limit environmental corruption during preparation and improvement. This gives you the opportunity to network with environmentalists' critical thinkers who are concerned about the environment. Green candidate selection procedure for environmental management in emerging economy local government agencies is aided by a sustainable human resources management evaluation methodology. The framework is divided into seven stages, starting with "green candidate evaluation training for recruiters" and ending with "making selection decisions and inducting selected candidates" into the organization's environmental management policies and procedures, as well as its green values (Adjei-Bamfo et.al.,2019). The work of green preparation is increased in business esteem by using a 1270 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) contextual analysis strategy. Environmental management training and development directly led to the building of an effective green management framework. GREEN PERFORMANCE APPRAISAL SYSTEM The difficulties of environmental execution models that crosswise over numerous units and raise essential information are introduced by Performance Management (PM). Organizations can achieve their environmental goals with the support of a green human resource management system. It is a constant process that the administrators and employees go through. It usually occurs when the organization's goals are met. Green human resource management combines organizational goals with environmental responsibilities. Its purpose is to ensure safe management of the environment. As a result, a relationship between green HRM and green job depiction is developed. GREEN LEARNING AND DEVELOPMENT PROGRAMS Employees can create and get information on environmental management through a combination of green training and development plans, projects, workshops, and conferences. It also aids in the development of green competencies and mindset. The focus of work in the green task becomes a basic career development plan that a qualified green supervisor can carry out. Employees' competencies and learning in environmental management are being expanded through the preparation materials. Green human resource management promotes employee commitment, environmentally friendly behaviour, and environmental performance by combining intellectual capital and human resources. Green human capital, green structural capital, and green relational capital all have an impact on green human resource management, according to the findings (Ali et.al.,2021). They can be found in a variety of network and electronic modules, as well as smart media, as environmental management preparatory equipment. Green resource management has a code and a framework for systematic activities and policies that promote green development and sustainability(Pham et.al.,2019) Green management can focus on the environment's health, vitality, and efficacy, as well as waste management and reuse. Instead of relying on free printing, the online course materials and situational investigations cut the amount of paper used in the organization. GREEN COMPENSATION AND REWARD SYSTEM Green management is promised via the wage and reward system. Based on the green capabilities and achievements, the salary package may change. Employees can be rewarded 1271 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) both financially and non-financially for their contributions. Green human resource management is important for improving a corporation's ability to green innovation, and this investigates a conceptual model that integrates the effects of green human capital and managerial concerns. Green human capital mediated the link between green human resource and green innovation, and green human resource can favourably promote green innovation (Song et.al., 2020). Money-based incentives might be based on environmental obligations. Increases in pay, monetary incentives, and different sorts of awards can all be considered. Holidays and special holidays might be included as non-monetary benefits. The CEO or senior management will notice the green efforts and devote extensive attention, public recognition, and motivational energy to them. GREEN EMPLOYEE RELATIONS Enhancing "e-commerce visionaries" enhances the capabilities of the organization's products and administrative staff, which can make full use of existing money, human, and natural resources, is the foundation for enhancing the capabilities of the organization. Sustainable green logistics and green human resource management are two approaches for achieving sustainable corporate environmental management. Businesses can improve their corporate social responsibility and brand image by improving their environmental performance. Green human resources (training, development, pay, awards and recognition, recruitment, and performance management) and sustainable green logistics are now included in the concept (transportation and shipping, warehousing, packaging, and reverse logistics). The green human resource and sustainable logistics is the mediating role of management and employee attitudes, knowledge, and skills (Al-Minhas et.al.,2020). Green management options for altering employees' goals, capacities, inspiration, and observations through green management methods and frameworks are enhanced by workers' enthusiasm for green activities. Employees, including EM employees, are considered to improve the EM framework, such as resource efficiency, waste reduction, and pollution reduction in the workplace. Finding business individuals with social or biological standing within the corporation is a significant approach to boost employee contribution. It's known as "eco-business people." Employees in the human resources department should put pressure on management to make the workplace more participatory so that employees may forward their opinions on environmental concerns because they are in charge of instilling ethical corporate behaviour in the daily lives of the company's employees. 1272 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) This means that achieving green results is typically dependent on employees' desire for teamwork because the finest ideas usually come from employees who work in a certain sector. GREEN SUSTAINABLE WORKPLACE Green HR is the incorporation of corporate and environmental management into human resource management, as well as the application of human resource policies to promote the sustainable use of resources inside the organization and to advance the cause of environmental sustainability. Green human resource management is primarily concerned with employees' environmental behaviour at work and the level of greening activities in terms of competitive and functional dimensions. Green human resource is defined as the set of functions and policies used in the development, implementation, and ongoing maintenance of a system that attempts to make employees "greener" to achieve the organization's environmental goals and, ultimately, to achieve environmental sustainability. There is an over-concentration on the ecological perspective of sustainable human resource management. Sustainable HRM has the potential to help organisations become more competitive and effective in their pursuit of economic prosperity, social well-being, and environmental results for their stakeholders(Anlesinya et.al.,2020). Sustainable workplaces, according to the Occupational Safety and Health Administration Act (2016), attempt to establish long-term success by achieving a balance along the triple bottom line of the earth, people, and profit. This means that firms' workplaces cannot be sustainable unless the health, safety, and well-being of their most valuable resources, their employees, are ensured. According to the Occupational Safety and Health Administration Act of 2016, incorporating health and safety into the sustainable workplace provides a chance to better safeguard workers while achieving a truly sustainable firm. A sustainable workplace incorporates ethical obligations, improved health and safety, social responsibilities, and environmental stewardship. Sustainable workplaces aim to protect the environment by conserving precious natural resources and minimizing damage to enterprises both internally and externally. Sustainable workplaces are defined as green workplaces with design, construction, and operating methods that considerably decrease or eliminate their negative impact on the environment and the people who work there. A sustainable workplace might be regarded as a result of green human resource management because it helps to create employee attitudes toward sustainability. 1273 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) CHALLENGES OF GREEN HUMAN RESOURCE MANAGEMENT The difficulties in modifying workers' behaviour in a limited period of time are one of the challenges related to green human resource management. It is difficult to recruit green personnel that is willing to accept quality gifts. Many organizations struggle to put in place methods that will improve their processes' environmental sustainability. Green intellectual capital and complementary assets theories create a model detailing how enterprises can translate a green environmental strategy into superior green process innovation performance. The three dimensions of green intellectual capital on human, organisational, and relational capital all benefit from a company's green strategic aim. These three factors, in turn, have a beneficial impact (Jirakraisiri et.al., 2021). It might be difficult to assess the viability of green human resource management methods in terms of employee behaviour. Human resources professionals face a challenge, that they must rely on the organization to provide with basic green structures, green procedures, green tools, and green reasoning in order to make the best decision and develop future green pioneers. IMPLICATIONS Organizations should fittingly build an appropriate level of interest in environmental and green management. As a result, organizations should provide a working environment for employees' green energy and green innovativeness, such as providing budgetary assistance, presenting advanced environmental management solutions, and constructing a framework that energizes workers' green imagination. Organizations would have to incorporate the concept of green into their long-term environmental strategies, which would necessitate a high-level arrangement of Green Human Resources Management, which would include green training and promotion, green pay, and compensation, among other things. The environmental method assists organizations in developing green intensity and creating an environmentally-friendly climate, which provides the necessary resources and support to generate ideas that are beneficial to the organization's manageable growth. Along these lines, the HR department should genuinely execute green human resource management methods to boost employee morale, save the environment, and benefit both the organization and the workers. RECOMMENDATIONS There are numerous measures for developing and expanding green human resource management. Human resource managers must take the initiative in the transition from traditional human resource management to green human resource management. Organizations 1274 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) such as Tata Steel, Wipro, Microsoft, and Infosys are taking steps to improve employee development and expand in the field of green human resource management. Implementing green human resource management effectively allows employees and employers to learn and enjoy a variety of activities, as well as contribute to sustainable development. If implemented thoroughly, consistently, and honestly, green human resource practices will attract individuals to an organization and also reduce environmental deterioration. Green awareness among employees can be increased by creating a green program and practices. Reducing, recirculating, recycling, redistributing, reframing, and renewing were identified as six resource integration processes. Through emergent processes and the recreation of natural resources, resource integration improves the natural ecosystem (Guyader et.al.,2019). Retaining resources for future generations, motivating and inspiring workers increased efficiency, sustainable resource use, less waste, improved attitude, work-life balance, employee performance, and retention are all benefits of green human resource management efforts. Professionals in the Human Resource Department should concentrate on greening the organization because it is a social duty. CONCLUSION Greening professionals and organizations benefit from human resources management. From the starting day on the job through the development of professional connections, human resources management is critical to achieving green organizational goals. Human resource professionals are aware of the importance of green human resources management in transforming their organizations. Because it encourages better environmental management, human capital can be arranged and obtained using green human resource procedures and practices under various situations. Green HR techniques include managerial approaches, professional responsibilities, cooperation, positive behaviour enhancement, and simple frameworks. Human resource professionals play a critical role in transforming the organization's culture, including putting green policies into effect and can help to build a green and sustainable culture inside the organization. Green practices aid in the achievement of green goals and the achievement of an organization's aim across the HRM process, from employee recruiting through retirement. Between recruiting and retirement, a variety of factors contribute to the development and implementation of green ideas and practices. Individual characteristics and perspectives differ from one another. Green human resource management has long been regarded as a critical tool for organizations to become more sustainable. Stakeholder pressures, relative advantage, 1275 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) relates to the perceived benefits of implementing Green human resource, top management commitment, and green intellectual capital, It includes green innovation and environmental management, and seem to be four key factors that influence the adoption of Green human resource (Yong et.al.,2019). As a result, when these people join an organization, they become a mix of employees with different attitudes, characteristics, and perspectives. As a result, they naturally adapt and follow different practices with different behaviour in their daily lives, resulting in various effects on the organization's work, culture, and environment. Some people may engage in behaviour’s that either degrade the environment or make it more ecologically friendly. Employees that are active, strategic, ethical, and interested in learning about environmental management essentials can make an organization more appealing, pleasant, and effective. Active engagement in green initiatives is required for the creation of effective green management that results in a successful improvement in environmental management systems or the drafting of workplace regulations. Identifying values, awareness, and actual reap acknowledged by employees, society, and stakeholders all have a significant impact on employee participation. The approved and authorized agency "India Green Manufacturing Challenge (IGMC)," which is an awarding platform for corporations, evaluates organizations that participate in green management contests. The "India Green Manufacturing Challenge (IGMC)" has recognized prestigious Indian organizations. This group urges the industry to set SMART goals in green initiatives, which will raise awareness and encourage other industries to participate in green initiatives, eventually leading to the development of green human resource management. The ability, motivation and opportunity examine the impact of green human resource management on green organisational citizenship behaviour, with green culture serving as a mediator and green values serving as a moderator. Green citizenship behaviour and green culture are strongly linked to green human resources (Hooi et.al.,2021). Being "green" benefits the environment, boosts an organization's brand, saves money, and motivates and inspires personnel. To make continuous development, a business must examine its environmental impact and find areas for improvement, such as waste reduction, trash recycling, water conservation, and the use of less energy. Employees, society, and stakeholders acknowledge aloes' awareness and actual reap. Adopting and implementing green human resource management creates a positive interaction between the organization, human resource management, and the environment.There are various reasons for organizations to embrace and execute green human resource management strategies that will benefit both the company and its personnel. "Take my factories, buildings, 1276 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) and money," the entrepreneur declares, except for the staff, we will rebuild the empire with the support of people." The current state of green human resource practises such as environmental training, green recruitment, performance appraisal, employee involvement, and compensation suggests that there is still room to use GHRM practises to their full potential in encouraging pro-environmental behaviour in organisations (Mishra et.al.,2017). Employees are a valued and significant