Pera Müzesi - Tam Yerinden - Toplumsal Tarih (Mayıs, 2024)

GÜNCEL Tam Yerinden: İstanbul’a Panoramik Bakışın Tarihi İSTANBUL’UN TEMSİL TARİHİNİ YENİ PERSPEKTİFLERLE DEĞERLENDİRMEYİ AMAÇLAYAN, ‘’PANORAMA’’ FORMUNUN GEÇMİŞİNİ ELEŞTİREL BİR ÇERÇEVEDE, FARKLI BOYUT VE BAĞLAMLARIYLA ELE ALAN “TAM YERİNDEN’’ SERGİSİ, PERA MÜZESİ’NDE ZİYARETÇİLERİNİ BEKLİYOR. SEÇKİN DEMİROK Ortaya çıkışını dairesel planlı bir binanın tüm iç duvarı boyunca sergilenen ve bu dairesel mekanın ortasındaki bir seyir platformundan izlenen dev ölçekli imgenin mucidi Robert Barker’a borçlu olduğumuz, Yunanca ‘’pan’’ ve ‘’horama’’ kelimelerinin birleşiminden oluşan ve “tüm manzara” anlamına gelen panorama’nın tarihini İstanbul üzerinden gözler önüne seren ve 360 derecelik şehir manzarasının cazibesini çıkış noktası olarak ele alan “Tam Yerinde” sergisinde; Tepebaşı, Galata Kulesi, Beyazıt Kulesi ve Çamlıca Tepesi Ressam: Joseph Warnia-Zarzecki, Dolmabahçe Sırtlarında Kır Kahvesi, 20. yüzyıl başı gibi merkezlerden şehrin yüzyıllar 68 x 98 cm, Suna ve İnan Kıraç Vakfı Oryantalist Resim Koleksiyonu içerisinde nasıl gözlendiği, izleyiciye aktarılıyor. Öte yandan panorama lis görünümünden Joseph Grelot’nun dönemi yapılarıyla birlikte yeni bir ve Henry Aston Barker vesilesiyle 1680 tarihli İstanbul ve Topkapı safhaya geçildiği vurgusu ve bunu İstanbul’un görünümleriyle bağlantı- Sarayı’nın panoramik görünümüne; gösteren belgeler, sergiyi dikkat çe- lı olarak kullanılmış ve bu görünüm- Philipp Franz von Gudenus’un 1740 kici kılan yönlerden. Antoine Igna- lerin ilk kez Avrupalı kamunun-ya da tarihli İsveç Sarayı’ndan İstanbul’un ce Melling, Henry Aston Barker ve Leicester Square’deki Panorama’nın panoramik görünümünden, Corne- Konstantin Kapıdağlı’nın damgasını bir şilinklik giriş ücretini karşılaya- ille le Bruyn’un 1702 tarihli İstanbul vurduğu bu döneme dair çizimler, bilen kısmının-beğenisine sunulmuş ve Galata’nın panoramik görünümü- sözkonusu değişimi büyük ölçüde olması, serginin hoş detaylarından. ne kadar erken modern dönem seç- göstermekte. Bunlardan Barker’a ait Erken modern dönemden günümüze kileri gözlemlenebilir. Öte yandan, olan İstanbul panoramasının üç bo- İstanbul imgesinin dönüşüm biçimi- İstanbul’un çehresini büyük ölçüde yutlu animasyonu, sergide gözlenebi- nin okunabileceği sergide; Melchior dönüştüren, panorama kelimesinin lir. Sergide yer alan dijital çalışmalar- Lorichs’in 1559 tarihli Konstantinopo- ilk kez duyulmaya başladığı III. Selim dan görülmesini tavsiye edebileceğim TOPLUMSAL TARİH MAYIS 2024 kelimesinin ilk kez Robert Barker 8 Kadıköy’ün panoramik fotoğrafı, anonim, 1920’ler, Sinan Genim Koleksiyonu, sergide fotoğraflayan: Enes Demirok GÜNCEL Philippe von Gudenus, Vue de la ville de Constantinople, capitale de l’Empire Ottoman (Osmanlı İmparatorluğu’nun başkenti İstanbul şehrinin manzarası), birinci kısım, 1740 bir diğeri, İstanbul’un anonim bir hazırladığı panorama içeren broşür. köy’ünü gösteren anonim fotoğraf. panoraması ile Barker’ın panora- 1915 yılında Müdafaa-i Milliye Ce- Öte yandan sergide sadece panorama ması arasında geçiş sağlayan ekran. miyeti şehit değil, İstanbul’un doğa manzaraları Bu ekran sayesinde yapıların bire- çocuklarına aktarılmak üzere Gül- ve tarihi haritalarından bir kısım da, bir değişimine şahit olmak sergiyi hane Parkı’nda Çanakkale cephesi- kartpostallar da dahil olmak üzere, yer ilgi çekici kılan detaylardan olabilir. ni canlandıracak 360 derecelik bir alıyor. Böylelikle, şehrin görünümleri Diğer yandan sergide yalnızca çizimler panorama binası yapılması öneril- çeşitli mecralarda gözlemlenebiliyor. değil, aynı zamanda ressamların çizim diği ve bunun gerçekleşmediğini, Sergi değerlendirmeye alındığında süreçlerine şahit olan, dönemin çeşit- Osmanlı’da yaklaşım dikkat çekici noktalardan biri, son li birincil kaynaklarına göz atmak da açısından belirtmek yararlı olabilir. tahlilde, fotoğrafın icadına kadar mümkün. Bunlardan biri, Melling’in Değişimi en çarpıcı biçimde gös- hatta neredeyse daha sonraları bile, çalışmalarına şahit olan Antoine Lau- teren Melling’in İstanbul’un büyük çoğunlukla yaban- rent Castellan’ın 1811 tarihli günlüğü. Tophane’de bir kahvehanenin içi- cılar tarafından çizime ya da fotoğra- Panorama kelimesinin farklı biçim- ni gösteren 1819 yılına ait çizimi. fa aktarılan bir yer olduğuna, şehrin lerde ve ek olarak kullanımının da Fotoğraf teknolojisiyle elde edilen yerlilerinin ise şehri izlemekle yetin- gözlemlenebileceği sergide, dikkat panoramalardan değişimi en çar- diklerine şahit olunduğudur. Bugün çekici biri, aralarında pıcı şekilde göstermeleri adına ilgi bile İstanbul’da yaşayan çoğu insa- Proudhon’un da olduğu, -rama ekini çekici olanlardan biri ise 1870 yı- nın şehri keşfetmekte zorlandığı göz kullanarak fikirlerini satmaya çalışan lında gerçekleşmiş Büyük Beyoğlu önüne alınırsa, geçmişi bu şekilde re- düşünürleri gösteren karikatür. Bir di- Yangını’nın dehşetini gösteren pano- ferans göstermek daha da kolaylaşır. ğeri ise Waterloo Savaşı için Barker’ın rama iken; bir diğeri, 1920’ler Kadı- Sergi, 18 Ağustos’a kadar açık kalacak. eserlerden tarafından gelirleri panoramaya çizimlerden biri, TOPLUMSAL TARİH MAYIS 2024 44 x 410 cm, Suna ve İnan Kıraç Vakfı İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Kütüphanesi 9