asset for a company, as evidenced by this. Green human resource management practices, like human resource green practices, help to improve employee morale and, as a result, save an atmosphere that benefits both the organization and the employees. Because of a lack of incentive, organizations that are unaware of green human resource practices, concepts, and policies may lose their best and most innovative personnel. Organizations that adopted and implemented green practices built a reputation as eco-friendly businesses and hence provided socially responsible incentives. The impact of green human resources management on green work-related outcomes for non-profit employees, such as green voice, green knowledge-sharing, and green helping behaviour. Green voice behaviour, green knowledge-sharing behaviour, and green assisting behaviour are all linked to green human resource management (Aboramadan et.al.,2021). The majority of employees are aware of some firms' environmentally friendly policies. Such organizations consider future generations' survival; as a result of this ethical motive, only new employees are attracted to such firms. Employees who appreciate the necessity of environmental conservation and the benefits of doing so prefer to work for companies that use green human resource management strategies. Organizations are attempting to attract bright and potential employees by providing an environmentally friendly culture and practices in the competition to attract the most creative and innovative individuals. Many businesses have become more energy-efficient as a result of technological advancements and innovative strategies. Many firms also recycle and use long-lasting green products, which helps to reduce energy use. REFERENCES Aboramadan, Mohammed et al., (2021) "Green Human Resource Management in Non-profit Organizations: Effects on Employee Green Behaviour and The Role of Perceived Green Organizational Support". Personnel Review, 2021. Emerald, https://doi.org/10.1108/pr-02-2021-0078. Acquah, Innocent Senyo Kwasi et al., (2020) "Examining the Link Among Green Human Resource Management Practices, Green Supply Chain Management Practices and 1277 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Performance". Benchmarking: An International Journal, vol 28, no. 1, 2020, pp. 267290. Emerald, https://doi.org/10.1108/bij-05-2020-0205. Adjei-Bamfo, Peter et al., (2019) "Green Candidate Selection for Organizational Environmental Management". International Journal of Manpower, vol 41, no. 7, 2019, pp. 1081-1096. Emerald, https://doi.org/10.1108/ijm-10-2019-0480. Afum, Ebenezer et al., (2021) "Internal Environmental Management and Green Human Resource Management: Significant Catalysts for Improved Corporate Reputation and Performance". Benchmarking: An International Journal, vol 28, no. 10, 2021, pp. 3074-3101. Emerald, https://doi.org/10.1108/bij-09-2020-0504. Agyabeng-Mensah, Yaw, and Liang Tang, (2021) "The Relationship Among Green Human Capital, Green Logistics Practices, Green Competitiveness, Social Performance and Financial Performance". Journal of Manufacturing Technology Management, vol 32, no. 7, 2021, pp. 1377-1398. Emerald, https://doi.org/10.1108/jmtm-11-2020-0441. Ahmad, Saima et al., (2021) "Promoting Green Behaviour Through Ethical Leadership: A Model of Green Human Resource Management and Environmental Knowledge". Leadership & Organization Development Journal, vol 42, no. 4, 2021, pp. 531-547. Emerald, https://doi.org/10.1108/lodj-01-2020-0024. Ahmed, Umair et al., (2021) "Developing Faithful Stewardship for Environment Through Green HRM". International Journal of Contemporary Hospitality Management, aheadof-print, no. ahead-of-print, 2021. Emerald, https://doi.org/10.1108/ijchm-09-20201066. Ali, Muhammad et al., (2021) "Green Intellectual Capital, Green HRM And Green Social Identity Toward Sustainable Environment: A New Integrated Framework". International Journal of Manpower, 2021. Emerald, https://doi.org/10.1108/ijm-042020-0185. Al-Minhas, Usman et al., (2020) "Corporate Environmental Management : A Review and Integration of Green Human Resource Management and Green Logistics". Management of Environmental Quality: An International Journal, vol 31, no. 2, 2020, pp. 431-450. Emerald, https://doi.org/10.1108/meq-07-2019-0161. Anlesinya, Alex, and Pattanee Susomrith.,(2021) "Sustainable Human Resource Management: A Systematic Review of a Developing Field". Journal of Global Responsibility, vol 11, no. 3, 2020, pp. 295-324. Emerald, https://doi.org/10.1108/jgr-04-2019-0038. 1278 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Benn, Suzanne et al., (2015) "Employee Participation and Engagement in Working for The Environment". Personnel Review, vol 44, no. 4, 2015, pp. 492-510. Emerald, https://doi.org/10.1108/pr-10-2013-0179. Bhatnagar, Jyotsna, and Pranati Aggarwal, (2020), "Meaningful Work as A Mediator Between Perceived Organizational Support for Environment and Employee EcoInitiatives, Psychological Capital and Alienation". Employee Relations: The International Journal, vol 42, no. 6, 2020, pp. 1487-1511. Emerald, https://doi.org/10.1108/bij-08-2020-0400. Guyader, Hugo et al., (2019) "Identifying the Resource Integration Processes of Green Service". Journal of Service Management, vol 31, no. 4, 2019, pp. 839-859. Emerald, https://doi.org/10.1108/josm-12-2017-0350. Hameed, Zahid et al., (2021) "How GHRM Is Related to Green Creativity? A Moderated Mediation Model of Green Transformational Leadership and Green Perceived Organizational Support". International Journal of Manpower, 2021. Emerald, https://doi.org/10.1108/ijm-05-2020-0244. Hooi, Lai Wan et al., (2021) "Green Human Resource Management and Green Organizational Citizenship Behavior: Do Green Culture and Green Values Matter?". International Journal of Manpower, 2021. Emerald, https://doi.org/10.1108/ijm-05-2020-0247. Islam, Talat et al, (2020), "Promoting In-Role and Extra-Role Green Behavior Through Ethical Leadership: Mediating Role of Green HRM And Moderating Role of Individual Green Values". International Journal of Manpower, vol 42, no. 6, 2020, pp. 1102-1123. Emerald, https://doi.org/10.1108/ijm-01-2020-0036. Jabbour, Charbel Jose Chiapetta, and Douglas William Scott Renwick (2018),"The Soft Side of Environmentally-Sustainable Organizations". RAUSP Management Journal, vol 53, no. 4, 2018, pp. 622-627. Emerald, https://doi.org/10.1108/pr-10-2013-0179. Jirakraisiri, Jirapol et al., (2021) "Translating Green Strategic Intent into Green Process Innovation Performance: The Role of Green Intellectual Capital". Journal of Intellectual Capital, vol 22, no. 7, 2021, pp. 43-67. Emerald, https://doi.org/10.1108/jic-08-2020-0277. Mensah, Henry Kofi et al (2018), "Effect of Corporate Social Responsibility on EcoCitizenship Behaviour in Luxury Hotels: Eco-Lifestyle as A Moderator". Journal of Global Responsibility, vol 12, no. https://doi.org/10.1108/jgr-03-2020-0039. 1279 2, 2021, pp. 189-209. Emerald, 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Mishra, Pavitra, (2017) "Green Human Resource Management: A Framework for Sustainable Organizational Development in An Emerging Economy.". International Journal of Organizational Analysis, vol 25, no. 5, 2017, pp. 762-788. Emerald, https://doi.org/10.1108/ijoa-11-2016-1079. Muisyo, Paul et al (2021),"Implications of Green HRM On the Firm's Green Competitive Advantage: The Mediating Role of Enablers of Green Culture". Journal of Manufacturing Technology Management, vol 33, no. 2, 2021, pp. 308-333. Emerald, https://doi.org/10.1108/jmtm-01-2021-0033. Ojo, Adedapo Oluwaseyi et al (2020), "Linking Green HRM Practices to Environmental Performance Through Pro-Environment Behaviour in The Information Technology Sector". Social Responsibility Journal, vol 18, no. 1, 2020, pp. 1-18. Emerald, https://doi.org/10.1108/srj-12-2019-0403. Pham, Do Dieu Thu, and Pascal Paillé, (2019) "Green Recruitment and Selection: An Insight into Green Patterns". International Journal of Manpower, vol 41, no. 3, 2019, pp. 258272. Emerald, https://doi.org/10.1108/ijm-05-2018-0155. Pham, Nhat Tan et al., (2019) "Green Human Resource Management: A Comprehensive Review And Future Research Agenda". International Journal Of Manpower, vol 41, no. 7, 2019, pp. 845-878. Emerald, https://doi.org/10.1108/ijm-07-2019-0350. Rizvi, Yasmeen Shamsi, and Raksha Garg, (2020),"The Simultaneous Effect of Green Ability-Motivation-Opportunity and Transformational Leadership in Environment Management: The Mediating Role of Green Culture". Benchmarking: An International Journal, vol 28, no. 3, 2020, pp. 830-856. Emerald, https://doi.org/10.1108/bij-082020-0400. Saeed, Amer et al., (2021) "Green Human Resource Management And Environmental Performance: The Role Of Green Supply Chain Management Practices". Benchmarking: An International Journal, 2021. Emerald, https://doi.org/10.1108/bij05-2021-0297. Sheehan, Cathy et al. (2016), "Strategic Implications of HR Role Management in A Dynamic Environment". Personnel Review, vol 45, no. 2, 2016, pp. 353-373. Emerald, https://doi.org/10.1108/pr-04-2014-0071. Song, Wenhao et al, (2020) "Effects of Green Human Resource Management and Managerial Environmental Concern on Green Innovation". European Journal of Innovation Management, vol 24, no. 3, 2020, pp. 951-967. Emerald, https://doi.org/10.1108/ejim11-2019-0315. 1280 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Song, Wenhao et al., (2020) "Effects Of Green Human Resource Management And Managerial Environmental Concern On Green Innovation". European Journal Of Innovation Management, vol 24, no. 3, 2020, pp. 951-967. Emerald, https://doi.org/10.1108/ejim-11-2019-0315. Wen, Jun et al. (2021), "Pathway Toward Environmental Sustainability: Mediating Role of Corporate Social Responsibility in Green Human Resource Management Practices in Small and Medium Enterprises". International Journal of Manpower, 2021. Emerald, https://doi.org/10.1108/ijm-01-2020-0013. Yong, Jing Yi et al (2019), "Green Human Resource Management". Benchmarking: An International Journal, vol 27, no. 7, 2019, pp. 2005-2027. Emerald, https://doi.org/10.1108/bij-12-2018-0438. Yong, Jing Yi et al., (2019) "Exploratory Cases On The Interplay Between Green Human Resource Management And Advanced Green Manufacturing In Light Of The AbilityMotivation-Opportunity Theory". Journal Of Management Development, vol 39, no. 1, 2019, pp. 31-49. Emerald, https://doi.org/10.1108/jmd-12-2018-0355. Yong, Jing Yi, and Yusliza Mohd-Yusoff ( 2016),"Studying the Influence of Strategic Human Resource Competencies on The Adoption of Green Human Resource Management Practices". Industrial and Commercial Training, vol 48, no. 8, 2016, pp. 416-422. Emerald, https://doi.org/10.1108/ict-03-2016-0017. Yusliza, Mohd-Yusoff et al, (2017), "Deciphering the Implementation of Green Human Resource Management in An Emerging Economy". Journal of Management Development, vol 36, no. 10, 2017, pp. 1230-1246. Emerald, https://doi.org/10.1108/jmd-01-2017-0027. Zhang, Huiying, and Shuang Lv (2015), "Effect of HR Practice on NPD Performance". Nankai Business Review International, vol 6, no. 3, 2015, pp. 256-280. Emerald, https://doi.org/10.1108/nbri-03-2015-0008. 1281 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) TOGETHER IN PHYSICAL EDUCATION PROCESS – SUPPORTING STUDENTS AND TEACHERS IN INCLUSIVE ACTIVITIES Ophelia KANEVA PhD in Educational Management; Associate professor in Varna Free University & Plovdiv University, Bulgaria; ORCID ID: 0000-0002-6318-4594 ABSTRACT Inclusive physical education should enable all children – with and without physical or cognitive impairment or chronic illness - to fully and actively participate in physical education. Inclusive physical education classes enrich all and highlight potentials of each pupil. The diversity of each individual in a group is understood as a stimulus and enrichment for learning and development processes of the whole group. It is of decisive importance to understand the heterogeneity of a group of pupils and rethink sporting activities in various fields of movement. The six pedagogically significant perspectives of sport - performance, togetherness, impression, expression, risk, and health should develop equally and side by side in a lesson to allow the development of a broader perspective. That way, pupils should get to know different attributions of meaning and thus different approaches to sport and be able to discover them by themselves. Including different perspectives can lead to introducing new approaches to movement and sport activities and addressing the diverse needs of children and young people in inclusive sport settings. All children have the right, regardless of their physical and cognitive possibilities and limitations, to learn about the equally important perspectives of inclusive sport. Every teacher has the right to be supported in achieving pedagogical situation for inclusive process for all students. Key-words: educational management, inclusive education, horizontal support for teachers, children participation, INEDU, inclusive pedagogy Introduction What are the objectives of inclusive physical education, how can it be integrated into regular physical education, what practical implementation possibilities can be used to enable all children and young people - with or without physical/mental impairments and/or chronic 1282 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) illnesses - to enjoy physical education that is tailored to their needs and in which all can actively participate? All these questions and many more are raised daily by teachers who want to implement and practice inclusive physical education in their work with children and young people. To support these pedagogues, educational management should not necessarily shape the environment physically. It is possible to provide high quality of classes for all children in existing school environment in case teachers are supported horizontally by methodological guidelines, good examples, exchange of experience, mentoring and supervision. Inclusive physical education is based on models of integration/inclusion pedagogy as well as physical education pedagogy and is guided by the action-guiding objective of supporting all pupils - according to their available potentials and impairments - in the development of various sports motor skills and competences. Children with physical and/or cognitive impairments as well as chronically ill children should be integrated into regular sports lessons in a meaningful way. Doing sports together in the social structure of the school class gives all children access to health-promoting and community-building activities. The manifold positive effects of joint sports activities at school on the physical and psychosocial development of children/adolescents - with and without impairments/chronic diseases - could and can be observed continuously – which by managerial point of view is usually an issue with lack of experience and data. The frame of the challenges for teachers The planning and implementation of inclusive sports lessons often poses challenges for teachers. Often they do not feel sufficiently trained to meet the diverse demands and needs. An important prerequisite for successful pedagogical action in inclusive physical education is an appreciative attitude towards the “otherness” of people. Different social contexts and perspectives on people determine whether someone is perceived as “different” and what evaluation ensues goes hand in hand with this. A corresponding understanding of “being different” enables a view of people with their individual possibilities, needs and limitations. Teachers must constantly reflect on their personal attitudes in order to give all students equal opportunities to participate in physical education. If all students are to be able to actively participate in physical education, teachers must continuously reflect on participation processes, opportunities, and risks in order to design physical education accordingly. Reflections should be done from different points of view (Fig. 1): 1283 Teachers must constantly reflect on their personal attitudes in order to give all students equal opportunities to participate in physical education. If all students - with and without physical/cognit impairments/chronic diseases - are(ON to be able SCIENCES to actively& participate 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES SOCIAL HUMANITIES)in physical education, teachers must continuously reflect on participation processes, opportunities, and risks in order to design phy education accordingly. Pupils and their characteristics Teaching/ learning subject Environment and system implications Fig. 1 1. When reflecting student’s position in the process, certain information should be Reflections must take place from different points of view: gathered, like what prerequisites, experiences, prior knowledge, motives, and interests Learners: what prerequisites, experiences, prior knowledge, motives, and interests are to be ta into account? What is the student's personal and social situation? 2. By respectingSubject the subject of teaching/learning: what relevance given to the subject in the curriculum of teaching/learning: what relevance is given toisthe subject of learning complex is the of learning? learning objectives mustlearning be achieved? of learning in how the curriculum andsubject how complex is theWhat subject of learning? What are to be taken into account? What is the student's personal and social situation? objectives must be achieved? 3. 3.1. In a synchrony with Institution school and school system: what are the structural, time, and staffing conditions? Are the gymnasium/sports field accessible at all times, are there colleagues/professionals who can advise/actively support inclusive physical education? 3.2. According the Teachers/teams: what previous experience, knowledge, and attitudes do colleagues/teams have? Which theories/concepts and approaches do they use in inclusive physical education? Do they know the students with their special needs and potentials? Generally viewed, sports teachers should be supported and also able to learn about the means and variations they can use to design inclusive sports lessons so that all children and young people can be accompanied and supported in the best possible way. This support should ensure that both motor and social skills are improved. Inclusive physical education benefits all participants, and results in positive, respecting and inclusive synergies that have a motivating and lasting effect on the joint physical education lessons and class dynamics. Strengths, universal and INEDU approach Strengths concept is widely gathering popularity in positive education managerial and pedagogical approaches since the end of XX century. The strengths of human and environmental experience, expertise, knowledge and characteristics is evolved by Seligman, by Peterson (Peterson, C., Seligman, M., 2004), by Stamatov (Stamatov, R., 2020), by Park 1284 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) (Park, N., Peterson, C., 2009), by Niemiec (Niemiec, R., 2014) and other developers of positive education approach. This is the opportunity to present a contemporary and innovative way to horizontally support key professionals for the society – as pedagogues are. Positive effect of the strengths on good life, happiness, search of sense and meaning, pleasure and enjoyment, relationships, tackling challenges and strengthening resilience has been already proven by the modern science in XXI century (Stamatov, R., 2020). Strengths of the character open distinct paths to great virtues (Peterson, C., Seligman, M., 2004) and create the basements of human existence, identity and behavior (Niemiec, R., 2014). A distinctive feature of the strengths of the character is the fact they are universally recognized and valued, with a moral orientation, which guarantees use dedicated to making the world a better place to live (Park, N., Peterson, C., 2009). Therefore, the personal development of the pedagogue and of the student is of significant meaning for the educational environment, its management, effectiveness and efficiency. And that is why togetherness in physical education is a matter of support both to students and teachers. Identifying strengths of human and environmental experience, expertise, knowledge and characteristics and targeting their investment could be recognized as a key managerial and educational skill during the inclusive process, especially for sport teachers. On the other hand, the concept of “Universal Design for learning” (UDL), originally from the USA (https://udlguidelines.cast.org), is a concept that sees each person as an individual with specific strengths and needs. In modern science researchers like Rose (Rose, D., 2000), Meyer (Rose, D. H., & Meyer, A., 2006), Harris, Graham and Hall (Hall, T. E., Meyer, A., Rose, D. H., 2012) are developing the platform. It shows teachers options for action in inclusive physical education to enable all students to participate equally. This concept provides educators with valuable suggestions on how individuals with varying potentials can be promoted and supported together - a specific category of difference such as disability is not focused on. UDL encourages teachers to provide flexible and varying options in their pedagogical work so that all learners can make progress based on their individual level of learning and development. The following 10 principles should be taken into account for inclusive physical education when applying UDL: (1) Inclusive attitude: The learning environment is characterised by appreciative attitudes towards all the people. Stigmatisation and segregation of pupils must not happen. 1285 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) (2) Accessibility: All areas such as the classroom, the sports hall, the sports field, the swimming pool or the playground are barrier-free and therefore accessible to all users regardless of their physical abilities. (3) Learning environment: gymnasium, sports hall, outdoor conditions - must be adapted to the varying conditions and needs of heterogeneous groups of pupils as well. With regard to necessary modifications of the learning environment, the following aspects, among others, must be considered: a. What is the lighting like, the background noise? b. Is it a low-stimulus or rather stimulus-intensive room? c. Are there structural barriers or mobile obstacles? d. Are there many other people moving in the same space? e. Are there opportunities for individuals to withdraw? (4) Teaching methods: are adapted to the needs, interests, special requirements, skills, competences, and possible impairments of the pupils. Due to the diversity of the pupils, the focus is on a variety of methods. For example, content can be taught through explanations, demonstrations, interactive media, or self-experience. (5) Guidance of exercises/tasks: The way physical education teachers instruct must also be adapted to the needs of individual students. The verbal instruction must be in a language that everyone understands: short, simple, and concise choice of words. If the instruction is not understood the first time, it must be repeated by the teacher in another form. If necessary, the instruction must be accompanied by a demonstration to illustrate it. Students must have enough time to understand the instructions. (6) Learning materials/equipment: Depending on the task, the learning material/equipment has to be adapted to the heterogeneous pupils. On the one hand, playground equipment can be selected that can be used by all pupils in the class. On the other hand, different designs of a piece of equipment are possibilities for differentiation, such as balls that vary in size, colour, flying and bouncing characteristics or the sounds they make. (7) Interactions: Pupils learn a range of different social and action forms that allow them to interact with each other and/or with the teacher in different ways, for example in partner or group work or in the context of a discussion or station work. (8) Rules: Rule changes that refer to well-known sports games such as football or basketball, whose rules are familiar to many children and young people, are often difficult to implement. The pupils often want to play football “properly” and not try out variations of the game. For this reason, it is very important for the teacher in this context 1286 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) to create an atmosphere of openness and flexibility towards new rules and thus new ways of playing in the school class. (9) Feedback: All pupils should receive feedback according to the individual activities and learning progress passed. (10) Assessment: Pupils can demonstrate their acquired competences in different ways, taking into account their individual potentials, which are assessed. For example, in addition to more traditional achievement tests, group work, portfolios or presentations are also assessed. INEDU approach is made possible through a variety of adaptations in different areas, diverse movement options, varied solution strategies and individual adaptations. Through didacticmethodical adaptations, shared movement experiences and the consideration of individual special needs of children/adolescents - with and without physical/cognitive impairments/chronic illness - all pupils can be supported in the development of various sport motor skills and competences according to their needs. Pupils can experience participation, self-efficacy, and success in sporting activities in inclusive physical education. The pupils recognise commonalities and different strengths and weaknesses and thus learn to accept the varying learning requirements within the class. INEDU approach is using the terms inclusive physical education and inclusive sport interchangeably to denote vision of creating the right conditions and environment at schools, so that all learners, irrespective of their disability, are able to participate in structured sport activities together with their peers. INEDU approach is initiated and developed by partners from Bulgaria, Austria and Greece with the financial support of the European Commission through Erasmus+ program (www.inedu.eu). It also shows how inclusive lessons in sports can succeed and ensure all participants – with or without physical or mental difficulties – to have enriching and successful sports experiences. With the overall expected impact on professional competences of physical education teachers, it also contributes to increased motivation for learning and development of all learners with physical disabilities and diversity awareness among all students (but not only). Good practices and advises to physical educators Demonstrations by both the teacher and pupils play an important role in the learning process of children and young people. Pictures or videos can also be used. Among other things, care must be taken that the demonstration is seen well by all. Assistance is associated with physical 1287 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) closeness, given by the teacher according to individual needs. If the above approaches are not suitable for individual students, tactile modelling can be used. This involves enabling the student to tactilely perceive a movement performed, for example, by another student or the teacher. The place and time of the touches are precisely determined in each case before the movement is performed. Such an approach can be helpful for a blind child, for example, to better understand the movement. It is also important to remember that rule changes of well-known games (like basketball, football, etc.) can also have negative consequences. If goals are counted twice if they are scored by children with physical disabilities, for example, this retains stigmatization and counteracts a perspective that values differences. In this context, the introduction of playing field zones (e.g. in hockey, football or basketball), in which players of roughly equal strength play against each other, is much more effective. For games that are unknown to a learning group or movement games rule adjustments are relatively easy to make. In both cases, pupils have no fixed ideas about the respective rules and are therefore open to entering into a process of rulemaking. Sports lessons can be experienced in different movement relationships. Not all activities always have to be done together. Depending on the situation, activities can be done in separate groups, in pairs or individually. Offering different movement relationships is of particular importance for the pupils in inclusive physical education. Large differences in individual physical and cognitive prerequisites can lead more quickly to underperforming or performing more than expected in inclusive physical education. The intensity and distribution of the load as well as the breaks should be well planned. Movement tasks should vary, everything should gradually change; the quality of movement should be maintained. Different rituals can be used to provide a clear structure within the variety of activities. Stakeholders in action Specific preparatory work is required when introducing inclusive sport at school. With respect to contemporary educational management, all stakeholders should be actively included. They could be identified generally as school institutions representatives, parents, students, local community. Together with that combination of connections with the circumstances should be taken into account - such as organizational aspects, existing infrastructure, stigmatization traditions, inclusive spirit, promotion of students’ strengths, etc. 1288 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) A trial to combine all these categories in operative approach is done systematically as follows (Fig. 2): Category Preparatory work regarding the school – dean, head master, admin, colleagues, etc. Actions + Questions about the disability-friendly design of the school's sports facilities and about staff support by special needs teachers, sports teachers with “Adapted Physical Activity” training or other specialists should be clarified with the school management. + Colleagues who already have experience with inclusive physical education can be consulted: what experiences and practical tips are there, what sports didactic options are to be recommended, etc. Through the exchange with experienced colleagues, possibly still prevailing personal fears, uncertainties and questions can be reduced or clarified. + Form a team with colleagues who have experience in inclusion, e.g. to plan and evaluate sports lessons together. Involve the special needs teacher responsible for the class/school or other specialists. + Seek professional advice from appropriately trained specialists if necessary. + Attend appropriate further training courses on the subject of sport and/or special needs education. + Make use of specialist literature on the subject and use planning aids for competence-oriented planning of inclusive physical education. Preparatory work + By conducting interviews with parents teaching staff may collect useful information on the medical, psychological, and regarding parents social situation of cognitively and/or physically impaired/chronically ill children/ adolescents. Preparatory work + Children should learn to become aware that all people are regarding Students/ different, and that everyone has different strengths and weaknesses that are part of each individual's personality. They pupils should be encouraged to accept supposed weaknesses/impairments - of themselves and others. + Rules for social interaction in sport at school are to be defined in a joint effort. + Possible difficulties/problems in sports lessons are to be discussed and goal-oriented solutions are to be worked out. + The focus should be on joyful and learning-oriented cooperation. 1289 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Preparatory work regarding infrastructure - like sports equipment, bathrooms etc. but also transportation to/ from training hall, etc. Considerations: + What kind of materials/equipment and aids are needed to enable all children to experience movement according to their respective conditions? + Are materials (e.g. balls, hoops) in different sizes and colours needed? + Are coloured floor markings (e.g. zone divisions) necessary/helpful for the gymnastics lesson? + When using some equipment, are e.g. additional aids necessary to ensure the safety of impaired children? (e.g. placing a bar next to the long bench so that they can stop themselves, etc.). + Are shower rooms equipped for disabled children and accessible to all? + Do physically impaired children need assistance with dressing and/or showering, how can such assistance be provided? + Is the gym/outdoor sports field easily accessible/accessible for all children (including wheelchair users)? + Are planned walking routes barrier-free and reasonable for wheelchair users or children with physical impairments? + If sports facilities outside the school (e.g. swimming pool, ice rink etc.) are to be visited: how/with what means of transport can the sports facility be reached? Use of public transport, walking etc. - is this also feasible for physically impaired children? Tasks: + Procurement and provision of required aid materials and equipment + Setting up safety precautions + If necessary, organize a helper to help with dressing/dressing or showering + If necessary, organize chaperones (for walks/swimming etc.) + If necessary, organise suitable means of transport. Preparatory work Considerations: regarding organizational aspects - incl. safety/ + What safety precautions need to be taken to enable all security children to have different movement experiences without health impairments/accidents/injuries? 1290 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) + What additional safety precautions need to be taken to enable cognitively and/or physically impaired children to participate safely in the PE lesson? + What materials/equipment cannot be used well by cognitively and/or physically impaired children and what alternatives are there? (e.g. use of balloons instead of balls, coloured balls/markers on the floor etc.). + Is it helpful to provide impaired children with a helping partner? Are additional auditory stimuli/illustrative explanations/showing exercises etc. helpful? Tasks: + Provide or set up necessary materials and equipment for safety precautions. + Give clear, short, and easily understandable verbal instructions + Demonstrate exercises if necessary + Implement additional acoustic/visual stimuli if needed + Form tandems (e.g. one child guides a visually impaired child through the course, etc.). Preparatory work Considerations: regarding students with physical challenges + What difficulties/problems could arise in different activities engagement in inclusive with different equipment/materials for cognitively and/or physical education and physically impaired children? activities + Could health impairments/injuries/accidents arise for cognitively and/or physically impaired children? + How can exercises be adapted so that cognitively and/or physically impaired children can also gain valuable movement experiences with the equipment/material? + What alternative materials/equipment can be used to allow cognitively and/or physically impaired children to actively participate in physical education? + What additional safety precautions/instructions are to be taken to protect cognitively and/or physically impaired children from perceived dangers/accidents in physical education lessons? 1291 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) + Which learning settings (e.g. station operation) can be initiated in order to provide all children with joyful and learning-oriented movement experiences? Tasks: + Provide a sufficient amount equipment/materials and aids of the necessary + If necessary, prepare equipment stations with appropriate safety measures and precautions (e.g. zoning, colour marking, etc.). Preparatory work Considerations: regarding other students engagement in inclusive + How can impaired and non-impaired children/young people physical education and learn with and from each other or support each other? activities + For which exercises does it make sense to form tandems? + Should tandems/teams/groups with comparable, individual movement possibilities (e.g. zone play) be created? + Can movement roles and tasks be chosen according to individual movement abilities and skills? Tasks: + Children should be motivated to engage in different sports learning settings and choose the most appropriate exercises/tasks/stations for themselves. + Children should be 'flexible' in adapting (game) rules to allow fair participation for all children. + Children should perceive conscious play with differences (strengths/weaknesses) as a valuable synergy pool in which their own strengths can be used. + Helping/supporting other (impaired) children should be experienced as a matter of course - promoting social competence. Fig. 2 The implicit and explicit activation of all stakeholders underlines the significant importance of their involvement in a coordinated manner. This is a milestone in building opportunities for the management and the practice of inclusive education approach, especially in sports. Understanding this key role of each and every stakeholder should be realized, developed, 1292 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) motivated and supported as well. Expectations to stakeholders may also be raised periodically in synchrony with the dynamic social life we all live in. Reflections to methodological support For the needs of the methodological support to inclusive physical education, a specific classification of movement relationships could be defined, as follows: (1) Subsidiary – moving with support: tandems are formed, the helper adapts more or less to the wishes/needs and requirements of the person being supported. (2) Coexistent - moving side by side: pupils move/gymnastics in the same room, more or less independently of each other on a common theme (e.g. apparatus track, gymnastics lesson with hoops etc.). (3) Co-active - moving together: pupils create a product together (e.g. a piece of apparatus track), with a high degree of freedom for individual participation. (4) Cooperative - moving together: pupils design a product together (e.g. an apparatus track, definition of rules for a movement/team game), with a high degree of commitment and coordination. In addition, various aspects of possible adaptations and solutions for inclusive sports lessons could be classified, like: (1) Homogenisation: Forming groups and teams with comparable, individual movement possibilities (e.g.: zone play). (2) Role allocation: Movement roles and tasks are chosen according to individual movement abilities and skills (e.g.: dance). (3) Compensation: Different performance requirements are compensated for by the partner using aids or appropriate equipment arrangements as well as individual rule adaptations (e.g. Baskin, “Rafroball”). (4) Using differences: Differences become the theme of movement and play. By consciously playing with differences, the attractiveness of the movement offer is increased. One's own strengths can be used (e.g. in badminton, body hits count (mobility impaired - wheelchair)). (5) Chance and luck: By using elements of luck, differences fade into the background (e.g.: goal counts as much as dice points). 1293 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) The modification of various didactic-methodological aspects of inclusive physical education should at most be guided by the following principles: (1) Students are involved in the process of modifications. (2) As many differentiation possibilities as possible (e.g. in terms of material, rules) are offered and given a choice. (3) If a modification proves not to be useful, it must be modified. (4) Pupils with impairments/chronic illnesses should be given the opportunity to experience the same variety of sport and exercise activities as their peer group without impairments. (5) Modifications are offered continuously. (6) The special needs of all children and young people are taken into account when planning physical education lessons. Closure Supporting horizontally teaches is, in general, a new platform in educational management and sphere. Usually support is provided in a vertical way with a systematic influence without taking under significant consideration personal specifics of particular pedagogue. However, focusing on support for sport teachers is even more specific and mostly unrecognizable as a dimension in the theory and also in the massive school practice. That is way enlightening the practical and methodological support for teachers that implement in practice inclusive physical education for all children and young people is adequate and prompt. Educational management should ensure wide ground for knowledge, habits, skills to socialize better and achieve higher life standards. Human’s welfare was never as essential as being expected by the school system in ХХI century. So, managerial approach should guarantee systematic understanding and reflection on each educational element and contact point, which puts focus on all stakeholders in the inclusive process. As a symbolic language of life venture, development, leisure, team-work and many other dimensions, sport activities are often understood for reason as universal way to achieve social inclusion. So, support to children and professionals to experience fully this inclusion should be provided for all nowadays. Theoretical progress in researches about supporting physical educators is not significant enough, so adding particular classifications to the academical curricula is a contribution which will impact the future development of targeted scientifical achievements. This hopefully will 1294 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) provoke debate to improve and support a network of opportunities in practice and in science in a way to allow each professional and child/adolescent to define own position about full inclusion in the society, no matter what abilities and disabilities are accompanying the particular case. Active inclusion through sport, not only at school, allows every person, despite the age and position, to implement the right to contribute to the development of the personality, community and society. And to do so in the dimensions of everyday situations in togetherness with all other participants in the same reality. By keeping the typical for physical activities structuredness and model belongness. To put the emphasis of the contemporary education on creating guarantees about the right to be fully included in school life rises enormous challenges in front the sport teachers. However by supporting them professionally, educational system allows pupils to demand and define own future by knowing and experiencing fully and in concreteness variety of higher life standards and welfare. And that is how contemporary education standards are arisen and managed in conditions of increased opportunities and self-confidence of the modern student and educator as well. Bibliography Gramespacher et al., (2019). Inklusion im Sport in der Schule – eine Einführung. mobilesport.ch 08/2019, Bundesamt für Sport BASPO, Magglingen; received on https://www.mobilesport.ch/assets/lbwpcdn/mobilesport/files/1566305443/mt_08_19_inklusion_d.pdf, 09.07.2021 Hall, T. E., Meyer, A., & Rose, D. H. (Eds.). (2012). Universal design for learning in the classroom: Practical applications. Guilford press. Häusermann, S: Sport und Inklusion. Das InSpot Prinzip – ein Planungstool für den inklusiven Sportunterricht; received on https://www.mobilesport.ch/aktuell/sport-und-inklusiondas-inspot- prinzip-ein-planungstool-fuer-den-inklusiven-sportunterricht,20.07.2021 Joeres, J und Seuser, A (2012). Fit For Life: Ein Projekt zur Unterstützung inklusiven Handelns im Sportunterricht. In: Sportunterricht, 2012, Heft 6, S. 178 – 180; received on https://www.sportfachbuch.de/pdf/archiv/sportunterricht/2012/sportunterrichtAusgabe-Juni- 2012.pdf#page=2, 20.07.2021 Niemiec, R.M. (2014) Mindfulness and Character Strengths: A practical guide to flourishing, Boston, MA: Hogrefe 1295 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Park, N., Peterson, C. (2009) Character Strenghts: Research and Practice. Journal of College and Character, 10 (4) Peterson, C., Seligman, M. (2004) Character Strengths and Virtues: A handbook and Classification. New York: Oxford University Press Rose, D. (2000). Universal design for learning. Journal of Special Education Technology, 15(3), 45-49. Rose, D. H., & Meyer, A. (2006). A practical reader in universal design for learning. Harvard Education Press. 8 Story Street First Floor, Cambridge, MA 02138. Stamatov, R. (2020) Sili na Haraktera – methodical guidelines, Sofia, SACP, https://sacp.government.bg/за- професионалисти/сили-на-характера Tiemann, H: Konzepte, Modelle und Strategien für den inklusiven Sportunterricht – internationale und nationale Entwicklungen und Zusammenhänge, received on https://www.inklusion- online.net/index.php/inklusion-online/article/view/382/303, 20.07.2021 www.inedu.eu https://udlguidelines.cast.org 1296 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) WORK TRAINING, ORGANIZATIONAL CULTURE, LEADERSHIP AND EMPLOYEE PERFORMANCE Kusni INGSIH Universitas Dian Nuswantoro, Faculty of Economics and Business, Management Department, Indonesia Muhammad Abdul Manaf Universitas Dian Nuswantoro, Faculty of Economics and Business, Management Department, Indonesia Ana KADARNINGSIH Universitas Dian Nuswantoro, Faculty of Economics and Business, Management Department, Indonesia ABSTRACT Improved employee performance is seen in effective and targeted job training, a culture that is able to form a comfortable and conducive work environment and the leadership of a superior who is able to play an important role in the company. This study aims to determine the effect of job training, organizational culture and leadership on employee performance at PT. Dwimatama Multikarsa Semarang Indonesia. The population is 235 employees, 126 were sampled in the study. Qualitative and quantitative data were obtained by census sampling method using a questionnaire method. The measurement of the variables was carried out using a Likert scale with the scoring method, then the questionnaire data was analyzed by multiple linear regression analysis, and the t-test used the SPSS 23 program. The results showed that job training, organizational culture and leadership had a positive and significant effect on employee performance. Keywords: Job Training, Organizational Culture, Leadership, And Employee Performance. 1. INTRODUCTION In the millennial era, competition in business is increasing, employees are required by the company to maximize their performance, they must also have intellectuality, skills and competitiveness in order to work optimally. Human resources are the main component that contributes to the impact of the progress of a company. Companies tend to face many cases related to human resources rather than facing problems related to other resources such as raw materials, machinery and the technical funding sector. One of the supports in maintaining or improving employee performance can be done by assessing employee performance and carrying out a series of repair activities that are useful for improving the quality of the employee so that it has a direct impact on the company and makes the company superior and able to compete, or stay afloat in the competition. competition. PT. Dwimatama Multikarsa in Semarang Indonesia is engaged in the service of packing urea fertilizer sent from outside the island in the form of bulk fertilizer which is transported by ship 1297 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) to the dock from PT. In Dwimatama Multikarsa, bulk fertilizer is then transported to bulk storage, then bagged with sacks to be loaded and distributed to three-line warehouses with a daily target of 2000 tons. From the results of interviews at PT. Dwimatama Multikarsa, this company is divided into several sections but in this case I focus more on the finance & personnel division because our focus is more on performance which is divided into 10 sections, namely: procurement staff, warehouse staff, general and household staff, cashiers, budget, administrative staff, personnel staff, accounting and taxation staff in job training are more focused on occupational safety training such as K3 and firefighting. Meanwhile, the organizational culture in the company is divided into several work cultures, such as a shift change work culture which is divided into three shifts, and in one shift there are five groups led by a foreman, then a disciplined work culture such as getting to work on time and not often missing work when there are employees who lack discipline PT. Dwimatama Multikarsa gives sanctions, namely: initial sanctions such as warnings, salary cuts, first warning letter, second warning letter, lastly immediate dismissal. While the leadership style at PT. Dwimatama Multikarsa, that is, if there is a complicated problem, the leader immediately holds a meeting and invites his subordinates to discuss the problem together, even the leader encourages if there is a problem, he directly talks to his superiors, even from the lowest line. Based on existing data, it is known that the level of work attendance of PT. Dwimatama Multikarsa in March was 9.12%, in April it rose to 17.14%, and in May the percentage decreased from April of 14.93%. This shows that the attendance percentage fluctuates but the number is fairly unstable, meaning that the performance of office employees tends to decrease and needs to be re-evaluated. On the basis of the phenomenon that occurred at PT. Dwimatama Multikarsa, it is necessary to do research to help solve the problem of declining performance. Based on the results of a presurvey to employees of PT. Dwimatama Multikarsa there are several variables that can affect employee performance, including job training, work culture and leadership. Here are some research findings related to this. Previous research on the effect of training on employee performance has not been completely consistent. In the research of Pope (2019) and Vesely, et al. (2014) revealed that employee training has a positive impact on employee performance. However, it is different from what Ingsih et al. (2021c) and Ingsih, et al. (2020) that the opposite results. Previous research on the influence of organizational culture on employee performance has not shown consistent results. According to Isa, et al. (2016) and Grody, et al. (2012) organizational culture has a positive impact on employee performance. However, according to Utami and Verawati (2019), organizational culture has a negative impact on employee performance, so further research is needed. Previous research on the influence of leadership on employee performance has not been completely consistent. According to Ingsih, et al. (2021a) that leadership has a significant effect on employee performance, and according to Ingsih, et al. (2021b), Fahmi, et al. (2019), Dunggio (2017), and Pawirosumarto, et al. (2017) that leadership has a positive effect on employee performance. However, according to Shahab and Nisa (2014) which states that leadership has a less significant impact on employee performance, this research needs to be reviewed. 1298 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) The variety of research findings and problems at PT. Dwimatama Multikarsa, so this research is interesting to do. Can job training, work culture and leadership have an impact on the performance of PT. Dwimatama Multikarsa is the research question. 2. RESULT AND FINDINGS It can be seen that the statistical data of respondents based on the sex of the employees of PT. Dwimatama Multikarsa all divisions show the number of male respondents amounting to 122 people with a percentage of 96.83%, while for female respondents there are 4 people with a percentage of 3.17%. The gender factor is very influential on PT. Dwimatama Multikarsa which is dominated by employees of the production division who are more concerned with physical energy which affects the performance of each line at PT. Dwimatam Multikarsa, the better the performance of the employees in the production department, the better the performance of each line at PT. Dwimatama Multikarsa, that's why the employees of PT. Dwimatama Multikarsa is dominated by male employees. Based on the age of the employees of PT. Dwimatama Multikarsa shows several age clusters with the percentage being for vulnerable employees aged 17-25 years as many as 7 people with a percentage of 5.5%. At the age of 26-34 years, there are 34 people with a percentage of 26.9%. At the age of 35-49 years amounted to 56 people with a percentage of 44.4%. In the last age class, there were 29 people with a percentage of 23.2%. Based on the explanation above, it shows that the vulnerable age of 35-49 years is the most mature age, arguably the golden age before heading to the age of career decline. At that age, performance becomes more effective because at this age, employees have more experience and learn a lot from mistakes and shortcomings in the past. Where respondents with married status were 110 respondents with a percentage of 87.3% while those with unmarried status were 16 respondents with a percentage of 12.7% with a total of 126 respondents. On the basis of the education level of employees at PT. Dwimatama Multikarsa based on class and percentage, namely employees with a diploma who graduated from elementary school amounted to 9 people with a percentage of 7.1%. Meanwhile, the number of employees with a junior high school diploma is 26 with a percentage of 20.6%. There are 86 employees with the latest high school diploma with a percentage of 68.3%. Meanwhile, for D3 graduates, the questionnaires distributed showed zero figures. There are 4 S1 graduates with a percentage of 3.2%. And postgraduate graduates are 1 person with a percentage of 0.8%. This illustrates if the employees of PT. Dwimatama Multikarsa is dominated by employees with the last education level of high school, most of the old workers who have worked for decades and already have a decent position with a high school diploma which makes workers reluctant to leave PT. Dwimatama Multikarsa. Based on the length of service of employees at PT. Dwimatama Multikarsa based on the period of service and the percentage of employees with a length of work 1-5 years totaled 39 people with a percentage of 31%. While the number of employees with 6-10 years of service is 9 with a percentage of 7%. There are 41 employees with 11-15 years of service with a percentage of 32%. As for employees with a working period of 16-20 years totaled 18 with a percentage of 14.3%. There are 19 employees with more than 21 years of service with a percentage of 15.1%. This illustrates if the employees of PT. Dwimatama Multikarsa on average 1299 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) have a long service period. The results of the validity test show that the calculated r value for each question from the questionnaire is greater than the r table. These results indicate that the questions from the questionnaire that used the variables of job training, organizational culture, leadership and employee performance were declared valid to be used as a variable measuring instrument. Cronbach's alpha value for each variable is greater (>) than 0.70. These results state that the questionnaires or indicators of job training, organizational culture, leadership, employee performance are proven to be reliable or reliable as a means of measuring variables. Based on the statistical results that job training has a positive and significant effect on employee performance. This can be proven through the results of the t-test as follows, job training has a result of 1.860 with a sig level of 0.065 which is smaller than 0.10 so that it accepts the hypothesis that job training has a positive and significant effect on employee performance. The results of this study state that the effect of job training on employee performance is also supported by previous research conducted by Pope (2019) and Vesely, et al. (2014) stated that their research related to job training had a positive and significant effect. However, this finding is not the same as the research findings of Ingsih, et al. (2021c) and Ingsih, et al. (2020) who found the opposite result. Based on statistical results that organizational culture has an effect on employee performance. This can be proven through the results of the t-test of organizational culture of 3.025 with sig 0.003 smaller than 0.05 so that it accepts the hypothesis that organizational culture has a positive and significant effect on employee performance. The results of this study that the influence of organizational culture on employee performance is also supported by previous research conducted by Isa, et al. (2016) and Grody, et al. (2012). They state that organizational culture has a positive and significant influence on employee performance. So this result is contrary to the research findings of Utami and Verawati (2019) which proves the opposite, organizational culture has a negative effect on employee performance. Based on the statistical results that the influence of leadership style on employee performance can be seen in the t test results that leadership style is 4.491 with 0.000 sig smaller than 0.05 so that the results of the hypothesis state that leadership has a positive and significant effect on employee performance. The results of this study that the influence of leadership on employee performance is also supported by previous research conducted by Ingsih, et al. (2021a), Ingsih, et al. (2021b), Fahmi, et al. (2019), Dunggio (2017), and Pawirosumarto, et al. (2017) stated that leadership style has a positive and significant influence on employee performance. The findings of this study are not in line with Shahab and Nisa (2014), which prove otherwise. 3. CONCLUSION This scientific research was conducted to analyze the effect of job training, organizational culture, and leadership style to improve employee performance at PT. Dwimatama Multikarsa. This study involved 126 employees of PT. Dwimatama Multikarsa. From the explanation above, it can be concluded that job training, organizational culture and leadership can have an impact on the performance of PT. Dwimatama Multikarsa. The limitation of this research is 1300 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) that this research cannot be generalized to other companies because the object of this research is only limited to PT. Dwimatama Multikarsa. So the suggestion for future research is to modify the research model in order to provide better findings and use more objects so that the results can be generalized. REFERENCES Dunggio, Titin. 2017. Influence of Leadership, Motivation and Work Environment on the Performance of Employees in the Secretariat Departments of Highways South Sulawesi Province. Internal Communications & Organizational Behavior e-Journal. Vol. 8, No. 6. Fahmi and Sanika. (2019). The Influence of Leadership and Work Discipline Towards Employee Performance at PT. Kereta Api Indonesia (Persero) Regional Division I North Sumatera. Journal of International Conference Proceedings. Vol 2 (3), 161-169. Grody, W. W., Carla, J. M., Glenn E. P., Daniel, B. B., Linda, A. B., Thomas, W. P., Michael, S. W., and Richards, C. S. (2012). American college of medical genetics standards and guidelines for clinical genetics laboratories 2006 edition American college of medical genetics. International journal of business and management invention, 11 (1): 69-76. Ingsih, K., Astuti, D., Suhana, S. (2021a). Improving teacher motivation and performance through communication, work discipline, leadership and work compensation. Academy of strategic management journal, 20 (1), 1 - 16. Ingsih, K., Prayitno, A., Waluyo, D. E., Suhana, S., Ali, S. (2020). The effect of training, information technology, intellectual and emotional intellegence on theacher’s performance. Journal of asian finance, economics and business, 7 (12), 577 - 582. Ingsih, K., Riskawati, N., Prayitno, A., Ali, S. (2021c). The role of mediation on work satisfaction and work environment, training, and competency on employee performance. Journal of applied management, 19 (3), 469 - 482. Ingsih, K., Wuryani, W., Suhana, S. (2021b). The role of work environment, work motivation, and leadership to improve employee performance with job satisfaction as an intervening variable. Academy of strategic management journal, 20 (3), 1 - 11. Isa, M. F. M., Ugheoke, S. O., Noor, W. S. W. M. (2016). The influence of organizational culture on employees’ performance: evidence from Oman. Journal of entrepreneurship and business, 4 (2), 1-12. Pawirosumarto, S., Sarjana, P.K., Gunawan, R. (2017). The effect of work environment, leadership style and organizational culture towards job satisfaction and its implication towards employee performance in Parador hotels and resorts, Indonesia. International journal of law and management, Vol. 59 (6), 1337-1358. Pope, N. G. (2019). The effect of teacher ratings on teacher performance. Journal of public economics, 172 (2019), 84-110. https://doi.org/10.1016/j.jpubeco.2019.01.001. 1301 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Shahab, M. A., and Nisa, I. (2014). The Influence of Leadership and work attitudes toward job satisfaction and performance of employee. International journal of managerial studies and research, Vol. 2 (5), 69-77. Utami, N. M. S. and Verawati, Y. Organization culture as determiner of employee performance and improvement with work motivation as mediation variable (a study on some village credit instituion (LPD) in Badung regency-Bali). International journal of sustainability, education, and global creative economics, 2 (3), 161-175. Vesely, A. K., Saklofske, D. H., & Nordstokke, D. W. (2014). EI training and pre-service teacher wellbeing. Personality and individual differences, 65 (2014), 81-85. https://doi.org/10.1016/j.paid.2014.01.052. 1302 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) SHARP POLARIZATION IN THE GEORGIAN MEDIA AND POLITICAL AGENDA (ON THE EXAMPLE OF MIKHEIL SAAKASHVILI’S RETURN TO GEORGIA) Sophiko Tabatadze Ivane Javakhishvili Tbilisi State University Mariam Kvetenadze Ivane Javakhishvili Tbilisi State University ABSTRACT Since the collapse of the Soviet Union till present day, the media environment has been characterized by extreme polarization. Mikheil Saakashvili left the country back in 2013. His return to Georgia on October the 1st 2021, has turned out to be an indicator of an utterly polarized environment in the media. The bi-polarity existing in the Georgian political realm, in the form of Georgian Dream (the governmental party) versus United National Movement (the opposition party), has transformed into the bi-polarity of the media as well. The Georgian media have stretched beyond the concepts of the fourth governing power and watchdog, and have turned into the makers of politics. In their work Comparing Media Systems, Paolo Mancini and Daniel Hallin, discuss the polarizedpluralistic model. According to the theory, there exist mass media with opposing editorial policies, that highlight one specific issue through their favorable prism (Mancini; Hallin 2004). The aim of the research is to define the change of polarization degree of the mass media after the return of Mikheil Saakashvili to Georgia. The research will use qualitative and quantitative methods. We will study the media narrative and the cases of photo-manipulations through content analysis, and will outline the key words. We will record and analyze the interviews with field experts, politicians and journalists. Through structural content analysis, we will establish the space and time allotted to specific topics in the overall timing grid by the mass media. We will identify the frequency of biased media political narratives and photo-manipulations by certain mass media. The objects of the present research are the main news programs on the following channels: Imedi, Mtavari Arkhi (Main Channel) and the Public Broadcaster. The study will also look into the online media data from October 1st through October 31st, namely, netgazeti.ge, on.ge, Media-checker, 1303 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Radio Freedom, Georgia and the World. The subjects of the research are politicians, field experts and journalists. It is expected that the return of Saakashvili to Georgia will make the media-polarization even sharper. The pro-governmental media will qualify his comeback as an attempt to de-stabilize the country, while the anti-governmental media will try to present Saakashvili as a ‘way out’ of the hard political, economic and social situation, and the Public Broadcaster will spread the governmental narrative. Keywords: Media and politic Polarization, Watchdog, Media-narrative. Relevance of the topic Georgia has been characterized by a polarized media environment since the collapse of the Soviet Union and the establishment of statehood. The media is the main focus for the society of the transition country. The unstable political situation in the country is a major provocative factor in the bipolarity of the media, which in turn is a guarantee to a number of other problems. Mikheil Saakashvili’s return to Georgia on October 1, 2021 after 2013, turned out to be a kind of indicator of the extremely polarized environment in the media, clearly highlighting the dangers that the Georgian media is facing today. Due to the contradictory editorial policy of the media, there was a problem of informing the population objectively and the danger of overlapping other important topics for the country. Thus, for example, the main problem facing the country and society - even the COVID pandemic - has been overcovered by the intensity of coverage of Mikheil Saakashvili’s return to Georgia. Saakashvili’s figure plays an essential role not only in the development of the political agenda of Georgia, but also of other countries in the post-Soviet space. Georgia’s third president remains as a head of the Ukrainian Reform Council up to this date. He is one of the few politicians who strongly opposes the expansionist policies of Vladimir Putin. In Georgia, Mikheil Saakashvili’s persona has gained special significance since the Rose Revolution of 2003, when he began building a sharply pro-Western state through rigid and painful reforms and introducing a new political agenda through the establishment of different values. Today, Mikheil Saakashvili is one of the leaders of the political party “the United National Movement”. The bipolarity in the Georgian political arena, manifested in the confrontation between the Georgian Dream (government) and the United National Movement (opposition), has been transformed into the bipolarity of the media. It is unfortunate, however it is fact that the leading TV stations in the 1304 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) country today have taken over the role of so-called “satellite” TV stations and come under the influence of harsh party policies. Thus, the media in the country went beyond the concept of a fourth government and “watchdog” and appeared as a policy maker. Research Theory As a theoretical framework for our study, we used the Mediterranean or polarized-pluralistic model of Paolo Mancini and Daniel Hallin, which they discuss in their paper “Comparing Media Systems”. According to this theory, a pluralistic media climate has been created, which means that the existence of a dissenting opinion and its dissemination through the media is not prohibited. Freedom of speech is guaranteed at the legislative level, and it is therefore acceptable to transmit critical assessments against the government through the media. In terms of polarization, there are media with conflicting editorial policies, which cover one particular event from a completely different foreshortening, favorable to them. The high level of polarization and the contradictory editorial policy of the media prevent the public from accessing the real essence of the story, resulting in a different view of spectator of each media on the event (Mancini; Hallin 2004). We also used Entaman’s Framing Theory during the research period, according to which politicians influence public opinion by creating “a frame”, a specific framework. According to Entaman, at this time the media delivers news to the public purposefully and with pre-selected symbols (Entaman. 1993). And Max McCombs and Donald Shaw developed a theory of the agenda by observing the 1986 US presidential election (The agenda-setting function of mass media). According to this theory, media content creates a public agenda. Focusing on specific issues by television makes the public think that the latter is more important than the others (McCombs; Shaw, 1972). According to the theory of the agenda, it is essential at which place and what part of the airtime a particular media broadcasts this or that news in the air network. Aims, tasks and objects of the research Given the urgency of the issue, the aim of our research is to determine the change in the level of polarization of the Georgian media after Mikheil Saakashvili’s return to Georgia. To achieve the purpose of the research, we developed the following tasks: First, to study the context of traditional (television) and new (online) media and the broadcast network on the example of coverage of Saakashvili’s arrival. Second, to take an in-depth look at the field expert interviews we have recorded on this issue. Third, to establish a connection between the arrival of Mikheil Saakashvili and the change in the level of media polarization in Georgia. Given the aims and objectives of the 1305 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) study, our main research question is: what impact did Mikheil Saakashvili’s return to Georgia have on the activities of specific media? Based on the above-mentioned tasks, our research objects include the following televisions: main news programs of Imedi, Mtavari Arkhi and Public Broadcaster (“Kronika” – 11a.m.-17p.m.20p.m., “Mtavari” – 12a.m.-18p.m.-21p.m., “Moambe” – 12a.m.-18p.m.-20p.m.). In this case, “Imedi TV” is a pro-governmental media, and “Mtavari Arkhi” is pro-opposition, and the “Public Broadcaster” is neutral. Our study period covers the period from October 1, 2021 to October 31, 2021. Considering the same time period, we will study online media. In particular, “netgazeti.ge” (pro-Western media), “MediaChecker” (neutral), “Radio Liberty” (pro-Western media), “Georgia and the World” (pro-Russian) were studied. Also, our research objects include: field experts. Research Methods We used a pluralistic approach as a research method for the representativeness and depth of research, which considers both qualitative and quantitative methods. In particular, by principal content analysis we have studied the media narrative, cases of photo manipulation, we have highlighted the keywords. Through the interview method, we have recorded and studied the opinions of experts in the field. And, through structural content analysis, we have determined the place and time allotted to a particular topic by a particular media, determine how often biased political narrative, photo and content manipulation was used by specific media. Research Hypothesis According to the research hypothesis, we expect that the return of Mikheil Saakashvili to Georgia will further aggravate the level of media polarization in the country, overshadowing other important issues. The pro-government media will try to disparagement Saakashvili’s persona and link his arrival to the implementation of pre-determined destructive actions against the state. And the antigovernment media will try to present Mikheil Saakashvili as a savior / a way out of a difficult political, economic and social situation. As for the Public Broadcaster, due to the political situation in the country, it will broadcast the government narrative. Qualitative research results (in the case of televisions) Prior to the confirmation of Mikheil Saakashvili’s return to Georgia, the pro-government media, “Imedi TV”, created a mood that Saakashvili would not dare to come to the country, and the information spread by him only served to confuse the voters. On this issue, they broadcasted the topics with the following headlines – “Saakashvili’s Show – Where Is Ex-President”, “Even after 1306 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 18 promises, Saakashvili, who fled Georgia, still did not dare to return”. In these topics, Mikheil Saakashvili is called as a false leader and it was said that “it is true that they did not see him with their own eyes, but Saakashvili’s followers felt spiritually that their leader was close to them”. As for the pro-opposition media, it should be noted that the fact that Mikheil Saakashvili arrived in Georgia was assessed by the journalists of “Mtavari Arkhi” as the collapse of state institutions and in their terminology – “the end of Ivanishvili’s regime”. The following biased questions were asked from the journalist towards the representatives of the state structures – “the wanted person has sneaked into the country, the state institutions have collapsed .. That’s kind of ridiculous?” “Imedi TV” assessed Mikheil Saakashvili’s arrival in Georgia as an attempt of revolution and called the National Movement a “revanchist-revolutionary force”. They also recorded an extensive interview with the Prime Minister, Irakli Gharibashvili, according to which they developed the idea that the assassination of several representatives of opposition parties in Georgia was planned, against the background of which Mikheil Saakashvili would stage a coup. “Imedi TV” called the arrest of Mikheil Saakashvili “a failed plan of the National Movement” – “the threat posed by Saakashvili has been neutralized”. It should be noted that the mentioned television named one of the reasons for Mikheil Saakashvili’s arrival as the ex-president’s drug addiction and his unstable mental state. As for the pro-opposition media: “Mtavari Arkhi” assessed Mikheil Saakashvili’s arrival in Georgia as “the most important event, which meant writing a new kind of history”. Journalists tried to portray Saakashvili as a hero, a savior, whose return overthrew the government of the Georgian Dream and put the country on a new political agenda. Journalist - “Mikheil Saakashvili still achieved his goal. With a selfless political move, the third president has fully mobilized opposition voters. On the eve of the decisive struggle against Bidzina Ivanishvili’s oligarchic regime, opponents of the government are united like never before.” In parallel with Saakashvili’s return, “Imedi TV” began broadcasting the narrative that there was a rift between Mikheil Saakashvili and members of his party - the journalist says that “they could not hide their resentment from the opposition and all of them commented that they did not want Saakashvili to be in Georgia”. “Imedi TV” as its source of news mainly had representatives of government forces, while the “Mtavari Arkhi” quoted opposition representatives as its main source. In addition, “Imedi TV” actively used the method of photo-manipulation, in particular, footage of violent dispersal of rallies during Mikheil Saakashvili’s rule was frequently aired. It should be noted that after Saakashvili’s arrival, “Imedi TV” (pro-government) and the “Mtavari Arkhi” officially announced the transition to 1307 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) “emergency mode”. At the beginning of the survey period, the “Public Broadcaster” was characterized by a balanced and objective method of coverage, but as the second round of elections progressed, its rhetoric changed. In particular, there was cynical talk about Mikheil Saakashvili, spreading profitable messages to the government. Quantitative research results (in the case of online media) Online media that works to expose ethical misconduct in Georgian journalism, such as “MediaChecker”, has been particularly critical of TV channels for its politically biased content, stressing that the televisions were spreading party political narrative. For example, “MediaChecker” criticizes “Imedi TV” for switching to a “state of emergency” after Saakashvili's return in Georgia during the pre-election period. In particular, this “state of emergency” included a "reminder" to the society about the illegal actions organized by the government team during the rule of Mikheil Saakashvili. "Mediachecker" stresses that “Imedi TV’s” action as follows- "This statement by “Imedi TV” is not just problematic, it goes beyond the media and is completely absurd."- reads the article. According to the experts of the site, this - "indicates a further increase in the degree of polarization and identifies less space for objective information to the public." Pro-Western online media (“Radio Freedom”, “Netgazeti”) took an objective approach to news coverage, disseminating only facts and refraining from making assessments. Also, this group of online media did not mention cases of overlapping with other important topics for the country. Pro-Russian online media publications, such as “Georgia and the world”, have avoided talking about Mikheil Saakashvili’s return to Georgia. They were working to discredit European countries and the United States. It should be mentioned that during the research period by aforementioned editions was not published even one news about Mikheil Saakashvili’s return in Georgia.It is noteworthy that "Georgia and the World" in most cases refers to Russian primary sources as news source, such as- „rbc.ru“, ” tass.ru”, „russtrar.ru“, „svpressa.ru“, „ria.ru“, “topnews.ru”, „newsfront.info“ and etc. Quantitative research results (in the case of televisions) Quantitative research has shown the tendency that in the case of the pro-opposition media (“Mtavari Arkhi”), almost all the news was devoted to Mikheil Saakashvili, in particular, the first news was usually devoted to the news of Saakashvili’s arrival, except for the rare cases when other actual current events in the country was happening (graph №5). Observations on pro-government television (“Imedi TV”) revealed that the mentioned TV station often aired news about Mikheil 1308 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Saakashvili in the first place, although this news was always followed by other news portraying Saakashvili in a negative context (graph №4). At the same time, if the news about Saakashvili was not in the first place on the air, then the negative aspects of the ex-president’s rule were talked about in advance and then there was already talk about his return to Georgia. The return of Mikheil Saakashvili was a major topic of discussion for both pro-government (“Imedi TV”) and proopposition (“Mtavari Arkhi”) TV stations, however, when “Imedi TV” devotes more than 35% (graph №1) of its airtime to covering Mikheil Saakashvili’s topic, the pro-opposition TV (“Mtavari Arkhi”) devotes almost half of its airtime - 49% (graph №2) to this topic. A similar trend was due to the fact that “Mtavari Arkhi” increased the intensity of airtime allocated to this topic in parallel with the beginning of Mikheil Saakashvili’s hunger-strike. As for the Public Broadcaster, in the initial period of the survey, it broadcasted the news of Saakashvili’s return in the first place, although later this story mostly moved to the 4th, 5th and 6th places (graph №6). 1309 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Graph №1 Graph №2 TV "MTAVARI" TV "IMEDI" 35% All News Time 49% All Time 51% 65% News Time about M.Saakashvili Graph №3 "Publi broadcaster" 15% All News Time 85% 1310 News Time about M.Saakashvili 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Graph №4 Graph №5 Rank of News (TV "IMEDI") Rank of News ( "MTAVARI") 100 120 100 80 60 40 20 0 80 60 40 20 0 Rank of News (TV "IMEDI") I II III Other 26 38 33 87 Rank of News ( "MTAVARI") I II III 30 35 40 Other 105 Graph №6 Rank of News (public broadcaster) 120 100 80 60 40 20 0 Renk of News (public broadcaster) I II III Other 10 9 24 114 Quantitative research results (in case of online media) Quantitative research has shown that the pro-Western online media (“Netgazeti.ge” and “Radio Freedom”) tried not to cover the other important news in the country with the news about Mikheil Saakashvili’s return. This was reflected in the fact that Netgazeti.ge devoted only 21% (graph №7) of the news to the arrival of the ex-president, while “Radio freedom” devoted 15% (graph №8). As for the “MediaChecker”, which had been actively working on TV misconduct over Mikheil Saakashvili’s topic, it has devoted 34% (graph №9) of the news to the mentioned issue. The proRussian edition – the Georgia and the World generally avoids the topic of the ex-president’s return to Georgia and does not dedicate any news to this story (graph №10). 1311 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Graph №7 Graph №8 "Netgazet.ge" All News "Radiotavisupleba.ge" (Radio freedom) Nes about M.Saakashvili All News News about M.Saakashvili 18% 21% 79% 82% Graph №9 Graph №10 Geworld.ge ( Georgia and world) "Mediachecker.ge" 0% 34% 66% All News News about M.Saakahvilli 100% all news News about M.Saakashvili Interview results Speaking to us, Natia Kuprashvili, Director of the “Journalism Resource Center”(NGO) and Professor at Tbilisi State University, mentions that the existence of party media is prohibited in Georgia at the legislative level – “In fact, there is no party in this country that does not have its own satellite media organization. We do not have a political player who does not use the mechanism of media instrumentalization, therefore this party parallelism is the main cause of polarization.” (Natia Kuprashvili). In addition, when talking to us, she singles out three reasons for media polarization, namely: low party and political culture, commercial goals of the media and the existence of party media in Georgia. Media experts point out that the highest level of 1312 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) polarization is observed in the case of televisions. Saakashvili’s return to Georgia has strengthened both the ruling wing and the opposition force. This was reflected in both the election results and the content of the media, in particular, this topic overshadowed all other topics – “the governmental media launched a campaign that Saakashvili’s return would bring a great tragedy for the country, while the media affiliated with the National Movement (Mikheil Saakashvili’s party) considered the return of Mikheil Saakashvili as a way of survival.“ (Natia Kuprashvili). She said, “Our party and media system has led to the final death of local democracy”. According to Nino Samkharadze, an analyst at the “Georgian Institute of Politics”(NGO), it is believed that polarization exists in Georgia at both the political and public levels. In her conversation with us, she singles out three reasons for political polarization. The expert considers the first reason to be the weakness of the political culture of forming party interests in Georgia, which leads to the wrong setting of political goals of the parties. “I do not think that party politics should be harmonious, even without strong connotations, when these parties interact with each other, but the ambitions of the parties are too narrow in Georgia today, and this applies especially to large parties.” According to her, the second reason for political polarization is manifested in the so-called “zero total game” trend, at a time when someone is definitely a winner and someone is definitely a loser – “with us, this formula is even more radical, and someone is not just a loser, but someone must be destroyed. Under these conditions, political polarization is gaining momentum and it is very difficult to slow it down.” As for the third reason, according to Nino Samkharadze, the increase in the degree of polarization is facilitated by a weak civil society or a weak public order towards the parties – “the fact is that the public interests, even if they do not coincide with the interests of their own party, can not dictate to the parties how to behave. That is to say, voters, civil society is not strong enough to dictate to the party and create a framework, that this is my priority and you tailor your program, platform, de facto strategy or verbal narrative to my interests - civil society does not have the power to do that, which may be one of the characteristic causes of polarization.“ Also, according to Nino Samkharadze, the main connection between the polarization of the media and politics is through the media – “I will say this directly. The role of the framework in which the media turns political processes is very important. For example, when institutional processes (Sakrebulo sitting, hearings of parliamentary committees) are broadcasted, the media only conveys all this to the public in the context of applause and attention, and the content load is neglected.” 1313 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Conclusion Representatives of both pro-opposition and pro-government TV media used the method of news subsidies (Lilleker, 2006) and disseminated the messages of politicians acceptable to them to form public opinion. Televisions have proposed a different “agenda” (McCombs; Shaw, 1972) and used manipulation methods to influence the audience (Lilleker. 2006). Both “Imedi TV” and “Mtavari Arkhi” used subconscious information stimuli to create the desired mood in the population (these stimuli include human feelings and motives, etc.) (Lilleker. 2006). Pro-government and proopposition TV channels used photo and emotional manipulation methods, also they have created so-called “Frame”(Entaman. 1993) to establish the desired mood in the society. The “Public Broadcaster”, which broadcast a similar media narrative to the government, was not exception. In the case of televisions, the news dedicated to Mikheil Saakashvili covered all other important topics for the country. However, online media is mainly divided into 2 directions - pro-Western and proRussian. Pro-Western online media was focused on informing the population objectively and did not ignore topics such as the difficult epidemic situation and the economic crisis in the country. According to expert assessments and research, Mikheil Saakashvili's visit has further increased the level of media polarization in Georgia. Although, TV channels had offered to society a completely different political agenda according to their Political possession. Eventually our hypothesis was justified. Bibliography: 1. Entman ,Robert. (1993) Framing: Toward Clarification of a Fractured Paradigm. Journal of Communication, Volume 43, Issue 4 Oxford: Oxford University Press; 2. Lilleker D, G (2006) Key concepts in political communication. Newbury Park: SAGE Publications Ltd; 3. Mancini, P., & Hallin, D. (2004). Comparing Media Systems: Three Models of Media and Politics. Cambridge: Cambridge University Press. 4. McCombs, M. E, & Shaw, L.D. (1972). "The agenda-setting function of mass media”. The Public Opinion Quarterly. (pp. 176-187). Oxford: Oxford University Press. 5. "According to Nino Lomjaria, Mikheil Saakashvili declares hunger strike". "radio freedom" (01.10. 2021) https://www.radiotavisupleba.ge/a/31488372.html 1314 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 6. "Ana Dolidze: We offer the state to decide on Saakashvili's cases by The Hague judges." “radio freedom" (06.10. 2021) https://www.radiotavisupleba.ge/a/31495850.html 7. "According to Archpriest Michael Botkovel, Mikheil Saakashvili demands the return of the badge." “radio freedom" (07.10. 2021) https://www.radiotavisupleba.ge/a/31498032.html 8. "A mother, Giuli Alasania, and a son, Nikoloz Saakashvili, demand a meeting with Mikheil Saakashvili." “radio freedom" (07.10. 2021) https://www.radiotavisupleba.ge/a/31497949.html 9. “A rally in support of Saakashvili is planned near the Rustavi prison”- Chichua Nino, “netgazeti.ge”. (3.10.2021) https://netgazeti.ge/news/567024/ 10. Dekanoidze confirms that Saakashvili is in Georgia”, Chichua Nino, “netgazeti.ge”. (1.10.2021) https://netgazeti.ge/news/566089/ 11. Due to the absence of an election subject in the videos of the "Main Channel", the court terminated the case”. Gululashvili Magda." Mediachecker. "(29.10.2021). https://www.mediachecker.ge/ka/mediagaremo/article/90011-mthavari-arkhisvideorgolebshi-saarchevno-subieqtis-aryofnis-gamo-sasamarthlom-saqmis-tsarmoebashetsyvita 12. "He did it for you", Lisa Iasko addresses Georgians ". “radio freedom" (04.10. 2021) https://www.radiotavisupleba.ge/a/31492221.html 13. He did not enter Georgia - "Georgian Dream" MP on Saakashvili, Tskipurishvili Natia, “netgazeti.ge”. (1.10.2021) https://netgazeti.ge/news/566075/ 14. "He jumped out of the sewer and shouted, 'I have arrived'" - MP on Saakashvili, Davituliani Beka, “netgazeti.ge”. (1.10.2021) https://netgazeti.ge/news/566080/ 15. "He's upset his own party and his candidate as well- Kaladze”, Chichua Nino, “netgazeti.ge”. (1.10.2021) https://netgazeti.ge/news/566251/ 16. https://netgazeti.ge/news/566269/ 1315 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 17. "I can be arrested now" - Saakashvili recorded audio minutes before his arrest ". “radio freedom" (01.10. 2021). https://www.radiotavisupleba.ge/a/31488189.html 18. "Imedi's videos were considered as pre-election advertisements by the regulator and the channel drew up a report on the violation of the law." Gululashvili Magda." Mediachecker." (29.10.2021) https://www.mediachecker.ge/ka/mediagaremo/article/90010-qimedisq- videorgolebi-maregulirebelma-tsinasaarchevno-reklamad-miichnia-da-arkhssamarthaldarghvevis-oqmi-sheudgina 19. "In the case of Saakashvili's extradition, the court sentenced father and son Tsotsori to imprisonment." “radio freedom" (05.10. 2021) https://www.radiotavisupleba.ge/a/31493619.htm 20. "If this is the case, then we do not have a state" - Khazaradze on Saakashvili's return, Tskipurishvili Natia, “netgazeti.ge”. (1.10.2021) https://netgazeti.ge/news/566097/ 21. "Khabeishvili on Saakashvili: It is a fact, he kept his promise." “radio freedom" (01.10. 2021). https://www.radiotavisupleba.ge/a/31488212.html 22. "Kherkheulidze: It will not be easy to take Saakashvili, who came to Ukraine at risk, to Ukraine." “radio freedom" (03.10. 2021) https://www.radiotavisupleba.ge/a/31490410.html 23. “Kobakhidze says he knew about Saakashvili's arrival in Georgia”(editorial) , “netgazeti.ge”. (2.10.2021) https://netgazeti.ge/news/566363/ 24. "Lawyer on Gharibashvili's accusation: we are ready for Saakashvili to pass drug tests." “radio freedom" (06.10. 2021) https://www.radiotavisupleba.ge/a/31495712.html 25. "Lisa Iasko met Mikheil Saakashvili in prison." “radio freedom" (05.10. 2021) https://www.radiotavisupleba.ge/a/31494244.html 26. „Mikheil Saakashvili is detained – Gharibashvili“, Kupreishvili Tazo, “netgazeti.ge”. (1.10.2021) 27. „Mikheil Saakashvili publishes the second video taken in Batumi“, Chichua Nino, “netgazeti.ge”. (1.10.2021) https://netgazeti.ge/news/566071/ 28. "Mikheil Saakashvili was visited by the Consul of Ukraine." “radio freedom" (05.10. 2021) https://www.radiotavisupleba.ge/a/31493211.html 1316 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 29. "Ned Price: We call on the Georgian authorities to ensure fair treatment of Mr Saakashvili." “radio freedom" (05.10. 2021) https://www.radiotavisupleba.ge/a/31493179.html 30. „On the morning of October 3, we started moving in convoys so that they could not stop me – Saakashvili“, Bidzinashvili Nino, “netgazeti.ge”. (1.10.2021). https://netgazeti.ge/news/566074/ 31. "Official Kiev promises to support Saakashvili." “radio freedom" (02.10. 2021) https://www.radiotavisupleba.ge/a/31489038.html 32. "Political Party Presenting the Shadow Cabinet of the National Movement from the Perspective of Broadcasters". Gululashvili Magda." Mediachecker." (21.10.2021) https://www.mediachecker.ge/ka/etika/article/89845-enm-s-chrdilovani-kabinetistsardgena-mautsyeblebis-rakursith 33. "Political Statement" of Imedi TV. Irma Kurtanidze. ." Mediachecker." (19.10.2021) https://www.mediachecker.ge/ka/mediagaremo/article/89813-telekompania-imedispolitikuri-ganackhadi 34. "Public Defender came to the arrested Saakashvili". " radio freedom" (01.10. 2021). https://www.radiotavisupleba.ge/a/31488303.html 35. "Saakashvili says he will not end the hunger strike until his release - Gvaramia introduced a letter from the former president to the media." “radio freedom" (04.10. 2021) https://www.radiotavisupleba.ge/a/31492281.html 36. „Saakashvili says he is in Batumi and is releasing a video“, Chichua Nino, “netgazeti.ge”. (1.10.2021) https://netgazeti.ge/news/566064 37. "Saakashvili Zelensky: I'm actually Putin's personal prisoner." “radio freedom" (05.10. 2021) https://www.radiotavisupleba.ge/a/31493324.html 38. Saakashvili writes that he is already in Georgia”, Bidzinashvili Nino, “netgazeti.ge”. (1.10.2021). https://netgazeti.ge/news/566055/ 39. "Several border guards have been suspended due to Saakashvili's departure from Ukraine." “radio freedom" (07.10. 2021) https://www.radiotavisupleba.ge/a/31498018.html 40. "Three non-governmental organizations assessed the pre-election media environment. " Mediachecker." (01.10.2021) 1317 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) https://www.mediachecker.ge/ka/mediagaremo/article/89666-samma-arasamthavroboorganizaciam-tsinasaarchevno-mediagaremo-sheafasa 41. "The Ambassador of Georgia has been summoned to the Ministry of Foreign Affairs of Ukraine due to Saakashvili's arrest". " radio freedom" (01.10. 2021). https://www.radiotavisupleba.ge/a/31488339.html 42. "The days of “Kotsuri” government are numbered" - Saakashvili sent a letter to lawyers " “radio freedom" (04.10. 2021) https://www.radiotavisupleba.ge/a/31492007.html 43. "The former US ambassador calls Gharibashvili and Saakashvili poison in the political body." “radio freedom" (07.10. 2021) 44. "The Kremlin calls the events related to Saakashvili a 'theater of the absurd.' “radio freedom" (05.10. 2021) https://www.radiotavisupleba.ge/a/31493904.htm 45. "The person whose house Saakashvili was at the time of his arrest was sentenced to imprisonment." “radio freedom" (04.10. 2021) https://www.radiotavisupleba.ge/a/31491962.html 46. "The Prime Minister apologized to the team members for having to make the opposite statement". radio freedom" (01.10. 2021). https://www.radiotavisupleba.ge/a/31488360.html 47. "Tsulukiani on Saakashvili: he must be with us and fight for victory." “radio freedom" (04.10. 2021) https://www.radiotavisupleba.ge/a/31491856.html 48. "Ugulava" to Georgian Dream: "One man insulted you on the day of your god, sleeplessness". " radio freedom" (01.10. 2021). https://www.radiotavisupleba.ge/a/31488218.html 49. „US statement on the arrest of Mikheil Saakashvili“(editorial), “netgazeti.ge”. (2.10.2021) https://netgazeti.ge/news/566356/ 50. "Volodymyr Zelensky is concerned about Saakashvili's arrest." radio freedom" (01.10. 2021). https://www.radiotavisupleba.ge/a/31488343.html 51. "Video of Saakashvili's arrest is spread on the Internet - see the footage." “radio freedom" (05.10. 2021) https://www.radiotavisupleba.ge/a/31493818.html 52. "What is the Communications Commission accusing the" Main Channel "of?" Gululashvili Magda." Mediachecker." 1318 (28.10.2021) 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) https://www.mediachecker.ge/ka/mediagaremo/article/89999-ras-edaveba-mthavar-arkhskomunikaciebis-komisia 53. 12, 18 and 21 o'clock news programs of the Main Channel from October 1 to October 31 54. 11, 17 and 20 o'clock news programs of Imedi TV from October 1 to October 31 55. 12, 18 and 20 o'clock news programs of the Public Broadcaster from October 1 to October 31 1319 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) FEİLİ TƏRKİBLƏRLƏ BAĞLI KONSEPTUAL NƏZƏRİYYƏLƏR CONCEPTUAL THEORIES OF VERBS Şəhla Əliyeva Azərbaycan Dillər Universiteti ÖZƏT Türkologiyada feili birləşmələrlə tərkiblər kimi, çox vaxt tərkiblərlə budaq cümlələr də eyniləşdirilir. Bir sıra türkoloqlar tərkiblərin sintaktik quruluşunu nəzərə almadan, onun formasına əhəmiyyət vermədən ifadə etdiyi məzmunu ön plana çəkmiş, beləliklə də, onları geniş fikir ifadə edən budaq cümlələrlə eyniləşdirmişlər. Prof. A.Babayev fikrini davam etdirərək bunun bir səbəbini də tərkiblərə türk dilinin qrammatik quruluşundan deyil, rus dilinin qrammatik quruluşu mövqeyindən yanaşmaqda görür. Məsələn: feili sifət tərkibləri çox vaxt təyin budaq cümləsi ilə eyniləşdirilmişdir. 1950-ci illərdə N.Hacıyeva, Ə.Dəmirçizadə, M.Hüseynzadə, M.Şirəliyev və başqaları tərkibləri budaq cümlə hesab edirdilər.Buna əsas verən nə idi? Hər şeydən əvvəl, dilimizin qrammatik quruluşundan doğan sintaktik formanı nəzərə almamaq, ikincisi, cümlənin məntiqi məzmununu rus dili konstruksiyası əsasında ifadə edərək onu qrammatik cəhətdən təhlil etmək. Bu cəhəti dilimizə gətirmək olmazdı. Buna görə də 1950-ci ildən başlayaraq tərkiblərlə budaq cümlələr fərqləndirilməyə başlandı. Prof. A.Babayevin bu fikri ilə biz də razıyıq ki, feili tərkiblərin tədqiqində də dilçilərimiz rus dili nümunəsində paralellər aparmağı metodologiyaya çevirmişlər. Belə bir yolun, dövrün, zamanın ideoloji ruhuna uyğun əsaslandırmaların olması da məlumdur. İlk təhsilini rus dilində alanların – rus-tatar məktəbində oxuyanların üslubi-qrammatik cəhətdən cümlələri belə idi. O zamanlar bir sıra təsviri ekvivalentlik yazılı ədəbiyyatımızın müəlliflərinin ədəbi dilində də az işlənmədiyindən dilçilərimiz də belə konstruksiyalardan istifadə etmişdilər . Tərkiblərin budaq cümlə ilə müqayisə olunmasını doğuran səbəblər tədqiqatçıların əksəriyyətinin diqqətində olmuşdur. Y.Seyidov, V.Əliyev, Ə.Abdullayev, Z.Tağızadə, A.Babayev, M.Həmzəyev, K.Abdullayev, B.Xəlilov və başqa dilçilər bu məsələni müxtəlif aspektlərdən şərh etməyə çalışmışlar. 1320 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Hazırki dərslik və proqramlarda feili tərkiblər cümlənin bir mürəkkəb üzvü kimi təhlil olunsa da, bir sıra görkəmli alimlər tərkibləri bir üzv yox, budaq cümləyə bərabər götürürlər. Ona görə də daxilində tərkib olan sadə cümlələr tabeli mürəkkəb cümlə kimi təhlil edilir. Deməli, bu mübahisələrə hələ son qoyulmamışdır və tərkibləri budaq cümlə hesab edənlər eyni istiqamətdə axtarışlarını da davam etdirirlər. Tərkib və budaq cümlə məsələsi ətrafında türkologiyada geniş elmi mübahisələrin getməsi ilə bağlı məsələnin müxtəlif münasibətləri qruplaşdıraraq şərh etmək və son qərarı vermək və ya sadəcə, bu fikirləri qruplaşdırmaq cəhdləri çox olmuşdur. Açar Sözlər: Feili Tərkiblər, Məsdər, Feili Sifət,Feil Abstract The infinitive, the participle, and the gerund, which we have studied under the indefinite forms of the verb, are considered to be hybrid compounds containing the attributes of two categories. The issue of the complex types of verb combinations is analyzed systematically in the monograph of prof. Y. Seyidov "Word combinations in the Azerbaijani literary language". A number of research works have been carried out in linguistics on this composition, which can be found in the works of A. Demirchizade, V. Aliyev, H. Mirzazade, Y. Seyidov, G. Kazimov and a number of other linguists. The first ideas about the type of compound we have learned or accepted as a composition belong to M. Kazimbay, in general. He did not directly define the concepts of combination and composition in his grammar, he did not look for their similarities and differences. However, he saw the existence of these concepts and their place in the syntax. The term phrase was used in his grammar. This term gave the concept of word combination, composition and close construction of sentence. The indefinite forms of the verb are independent units in the morphology of the Azerbaijani language and are categories formed both in form and content. They differ not only in the part of speech but also in the layer of indefinite forms. This feature is due to the duality in the nature of these word groups, their function in the language system, their activity in the order of words in the grammatical structure, and so on. The formation of verb combinations in the Azerbaijani language is connected with three forms: gerund, participle and infinitive. The groups of words understood under these names consist of 1321 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) words that are included in the verb and do not express any predicative in themselves. All these words are part of the verb and reflect the nature of other parts of speech. The fact that these words can form non-predicative combinations stems from the duality in their nature. Y.Seyidov noted that the compositions have the following semantic features: 1) compound verbs are formed from the participle, and infinitive combination with other words; 2) compositions consist of two or more words; 3) The participle, the gerund and the infinitive are used at the end of the combination, and the other words in the units are used before it; 4) the words in the combination are sorted according to the word order of the Azerbaijani language. G.Kazimov is one of the linguists who saw the difference between verb combination and at least investigation this difference. He drew attention to the large number of components in the composition to distinguish between verb combinations and its components. The linguist showed that the indefinite forms of the verb tend to gather words around them due to various features, and explained the abundance of words in the combinations for this reason. He noted that, like personal verbs, infinitives, participles, gerunds are effective and ineffective, changing by accepting the characteristics of the category of species, and therefore forming a composition within a sentence by gathering many words around them with management and approach connections. Prof. Adil Babayev is one of the linguists who drew verb combinations and compositions to the level of comparison. The scholar writes: “Controversies over composition in Turkology have covered a wide range of issues. They did not focus on the structure and connections of the words in the composition, but rather on the syntactic position of the components in the sentence” (A. Babyev). It is once again clear that the syntactic position of the components in a sentence is of special importance, and this aspect is the essence of the difference between the composition and the verb combination. We got acquainted with the views of a number of linguists on the composition in the article. Our main goal is to examine systematically the conjunctions in looking at the similarities and differences of a number of linguists on verb combinations. Keywords: Verb Components, Infinitive, The Participle,Verb GİRİŞ 1322 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) Azərbaycan dilçiliyində feili sifət, feili bağlama və məsdər tərkibləri haqqında ətraflı və sistemli tədqiqatların aparıldığını etiraf etməliyik. Bunların əksəriyyətinin rus dilçiliyi ilə türkologiya kontekstdə aparıldığını söyləyə bilərik. Azərbaycan dilinə aid yazılmış qrammatikaların 1951, 1959, 1960-cı illərdə demək olar ki, hər birində feili sifət, feili bağlama və məsdər, habelə tərkiblər haqqında fikirlər şərh olunur, oxşar və fərqli mülahizələr söylənilir ki, bunlar da təbiidir. Eynilə də ayrı-ayrı müəlliflərin əsərlərində, o cümlədən, Ə.Dəmirçizadənin [3], F.Zeynalovun [15], V.Əliyevin [5; 6], H.Mirzəzadənin [13], Y.Seyidovun [14], Ə.Cavadovun [2], Q.Kazımovun [10] və başqa alimlərin tədqiqatlarında bu sahədə qiymətli mülahizələrə rast gəlmək mümkündür. Göstərilən əsərlərdə aşağıdakı məsələlər üzrə ümumi fikir vurğulanır ki, feili sifət, feili bağlama və məsdər feilin dəyişməyən forması olmaqla, həm də söz birləşməsi yaratmaq və cümlədə tərkib əmələ gətirmək cəhətdən öyrənilməlidir. Bu zaman onların ikili xüsusiyyətləri, hibridlik xassələri, morfoloji tipologiyası, quruluşu, morfoloji və sintaktik aspektlərdən daha dərindən araşdırılmalı, habelə tərkib-cümlə münasibətlərinə də aydınlıq gətirilməlidir. “Qrammatik təbiətinə görə başqa nitq hissələri ilə, bir növ oppozisiya təşkil edən feil digər nitq hissələrindən təcrid olunmur, bu və ya digər vasitələrlə bütün nitq hissələri ilə bağlanır. Bu isə feilin daxilində feilə məxsus olan xüsusiyyətlərlə yanaşı, feilin təsriflənməyən formalarına məxsus cəhətlərin də meydana çıxmasına səbəb olur” [6, s.4]. V.Əliyevin bu fikirləri ilə yanaşı, ümumiyyətlə, feilin nitq hissəsi kimi çoxaspektliyini, geniş əhatə dairəsini də xüsusi qeyd etmək lazım gəlir. Məhz buna görədir ki, feilin tədqiqinə həsr olunmuş əsərlər kifayət qədər çoxdur. Şübhəsiz ki, bu işlərdə feilin təsriflənməyən formaları da mütəmadi olaraq diqqət mərkəzinə çəkilmişdir. Feili tərkiblərin aşkara çıxarılması və öyrənilməsi tarixini aydındır ki, feilin təsriflənməyən formalarının tədqiqat tarixindən ayrı götürmək olmaz. Doğrudur, feilin təsriflənməyən formaları morfologiyanın, feili tərkiblər isə sintaksisin obyektidir. Buna baxmayaraq, morfologiyaya dair işlərdə də feili birləşmələrə, feili tərkiblərə yeri gəldikcə müraciət olunmuşdur. Əsas hissə Şərti olaraq inqilaba qədərki və ümumiyyətlə, ötən əsrin 50-ci illərinədək yazılmış qrammatika kitablarında feilin təsriflənməyən formaları bölgüsü qoyulmur, bu işlərdə məsdər, feili sifət və feili bağlama haqqında ayrılıqda məlumat verilir. Hətta 1954-cü ildə M.Hüseynzadənin ali məktəblər üçün yazdığı dərslikdə feili sifət sifət bölməsində, məsdər və feili bağlama isə “feillərin zaman, 1323 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) şəxs və forma əlamətlərinə görə dəyişməsi paraqrafında verilmişdir [7, s.124-130, s.198-199, s.214-224]. Qeyd olunan cəhət imkan verir ki, feilin təsriflənməyən formalarının ilkin tədqiqat tarixini onların ötən əsrin 50-ci illərinə qədərki ayrı-ayrılıqda öyrənilməsi kimi nəzərdən keçirək. M.Hüseynzadənin elmi qrammatikanın tələblərinə cavab verən şəkildə yazılmış və 1973-cü ildə ilk dəfə çap olunan dərsliyində məsdər, feili sifət və feili bağlama “feilin zaman, şəxs və şəkil əlamətlərinə görə dəyişməsi” bölməsində feilin xüsusi və ümumi şəkillərindən sonra məsdər, feili isimlər, feili sifət və feili bağlama ardıcıllığı ilə verilmişdir. Məsdər haqqında ilk məlumat M.Kazımbəyin qrammatikasında verilmiş və müəllif “qeyrimüəyyən şəkil” [неопределенноенаклонения] terminindən istifadə etmiş, -maq, -mək şəkilçili sözləri bu ad altında birləşdirmişdir [17, с.62]. Məsdərə əvvəlki tarixi münasibət haqqında məlumat verərkən M.Hüseynzadə “köhnə qrammatika kitabları” ifadəsindən istifadə etmişdir. Onun fikrinə görə, bu kitablarda “maq”, “mək” şəkilçiləri “ədati məsdər” adlandırılmış, feilin bütün növləri, formaları, feili isimlər, feili sifətlər, feili bağlamalar və s. məsdərlərlə izah edilmişdir. Bundan başqa, həmin kitablarda feili isim, feili sifət “növi məsdər”, “hasili-məsdər”, “ismi-məsdər”, bəzən də məsdərdən əmələ gələn “ismi fail”, yaxud “ismi məful” adlandırılmışdır [7, s. 199]. Onu da qeyd edək ki, M.Hüseynzadə 1954-cü il dərsliyinin sonunda M.Kazımbəyin, P.M.Budaqovun, Əfşarın, 1924-cü ildə 6 müəllifin tərtib etdiyi, eləcə də 1933-cü ilin qrammatikaları haqqında olduqca qısa məlumat vermişdir. O, Əfşarın “Fənni-sərfi-türki” kitabı haqqında məlumatında göstərmişdir ki, Əfşar feilləri “əsli, “zəmani” və “fərili” olmaqla üç yerə bölmüş, məsdərləri zəmanifeillərə, feili sifətləri isə fərilifeillərə daxil etmişdir. 1924-cü il qrammatika kitabı ilə bağlı məlumatda feilin formalarının “siğə” adlandırılması faktı qeyd olunur. Bu kitabda ilk dəfə feilləri təsrif olunanlar və təsrif olunmayanlara bölgü aparılmış, təsrif olunmayan siğələrə “məsdər”, “ismi fail”, “ismi məful” və “rəbt siğələri” daxil edilmişdir [7, s. 234, s. 236]. Ümumiyyətlə, köhnə qrammatika kitablarında da feilin təsriflənməyən formalarının bu və ya digər ad altında qeyd olunmasında təəccübləndirici heç nə yoxdur. Çünki bu formalar dildə mövcuddur və işləklik baxımından da seçilir. Bu baxımdan onların diqqətdən kənarda qalması düzgün olmazdı. Azərbaycan dilçiliyində “məsdər” termini daha tez qəbul edilmiş və sabitləşmişdir. Əgər şərti olaraq morfologiyaya aid terminlərin müəyyən səviyyədə sabitləşməsini M.Hüseynzadənin 1954cü il dərsliyi ilə əlaqələndirsək, görərik ki, feilin təsriflənməyənm formalarının adları həmin vaxtdan bu yana dəyişməmişdir. Təbii ki, məsələ terminin sabitləşməsi ilə həllini tapmır, anlayışın 1324 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) dəqiq təyin olunması daha vacibdir. Məsdərin tədqiqat tarixi haqqında bir sıra dilçilərimiz araşdırmalar aparmışlar. A.Babayev və S.Zeynal bu məsələyə sırf tarixi aspektdə yanaşmış, müxtəlif qrammatika kitablarında, məqalə və digər tədqiqat işlərində bu barədə olan fikirləri ciddi şəkildə toplayıb qeydə almışlar. V.Əliyev feilintəsriflən məyən formalarının hər birinə aid tədqiqat aparmışdır. Onun məsdərə həsr olunmuş işində Azərbaycan dilçiliyinin məsdər haqqındakı fikirlərinin əksər hissəsi yer almışdır [6]. F.Zeynalov məsdəri ifadə etdiyi mənaya görə təyin edərkən onun “hərəkət adı” bildirməsini göstərmişdir [15]. Bəzən bu izah məsdər və feili ismin qarışdırılması səviyyəsində mübahisə obyektinə çevrilmişdir [6, s. 37]. Məsdərin təyin olunması, ona tərif verilməsi zamanı qrammatik vasitə olan -maq, -mək şəkilçilərinə tez-tez istinad edilir. Q.Bağırov bu şəkilçilərin sözdülətmə vasitəsi olması fikrini də irəli sürmüş, nümunə olaraq “çaxmaq”, “oymaq” isimlərini qeyd etmişdir [1, s. 26]. M.Hüseynzadə 1954-cü ildə çap olunmuş dərslikdə məsdərin zaman və şəxslə əlaqədar olmayıb, xüsusi formal əlaməti ilə feil adını bildirdiyini yazmışdır [7, s. 198]. Doğurdan da, məsdər yalnız hərəkət adı deyildir. Feillər halı, vəziyyəti də ifadə edir [düşünmək, susmaq, xəstələnmək və s.] Bu feillərin semantikasında hərəkət yoxdur. Ümumiyyətlə, məsdər bütün feillərin adını bildirir. Deməli, onu feil adı bildirən forma kimi də təyin etmək mümkündür. Məsdərin mühüm xüsusiyyətlərindən biri də onun isim və feillə bağlılığıdır. Ə.Cavadov da məsdərin, yaxud –maq// -mək şəkilçisi qəbul etmiş kökün feil əlamətlərini itirməsini feilin zaman, şəkil və şəxs kateqoriyası şəkilçilərini, eləcə də ismin kəmiyyət kateqoriyası şəkilçisini qəbul etmədiyini diqqət mərkəzinə çəkmişdir. Feili sifətlər haqqında fikirlər müxtəlif mənbələrdə, dərsliklərdə bu və ya başqa şəkildə təkrarlanır. “Tam isimləşməmə” “tam feilləşməmə” kimi ifadələr məsdərin iki nitq hissəsinə meyilliyini diqqət mərkəzinə çəkmək üçün işlədilir, bu zaman məsdərin ismə və feilə aid hansı şəkilçiləri qəbul etməsi sadalanır. Feili sifət haqqında da məlumat M.Kazımbəyin qrammatikasında verilir. Ondan sonra T.Makarov, L.Budaqov, M.Ə.Vəzirov, M.M.Əfşar, A.Tahirov, S.M.Qənbizadə, N.Nərimanov, İ.Hikmət və A.Şaiq, B.Çobanzadə və F.Ağazadə və başqalarının qrammatika kitablarında feili sifət haqqında məlumat vardır. Feili sifətin şərhində aşkara çıxan fərqli fikirlər, əsasən, bu formanı düzəldən şəkilçilərlə əlaqədar olmuşdur. Doğrudur, feili sifətlərin düzəltmə sifətlər sırasına aid edilməsi də qeyd olunur. 1325 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) H.Mirzəyev Azərbaycan dilçiliyində feili sifətlərin geniş tədqiq olunmasına diqqəti cəlb edərək yazımışdır: “Türk dilləri tədqiq olunmağa başladığı gündən indiyədək yazımış qrammatika kitablarında və eləcə də ayrı-ayrı elmi-tədqiqat əsərlərində feili sifətin morfoloji xüsusiyyətləri haqqında konkret dil materiallarına əsaslanan bir çox mülahizələr irəli sürülmüşdür” [12, s. 220]. Qeyd edək ki, bu əsərdə H.Mirzəyev feili sifətin tədqiqi tarixini də ətraflı şərh etmişdir. Feili sifətə dair tədqiqatları, həmçinin məlumat səciyyəli işləri ümumiləşdirsək söyləyə bilərik ki, birinci mübahisəli məsələ feilə və ya sifətə aidlik olmuşdur. İlk qrammatikalarda feil bömələrinə daxil edilən feili sifət 1933-cü ildə sifət hissəsində getmiş və bu 1936-cı ilədək davam etmişdir. 1936-cı il qrammatikasında feili sifət feil bəhsinə salınmışdır. Sonrakı ildən başlayaraq 1959-cu ilədək feili sifət təkrar sifət bölməsində verilmişdir. Qeyd etdiyimiz kimi, ilk ali məktəb dərsliyində [1954] feili sifət sifət haqqında məlumat hissəsindədir. 1959-cu il məktəb qrammatikasında feili sifət yenidən feil bəhsinə daxil edilir və bundan sonra feili sifətin iki nitq hissəsi arasında səyahət dövrü başa çatmışdır. Feili sifət haqqında araşdırma və məlumatlarda aşkara çıxan ikinci mübahisəli məqam onun şəkil əlamətləri ilə bağlıdır. Feili sifətlər sifət bəhsində düzəltmə sifətlər kimi tədqiq olunduqda bütün sifətdüzəldən şəkilçilərin, təbii ki, feillərə artırılan şəkilçilərin sadalanması ilə üzləşirik. Lakin feili sifət feil bəhsinə keçirildikdən sonra onun formalaşmasında iştirak edən şəkilçilərin sayı azalır. H.Mirzəyev 1986-cı ildə feili sifət düzəldən səkkiz şəkilçini sıralamışdır: -an2, -mış4, -dıq4, -acaq2, -ası2, -malı2, aq3, -maz2 [12, s. 246]. 2002-ci ildə Y.Seyidovun çap etdirdiyi qrammatika kitabında –maz, -məz şəkilçisi siyahıya daxil edilməmişdir və bu barədə heç bir şərh də verilməmişdir [14, s. 352]. Feili sifət şəkilçilərinin özlərində daşıdıqları zaman semantikası də tez-tez mübahisə və müzakirə obyekti olmuşdur. M.Kazımbəy -an2, -ar3 şəkilçilərinin indiki, -mış4 şəkilçisinin keçmiş, -acaq2, malı2 şəkilçilərinin gələcək zaman semantikası daşıdığını göstərmişdir [17]. A. Tahirov “-ısı” şəkilçisinin indiki zaman mənasını feili sifətə əlavə etdiyini yazmış, onun bu fikrini S.M.Qəniyev də təkrar etmişdir [16, s. 62]. Ə.Cavadov da feili sifətlərdə indiki, keçmiş və gələcək zamanın şəkilçidən asılı olaraq yaranması fikrini irəli sürmüş, -mış və -dıq şəkilçisini keçmiş, -an/-ən şəkilçisini indiki, -ar, -acaq şəkilçilərini gələcək zamana aid etmişdir [2, s. 140-141]. O, -ası və -malı şəkilçilərinin zaman ifadə etmədiyini də qeyd etmişdir. 1326 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) V.Əliyev feili sifətlərin feillə bağlılığına istinadla onların zaman ifadə etməsinin özü-özlüyündə meydana çıxmasını şərtləndirdiyini irəli sürür [6, s.364]. Bu fikirlə razılaşmaq lazım gəlir. Feili sifətin konkret zamana işarə etməyən şəkilçilərində də gizli zaman semantikası vardır və kontekstdən asılı olaraq onun müəyyən səviyyədə aktuallaşmasını müşahidə etmək mümkündür. Azərbaycan dilçiliyində feili bağlamalar haqqında da ilk fikrin M.Kazımbəyin qrammatikasında ifadəsini tapması qeyd olunmuşdur. M.Əfşar feili bağlamaların 12 növünü ayırmış, L.Budaqov isə feili bağlama haqqında məlumat vermişdir [4]. Türkoloji ədəbiyyatda feili bağlamalarla münasibətdə müxtəlif fikirlərə rast gəlinir. Müxtəlif türk dillərində feili bağlamalar dissertasiya mövzusu olmuşdur. Azərbaycan dilçiliyi də bu baxımdan istisna təşkil etmir. Hələ 1948-ci ildə B.Cəfərov Azərbaycan dilində feili bağlamanı tədqiq etmiş və bu işində feilin bu formasının tədqiqat tarixini də nəzərdən keçirmişdir. Azərbaycan alimlərindən M.Hüseynzadə, M.Şirəliyev, Q.Məmmədov, V.Əliyev və başqaları feili bağlamalar haqqında dəyərli tədqiqatlar aparmışlar. Azərbaycan alimi A.Məşədiyeva son dövrlərdə apardığı tədqiqat işləri, əsasən, türk dillərində feili bağlama probleminə həsr olunmuşdur. Müəllif bu sahədəki işlərini bir monoqrafiya şəklinə salaraq çap etdirmişdir [11]. Göstərilən tədqiqat işi tarixi-müqayisəli aspektdə yerinə yetirilmiş, türk dillərində bu sahədə aparılmış araşdırmaların əksər hissəsi nəzərə alınmış, geniş faktoloji materiala istinad edilmişdir. Bununla belə, Azərbaycan dilçilərinin feili bağlamalarla bağlı bəzi tədqiqat işlərinə olduqca qısa şəkildə diqqəti cəlb etməyi məqsədəuyğun sayırıq. M.Hüseynzadə 1954 və 1973-cü ildə qələmə aldığı morfologiyada feili bağlamaya ayrıca bölmədə yer ayırmışdır. Hər iki mənbədəki materialı tutuşdurduqda aydın olur ki, o, əvvəl yazdıqlarını eynilə sonrakı kitabına daxil etmiş, yalnız feili bağlama şəkilçilərinə həsr etdiyi hissədə 13 və 14cü bəndləri bir qədər genişlədirmiş, 15-ci bəndi əlavə etmişdir [7, s. 213-224; 1973, s. 244-257]. Əslində, M.Hüseynzadənin dərslik səviyyəsində verdiyi məlumatlar tədqiqatçılarımızın sonrakı işlərində bütünlüklə nümunə və əlavə izahlarla tamamilə istifadə edilmişdir. Doğrudur, feili bağlamanın tərif və izahlarında müxtəlif tədqiqatlarda müəyyən fərqlər müşahidə olunur. Bundan əlavə bəzi işlərdə feili bağlamaya aid müəyyən mübahisəli məqamlara toxunulmuşdur. Məsələn, V.Əliyev feili bağlamalara həsr olunmuş işlərdə aşkara çıxardığı ziddiyyətli fikirləri qruplaşdırmağa çalışmışdır. Onun fikrinə görə türkologiyada feili bağlama ilə əlaqədar olan mübahisəli məqamları beş məsələyə toplamaq mümkündür. Tədqiqatçı belə hesab edir ki, 1327 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) araşdırmalarda təsriflənmə ilə morfoloji dəyişmələr qarışıq salınır. Mübahisə doğuran, yaxud ziddiyyətli fikirlərin yaranmasına səbəb olan ikinci cəhət ayrı-ayrı türk dillərində feili bağlamanın fərqli şəkildə inkişaf etməsindən irəli gəlmişdir. Üçüncü cəhət zərflə feili bağlama münasibətlərinin təyininə fərqli yönlərdən yanaşmada özünü göstərir. Mübahisə doğuran dördüncü məsələ feili bağlama iıə təsriflənən feili birləşmələri zəminində üzə çıxır. Nəhayət beşinci məsələ feili bağlamanın müstəqil işlənib-işlənməməsi xüsusiyyətləri ilə əlaqələnir [5, s. 13-18]. Feili bağlamaya münasibətdə ortaya çıxan belə mübahisəli məqamlar, təbii ki, feili bağlama tərkiblərinin ümumiyyətlə feili birləşmələrin işlənmə xüsusiyyətləri aydınlaşdırmaqda da izini buraxmışdır. Feilin təsriflənməyən formaları Azərbaycan dili morfologiyasının qatında müstəqil vahidlər olub, həm forma, həm də, məzmunca tam formalaşmış, təkcə nitq hissələri qatında deyil, həmçinin təsriflənməyən formalar qatında da bir-birindən seçilir. Xüsusilə bu həmin söz qruplarının təbiətindəki ikilikdən, dil sistemindəki funksiyasından, qrammatik quruluşda sözlərin sıralanmasındakı fəaliyyətindən və s. irəli gəlir. Feilin təsriflənməyən formalarının mahiyyəti çox zaman düzgün izah edilməmiş, başqa kateqoriyalarla dolaşıq salınmışdır. Məsələn, feili sifətdən çox zaman xüsusi nitq hissəsi kimi danışılmış, müəyyən hallarda isə feili sifət tamamilə sifətlər içərisində əridilmiş, bunlardan düzəltmə sifət kimi bəhs edilmişdir. Y.Seyidov göstərir ki, məsdər hərəkətin adı olmaqla feildən ismə doğru meyil edən bir formadır. Feili bağlamalar feildən zərfə doğru meyil edən söz qrupudur. Feili sifətlər feildən sifətə doğru meyil edən söz qrupudur [14, s.189-190]. H.Mirzəyev 2 xüsusiyyəti özündə birləşdirən təsriflənməyən formalar haqqında yazır: "İki nitq hissəsinin əlamətlərini özündə birləşdirən, morfoloji və sintaktik cəhətdən çox zəngin və spesifik xüsusiyyətlərə malik olan feil bəhsində tədris edilən məsdər [feil+isim], feili bağlama [feil+zərf], feili sifət [feil+sifət] feildən törəmişdir" [12, s.6] C.Cəfərov feili sifətlərdən danışarkən bu qrup sözləri "təyini feil" adlandırır. Azərbaycan dilçiliyində nitq hissələrində keçid prosesini geniş işləyən C.Cəfərov "təyini feil" temininin münasib olmadığını əsaslandırmışdır. C.Cəfərov belə bir qənaətə gəlir ki, "isimlərin əvvəlində gələn və adyektivləşən feil kateqoriyalarını feili sifət, şəkilçilərini isə feili sifət şəkilçiləri adlandırmaq düzgün deyildir". Onun fikrincə feili sifəti "feilin zaman formalarının adyektivləşməsi" adlandırması məqsədəuyğundur. 1328 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) C.Cəfərov feili bağlamaların və məsdərin izahında da belə bir mövqe tutur. O, feili bağlama terminin münasib olmadığını, bu terminin yalnız -ıb və -araq şəkilçiləri ilə düzələn feili bağlamalara uyğun gəldiyini göstərir. Göstərir ki, qalan şəkilçilərlə -anda//-əndə, -dıqca, -ınca və s. ilə düzələn feil formalarında, əsil mənada heç bir bağlama xüsusiyyəti yoxdur. Bunlar həm feilə, həm zərfə aid xüsusiyyəti olan söz qruplarıdır. Bizcə bu qrup feil formaları adverbial feillər adlandırsa daha münasib olar". Nəticə Beləliklə, feilin təsriflənməyən formaları iki kateqoriyanın əlamətlərini, sintaktik vəzifəsini özündə cəmləşdirən kateqoriyadır. Feilin təsriflənməyən formaları onların törəndiyi nitq hissəsindən tam uzaqlaşmamış, əlaqəni onunla kəsməmişdir. Lakin ikinci nitq hissəsinin də bütün əlamətlərini qəbul etməmişdir. Bir növ aralıq kateqoriyadır. Feilin təsriflənməyən formalarının üç olması ətrafında hazırda heç bir mübahisə yoxdur. Dilçilər məsdər, feili sifət və feili bağlama formalarını və bu formaların aşağıdakı xüsusiyyətlərini qəbul edirlər: 1) hərəkət bildirir; 2) təsirli və təsirsiz olur; 3) təsdiq və inkarda olur; 4) feillərin növləri üzrə dəyişə bilir. Lakin başqa xüsusiyyətlərindən bəhs edən dilçilərdə mövcuddur. Beləliklə, feili tərkiblərim tədqiqat tarixini öyrənməkdə mühüm əhəmiyyət kəsb edən feilin təsriflənməyən formalarının Azərbaycan dilçiliyində öyrənilməsi tarixini ilkin elmi nəzəri bazanı qurmaq məqsədilə yığcam şəkildə şərh etməyə çalışdıq və bu məsələ tam şəkildə feili tərkiblər məsələsinə keçməyi gerçəkləşdirir. Feili söz birləşmələri dilçilik ədəbiyyatında həm də feili tərkiblər adı ilə tanınır. Feili tərkiblərin yaranma və inkişaf tarixlərini araşdıranlar bir qayda olaraq əvvəlcə sintaksisdən, sonra söz birləşmələrindən, daha sonra feili tərkiblərdən bəhs etməyə başlayırlar. Bu ənənə Azərbaycan dilçiliyinin banisi sayılan M.Kazımbəydən bu yana davam etməkdədir. İstifadə olunmuş ədəbiyyat: 1. Bağırov, Q.Ə. Azərbaycan dilində feillərin leksik-semantik xüsusiyyəti. -Bakı: -1971. -159 s. 2. Cavadov, Ə.M. Birinci tərəfi zərflə ifadə olunan feili söz birləşmələri // Müasir Azərbaycan dili, III c. Sintaksis -Bakı: Elm- 1981, -s. -144-146. 1329 5th INTERNATIONAL AEGEAN CONFERENCES (ON SOCIAL SCIENCES & HUMANITIES) 3. Dəmirçizadə, Ə.M. Azərbaycan ədəbi dili tarixi.I hissə, -Bakı:” Maarif”- 1979, -268 s. 4. Əfşar, M.M. Fənni-sərfü nəhvi-türki. -Bakı: “Elm və Təhsil” -2015,- 260 s. 5. Əliyev, V.H. Azərbaycan dilində feili sifət. -Bakı: -1989-274 s 6. Əliyev, V.H. Azərbaycan dilində feilin təsriflənməyən formaları. Məsdər. -Bakı: “APİ” nəşri,- 1986, -87 s. 7. Hüseynzadə, M.M. Müasir Azərbaycan dili. -Bakı : “ADU”, -1954, -243 s. 8. Hüseynzadə, M.M. Müasir Azərbaycan dili. -Bakı “ADU”, -1973, -357 s. 9. Hüseynzadə, M.M. Müasir Azərbaycan dilində təyini söz birləşmələrinə (ikinci növ təyini söz birləşməsi) dair //- Bakı, Ədəbiyyat və Dil institutunun əsərləri, -1954, VI c. -s.- 21-41. 10. Kazımov, Q.Ş. Müasir Azərbaycan dili. Sintaksis. -Bakı: “Ünsiyyət”, -2000, -166 s. 11. Məşədiyeva, A.Ə. “Türk dillərində feili bağlama formaları sistemi”. -Bakı: “Elm və təhsil” 2017, -342 s. 12. Mirzəyev, H.İ. Azərbaycan dilində feil. Ali məktəblər üçün dərs vəsaiti. -Bakı: “Maarif”,1986, -320 s. 13. Mirzəzadə, H.İ. Azərbaycan dilinin tarixi morfologiyası. -Bakı: -1965. -368 s. 14. Seyidov, Y.M. Müasir Azərbaycan dilində feili bağlama tərkibləri. -Bakı: “Maarif” -1956, 275 s. 15. Zeynalov, F.R. Müasir türk dillərində analitik yolla yaranan feil formaları //- Bakı Elmi əsərlər. Dil və Ədəbiyyat, -1977, №4, -70 s. 16. Ганиев, С.М Полнейший самоучитель татарского языка кавказского-азербаиджанского наречя. Тифлис: “Джелал-Эфенди” -1890, -124 c. 17. КазымБек, М. Грамматикатурецко-татарскогоязыка. -Казань: -1939, -393 c. 1330